14
Bahasa Jawa Kelas 9 PKBM Terang Bangsa MODUL BAHASA JAWA TA 2020 - 2021 By : Feri Kristanti Email : [email protected] YAYASAN TERANG BAGI SEJAHTERA BANGSA PKBM TERANG BANGSA Jl. Permata Hijau BB 11 Pondok Hasanudin, Semarang Telp. (024)3581777 Email : [email protected]

MODUL BAHASA JAWA TA 2020 - 2021 By : Feri Kristanti...nyawisake pawarta menika. Contone: berita bahasa jawa TA TV, berita bahasa jawa JOGJA TV, berita bahasa jawa Radio Persatuan,

  • Upload
    others

  • View
    43

  • Download
    2

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: MODUL BAHASA JAWA TA 2020 - 2021 By : Feri Kristanti...nyawisake pawarta menika. Contone: berita bahasa jawa TA TV, berita bahasa jawa JOGJA TV, berita bahasa jawa Radio Persatuan,

Bahasa Jawa Kelas 9

PKBM Terang Bangsa

MODUL BAHASA JAWA TA 2020 - 2021

By : Feri Kristanti Email : [email protected]

YAYASAN TERANG BAGI SEJAHTERA BANGSA

PKBM TERANG BANGSA

Jl. Permata Hijau BB 11 Pondok Hasanudin, Semarang

Telp. (024)3581777

Email : [email protected]

Page 2: MODUL BAHASA JAWA TA 2020 - 2021 By : Feri Kristanti...nyawisake pawarta menika. Contone: berita bahasa jawa TA TV, berita bahasa jawa JOGJA TV, berita bahasa jawa Radio Persatuan,

Bahasa Jawa Kelas 9

PKBM Terang Bangsa

BAB I

PAWARTA, SESORAH & GEGURITAN

PAWARTA

Pawarta yaiku kabar anyar utawa kedadean sing lagi dumadi ana sawijining panggonan sing

bisa dicawiske liwat bentuk cetak, siaran, Internet, utawa lisan marang wong ketelu utawa

wong akeh.

Kados sing wis diaturake ing nduwur wau pawarta bisa dicawesake liwat pirang-pirang

bentuk kayata:

Bentuk cetak

Bisa awujud majalah/ koran contone: majalah djokolodang, majalah panjembar semangat, lan

sanesipun.

Bentuk Siaran

Bentuk siaran iki pada samya kanthi liwat lisan anangeng mbutuhake media kanggo

nyawisake pawarta menika. Contone: berita bahasa jawa TA TV, berita bahasa jawa JOGJA

TV, berita bahasa jawa Radio Persatuan, berita bahasa jawa TV Semarang, lan sak

panunggalane.

Liwat Internet

Wis genah bentuk siji iki yaiku sawijining berita basa jawa utawa pawarta basa jawa sing

dicawisake lewat media internet bisa awujud website utawa blog. Contone situs sing

nyawisake berita basa jawa: pawarta bahasa jawa, sesorah jawa, kumpulan cerita bahasa

jawa, cerita wayang bahasa jawa, lan sak panunggalane.

Bentuk lisan

Yen bentuk lisan ini bisa dicawisake saka sapa wae, ateges warta sing dicawisake langsung

saka sing ngerteni pawarta datheng tiyang ingkang pun paringi pawarta. Contone: anak

marang bapak, utawa sewalike.

Unsur Pawarta

Wondene unsur-unsur ana pawarta pada karo unsur sing ana ing berita yaiku nggamblangna

babagan.

Apa = Kedadean apa sing bakal dicawisake.

Sapa = Sapa sing ngalami kedadean kasebut.

Kapan = Kapan kedadean kasebut dumadi.

Kepriye = Kepriye kedadean kui bisa dumadi .

Nengndi = Ana papan ngendi kedadean kui dumadi.

Kena apa= Merga apa kedadean kasebut dumati.

Pawarta sing paling apik yaiku warta sing nduweni 5 unsur utama sing wis kasebut neng

nduwur mau. Mila saking menika siring kasebut 5W + 1H.

Warta ingkang menarik kedah nduweni pirang-pirang sifat yaiku aktual, faktual utawa nyata,

cekak aos, narik kawigaten utawa menarik kanggo dingerteni, unik, uga jangkep.

Pawarta iku miduweni ciri-ciri, antarane :

Aktual, tegese pawarta iku tenanan kedadean lan anyar kedadeane.

Faktual, tegese pawarta iku kejadeane nyata lan bener.

Cekak aos, tegese pawarta iku ringkes, padet, berbobot, lan ngandung 5W + 1H.

Page 3: MODUL BAHASA JAWA TA 2020 - 2021 By : Feri Kristanti...nyawisake pawarta menika. Contone: berita bahasa jawa TA TV, berita bahasa jawa JOGJA TV, berita bahasa jawa Radio Persatuan,

Bahasa Jawa Kelas 9

PKBM Terang Bangsa

Narik Kawigaten, tegese pawarta iku saged narik perhatiane wong akeh.

Jangkep, tegese pawarta iku kudu lengkap, ora kena ngurangi apa maneh ngluwih-

ngluwihake berita saktenane.

PERANGAN PAWARTA

1. Headline (judul utawa irah – irahan)

2. Deadline (batas wektu)

3. Lead (teras pawarta)

4. Body Language (Surasane pawarta, bahasa tubuh)

ETIKA NULIS PAWARTA

Objektif, ing babagan iki panulis ora kena martakake dikantheni kepentingan pribadi lan

sponsor. Pawarta kang tinulis kudu adhedasar fakta utawa data kang sanyatane dumadi.

Cover both side, pawarta iku kudu tinimbang ojo abot sisih, luwih – luwih nyebutake pihak-

pihak kang ana sesambungan langsung karo pawarta kasebut.

TEKNIK NULIS PAWARTA

1. Pengorganisasian / ngumpulake fakta utawa data. Data ing kene bisa awujud wawancara

(wawan rembug), kedadeyan langsung, utawa data – data tinulis.

2. Nentokake teras berita (lead)

3. Milih tembung – tembung kang jumbuh karo pawarta – pawarta, nggunakake alur kang

runtut aja molak – malik utawa dienjah-enjah/ dilompati supaya ora mbingungake

pamiyarsane

4. Ngawiti nulis kanthi jenjem lan temenan.

SESORAH /PIDATO

Pagertene sesorah/ pidhato Sesorah yaiku rembugan ana ing sangarepe wong akeh kanthi

ngandharake sawijining gagasan, panemu, pamikir lan sapanunggale. Maksud baku medhar

pangandhikan yaiku kanggo ngaturake panguneg-uneg utawa mratelakake informasi kanthi

medhar pangandikan ana ing sangarepe wong akeh supaya padha mangreteni sing

diwedharake.

Paprincening medhar pangandhikan iku kaperang dadi pirang-pirang perangan.

a. Hamedhar pangandhikan kang asipat mratelakake informasi

b. Hamedhar pangandhikan kang asipat hiburan

c. Hamedhar pangandhikan kang asipat hamemilut marang para pamiyarsa.

Perangan sesorah/ pidhato a. Pambuka Surasane ngandharake salam, mbagekake kang padha rawuh, lan ngucapke

syukur marang Gusti

b. Surasa/ isi Perangan iki ngemot andharan wigatining sesorah.

c. Wasana/ panutup Ing babagan iki diandharake wos wigatining sesorah lan dudutane.

Sabanjure ngaturake pangajak marang kabecikan, banjur dipungkasi ngaturake kaluputan

anggone ngandharake lan salam panutup.

Unsur-unsur sesorah/ pidhato Unsur-unsur kang kudu ana ing sesorah/ pidhato yaiku 5W +

1H 4. Ancas sesorah Ancase wong sesorah iku adhakane duwe pangajab kaya ing ngisor iki:

Page 4: MODUL BAHASA JAWA TA 2020 - 2021 By : Feri Kristanti...nyawisake pawarta menika. Contone: berita bahasa jawa TA TV, berita bahasa jawa JOGJA TV, berita bahasa jawa Radio Persatuan,

Bahasa Jawa Kelas 9

PKBM Terang Bangsa

Paring (nyaosi) andharan lan pangerten marang wong liya kang padha rawuh

ngrungokake. b. Paring (nyaosi) andharan kang nyenengake kang padha midhangetake,

jalaran basane kang edi lan peni kanthi nggunakake unggah-ungguh basa Jawa.

Kanggo milut panemune wong liya sawise gelem midhangetake, lan sabanjure gelem

manut lan pracaya karo wose andharan kang kababar utawa katurake.

Paring (nyaosi) andharan utawa pangerten marang wong kanthi lelewaning basa kang

becik, nyenengake, lan kepenak dirungokake, lan kepingin milut panemune wong liya

kang padha midhangetake. (Sutardjo, 2013: )

GEGURITAN

Geguritan yaiku salah sijining karya sastra jawa ingkang kawujud saking rasa ing ati kang

diungkapaken kaliyan penyair ngagem bahasa ingkang gadah irama , rima , mitra , bait lan

penyusan lirik kang gadah arti utawa makna wonten ing lirik geguritan.

Geguritan uga kawujud saking ungkapan perasaan lan pikiran penyair . Geguritan ing bahasa

Indonesia uga kasebut puisi.

Ciri - ciri wonten ing geguritan yaiku : 1. duweni patokan utawa aturan geguritan kayata duweni guru lagu , guru wilangan , lan

guru gatra

2. duweni makna utawa arti ana ing lirik lirik e

3. duweni bahasa ingkang endah lan mentes

4. Ing teks geguritan ono jeneng pengarang / pangriptane posisi ne ning ngarep tembang

geguritan

Geguritan uga duweni unsur unsur intrinsik kaya puisi lan karya sastra liyane , unsur unsur

intrinsik ana ing geguritan inggih punika :

1. Tema

2. Bahasa kang endah

3. Judul Geguritan

4. Diksi

5. Citra

6. Purwakanthi

7. Amanat kang ono ing jero ne geguritan

Geguritan miturut kegunaane ono 3 macem , jenis jenise inggih punika :

1. Jenis Geguritan Ingkang gambarake kondisi utawa peristiwa (deskriptif)

2. Jenis Geguritan Ingkang nyeritakake kondisi utawa pengalaman (naratif)

3. Jenis Geguritan Ingkang pasemon utawa duweni isi kritikan utawa sindiran

Syarat syarat maca Geguritan

Wong moco geguritan ugo duweni syarat syarat , lan ora sembarangan ingkang moco

geguritan . Syarat syarate yaiku :

1. Wirama --> Cendek duwure nada utawa keras lemahe swara.

2. Wirasa --> Perasaan utawa penghayatan ketika moco geguritan

3. Wiraga --> Polah utawa gerake ketika moco geguritan

Page 5: MODUL BAHASA JAWA TA 2020 - 2021 By : Feri Kristanti...nyawisake pawarta menika. Contone: berita bahasa jawa TA TV, berita bahasa jawa JOGJA TV, berita bahasa jawa Radio Persatuan,

Bahasa Jawa Kelas 9

PKBM Terang Bangsa

4. Wicara --> lancar orak e moco geguritan

BAB 2

SERAT WÉDHATAMA

Serat Wédhatama iku karya susastra Jawa gagrag anyar kang ngamot filsafat Jawa mligi bab

kawruh manunggaling kawula gusti. Teks iki ditulis déning Kanjeng Gusti Pangéran Adipati

Arya (KGPAA) Mangkunagara IV kang lair kanthi asma Radèn Mas Sudira ing dina Senin

Paing, tanggal 8 Sapar, taun Jimakir, windu Sancaya, taun Jawa 1738, utawa taun Masehi 3

Maret 1811. Tembung Serat Wédhatama dumadi saka telung wanda, ya iku: serat, wédha lan

tama. Serat, tegesé tulisan utawa kasusastran, wédha, tegesé kawruh utawa ajaran, lan tama,

dumadi saka tembung utama kang tegesé apik, dhuwur utawa luhur. Dadi Serat Wedhatama

duwèni pangertèn: siji susastra kang ngemot kawruh ajaran kautaman uga kaluhuran uripé

manungsa. Serat Wédhatama kalebu salah siji susastra Jawa kang banget misuwur lan unggul

mligi ing babagan reroncèning tembung uga kawruh kautaman uripé manungsa. Miturut

babon kang tinemu ana ing Ngayogyakarta, Serat iki kaya-kaya isih cedhak karo babone kang

asli Pangkur.( https://jv.wikipedia.org/wiki/Serat_W%C3%A9dhatama)

TEMBANG DHANDHANGGULO

Dhandhanggula iku salah sijine tembang macapat kang isine pengarepan utawa

pengajap kang becik. Dhandhang iku pengarep-arep. Mula saka kuwi, tembang kang nganggo

metrum Dhandhanggula uga duwe isi kang legi kaya dene gula. Akeh pitutur kuna kang

nganggo jinis iki. Tembang Dhandhanggula nduweni watak luwes, ngresepake. Mathuk

kanggo bebuka/pambuka medharake piwulang, rasa kasmaran/gandrung. Pralambange

tumrap para nom-noman sawise padha kasmaran ngalami kedadeyan kang endah-endah

(kenangan manis). Dene, sasmitaning tembang Dhandhanggula: manis, sardula, madu, drawa,

gendhis. (https://jv.wikipedia.org/wiki/Dhandhanggula)

Paugerane Tembang Dhandhanggula

1. Guru Wilangan: : 10-10-8-7-9-7-6-8-12-7

2. Guru Gatra : 10 artinya Setiap bait tembang ada 10 larik atau baris kalimat

3. Guru Gatra artinya : Jumlah kalimat/larik yang terdapat dalam setiap bait tembang

4. Guru Lagu : i, a, e, u, i, a , u, a, i, a artinay dalam setiap Huruf Vokal dalam setiap

baris.larik kalimat

Watak tembang dhadanggula atau karakternya dapat bersifat universal atau luwes dan

merasuk hati. Tembang dhandanggula biasa digunakan untuk menuturkan kisah tentang

berbagai hal dan dalam kondisi apa pun.

Ing ngisor iki tuladha tembang macapat dhandhanggula kang kajupuk saka serat

wulangreh anggitanipun Sri Pakubuwana IV

Nanging yen sira ngguguru kaki,

amiliha manungsa kang nyata,

ingkang becik martabate,

sarta kang wruh ing kukum,

kang ngibadah lan kang ngirangi,

sukur oleh wong tapa,

Page 6: MODUL BAHASA JAWA TA 2020 - 2021 By : Feri Kristanti...nyawisake pawarta menika. Contone: berita bahasa jawa TA TV, berita bahasa jawa JOGJA TV, berita bahasa jawa Radio Persatuan,

Bahasa Jawa Kelas 9

PKBM Terang Bangsa

ingkang wus amungkul,

tan mikir pawewehing liyan,

iku pantes sira guronana kaki,

sartane kawruhana.

Meskipun begitu, jika engkau berguru, Nak. Pilihlah guru yang sebenarnya, tinggi

martabatnya, memahami hukum, dan rajin beribadah. Syukur-syukurjika kau temukan

seorang pertapa yang tekun dan tidak mengharapkan imbalan orang lain, dia pantas kau

gurui. Serta ketahuilah

Page 7: MODUL BAHASA JAWA TA 2020 - 2021 By : Feri Kristanti...nyawisake pawarta menika. Contone: berita bahasa jawa TA TV, berita bahasa jawa JOGJA TV, berita bahasa jawa Radio Persatuan,

Bahasa Jawa Kelas 9

PKBM Terang Bangsa

BAB 3

AKSARA JAWA

Aksara Murda

Aksara murda yaiku salah satu jenis aksara yang ada di dalam tata tulis aksara Jawa atau juga

bisa disebut sebagai huruf khusus dalam aksara Jawa. Aksara murda dalam bahasa

Jawa artinya aksara sirah/ kepala, yang dalam bahasa Indonesia disebut dengan huruf kapital.

Menurut sejarahnya aksara murda terdapat delapan aksara antara lain sebagai berikut;

Fungsi dan Cara Penulisan Aksara Murda

Aksara Murda fungsinya untuk menuliskan kata/ kalimat kehormatan seperti nama ratu,

leluhur, pangkat, kedudukan, dan sejenisnya.

Page 8: MODUL BAHASA JAWA TA 2020 - 2021 By : Feri Kristanti...nyawisake pawarta menika. Contone: berita bahasa jawa TA TV, berita bahasa jawa JOGJA TV, berita bahasa jawa Radio Persatuan,

Bahasa Jawa Kelas 9

PKBM Terang Bangsa

Tata cara penulisan aksara murda antara lain;

a. Penulisan aksara murda tidak dapat dipakai sebagai sigeg (konsonan penutup suku kata),

jadi tidak bisa dipangku atau di beri pasangan sepertihalnya pada penulisan huruf Jawa.

b. Aksara murda dapat diberi sandhangan.

c. Penulisan aksara murda dalam satu kalimat cukup ditulis satu aksara setiap satu kata,

dipilih yang berada di depan, namun jika tidak ada dapat menggunakan aksara berikutnya,

atau bisa juga dilakukan dengan menuliskan keseluruhan dari aksara murda yang ditemui.

d. Penulisan aksara murda harus dilengkapi dengan pasangan sehingga menjadi

berpasangan.

Contoh Penulisan Aksara Murda

1. Nama raja/ ratu/ pemimpin harus ditulis menggunakan aksara murda semua jika ada aksara

murda dalam kalimatnya. Namun jika tidak ada aksara murdanya dapat ditulis menggunakan

aksara Jawa.

2. Untuk penulisan nama para pejabat/ petinggi; seperti presiden, perdana menteri, menteri,

gubernur, bupati dan sejenisnya, cukup ditulis menggunakan aksara murda satu saja pada

huruf depannya.

Page 9: MODUL BAHASA JAWA TA 2020 - 2021 By : Feri Kristanti...nyawisake pawarta menika. Contone: berita bahasa jawa TA TV, berita bahasa jawa JOGJA TV, berita bahasa jawa Radio Persatuan,

Bahasa Jawa Kelas 9

PKBM Terang Bangsa

Pasangan Aksara Murda

Aksara Murda juga memiliki pasangan seperti halnya aksara Jawa. Berikut ini bentuk

pasangan aksara murda.

Aksara Swara

Aksara swara yaitu aksara dalam huruf Jawa untuk menuliskan vokal a, i, u, e, dan o.

Terdapat 5 macam bentuk aksara vokal antara lain sebagai berikut.

Page 10: MODUL BAHASA JAWA TA 2020 - 2021 By : Feri Kristanti...nyawisake pawarta menika. Contone: berita bahasa jawa TA TV, berita bahasa jawa JOGJA TV, berita bahasa jawa Radio Persatuan,

Bahasa Jawa Kelas 9

PKBM Terang Bangsa

Aksara rekan

Gunane aksara rekan dienggo nulisi tembung manca kang dicethakake, luwih-luwih tembung

Arab.Manawa ora dicethakake yen kang ditulis iku tembung manca, mung katulis nganggo

aksara lumrah bae. Tuladhane kayata :

Khatib yen ora dicethakake katib

Dzikir yen ora dicethakake dikir

Faham yen ora dicethakake paham

Zakat yen ora dicethakake jakat

Ghoib yen ora dicethakake gaib

manawa aksara rekan karaketan sandhangan pepet, cecake telu dumunung ing sajroning

pepet; dene yen karaketan sandhangan wulu, layar utawa cecak , cecake telu dumunung ing

sisih kiwa, sandhangan wulu, layar, utawa cecak ing sisih tengen. Tuladhane :

fitrah, farlu, dwifungsi, firman

kajaba aksara rekan f kang wujuding pasangane pa cecak telu aksara rekan ora kena dadi

pasangan. Manawa aksara rekan dumunung ing saburine wanda sigeg, sesigeging wanda iku

kudu dipangku.

Kanggenipun Aksara Rekan : 1. Aksara rekan kangge nyerat tembung-tembung sakaing manca, menawi wigati

dipuncethakaken.

2. Aksara rekan upami kaserat wonten wanda sigeg ( mandheg ), menawi pasanganipun

kalawau mboten “mati” pramila kedah dipun

3. Aksara rekan menawi pikantuk sandhangan : wulu, pepet, cecak utawi layar, tandha cecak

tumpang tiga wonten sakngajengipun panggenan kiwa sandhangan.

Aksara Wilangan

Page 11: MODUL BAHASA JAWA TA 2020 - 2021 By : Feri Kristanti...nyawisake pawarta menika. Contone: berita bahasa jawa TA TV, berita bahasa jawa JOGJA TV, berita bahasa jawa Radio Persatuan,

Bahasa Jawa Kelas 9

PKBM Terang Bangsa

BAB 4

WAYANG

Cerita wayang babagan mula bukane/laire Pandhawa lan Kurawa asring kito rungokake. Ing

ngisor iki Crita wayang kang sesirah Maharsi Wiyasa, wacanen kanthi permati !

MAHARSI WIYASA

Begawan Abiyasa uga sinebur Sang Maharsi Wiyasa. Ibune Abiyasa asma Dewi

Gandawati, atmajane Prabu Wasupati ratu ing Negara Wiratha. Wiwit isih timur Dewi

Gandawati diparingake marang Prabu Dasa dening ingkang Rama. Sawise diwasa, Dewi

Gandawati kagarwa Begawan Palasara, peputra Abiyasa. Sawise peputra Abiyasa, Dewi

Gandawati dipasrahake dening Begawan Palasara marang Prabu Wasupati. Nanging nalika

Dewi Gandawati nedya didhaupake Prabu Sentanu, ratu ing Ngastina, Begawan Palasara

rawuh ing kedhaton Wiratha nedya mbaleni Dewi Gandawati, satemah Prabu Wasupati

kawekon ing penggalih.

Dumadakan Bathara Narada rawuh ing kedhaton Wiratha nemoni Prabu Wasupati, Prabu

Sentanu, lan Begawan Palasara. Bathara Narada paring dhawuh supaya Dewi Gandawati di

dhaupake karo Prabu Sentanu, nanging Prabu Sentanu kudu masrahake negara Ngastina

marang Begawan Palasara. Wiwit nalika iku Sang Palasara jumeneng ratu ing Ngastina

jejuluk Prabu Dipakiswara. Mula barengwissawetara warsa anggone jumeneng nata, banjur

kalingsirake marang Sang Wiyasa, jejuluk Prabu Kresna Dwipayana, Sang Rancakaprawa

hiya jejuluk Sang Sutiknaprawa. Mula jejuluk Sang Kresna Dwipayana awit pakulitane ireng

cemani terus ing balung sungsum, mula kawastanan Sang Rancakaprawa jalaran dhangan

paring tetulung marang kawulane kang anandhang susah. Mulane jejuluk Sutiknaprawa awit

remen nggeganjar sarta agawe senenging atine para kawulane.

Garwane Sang Kresna Dwipayana kabeh ana telu yaiku:

Dewi Ambika, atmajane Prabu Darma Muka ratu ing Negara Kasi, patutan anak lanang

pekik, mung cacat wuta wiwit lair, dijenengake Dhestaratra.

Dewi Ambalika rayine Dewi Ambika, peputra Pandhu Dewanata

Dewi Datri, wanita saka golongan waisya (ing sakawit parekane Dewi Ambika) peputra

Widura (Yamawidura).

Ing sadurunge dadi garwane Sang Wiyasa, putri tetelu mau dadi garwane Raden Dewabrata

ya Sang Bisma. Nanging gandheng Bisma wadhat, mula penggalihe Dewi Gandawati ya

Dewi Setyowati susah banget, awit banjur cuthel ora ana sing nerusake nyambung dharah

Barata. Mulane Bisma nuli matur.

“Nuwun sewun Kanjeng Ibu, kepareng kawula ngaturaken tetuladhan, nalika satriya

saindenging bawana tumpes-tampis dipun sirnakaken dening Begawan Palasara, nalika

semanten para putri garwanipun para satriya punika sami marak dhateng para brahmana, sami

nyuwun dipun nugrahani putra. Putra-putrinipun warandhanipun satriya ingkang saking para

Brahmana kalawau dados golonganing satriya. Awit saking punika, ing marcapada lajeng

tuwuh satriya malih. Kanjeng Ibu, sasampunipun paduka midhanget tetuladhan ingkang

mentas kula aturaken, wontena kepareng paduka lajeng kersa milih Brahmana pundi ingkang

badhe paduka minta sraya, supados nugrahani putra dhateng Dewi Ambika lan Dewi

Page 12: MODUL BAHASA JAWA TA 2020 - 2021 By : Feri Kristanti...nyawisake pawarta menika. Contone: berita bahasa jawa TA TV, berita bahasa jawa JOGJA TV, berita bahasa jawa Radio Persatuan,

Bahasa Jawa Kelas 9

PKBM Terang Bangsa

Ambalika, kangge nyambet dharah Bharata sampun ngantos kalajeng cures utawi sirna.

Sapari purnanipun atur, Dewi Gandawati ya Dewi Setyawati mak byar, banjur kelingan yen

darbe pulunan sadurunge ginarwa ing Prabu Sentanu, yaiku Maharsi Wiyasa, putrane Sang

Dewi patutan karo Begawan Palasara. Kawiyos ngendikane Sang Dewi, „Kulup wruhanira,

ing sadurunge ingsun winengku ramanira, ingsunwisnate kagarwa ing Brahmana pinunjul

asma Begawan Palasara. Insunwissesuta siji patutan karo Sang Begawan , peparabe Maharsi

Wiyasa. Menawa ndadekake panujuning penggalihmu, Sang Wiyasa nedya ingsun timbali,

bakal ingsun dhawuhi nggarwa Dewi Ambika lan Dewi Ambalika.

Ature Bisma , “Kanjeng Ibu, sakalangkung kapasang yogi, menawi sang Maharsi Wiyasa

kersa nggarwa warandha kekalih punika.”

Kacarita Dewi Gandawati ya Dewi Setyawati sakala banjur muja semedi, lenging cipta kang

tinuju amung Sang Maharsi Wiyasa. Katarima panedhane sakala mak jleg tanpa weruh

sangkane Maharsi Wiyasa rawuh. Sawuse dhinawuwan sandining gati, sang Maharsi Wiyasa

gelem lan banjur klakon putri tetelune pisan kagarwa dening Sang Kresna Dwipayana nganti

patutan Dhestarata, Pandhu, lan Widura.

Sawise sawatara warsa , kalenggahaning kraton Ngastina banjur lumengser marang Sang

Pandhu. Pandhu kagungan putra Pandhawa lima: Puntadewa, Bratasena, Harjuna, nangkula,

lan Sadewa. Jroning kalengjroning kraton ing Ngastina kaparingake marang keng

putra Pandhu Dewanata, Sang Kresna Dwipayana bali mertapa ana ing wukir Retawu hiya

Pertapan Wukir Saptaharga. Sang Begawan banget tresnane marang para wayahe, luwih-

luwih marang Puntadewa…

Kapethik saka Ps edhisi 44, 3 Nopember 2007

Pandawa Lima

Pandhawa iku cacahe ana lima, mula terus kaprah diarani Pandhawa

Lima. Puntadewa ya Yudhistira minangka putra pambayun, watak ambeg darma lan nrima

ing pandum sarta adoh ing hawa kamurkan.

Raden Werkudara ya Bima sena gedhe dhuwur lan gagah prakosa kang nomer

loro, Raden Janaka ya Kumbang Ali-ali kang kondhang ngganthenge, prigel lan trampil

manah minangka panengahe Pandhawa, dene Nakula Sadewa mujudake satriya kembar kang

uga duwe watak utama, ambeg darma, lan luhur bebudene. Wiwit cilik mula wis katon

luhuring budi,seneng tetulung, welas asih marang sapadha wong kang nandhang kasangsaran.

Raden Puntadewa iku peparab liyane Yudhistira, Dwijakangka, Gunatalikrama,

Darmakusuma, kratone manggon ing Ngamarta utawa Indraprasta. Panjenengane kagungan

garwa Dewi Drupadi putra putrine Raden Drupada, ratu ing Negara Cempala utawa Pancala.

Werkudara satriya ing Jodipati garwane aran Dewi Arimbi. Arjuna satriya ing

Madukara garwane Dewi Sembadra lan Srikandi. Nakula Sadewa satriya ing Sawojajar.

Cethane Pandhawa lima iku watak lan tindak tanduke kena kanggo tepa patuladhane para

kawula mudha. Apamaneh kadigdayan lelimane mujudake satriya kang pilih tandhing.

Page 13: MODUL BAHASA JAWA TA 2020 - 2021 By : Feri Kristanti...nyawisake pawarta menika. Contone: berita bahasa jawa TA TV, berita bahasa jawa JOGJA TV, berita bahasa jawa Radio Persatuan,

Bahasa Jawa Kelas 9

PKBM Terang Bangsa

Nalika dadi muride Pandhita Durna, Pandhawa wis bisa ngatonake kepinteran lan

keprigelane. Raden Arjuna prigel menthang gandhewa lan trampil migunakake keris. Raden

Werkudara dhasar gagah prakosa kondhang kagungan sanjaya kuku Pancanaka lan gada rujak

pala. Pandhawa katon luwih prigel keimbang murid liyane. Ewasemana, ora tau lan pancen

ora seneng pamer kadigdayan.Malah watake andhap asor lembah manah lan ngajeni marang

sapepadhane.

Akeh lelakon kang dilakoni Pandhawa kasengsaran iku mau dituwuhake saka

Kurawa kang kepingin nyirnakake Pandhawa. Wusanane kabeh kasangsaran iku bisa kasil

kabengkas lan kuwat dilakoni. Beda banget karo Kurawa sing ora kuwat nglakoni.

Pranyata menawa dideleng ing antarane Pandhawa lan Kurawa iku isih kadang, sebab

Pandhawa iku putrane Prabu Pandhudewanata. Sedenge Kurawa iku putrane Prabu

Destrarastra. Prabu Pandhu Dewanata iku kaprenah adhine Prabu Destrarastra.

Apa sebabe dene ing antarane kadang Pandhawa lan Kurawa ora bisa rukun?

Iki amerga Dewi Gendari kepingin digarwa dening Prabu Pandhu Dewanata nanging kena

apa kok malah diwenehake marang kangmase sing wuta iku ?. Mula banjur nibakake

pangipat-ipat manawa besuk saturun-turunne bakal dadi mungsuh bebuyutan

Page 14: MODUL BAHASA JAWA TA 2020 - 2021 By : Feri Kristanti...nyawisake pawarta menika. Contone: berita bahasa jawa TA TV, berita bahasa jawa JOGJA TV, berita bahasa jawa Radio Persatuan,

Bahasa Jawa Kelas 9

PKBM Terang Bangsa

BAB 5

SANDIWARA

Sandiwara yaiku nyetakake utawa maragake paraga ana ing sandiwara kuwi dhasare

numindakake utawa maragakake watak lan tindak-tanduk pawongan liya.

Unsur Intrinsik Sandiwara Unsur-unsur ingkang kasusun ana ing njerone sandiwara yaiku:

a. Tema yaiku uderaning perkara kang arupa ide dhasar crita, tema sing dianggo ana ing

sandiwara dumadi saka bab-bab kerep diprangguli ana bebrayan.

b. Purusa/Paraga (tokoh) lan watake

Purusa utama yaiku paraga kang paling akeh gegayutane karo paraga liya.

Purusa pambiyatu yaiku parga kang mbiyatu paraga utama.

Watakwatune yaiku ciri-ciri utawa karakter paraga.

c. Alur (dalaning crita) yaiku urut-urutan lakune crita.

d. Amanat yaiku pesen moral kang ana ing njerone crita.

e. Gaya bahasa yaiku tata cara panganggone basa kang bisa awujud dialek, tata ukara lan

majas.

Unsur Ekstrinsik Sandiwara Unsur ekstrinsik sandiwara jawa yaiku unsur kang ana ing sakjabane karya sastra, ananging

unsur samenika gadahi pengaruh ing sistem organisme karya sastra.

Wujude Sandiwara Dramatikal yaiku sandiwara kang diparagakake karo saperangan wong utawa paraga kang

dibarengi salah bawa.

Pantomin yaiku sandiwara kang diperagakake kaliyan gerak-gerik ananging boten wonten

dialog namung wonten musik lan ekspresi saking rupane lakon.

Komedi yaiku sandiwara kang diperagakake karo geguyonan kang sifate nyindir lan

pungkasane seneng-seneng.

Parodi yaiku salah satunggaling wujud dialog antarane naskah saha oposisi (kontras).

Sandiwara kudu migatekake babagan ing ngoisor iki:

1. Nduweni kreasi nalikaning nindakake paraga

2. Maragakake kanthi wajar ora digawe-gawe

3. Paraga kang ditindhakake dipadhake kalawan tipe, gaya,34 jiwa lan ancas pementasane.

4. Paraga kang ditindhakake nganggo periode wektu lan watak.

Cara ingkang bisa ditindhakake nalikaning dadi paraga ana sawenehing lakon

sandiwara:

1. Gladen olah watak

2. Gladen swara

3. Gladen observasi lan imajinasi

4. Gladen konsentrasi

5. Gladen teknik pementasan

6. Gladen sistem akting

7. Nglancarake keprigelan lan gladen