mody w kulturze i literaturze popularnej - · PDF file 2013. 1. 29. · MODY W KULTURZE I LITERATURZE POPULARNEJ universitas Szkice zgromadzone w tym tomie stanowią wypowiedź badaczy

MODY W KULTURZE I LITERATURZE POPULARNEJ

universitas

Szkice zgromadzone w tym tomie stanowią wypowiedź badaczy reprezentujących różne dziedziny współczesnej humanistyki. Wspólnym punktem odniesienia jest dla nich moda i to, co modne w kulturze, ze szczególnym uwzględnieniem kultury i literatury popularnej.

„Popkultura jest jak moda – wzorem zmiany społecznej, w której pojedyncze formy stają się akceptowane i znajdują powszechne uznanie. Aby analizować te dwa fenomeny, należy przypatrzeć się mechanizmom uzyskiwania ogólnej aprobaty. Literatura i kultura popularna pojawiają się jako proces społecznej selekcji, którego kierunek wynika z ogólnego kierunku »wspólnotowego smaku«. Ó w stadny gust jest wyrażany i reprodukowany właśnie w modzie. To podstawowa kategoria estetyczna, która mówi najwięcej o zbiorowych upodobaniach, widocznych żądzach i uśpionych instynktach”.

Ze Wstępu

M O D Y W K U LT U R ZE

I LI TE

R AT

U R ZE

P O P U LA

R N E J

www.universitas.com.pl

ISBN 97883-242-1645-1

9 788324 216451 4 2 ,0

0 z

ł z

V A

T

u n

iv e rs

it a s p

o le

c a

w w

w .u

n iv

e rs

it a s .c

o m

.p l

u n

iv e rs

it a s p

o le

c a

w w

w .u

n iv

e rs

it a s .c

o m

.p l

Pawel Tekst maszynowy ISBN 97883-242-1584-3

Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Dominika Michalak Trzy krytyki modnego rozumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

Marek Lubański Pomiędzy modą a potrzebą poznawczą, czyli o psychoanalizie w kulturze polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

Marcin Telicki Moda na infantylizację – tezy i antytezy do dyskusji . . . . . . . . . . . 169

Magdalena Lachman Moda na pisanie czy moda na grafomanię? Kult(ur)owe reorientacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

Sławomir Buryła (Nie)banalnie o Zagładzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Małgorzata Wrześniak Różowo mi. O modzie na różowy cuteness w sztuce i kulturze . . . 173

Krzysztof Uniłowski Patyna, a nie moda. Kulturowa wartość literatury najnowszej . . . 201

Małgorzata Skibińska Popkultura w „kujonkach”, czyli moda na pisanie o czytaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

Agnieszka Nęcka Popfeminizm: Gretkowska, Plebanek, Samson . . . . . . . . . . . . . . . . 243

Tomasz Tomasik Męskie dodatki, czyli mężczyzna w świecie modnych gadżetów . . 273

Dariusz Nowacki Metkowanie świata. O znakach firmowych w prozie współczesnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

Anna Fornalczyk Piękna czy bestia, czyli o disneizacji popularnej literatury dziecięcej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309

Lidia Gąsowska Moda na fan fiction, czyli jak fan tworzy fikcję i jak jej używa . . . 331

Mariusz Kraska Zbrodnia doskonała. Rzecz o popularności kryminału . . . . . . . . . 369

Olga Filipowska Czym „self-help” bogaty, tym „priv-lit” do księgarni . . . . . . . . . . . 389

Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411

Wstęp

Żyjemy w epoce, w której literatura i kultura popularna sta- ją się ramami interpretacyjnymi rzeczywistości. Ryty i obrządki nowoczesnego modelu kultury ustanawiane są bowiem w znacz- nej mierze przez technologie komunikacyjne, zapośredniczeniu przez medium telewizji i internetu podlegają modelujące kultu- rę mity. W tworzeniu popkulturowych ram niezwykle aktywnie uczestniczą marki i znaki towarowe (reklama), hollywoodzkie produkcje filmowe ustanawiające ład powtarzalności (duet se- ryjności i repetycji w kinie), tytuły popularnych seriali i kopie programów telewizyjnych, w których nawet emocje odtwarzane są niejako „na licencji”. Biorąc czynny udział w próbach kon- strukcji świata, popkultura nadaje znaczenia i unieważnia je, gdy mija ich czas. Na korzyść literatury i kultury popularnej przema- wia jedno: uprawomocnia ona drogi poznawania otaczającego nas świata i działania w jego obrębie.

Literatura i kultura popularna przefiltrowane przez sieć porta- li społecznościowych typu Nasza-Klasa.pl czy Facebook, serwisy w rodzaju YouTube, nadają kształt modom i trendom. Zarówno w sferze realnej, jak i wirtualnej są nośnikiem przekonań i poglą- dów odbiorców, a tym samym wpływają na nasze wyobrażenia o rzeczywistości, modelują język oraz sposób komunikowania

8 Wstęp

się z otoczeniem. Popkultura jest podstawowym mechanizmem tworzenia porządku w społeczeństwie. W tym sensie wszyscy, którzy ograniczają rozumienie kultury popularnej do czegoś błahego, mało ważnego, ulotnego czy nieracjonalnego, tracą nie tylko wiele z jej istoty, ale błędnie oceniają świat, w którym żyją. Popkultura jest więc jak moda – wzorem zmiany społecz- nej, w której pojedyncze formy stają się akceptowane i znajdują powszechne uznanie. Aby analizować te dwa fenomeny, należy przypatrzyć się mechanizmom uzyskiwania ogólnej aprobaty. Li- teratura i kultura popularna pojawiają się jako proces społecznej selekcji, którego kierunek wynika z ogólnego kierunku „wspól- notowego smaku”. Ów stadny gust jest wyrażany i reproduko- wany właśnie w modzie. To podstawowa kategoria estetyczna, która mówi najwięcej o zbiorowych upodobaniach, widocznych żądzach i uśpionych instynktach.

Posługując się językiem socjologii, ekonomii i zarządzania ka- pitałem ludzkim, do opisu zjawiska mody można by wykorzy- stać pojęcie operacjonalizacji. Oznacza ono wyprowadzanie celów działania, czyli celów operacyjnych z celów strategicznych (ogól- nych), czyli z popkultury i „wspólnotowego smaku” czy gustu. Tak pojmowanej operacjonalizacji dokonuje się, by urzeczywist- nić i utrwalić istnienie jakiejś szeroko rozumianej „mody na…”, trendu, marki lub znaku towarowego1. Jest to gra popytu (stanowi go moda) i podaży (konkretna marka ze sklepowej półki).

W modzie demokratyzacja i ekonomizacja smaku sprawiają, że banalne jest przedstawiane jako ekskluzywne, skomplikowane zaś jako niepotrzebna nadwyżka, która może zakłócić obieg dóbr banalnych. Teza ta doprowadzona do skrajności podtrzymywana jest przez frakcję „apokaliptyków” – jak Umberto Eco nazywa przeciwników kultury popularnej, rzekomo niszczącej w s z e l- k i e wartości tradycyjne2.

1 Zob. H. Vejlgaard, Anatomia trendu, przeł. D. Wąsik, Kraków 2008. 2 Zob. U. Eco, Apokaliptycy i dostosowani. Komunikacja masowa a teorie

kultury masowej, przeł. P. Salwa, Warszawa 2010, s. 17.

9Wstęp

Popkultura – jak moda – stanowi element zarówno dystynk- cji, jak i integracji społecznej. Zdaniem Georga Simmla w mo- dzie uwidacznia się proces społecznego różnicowania i przysto- sowania3. Moda była i jest dyktowana przez elity, w celu okre- ślania nowych linii demarkacyjnych między elitą a resztą („tymi innymi”)4. Uważny czytelnik Simmla wie też, że nie ma jednej mody (jak nie ma jednej popkultury). Cechą nowoczesności jest różnorodność – nowoczesność daje wiele powtarzalnych form wyrażania siebie: wybór marki, wybór koloru różowego, by być trendy i cuteness, powielenie mody na disneizację, na psychoana- lizę, na popfeminizm, wybór mody na czytanie, na pisanie (tak- że, a może przede wszystkim, o sobie).

Popkultura jest formą społeczną, czyli stabilną strukturą po- jawiającą się jako efekt wielości społecznych faktów. Pomimo że elementy mody/pop się zmieniają, to sama struktura funkcjo- nowania pozostaje nietknięta. Nie jest ważna moda, ale fakt, że coś zostaje rozpoznane jako modne, uznane za popularne. Po- szczególne mody nie potrzebują racjonalnych wyjaśnień, zastę- pują je eksplikacje rynkowe: moda, flirtująca z szeroko rozumia- ną kulturą popularną, okazuje się, jak wskazywał Pierre Bour- dieu, zorganizowaną wiedzą bazującą na ograniczonym dostępie do dóbr i usług. W Dystynkcji kluczowym pojęciem jest „pole mody”. Idąc tym tropem, pole haute couture definiuje Bourdieu jako równoznaczne z polem produkcji kulturowej. Pole mody w kulturze popularnej wyznacza znajomość marki, produktu, sym- bolu, miejsca konsumpcji dóbr i ich nabywania5.

Popkultura jest odruchowo i bezrefleksyjnie przez swoich od- biorców naśladowana, propagowana, a nawet wyznawana6. Prze- ciętnemu użytkownikowi produktów kultury nie sprawia jednak

3 S. Magała, Simmel, Warszawa 1980, s. 233. 4 Tamże. 5 P. Bourdieu, Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia, przeł. P. Bi-

łos, Warszawa 2005. 6 M. Krajewski, Kultury kultury popularnej, Poznań 2005, s. 26.

10 Wstęp

zawodu oglądanie wciąż tych samych obrazów i wstawianie ich jako osobiste awatary oznaczające konto na Gadu-Gadu czy na forum dyskusyjnym, oglądanie wciąż tego samego programu w telewizji, chodzenie do kina wciąż na to samo (co zyskało mia- no popularności kina gatunków), czy obracanie się w kręgu takich samych schematów fabularnych (