Monografia Okręgu Zielonogórskiego ZPAP

100 LAT ZWIZKU POLSKICH ARTYSTW PLASTYKWMonograa Okrgu Zielonogrskiego

100 LAT ZWIZKU POLSKICH ARTYSTW PLASTYKWMonograa Okrgu Zielonogrskiego

Zielona Gra 2011

Zrealizowano przy pomocy nansowej:

Urzdu Marszakowskiego Wojewdztwa Lubuskiego

Urzdu Miasta w Zielonej Grze

Fotograe wykorzystane w niniejszej publikacji, jeeli nie podano inaczej, zostay dostarczone przez artystw.

Korekta: Agnieszka Kujawa-Bartosik Projekt graczny, przygotowanie do druku: Wacaw Serdeczny

ISBN: 978-83-933148-0-5

Wydawca: Okrg Zielonogrski ZPAP ul. Stary Rynek 2-3 Zielona Gra tel. 68 325 36 86 www.zpap.zgora.pl Zielona Gra 2011

W 2011 roku mija sto lat od chwili, kiedy Leon Kowalski urzeczywistni ide stowarzyszenia artystw. Powsta Zwizek Powszechny Artystw Polskich, przemianowany pniej na Zwizek Polskich Artystw Plastykw, pod ktr to nazw istnieje do dzi. Wwczas gwnym celem byo popieranie interesw moralnych i materialnych czonkw stowarzyszenia. Zrodzi si z palcej potrzeby samopomocy, z czasem przej inicjatyw w kwestii artykuowania potrzeb rodowiska wobec wadz, wspierania i kreowania dziaa artystycznych, popularyzacji sztuki. Mimo upywu lat, dziejowych zawieruch, przeobrae spoecznych, cele, ktre przywiecay twrcom Zwizku wwczas, pozostaj aktualne i dzi. W roku jubileuszowym w Okrgach w caej Polsce odbywaj si wydarzenia artystyczne pod hasem 100-lecia ZPAP. Rwnie my uczcilimy, w marcu tego roku, t okrg rocznic du wystaw w gocinnych salach Muzeum Ziemi Lubuskiej. Obok prezentacji naszych aktualnych dokona artystycznych przypomnielimy twrczo nieyjcych ju Koleanek i Kolegw. Splatajc w ten sposb przeszo z teraniejszoci. Histori z dniem dzisiejszym. Wystawa jest zjawiskiem efemerycznym. Std midzy innymi impuls, by korzystajc z Jubileuszu spisa rwnie histori i dokonania naszego Okrgu. Histori niezwykle bogat i inspirujc. Przybliy jego dziedzictwo nowym pokoleniom twrcw, pokaza pewn cigo, korzenie rodowiska, przypomnie sylwetki artystw, wydarzenia i miejsca zwizane z ich dziaalnoci, ale te pokaza jak wan rol speniaj artyci w yciu spoecznym naszego miasta i regionu. W pierwszej czci przypominamy tekst opublikowany na pocztku lat 70. z okazji 20-lecia istnienia OZ ZPAP. Eugeniusz Jakubaszek pisze w nim o trudnych pocztkach ycia

artystycznego na Ziemi Lubuskiej tu po wojnie, o konsolidacji rodowiska i rozkwicie ycia artystycznego. W czci drugiej Leszek Kania kontynuuje opowie przedstawiajc wydarzenia wane dla rodowiska w dekadzie lat siedemdziesitych, przybliajc rwnie sylwetki niektrych artystw. W stanie wojennym, w roku 1983, ZPAP zosta rozwizany. Znikn z oficjalnej przestrzeni spoecznej skazany przez wczesne wadze na niebyt. Nie zniknli artyci, przetrwaa idea i potrzeba stowarzyszenia. Odrodzi si w 1989 roku wraz z now Polsk i trwa do dzi. Ten czas, a po dzie dzisiejszy, opisuje w swoim tekcie Igor Myszkiewicz. Caoci monografii dopeniaj sylwetki artystw zrzeszonych w Okrgu Zielonogrskim ZPAP anno Domini 2011 oraz dwa aneksy. Niniejsza publikacja nie mogaby powsta bez yczliwoci i wparcia osb i instytucji. Chciabym w tym miejscu gorco podzikowa panu Eugeniuszowi Jakubaszkowi za zgod na umieszczenie w niej jego tekstu, dr. Andrzejowi Toczewskiemu dyrektorowi Muzeum Ziemi Lubuskiej za udostpnienie bogatego materiau ikonogracznego z archiwum muzeum i gocinne przyjcie naszej Jubileuszowej Wystawy oraz zoy na jego rce podzikowania dla pracownikw muzeum zaangaowanych w te przedsiwzicia. Urzdowi Marszakowskiemu Wojewdztwa Lubuskiego i Urzdowi Miasta w Zielonej Grze za wsparcie nansowe. Koleankom i Kolegom za zaangaowanie i pomoc. Publikacja Monografii jest te symbolicznym zamkniciem pewnego etapu naszej drogi. Niezbdnym, by mc otworzy si na przyszo, na wyzwania, przed jakimi stawia nas rzeczywisto. A nie jest to dla nas, jako Stowarzyszenia, czas atwy, o czym wspomina pod koniec swojego tekstu Igor Myszkiwicz. Ufam jednak, e uda nam si wsplnie pokona wszelkie trudnoci, albowiem jak powiedzia Goethe Biorc pod uwag wszystkie akty tworzenia, odkrywa si jedn elementarn prawd: gdy si czemu prawdziwie powicamy, wspiera nas opatrzno.

Prezes Okrgu Zielonogrskiego ZPAP Wacaw Serdeczny

EUGENIUSZ JAKUBASZEK Lubuskie rodowisko artystyczne 19451974

Lubuskie rodowisko artystyczne 1945-1974

Lubuskie rodowisko plastyczne, bdce dzisiaj* jednym z ciekawszych zjawisk kulturalnych w Polsce, narodzio si w latach bezporednio powojennych, w warunkach wprawdzie sprzyjajcych inicjatywom twrczym, ale cikich, bo na gruncie pozbawionym tradycji twrczych, w sytuacji brakw kadrowych, materialnych i organizacyjnych. Pierwsi plastycy, ktrych dzisiaj zasuenie nazywamy pionierami, przybyli na Ziemi Lubusk jeszcze w maju 1945 roku. Czym si kierowali, osiedlajc si na tej ziemi, i kto przyby pierwszy, trudno dzisiaj ju dociec. Wiadomo, e w sierpniu 1945 roku mieszkali tu ju: Roman Feniuk, Stefan Brunn, Bogdan Hofman, Romuald Kononowicz, Jan Korcz, Alf Kowalski, Wacaw Krajewski, Juliusz Majerski, Jan Nowacki, Wiesaw Mldner-Nieckowski, Wanda Sokoowska, Ziemowit Szuman, Stefan Socki i Wodzimierz Tromow. Niewiele te mona powiedzie o motywach wyboru

tej ziemi na swj dom i warsztat twrczy. Jednych zapdzi przypadek, innych jak Alfa Kowalskiego, losy wojny. Niektrych znw, jak Jana Korcza, urzeky uroki krajobrazw, czerwie dachw i zoto jesieni. Z braku na Ziemi Lubuskiej dominujcego organizmu miejskiego przybyli rozproszyli si po caym obszarze rodkowego Nadodrza i pocztkowo nie wytworzyli jednolitej, o okrelonym obliczu, grupy artystycznej. Najwiksze skupisko, bo zoone a z szeciu osb, uformowao si w Zielonej Grze, gdzie zamieszkali: Krajewski, Majerski, Mldner-Nieckowski, Nowacki, Socki i Sokoowska. Druga co do wielkoci grupa powstaa w Gorzowie Wlkp., gdzie osiedlili si: Feniuk, Kononowicz, Korcz i Szuman. Pozostali zamieszkali w kilku innych miasteczkach, a mianowicie: Brunn w Sulcinie, Hofman w wiebodzinie, Kowalski w Midzyrzeczu i Tromow w Lubsku. Organizacyj-

* Tekst opublikowany zosta po raz pierwszy w katalogu 20 lat Zwizku Polskich Artystw Plastykw 1954-1974 w 1974 roku. Publikacja obecnie trudno dostpna.

7

EUGENIUSZ JAKUBASZEK

Grupa Zielonogrskich Artystw Plastykw, Zielona Gra, ok. 1948. Od prawej: Wiesaw Mlder-Nieckowski, Stefan Socki, Wanda Sokoowska, Ziemowit Szuman, Jan Nowacki(?), Jan Puszko, Janusz Majerski z archiwum Muzeum Ziemi Lubuskiej.

Studium aktu w otwartej pracowni Grupy Zielonogrskich Artystw Plastykw, Teatr Miejski w Zielonej Grze, 1948. Pierwszy od lewej: Wiesaw Mlder-Nieckowski. Stojcy w rodku: Stefan Socki z archiwum Muzeum Ziemi Lubuskiej.

nie, poczwszy od wiosny 1946 roku, dziaali w ramach poznaskiego oddziau ZPAP, skd zwaszcza w pocztkowym okresie, otrzymywali dosy wszechstronn pomoc. Mimo duych trudnoci, wynikajcych przede wszystkim z cikiej sytuacji powojennej, plastycy niemal nazajutrz po osiedleniu si przystpili do rozkadania sztalug, organizowania ekspozycji i zdobywania odbiorcy. Pierwsza wystawa zostaa otwarta w listopadzie w 1945 r. w salach ekspozycyjnych Muzeum w Gorzowie. Zoyy si na ni prace miejscowej grupki, z wyran dominant prac Ziemowita Szumana. Wystawa ta

wedug relacji naocznych wiadkw cieszya si duym powodzeniem i po czci spenia rol imprezy patriotycznej. Jak wynika z pierwszych zapiskw muzealnych odwiedzio j niemal p miasta. Wkrtce potem, najpierw sporadycznie, pniej natomiast coraz czciej, podobne wystawy zaczto organizowa w Zielonej Grze oraz w innych miastach, w ktrych mieszkali i tworzyli plastycy. Latem 1946 roku z inicjatywy plastykw zamieszkaych w Zielonej Grze, a przede wszystkim Wiesawa Mldnera-Nieckowskiego i Stefana Sockiego, nawizany zosta trway kontakt z plastykami zamieszkaymi w Gorzowie Wlkp., a nastpnie opracowany program wsplnego dziaania, realizowany konsekwentnie a do jesieni 1950 roku. Wynikiem tego porozumienia byo podjcie zorganizowanej dziaalnoci ekspozycyjnej na terenie caego obszaru Ziemi Lubuskiej, a przede wszystkim rozpoczcie stara o zorganizowanie pierwszej wystawy plastyki lubuskiej. W midzyczasie rodowisko dowiadczyo stanu zadowolenia i stanu rozczarowania. Kade wiksze i mniejsze wydarzenie kulturalne zdobywao szeroki rozgos i przynosio twrcom wiele satysfakcji. Byo spoeczne zapotrzebowanie na sztuk i bya przychylna atmosfera dla twrcw. Niestety, obok tego byy rwnie trudnoci, wynikajce z wczesnej, cikiej, sytuacji gospodarczej, ktre ograniczay moliwoci twrcze

8


Wiesaw Mldner-Nieckowski ZAUEK ZIELONOGRSKI I olej, tektura | 70,5 x 49 cm | 1948 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

tego niewielkiego jeszcze rodowiska i, co za tym idzie, ujemne wpyway na kontakt spoeczestwa z dzieem sztuki. Dzieo sztuki, na ktre istniao zapotrzebowanie, nie byo dla plastykw rdem dochodu. Na przeszkodzie temu z jednej strony stao powane zuboenie spoeczestwa, z drugiej znw brak jeszcze zorganizowanego mecenatu pastwowego. Brak rwnie innych moliwoci zarobkowania, opartych o posiadane umiejtnoci, zmusza artystw do poszukiwania pracy w administracji, w szkolnictwie albo w produkcji. Spord dwunastu plastykw osiedlonych na Ziemi Lubuskiej

tylko Korcz utrzyma si z pracy twrczej i zachowa dumn niezaleno. Juliusz Majerski peni obowizki kierownika Referatu Kultury w Starostwie Powiatowym w Zielonej Grze, Wiesaw Mldner-Nieckowski w tym samym starostwie peni obowizki kierownika Wydziau Przemysu i Handlu, Alf Kowalski i Ziemowit Szuman pracowali w muzealnictwie. Pozostali byli zatrudnieni w szkolnictwie i produkcji, a nawet w rzemiole. Sytuacja ta, pozytywnie wiadczca o spoecznym zaangaowaniu twrcw w dzieo odbudowy kraju, miaa rwnie ujemn stron. Jej treci by przede wszystkim brak czasu na prac twrcz. W poowie 1947 roku zaistniaa taka sytuacja, w ktrej plastycy mogli tworzy prawie wycznie w dniach wolnych od pracy zarobkowej, a wic w niedziel i wita. Ten stan rzeczy rozproszy ich siy, absorbowa czas, sprawia, e proces powstawania dziea zosta powanie wyduony, a obto dorobku znacznie zmniejszona. Mimo tego wczesne kroniki kulturalne nie odnotoway sytuacji, w ktrej zaistniayby zjawiska zaama lub rezygnacji z pracy twrczej. Przeciwnie nawet, plastycy zrzeszeni w ZPAP zainteresowali prac twrcz plastykw amatorw, roztoczyli nad nimi prawdziwie koleesk opiek i zaprosili ich do udziau w wystawach wsplnie organizowanych. Na bazie tej wanie wsppracy, w grudniu 1947 roku, otwarto w salach Muzeum w Gorzowie Wlkp., pierwsz wystaw plastyki lubuskiej,

Ignacy Bieniek ORODEK SZKOLENIA EGLARSKIEGO W GIYCKU olej, ptno | 74 x 100,5 | 1953 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

Stefan Socki (1913-1990) z archiwum OZ ZPAP.

9


Stefan Brunn AKT olej, ptno | 50 x 41 cm | ok.1960 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

ktra zapocztkowaa zorganizowan dziaalno ekspozycyjn na Ziemi Lubuskiej. Udzia wzio w niej 9 plastykw zrzeszonych w ZPAP oraz 10 amatorw. Wystawie tej patronowa komitet spoeczny, na ktrego czele sta wicewojewoda poznaski Florian Kroenke, co byo powanym wyrnieniem dla imprezy i satysfakcj dla organizatorw. Wystawa ta wedug wczesnych opinii cieszya si duym powodzeniem i skupia na sobie uwag ponad 12 tysicy osb. Jej poziom nie by wprawdzie najwyszy, jednake nie byo to wwczas najistotniejsze. Po raz pierwszy pokazano spoeczestwu ponad 160 prac, po raz pierwszy podjto te publiczn dyskusj nad treci dziea sztuki oraz spoecznym posannictwem artysty. Jak wnosi mona z treci sprawozda muzealnych szczeglne uznanie zyskay sobie prace Romana Feniuka, Alfa Kowalskiego, Wiesawa Mldnera-Nieckowskiego, Stefana Sockiego, Wandy Sokoowskiej, Ziemowita Szumana, a take Wodzimierza Korsaka znanego w Polsce myliwego i pisarza. Pierwsza wystawa przyniosa niewtpliwie sukces. Fakt ten zmobilizowa siy jej twrcw i zachci do organizowania nastpnych. W czerwcu 1948 roku, kosztem, ogromnego trudu, otwarto drug z kolei wystaw, tym razem w salach Teatru Miejskiego w Zielonej Grze. I tutaj, podobnie jak w Gorzowie Wlkp., obok plastykw zrzeszonych w ZPAP udzia wzili rwnie plastycy amatorzy. Organi-

10


zatorzy zaprezentowali 128 prac, z dziedziny grafiki, malarstwa i rzeby, w tym 32 prace autorstwa plastykw niezrzeszonych. Poziom tej wystawy uznano za wyszy od pierwszej, na co zoy si zarwno kunszt artystyczny prac, jak i sposb ich pokazania. Wystaw odwiedzio ponad 8 tysicy osb, w tym wielu robotnikw z zakadw przemysowych Zielonej Gry, Nowej Soli i Sulechowa. Trzecia wystawa plastyki lubuskiej otwarta zostaa w grudniu 1948 roku w Gorzowie Wlkp. i swoim charakterem zasadniczo nie odbiega od dwu poprzednich. Intensykacja dziaalnoci ekspozycyjnej zrodzia potrzeb zmiany dotychczasowych form dziaalnoci organizacyjnej. Praca w izolacji, pocztkowo plonujca pozytywnymi efektami, na dusz met okazaa si wyjaawiajca i niemoliwa do kontynuowania, zaistniaa konieczno dyskusji, wymiany pogldw i dowiadcze artystycznych. W Gorzowie Wlkp. grupa plastykw skupia si wok osoby Ziemowita Szumana, ktry obj w tym czasie stanowisko kustosza Muzeum, i wsplnie z nimi przeksztaci je w ywy orodek dziaalnoci plastycznej. W Zielonej Grze powoano do ycia Grup Zielonogrskich Artystw Plastykw, ktra po uzyskaniu odpowiedniego lokalu w gmachu teatru rozwina szerok dziaalno artystyczn i popularyzatorsk. Grupa ta zbierajc si w czwartki kadego tygodnia

Stefan Socki MOTYW ZIELONEJ GRY olej, ptno | 72,5 x 95,5 cm | 1952 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

i zapraszajc na swoje spotkania przedstawicieli wczesnego wiata nauki i kultury, daa pocztek instytucji synnych ju dzisiaj czwartkw lubuskich. Spotkania te jak wspomina to dzisiaj Mldner-Nieckowski daway nam moliwo kontaktowania si z tzw. wielkim wiatem. Pozwalay nam na kontynuowanie pracy nad sob, czyy nas wewntrznie i zaszczepiay w nas entuzjazm twrczy. Grupa ta pracowaa aktywnie a do poowy 1950 roku, po czym z przyczyn nader zoonych, obniya swe loty i wiosn 1951 11


Jan Korcz WIDOK Z OKNA DOMU BRATA olej, ptno | 53 x 57 cm | ok 1956 wasno prywatna. Fot. Tomasz Daiksler.

roku praktycznie przestaa istnie. Dziaalno obydwu grup bya jednak wysoce pozytywna, z jednej strony zapocztkowaa w sposb pionierski budow na obszarze rodkowego Nadodrza polskich rodowisk twrczych, z drugiej znw, wychodzc naprzeciw wczesnym przemianom spoecznym, po raz pierwszy na wyzwolonych ziemiach zbliya 12

sztuk do czowieka i uczynia z niej istotny problem kulturalny. Rok 1949 przynis szereg wakich wydarze politycznych. Pastwo poddao rewizji swj dotychczasowy stosunek do twrcw. Naoyo na nich obowizek podjcia tematu o znaczeniu ideowo-politycznym i wychowawczym. W wikszych rodowiskach artystycznych nastpia konsolidacja twrcw, w mniejszych, wbrew oczekiwaniom, pojawio si poczucie biernoci, ktre niebawem przerodzio si w stagnacj i rozbicie ledwie zawizanej wizi. W okresie, w ktrym w kraju rodzi si kierunek realizmu socjalistycznego, w nowopowstaym wojewdztwie zielonogrskim nastpuje zjawisko regresu artystycznego. Niektrzy spord pionierw opuszczaj Zielon Gr i Gorzw, udajc si do Lublina, Poznania, Szczecina i Warszawy. IV Wystawa Plastyki Lubuskiej otwarta w maju 1951 roku pod auspicjami nowych wadz wojewdzkich koczy zarazem pierwszy etap rozwoju rodowiska i przekazuje go w rce historii. Odtd, mimo istnienia obiektywnie sprzyjajcych okolicznoci dla rozwoju rodowisk twrczych, rodowisko plastykw de facto przestaje istnie. Lata 1951-1952 potwierdzaj ten stan rzeczy i pogbiaj zaistnia sytuacj. Nowopowstae wojewdztwo zielonogrskie staje si widowni odwrotu sztuki i coraz szerszej ekspansji szmiry. Wszelka zorganizowana dziaalno ekspozycyjna zamiera i zagad-


nienie kultury plastycznej staje si pojciem moe nie tyle obcym, co po prostu obojtnym. Nie jest te podejmowane w wikszych dyskusjach publicznych i pomijane w prasie codziennej. Zmiany na lepsze przynis dopiero rok 1953. Wizao si to z polityk Ministerstwa Kultury i Sztuki, ktre podjo zorganizowan dziaalno, zmierzajc do zasiedlenia ziem odzyskanych absolwentami wyszych uczelni artystycznych. Wiosn 1953 roku przyby do Zielonej Gry Klem Felchnerowski, absolwent Wydziau Sztuk Piknych Uniwersytetu im. Mikoaja Kopernika w Toruniu, ktry obok dziaalnoci czysto urzdowej (zosta Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw), podj szerok dziaalno artystyczn, dajc tym samym pocztek drugiemu etapowi rozwoju rodowiska. W kilka miesicy pniej przyjedaj do Zielonej Gry kolejni modzi artyci plastycy, a wrd nich absolwenci Akademii Sztuk Piknych w Krakowie Ignacy Bieniek, Halina Byszewska, Kazimierz Rojowski, Adam Stakowski, Marian Szpakowski i Remigiusz Zaborowski oraz absolwenci Akademii Sztuk Piknych w Warszawie Ryszard Lech i Witold Nowicki. W latach 1954-1955 osiedlaj si w Zielonej Grze: Adam Falkiewicz, Krystyna Sznajder, Zygmunt Waldman i Alojza Zacharska. Tak si rozpocz okres odrodzenia. A by to okres szczeglnie ciki. Mode wo-

Alf Kowalski akwarela | 1948 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej.

jewdztwo zaoferowao pionierom miejsca w spoeczestwie, nie byo jednak w stanie zaproponowa im mieszka, pracowni, salonu ekspozycyjnego, ani te adnej innej pomocy. Udzielone im na p roku stypendia wyczerpay si szybko i dalej naleao ju liczy wycznie na siebie. Niestety, nie byo jeszcze pracowni Sztuk Plastycznych, brakowao te zlece od przedsibiorstw i instytucji na prace o charakterze twrczym. W tych warunkach naleao by silnym i nieustpli13


Witold Nowicki LUBUSKA WYTWRNIA WIN olej, ptno | 49 x 64 cm | ok.1955 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

wym. Surowe warunki bytu i brak moliwoci szybkiego dorobienia si zaamay wielu spord przybyych. Cz pionierskiego rzutu nie zniosa nowych warunkw bytu i powrcia do macierzystych orodkw, czsto do wasnych i ciepych pieleszy domowych. Najodwaniejsi nie ulegli jednak. Pozostali podjli walk - walk o dach nad gow, o chleb, walk o sztuk. Jedni ulokowali si w miecie, inni znw udali si na wie najliczniej do Cigacic: std bowiem 14

jest najokazalszy widok na Odr oraz najbardziej interesujcy pejza. Problemy pracy, jak przypado na ludzi twrczych, rozwizali indywidualnie. Jedni podjli prac w urzdach, drudzy znw zatrudnieni zostali przy rnych przedsiwziciach sezonowych, najczciej zgoa nie plastycznych. Pocztkowo zadowolio ich to, co posiadali. Pniej opracowali program dziaania, wysunli postulaty pod adresem wadz, napenili skostniay orodek gwarem i nadziej. W dniu 18 lutego 1954 roku, na zebraniu rodowiskowym, ktre z braku odpowiedniego lokalu odbyo si w pomieszczeniach Wydziau Kultury PWRN, zgoszono wnioski pod adresem Zarzdu Gwnego ZPAP, ktre dla przyszoci rodowiska miay si okaza niezwykle owocne. W tydzie pniej grupa stypendystw kieruje swojego przedstawiciela do Zarzdu Gwnego, ktry w ich imieniu stawia postulat powoania w Zielonej Grze Delegatury ZPAP Okrgu Poznaskiego. Postulat ten, cho suszny z punktu widzenia odradzajcego si rodowiska, nie spotka si z aprobat przedstawicieli Zarzdu Gwnego ZPAP. Wreszcie po prawie trzymiesicznych dyskusjach ustosunkowano si do niego pozytywnie i w dniu 28 maja 1954 roku powoano w Zielonej Grze Delegatur ZPAP Okrgu Poznaskiego. Fakt ten, bez precedensu dla dotychczasowej historii rodowiska, ostatecznie piecztuje ju problem jego rozwo-


ju i nadaje mu osobowo prawn. Wadze pierwszego Zarzdu konstytuuj si w nastpujcym skadzie: prezesur powierzono Klemowi Felchnerowskiemu, wiceprezesem zosta Ziemowit Szuman, funkcj sekretarza powierzono Kazimierzowi Rojowskiemu. W rok pniej ubywa z tego skadu Ziemowit Szuman, ktry przenosi si do Szczecina, na jego miejsce dokooptowany zostaje Marian Szpakowski. W tym skadzie Zarzd pracowa bdzie przez szereg lat, wznoszc podstawy przyszego lubuskiego Okrgu Zwizku Polskich Artystw Plastykw. W midzyczasie dojrzaa sytuacja do wznowienia, po blisko trzyletniej przerwie, zorganizowanej dziaalnoci ekspozycyjnej. Wysikiem caego rodowiska otwarta zostaje w dniu 15 kwietnia 1954 roku w salach Muzeum przy ul. Szkolnej (obecnie Lisowskiego)

Wiesaw Mldner-Nieckowski STEFAN CZARNIECKI medal (awers) ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

wystawa prac, ktr w zasadzie mona by nazwa V Wystaw Plastyki Lubuskiej. Wystawie tej nadaje si jednak charakter roboczy i traktuje si j nie jako prezentacj osigni, lecz jako sond skierowan do odbiorcy i najszerzej rozumianej opinii spoecznej. Koczy si ona poowicznym sukcesem, poniewa nie budzc szerszych reperkusji spoecznych, staje si jednoczenie drogowskazem dziaania na okres najbliszych lat. Druga z kolei wystawa odbywa si w lipcu tego jeszcze roku i powicona zostaje X-leciu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Gromadzi 12 autorw i ponad 50 tytuw rnych prac. Na jej otwarcie przybyo 12 autorw i 2 (dosownie dwch) sympatykw. Pocztek zosta jednak zrobiony. W miar upywu czasu plastycy osobicie angauj si w dzieo popularyzacji sztuki, stopniowo angauj w to rwnie pras, radio, a take osiedlon w Zielonej Grze grup inteligencji humanistycznej. Powoli, ale skutecznie zaczli zdobywa zwolennikw. W rok pniej, w zwizku z pamitn wystaw X-lecia, Irena Kubicka napisze: Bolesne to byo dla plastykw, e na otwarcie ich wystawy przybyy tylko 3 osoby, mimo, e rozesano 120 zaprosze. Plastycy odczuli to tym bardziej, e wystawa miecia si w bezporedniej bliskoci sali teatralnej - licznie wszak odwiedzanej przez spoeczestwo. (Gazeta Zielonogrska nr 252 z dnia 22-23. X.1955 roku).

Alf Kowalski akwarela | 1956 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

15


W 1955 roku na amach Gazety Zielonogrskiej pojawia si szereg publikacji, dotyczcych spraw plastyki oraz warunkw bytowych twrcw. Chodny dotychczas stosunek spoeczestwa do garstki modych artystw przeobraa si w uczucie pene yczliwoci i ciepa. Plastycy, obok aktorw i dziennikarzy, zaczynaj okrela kulturaln temperatur miasta, a z czasem na rwni z nimi staj si jego splendorem. Z inicjatywy miejscowych rodowisk twrczych, a take plastykw, wydana zostaje w 1955 roku jednodniwka literacko-spoeczna p.t. Ziemia Lubuska, pniej przy solidarnym wspdziaaniu tych samych si przeksztacona najpierw w miesicznik literacko-spoeczny, potem w dwutygod-nik o nazwie Nadodrze. Ilustruj j cakowicie plastycy zamieszkali w Zielonej Grze i w okolicy. Wczeniej jeszcze, bo ju w 1954 roku, Klem Felchnerowski wykonuje ilustracje dla pierwszej ksiki Wadysawa Korcza p.t. Tradycje polskoci na Ziemi Lubuskiej. W poowie 1955 roku powstaj rwnie pierwsze ogniska plastyczne, nad ktrymi opiek obejmuj plastycy. Bieniek i Rojowski organizuj i prowadz ogniska plastyczne w Nowej Soli, Wschowie i w arach, Korcz w Gorzowie Wlkp., Kowalski w Midzyrzeczu, Nowicki i Szpakowski w Zielonej Grze. Instytucja ta z biegiem czasu rozro16


sa si i obja swoim zasigiem niemale cae wojewdztwo. Z jej krgw wyrastaj due indywidualnoci, kocz studia wysze i zasilaj swoim talentem wiele znanych orodkw w kraju. Dzisiaj ogniska plastyczne posiadaj ju pene prawa obywatelskie, posiadaj take wasne metody pracy, a co za tym idzie niemae zasugi w dziele upowszechnienia kultury plastycznej. Wspdziaali z nimi, bd te nadal wspdziaaj jeszcze, tacy znani artyci jak Kazimierz Rojowski, Hanna Krzewska-Lis, Henryk Lis, Zygmunt Pranga, Mieczysaw Rzeszewski, Jan Skowroski, Alojza Zacharska, Giotto Dymitrow i wielu innych. W pocztkach 1956 roku nastpuje poprawa w zakresie pracy. Plastycy wkraczaj w dziedzin sztuki uytkowej i powoli, ale skutecznie, zmieniaj oblicza miast, osiedli, zakadw pracy, a take lokali uytecznoci publicznej i sklepw. Rojowski, Bieniek i Stakowski wykonuj projekt kolorystyki dla pierwszej w Polsce elektrowni wodnej w Dychowie. W tym samym czasie Klem Felchnerowski przebudowuje wntrze kina Nysa w Zielonej Grze. Wkrtce pniej Felchnerowski, Nowicki i Roszak podejmuj si opracowania kolorystyki dla zabytkowych kamieniczek w Bytomiu Odrzaskim. Lata 1957-1958 przyniosy ju pene uznanie spoeczne dla funkcji plastyka, co pozwolio osiedlonym tu artystom na wkroczenie szerokim frontem we wszyst-

kie dziedziny ycia spoecznego. W pracach artystyczno-uytkowych, na ktre pojawia si due zapotrzebowanie, wyrniaj si tacy artyci jak Mieczysaw Rzeszewski, zamieszkay w Gorzowie Wlkp., Witold Nowicki, Kazimierz Rojowski, pniej Ryszard Czyewski, Krzysztof Serafin, Edmund Wieczorek zamieszkay w Nowej Soli, Andrzej Stefanowski i inni. Spord rzebiarzy du aktywno przejawiaj Leszek Krzyszowski i Tadeusz Dobosz, a w poowie lat szedziesitych rwnie Jzef Sarnowski. W lutym 1956 roku na zebraniu czonkw ZPAP zapada waka decyzja. Plastycy postanawiaj nasili dziaalno ekspozycyjn i obj ni nie tylko miasta takie jak Zielona Gra czy Gorzw Wlkp., ale rwnie wszystkie miasta powiatowe, miasteczka oraz niektre wiksze wsie. Jesieni tego jeszcze roku obrazy docieraj do Babimostu, Gubina, Midzyrzecza, Nowej Soli, Sulcina, Wschowy, agania i ar, a take do Lubniewic, agowa i Soska. W ten sposb spoeczestwo peryferyjnego wojewdztwa zapoznaje si z prawdziw twrczoci artystyczn i z jej twrcami. Rwnoczenie, najpierw Felchnerowski, a potem Nowicki i piszcy te sowa, publikuj w Gazecie Zielonogrskiej szereg artykuw o sztuce, w ktrych zapoznaj odbiorcw z tajnikami technik artystycznych, stylw i epok historycznych. Redakcja tej samej Gazety zamieszcza ilustracje Ignace-

Marian Szpakowski KOMPOZYCJA 1957 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

Na poprzedniej stronie: Klem Felchnerowski NIGDY WICEJ I odbitka prbna I, drzeworyt, papier | 22,5 x 17 cm | 1955 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

17


Kwestionariusz ewidencyjny zoony przez Klema Felchnerowskiego z prob o przyjcie do ZPAP. Bydgoszcz 1953.

go Bieka, Klema Felchnerowskiego, Witolda Nowickiego, Kazimierza Rojowskiego i Mariana Szpakowskiego. Wiosn 1957 roku zapocztkowana zostaje dziaalno organizacyjna, zmierzajca do wyprowadzenia rodowiska na zewntrz i nawizania kontaktw z innymi okrgami. Po wystawach w Poznaniu, w ktrych udzia bierze cae rodowisko, a take po indywidualnych kontaktach z Krakowem i Wrocawiem, dochodzi wreszcie z kocem 1957 roku do cilejszego porozumienia i wsppracy z takimi orodkami jak: Bydgoszcz, Kielce, Krakw, Lublin, Warszawa i Wrocaw. W roku 1958 lubuskie rodowisko plastyczne zostaje niejako odkryte i staje si przedmiotem szerokiego zainteresowania opinii publicznej. Niektrzy spord jego przedstawicieli jak Felchnerowski, Nowicki, Rojowski, Szpakowski czy Zacharska wkraczaj coraz mielej do salonw ekspozycyjnych Krakowa, Poznania, Warszawy i Wrocawia, gdzie zyskuj pochlebne opinie krytyki oraz ciepe przyjcie ze strony odbiorcw. Pisz o nich na amach prasy centralnej Jerzy Cielikowski, Jerzy Madeyski, Andrzej Oska, Julian Przybo, Jerzy Puget i inni. Tu i wdzie mona znale na szpaltach prasy codziennej i tygodniowej pozytywne opinie o rozwoju ycia kulturalnego na Ziemi Lubuskiej, co w kraju nie pozostaje bez echa. Informacje te przycigaj do wojewdztwa zielonogrskiego coraz to nowy narybek artystyczny,

ktry pozostaje tu, wzmacnia formujce si rodowisko i sam staje si wsptwrc nowych jego sukcesw. Z kocem 1957 roku, mimo cigej jeszcze niestabilnoci, lubuskie rodowisko plastyczne przekracza 20 osb. Wzmacnia to jego pozycje w spoeczestwie, a jednoczenie zwiksza moliwoci oddziaywania na nie. Wzrost iloci czonkw rodowiska sprawia jednoczenie, e wzrastaj te jego potrzeby, ktre daj o sobie zna niemal natychmiast. Przydzielony w 1955 roku prowizoryczny salonik przy ul. Kocielnej 11 nie jest ju w stanie rozwiza narastajcych potrzeb i zachodzi konieczno jego zmiany na wikszy. Niestety, przez duszy czas nie byo to moliwe, poniewa miasto nie dysponowao adnym lokalem mogcym speni warunki salonu ekspozycyjnego. W poowie 1957 roku zaistniaa moliwo otrzymania odpowiedniego lokalu przy ul. eromskiego 2, o ktry ubiegay si ju dwie inne instytucje, wzajemnie ze sob konkurujce. Los sprawi, a pomoga mu w tym yczliwo wczesnego kierownictwa Wydziau Kultury PWRN, e obydwie przegray na rzecz plastykw. Od tego czasu kronika kulturalna wojewdztwa notuje jeszcze bardziej wzmoon dziaalno artystyczn, ni w latach poprzednich. Obok salonw o staym charakterze jak Wiosna i Jesie, obok wystaw indywidualnych i okolicznociowych, organizuje si w Zielonej Grze, a coraz czciej i w Gorzowie, przegld in-

18


dywidualnego dorobku wielu wybitnych, twrcw z zewntrz, takich jak: Marian Bogusz, Eugeniusz Geppert, Zbigniew Kotlarczyk, Alfred Lenica, Lucjan Mianowski, Piotr Potworowski, Jan Szancenbach, Mieczysaw Wejman i wielu innych. W tym samym czasie czoowi przedstawiciele rodowiska udaj si za granic, gdzie z powodzeniem prezentuj sw twrczo, uzyskujc przy tym szereg wyrnie, a nawet nagrd. W cigu kilku lat eksponuj swj dorobek w Anglii, Belgii, Francji, Holandii, Jugosawii, NRD, w Szwecji i w Zwizku Radzieckim. Poczwszy od 1957 roku wielu z nich udaje si za granic, przywoc stamtd mnstwo szkicw, koncepcji artystycznych i wiele zapadniajcych wyobrani wrae. Byszewska, Falkiewicz i Zacharska odwiedzaj Zwizek Radziecki. Felchnerowski podruje po Czechosowacji i Wgrzech, Nowicki po Afryce oraz po krajach basenu Morza rdziemnego, Rojowski po Francji i NRD, Roszak, Rzeszewski i Seran odwiedzaj Bugari, Szpakowski Angli, Francj i NRD. W pocztkach lat szedziesitych podre zagraniczne traktowane s ju jako obowizkowe niemal uzupenienie nabytej wiedzy i podejmuj je, czsto kosztem niewspmiernie wysokim do materialnych moliwoci, pozostali czonkowie rodowiska. Niektrzy spord nich, ci przede wszystkim bardziej aktywni i znani z osigni artystycznych, otrzymuj stypendia zagraniczne, co umoliwia im

Alojza Zacharska KRAMIK 50 x 60 cm | 1962 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej.

konfrontacj ich dorobku z najlepszymi osigniciami sztuki europejskiej i podniesienie wasnej doskonaoci twrczej. W midzyczasie wadze miasta, w uznaniu zasug za rozwj ycia kulturalnego, przydzielaj plastykom 15 mieszka i 6 nowoczesnych pracowni. Dokonuj ponadto wielu interesujcych zamwie na prace artystyczne. Poprawia to materialn sytuacj plastykw i stabilizuje ich w rodowisku. 19


Odtd niemal ca energi powic sprawom zwizanym z budow oraz awansem rodowiska. W 1959 roku Zarzd Gwny ZPAP nadaje dotychczasowej Delegaturze prawa Oddziau, a w rok pniej prawa Okrgu. Tym samym rodowisko nabiera charakteru instytucji w peni ju samodzielnej i staje si bardziej jeszcze dynamiczne. Jego stan osobowy powiksza si niemal dwukrotnie. Skutkiem tego zwiksza si rwnie ilo prac, zaostrzaj si kryteria selekcji, a co za tym idzie, wzrasta rwnie poziom eksponowanych dzie. Wystawy staj si coraz bardziej interesujce, pene i coraz wicej przynosz satysfakcji ich twrcom. Otwarty w 1959 roku Salon Wiosenny, powicony V-leciu ZPAP na Ziemi Lubuskiej, jest ju ekspozycj nie tylko bardzo udan, ale rwnoczenie i w peni dojrza. Spord 85 pozycji, zdaniem wczesnej krytyki, co najmniej 30 mona byo uzna za bardzo dobre i godne wyrnienia za ich walory artystyczne. Nie kada wystawa okrgowa organizowana w kraju w tych latach moga si poszczyci takimi walorami jak wanie ta moe nie najwiksza pod wzgldem ilociowym, ale dojrzaa, przygotowana z du kultur, pena. Kolejne Salony organizowane w latach nastpnych utrwaliy dobr renom rodowiska i powikszyy zasig jego oddziaywania. Pozwolio to na opracowanie nowego programu ekspozycyjnego oraz na 20


zadzierzgnicie nowych kontaktw midzyrodowiskowych. W 1960 roku, z inicjatywy Mariana Szpakowskiego, powstaa midzyrodowiskowa grupa Krg, ktra na zasadzie koleeskiej wymiany dowiadcze skupia modych artystw Krakowa, Poznania, Wrocawia, Zielonej Gry oraz kilku wybijajcych si twrcw polskiego rodowiska artystycznego w Londynie. Dziki temu spoeczestwo Zielonej Gry zapoznane zostao z ciekawym dorobkiem artystycznym modego pokolenia innych rodowisk oraz zyskao moliwo porwnania go z osigniciami wasnego rodowiska. W ramach tej grupy zaprezentowali swe prace m. in. Janina Baranowska, Stanisaw Frenkiel, Wodzimierz Kunz, Marek czyski, Lucjan Mianowski, Stanisaw Wojtowicz, Cecylia Wodnicka-Zbkowska, Stanisaw Zbkowski, Janina emojtel, a z miejscowych Adam Falkiewicz, Klem Felchnerowski, Kazimierz Rojowski i Marian Szpakowski. Dotychczasowe poczynania rodowiska przyniosy mu nie tylko peny sukces organizacyjny, ale i artystyczny. Skonio to jego aktyw do przeanalizowania dotychczasowego stanu rzeczy i postawienia przed sob nowych wyzwa. Jesieni 1962 roku Prezes Zarzdu Okrgu Marian Szpakowski poddaje pod rozwag zebrania rodowiskowego myl zorganizowania w Zielonej Grze imprezy o charakterze oglnopolskim. Myl ta zyskuje pen aprobat i dziki yczliwoci

Jan Skowroski KONIE W BIEGU olej, ptno | 120 x149 cm | 1965 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

wadz wojewdzkich wkrtce przyobleka si w realne ksztaty. W dniu 5 padziernika 1963 roku, przy wspudziale wielu znakomitoci wiata artystycznego, kulturalnego i naukowego, otwarta zostaa I Oglnopolska Wystawa Plastyki i Sympozjum Zotego Grona, ktra zgromadzia 86 twrcw i ponad 200 tytuw prac z dziedziny malarstwa, graki i plakatu. Impreza ta staa si wielk uczt estetyki, a obok tego pierwsz w kraju trybun

Na poprzedniej stronie: Stefan Socki POSTACIE olej, pyta pilniowa | 101 x 67,5 cm | 1957 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

21


Plakat I Wystawy Plastyki i Sympozjum Zotego Grona Zielona Gra | 1963 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Marek Szpak.

wymiany pogldw na temat nurtujcych rodowiska twrcze problemw, zwizanych z kierunkami rozwoju sztuki wspczesnej. Jej pierwszymi laureatami zostali: w dziedzinie malarstwa - Tadeusz Dominik, Juliusz Joniak, Jan Szancenbach, Marian Szpakowski, ponadto wyrnieni zostali: Tadeusz Brzozowski, Klem Felchnerowski, Hanna Krzetuska, Kazimierz Rojowski, Jerzy Rosoowicz i Janina emojtel, w dziedzinie graki - Jzef Gielniak, Lucjan Mianowski, Mieczysaw Wejman, Stanisaw Wjtowicz, wyrnienia otrzymali: Teresa Jakubowska, Henryk Musiaowicz, Barbara Narbska-Dbska, Konrad Strzednicki, Stefan Suberlak i Wojciech Zamecznik, ponadto Hubert Hilscher, Wodzimierz Hora i Zbigniew Kaja. I Oglnopolska Wystawa Plastyki i Sympozjum Zotego Grona zdja z nieznanego szerzej rodowiska kompleks prowincji i wprowadzia go zasuenie w zwarty organizm twrczy naszego kraju jako jeden z powaniejszych orodkw artystycznych Polski zachodniej. W ten sposb lubuskie rodowisko plastyczne wkroczyo w kolejny etap swojego rozwoju - w etap stabilizacji i doskonalenia swojego dorobku twrczego. W 1964 roku nastpuje dalsza aktywizacja ycia wewntrzrodowiskowego. Plastycy, obok normalnych prac wynikajcych ze statusu swojego zawodu, przygotowuj kolejne imprezy o charakterze jubileuszowym. Po wystawie prac powiconej XX-leciu PRL

przygotowuj przegld swojego dorobku na X-lecie istnienia ZPAP w Zielonej Grze. Rwnoczenie z tym organizuj I Oglnopolski Konkursu na plakat Dni Zielonej Gry i wystaw tego plakatu, ktra przeobraa si w jedn z ciekawszych imprez kulturalnych w miecie. Wkrtce przystpuj do opracowania programu II Wystawy Plastyki i Sympozjum Zotego Grona, ktrej nadany zostaje charakter midzynarodowy. Druga impreza Zotego Grona, w przeciwiestwie do pierwszej, ktr stworzono troch na zasadzie entuzjazmu i spontanicznoci, powierzona ju zostaa dobrze przygotowanemu sztabowi, nad ktrym przewodnictwo obj prof. dr Juliusz Starzyski, dyrektor Pastwowego Instytutu Sztuki PAN w Warszawie. Impreza ta, otwarta w dniu 30

Marian Szpakowski KOMPOZYCJA 66 technika mieszana, olej, pyta pilniowa | 86 x 81 cm | 1963 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

22


wrzenia 1965 roku, zgromadzia 126 plastykw z kraju i 19 z zagranicy, ktrzy cznie zaprezentowali ponad 400 prac z dziedziny malarstwa i graki. Obok autorw prac wzio w niej udzia wielu wybitnych znawcw przedmiotu: historykw i teoretykw sztuki, dziaaczy spoeczno-kulturalnych i publicystw. W czasie dwudniowych obrad sympozjum omwiono po raz pierwszy w sposb rzetelny i gboki wiele ywotnych problemw dotyczcych zarwno rozwoju sztuki wspczesnej jak i dwch, budzcych wiele kontrowersji stanowisk: twrcy i odbiorcy. Po raz pierwszy historycy kultury, teoretycy i twrcy podjli prb udzielenia odpowiedzi na pytania dotyczce miejsca sztuki w spoeczestwie i w wiecie wspczesnym, jej roli w yciu narodu i jej przyszoci. W ramach sympozjum wygoszono pi referatw i jeden komunikat. Poddano w wtpliwo wiele utartych tez i rzucono niemao zapadniajcych myli. Po sympozjum Ewa Garztecka napisze: Znamiennym i chyba wielce obiecujcym objawem byo, e z inicjatyw zwoania takiego spotkania wystpio rodowisko nowe na mapie kulturalnej, rodowisko ywe i prne... (Trybuna Ludu nr 283 z dnia 13.X.1965 r.). Dziaalno artystyczna nie absorbuje rodowiska do koca. Wielu spord jego czonkw pracuje aktywnie w organizacjach zwizkowych, politycznych i spoecznych, wielu z nich dziaa w komisjach rad naro-

Adam Falkiewicz PEJZA APOKALIPTYCZNY olej, ptno | 100 x 75 cm | 1964 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej.

23


Witold Cichacz KOMPOZYCJA 101 pyta pilniowa, metal, blacha wytaczana | 75 x 93 | 1967 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

dowych. Kiedy zachodzi potrzeba wykazuj due poczucie obowizku spoecznego i wiele oarnoci. Znamiennym tego przykadem bya ich odpowied na apel harcerskiego tygodnika Na przeaj. Plastycy na apel redakcji tego tygodnika zoyli ponad 50 prac, ktre przeznaczone zostay na wyposaenie lubuskich Szk Tysiclecia Pastwa Polskiego. W akcji tej wyrnili si: Halina Byszewska, Ryszard Czyewski, Adam Falkiewicz, Klem 24

Felchnerowski, Jan Korcz, Hanna Krzewska-Lis, Henryk Lis, Witold Nowicki, Zygmunt Pranga, Kazimierz Rojowski, Mieczysaw Rzeszewski, Jzef Roszak, Stefan Socki, Marian Szpakowski, Edmund Wieczorek i Alojza Zacharska. Wadze wojewdztwa wysoko oceniy t dziaalno na rzecz rozwoju regionu i jego spoeczestwa. Pionierom dziaalnoci artystycznej - Biekowi, Felchnerowskiemu, Korczowi, Kowalskiemu, Rojowskiemu i Szpakowskiemu, przyznane zostay wysokie odznaczenia pastwowe. Im rwnie, ponadto Rzeszewskiemu i Zacharskiej, przyznano Lubusk Nagrod Kulturaln. Korcz otrzyma rwnie cenn Nagrod dwutygodnika spoeczno-kulturalnego Nadodrze. W 1965 roku utworzone zostaje Biuro Wystaw Artystycznych i oddany rwnoczenie nowy pawilon ekspozycyjny przy reprezentacyjnej alei Niepodlegoci. Po II Wystawie Plastyki Zotego Grona w pawilonie organizuje si szereg interesujcych wystaw indywidualnych, zbiorowych a take problemowych dotyczcych rozmaitych zagadnie artystycznych. Rwnoczenie wikszo, spord ponad 40 plastykw osiedlonych w granicach wojewdztwa zielonogrskiego otrzymuje nowe mieszkania, a wielu z nich rwnie i pracownie. W ten sposb koczy si okres trudnej pionierskiej walki o byt i zaczyna si okres stabilizacji. rodowisko zrasta


Wystawa PRZSTRZE I WYRAZ realizacja Tadeusza Dobosza, III Zote Grono | Zielona Gra | 1967 z archiwum Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Bronisaw Bugiel.

IV Wystawa Plastyki i Sympozjum Zotego Grona przemawia Marian Szpakowski, Zielona Gra 1969 z archiwum Muzeum Ziemi Lubuskiej.

si z ziemi winnic, stajc si jej integraln czstk i jej splendorem. W drugiej poowie lat szedziesitych do Zwizku przychodz nowi ludzie, ktrzy wkrtce daj si pozna jako aktywni uczestnicy ycia artystycznego. Szczeglnie powiksza si grupa malarzy, ktra zasilona zostaje przez modych i wielce obiecujcych ludzi, takich jak Adam Bagiski, Anna Gapiska, Andrzej Gordon, Bolesaw Kowalski, Antoni Grnik i Helena Zadrejko. Reprezentuj oni cay wachlarz zainteresowa, od abstrakcji organicznej, poprzez symbolizm a do dobrze rozumianego realizmu. Obok malarzy osiedlaj si rwnie w Zielonej Grze, Gorzowie i w innych orodkach miejskich modzi gracy, rzebiarze a take plastycy innych specjalnoci, ktrzy wczaj si w wypracowany nurt ycia artystycznego i wsplnie z bardziej dowiadczonymi kolegami powikszaj dorobek twrczy rodowiska. Bior oni udzia w wystawach organizowanych na terenie wojewdztwa zielonogrskiego, a take w oglnopolskich imprezach artystycznych w Biaymstoku, Krakowie, Opolu, Orosku, Sopocie, Szczecinie w Warszawie. Jesieni 1966 roku, w nawizaniu do tradycji z lat powojennych, zorganizowany zostaje Oglnopolski Plener Plastyczny w agowie, w ktrym udzia bior, poza czonkami rodowiska lubuskiego, zaproszeni artyci z Krakowa, Poznania, Warszawy i Wrocawia, a take krytycy i teoretycy sztuki. Plener ten

Lata 60. Od lewej: Jzef Burlewicz, Witold Nowicki, Zygmunt Pranga. z archiwum Muzeum Ziemi Lubuskiej.

Jzef Burlewicz CHRYSTUS linoryt | 1963 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

25


Alojza Zacharska AGW III 100 x 80 cm | 1968 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej.

wczony zostaje do imprez Zotego Grona i od tej pory organizowany jest regularnie co dwa lata, na przemian z Wystaw i Sympozjum, ktre organizowane s w latach nieparzystych. Impreza ta wzbogaca dorobek twrczy rodowiska i pozwala, w stopniu znacznie wyszym ni dotychczas, na jego popularyzacj wrd spoeczestwa. Po I i II Wystawie Plastyki Zotego Grona jesieni 1967 roku organizowana jest trzecia. Wystawa ta, poczona wzorem lat ubiegych z sympozjum, przeksztacona zostaa w jedn z najbardziej interesujcych imprez artystycznych w Polsce. Podjto w jej ramach, obok wystaw noszcych charakter tradycyjny jak malarstwo prekursorw polskiej sztuki wspczesnej Leona Chwistka, Wadysawa Strzemiskiego i Stanisawa I. Witkiewicza, rwnie problem na wskro wspczesny jak zagadnienie ksztatowania przestrzeni oraz integracji sztuki. III Zote Grono, zorganizowane pod znamiennym hasem Przestrze i Wyraz, stao si zaczynem dla szeregu pniejszych inicjatyw artystycznych w kraju, odnotowao si pozytywnie i twrczo zarwno w samym rodowisku lubuskim jak i w wielu innych rodowiskach posiadajcych bogat i dugoletni tradycj twrcz. W roku 1969 lubuskie rodowisko plastyczne po raz pierwszy przekracza 60 osb. Modzi dostosowuj si do ju istniejcych warunkw i kontynuuj prac swoich po-

26


przednikw. Dawny, ale nie zmczony jeszcze aktyw rodowiskowy uzupeniony zostaje o ludzi nowych. W skad Zarzdu Okrgu ZPAP wchodz teraz i wymieniaj si tacy ludzie, jak Jan Skowroski, Stanisaw Ciela, Hanna Lange-Szymanek, Jzef Burlewicz, Adam Bagiski, Krzysztof Serafin i Mieczysaw Rzeszewski. Ale spory personalne, cho w wielu przypadkach mog wpywa destrukcyjnie na postaw ogu, w konkretnej sytuacji nie posiadaj powaniejszego znaczenia dla pracy rodowiska i jego rozwoju. Plastycy kontynuuj organizacj imprez Zotego Grona, organizuj ycie artystyczne w Zielonej Grze i w wojewdztwie bior udzia w wystawach organizowanych w kraju i zagranic. W czerwcu 1973 roku Leszek Krzyszowski zdobywa Zoty Medal na I Midzynarodowym Biennale Medalu Artystycznego im. A. Dantego w Rawennie. Wkrtce pniej Helena Zadrejko uzyskuje II nagrod na krajowym konkursie obrazu olejnego w Poznaniu, wielu innych otrzymuje rwnie szereg wartociowych wyrnie na wystawach w Zielonej Grze i w kraju. Nie obnia si rwnie temperatura spoecznego zaangaowania plastykw. Jesieni 1971 roku okrg zielonogrski uczestniczy w pracach spoecznych na rzecz powstajcego Muzeum Martyrologii Alianckich Jecw Wojennych w aganiu. W pracach tych, ktrych treci byo

Witold Nowicki CZAS II olej, ko, sklejka | 84,5 x 65 cm | 1973 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej.

27


urzdzenie wystroju wntrz muzealnych oraz budowa symbolicznej formy przestrzennej, wyrniaj si: Adam Bagiski, Jzef Burlewicz, Hilary Gwizdaa, Jzef Sarnowski, Krzysztof Serafin i Jan Skowroski. Inna znw grupa uczestniczy w 1972 roku w spoecznych pracach projektowych na rzecz budowy orodka rekreacyjno-wypoczynkowego w Zielonej Grze. W poowie lat 70-tych XX w. lubuski okrg plastyczny wkroczy w podwjny jubileusz: jubileusz trzydziestolecia Polski Ludowej oraz dwudziestolecia istnienia w Zielonej Grze Zwizku Polskich Artystw Plastykw. Okoliczno ta niewtpliwie bardziej uroczysta ni robocza, z jednej strony pozwalaa na spojrzenie wstecz i przeprowadzenie bilansu prac i osigni, z drugiej znw obligowaa to rodowisko

do dalszych prac, do budowy i realizacji programu, ktry zadowoliby coraz szerzej rosnce potrzeby kulturalne rozwijajcego si wojewdztwa. W bliszej perspektywie program ten ujawniony bdzie poprzez organizowanie wystaw rodowiskowych. W dalszej natomiast w programie tym znajd si prawdopodobnie takie problemy jak wzrost ilociowy czonkw ZPAP, rozbudowa bazy ekspozycyjnej w Zielonej Grze, powoanie do ycia lii BWA w Gogowie i Gorzowie oraz budowa w tych miastach odpowiedniej bazy pracownianej i wystawienniczej. Znajc dotychczasow oarno czonkw ZPAP, a take majc na wzgldzie przychylno i zrozumienie wadz, mona z ca pewnoci zaoy, e wypracowany program dalszego rozwoju rodowiska zostanie zrealizowany w peni.

28

LESZEK KANIA Plastyka lubuska w dekadzie lat 70.

Plastyka lubuska w dekadzie lat 70.

Lata 70. stanowi w najnowszych dziejach Polski wydzielon dekad, zapocztkowan i zakoczon zmianami kolejnych ekip rzdzcych. Dziesiciolecie to, zwane powszechnie dekad Edwarda Gierka, uznawane jest za swoist peerelowsk belle epoque. Jej wyznacznikami byy najpierw wypenione importowanymi towarami pki, dinsy z Peweksu, coca-cola, jedce ulicami polskie fiaty, powstajce osiedla, fabryki. Epoka krtkiej i jak si szybko okazao pozornej szczliwoci, pena rozbienoci pomidzy zapewnieniami propagandy, e jestemy w czowce potg gospodarczych wiata, a codziennymi kopotami zwizanymi z nabyciem kawaka kiebasy czy rolki papieru toaletowego. W obszarze kultury artystycznej by to czas skomplikowanych gier rodowisk twrczych z wadz. Na szczcie przejawiaa ona wzgldn tolerancj wobec wspczesnej sztuki. Cenzura

ingerowaa sporadycznie, jedynie w przypadkach naruszajcych obowizujc ideologi. Odbywajce si w Zielonej Grze w latach 1963-1981 Oglnopolskie Wystawy i Sympozja Zotego Grona s znakomit egzemplifikacj tych swobd. U progu lat 70. artyci zrzeszeni w zielonogrskim Okrgu ZPAP tworzyli grup stosunkowo nieliczn, ale za to aktywn, majc na swoim koncie sukcesy artystyczne i organizacyjne doceniane w skali kraju. Plastyka naleaa do wyrniajcych si obszarw ycia kulturalnego miasta. Dynamiczna zmiana oblicza Zielonej Gry zwizana z rozwojem przemysu, handlu, a take rozbudow urbanistyczn, rodzia potrzeby kulturalne i estetyczne w szerokim zakresie. rodowisko plastyczne wyszo niejako naprzeciw tym oczekiwaniom, czynnie wczajc si w nurt zachodzcych zjawisk. A zaczo si od wewntrznych zmian...

Na stronie obok: Marian Szpakowski KOMPOZYCJA I, z cyklu 65/66 tempera, pyta pilniowa | 122 x 111 cm | 1966 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

31

LESZEK KANIA

Klem Felchnerowski w pracowni przy ul. Wyspiaskiego 44 | 1977 z archiwum Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Bronisaw Bugiel.

Na stronie obok: Jzef Burlewicz WYJCIE olej, ptno | 1975 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

W 1971 roku Marian Szpakowski (1926-1983), dotychczasowy wieloletni prezes Okrgu ZPAP, inicjator i gwny organizator imprez zotogronowych na skutek personalnych rozgrywek zwizanych z tzw. buntem modych zrezygnowa z penionych dotychczas funkcji. Jego now inicjatyw byo powoanie do ycia Galerii 70 ktra znalaza swoj siedzib w nowym gmachu Klubu Midzynarodowej Prasy i Ksiki Ruch przy ulicy Westerplatte. To pierwsza galeria autorska w miecie, funkcjonujca poza strukturami ZPAP. Szpakowski nawiza cis wspprac z warszawsk Galeri Sztuki Wspczesnej prowadzon przez krytykw Mari i Janusza Boguckich. Rol staego konsultanta peni prof. Aleksander Wojciechowski, kierujcy orodkiem bada i dokumentacji plastyki wspczesnej w Instytucie Sztuki PAN. Ambitny program wystawienniczy galerii zakada ekspozycje najnowszej plastyki polskiej i obcej tworzonej w rnych rodowiskach, reprezentujcej zrnicowane pokolenia twrcw i kierunki poszukiwa. Nie ogranicza si do tradycyjnych dyscyplin plastycznych, koncentrujc rwnie uwag na sztuce powizanej z urbanistyk, architektur czy produkcj przemysow. Tej wanie problematyki dotyczya wystawa inaugurujca dziaalno galerii pod hasem Forma i kolor w osiedlu. Jerzy Olkiewicz warszawski krytyk, piewca nowoczesnoci, wpisujc si do ksigi pamit-

kowej wyrazi nadziej, e Zielona Gra stanie si jednym z ognisk dyskusji o sztuce, zwizanej ze wspczesnym spoeczestwem, z czowiekiem. Prezentacje w Galerii 70 odbyway si nieregularnie do roku 1976. Indywidualnie wystawiali tu m.in. woski abstrakcjonista Bruno Di Bello, czoowy brytyjski rzebiarz Lynn Chadwick, francuski plastyk Alain Charbey, grupa wgierskich twrcw Mobil Art 70 z Budapesztu i Parya. Z Polakw Jan Berdyszak, Marian Bogusz, Andrzej Gieraga, Konrad Jarodzki, Lech Kunka, Danuta Waberska, Ryszard Winiarski. Ekspozycje poczone byy z publicznymi dyskusjami, z udziaem autorw i zaproszonych krytykw sztuki. Pod koniec marca 1975 r. odbya si tutaj oglnopolska wystawa poplenerowa agw 72 pt. Ingerencja plastyka w rodowisko zurbanizowane. Prezentowane projekty zwizane byy w wikszoci z zagospodarowaniem przestrzennym agowa, Zielonej Gry, Sawy lskiej, wiebodzina i Gogowa. Marian Szpakowski zaproponowa wwczas uaktywnienie kilku ulic w obrbie zielonogrskiej starwki. Swoje koncepcje stara si realizowa w praktyce, obejmujc w 1974 r. posad plastyka miejskiego. Pragn, aby centrum wraz z deptakiem byo yw tkank, pen maych kawiarni i galerii. Dekada lat 70. bya dla niego okresem intensywnej pracy artystycznej. Twrca posugiwa si ju wwczas wycznie jzykiem geometrii. Realizowa w Anglii i Szwajcarii eksperymen-

32


talne graki, pokazywane m.in. w 1972 r. na Midzynarodowym Biennale Graki w Bradford. W tym samym roku, jako pierwszy i jedyny dotd artysta lubuski, mia indywidualn wystaw w warszawskiej Zachcie. Zaprezentowa wwczas znakomity cykl konstruktywistycznych reliefw wykonanych z pyty pilniowej. Seria zostaa hurtem zamwiona w zakadzie zielonogrskiego stolarza. Fakt ten zbulwersowa cz miejscowego rodowiska plastycznego... Po Marianie Szpakowskim prezesem Okrgu zosta wybrany Jan Skowroski malarz i pedagog w Studium Nauczycielskim. Po jego rezygnacji, pod koniec sierpnia 1973 r. obowizki przej dotychczasowy wiceprezes Jzef Burlewicz, absolwent krakowskiej ASP, wychowanek prof. Hanny Rudzkiej-Cybisowej. Sprawowa t funkcj przez kolejne trzy kadencje, dajc wielokrotnie dowody swoich umiejtnoci organizatorskich i dyplomatycznych. Dobre kontakty z wadz, dziennikarzami i szefami instytucji kultury tworzyy yczliw atmosfer wok zielonogrskiej plastyki. Lata 70. okazay si rwnie wanym etapem w jego rozwoju twrczym. Zrealizowa wwczas najbardziej znane swoje dziea, funkcjonujce do dzi w wiadomoci spoecznej. Te metaforyczne obrazy wynikay niewtpliwie z bezporedniej obserwacji spraw i zdarze dziejcych si dookoa. I co ciekawe, byy one w opozycji do obowizu33

LESZEK KANIA

Stefan Socki ZACHD SOCA olej, ptno | 60,5 x 69,5 cm | 1981 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

jcej powszechnie ikonograi sukcesu, wynikajcej z gierkowskiego hasa, e Polska ronie w si, a ludziom yje si dostatniej. Monumentalne kompozycje przedstawiay destrukcyjne krajobrazy z uwizionymi ptakami, roztrzaskanymi drzewami, kolumnami i samotnymi kamieniami. Twrca chtnie siga do tradycji antycznej i renesansowej. Dramaturgii jego pesymistycznych wizji do34

dawaa krwisto czerwieni, nieodczna cecha palety artysty. Bogactwo wyobrani szo w parze z rzetelnoci warsztatow. Obrazy, ktre wtedy malowa, przemawiay do szerokiego grona odbiorcw. Wywoyway reeksje, zmuszay do zastanowienia. Zdobyway nagrody publicznoci na wystawach Zotego Grona. Byy te chtnie kupowane. Mona je byo spotka w domu partyjnego sekretarza, prokuratora, naukowca czy lekarza. Panowa w tym zakresie nawet pewien snobizm. Malarz fascynowa take poetw, ktrzy powicali mu swoje wiersze m.in. Janusz Koniusz, Czesaw Sobkowiak, Tadeusz Sojka, Henryk Szylkin. W 1978 roku w Muzeum Ziemi Lubuskiej otwarto Galeri Autorsk Jzefa Burlewicza. Jej twrca - Jan Muszyski, zaprzyjaniony z artyst i jednoczenie autor caego szeregu tekstw jemu powiconych, wspominajc pocztki wsppracy napisa, e o powstaniu galerii decydowa nie tyle gust estetyczny, co potrzeba dyskursu z polityk. Muzeum w cigu kilkunastu lat zgromadzio prawie sto prac, uwzgldniajc rne fazy twrczoci. Prace wyeksponowano bardzo gsto, na stosunkowo niewielkiej powierzchni, w dotychczasowej sali kinowej. Powstaa swoista kunstkamera ogarniajca widza swoim przesaniem. Cieszya si ona duym zainteresowaniem, budzc ywe reakcje, szczeglnie przybyszw z krajw demokracji ludowej. Ze strony lokalnych wadz partyjnych i administracyjnych galeria


Burlewicza nie spotkaa si z ocjaln krytyk, mimo, e towarzysze z NRD i ocjalni gocie ze Zwizku Radzieckiego przestrzegali polskich komunistw na szczeblu lokalnym przed destrukcyjn funkcj tego rodzaju twrczoci wspomina J. Muszyski. Dekada lat 70. wie si ze szczytem aktywnoci twrczej najstarszego pokolenia artystw zwizanych ze rodkowym Nadodrzem, w tym pionierw i zaoycieli tutejszego rodowiska plastycznego. Zasuonym nestorem by Stefan Socki (1913-1991), ktry pojawi si w Winnym Grodzie ju w lipcu 1945 r. Niezwykle sympatyczna posta, z nieodczn fajk w zbach i torb na ramieniu, w ktrej - jak pisa Henryk Ankiewicz: Byy jego Kresy, jego Lww, troch Krakowa, duo Poznania i najwicej Zielonej Gry. Pracowa jako plastyk zakadowy w Zastalu. Zajmowa si malarstwem, grak i rzeb. Prbowa przekada swoje wraenia i uczucia na jzyk syntetycznych form geometrycznych. W tej konwencji malowa pejzae przemysowe, a przede wszystkim liczne obrazy inspirowane muzyk. Na wyrnienie zasuguje twrczo malarska Jana Korcza (1905-1984), ktry przyby do Gorzowa w roku 1947. Tematyka jego obrazw nie ulegaa w zasadzie zmianie. Uwiecznia architektur miejsk, rzek Wart, przyrod i okoliczne krajobrazy. Odnajdujemy w jego licznych dzieach wpywy postimpresjonizmu i kubizmu. W niektrych ptnach z przeomu lat

60. i 70. zblia si do granic abstrakcji. Wyjtkowo kolorow postaci by Klem Felchnerowski (1928-1980). Pierwszy prezes zielonogrskiego Oddziau ZPAP, penicy take obowizki Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw, redaktora gracznego Nadodrza i dyrektora Muzeum Okrgowego. Legenda barwnej osobowoci towarzyszya mu od zawsze, przyczyniajc si do powstania szeregu mniej lub bardziej prawdziwych anegdot i opowieci na jego temat. Dua w tym zasuga przyjaci, ktrzy taki wizerunek Felchnerowskiego utrwalili. Klem by przede wszystkim znakomitym, wszechstronnym malarzem i grakiem. Gwnym nurtem jego artystycznych poszukiwa byo malarstwo materii. W poowie lat 70. stworzy wasn koncepcj twrcz okrelan mianem kopoizmu. Jej istota polegaa na kontrolowaniu podwiadomoci i wyraaniu wewntrznych emocji za pomoc prostych form i barw. Powstao wiele obrazw odzwierciedlajcych t ide. To malarstwo niepokojce i dojrzae zarazem. Artysta traktowa powierzchni ptna jako swoisty ekran, na ktrym odbywa si projekcja dramatu istnienia. Stosowa cay arsena zrnicowanych rodkw wyrazu. Laserunki korespondoway z bogatymi fakturami. Wykorzystywa zjawisko rozpuszczania i swobodnego ciekania farby. Obrazy przypala ogniem. Uywajc oleju i rozmaitych werniksw osiga efekty tonalnych przej od gbokiego matu, do lnicych,

Stefan Socki SONATA OP. NR. 5 olej, ptno | 81 x 65 cm | 1981 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

35

LESZEK KANIA

Klem Felchnerowski PO CO? UKAD IX olej, ptno, collage | 130 x 110 cm | 1975 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej.

liskich powierzchni. Bada reakcje materii na wiato, zachowanie si przyklejanych form, w stosunku do siebie i ta. Wszystko po to, aby wyrazi skomplikowan struktur wasnych stanw uczuciowych. Prace swoje prezentowa na licznych wystawach, m.in. w 1975 r. w warszawskiej galerii MDM oraz w zielonogrskim BWA w roku 1978, z okazji jubileuszu 50. rocznicy urodzin. Odszed zdecydowanie przedwczenie na pocztku 1980 r. Na szczcie jego bogaty dorobek, dziki rodzinie artysty i dyrektorowi J. Muszyskiemu, nie uleg rozproszeniu i zosta zabezpieczony w Muzeum Ziemi Lubuskiej. Do nietuzinkowych osobowoci nalea Witold Nowicki (1924-2008). Malarz, podrnik, mionik egzotycznych rolin, erudyta. Od momentu osiedlenia na Ziemi Lubuskiej wikszo jego dziaa spoecznych i artystycznych miaa zwizek z Zielon Gr. Malujc swoje obrazy wielokrotnie przedstawia urod miasta, a sprawujc funkcj radnego dba, aby jej nie zeszpecono. Twrczo plastyczna bya niewtpliwie dla niego koniecznoci, imperatywem. Jak sam twierdzi sztuka daje moliwo przeycia kadego dnia. Trudno j w sposb jednoznaczny zinterpretowa. Waciwie nigdy nie bya ona realistyczna, ani tez abstrakcyjna. Ksztatujc swoj tosamo artystyczn prbowa rozmaitych konwencji i stylistyk. Wrd obrazw powstaych w latach 70. wyrniajc si grup stanowi prace z motywem drzewa.

36


Ich bogata faktura wzbogacana bya miniaturami malowanymi na koci. Przedstawiay gwnie cytaty z malarstwa dawnego, ktrego pan Witold by znawc i koneserem. Odniesienia pejzaowe charakteryzoway twrczo Kazimierza Rojowskiego, w latach 1954-1979 mieszkajcego i tworzcego w Zielonej Grze. Artysta szybko porzuci realistyczny jzyk plastyczny wyniesiony z krakowskiej ASP. W obliczu rozwijajcej si sztuki informel podj diametralnie odmienn problematyk swojej twrczoci. I cho wikszo jego obrazw bya inspirowana konkretnymi krajobrazami, to na skutek przeksztacania wybranych motyww malarz dociera do granic abstrakcji. Podobne w zaoeniu oraz nastroju byo malarstwo Adama Falkiewicza - absolwenta tej samej uczelni. Ukad kompozycyjny jego monochromatycznych prac i pojawiajce si tam formy byy jednake zupenie inne. Obaj artyci, obok Klema Felchnerowskiego naleeli do midzyrodowiskowej grupy Krg zaoonej w roku 1960 przez Mariana Szpakowskiego. Grupa ta jednoczya rwnie malarzy i grakw z Krakowa, Wrocawia, a take twrcw emigracyjnych z Londynu. Artyci skupieni w Krgu wystawiali swoje prace pod szyldem grupy do koca lat 70. Stopniowo osiedlajcy si na rodkowym Nadodrzu przedstawiciele modszych generacji przyczynili si do znaczcego rozwoju rodowiska plastycznego. I to zarwno

Kazimierz Rojowski KOMPOZYCJA PEJZAOWA P-74 olej, ptno | 90 x 120 cm | 1974 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

w sensie ilociowym, jak i jakociowym. Byli to absolwenci wikszoci uczelni ksztaccych wwczas artystw plastykw (Gdask, Katowice, Krakw, Pozna, Toru, Warszawa, Wrocaw). Reprezentowali rozmaite dyscypliny oraz pogldy na sztuk. Std mnogo kierunkw, tendencji, a take indywidualnych postaw majcych wpyw na wzbogacenie oglnego obrazu wspczesnej plastyki w regionie. Wczenie zwrci na siebie uwag Witold Cichacz. Pocztkowo tworzy abstrakcyjne reliefowe obrazy. Z czasem za37

LESZEK KANIA

Zygmunt Pranga PEJZA olej, ptno | 90 x 120 cm | 1973 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

j si plastyk uytkow. Projektowa liczne wntrza, uprawia metaloplastyk. Jest autorem duych kompozycji mozaikowych m.in. na biurowcu Huty Miedzi w Gogowie oraz wizerunku Gagarina na cianie auli Wyszej Szkoy Inynierskiej (realizacja wsplnie z H. Krakowiakiem). Aktywno Zygmunta Prangi take koncentrowaa si wok plastyki uytkowej. W 1963 roku ze rodowiskiem zielonogrskim zwiza si Tadeusz Dobosz, rzebiarz po krakowskiej ASP. Autor realizacji pomnikowych i medalu Zotego Grona, 38

uczestnik Sympozjum Plastyki Wrocaw 70, dziaacz zwizkowy i animator zdarze artystycznych. W tym samym czasie przyjecha z Krakowa Janusz Skiba - malarz, ktry z uwagi na sytuacj yciow szybko zosta zmuszony do zaniechania malarstwa na rzecz graki. Jego graczne prace z lat 70. cechuje syntetyczny sposb obrazowania. Dotyczy to zarwno tematw pejzaowych, jak i marynistycznych. Swoje linoryty prezentowa nie tylko na wystawach rodowiskowych, ale rwnie w ramach ekspozycji midzynarodowych polskiej graki. Jolanta Zdrzalik (1938-2004) pocztkowo zajmowaa si grak i rysunkiem. Byy to syntetyczne, nastrojowe litograe odnoszce si do wiata fantazji. Przedstawiay baniowe sceny zabaw, ktrych uczestnicy wystpowali w rozmaitych przebraniach i maskach. Ukazyway odwieczn maskarad, aren cyrkow pen miesznoci i dramaturgii zarazem. W drugiej poowie lat 70. charakter jej rysunkw uleg zasadniczej zmianie. rdem inspiracji stay si fotograe. Owa praktyka nie miaa na celu odwzorowywania zdj. Chodzio raczej o dokadne wyszukiwanie tych fragmentw rzeczywistoci zarejestrowanych na kliszy, ktre umiejtnie zestawione na paszczynie papieru tworzyy metaforyczne kadry. Artystka wypracowaa wwczas wasn, niesychanie precyzyjn technik rysowania tuszem. Kompozycje realizowaa waciwie po malarsku, za pomoc walorowych plam,


zbudowanych z niezliczonej iloci drobnych punktw o rnym stopniu nasycenia czerni. Bohaterem wikszoci tych icie benedyktyskich dzie by czowiek, jego emocje oraz czas, w ktry zosta wpisany. Najchtniej portretowaa kobiety, ukazujc je w rnych etapach ycia od dziecistwa do pnej staroci. Rysunki te byy yczliwie odbierane zarwno przez krytyk jak i publiczno. Prezentowane w 1978 r. na prestiowym przegldzie, jakim byo Midzynarodowe

Triennale Rysunku we Wrocawiu, wyrniay si oryginalnym, nowatorskim traktowaniem tej dyscypliny. Uczestniczk tej imprezy bya take Krystyna Maj-Mazur, absolwentka UMK w Toruniu, autorka rwnie precyzyjnych i ciekawych rysunkw tuszem m.in. z serii Cywilizacje, Zagroenia. Jako przewodniczca sekcji graki w roku 1977 zainicjowaa Konkurs na Rysunek i Grak im. Tadeusza Konicza Tadeo Polacco. Z Torunia rwnie przyjechali Adam Bagiski i Boena Cajdler-Gruszkie-

Witold Nowicki ZIELONA GRA OD STRONY PALMIARNI olej, ptno | 75,5 x 125,5 | ok.1979 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

39

LESZEK KANIA

Jolanta Zdrzalik CYRK litograa, papier | 49,9 x 42,5 cm | 1970 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

wicz. Gwnym motywem pcien i akwarel Bagiskiego pozostawa w latach 70. szeroko rozumiany pejza. Z kolei Cajdler od pocztku zajmowaa si gwnie portretem, specjalizujc si w lirycznych, uproszczonych wizerunkach dzieci i osb dorosych. Swoj pierwsz wystaw indywidualn miaa w BWA w roku 1971. Podobnie jak Anna Gapiska-Myszkiewicz, ktrej talent rozwija si wtedy dynamicznie, artystka twrczo nawizywaa do aktualnych trendw w malarstwie. Szybko okrelia wasn stylistyk, ktrej ukoronowaniem staa si seria obrazw Mikrowiat inspirowanych macierzystwem. Bohaterem tych pcien by syn malarki Igor. Prace Gapiskiej byy prezentowane m.in. w ramach Prezentacji Portretu Wspczesnego w Radomiu. Trafiy te do zbiorw warszawskiej Zachty. Tematyka dziecica stanowia rwnie przedmiot zainteresowa twrczych Magorzaty Wolszczan-Kuniarowej (1936-2002), ktra prowadzia sekcj plastyczn w Domu Kultury Dozamet w Nowej Soli. Bya ona take autork serii prac inspirowanych egzotycznymi podrami, m.in. do Syrii i na Kub. Aktywn uczestniczk ycia artystycznego bya Anna Szymanek. Mieszkajc w Zielonej Grze zajmowaa si rysunkiem, nastpnie ceramik osigajc w tej dziedzinie interesujce rezultaty. W kocu lat 70. zwizaa si z Gorzowem. Trudna technika akwareli stanowia dome-

40


n twrczoci Haliny Maszkiewicz, majcej rwnie na swoim koncie cay szereg realizacji zwizanych z plastyk uytkow. Za namow Witolda Nowickiego w roku 1967 do Zielonej Gry przyjecha Hilary Gwizdaa (1916-1991). Bardzo szybko sta si postaci charakterystyczn w pejzau miasta. Jego wygld i styl ycia przystaway do malowniczego typu artysty cygana. Nazywano go nadwornym malarzem Zielonej Gry. Jak przystao na ucznia prof. Jana Cybisa w swojej twrczoci nawizywa do tradycji polskiego koloryzmu. Utrwala najpikniejsze miejskie zaktki ziele, zabytkow architektur, ratusz, kocioy. Chtnie malowa martwe natury i portrety. Stworzy take pikn seri wasnych wizerunkw. Wida na nich wyranie, jak przybywao mu lat, jak przeycia w formie zmarszczek i bruzd odciskaj si na twarzy. W yciu przywiecaa mu sentencja, ktr nadzwyczaj starannie, wielkimi literami wymalowa na cianie w swojej pracowni, na poddaszu kamienicy przy ulicy Sowiskiego 2: TO SZTUKA ZGNBI SIEBIE I NIE I NA DNO. ywe emocje wywoyway prace Andrzeja Gordona (1945-1999). Artysta tworzy w estetyce tzw. nowej guracji. Malowa ekspresyjne Ukrzyowania, a znany by przede wszystkim z licznych aktw i erotykw. Okrelano go mianem zielonogrskiego malarza z Gorzowa. A to za spraw Jana Muszyskiego, ktry zgromadzi w Muzeum Ziemi Lubu-

Hilary Gwizdaa olej, ptno | 1976 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej.

41

LESZEK KANIA

Andrzej Gordon AKT PODWJNY olej, ptno | 130 x 130 cm |1979 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

skiej najwiksz kolekcj prac tego twrcy. Zblion tematyk podejmowa w swoich realizacjach inny gorzowski artysta Bolesaw Kowalski (1941-2001). W 1976 r. jego Ukrzyowanie zakupio podobno do zbiorw Muzeum Watykaskie. W Lubsku, a nastpnie w Gogowie, dziaaa para artystw, wycho42

wankw prof. J. Nowosielskiego Helena Zadrejko i Telemach Pilitsidis. Zadrejko zwrcia uwag krytyki i publicznoci drobiazgowo malowanymi, werystycznymi ptnami, odzwierciedlajcymi rzeczywisto w magiczny nieomal sposb. W latach 70. malarka zdobywaa laury w oglnopolskich przegldach m.in. w Konkursie im. J. Spychalskiego w Poznaniu i Bielskiej Jesieni. Pilitsidis zaczyna od pejzay malowanych pod wyranym wpywem Mistrza Nowosielskiego. Z czasem zmieni sposb obrazowania, kadc nacisk na treci metaforyczne w swoich obrazach. Pocztkowo w Midzyrzeczu, a w latach 70. w Zielonej Grze, pracowa twrczo Antoni Grnik. Malowa portrety, pejzae. Zanim wyjecha do Krakowa tworzy w konwencji sztuki realistycznej, nadajc swoim pracom niejednokrotnie znaczenia alegoryczne. W Subicach rozpoczyna dziaalno artystyczn Henryk Krakowiak. W latach pniejszych zamieszka w podzielonogrskiej Letnicy. Natura zawsze stanowia dla niego rdo inspiracji. Nigdy jednak jej nie kopiowa, a podpatrzone motywy byy jedynie pretekstem do realizowania intrygujcych malarskich kompozycji. Epizod nowosolsko-zielonogrski mia Stanisaw Ciela artysta mieszkajcy dzi we Wrocawiu. Uprawia grak i ceramik. Realizowa wielkoformatow tkanin unikatow. Jest take autorem mozaiki na cianie pywalni przy ul. Wyspiaskiego i pniejszej dekoracji ceramicznej na budynku Novity. Podobnie


jak Ciela absolwentk wrocawskiej PWSSP jest Agata Buchalik-Drzyzga, od koca lat 60. zwizana z Zielon Gr. Uprawiaa grak, rysunek, malarstwo. Od drugiej poowy lat 70. tworzya z powodzeniem rwnie tkaniny unikatowe, nalec do wrocawskiej elitarnej grupy tkackiej 10 x TAK. Z Wrocawia w roku 1969 przyjecha ucze Ksawerego Dunikowskiego Marek Przecawski. Pocztkowo zamieszka w Kronie Odrzaskim, gdzie zrealizowa Pomnik Powrotu Ziem rodkowego Nadodrza do Macierzy. W latach nastpnych jego dziaania rzebiarskie zwizane byy z Zielon Gr. W 1971 r. osiedli si tu Ryszard Kieb (1948-1999). Lubuszanin z pochodzenia, studiowa w poznaskiej PWSSP. Uprawia grak warsztatow, malarstwo, rysunek. Publikowa recenzje i teksty o sztuce wspczesnej. Pracowa w BWA, by nauczycielem akademickim. Odbywa liczne podre artystyczne m. in. do USA i Kanady, gdzie ostatecznie wyemigrowa na pocztku lat 80. Jego indywidualna wystawa w zielonogrskim BWA w 1974 roku spotkaa si z duym zainteresowaniem. Zrealizowa wwczas rozbudowane environnment czce elementy malarskie z rzebotkanin i fotogra. W sposb nowatorski zajmowa si projektowaniem gracznym, ilustracj ksikow i plakatem. W roku 1973 zamieszkao w Zielonej Grze artystyczne maestwo Bogumia i Witold Michorzewscy. Obo-

je ukoczyli Wydzia Sztuk Piknych UMK w Toruniu. W pracach Bogumiy dominowa czynnik narracyjny. Jej subtelnym rysunkom i grakom towarzyszy liryczny klimat. Synteza i metafora charakteryzoway od pocztku twrczo Witolda Michorzewskiego, ktry realizowa si na wielu paszczyznach. Jego specjalnoci, oprcz rysunku i graki warsztatowej, stao si projektowanie graczne. W szczeglnoci plakat. Artysta bra udzia w najwaniejszych oglnopolskich i midzynarodowych przegldach tej dyscypliny, by m.in. uczestnikiem Biennale Plakatu w Warszawie. Podobnie jak gorzowianin Wiesaw Strebejko (1945-1994) autor licznych plakatw o tematyce kulturalnej. Tu po ukoczeniu studiw w 1974 r. na Wydziale Graki ASP w Katowicach przyjechaa do Zielonej Gry Irena Bierwiaczonek (1951-2009). Pocztkowo pracowaa jako instruktor plastyki w Wojewdzkim Domu Kultury. Uprawiaa malarstwo, rysunek, grak uytkow. Jej prace miay charakter metaforyczny oparty na realistycznym sposobie ekspresji. Bogata wyobrania w poczeniu z biegoci rysunku przekaday si na intrygujce obrazy o nostalgicznej atmosferze. Wasn twrczo traktowaa jako spraw intymn, niechtnie organizowaa wystawy indywidualne. Ocjalnie debiutowaa w 1977 roku na Wystawie modych plastykw lubuskich w BWA. W pokazie tym braa rwnie udzia zwizana z Now Sol Janina Gral

Helena Zadrejko POEZJA MACIERZYSTWA olej, ptno | 80,5 x 70 cm | 1974 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

43

LESZEK KANIA

Ryszard Kieb TRAGEDIA ZEGARW olej, ptno | 82,5 x 103 cm | 1967 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

(1948-2000), absolwentka Wydziau Projektowania Ubiorw i Tkaniny PWSSP w odzi. Zajmowaa si gwnie malarstwem. Pocztkowo byy to struktury budowane ze sznurw rnej gruboci, naklejane na ptno. W okresie pniejszym malowaa ekspresyjne obrazy inspirowane dyscyplinami sportowymi kolarstwem, ulem, eglarstwem. W latach 1975-1979 trzykrotnie braa udzia w prestiowym Midzynarodowym Biennale Sport w sztuce w Barcelonie. W kocwce 44

lat 70. bardzo mocno zaznaczy swoj obecno Stanisaw Jan Antosz (1949-2004). Studiowa histori sztuki na Uniwersytecie Wrocawskim i malarstwo w PWSSP. Ten ze wszech miar utalentowany twrca mia niejako dwa artystyczne ycia. Mieszkajc we Wrocawiu z powodzeniem uprawia malarstwo w konwencji abstrakcji geometrycznej. Zajmowa si fotogra i sztuk konceptualn. By jednym z prekursorw video-artu w Polsce. Po przyjedzie do Zielonej Gry w 1978 r. diametralnie zmieni dotychczasowe sposoby obrazowania na rzecz sztuki metaforyczno-symbolicznej, ktr sam zwyk artobliwie okrela mianem zuckerrealizmu. Imponowa skal wyobrani i manualnym warsztatem rysownika, porwnywalnym z dzieami dawnych mistrzw. Zielonogrski Okrg ZPAP zrzesza w latach 70. niewiele ponad siedemdziesit osb, bdc jednym z najmniejszych okrgw w Polsce. Dziaay w nim dwie zasadnicze sekcje malarska i zbiorcza skupiajca m.in. grakw, rzebiarzy, architektw wntrz, scenografw, konserwatorw zabytkw. Oprcz dziaalnoci twrczej plastycy penili szereg wanych funkcji spoecznych, znajdowali zatrudnienie w urzdach, fabrykach, zajmowali si prac pedagogiczn. W roku 1975 powstao w Zielonej Grze Pastwowe Liceum Sztuk Plastycznych, z ktrym przez wiele lat zwizani byli m.in. A. Bagiski, I. Bierwiaczonek, A. Buchalik-Drzyzga, K. Maj-Mazur.


W tym czasie fakultet plastyczny w Wyszej Szkole Pedagogicznej prowadzili K. Felchnerowski, R. Kieb. Artyci byli widoczni nie tylko w regionie. wiadcz o tym liczne recenzje i teksty publikowane w oglnopolskiej prasie i katalogach. O zielonogrskich artystach pisali m.in. Jerzy Madeyski, Boena Kowalska, Wojciech Krauze, Andrzej Haegenbarth, Zbigniew Makarewicz. Trzeba take podkreli rol Henryka Ankiewicza, Henryki Doboszowej, Eugeni Pawowskiej, ktrzy znakomicie promowali dziaania plastykw na amach Gazety Lubuskiej i Nadodrza. Wystawy i Sympozja Zotego Grona stanowiy nadal najwaniejsz inicjatyw lubuskiego rodowiska plastycznego. Wypromoway one Zielon Gr jako wany orodekJzef Burlewicz PEJZA olej, ptno | 1976 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej.

myli plastycznej skupiajcy czowk polskiej awangardy, zarwno artystw jak i teoretykw sztuki. W latach 1971-1979 odbyo si pi edycji zielonogrskiego biennale. Organizowano je na przemian z Oglnopolskimi Plenerami Plastycznymi w agowie. Miay one bezporedni zwizek ze Zotym Gronem, niejako prolujc i przygotowujc pniejszy ksztat merytoryczny imprezy. Formua artystycznych spotka ulegaa zmianie. V Zote Grono dotyczyo ewolucji zjawisk w sztuce, wzajemnego przenikania si dziaa twrczych. Byo okazj do zaprezentowania pogldw na przyszo sztuki w aspekcie spoecznej funkcji dziea plastycznego. Prace do ekspozycji odbywajcej si pod hasem Nowe zjawiska w plastyce polskiej 1960-1970 zostay wytypowane przez Janusza Boguckiego i Zbigniewa Dubaka. Wystawiali wwczas m.in. Magdalena Abakanowicz, Jan Berdyszak, Jerzy Bere, Tadeusz Dominik, Stanisaw Fijakowski, Alfred Lenica, Roman Opaka, Kajetan Sosnowski, Jan Tarasin. Z plastykw lubuskich Adam Falkiewicz, Kazimierz Rojowski, Jan Skowroski, Marian Szpakowski. Od VI Zotego Grona w roku 1973, po prof. Juliuszu Starzyskim funkcj przewodniczcego Komisji Programowej przej dr Krzysztof Kostyrko, wczesny redaktor naczelny miesicznika Sztuka. Wystaw gwn staa si prezentacja zestaww autorskich pn. Laureaci festiwali i konkursw.

Stanisaw Antosz SALON BKITNY albo drzwi bez klamek olej, ptno | 73 x 60 cm | 1985 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

45

LESZEK KANIA

Adam Sadulski Wazon z dekoracj reliefow szamot z mas plast. porcelanow, na powierzchni masa lejna porcelitowa | 71 cm | 1971 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

Jej zaoenia okreli Wiesaw Myszkiewicz, penicy obowizki sekretarza komitetu organizacyjnego. Udzia w niej wzili zaproszeni artyci plastycy uczestnicy festiwali midzynarodowych, oglnopolskich a take konkursw tematycznych, takich jak np. Czowiek, rodowisko, praca, Graka marynistyczna. Wystawa odbywajca si w Muzeum Ziemi Lubuskiej zgromadzia imponujc liczb blisko 400 prac prawie 100 artystw. Ekspozycja ta staa si swoistym przegldem polskiego ycia artystycznego w latach 1971-1973, ukazujc wartoci wczeniej zwerykowane. Czci sympozjonalnej praktycznie nie byo. Referat programowy pt. Inspiracja a twrczo wygoszony przez K. Kostyrk nie wywoa ywioowej dyskusji. Wikszo uczestnikw imprezy odniosa uczucie niedosytu. Potwierdziy to rwnie opinie krytykw zamieszczone w prasie. Odbywajce si w roku 1975 VII Zote Grono nawizywao do trzeciej edycji tej imprezy z 1967 r. i gonej wystawy Przestrze i wyraz. Skadao si z ekspozycji problemowej pt. Przestrze czowieka oraz sympozjum pod hasem Sztuka dnia dzisiejszego. Najistotniejszymi zagadnieniami tego spotkania stay si prby okrelenia roli artysty jako kreatora, w procesie ksztatowania przestrzeni spoecznej. Materialnym ladem wystawy problemowej pozostaje Wiea asymetryczna K. Sosnowskiego w zielonogrskim muzeum. Jedynie fotograe doku-

mentuj wietn realizacj zielonogrzan W. Cichacza i T. Dobosza. Zaaranowali oni jedna z muzealnych sal kilkudziesicioma wskimi workami wypenionymi sianem. Zagszczenie tych biaych stalaktytowych form utworzyo specyczn przestrze, szeroko atakujc zmysy ogldajcych. W ramach sympozjum zaprezentowano Kart agowsk, ktra zostaa opracowana podczas agowskiego IV Oglnopolskiego Pleneru Plastycznego. Bya to nowatorska koncepcja caociowego i spjnego ksztatowania przestrzeni spoecznej. Dokument mia na celu reaktywowanie autentycznej i penej integracji sztuk plastycznych z dyscyplinami utylitarnego ksztatowania rodowiska czowieka architektur, urbanistyk i ekologi. Zaoenia teoretyczne tego projektu sformuowa zesp skadajcy si z plastykw, architektw i przedstawicieli nauk humanistycznych. Autorami tekstu programowego byli Jan Berdyszak z Poznania i Stefan Papp z Krakowa. Naley tylko aowa, i nie udao si wwczas zdyskontowa uniwersalnego przesania tego dokumentu w miejscu jego narodzin. Dokonano tego dopiero w Rzeszowie, dwa lata pniej, w ramach tzw. Programu acuckiego. VIII Zote Grono w 1977 roku skadao si z wystawy problemowej pod nazw Kreacja i funkcja znaku w dziele plastycznym. Zoyo si na ni 70 prac 22 artystw. Sympozjum odbywao si pod hasem Znak plastyczny i funkcje sztuki. Po-

46


nadto odbyo si interesujce spotkanie pn. Cele i dowiadczenia ksztatowania przestrzeni spoecznej. Zaprezentowany zosta na tym spotkaniu m.in. program zespou ksztatujcego przestrze miejsk acuta. Podzielono si rwnie dowiadczeniami podobnych zespow dziaajcych we Wocawku i Zielonej Grze. Na tradycyjnej wystawie Laureaci festiwali i konkursw z lat 1975-77 zaprezentowano ponad 200 prac 79 malarzy i grakw, w tym znaczn ilo prac lubuskich artystw: J. Burlewicza, A. Grnika, A. Gordona, B. Kowalskiego, K. Felchnerowskiego, H. Gwizday, Z. Prangi, S. Sockiego, J. Skiby. Na podkrelenie zasuguje fakt, e wrd laureatw nagrd i wyrnie przyznawanych podczas wystaw zotogronowych bya spora grupa zielonogrskich twrcw (K. Felchnerowski, M. Szpakowski, J. Burlewicz, T. Dobosz, W. Cichacz, H. Zadrejko, K. Rojowski, S. Socki). W roku 1979 tematyka IX Zotego Grona bya kontynuacj dotychczasowych dziaa zwizanych z ksztatowaniem przestrzeni spoecznej. Przestrze czowieka a postawy twrcze to oglne haso czci sympozjonalnej. Wzili w niej udzia architekci, plastycy, socjologowie: Wodzimierz Figan, Janusz Bogdanowski, Jzef Budzio, Bogusaw Jaskuowski, Tadeusz Maszkiewicz, Ryszard Kieb, Jerzy Mikuowski-Pomorski. Nad caoci czuwa prof. Aleksander Wallis. Zastanawiano si m.in. nad funkcj drogi w aspekcie kulturowym, urbanistycznym, socjologicznym i artystycznym. Na wystawie

powiconej laureatom festiwali i konkursw z lat 1977-1978 znalazo si blisko 200 obrazw i grak. Grand Prix przyznano po raz kolejny Andrzejowi Gieradze, pierwsz nagrod otrzyma Tadeusz Brzozowski, dwie rwnorzdne drugie Wincenty Dunikowski i Krystyna Piotrowska, dwie trzecie otrzymay Anna Gapiska-Myszkiewicz oraz Anna Socha-Jelonek. Gwn rol w zakresie wystawiennictwa i popularyzacji wspczesnej plastyki penio powoane w 1965 r. Biuro Wystaw Artystycznych. Od roku 1971, przez dziesi lat do wprowadzenia stanu wojennego w roku 1981 kierowa nim Wiesaw Myszkiewicz. Udao mu si stworzy dynamicznie dziaajc galeri, modelowo wrcz wsppracujc ze rodowiskiem lubuskich plastykw. Wymiernym efektem tych kontaktw stay si liczne ekspozycje indywidualne, konkursy oraz przegldy promujce dorobek miejscowych twrcw. W 1972 r. miay swj pocztek Salony Jesienne. Obok wystaw Zotego Grona bya to wwczas najwaniejsza forma artystycznych spotka dobrze suca zarwno uczestnikom, jak i szerokiej publicznoci. Salony uwzgldniay aktualne poszukiwania naszych artystw, stymulujc i mobilizujc ich do podejmowania ambitnych przedsiwzi. W imprezie tej uczestniczya praktycznie wikszo twrcw zrzeszonych w zielonogrskim Oddziale ZPAP. Tradycyjny by take udzia plastykw gorzowskich. Modzi mieli tu szans debiutu i skonfron-

Magorzata Wolszczan-Kuniar LATO LUBUSKIE olej, ptno | 80 x 60 cm | 1976 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

47

LESZEK KANIA

Jolanta Zdrzalik INNA BO... rysunek tuszem, papier | 45 x 54,5 cm | 1979 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

towania wasnych dokona z pracami starszych kolegw. Salon Jesienny mia formu konkursow. Oprcz nagrd i wyrnie przyznawano medale Za dzieo plastyczne roku. Szczeglna popularno przegldu przypada wanie na lata 70. Mionicy plastyki doskonale pamitaj wspania, gorc atmosfer tych pokazw, ktre od 1980 r. byy rwnie przemiennie organizowane w Gorzowie. Od roku 1976 w BWA odbyway si wystawy dokumentujce plony Polsko-Radzieckich Plenerw Malarskich w agowie, zwanych Plenerami Przyjani. 48

Funkcjonoway one, obok festiwalu piosenki jako dopenienie panoramy radzieckiej kultury w Zielonej Grze. Przez szereg lat gwn organizatork tych spotka bya Jolanta Zdrzalik. Dziki jej staraniom pojawiali si tam popularni malarze: Kiejstut Berenicki, Jerzy Duda-Gracz, Zbysaw M. Maciejewski, Franciszek Maluszczak. Naley podkreli, e BWA realizowao swj program dysponujc niewielk kadr, skadajc si zazwyczaj z dwch pracownikw merytorycznych. Przez szereg lat z t instytucj zwizana bya Ewelina Felchnerowska. Znano j w caej Polsce, to m.in. dziki jej przebojowoci i zaangaowaniu w Zielonej Grze odbyo si wiele znakomitych prezentacji polskiej sztuki. Z kronikarskiego obowizku naley doda, e BWA byo take siedzib Okrgu ZPAP, swoje biuro mieli architekci zrzeszeni w SARP-ie. Mieci si tu rwnie Oddzia Przedsibiorstwa Pastwowego Pracownie Sztuk Plastycznych, w ramach ktrego wielu zielonogrskich twrcw projektowao i wykonywao szeroko pojt plastyk uytkow. Okres propagandy sukcesu dodatkowo sprzyja rnego rodzaju zleceniom. Wanym orodkiem prezentacji sztuk plastycznych byo take Muzeum Ziemi Lubuskiej. Gdy w roku 1970 Eugeniusz Jakubaszek zosta mianowany ocjalnie jego dyrektorem, zielonogrska placwka wkroczya w stadium generalnego remontu, ktry trwa blisko trzy lata. W tym okresie ekspozycje


czasowe z zakresu sztuki wspczesnej byy prezentowane w pomieszczeniach innych instytucji. Jakubaszek, z wyksztacenia historyk sztuki, opracowa koncepcj modernizacji muzealnego gmachu uwzgldniajc wybudowanie duego dwukondygnacyjnego pawilonu z budynkiem gwnym, poczonego dwoma pasaami z pooonym obok salonem BWA. W ten sposb mia powsta cig wystawienniczy, w ktrym planowano galeri sztuki wspczesnej, uwzgldniajc zbiory Zotego Grona. Na dziedzicu przewidziano lapidarium rzeby plenerowej. Wizja dyrektora Jakubaszka nie zostaa zrealizowana, jednake warunki ekspozycyjne i magazynowe w gmachu gwnym przy al. Niepodlegoci ulegy znacznej poprawie. Eugeniusz Jakubaszek jest te autorem wielu tekstw powiconych zielonogrskim artystom. Razem z M. Szpakowskim by 1975 r. komisarzem duej Wystawy Zielonogrskiego Okrgu ZPAP prezentowanej z okazji Panoramy XXX-lecia w Warszawie. Ekspozycja odbywaa si w galerii SARP przy ulicy Foksal i zgromadzia prace 22 artystw tworzcych na rodkowym Nadodrzu. W roku 1976 nastpia zmiana na stanowisku dyrektora muzeum. Zosta nim dr Jan Muszyski historyk sztuki, przyjaciel artystw, wielokrotnie uczestniczcy w obradach jury Zotego Grona. Swoj dziaalno skoncentrowa na rozbudowaniu staych przestrzeni ekspozycyjnych powi-

Wystawa z okazji 25-lecia ZPAP, Muzeum Ziemi Lubuskiej, 1979. Od lewej: Anna Gapiska-Myszkiewicz z synem Igorem, Jolanta Zdrzalik, Jzef Burlewicz, Agata Buchalik-Drzyzga z archiwum Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Bronisaw Bugiel.

conych twrczoci wspczesnych polskich artystw zwizanych z rnymi orodkami. Galerie Autorskie, ktre tworzy przez szereg lat, wiadczyy o bogactwie i polifonicznoci aktualnej sztuki. Ukazyway one rnorodne, czsto skrajne postawy twrcze, odmienno w interpretowaniu otaczajcego wiata. W okresie politycznej unikacji stanowiy one enklaw wolnoci i suwerennoci artystycznej. Byy te niebanaln, atrakcyjn w skali kraju propozycj wystawiennicz, promujc wspczesn plastyk. Autono49

LESZEK KANIA

Oglnopolski Plener Czowiek ksztatuje i chroni rodowisko, Gogw 1977. Od prawej m.in.: Tadeusz Dobosz, Zygmunt Pranga z archiwum Muzeum Ziemi Lubuskiej.

miczne przestrzenie posiadali: Jan Berdyszak, Aleksandra Bortowska-Domaska, Andrzej Gieraga, Lucyna Krakowska, Marian Kruczek, Jzef Marek, Maria Powalisz-Bardoska, Kajetan Sosnowski. Wikszo bya uczestnikami Zotego Grona. Swoje przestrzenie mieli take zielonogrzanie. Oprcz galerii Burlewicza, Leszek Krzyszowski prezentowa liczne medale nagradzane na oglnopolskich i midzynarodowych przegldach medalierskich. Na uwag zasugiwaa ciekawa forma ich ekspozycji, diametralnie odbiegajca od tra50

dycyjnych gablot. Drewniane rzeby Jzefa Cyganka (1939-1997) znakomicie wpisay si w ekspozycj powicon zabytkom winiarskim. Muszyski powoa do ycia Dzia Sztuki Wspczesnej, gromadzcy obszerne zbiory polskiej sztuki, z dzieami Zotego Grona na czele. Nie zapomina o lubuskich artystach tworzc due zespoy prac, m.in. A. Gordona, H. Gwizday, A. Gapiskiej-Myszkiewicz, W. Nowickiego, M. Szpakowskiego, S. Sockiego, J. Zdrzalik. Pokane zbiory lubuskiej plastyki zgromadzia take Wojewdzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Zielonej Grze. Jej wczesny szef dr Grzegorz Chmielewski stworzy rwnie kolekcj ilustracji ksikowych projektowanych przez lokalnych twrcw. Byy one eksponowane w Galerii Polskiej Ilustracji Ksikowej. W roku 1978 z inicjatywy dra Franciszka Pilarczyka rozpocza swoj dziaalno Galeria Wyszej Szkoy Pedagogicznej dziaajca pod patronatem biblioteki uczelnianej. Jej program ekspozycyjny i kolekcjonerski w znacznym stopniu ukierunkowano na sztuk tworzon w regionie. Od poowy lat 70. nastpio znaczne oywienie w zakresie wzbogacenia przestrzeni miejskiej akcentami rzebiarskimi. Do tej pory istniay w Zielonej Grze praktycznie dwie niepomnikowe formy rzebiarskie. Bya to modernistyczna Winiarka autorstwa Leszka Krzyszowskiego z poowy lat 60. znajdujca si na Wzgrzu Winnym oraz usytuowany nieopodal Chopiec ze rebakiem, dzieo


niemieckiego artysty Hansa Krckeberga powstae w latach 30. XX wieku pochodzce z Krosna Odrzaskiego. Trao ono do Zielonej Gry w 50. latach. Inicjatyw, ktra zaowocowaa nowymi rzebami, bya wystawa zorganizowana w 1975 r. w BWA z okazji XXX - lecia wyzwolenia miasta pt. Moje miasto. Propozycje i impresje. Dotyczya ona koncepcji opracowa elewacji budynkw, maej architektury i przede wszystkim propozycji rzeb i pomnikw. Trwaym ladem po tej ekspozycji staa si m.in. grupa rzebiarska zaprojektowana przez Tadeusza Dobosza pt. Rodzina przy ulicy Rydza migego oraz Baby przed amteatrem. Autor zrealizowa te rzeby wsplnie z Markiem Przecawskim. Z tego czasu pochodzi rwnie mozaika Zygmunta Prangi na fasadzie Wojewdzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej. W patio tej instytucji stano popiersie Cypriana Norwida na tle cyklu paskorzeb wybitnych pisarzy polskich. Cao zaprojektowa i wykona Marek Przecawski. Artysta ten jest rwnie projektantem form rzebiarskich na terenie zakadw wykadzin dywanowych Novita, wykonanych wsplnie z T. Doboszem. Obaj twrcy w 1979 r. zrealizowali take pomnik Janusza Korczaka przy ulicy Wyspiaskiego, ktry z kolei zaprojektowa T. Dobosz. W tym mniej wicej okresie powstaa nieistniejca ju dzi abstrakcyjna forma Jana Paki przy dawnym budynku Filharmonii. Paka jest take autorem paskorzeb w metalu o tematy-

ce wkienniczej, ktre zostay umieszczone w hallu wejciowym biurowca Novity. Pokosiem wystawy Moje miasto by rwnie nowy wygld Placu Matejki za spraw monumentalnego muralu z panoram Zielonej Gry namalowanego na fasadach zabytkowych kamieniczek przez Ryszarda Kieba, ktremu pomaga Andrzej Stefanowski. Ta miaa realizacja wzbudzaa wwczas kontrowersyjne opinie, dzi funkcjonuje w stanie szcztkowym. Nie przetrwaa te kompozycja mozaikowa Witolda Nowickiego zdobice elewacj portierni Polskiej Weny. Kolejn wan imprez o charakterze oglnopolskim byy Zielonogrskie spotkania rzebiarskie realizowane w latach 1976-1977. Ich organizatorzy postawili sobie ambitne zadanie pozyskania wspczesnych dzie rzebiarskich o wysokich walorach artystycznych, projektowanych z myl o przestrzeni publicznej miasta. Tadeusz Dobosz, penicy funkcj komisarza pleneru, zaprosi do wsppracy szereg wybitnych przedstawicieli tej dyscypliny m.in. Jana Berdyszaka, Jerzego Beresia, Krystiana Jarnuszkiewicza, Grzegorza Kowalskiego, Macieja Szakowskiego, Magdalen Wicek, Barbar Zbroyn. Artyci po zapoznaniu si z histori, tradycjami i perspektywami rozwoju Zielonej Gry przygotowali projekty, ktre w nastpnym roku pokazano w BWA. Do ekspozycji nie dopuszczono jedynie Manifestacji romantycznej autorstwa J. Beresia, ze

Zygmunt Pranga MIED olej, ptno | 100 x 80 cm | 1976 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot.Tomasz Daiksler.

51

LESZEK KANIA

Marian Szpakowski RELIEF CZERWONY, z cyklu Rytmy pleksi na pycie | 60 x 50 cm | 1981 ze zbiorw Muzeum Ziemi Lubuskiej. Fot. Tomasz Daiksler.

wzgldu na jej nietypowy charakter, w ktrym dopatrzono si politycznego kontekstu. Krakowski rzebiarz wykona wzek wypeniony drewnem. Zamierza z nim, swoim zwyczajem bez odzienia, wdrowa wok ratusza wybierajc miejsca do rozpalenia piciu ognisk symbolizujcych mio, nadziej, prawd, wolno i godno. Dobosz wspominajc ten fakt mwi: Wiedzielimy, e Bere niesie ryzyko interwencji. Uspokajalimy, e przecie jeden artysta nie zrobi rewolucji. Wydawao si, e restrykcji nie bdzie. W dzie wystawy wybucha ktnia. Wrzeszczeli na siebie urzdnik z KW, jaki ocer SB, nasz prezes zwizku i dyrektor BWA. Tu przed wernisaem kt, gdzie mia sta wzek by pusty. Wkurzony Marek Przecawski wzi do rki pdzel. Namalowa koo i wpisa tu mia sta wzek romantyczny Jerzego Beresia. Spord zaprezentowanych pozostaych projektw zrealizowane zostao Grono Magdy Wicek, ktre zlokalizowano przy drodze wylotowej z miasta w kierunku Poznania. Przy budynku Wyszej Szkoy Pedagogicznej stany monumentalne drewniane postacie wyrzebione przez krakowskiego artyst Jzefa Marka. Rzeba ta nie przetrwaa prby czasu i ulega destrukcji. W centrum miasta stany rzeby zielonogrzan. Na Wzgrzach Winnych usytuowano dwie formy M. Przecawskiego Wzrastanie I, II. Na skwerze, u zbiegu ulic Sobieskiego i Jednoci, w pobliu gmachu sdu znalaza swoje miejsce Winiarka Haliny

52


Kozowskiej-Bodek. Rzeba ma swoj anegdot, o ktrej mao kto dzisiaj pamita. Jej pierwotny gipsowy projekt zosta skradziony z wystawy poplenerowej. Pomimo poszukiwa i ledztwa nie udao si go odnale. Ostatecznie rzebiarka zmuszona bya wykona projekt ponownie, wykorzystujc zachowan fotografi. Jego ksztat rni si nieco od pierwowzoru, ale to na jego podstawie artystka wykonaa rzeb z gliny, ktra w elementach zostaa wypalona w Gozdnickic

Documents

Monografia Okręgu Zielonogórskiego ZPAP