Embed Size (px)
Citation preview
Faculteit Rechtsgeleerdheid
Universiteit Gent
Academiejaar 2015-2016
Morele Rechten in Rechtsvergelijkend Opzicht: Inzichten
uit Experimenteel Onderzoek
Masterproef van de opleiding
‘Master in de rechten’
Ingediend door
Ester Delrue
(01104601)
Promotor: Prof. Dr. Ben Depoorter
Commissaris: Dr. Jef De Mot
i
VOORWOORD
Een masterproef is de kroon op het werk van elke rechtenstudent. Zowel in het kader van
deze masterproef als van mijn volledige rechtenopleiding wil ik graag enkele personen
bedanken.
In de eerste plaats wil ik mijn promotor, professor Depoorter, bedanken voor de nodige
feedback op tijd en stond en voor het aanreiken van interessante literatuur omtrent mijn
onderwerp. In het bijzonder wil ik mijn mama en broer bedanken voor de steun en
toeverlaat gedurende mijn vijfjarig traject. Verder wil ik zeker en vast ook mijn huisgenote
Barbara en mijn vrienden bedanken die ervoor hebben gezorgd dat mijn studententijd een
paar onvergetelijke jaren zijn geworden. Tot slot wil ik nog een laatste woord van dank
richten aan mijn tante Marijke en Laura voor het overlezen van deze masterproef.
Graag draag ik deze masterproef op aan mijn overleden papa. Hij heeft mijn parcours aan
de universiteit jammer genoeg niet meer kunnen meemaken, maar heeft mij wel gevormd
tot de vrouw die ik vandaag ben geworden.
Ester Delrue,
Gent, 10 mei 2016
ii
iii
INHOUDSTAFEL
INLEIDING ........................................................................................................................ 1
DEEL 1. DE MORELE RECHTEN ................................................................................ 5
Afdeling 1. Algemeen .................................................................................................................. 5
1. De patrimoniale rechten ....................................................................................................... 5
2. De extra-patrimoniale rechten .............................................................................................. 6
2.1. Algemeen ...................................................................................................................... 6
2.2. De Conventie van Bern ................................................................................................. 6
Afdeling 2. De ontwikkeling en visie op de morele rechten in continentaal Europa en de
common law-landen .................................................................................................................... 9
1. Het ontstaan van en de visie op de morele rechten in de civil law-landen ......................... 10
1.1. Algemeen .................................................................................................................... 10
1.2. Frankrijk ...................................................................................................................... 11
1.2.1. Algemeen ............................................................................................................. 11
1.2.2. Het ontstaan van en de visie op de morele rechten in Frankrijk ......................... 12
1.2.3. Het dualisme en het monisme .............................................................................. 13
2. Het ontstaan van en de visie op de morele rechten in de common law-landen ................. 14
2.1. Algemeen .................................................................................................................... 14
2.2. Het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten ...................................................... 16
2.2.1. Het ontstaan van en de visie op de morele rechten in het Verenigd Koninkrijk . 16
2.2.2. Het ontstaan van en de visie op de morele rechten in de Verenigde Staten ........ 17
Afdeling 3. De morele rechten in de civil law-landen ............................................................ 20
1. De morele rechten in de Europese Unie zijn niet geharmoniseerd .................................... 20
2. Frankrijk ............................................................................................................................. 20
3. België ................................................................................................................................. 22
3.1. Overzicht van de morele rechten in België ................................................................. 23
3.1.1. Het recht op erkenning van vaderschap ............................................................... 23
3.1.2. Het recht op integriteit ......................................................................................... 23
3.1.3. Het divulgatierecht .............................................................................................. 24
3.1.4. Het recht op inkeer .............................................................................................. 25
3.2. Werken gemaakt in opdracht of ter uitvoering van een arbeidsovereenkomst of
statuut ................................................................................................................................. 26
Afdeling 4. De morele rechten in de common law-landen .................................................... 26
1. Algemeen ........................................................................................................................... 26
2. De Verenigde Staten .......................................................................................................... 27
iv
2.1. Overzicht van de beschermingsmogelijkheden onder het Amerikaanse recht ........... 27
2.2. Vóór de toetreding tot de Conventie van Bern ........................................................... 29
2.3. De toetreding tot de Conventie van Bern .................................................................... 30
2.4. De huidige bescherming op grond van de morele rechten in Amerika ...................... 32
2.4.1. De beginselen ...................................................................................................... 32
2.4.1.1. The attribution right ..................................................................................... 32
2.4.1.2. The integrity right ........................................................................................ 35
2.4.1.3. The right of disclosure ................................................................................. 37
2.4.1.4. The right to repent ........................................................................................ 39
2.4.2. De Visual Artists Rights Act ............................................................................... 39
2.4.2.1. Work of visual art ........................................................................................ 41
2.4.2.2. The paternity right ........................................................................................ 41
2.4.2.3. The integrity right ........................................................................................ 42
2.5. Samengevat ................................................................................................................. 43
2.6. De work made for hire doctrine .................................................................................. 44
DEEL 2. BESCHRIJVING VAN DE EXPERIMENTEN ........................................... 46
Afdeling 1. Valuing Intellectual Property: An Experiment .................................................. 46
1. Doel van het experiment .................................................................................................... 46
2. Organisatie van het experiment .......................................................................................... 47
2.1. The contest: “Eyes Closed” ........................................................................................ 47
2.1.1. Contest “Eyes Closed”: Methode ...................................................................... 47
2.1.2. Contest “Eyes Closed”: Resultaat ....................................................................... 48
2.2. The Contest: “Eyes Open” .......................................................................................... 48
2.2.1. Contest “Eyes Open”: Methode ........................................................................... 48
2.2.2. Contest “Eyes Open”: Resultaat ........................................................................ 49
2.3. The Lottery: “Blind” ................................................................................................... 49
2.3.1. The Lottery “Blind”: Methode .......................................................................... 49
2.3.2. The Lottery “Blind”: Resultaat .......................................................................... 49
3. Resultaten ........................................................................................................................... 50
4. Gevolgtrekkingen van de auteurs ....................................................................................... 50
4.1. Optimismebias en spijtaversie .................................................................................... 50
4.2. Eigendomsrechten versus aansprakelijkheidsrechten ................................................. 51
4.3. Royalty-onderhandelingen .......................................................................................... 51
4.4. Formaliteiten ............................................................................................................... 52
4.5. De fair use doctrine ..................................................................................................... 52
v
Afdeling 2. The Creativity Effect ............................................................................................ 53
1. Doel van het experiment .................................................................................................... 53
2. Organisatie van het experiment .......................................................................................... 53
3. Resultaten ........................................................................................................................... 55
3.1. Waarderingsafwijkingen ............................................................................................. 55
3.2. Psychologische mechanismen achter het creativiteitseffect ....................................... 55
3.2.1. Emotionele hechting ............................................................................................ 55
3.2.2. Optimisme ........................................................................................................... 56
3.2.3. Spijt ..................................................................................................................... 56
4. Gevolgtrekkingen van de auteurs ....................................................................................... 56
4.1. Prikkels en het creativiteitseffect ................................................................................ 57
4.2. De onderhandelingskosten en enkele mogelijke oplossingen ..................................... 57
4.2.1. Royalty-onderhandelingen .................................................................................. 57
4.2.2. Tussenpersonen en werken in aanneming ........................................................... 58
4.2.3. Formaliteiten ....................................................................................................... 58
4.2.4. Eigendomsrechten versus aansprakelijkheidsrechten .......................................... 59
Afdeling 3. What’s a Name Worth?: Experimental Tests of the Value of Attribution in
Intellectual Property ................................................................................................................ 60
1. Doel van het experiment .................................................................................................... 60
2. Organisatie van het experiment .......................................................................................... 61
2.1. Experiment 1: Valuing Attribution – Mechanical Turk Study ................................... 61
2.1.1. Methode ............................................................................................................... 61
2.1.2. Resultaat .............................................................................................................. 62
2.2. Experiment 2: Valuing Attribution – Professional and Advanced Amateur
Photographers .................................................................................................................... 62
2.2.1. Methode ............................................................................................................... 62
2.2.2. Resultaat .............................................................................................................. 63
2.3. Experiment 3: Studying a Default Attribution Right .................................................. 63
2.3.1. Methode ............................................................................................................... 63
2.3.2. Resultaat .............................................................................................................. 64
3. Resultaten ........................................................................................................................... 65
4. Gevolgtrekkingen van de auteurs ....................................................................................... 66
DEEL 3. SAMENSMELTING VAN DE THEORIE EN DE EXPERIMENTEN ..... 68
Afdeling 1. Het gebruik van auteursrechtelijk beschermde werken ................................... 68
1. De fair use doctrine ............................................................................................................ 68
1.1. Problemen aangaande het gebruik van auteursrechtelijk beschermde werken ........... 69
1.2. Het belang van de fair use doctrine ............................................................................ 71
vi
1.3. De toepassing van de fair use doctrine ....................................................................... 72
1.3.1. De toetsingscriteria .............................................................................................. 72
1.3.2. Onzekerheid gepaard met de toepassing van de fair use doctrine ....................... 72
1.4. Voorstel tot meer zekerheid ........................................................................................ 73
1.4.1. Safe harbors ......................................................................................................... 73
1.4.2. De te verwachten gevolgen ................................................................................. 74
1.5. Voorstel om overwaarderingen tegen te gaan ............................................................. 74
1.5.1. Het probleem ....................................................................................................... 74
1.5.2. Fee shifting .......................................................................................................... 75
1.5.2.1. De regel ........................................................................................................ 75
1.5.2.2. De gevolgen ................................................................................................. 76
2. Het citaatrecht .................................................................................................................... 78
3. Toekomst van de fair use doctrine en het citaatrecht ......................................................... 80
Afdeling 2. Work made for hire doctrine ............................................................................... 83
1. Argumenten contra de work made for hire doctrine .......................................................... 84
2. Argumenten pro de work made for hire doctrine ............................................................... 85
3. Geen work made for hire doctrine in België ...................................................................... 88
3.1. Overdracht van de vermogensrechten ......................................................................... 88
3.2. Overdracht van de morele rechten .............................................................................. 89
3.3. Kosten ten gevolge van de lacune in de Belgische wetgeving ................................... 90
4. De toekomst van de work made for hire doctrine .............................................................. 91
Afdeling 3. Standaard recht op erkenning van vaderschap? ............................................... 93
1. Functies van het recht op erkenning van vaderschap ......................................................... 93
2. Belang van het recht op erkenning van vaderschap ........................................................... 94
3. Amerika versus België ....................................................................................................... 95
4. Toekomst van het recht op erkenning van vaderschap ...................................................... 96
4.1. Voorstel van Fromer ................................................................................................... 96
4.2. Louter recht op erkenning van vaderschap ................................................................. 97
4.2.1. Het experiment ‘Intellectual Property Law’s Fallcacy Plagiarism’ .................... 97
4.2.2. Samensmelting resultaten ‘What’s a Name Worth’ en ‘Intellectual Property
Law’s Plagiarism Fallacy’ ............................................................................................. 98
4.3. Uitbreiding van de fair use doctrine ........................................................................... 99
4.4. Samengevat ............................................................................................................... 100
CONCLUSIE .................................................................................................................. 102
BIBLIOGRAFIE ............................................................................................................ 105
vii
viii
1
INLEIDING
Een artiest zal, wanneer hij aan bepaalde voorwaarden voldoet, bescherming krijgen op
grond van het auteursrecht. Dit recht bestaat uit zowel vermogensrechten, die de artiest in
staat stellen zijn werk te exploiteren, als morele rechten. De morele rechten van een auteur
hebben reeds heel wat inkt doen vloeien. Niet alle landen staan even hard te springen om
deze bescherming aan auteurs te bieden. Vooral in de common law-landen was het
enthousiasme ver te zoeken. De rechten van een auteur worden onder het common law-
stelsel hoofdzakelijk beschouwd als het voorwerp van een onderhandeling. De
economische waarde van het werk staat voorop en de rechten worden gezien als een vorm
van eigendom. Deze economische benadering van het copyright staat haaks tegenover de
heersende visie in de civil law-landen. Daar domineert het beeld van de auteur die zijn hart
en ziel in een werk stopt en daarom de bescherming van zijn persoonlijkheid verdient.
Dat beide rechtssystemen een verschillend standpunt omtrent de morele rechten van een
auteur innemen, vloeit voort uit de uiteenlopende culturele ontwikkeling die de gebieden
gerelateerd aan deze systemen gekend hebben. De onderscheiden visies in de common law-
landen en die in de civil law-landen hebben ertoe geleid dat een auteur op het vlak van de
morele rechten niet overal een gelijke bescherming krijgt. De culturele groei die tot deze
visies heeft geleid, beslaat echter een ruime tijdspanne. Daardoor kan de vraag gesteld
worden of beide systemen zich nog steeds kunnen vastklampen aan hun initiële denkbeeld.
In DEEL 1 zal de culturele ontwikkeling en het verschillend rechtslandschap wat betreft
de morele rechten van de civil law-landen en van de common law-landen besproken
worden. Frankrijk zal onder de loep genomen worden als toonaangevend land wat betreft
de visie op de morele rechten in de civil law-landen. Het Verenigd Koninkrijk en de
Verenigde Staten zijn de invloedrijke staten geweest binnen de common law-landen. De
visies op de morele rechten van beide rechtssystemen worden naast elkaar geplaatst omdat
deze bepaald hebben welke bescherming een auteur vandaag op het vlak van de morele
rechten kan genieten. Na de bespreking van het ontstaan en de achtergrond van de morele
rechten zal een overzicht worden gegeven van de verschillende morele rechten. Daarbij zal
duidelijk worden op welke wijze deze rechten beschermd worden in de civil law-landen, in
het bijzonder in België en in de common law-landen, meer specifiek in de Verenigde Staten.
2
De groei van de visies door de eeuwen heen en het halsstarrig vasthouden van de civil en
de common law-landen aan hun opvatting over de morele rechten doet vragen rijzen. De
bedenking kan gemaakt worden of de vasthoudendheid aan hun oorspronkelijke
standpunten nog gerechtvaardigd kan worden. Er wordt niet voldoende rekening gehouden
met de huidige markt van de intellectuele eigendom en met de belangen die de auteurs zelf
behartigen. Enkele onderzoekers aan de Amerikaanse universiteiten stelden het huidig
regime van de morele rechten van Amerika in vraag. Zij onderzochten of de principes
waarop het huidige recht gebouwd is, vandaag de dag nog verdedigd kunnen worden en of
wijzigingen aan het huidige systeem aan de orde zijn.
DEEL 2 omvat de beschrijving van drie experimenten die de laatste jaren werden gevoerd
naar de twijfelachtigheid omtrent de behandeling van de rechten van een auteur binnen het
Amerikaans rechtssysteem. In het eerste experiment, Valuing Intellectual Property: An
Experiment, wordt onderzocht of terecht wordt vastgehouden aan het model van de
klassieke economie bij transacties op de intellectuele eigendomsmarkt. Buccafusco en
Sprigman gaan na of het reeds gekende endowment effect, namelijk de bevinding dat de
eigenaar van een werk dit werk hoger zal waarderen dan een derde, ook optreedt bij
transacties met creatieve goederen. Dit zou ingaan tegen het klassieke model, gestoeld op
de idee dat beslissingen omtrent onder andere koop of verkoop worden genomen aan de
hand van vastgepinde voorkeuren, die context-onafhankelijk zijn. Het tweede experiment,
The Creativity Effect, doet onderzoek naar het bestaan van een waarderingsafwijking in
hoofde van de schepper van een werk. Dit experiment polst, zoals de titel het al doet
uitschijnen, naar het creativiteitseffect dat kan optreden in hoofde van een artiest. Dit effect
heeft tot gevolg dat het bedrag dat de schepper van een werk bereid is te aanvaarden om
zijn werk van de hand te doen en het bedrag dat een potentiële koper voor het werk wil
betalen, nog verder uit elkaar komen te liggen dan het geval was bij het optreden van louter
een endowment effect. What’s a Name Worth?: Experimental Tests of the Value of
Attribution in Intellectual Property is het derde en laatste experiment dat in deze
masterproef zal besproken worden. Het onderscheid tussen de bescherming van het recht
op erkenning van vaderschap in de civil en comman law-landen wordt van dichterbij
bekeken. Men gaat na wat de waarde is die auteurs aan the attribution right geven. Ook
stelt men in vraag of het hebben van een standaard recht hierop vereist is en of dit zou
leiden tot meer efficiëntie op de intellectuele eigendomsmarkt.
3
De auteurs van de besproken experimenten bekijken enkele zaken van het huidige recht
van naderbij en gaan na of veranderingen in de toekomst gewenst zijn. Men maakt de
bedenking of het gebruik van aansprakelijkheidsrechten tot meer efficiëntie kan leiden dan
het gebruik van eigendomsrechten die traditioneel gebruikt worden in het copyright. Ook
wordt het nut dat royalty’s kunnen hebben bij het dempen van overwaarderingen nagegaan.
Zij formuleren eveneens een voorstel aangaande de formaliteiten die nu gepaard gaan met
het verkrijgen van het auteursrecht en concluderen dat deze - zeker voor niet-geregistreerde
werken - nog wat van het octrooirecht kunnen leren. Binnen het bestek van deze
masterproef worden deze onderwerpen niet verder behandeld. In DEEL 3 zal de klemtoon
gelegd worden op drie andere beleidsvoorstellen die in de experimenten aan bod kwamen.
Eerst zal dieper ingegaan worden op de fair use doctrine. Bij het gebruik van een beschermd
werk dat fair wordt geacht, is op basis van deze doctrine geen toestemming van de
copyrighthouder vereist. De voordelen van de invoering van deze doctrine zullen opgesomd
worden en zo zal bepaald worden of een implementatie van de fair use doctrine in België
gewenst is. Ook zal de doctrine zoals ze nu bestaat onder het Amerikaanse recht
geanalyseerd worden met daarbij aansluitend voorstellen om ze te optimaliseren.
De Amerikaanse work made for hire doctrine zal ook verder ontleed worden in het derde
deel van deze masterproef. Bij een werk gemaakt in het kader van een
arbeidsovereenkomst, statuut of in opdracht van een derde komen zowel de vermogens- als
de morele rechten van een auteur rechtstreeks in handen van de opdrachtgever of
werkgever. Deze doctrine is in België echter ongekend. De pro’s en contra’s van de
bestaande work made for hire doctrine in de Verenigde Staten worden tegen elkaar
afgewogen. Verder wordt ook beschreven hoe in België wordt omgegaan met werken die
in het kader van een arbeidsovereenkomst, statuut of in opdracht van een derde, werden
vervaardigd. Er wordt gekeken of België nood heeft aan de invoering van een dergelijke
leer in de huidige regelgeving. Daarenboven worden voorstellen gedaan om de bestaande
doctrine in Amerika te herzien en het toepassingsgebied ervan verder uit te breiden.
Tot slot wordt in het derde deel gefocust op de invulling van het recht op erkenning van
vaderschap in België of the attribution right in Amerika. Het recht op naamsvermelding
neemt niet in beide rechtssystemen een even prominente plaats in. Zowel de
beschermingsomvang in Amerika en die in België wordt beschreven en met elkaar
4
vergeleken. Ook hier worden enkele voorstellen tot uitbreiding van het recht op erkenning
van vaderschap en the attribution right toegelicht.
5
DEEL 1. DE MORELE RECHTEN
Afdeling 1. Algemeen
1. Elke natuurlijke persoon beschikt over private subjectieve rechten. Dit zijn rechten die
iedereen bezit en kan gebruiken om bepaalde doelstellingen na te streven. De private
subjectieve rechten worden onderverdeeld in twee categorieën, de patrimoniale en de extra-
patrimoniale rechten.
2. De patrimoniale rechten maken deel uit van het vermogen van de houder ervan, die er
vrij over kan beschikken. Wanneer de houder van dergelijk recht overlijdt, komen de
rechten in zijn nalatenschap terecht en zullen de nabestaanden zijn rechten verder kunnen
aanwenden. De extra-patrimoniale rechten daarentegen maken geen deel uit van het
vermogen van de houder. Dergelijke rechten zullen na het overlijden van de houder ervan
blijven bestaan, maar de erfgenamen zullen er niet discretionair over kunnen beschikken.
De intellectuele eigendomsrechten vallen zowel onder de categorie van de patrimoniale als
van de extra-patrimoniale rechten.
1. De patrimoniale rechten
3. De vermogensrechten zijn patrimoniale rechten die de auteurs heerschappij geven over
de creatie van hun geest. Op die manier kan een auteur verbieden dat zijn creatie zonder
zijn toestemming wordt gebruikt. Het geeft hem aldus de mogelijkheid om toe te stemmen
met het gebruik of de exploitatie van zijn werk.1 De belangrijkste vermogensrechten of
economische rechten zijn het reproductierecht in de enge zin, het distributierecht, het recht
op mededeling en het vertaal- en adaptatierecht.
4. De houder van het reproductierecht in de enge zin van het woord heeft de mogelijkheid
om het auteursrechtelijk werk te reproduceren, te verveelvoudigen of gelijke of
gelijkaardige exemplaren ervan te (laten) vervaardigen. Het distributierecht geeft de auteur
de mogelijkheid om zijn werk aan het publiek vrij te geven en te verspreiden en aldus zijn
1 S. WATELET, L’auteur et l’artiste face à l’impôt: implications du nouveau régime de taxation forfaitaire des droit d’auteur et des droits voisins, Leuven, Anthemis, 2010, 37.
6
werk te commercialiseren. De auteur heeft het recht op basis van het adaptatierecht om een
afgeleid of samengesteld werk tot stand te brengen. Dit zijn werken die ontstaan door verder
te bouwen op reeds bestaande auteursrechtelijke beschermde werken. Het vertaalrecht is
daar een specifieke vorm van. De vertaler heeft enige vrijheid bij het vertalen van een
beschermd werk, maar moet er toch over waken zo min mogelijk af te wijken van de
originele tekst.2
2. De extra-patrimoniale rechten
2.1. Algemeen
5. Onder de categorie van de extra-patrimoniale rechten vallen de morele rechten of de
persoonlijkheidsrechten. Zij beschermen een stuk van de persoonlijkheid van een auteur,
met name zijn geestelijke, persoonlijke en intellectuele belangen.3 De morele rechten
stellen de maker van een werk in de mogelijkheid om te controleren hoe anderen zijn werk
presenteren of gebruiken.4
2.2. De Conventie van Bern
6. Wereldwijd wordt door de Conventie van Bern voor de bescherming van werken van
letterkunde en kunst5 aan auteurs bescherming geboden buiten hun moederland. Het is een
multilateraal verdrag van 1886 dat op het gebied van auteursrecht internationale
bescherming voorziet voor artiesten. Oorspronkelijk bevatte de Conventie geen bepaling
omtrent de morele rechten van auteurs.6 Het is sinds de Conferentie van Rome in 1928 dat
artikel 6bis werd ingevoerd.7 Na vele wijzigingen heeft artikel 6bis zijn definitieve vorm
2 K. VAN DAMME, Het auteursrecht in de boekensector: een praktisch handboek voor leek en jurist, Brugge, Die Keure, 2009, 61-69; E. WERKERS en S. DEPREEUW, Juridisch vademecum voor de crossmediale journalist: Vragen en antwoorden op het terrein van mediarecht en auteursrecht, s.l., Katholieke Universiteit Leuven en Vrije Universiteit Brussel, 2009, 143-152. 3 H. VANHEES, Een juridische analyse van de grondslagen, inhoud en draagwijdte van auteursrechtelijke exploitatiecontracten, Antwerpen, MAKLU Uitgevers, 1993, 8. 4 E. ADENEY, The Moral Rights of Authors and Performers: An International Comparative Analysis, Oxford, Oxford University Press, 2006, 1. 5 Berner Conventie voor de bescherming van werken van letterkunde en kunst van 9 september 1886. 6 R. PLATT, “A Comparative Survey of Moral Rights”, J. Copyright S’y USA 2010, (951) 956 (hierna: R. PLATT, “Survey of Moral Rights”). 7 E. DE BEUCKELAER, “De bescherming van de morele rechten van de auteur in de Verenigde Staten van Amerika”, IRDI 2000, (2) 3 (hierna: E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”); K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?: The United States and the Protection of Moral Rights in Intellectual
7
gekregen op de Conferentie van Parijs in 1971.8 Dit artikel omvat de conventionele
minimumvereisten omtrent de bescherming van de morele rechten van auteurs.9 In het
bijzonder werden het recht op integriteit en het recht op erkenning van vaderschap in de
Conventie opgenomen.10
7. Tijdens de Conferentie van Rome kwamen de problemen omtrent de morele rechten aan
bod. De common law-landen waren niet vertrouwd met dergelijke rechten en boden slechts
een minimale bescherming aan auteurs. Onder andere het Verenigd Koninkrijk maakte er
zich zorgen over dat de morele rechten niet zouden samengaan met de principes van het
copyright dat zij reeds hanteerden.11 Zij waren echter bereid zich voor dit concept open te
stellen. Zodoende is artikel 6bis een compromis tussen de visie van het rechtssysteem van
continentaal Europa en die van de common law-landen.12 De waarde die aan de morele
rechten wordt gehecht in de civil law-landen verdiende de nodige aandacht, zonder de
aanzienlijke rol van de economische rechten in handen van de houder van het copyright in
de common law-landen, uit het oog te verliezen.13
8. Omtrent sommige twistpunten moesten de opstellers van het verdrag een middenweg
vinden om alle lidstaten tevreden te stellen. Een voorbeeld hiervan betreft de
onvervreemdbaarheid van de morele rechten. De common law-landen houden vast aan het
principe dat na de overdracht van de morele rechten de auteur zijn recht op erkenning van
vaderschap of recht op integriteit niet kan inroepen. Zo zal hij niet meer kunnen opkomen
tegen een bepaald gebruik van zijn werk. De civil law-landen vonden dat beide rechten
door de auteur konden worden gehandhaafd, ook nadat hij zijn morele rechten had
Porperty Law”, Buff. Intell. Prop. L.J. 2005-2006, (105) 109 (hierna: K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”). 8 R. PLATT, “Survey of Moral Rights”, supra vn. 6, (951) 958. 9 A. DIETZ, “The Moral Right of the Author: Moral Rights and the Civil Law Countries”, Colum.-VLA J.L. & Arts 1994, (199) 200. 10 A. DIETZ, “The Moral Right of the Author: Moral Rights and the Civil Law Countries”, Colum.-VLA J.L. & Arts 1994, (199) 200; H. HANSMANN en M. SANTILLI, “Authors’ and artists’ moral rights: A comparative legal and economic analysis”, J. Legal Stud. 1997, (95) 96 (hierna: H. HANSMANN en M. SANTILLI, “Artists’ moral rights”); I. LEE, “Toward an American Moral Rights in Copyright”, Wash. & Lee L. Rev. 2001, (795) 804; N.C. SUHL, “Moral Rights Protection in the United States Under the Berne Convention: A Fictional Work?”, Fordham Intell. Prop. Media & Ent. L.J. 2002, (1203) 1212 (hierna: N.C. SUHL, “Moral Rights Protection in the United States”). 11 R. PLATT, “Survey of Moral Rights”, supra vn. 6, (951) 957. 12 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 3; G. DWORKING, “The Moral Right of the Author: Moral Rights and the Common Law Countries”, Colum.-VLA J.L. & The Arts 1994-1995, (229) 232. 13 R. PLATT, “Survey of Moral Rights”, supra vn. 6, (951) 983.
8
vervreemd. Zelfs na de overdracht van genoemde rechten blijven de morele rechten
behouden in de uiteindelijke tekst van artikel 6bis, maar niets wordt gezegd over de vraag
of hier bij contract kan van worden afgeweken. Het is aan de lidstaten zelf om te bepalen
of de auteurs onder hun rechtssysteem al dan niet de mogelijkheid hebben om hun morele
rechten weg te bedingen.14
Een tweede onenigheid betrof de duurtijd van de bescherming van de morele rechten van
een auteur. De common law-landen vonden, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Italië, dat de
morele rechten een einde kenden vanaf het overlijden van de auteur. Het Verenigd
Koninkrijk vond dan weer dat elk land de mogelijkheid zou moeten hebben om zelf te
bepalen hoe lang de persoonlijkheid van de auteur beschermd wordt. Uiteindelijk werd ook
hier een tussenweg ingeslagen en geniet de auteur nu even lang van de bescherming van
zijn morele rechten als de houder van het copyright vermogensrechten bezit. Een
uitzondering daarop is voorzien in artikel 6bis (2) voor de landen die niet alle morele
rechten, zoals vervat in de Conventie voorzien. Die landen hebben de mogelijkheid om de
morele rechten te laten verlopen bij het overlijden van de auteur. Deze uitzondering werd
in de Conventie ingeschreven om het mogelijk te maken dat onder andere de Verenigde
Staten zouden toetreden tot de Conventie.15
9. De regeling die vervat zit in artikel 6bis brengt echter niet de verwachte eenvormigheid
met zich mee. De eerste oorzaak hiervan is de minimale benadering die gehanteerd wordt.16
De lidstaten behouden een ruime vrijheid om de rechten in hun land te implementeren.17
Om de volledige bescherming van de morele rechten van de auteur te kennen, moet het
nationale recht van de lidstaat erbij genomen worden.18 Verder bepaalt artikel 6bis (2) van
de Conventie van Bern dat de uitoefening van de morele rechten wordt overgelaten aan de
personen of instellingen die bevoegd verklaard zijn door de nationale wetgeving van de
lidstaat waar de bescherming gevraagd wordt. Ook de rechtsmiddelen worden door deze
lidstaten geregeld.19 Tot slot werd niets concreet bepaald omtrent de overdraagbaarheid van
de morele rechten, waardoor ook op dit gebied nog een grote vrijheid heerst.
14 Ibid., 959. 15 Ibid., 959-960. 16 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 3. 17 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 106. 18 Artikel 6bis (3) van de Conventie van Bern. 19 Artikel 6bis (4) van de Conventie van Bern.
9
Een andere reden voor het ontbreken van de eenvormigheid is het feit dat slechts twee
morele rechten door artikel 6bis worden erkend. Enkel het recht op erkenning van
vaderschap en het recht op integriteit zijn uitdrukkelijk opgenomen in het artikel. Doordat
de rechten soepel geïnterpreteerd kunnen worden, hebben de nationale staten opnieuw een
grote vrijheid omtrent de organisatie van de morele rechten in hun land. De landen die het
copyright-systeem gebruiken eisten dat het recht op integriteit slechts kon worden toegepast
wanneer de aantastingen nadelig zijn voor de eer of reputatie van de auteur. Door deze
beperking in het artikel in te schrijven is het recht op integriteit niet meer absoluut. De
verschillende belangen in het geding moeten nu tegen elkaar worden afgewogen.20
10. Niet alle landen hanteren eenzelfde visie wat betreft de samenhang van de patrimoniale
en morele rechten van de auteur.21 Zo past Duitsland een monistische visie toe waarin het
auteursrecht als een ondeelbaar geheel wordt gezien. Het auteursrecht is één en de morele
rechten zijn daar een tak van.
Onder meer Frankrijk houdt vast aan de dualistische visie waarin patrimoniale en morele
rechten twee aparte rechten zijn en waar het auteursrecht een bundeling van beide is. Uit
de aanhef van artikel 6bis kan worden afgeleid dat ook de Conventie van Bern deze
dualistische visie volgt.22
Afdeling 2. De ontwikkeling en visie op de morele rechten in continentaal Europa en
de common law-landen
11. De bescherming die een auteur geniet op grond van de morele rechten die in het
intellectueel eigendomsrecht zijn voorzien is niet over de hele wereld gelijk. Dat in
continentaal Europa de nadruk meer op de persoonlijkheid van een auteur ligt en dat in de
landen met een common law-traditie eerder het economisch aspect in gedachten wordt
gehouden, heeft te maken met een verschillende culturele achtergrond in beide gebieden.
Aangezien de cultuur een bepalende factor van de ontwikkeling van het rechtssysteem is,
zal het recht mee evolueren in die richting. Hierna wordt uitgelegd in welk klimaat de
20 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 4. 21 Voor een meer uitgebreide uiteenzetting over het monisme en dualisme, zie randnummer 21-24. 22 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 4.
10
morele rechten zijn ontstaan in zowel continentaal Europa als in de common law-landen en
wat hun huidige visie op deze rechten is. Wat betreft de uiteenzetting in continentaal Europa
zal voornamelijk de ontwikkeling in Frankrijk onder de loep worden genomen, aangezien
Frankrijk het voorbeeld was voor de andere civil law-landen. Wat betreft de common law-
landen is het interessant om de ontwikkeling van de rechten in zowel het Verenigd
Koninkrijk als in Amerika van dichterbij te bekijken. De verschillende historische en
culturele groei van al deze landen heeft geleid tot het onderscheid dat vandaag nog steeds
zichtbaar is tussen de civil en common law-landen.
1. Het ontstaan van en de visie op de morele rechten in de civil law-landen
1.1. Algemeen
12. De Europese cultuur is er eentje van lange adem waarin kunst altijd een prominente
plaats heeft ingenomen. Over Europa kan gezegd worden dat het bestaat uit ‘oude’ staten
waarin over de verschillende tijdvakken heen telkens een duidelijke stroming in de kunst
waar te nemen is. Tot op vandaag is kunst niet weg te denken uit het Europese landschap.
13. Ook de fysieke omgeving van Europa heeft bijgedragen tot de cultuur die Europa
vandaag heeft. Doordat de verschillende gebieden op dit continent sterk variëren qua
landschap - van vlak tot erg bergachtig gebied - maakten diverse leefgroepen andere keuzes
op het vlak van onder andere broodwinning en woonst. Zo leerden die communes
gedurende eeuwen hun land te gebruiken naar hun noden. Dit zorgde ervoor dat, na het
ontwikkelen van hun land, de aandacht kon gevestigd worden op kunst.
14. Een andere, niet weg te denken factor in de ontwikkeling van de Europese cultuur is
religie. Europa was en is de thuisbasis van meerdere religies, waarbij het Christendom
uiteindelijk de bovenhand kreeg. Deze religieuze beweging bracht belangrijke inspiratie
voor kunst en literatuur met zich mee zoals ‘Utopia’ van Thomas More en ‘Het Laatste
Avondmaal’ van Leonardo Da Vinci.23 Vanaf de tweede helft van de Renaissance nam de
invloed van de kerk af, waardoor meer ruimte kwam voor artistieke innovatie. De grote
23 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 117-121.
11
toename en vernieuwing van kunst zorgden voor een stimulans in de richting van de
bescherming van de persoonlijkheid van de artiest.24
15. Kunst is aldus een constante geweest in de geschiedenis van de continentaal Europese
landen. Het belang van kunst werd reeds vroeg erkend en het aanzien van een kunstenaar
was aldus groot. Zodoende zijn in de civil law-landen de morele rechten van een auteur
voortgekomen uit de bescherming van de auteur zelf. De nadruk wordt gelegd op de
creativiteit en persoonlijkheid van de auteur en bijgevolg wordt de bescherming van de
morele rechten hoog in het vaandel gedragen.25
1.2. Frankrijk
1.2.1. Algemeen
16. De ontwikkeling van de morele rechten kan teruggebracht worden naar deze in
Frankrijk. De Franse historiek van de cultuur en haar visie op de persoonlijkheidsrechten
spelen een prominente rol in de evolutie en het ontstaan van de morele rechten. Zij zullen
daarom hierna besproken worden.26
17. Frankrijk is een waar rolmodel op het vlak van morele rechten in continentaal Europa.
Heel wat landen, waaronder België, steunden hun wetgeving wat betreft dit domein op het
Franse voorbeeld.27 In Frankrijk wordt de persoon van de auteur beschermd boven het goed
zelf.28 Men vertrekt hier vanuit de idee dat een artiest zijn ziel, een deel van zijn
persoonlijkheid, in zijn werk heeft gestopt. Artiesten worden als een specifieke categorie
van arbeiders geklasseerd en hun werken als een aparte groep van eigendommen.29
24 N.C. SUHL, “Moral Rights Protection in the United States”, supra vn. 10, (1203) 1206. 25 I. LEE, “Toward an American Moral Rights in Copyright”, Wash. & Lee L. Rev. 2001, (795) 798; K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 107. 26 E. ADENEY, The Moral Rights of Authors and Performers: An International Comparative Analysis, Oxford, Oxford University Press, 2006, 165. 27 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 108. 28 Ibid., 109. 29 R.J. DASILVA, “Droit Moral and The Amoral Copyright: A Comparison of Artists’ Rights in France and the United States”, Bull. Copyright Soc’y of the U.S.A. 1980, (1) 53 (hierna: R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”).
12
1.2.2. Het ontstaan van en de visie op de morele rechten in Frankrijk
18. Gedurende het Ancien Régime werd het auteursrecht, le droit d’auteur, gezien als een
privilege dat aan de vorst ten goede kwam. De bescherming via het auteursrecht was een
gunst en de vorst had de bevoegdheid te bepalen aan wie dit recht toekwam.30 In de meeste
gevallen werd dit recht niet aan de auteur toegekend, maar was het de uitgever van het werk
die de bescherming genoot.31
19. Later, tijdens en na de Franse Revolutie, werd van het beeld van de almachtige vorst
afgestapt. Het belang dat in Frankijk werd en wordt gegeven aan de bescherming van de
persoonlijkheid van de artiest komt voort uit de grondslagen van die periode, namelijk de
Verlichting. Na de omverwerping van de adel was het beschikken over intellectuele en
creatieve vaardigheid de machtsbasis in het nieuwe regime. Dit in tegenstelling tot de
vroegere landadel, waar de macht werd bepaald op basis van het bezit van grond.32 Het
droit d’auteur wordt sindsdien beschouwd als een ‘natuurrecht’, eenvoudigweg
voortvloeiend uit de creatie van een werk.33 Het uitgangspunt hierbij is dat een artiest een
deeltje van zijn persoonlijkheid in zijn werk stopt. Het is door deze sterke link tussen de
artiest en zijn werk dat de bescherming van de persoonlijkheid van de auteur van groot
belang is in Frankrijk. In ruil voor zijn artistieke bijdrage verdient de artiest respect voor
zijn creatie.
In 1791 en 1793 werden twee revolutionaire decreten uitgevaardigd, gebaseerd op de visie
die na de Franse Revolutie heerste in Frankrijk.34 Daarin werden de morele rechten echter
nog niet expliciet erkend, maar werden de bepalingen door de Franse rechtbanken wel reeds
in die zin geïnterpreteerd.35
20. De droit moral zijn in de negentiende en twintigste eeuw verder ontwikkeld via de
Franse rechtbanken. Tussen 1793 en 1902 kwamen verschillende visies omtrent de morele
rechten aan de oppervlakte. Pas aan het eind van de achttiende eeuw kan gesproken worden
30 R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1) 8; R. PLATT, “Survey of Moral Rights”, supra vn. 6, (951) 962. 31 R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1) 8. 32 N.C. SUHL, “Moral Rights Protection in the United States”, supra vn. 10, (1203) 1203-1204. 33 Ibid., 1207. 34 R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1) 8-9. 35 R. PLATT, “Survey of Moral Rights”, supra vn. 6, (951) 963.
13
van morele rechten in Frankrijk. Een auteur kon dus bescherming verkrijgen op grond van
de twee bovenvermelde decreten en op grond van de Franse rechtspraak. Een formele
codificatie van de morele rechten liet op zich wachten tot 1957. Artikel 6 van de wet van
11 maart 195736 vormde een belangrijke bepaling.37 Door deze wet werden het recht op
erkenning van vaderschap, het recht op integriteit, het divulgatierecht en het recht op inkeer
of terugneming formeel erkend in Frankrijk.38
1.2.3. Het dualisme en het monisme
21. Er ontstonden in de twintigste eeuw verschillende meningen omtrent de samenhang van
de economische rechten en de morele rechten. De eerste strekking bestaat uit de aanhangers
van het monisme die stellen dat de patrimoniale rechten en persoonlijkheidsrechten
onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Aan de andere kant staan de voorstanders van het
dualisme, die ervan uitgaan dat beide groepen van rechten los van elkaar bestaan.39
22. De dualistische theorie vindt zijn oorsprong in hoofde van de Duitse jurist en hoogleraar
Heger en werd verder ontwikkeld door zijn landsgenoot Joseph Kohler. Het uitgangspunt
van die laatste is dat artiesten zowel beschermd worden door vermogensrechten als door
persoonlijke rechten, maar dat beide verzamelingen rechten los van elkaar bestaan.40 Het
auteursrecht bestaat dan uit zowel morele rechten, die erkennen dat een werk van een auteur
een rechtstreekse uiting van de persoonlijkheid van een auteur is, als vermogensrechten die
hem toelaten zijn werk te exploiteren.41 Het gevolg is dat de vermogensrechten eindig
kunnen zijn, terwijl de morele rechten eeuwig kunnen blijven voortbestaan omdat zij
beschouwd worden als eigen aan de auteur.42
36 Art. L 121-1 Code de la Propriété Intellectuelle créé par la loi n° 92-597 du 1er juillet 1992 sur le code de la propriété intellectuelle, JO 3 juli 1992, www.legifrance.gouv.fr. 37 E. ADENEY, The Moral Rights of Authors and Performers: An International Comparative Analysis, Oxford, Oxford University Press, 2006, 165; G. DAVIES en K.M. GARNETT, Moral Rights, Londen, Sweet & Maxwell, 2010, 366. 38 R. PLATT, “Survey of Moral Rights”, supra vn. 6, (951) 964. 39 Ibid., 963. 40 E. ADENEY, The Moral Rights of Authors and Performers: An International Comparative Analysis, Oxford, Oxford University Press, 2006, 27; N.C. SUHL, “Moral Rights Protection in the United States”, supra vn. 10, (1203) 1209. 41 N.C. SUHL, “Moral Rights Protection in the United States”, supra vn. 10, (1203) 1211. 42 P. GOLDSTEIN en P.B. HUGENHOLTZ, International Copyright: Principles, Law, and Practice, Oxford, Oxford University Press, 2012, 20.
14
Frankrijk koos voor de dualistische visie, waarbij de vermogensrechten en morele rechten
los van elkaar bestaan en samen het droit d’auteur of het auteursrecht vormen.43
23. De monistische visie kreeg vorm door de Duitse rechtsgeleerde Alfred Gierke.44 Binnen
deze visie kunnen de morele rechten en de vermogensrechten niet los van elkaar fungeren.
Het onderscheid die binnen de dualistische leer wordt gemaakt, is hier dus niet gekend.45
In Duitsland houdt men deze leer nog steeds aan, waardoor de morele rechten verdwijnen,
samen met de vermogensrechten, zeventig jaar na het overlijden van de auteur.46
24. Tot op vandaag bestaat deze verdeeldheid omtrent het onderling verband van deze
rechten, met Frankrijk op kop als pleiter voor het dualisme. Duitsland houdt vast aan het
monisme, waar het auteursrecht wordt beschouwd als een ondeelbaar geheel of een
‘untrennbare Einheit’.47
2. Het ontstaan van en de visie op de morele rechten in de common law-landen
2.1. Algemeen
25. De term ‘auteursrecht’ verwijst naar de regeling binnen continentaal Europa, terwijl de
term ‘copyright’ slaat op de bestaande regelgeving en gebruiken van de Angelsaksische
landen, zoals onder andere het Verenigd Koninkrijk en Amerika. Grosso modo kunnen de
verschillen tussen beiden als volgt worden samengevat. Terwijl het auteursrecht de creatie
van de auteur als natuurlijke persoon beschermt, legt het copyright meer de klemtoon op
de investering. Het werk van een auteur wordt veeleer gezien als het voorwerp van een
onderhandeling. In het copyright-systeem kunnen op basis van de work made for hire
doctrine ook rechtspersonen, zoals een NV, BVBA of VZW, beschouwd worden als
43 E. ADENEY, The Moral Rights of Authors and Performers: An International Comparative Analysis, Oxford, Oxford University Press, 2006, 170; R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1) 9-12. 44 E. ADENEY, The Moral Rights of Authors and Performers: An International Comparative Analysis, Oxford, Oxford University Press, 2006, 28. 45 C. DOUTRELEPONT, Le droit moral de l’auteur et le croit communautaire, Brussel, Bruylant, 1997, 26-28. 46 R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1) 11. 47 A. DIETZ, “The Moral Right of the Author: Moral Rights and the Civil Law Countries”, Colum.-VLA J.L. & Arts 1994, (199) 205.
15
oorspronkelijke rechthebbenden.48 Bij de bescherming geboden door het auteursrecht is
hiervoor in principe eerst een overdracht van de rechten vereist van de oorspronkelijke
auteur aan de rechtspersoon.
26. De verschillen tussen de morele rechten in de continentaal Europese landen en die in
de common law-landen komen voort uit een verschillende filosofie waarop de intellectuele
eigendomsrechten gestoeld zijn.49 Doordat beide rechtssystemen een andere culturele
ontwikkeling gekend hebben, komen zij ook tot een uiteenlopende filosofie en visie op het
recht.
27. In de landen waar gebruik wordt gemaakt van het copyright-systeem worden de morele
rechten beschouwd als een andere vorm van eigendom.50 In dergelijk systeem ligt de focus
voornamelijk op de vraag aan wie welke vermogensrechten zullen worden toegekend.51 De
nadruk wordt hoofdzakelijk gelegd op het werk zelf en de economische waarde ervan.52
Men heeft hier vooral tot doel een evenwicht te vinden tussen de belangen van de auteur
en de belangen van diegenen die bij de publicatie, wijziging of exploitatie van het werk
betrokken zijn. Waar de aandacht in de civil law-landen voornamelijk op de maker van het
werk wordt gelegd, ligt dit in de common law-landen anders. Daar zijn de morele rechten
ingevoerd met het oog op het dienen van een sociaal doel. Wanneer een artiest meer
bescherming krijgt dan wat hem is geboden door het copyright, moet de maatschappij daar
ook baat bij hebben. Niet alleen de belangen van de artiest moeten worden gediend, maar
ook andere private of publieke belangen.53 Het is duidelijk dat in dergelijk systeem aan de
vermogensrechten of economische rechten veel meer belang wordt gehecht en veel meer
gewicht wordt toegekend dan aan de morele rechten.54 Er wordt uitvoerig aandacht
geschonken aan de bescherming van de eigenaars van een werk, waardoor de bescherming
van de auteurs op de achtergrond raakt.55
48 Voor een meer uitgebreide uiteenzetting over de work made for hire doctrine, zie randnummers 102-103 en 202-211. 49 R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1) 54. 50 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 107. 51 I. LEE, “Toward an American Moral Rights in Copyright”, Wash. & Lee L. Rev. 2001, (795) 798. 52 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 133. 53 R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1) 55. 54 R. PLATT, “Survey of Moral Rights”, supra vn. 6, (951) 954. 55 Ibid., 967.
16
2.2. Het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten
2.2.1. Het ontstaan van en de visie op de morele rechten in het Verenigd Koninkrijk
28. Het verhaal omtrent de morele rechten in het Verenigd Koninkrijk start bij de The
Stationers’ Company of London, die werd opgericht in 1403. Deze Engelse gilde had een
monopolie over het publiceren van boeken en was verantwoordelijk voor het toepassen van
de regelgeving op dat ogenblik.56 Tot aan de bekrachtiging van the Statute of Anne in 1710
hadden de uitgevers het zeggenschap over een werk.57
29. Met de Statute of Anne was Engeland het eerste common law-land dat het copyright
codificeerde.58 De wet werd eigenlijk de ‘wet van de eigenaar’ genoemd in plaats van de
wet van de auteur. De belangen van de eigenaar van het beschermde werk werden in acht
genomen, maar de eigenaar en de artiest vereenzelvigden zich niet noodzakelijk met één
en dezelfde persoon. Daardoor was de bescherming van de artiest niet gegarandeerd.59 The
Statute of Anne voerde echter wel een exclusief recht op publicatie in voor de auteur.
Zodoende kreeg de auteur de mogelijkheid om controle uit te voeren op de uitgave van zijn
werk aan het publiek.60 Al klinkt deze implementatie in de wetgeving als muziek in de oren
voor de auteurs, de bezorgdheid van de wetgevers ging in de eerste plaats uit naar de
vermogensrechten die met het werk waren verbonden.61 Hoofdzakelijk de uitgevers werden
door deze wetgeving beschermd.62
30. Het Verenigd Koninkrijk trad op 9 september 1886 toe tot de Conventie van Bern. Pas
in 1988 voorzag het in morele rechten in zijn eigen nationaal recht, met name in de
56 E. ADENEY, The Moral Rights of Authors and Performers: An International Comparative Analysis, Oxford, Oxford University Press, 2006, 366; R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1) 37-38. 57 E. ADENEY, The Moral Rights of Authors and Performers: An International Comparative Analysis, Oxford, Oxford University Press, 2006, 366. 58 E. ADENEY, The Moral Rights of Authors and Performers: An International Comparative Analysis, Oxford, Oxford University Press, 2006, 368; R. PLATT, “Survey of Moral Rights”, supra vn. 6, (951) 967. 59 R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1) 37-38. 60 R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1) 37-38; R. PLATT, “Survey of Moral Rights”, supra vn. 6, (951) 967. 61 R. PLATT, “Survey of Moral Rights”, supra vn. 6, (951) 967. 62 R.C. BIRD en L.M. PONTE, “Protecting Moral Rights in the United States and the United Kingdom: Challenges and Opportunities Under the U.K.’s New Performances Regulations”, B.U. Int’L L.J. 2006, (213) 234.
17
Copyright, Design and Patents Act en het was daarmee het tweede common law-land dat
deze stap zette.63
2.2.2. Het ontstaan van en de visie op de morele rechten in de Verenigde Staten
31. Waar kunst een niet weg te denken spil is in de ontwikkeling van de Europese cultuur,
ligt dat anders voor de cultuur in Amerika. Hier kwam kunst pas later tot bloei. Een groot
deel van de Amerikaanse cultuur ontplooide zich door volkeren die religieuze vervolgingen
wilden ontlopen. Overleven was hun voornaamste streefdoel, waardoor de ontplooiing van
kunst op een laag pitje kwam te staan.
De machtsbasis van de leiders in Amerika bestond uit het voldoen van de verschillende
noden van de maatschappij. Bij de groei van de Verenigde Staten op de expansie van de
industrie gefocust, waardoor ook bij de ontwikkeling van het jonge Amerika cultuur niet
tot de prioriteiten behoorde. Bij het streven naar de bevrediging van de commerciële
belangen, werden artistieke activiteiten niet beschouwd als een meerwaarde voor de
maatschappij en daarom werd ook slechts een minimale bescherming geboden aan het werk
of de maker ervan.64
Pas op het einde van de achttiende, begin negentiende eeuw, begon kunst zich in
verschillende vormen te ontwikkelen en nam ze een belangrijke plaats in Amerika in.65
32. In de Verenigde Staten van Amerika houdt men vast aan het utilitarisme. Dit heeft tot
gevolg dat aan een auteur morele rechten worden toegekend, wanneer zijn culturele
prestaties de samenleving ten goede komen. Het verschaffen van morele rechten geeft de
artiest een prikkel om creatief te werk te gaan en daar zal het maatschappelijk welzijn baat
bij hebben. Waar in de continentaal Europese landen beschermde en creatieve werken een
uiting van de omvangrijke cultuur vormen, zijn diezelfde werken in Amerika hoofdzakelijk
handelswaren.66 Volgens de interpretatie van een grondwettelijke bepaling door het
63 J.B. PFEFFER, “The Costs and Legal Impracticalities Facing Implementation of the European Union’s Droit de Suite Directive in the United Kingdom, Nw. J. Int’l L. & Bus. 2004, (533) 552; R. PLATT, “Survey of Moral Rights”, supra vn. 6, (951) 968. 64 N.C. SUHL, “Moral Rights Protection in the United States”, supra vn. 10, (1203) 1204. 65 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 121-124. 66 N.C. SUHL, “Moral Rights Protection in the United States”, supra vn. 10, (1203) 1213-1214.
18
Amerikaanse Congress is de doelstelling van het copyright de bescherming van de
meerwaarde - voortvloeiend uit kunstwerken - die de samenleving toekomt. Bij de
Amerikaanse, utilitaristische visie is het maatschappelijk nut de drijfveer achter de
voorziening van de morele rechten.67 Maar middels welke parameter wordt dit sociaal nut
nu bepaald? Het is de prijs die het publiek bereid is te betalen voor een werk, die het
maatschappelijk nut zal aantonen.68
33. De Amerikaanse opvatting dat de rechten die worden toegekend aan een artiest moeten
bijdragen tot een efficiëntere economie en de productie moeten stimuleren, staat haaks op
de optiek van de morele rechten die prikkels zijn tot innovatie en creativiteit. De
bescherming van artiesten is in Amerika niet het hoogste goed. Morele rechten worden
voorzien ten voordele van de markt. Logischerwijze komt de visie op de morele rechten
die in de civil law-landen gehanteerd wordt dus in aanvaring met de heersende cultuur in
Amerika.69
34. Daarnaast worden de morele rechten in Amerika hoofdzakelijk als een middel voor de
auteurs beschouwd om een inkomen te genereren uit hun werken.70 De zienswijze dat de
intellectuele eigendomsrechten enkel het pure eigendomsrecht omvatten, is geleidelijk aan
afgezwakt. Tegenwoordig wordt ook onder het Amerikaanse recht de persoonlijkheid van
een auteur beschermd.71
35. Een strekking in Amerika stelt dat morele rechten ronduit niet wenselijk zijn in hun
rechtssysteem. Volgens professor Gorman zou de invoering van de persoonlijkheidsrechten
meerdere negatieve implicaties met zich meebrengen. Zo zouden dergelijke rechten het
creatieve proces belemmeren, deels doordat zij eeuwigdurend zijn. Verdere negatieve
gevolgen zouden de moeilijkheden zijn die gepaard gaan met de toepassing van de rechten
en de negatieve invloed die zij zouden uitoefenen op het bedrijfsleven en op commerciële
67 M. SENFTLEBEN, “Comparative Approaches to Fair Use: An Important Impulse for Reforms in EU Copyright Law”, in G.B. DINWOODIE (ed.), Methods and Perspectives in Intellectual Property, Northampton, Edward Elgar Publishing Inc., 2013, (30) 32-33. 68 N. NETANEL, “Alienability Restrictions and the Enhancement of Author Autonomy in United States and Continental Copyright Law”, Cardozo Arts & Ent. L.J. 1994, (1) 12. 69 N.C. SUHL, “Moral Rights Protection in the United States”, supra vn. 10, (1203) 1215. 70 R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1) 51. 71 I. LEE, “Toward an American Moral Rights in Copyright”, Wash. & Lee L. Rev. 2001, (795) 798.
19
afspraken. Ook heerst er in dit kamp de schrik dat de investeringen in kunst en het publiek
verspreiden van kunst bedreigd zullen worden.72
36. De afkeer voor de invoering van morele rechten in het Amerikaanse rechtsstelsel komt
deels voort uit de idee dat deze maatregelen mogelijks een negatieve impact kunnen hebben
op andere rechten die door het copyright aan een auteur zijn gegeven. Een eerste
bezorgdheid is het potentiële conflict tussen de onvervreemdbare morele rechten en het
Amerikaanse contractenrecht. Vanuit traditioneel Amerikaans standpunt heeft een auteur
slechts morele rechten wanneer deze specifiek contractueel zijn voorzien. De
onvervreemdbaarheid van morele rechten zorgt ervoor dat niet meer kan onderhandeld
worden over de eventuele transfer van deze rechten. Waar een auteur onder het Amerikaans
recht hieromtrent kan negotiëren met zijn wederpartij, is dit niet mogelijk onder het
continentaal Europese rechtssysteem.73
Ten tweede woedt er binnen deze strekking een bezorgdheid over het spanningsveld tussen
de morele rechten van de auteur zelf en die van de personen die het werk gebruiken of
wijzigen. De idee dat een auteur een voorkeursbehandeling krijgt ten opzichte van de
huidige eigenaar van het werk, ligt ver van de visie op de Amerikaanse basisrechten die
grondwettelijk bevestigd zijn.74
Tot slot zou het recht op vrije expressie, zoals voorzien in het Eerste Amendement, kunnen
worden uitgehold. Een auteur kan een parodie of kritiek op zijn werk aanvechten als een
niet-toegelaten gebruik of wijziging ervan en er zo tegen opkomen. Op deze manier kan
een bezitter van een werk dus eventueel beknot worden in zijn recht op vrije expressie.75
37. Ondanks het feit dat Amerika de civil law-landen vrij recentelijk probeerde bij te benen,
tipt de bescherming in de Verenigde Staten voor artiesten absoluut niet aan de bescherming
die deze civil law-landen bieden. De voorstanders van de bescherming op grond van de
morele rechten halen aan dat weinig auteurs bescherming genieten onder de VARA. Ook de
72 R.A. GORMAN, “Federal Moral Rights Legislation: The Need for Caution”, Nova L. Rev. 1990, (421) 422. 73 I. LEE, “Toward an American Moral Rights in Copyright”, Wash. & Lee L. Rev. 2001, (795) 813. 74 Ibid., 814. 75 Ibid., 814.
20
rechtspraak die soms bescherming toelaat aan auteurs die normaal niet beschermd zouden
worden, verhelpt dit probleem niet.76
Afdeling 3. De morele rechten in de civil law-landen
1. De morele rechten in de Europese Unie zijn niet geharmoniseerd
38. Het auteursrecht bestaat uit zowel vermogensrechten, die de auteur de mogelijkheid
geven om zijn creatie te exploiteren, als morele rechten, die tot doel hebben de band tussen
de auteur en zijn werk te beschermen. De Europese Unie heeft alsnog de morele rechten -
in tegenstelling tot de vermogensrechten - niet geharmoniseerd. Zodoende kent elk
Europees land zijn eigen systeem aangaande de morele rechten van de auteur. Op dit punt
geldt echter één beperking. In de Conventie van Bern wordt een minimum aan bescherming
bepaald die de toegetreden staten moeten voorzien.
39. In verschillende Europese landen, zoals België, Spanje, Frankrijk, Duitsland en Italië
wordt de auteur veel meer bescherming geboden dan het minimum voorzien in artikel 6bis
van de Conventie van Bern. Het recht op integriteit en het recht op erkenning van
vaderschap ingeschreven in artikel 6bis worden nog aangevuld met onder andere het
divulgatierecht en het recht op terugneming of inkeer.77
2. Frankrijk
40. Naar het Franse recht zijn de morele rechten eeuwigdurend, onvervreemdbaar,
persoonlijk en niet voor afstand vatbaar.78 Frankrijk geeft hiermee een zeer uitgebreide
bescherming aan zijn auteurs. Niet alle civil law-landen hebben dit voorbeeld gevolgd. Het
gevolg daarvan is dat de morele rechten in die landen kunnen verdwijnen samen met de
vermogensrechten. Een andere mogelijkheid is dat in die landen een auteur zijn morele
rechten kan overdragen of er afstand van kan doen.79
76 Ibid., 798. 77 A. DIETZ, “The Moral Right of the Author: Moral Rights and the Civil Law Countries”, Colum.-VLA J.L. & Arts 1994, (199) 203. 78 P. GOLDSTEIN en B. HUGENHOLTZ, International Copyright: Principles, Law, and Practice, Oxford, Oxford University Press, 2012, 369. 79 Ibid.
21
41. Het persoonlijk karakter van de morele rechten betekent dat het recht wordt toegekend
aan de artiest ervan, die een natuurlijke persoon is en dat de rechten dus niet verbonden zijn
met het werk zelf.80 Wanneer het werk wordt overgedragen aan iemand anders, zal de
maker ervan de morele rechten behouden.81
42. Het feit dat de duur van de morele rechten oneindig is, houdt in dat nadat het werk van
de auteur verkocht is of de auteur is overleden de morele rechten blijvend kunnen worden
uitgeoefend. Het eeuwigdurende karakter van le droit moral lijkt dus tegenstrijdig met het
persoonlijk karakter ervan. Het zijn de erfgenamen die na het overlijden van de auteur het
recht hebben op te treden tegen aantastingen van de persoonlijkheid van de auteur, wat
contradictorisch is met het standpunt dat de morele rechten verbonden zijn met de persoon
van de auteur. In het Franse recht werd dit opgelost door te stellen dat de erfgenamen enkel
over het recht beschikken om de morele rechten ‘uit te oefenen’ en niet de morele recht op
zich bezitten. Zij zullen hierbij moeten handelen rekening houdend met de wil van de
auteur. Sommige rechten - zoals het recht op inkeer of terugneming - zullen echter toch
verdwijnen bij het overlijden van de auteur en niet meer door de erfgenamen kunnen
worden uitgeoefend. Een andere beperking voor de erfgenamen is dat de auteur een derde
partij kan aanduiden aan wie hij het uitoefenen van de morele rechten toevertrouwt,
wanneer hij zijn familie daartoe niet in staat acht.82
43. Tot slot zijn de morele rechten in Frankrijk oneindig en onvervreemdbaar.83 De Fransen
gaan op die manier een stuk verder dan hetgeen opgelegd wordt door de Conventie van
Bern. De Conventie stelt namelijk dat de rechten mogen vervallen wanneer de
vermogensrechten op hun einde lopen.84 De oneindigheid en onvervreemdbaarheid van de
morele rechten blijken echter niet verwezenlijkt in de praktijk, aangezien ze verweven zijn
met uitzonderingen.85
80 R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1) 12. 81Art. L 111-1 Code de la Propriété Intellectuelle créé par la loi n° 92-597 du 1er juillet 1992 sur le code de la propriété intellectuelle, JO 3 juli 1992, www.legifrance.gouv.fr. 82 R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1) 14-15. 83 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 109. 84 Artikel 6bis (2) van de Conventie van Bern. 85 R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1) 16.
22
3. België
44. De bescherming op het vlak van de morele rechten die België aan zijn auteurs biedt, is
gestoeld op de regeling uit het Franse recht. De filosofie achter de morele rechten in
Frankrijk ligt dus ook aan de grondslag van de Belgische regelgeving.
45. Hetgeen supra geschreven is bij de bespreking van de morele rechten in Frankrijk, kan
hier kort herhaald worden. De morele rechten in België zijn persoonlijkheidsrechten of
rechten die gekoppeld zijn aan de persoon van de titularis en private subjectieve rechten
zijn. Zij gelden ten opzichte van eenieder.86
De auteur kan zijn morele rechten niet vervreemden, noch kan hij er globaal afstand van
doen.87 Hij kan echter in een contract met de tegenpartij wel enkele concrete zaken
afspreken. Een vereiste daarbij is dat zowel de draagwijdte van wat zij overeenkomen als
de gevolgen voor zijn werk voorzienbaar moeten zijn. Er blijft een kern behouden
waartegen de auteur altijd kan optreden. De morele rechten maken geen deel uit van het
vermogen van de houder ervan. Ze zijn absoluut en komen bij het overlijden van de
kunstenaar niet in zijn nalatenschap terecht. Bij zijn overlijden zullen deze rechten dan ook
niet overgaan op de erfgenamen, de legatarissen of de rechtsopvolgers.88 De erfgenamen
zullen deze rechten enkel nog verder kunnen uitoefenen in naam van de oorspronkelijke
titularis ervan en volgens de wil en in het belang van de overleden auteur.89
46. In wat volgt, wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste morele rechten die een
auteur in België geniet. Eerst zal het recht op erkenning van vaderschap besproken worden,
daarna het recht op integriteit, vervolgens het divulgatierecht en tot slot het recht op
terugneming of inkeer.
86 Hoorcolleges van Prof. Dr. Vanhees in het kader van de Grondige Studie Intellectuele Rechten aan de UGent, gevolgd in het academiejaar 2014-2015. 87 Art. XI.165, § 2 Wetboek Economisch Recht. 88 H. VANHEES, Een juridische analyse van de grondslagen, inhoud en draagwijdte van auteursrechtelijke exploitatiecontracten, Antwerpen, MAKLU Uitgevers, 1993, 82-83. 89 Art. XI.171, lid 2 Wetboek Economisch Recht; H. VANHEES, Een juridische analyse van de grondslagen, inhoud en draagwijdte van auteursrechtelijke exploitatiecontracten, Antwerpen, MAKLU Uitgevers, 1993, 82-83.
23
3.1. Overzicht van de morele rechten in België
3.1.1. Het recht op erkenning van vaderschap
47. De ene auteur wil erkenning krijgen voor zijn werk, terwijl de andere een stille genieter
is en wenst anoniem te blijven of onder een pseudoniem verlangt te fungeren. Het recht op
erkenning van vaderschap90 komt aan de verschillende noden tegemoet. Het houdt het recht
in een naamsvermelding te eisen, maar ook het recht anoniem te blijven of een pseudoniem
te gebruiken. Ten slotte kan een auteur via dit recht optreden tegen een valse naamtekening,
met andere woorden tegen wie zonder toestemming zijn naam op het werk van een ander
zet of onterecht het recht op erkenning van vaderschap opeist.91
3.1.2. Het recht op integriteit
48. Het recht op integriteit biedt aan een auteur het recht om zich te verzetten tegen
ongewenste aanpassingen aan zijn werk, nadat zijn werk is vervolledigd, gepubliceerd,
overgedragen of tentoongesteld.92 Het zesde lid van artikel XI.165, § 2 van het Wetboek
Economisch Recht93 bepaalt dat een auteur zich kan verzetten tegen alle mogelijke
materiële wijzigingen die zonder zijn toestemming aan zijn werk werden aangebracht. Op
basis hiervan kan een auteur die over een auteursrechtelijk werk beschikt, zich altijd
verzetten tegen ongewenste wijzigingen.94
Op basis van lid 7 van datzelfde artikel kan een auteur zich ook verzetten tegen materiële
wijzigingen die ongewild aan zijn werk werden aangebracht. Het betreft hier elke
misvorming, verminking of andere wijziging die de eer en reputatie van de auteur aantasten
en zodoende de geest van het werk verraden. Het verschil met lid 6 is dat de auteur de
mogelijkheid heeft om met de tegenpartij overeen te komen zich niet te verzetten tegen
dergelijke wijzigingen.95
90 Art. XI.165, § 2, lid 5 Wetboek Economisch Recht. 91 H. VANHEES, Een juridische analyse van de grondslagen, inhoud en draagwijdte van auteursrechtelijke exploitatiecontracten, Antwerpen, MAKLU Uitgevers, 1993, 74-75. 92 K. VAN DAMME, Het Auteursrecht in de boekensector: Een praktisch handboek voor leek en jurist, Brugge, Die Keure, 2009, 71. 93 Wetboek van Economisch Recht, BS 29 maart 2013. 94 H. VANHEES, Een juridische analyse van de grondslagen, inhoud en draagwijdte van auteursrechtelijke exploitatiecontracten, Antwerpen, MAKLU Uitgevers, 1993, 76. 95 Ibid.
24
49. Een artiest kan ook na de verkoop van zijn werk nog opkomen tegen een derde die via
een verdere verkoop het werk in zijn eigendom heeft. De nieuwe eigenaar van het werk kan
rechtstreeks door de artiest worden aangesproken, wanneer die laatste meent dat zijn recht
op eerbied werd geschonden.96
3.1.3. Het divulgatierecht
50. Een auteur zal zelf willen bepalen op welk moment hij zijn werk wil tonen aan
buitenstaanders. Op basis van het divulgatierecht97 heeft een auteur het recht om te
beslissen wanneer zijn werk klaar is, wanneer hij bereid is het aan de openbaarheid prijs te
geven en onder welke voorwaarden dit moet gebeuren.98 In Frankrijk is de zaak Whistler v.
Eden een toonbeeld wat betreft de Franse visie en dus ook de Belgische visie op het
divulgatierecht. In dit geding werd door het hof van beroep te Parijs beslist dat een artiest
niet kon verplicht worden zijn werk publiekelijk te tonen, wanneer hij ontevreden is over
het resultaat. Ondanks dat er contractueel werd afgesproken om een werk in uitvoering van
een opdrachtgever te maken, kan de maker aan zijn afspraak verzaken mits een
schadevergoeding te betalen in de plaats.99 Een negatieve interpretatie van het recht op
bekendmaking toont aan dat het recht kan verhinderen dat het werk door een derde wordt
gepubliceerd zonder de toelating van de auteur.100
51. Het divulgatierecht kan slechts eenmalig door de auteur worden uitgeoefend, waarna
het is uitgeput.101 Tevens is het recht op openbaarmaking onherroepelijk.102 Zolang een
auteur zijn divulgatierecht niet heeft uitgeoefend, zijn zowel zijn werk als zijn rechten niet
96 S. WATELET, L’auteur et l’artiste face à l’impôt: implications du nouveau régime de taxation forfaitaire des droit d’auteur et des droits voisins, Leuven, Anthemis, 2010, 45. 97 Art. XI.165, § 2, lid 1 Wetboek Economisch Recht. 98 C. DECLERCK, Literaire en artistieke eigendom in het familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 62; H. VANHEES, Een juridische analyse van de grondslagen, inhoud en draagwijdte van auteursrechtelijke exploitatiecontracten, Antwerpen, MAKLU Uitgevers, 1993, 73. 99 R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1) 18. 100 C. DECLERCK, Literaire en artistieke eigendom in het familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 62. 101 F. DEVISSCHER en B. MICHAUX, Précis du droit d’auteur et des droits voisins, Brussel, Bruylant, 2000, 152; M-.C. JANSSENS, “Le droit moral en Belgique”, Les cahiers de propriété intellectuelle, 2013, (91) 110. 102 K. VAN DAMME, Het Auteursrecht in de boekensector: Een praktisch handboek voor leek en jurist, Brugge, Die Keure, 2009, 73.
25
voor bewarend of uitvoerend beslag vatbaar. Dit recht houdt dus een zekere bescherming
in voor werken die te vroeg gepubliceerd werden of nooit gepubliceerd zullen worden.103
52. Het divulgatierecht wordt een ‘persoonlijk recht’ genoemd. Wanneer alle
vermogensrechten en het werk op zich in handen zijn van een andere persoon dan de artiest,
zal deze laatste alsnog de mogelijkheid hebben te bepalen wanneer zijn werk openbaar
wordt gemaakt.104
3.1.4. Het recht op inkeer
53. Parallel met het divulgatierecht heeft een auteur, in ruil voor een vergoeding aan
diegene die het recht in handen heeft, het recht om zijn werk terug te trekken uit het publiek
of wijzigingen eraan aan te brengen.105 Dit recht biedt dus de mogelijkheid aan de auteur
om zijn werk terug te trekken uit het publiek domein waar hij het eerder aan had
prijsgegeven, zelfs wanneer hij reeds een contract had gesloten met een derde omtrent de
exploitatie van het werk. Het is dus vereist dat het werk eerst openbaar werd gemaakt door
de auteur, of met andere woorden het divulgatierecht reeds werd uitgeoefend.
54. In tegenstelling tot Frankrijk en Duitsland is het recht op inkeer in België geen erkend
moreel recht.106 Eenmaal een werk dus openbaar werd gemaakt op een rechtmatige wijze,
kan de auteur de verdere exploitatie van het werk niet verhinderen, wanneer deze
plaatsvindt zoals is overeengekomen. De verantwoording voor de weigering tot erkenning
van het recht is dat de contractuele afspraken in het gedrang zouden gebracht worden. Een
tweede reden is dat de situatie waarin het recht zijn nut kan bewijzen, zich in de praktijk
nauwelijks voordoet.107
103 C. DECLERCK, Literaire en artistieke eigendom in het familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 63; K. VAN DAMME, Het Auteursrecht in de boekensector: Een praktisch handboek voor leek en jurist, Brugge, Die Keure, 2009, 74. 104 D. VOORHOOF en K. VAN DER PERRE, Handboek Auteursrecht: Deel 1, Gent, Academia Press, 2011, 99. 105 C. DECLERCK, Literaire en artistieke eigendom in het familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 65-66. 106 A. BERENBOOM, Le nouveau droit d’auteur et les droits voisins, Brussel, Larcier, 2008, 199; J. CORBET, Auteursrecht, Brussel, Story-Scientia, 1997, 57; K. VAN DAMME, Het Auteursrecht in de boekensector: Een praktisch handboek voor leek en jurist, Brugge, Die Keure, 2009, 74. 107 C. DECLERCK, Literaire en artistieke eigendom in het familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 66.
26
3.2. Werken gemaakt in opdracht of ter uitvoering van een arbeidsovereenkomst of
statuut
55. Wat betreft werken die gemaakt zijn op vraag van een opdrachtgever, in een
aannemingsovereenkomst, afzonderlijke overeenkomst of ter uitvoering van een
arbeidsovereenkomst of statuut, is de Europese regelgeving niet geharmoniseerd. Toch is
het in continentaal Europa quasi algemeen aanvaard dat de auteursrechten, dus zowel de
morele rechten als de vermogensrechten, toekomen aan de maker van het werk. Diegene
die het werk daadwerkelijk vervaardigt wordt immers beschouwd als de auteur ervan.108
Wil de opdrachtgever de titularis zijn van de vermogensrechten, dan zal dit expliciet bij
contract moeten worden overeengekomen. De situatie is dezelfde wanneer een
auteursrechtelijk beschermd werk wordt gemaakt door een werknemer in de uitvoering van
zijn arbeidsovereenkomst. De werkgever zal ook hier een clausule in de overeenkomst
inschrijven om zo de rechten op het werk in handen te hebben.109 De overdracht van morele
rechten is niet mogelijk onder het Belgische auteursrecht.110 Eventueel zal een auteur, in
bepaalde omstandigheden, toch van een deel van zijn morele rechten kunnen afzien bij
overeenkomst. In deel 3 zal hier uitvoeriger op worden ingegaan.111
Afdeling 4. De morele rechten in de common law-landen
1. Algemeen
56. Door de verschillende culturele ontwikkeling en afwijkende visie in de common en civil
law-landen verschilt de bescherming van de auteurs. De bescherming onder het common
law-rechtssysteem zal hierna besproken worden aan de hand van de morele rechten die de
Amerikaanse auteur geniet.
108 Art. XI.170 Wetboek Economisch Recht; K. VAN DAMME, Het Auteursrecht in de boekensector: Een praktisch handboek voor leek en jurist, Brugge, Die Keure, 2009, 57. 109 J. KEUSTERMANS, Auteursrecht: Recente evoluties in capita selecta, Gent, Larcier, 2009, 21; S. WATELET, L’auteur et l’artiste face à l’impôt: implications du nouveau régime de taxation forfaitaire des droit d’auteur et des droits voisins, Leuven, Anthemis, 2010, 27-28. 110 Art. XI.165, §2 Wetboek Economisch Recht. 111 Zie randnummers 212-222.
27
2. De Verenigde Staten
2.1. Overzicht van de beschermingsmogelijkheden onder het Amerikaanse recht
57. Amerika kent geen overzichtelijke regelgeving die alle morele rechten van een auteur
omvat. Wil een artiest bescherming krijgen, dan zal hij zich een weg moeten banen in de
wirwar aan regeltjes omtrent de morele rechten. In het volgende stuk wordt een overzicht
gegeven van de verschillende beschermingsmogelijkheden binnen het Amerikaanse recht.
Bij de inhoudelijke bespreking van de verschillende morele rechten in de Verenigde Staten
zal telkens duidelijk worden wanneer welke regelgeving kan worden ingeroepen.
58. Een eerste mogelijkheid is de bescherming op basis van de Copyright Act van 1976.
Via interpretatie van deze wet heeft de houder van het copyright de mogelijkheid op basis
van bepaalde artikels zijn moreel recht te claimen. Het is echter niet gezegd dat de houder
van het copyright ook de auteur van het werk is, waaruit dus kan geconcludeerd worden
dat de Copyright Act geen waterdichte bescherming aan auteurs biedt.112
59. Ook sommige deelstaten van Amerika voorzien in een regelgeving omtrent de morele
rechten.113 De bepalingen verschillen echter voor elke deelstaat, waardoor het niet altijd
duidelijk is waar precies welke rechten gelden. Bovendien is het belang van deze rechten
beperkt. Eerst en vooral moeten in de deelstaten morele rechten zijn voorzien. Ten tweede
moet ook de verhouding tussen het federale recht en het recht van de deelstaten bekeken
worden om te bepalen welk recht van toepassing zal zijn.
Een onderscheid moet gemaakt worden tussen de statutory copyright en het common law
copyright. De federale Copyright Act van 1976 bevat het statutory copyright. Een werk
wordt door deze federale wet beschermd wanneer het in tastbare vorm is vastgelegd. Het
common law copyright is terug te vinden in de verschillende wetten van de Amerikaanse
staten en de common law. Sinds de regel van de federal preemption verloor het common
law copyright echter veel aan belang. Deze regel schrijft voor dat wanneer een werk op een
gelijkaardige manier beschermd wordt door de federale Copyright Act of door de Visual
112 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 125-126. 113 R. VERSTEEG, “Federal Moral Rights For Visual Artists: Contract Theory and Analysis”, Wash. L. Rev. 1992, (827) 831; J. ZUBER, “Do Artists Have Moral Rights?”, J. Arts Mgmt. & L. 1991, (284) 284.
28
Artists Rights Act van 1990, met andere woorden dus door het federale recht, het common
law copyright er niet meer op van toepassing zal zijn. Rechten die voorzien zijn door de
deelstaten kunnen dus niet worden ingeroepen wanneer een gelijkaardige bescherming
wordt geboden op basis van een federale wet. Op de werken, vervaardigd na 1 januari 1978
die beschermd kunnen worden onder de Copyright Act, zal het common law copyright geen
uitwerking meer hebben.114
Het toepassen van de federal preemption loopt echter niet steeds van een leien dakje. Het
is niet eenvoudig te bepalen of de rechten uit de Copyright Act en de Visual Artist Rights
Act equivalent zijn aan de rechten die het common law copyright biedt. Een tweede nadeel
is dat de persoonlijke rechten in het gedrang komen. Deze rechten zijn gebaseerd op de
common law en worden door de federal preemption uitgeschakeld.
60. In 1989 werd de Visual Artists Rights Act115 (hierna: VARA) in het Amerikaanse recht
geïmplementeerd. Deze wet zorgde voor een formele erkenning van twee morele rechten,
namelijk het recht op erkenning van vaderschap en het recht op integriteit. Infra zal de
bescherming die de VARA biedt uitvoerig worden besproken.116
61. De Amerikaanse rechtbanken bieden artiesten ook bescherming via een uitbreiding van
de common law-rechten of via een ruime interpretatie van bepaalde wettelijke rechten.117
Op basis van deze interpretatie biedt een bepaling uit de Lanham Act, die betrekking heeft
op de oneerlijke mededinging, in sommige gevallen bescherming aan de makers van een
werk.
62. Tot slot kunnen nog enkele rechtsfiguren eventueel een mogelijkheid bieden aan
artiesten om zich te beschermen. Een eerste rechtsfiguur is defamation, die een artiest kan
inroepen wanneer zijn reputatie werd aangetast. Een andere mogelijkheid voor een artiest
is zich beroepen op het recht op privacy om zijn recht op erkenning van vaderschap
gerealiseerd te zien. Daarnaast kan de state common law unfair competition doctrine
worden ingeroepen in gelijkaardige zaken die mogelijks kunnen beschermd worden door
114 R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1), 40. 115 Title 17, section 106 A United States Code (17 U.S.C. § 106 A). 116 Zie randnummers 90-100. 117 H. HANSMANN en M. SANTILLI, “Artists’ moral rights”, supra vn. 10, (95) 97.
29
de Lanham Act. En last but not least kan over morele rechten gecontracteerd worden. In
Amerika geldt een grote contractuele vrijheid, maar wat betreft morele rechten is deze piste
niet eenvoudig. Zo zullen artiesten zich vaak in een zwakke onderhandelingspositie
bevinden en ervaren dat de kost van het onderhandelen niet noodzakelijk opweegt tegen de
bescherming die zij daarvoor in ruil krijgen. Artiesten zullen dikwijls bij contract afstand
doen van hun morele rechten. Dit brengt grote kosten met zich mee, aangezien het vereist
is dat dit schriftelijk gebeurt.118
Het gebruik van deze laatste rechtsfiguren blijkt niet efficiënt. De invulling hiervan is
immers niet gelijklopend in de verschillende deelstaten. Wil een buitenlandse artiest in de
Verenigde Staten bescherming verkrijgen op basis van deze ‘achterdeurtjes’, dan zal hij het
recht van alle deelstaten moeten bestuderen om te weten welke bescherming hij kan
bekomen.
2.2. Vóór de toetreding tot de Conventie van Bern
63. In The Iron Curtain, een film van het jaar 1948 over spionage van de Sovjets in Canada,
werd muziek die niet beschermd werd door het copyright, gebruikt van Dmitri
Shostakovich en drie andere componisten uit de Sovjet-Unie. Bij de aftiteling werden deze
componisten vermeld voor hun bijdrage aan de film. De vier Russische componisten
kwamen op tegen de filmstudio Twentieth Century Fox voor het gebruik van hun muziek.
Voor de New Yorkse rechtbank claimden zij een schadevergoeding en een verbod op het
vertonen van de film. Zij voerden daarbij aan dat het gebruik van hun muziek, in deze
politiek aanstootgevende film, een ongewenst teken van ontrouw ten opzichte van hun land
betekende. Zij haalden aan dat zij hierdoor openbaar werden zwart gemaakt en dat
zodoende hun morele rechten werden geschonden.
De rechtbank van New York kon geen grond vinden om deze vordering op te steunen en
zei daarbij dat er in het toenmalige recht er geen morele rechten bestonden.119 In Frankrijk
werden de vier componisten wel in het gelijk gesteld.120
118 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 130-131. 119 R.C. BIRD en L.M. PONTE, “Protecting Moral Rights in the United States and the United Kingdom: Challenges and Opportunities Under the U.K.’s New Performances Regulations”, B.U. Int’L L.J. 2006, (213) 231. 120 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (1) 5.
30
64. Enkele wetten van de staten zorgden echter, midden in de jaren 70, reeds voor de
erkenning van sommige morele rechten. De Californian Art Preservation Act van 1979
betekende een doorbraak in de bescherming van de morele rechten in Amerika.121 Zowel
het recht op integriteit als het recht op erkenning van vaderschap werden hierin - voor wat
betreft Californië - wettelijk verankerd.122
2.3. De toetreding tot de Conventie van Bern
65. Jarenlang weigerde Amerika toe treden tot de Conventie van Bern.123 Hun tegenzin om
deel uit te maken van de Conventie nam alleen maar toe wanneer ook de morele rechten
erin werden opgenomen.124
66. De Amerikaanse inwoners ondervonden nadeel van de halsstarrige weigering van
Amerika om toe te treden tot de Conventie van Bern. President Reagan zag ook de
problematiek onder ogen en wees op de economische implicaties die dit met zich meebracht
voor het land:
“The cost to Americans [of not joining the Berne Convention] has been substantial not only in terms
of the violation of the property rights of Americans but in terms of our trade balance as well. We've
been running a trade surplus of over $1 billion annually in copyrighted goods, and it would have
been much larger had it not been for the pirating of American copyright work. In 1986 alone, the
entertainment industry may have lost more than $2 billion in potential revenue, and our computer
and software industries more than $4 billion in potential revenue.”125
67. De artiesten hadden moeilijkheden om hun werken in het buitenland te laten
beschermen.126 Ook buitenlandse artiesten genoten geen bescherming wanneer zij met hun
121 Ibid., 2, 6 en 48. 122 Cal. Civ. Code § 987; S. DAVIS, “State Moral Rights Law and the Federal Copyright System”, Cardozo Arts & Ent. L. J. 1985, (233) 236; G. DAVIES en K.M. GARNETT, Moral Rights, Londen, Sweet & Maxwell, 2010, 909-913. 123 D.S. CIOLINO, “Rethinking the Compatibility of Moral Rights and Fair Use”, Wash. & Lee L. Rev. 1997, (33) 44; N.C. SUHL, “Moral Rights Protection in the United States”, supra vn. 10, (1203) 1212. 124 I. LEE, “Toward an American Moral Rights in Copyright”, Wash. & Lee L. Rev. 2001, (795) 805. 125 Remarks on Signing the Berne Convention Implementation Act of 1988, 31 Oktober 1988, https://www.reaganlibrary.archives.gov/archives/speeches/1988/103188b.htm. 126 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 111.
31
werken naar de Verenigde Staten trokken.127 Op de internationale markt ondervond
Amerika uiteindelijk nadeel door het feit dat zij geen lid waren van de Conventie en dit
besef begon midden de jaren 70 door te dringen.128 Uiteindelijk zwichtte Amerika en op 1
maart 1989 traden zij toe tot de Conventie.129 Oorspronkelijk gebeurde dit aan de hand van
de Berne Convention Implementation Act130 van 1988.131 Hierbij werd een minimalistische
visie gehanteerd, wat inhield dat enkel absoluut noodzakelijke wijzigingen aan de
regelgeving werden aangebracht, omdat de Amerikaanse wetgevers vonden dat aan artikel
6bis van de Conventie kon voldaan worden met de huidige wetgeving.132
68. Het destijdse Amerikaanse recht bood volgens het Amerikaanse Congress voldoende
waarborgen waardoor de neutraliteit van de implementatiewet op het gebied van de morele
rechten verantwoord was. Zodoende kan men zich in een rechtszaak enkel beroepen op de
rechten die vervat zijn in de Amerikaanse wetten of in de common law.133 De toetreding
van Amerika tot de Conventie heeft er dus niet toe geleid dat auteurs zich rechtstreeks
kunnen beroepen op bepalingen van de Conventie.134 Op die manier blijft een discrepantie
bestaan tussen de bescherming die een auteur geniet in Europa en zijn bescherming in
Amerika, aangezien een auteur in Europa wel volop van de bescherming van artikel 6bis
geniet.
69. De Copyright Act van 1976, die het recht op vaderschap niet erkende, alsook niet het
recht op integriteit, werd slechts op enkele onvermijdbare punten gewijzigd. Het House
Committee oordeelde dat artikel 6bis niet ‘self-executing’ is en zodoende het Amerikaanse
127 E.G. HATCH, “Better Late Than Never: Implementation Of The 1886 Berne Convention”, Cornell Int’l L.J. 1989, (171) 172. 128 B.S. HAYES, “Integrating Moral Rights into U.S. Law and the Problem of the Works for Hire Doctrine”, Ohio St. L.J. 2000, 1014 (hierna: B.S. HAYES, “Moral Rights in the U.S. and Works for Hire”); K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 111. 129 H. HANSMANN en M. SANTILLI, “Artists’ moral rights”, supra vn. 10, (95) 97; K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 106; R. PLATT, “Survey of Moral Rights”, supra vn. 6, (951) 968. 130 Berne Convention Implementation Act of 1988, http://old.cni.org/docs/infopols/US.Berne.Convention.html. 131 I. LEE, “Toward an American Moral Rights in Copyright”, Wash. & Lee L. Rev. 2001, (795) 805; N.C. SUHL, “Moral Rights Protection in the United States”, supra vn. 10, (1203) 1212. 132 G. DWORKING, “The Moral Right of the Author: Moral Rights and the Common Law Countries”, Colum.-VLA J.L. & The Arts 1994-1995, (229) 239; K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 112; R. PLATT, “Survey of Moral Rights”, supra vn. 6, (951) 968. 133 N.C. SUHL, “Moral Rights Protection in the United States”, supra vn. 10, (1203) 1212-1213. 134 C. DOUTRELEPONT, Le droit moral de l’auteur et le croit communautaire, Brussel, Bruylant, 1997, 48-51; R.R. KWALL, “How Fine Art Fares Post VARA”, Marq. Intell. Prop. L. Rev. 1997, (1) 2; P.G. ZABATTA, “Moral Rights and Musical Works: Are Composers Getting Berned?”, Syracuse L. Rev. 1992, (1095) 1098.
32
recht slechts gewijzigd wordt door de implementatiewetgeving die de Conventie in de
interne wetgeving invoert.135
70. Twee jaar na de toetreding tot de Conventie voerden de Verenigde Staten een eerste
wet in waarin formeel de morele rechten van een artiest worden erkend. Het is met de
invoering van de VARA dat het recht op attributie en het recht op integriteit ingeworteld
worden in het Amerikaanse recht. Een grote beperking van de VARA is dat zij enkel van
toepassing is op visual works of art, zoals infra uitvoerig besproken wordt.136
2.4. De huidige bescherming op grond van de morele rechten in Amerika
2.4.1. De beginselen
71. Een auteur die niet kan beschermd worden onder de VARA, zal bescherming genieten
op grond van zijn persoonlijkheidsrechten die ontstaan zijn door de Amerikaanse
rechtspraak. Om een duidelijk overzicht te kunnen scheppen, worden de rechten hier
uiteengezet op basis van de klassieke indeling zoals gehanteerd bij de uiteenzetting van de
morele rechten in België.
2.4.1.1. The attribution right
72. In Amerika heeft een auteur geen recht op erkenning van vaderschap op basis van de
Copyright Act. Algemeen wordt aangenomen dat, wanneer een auteur zijn naam op zijn
werk wil zien staan, hij daarover zal moeten contracteren met de tegenpartij. Wanneer
partijen niets overeenkomen of het niet duidelijk uit het contract blijkt dat zij een recht op
vaderschap willen instellen, dan zal op grond van het principe van contractuele vrijheid,
geoordeeld worden dat er geen recht op erkenning van vaderschap toegekend werd.
Ongeacht het feit dat de overeenkomst niets bepaalt over het recht op naamsvermelding,
zal de auteur in sommige omstandigheden toch het recht hebben zijn naam op zijn werk te
135 B.S. HAYES, “Moral Rights in the U.S. and Works for Hire”, supra vn. 127, (1014) 1022; K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 131. 136 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 112.
33
laten vermelden. Dit zal afhangen van de gewoonten en gebruiken van het medium dat
gebruikt wordt om de werken naar buiten te brengen.137
73. Een andere mogelijkheid, naast het recht op erkenning van vaderschap via contract, is
de bescherming via de rechtsfiguur (reverse) passing off inzake oneerlijke mededinging.
Passing off is het aanbieden van goederen aan een consument met een verkeerde
voorstelling, opdat de consument zou denken dat het goed door iemand anders werd
gemaakt. Bij reverse passing off gaat de verkoper de goederen aanbieden aan de consument
alsof hij de maker van de goederen is, terwijl hij dat in werkelijkheid niet is.138 Met de
figuur van (reverse) passing off kan aldus opgekomen worden tegen deze gevallen.
74. Er bestaan twee strekkingen binnen de Amerikaanse rechtsleer die zeggen dat, op basis
van de Amerikaanse rechtspraak, het recht op erkenning van vaderschap ook kan gevonden
worden in artikel 43 (a) van de Lanham Act. Dit artikel handelt over de oneerlijke
concurrentie.139
Artikel 43 (a) van de Lanham Act luidt als volgt:
“(1)Any person who, on or in connection with any goods or services, or any container for goods,
uses in commerce any word, term, name, symbol, or device, or any combination thereof, or any false
designation of origin, false or misleading description of fact, or false or misleading representation
of fact, which—
(A) is likely to cause confusion, or to cause mistake, or to deceive as to the affiliation,
connection, or association of such person with another person, or as to the origin,
sponsorship, or approval of his or her goods, services, or commercial activities by another
person, or
(B) in commercial advertising or promotion, misrepresents the nature, characteristics,
qualities, or geographic origin of his or her or another person’s goods, services, or
commercial activities,
137 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 11-12. 138 J. BAND en M. SCHRUERS, “Daster, Attribution and Plagiarism”, AIPLA Q. J. 2005, (1) 7-8. 139 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 13; K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 113.
34
shall be liable in a civil action by any person who believes that he or she is or is likely to
be damaged by such act.”140
De eerste strekking stelt voorop dat dit artikel kan worden ingeroepen, telkens wanneer de
naam van de oorspronkelijke auteur niet op zijn werk voorkomt. Een andere strekking
bepaalt dat steeds een false attribution, de naam van een andere persoon dan de werkelijke
auteur, op het werk moet staan vooraleer het recht op vaderschap kan ingeroepen worden
op basis van de Lanham Act.141 Wordt deze laatste strekking gevolgd, dan betekent dit dat
een artiest op basis van deze bepaling niet het recht heeft te eisen dat zijn naam op zijn
werk wordt vermeld. Hij kan enkel opkomen tegen een foutieve toeschrijving.142
Naast de onenigheid binnen de Amerikaanse rechtsleer over de draagwijdte van artikel 43
(a) is er nog een belemmering die het inroepen van dit artikel bemoeilijkt. Zo is de Lanham
Act gericht op de bescherming van de consument en wil het verwarring in hoofde van de
consument voorkomen.143 Wil een artiest zijn rechten claimen, dan zal hij het bewijs
moeten leveren dat een consument nadeel ondervindt of wordt verward.144
Ook de rechtspraak kan geen duidelijkheid brengen inzake de bescherming van de morele
rechten van een artiest op basis van de Lanham Act. In de zaak Gilliam v. American
Broadcasting Co., Inc. erkende de rechtbank de mogelijkheid om op grond van de Lanham
Act op te komen tegen de link tussen de maker van het oorspronkelijke werk en het
‘verminkte’ werk, dat een afkooksel is van zijn oorspronkelijk werk.145 De morele rechten
op zich werden in deze echter zaak niet erkend.146 Bij de zaak Dastar Crop. v. Twentieth
Century Fox Corp. nam de rechtbank een stapje terug. Een duidelijk bezwaar werd
geopperd in verband met het bieden van copyright-bescherming op grond van de regels met
betrekking tot bescherming van handelsmerken.147
140 Title 15, Section 1125 United States Code (15 U.S.C. § 1125). 141 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 12; I. LEE, “Toward an American Moral Rights in Copyright”, Wash. & Lee L. Rev. 2001, (795) 809. 142 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 127. 143 R.S. SERGENT, “Building Reputational Capital: The Right of Attribution under Section 43 of the Lanham Act”, Colum.-VLA JL & Arts 1994-1995, (45) 45. 144 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 127; N.C. SUHL, “Moral Rights Protection in the United States”, supra vn. 10, (1204) 1219. 145 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 129. 146 Ibid. 147 Ibid., 129-130.
35
75. Een andere mogelijkheid voor een artiest om de bescherming van zijn recht op
vaderschap in vervulling te zien gaan, is het inroepen van de rechtsfiguur defamation. Hij
zal zich eventueel op deze bescherming kunnen beroepen wanneer een verkeerde naam aan
zijn werk wordt gelinkt.148
Defamation kan ingeroepen worden wanneer de reputatie van de auteur wordt geschonden.
Voornamelijk de reputatie wordt beschermd via de figuur van defamation, en niet zozeer
de associatie tussen een auteur en zijn werk.149 De auteur zal zich niet op deze rechtsfiguur
kunnen beroepen wanneer hij wenst dat zijn werk onder een pseudoniem wordt
gepubliceerd, omdat er een band vereist is tussen het werk en de identiteit van de auteur.
Om die reden zal defamation ook niet gebruikt kunnen worden wanneer het werk anoniem
wordt gepubliceerd of onder iemand anders zijn naam.150
76. Tot slot kan een artiest bescherming trachten te verkrijgen via het recht op privacy. Zijn
privacy kan geschonden zijn wanneer de auteur de wil had anoniem te blijven of zijn werk
onder een pseudoniem gepubliceerd wou zien en dit niet het geval is.151
2.4.1.2. The integrity right
77. In de Copyright Act is het recht op integriteit niet letterlijk terug te vinden. Het wordt
afgeleid uit het recht om afgeleide werken te maken.152 Wanneer het originele werk wordt
gewijzigd zonder toestemming, kan dit leiden tot een ongeoorloofde aantasting van dit
werk. Wie op dat moment het copyright in handen heeft, kan daartegen actie ondernemen.
Het is dus de copyrighthouder die over deze mogelijkheid beschikt en niet per se de maker
van het werk. Om van een afgeleid werk te spreken is een zekere graad van originaliteit
vereist. Aldus zullen loutere verminkingen aan het werk of een niet-getrouwe reproductie
van het werk niet kunnen leiden tot een vordering op basis van de Copyright Act.153
148 E.J. DAMICH, “Right of Personality: A Common-Law Basis for the Protection of the Moral Rights of Authors”, Ga. L. Rev. 1988, (1) 37. 149 C.L. FISK, “Credit Where It’s Due: The Law and Norms of Attribution”, Geo. L.J. 2006, (49) 71. 150 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 13. 151 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 13; K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 130. 152 Title 17, Section 106 (2) United States Code (17 U.S.C. § 106 (2)). 153 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 15-16; K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 125-126.
36
78. Om een meer omvattende bescherming van zijn integriteit te genieten, zal een artiest
ook buiten het copyright bescherming moeten zoeken. Er zijn verschillende opties waarop
een auteur zich kan beroepen wanneer zijn werk wordt vervormd, verminkt, beknot of
verkort. Een eerste mogelijkheid is zich beroepen op de regeling inzake de oneerlijke
concurrentie die te vinden is in de common law.
79. De reputatie van een auteur kan vervolgens ook beschermd worden op grond van artikel
43 (a) van de Lanham Act. Opdat de reputatie van de auteur zou aangetast zijn, moet zijn
naam bij het verminkte werk vermeld staan. Een belangrijke zaak op dit punt is opnieuw
die van Gilliam v. American Broadcasting Co., Inc van 1976. De American Broadcasting
Co. had - zonder toestemming - een aflevering van Monty Python ingekort om de aflevering
zo binnen het uitzendschema te krijgen. De rechtbank heeft geoordeeld dat een vordering
op grond van de Lanham Act mogelijk was, omdat dit niet de vorm is waarin de makers
wensten dat de aflevering uitgezonden zou worden en zij hun naam daar dan ook niet aan
gekleefd wilden zien.154 In de Gilliam case werden de morele rechten van een artiest echter
niet erkend. Wel werd gesteld dat een maker van een werk op basis van de Lanham Act de
mogelijkheid heeft op te treden tegen het gebruik van zijn naam op een gewijzigd werk.155
De Amerikaanse visie op morele rechten drukt ook hier zijn stempel. De reden dat in deze
zaak bescherming werd geboden aan de makers van Monty Python is omdat dit mede
bijdraagt tot de bescherming van de markt.156 Een algemene bescherming van de morele
rechten van de consument is hier dus niet aan de orde. Op basis van de Gilliam case ontstaat
geen automatische bescherming van het recht op integriteit via de Lanham Act. Het is nog
steeds vereist verwarring of misleiding aan te tonen in hoofde van de consument.157
80. Een andere mogelijkheid is defamation inroepen. Zoals eerder vermeld, beschermt deze
rechtsfiguur de reputatie van een artiest. Daarom kan het gebruikt worden ter bescherming
van een artiest zijn recht op integriteit.158
154 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 129; N.C. SUHL, “Moral Rights Protection in the United States”, supra vn. 10, (1204) 1223-1224. 155 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 129. 156 N.C. SUHL, “Moral Rights Protection in the United States”, supra vn. 10, (1204) 1227. 157 Ibid., 1225. 158 D.S. CIOLINO, “Rethinking the Compatibility of Moral Rights and Fair Use”, Wash. & Lee L; Rev. 1997, (33) 44.
37
81. Tot slot kan een auteur ook via overdrachts- of licentieovereenkomsten zich het recht
op integriteit laten toekomen. De auteur kan met zijn wederpartij overeenkomen welke
wijzigingen eventueel kunnen aangebracht worden aan zijn werk en voor welke
wijzigingen eerst een goedkeuring moet worden gevraagd. Worden er in het contract geen
afspraken gemaakt, dan kan de rechter eventueel terugvallen op bepaalde gewoonten of
commerciële gebruiken die in de relevante sector gelden.159
82. Indien een werk wordt vernietigd, zal de auteur zich hier niet kunnen tegen verzetten
wanneer de materiële drager zonder voorwaarden werd verkocht. Het eigendomsrecht zal
hier de bovenhand krijgen.160
2.4.1.3. The right of disclosure
83. Voor de Copyright Act in 1976 werd ingevoerd, was er sprake van een right of first
publication. Dit recht hield in dat een auteur, op grond van het common law van elke staat,
het absolute recht had een werk al dan niet bekend te maken en te publiceren. Zolang hij
het werk niet had gepubliceerd of bekendgemaakt, mocht niemand er een beroep op doen.
Nadat het werk publiekelijk werd verspreid, kon de auteur beroep doen op het statutory
copyright.161
84. Sinds de invoering van de Copyright Act is de bescherming van de auteur wat dat recht
betreft er niet op vooruit gegaan. Het publiek distributierecht neemt vanaf dan de plaats in
van het vroegere recht op eerste publicatie.162 Aan het publiek distributierecht wordt een
persoonlijke invulling gegeven, namelijk het recht om zelf te beslissen wanneer een werk
klaar is voor publicatie, zodat het divulgatierecht toch deel uitmaakt van de Amerikaanse
morele rechten.163
159 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 17-18. 160 Ibid., 18-19. 161 R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1) 39-40; E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 8. 162 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 8. 163 E.J. DAMICH, “The Right of Personality: A Common-Law Basis for the Protection of the Moral Rights of Authors”, Ga. L. Rev. 1988, (1) 8-12; E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 9.
38
85. Met de implementatie van de Copyright Act kreeg de fair use doctrine een wettelijke
basis. Wanneer een ongepubliceerd werk wordt gebruikt, kan deze rechtsfiguur als
verdediging worden ingeroepen. Fair use kan omschreven worden als “het recht voor
anderen dan de eigenaar van het copyright, om auteursrechtelijk beschermde werken op
een redelijke wijze zonder toestemming van de eigenaar te gebruiken, niettegenstaande het
monopolie dat de eigenaar heeft op het beschermde werk”164. Er zal op basis van
verschillende factoren moeten bepaald worden of het gebruik van een niet-gepubliceerd
auteursrechtelijk beschermd werk, zonder de toestemming van de schepper ervan, al dan
niet als fair kan beschouwd worden.165
86. De Copyright Act heeft er dus niet voor gezorgd dat het divulgatierecht, met de
uitschakeling van het vroegere common law, werd afgeschaft. Sinds de Copyright Act is er
echter geen sprake meer van een eeuwigdurend en absoluut recht zoals onder het common
law copyright. Het huidige divulgatierecht is beperkt in de tijd en overdraagbaar, in
tegenstelling tot hetzelfde recht in continentaal Europa.166 Tegenwoordig bestaat de
mogelijkheid om op basis van de rechtsfiguur fair use in de verdediging te gaan. In het
Belgische recht is deze afweging onbekend, waardoor de bescherming op grond van het
divulgatierecht in België meer gegarandeerd is dan deze in de Verenigde Staten van
Amerika.167
87. Een andere mogelijkheid om de auteur te laten opkomen tegen ongewenste publicaties
is het recht op privacy. De auteur kan vinden dat zijn werk niet of nog niet klaar was voor
publicatie. Door de vermelding van zijn naam op dit werk kan het lijken alsof hij met de
publicatie ervan instemde en zodoende kan hij opperen dat zijn recht op privacy werd
miskend.168
164 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 9. 165 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 9; W.M. LANDES en R.A. POSNER, The Economic Structure of Intellectual Property Law, Cambridge, Massachusetss en Londen, The Belknap Press of Harvard University, 2003, 115. Wat betreft de verschillende toetsingscriteria: zie randnummer 175. 166 R.J. DASILVA, “Artists’ Rights in France and the U.S.”, supra vn. 29, (1) 41; E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 10. 167 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 11. 168 E.J. DAMICH, “The Right of Personality: A Common-Law Basis for the Protection of the Moral Rights of Authors”, Ga. L. Rev. 1988, (1) 37.
39
2.4.1.4. The right to repent
88. The right to repent of het recht op inkeer wordt, in tegenstelling tot de bescherming in
sommige continentaal Europese landen, op geen enkele manier rechtstreeks voorzien in het
Amerikaanse recht. Een auteur heeft wel de mogelijkheid om aangegane overdracht- en
licentieovereenkomsten na een bepaalde periode stop te zetten, tenzij anders is
overeengekomen.169
89. In de Copyright Act wordt een bescherming geboden die gelijkaardig is aan het recht
op terugneming of inkeer. Deze bescherming wordt niet enkel beperkt door het feit dat ze
enkel geldt voor wie houder is van het copyright, maar ook doordat ze enkel geldt met
betrekking tot enkele specifieke werken.170
2.4.2. De Visual Artists Rights Act
90. Twee jaar nadat Amerika stelde dat zij hun wetgeving niet moesten aanpassen om in
overeenstemming te zijn met de Conventie van Bern, voerden zij de Visual Artists Rights
Act in.171 De VARA is de eerste federale wetgeving waarin de morele rechten van een auteur
werden erkend.172 Hierdoor werden twee morele rechten, namelijk het recht op vaderschap
en het recht op integriteit zoals voorgesteld in de Conventie, formeel in de federale
wetgeving geïmplementeerd.173 Deze wet is echter enkel van toepassing op works of visual
art of plastische kunst. De werken die niet onder deze definitie vallen, zullen onder de
bovenstaande beginselen vallen die door de Amerikaanse rechtspraak zijn ontwikkeld.174
91. De Visual Artists Rights Act holt de rechten van de verschillende staten verder uit. Door
de regeling inzake federal preemption175, die ook in de VARA is opgenomen, worden de
wetten van de staten uitgesloten wanneer het een ‘work of visual art’ betreft en wanneer de
169 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 19. 170 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 125-126. 171 N.C. SUHL, “Moral Rights Protection in the United States”, supra vn. 10, (1203) 1215. 172 I. LEE, “Toward an American Moral Rights in Copyright”, Wash. & Lee L. Rev. 2001, (795) 805. 173 G. DWORKING, “The Moral Right of the Author: Moral Rights and the Common Law Countries”, Colum.-VLA J.L. & The Arts 1994-1995, (229) 259; I. LEE, “Toward an American Moral Rights in Copyright”, Wash. & Lee L. Rev. 2001, (795) 798; K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 112. 174 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 6. 175 Title 17, Section 301 (a) United States Code (17 U.S.C. § 301 (a)).
40
staat rechten voorziet die equivalent zijn aan die in de VARA.176 De bescherming die de
Amerikaanse staten voorzien, behouden echter hun belang aangezien de VARA niet elke
artiest of elk aspect van de morele rechten beschermt.177
92. De rechten die in het Amerikaanse recht zijn geïmplementeerd door de VARA bestaan
onafhankelijk van het copyright. Het hier toegekende recht op integriteit en het recht op
erkenning van vaderschap komen toe aan de schepper van het werk of die nu over de
vermogensrechten beschikt of niet.178
93. Het werk van een auteur wordt door de morele rechten in de VARA beschermd tot aan
zijn dood.179 Dit in tegenstelling tot de vermogensrechten toegekend door de Copyright
Act, die blijven gelden tot zeventig jaar na het overlijden van de auteur van het werk.180 De
VARA is op dit punt dus niet in overeenstemming met artikel 6bis van de Conventie van
Bern. Om aan deze tekortkoming tegemoet te komen, laat de VARA toe dat de wetten van
de staten aan de auteurs een langere bescherming kunnen toekennen voor de werken die
gecreëerd zijn na 1 juni 1991. Dit is een uitzondering op het principe dat de wetten van de
staten worden uitgeschakeld door de federale wet.181
Verder zijn de rechten die de VARA aan de auteur toekent niet overdraagbaar.182 Zij kunnen
echter in een overeenkomst afstand doen van hun rechten, op voorwaarde dat duidelijk
omschreven is om welke werken het gaat en ten aanzien van wie deze beperking geldt.183
94. Verschillende beperkingen zorgen ervoor dat de VARA een vrij eng toepassingsgebied
krijgt. Zoals eerder aangehaald, zal de VARA enkel bescherming bieden wanneer het een
auteur van een work of visual art betreft. Een tweede beperking is dat er maximaal
tweehonderd kopieën van een werk mogen bestaan en deze genummerd en gesigneerd
176 J.C. GINSBURG, “Copyright in the 101st Congress: Commentary on the Visual Artists Rights Act and the Architectural Works Copyright Protection Act of 1990”, Colum.-VLA J.L. & Arts 1989-1990, (477) 489. 177 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 125. 178 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 21; K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 125. 179 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 125. 180 W.M. LANDES en R.A. POSNER, The Economic Structure of Intellectual Property Law, Cambridge, Massachusetss en Londen, The Belknap Press of Harvard University, 2003, 271. 181 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 24. 182 R. PLATT, “Survey of Moral Rights”, supra vn. 6, (951) 970. 183 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 24; K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 125.
41
moeten zijn.184 Een laatste inkrimping van de toepassing van de wet is er één op het gebied
van het recht op integriteit. Slechts wanneer een werk een ‘erkend statuut’ heeft, zal de
maker bij de vernieling ervan kunnen optreden op grond van dit recht.185
2.4.2.1. Work of visual art
95. De VARA zal enkel van toepassing zijn op de zogenaamde works of visual art. Een work
of visual art is:
“(1) a painting, drawing, print, or sculpture, existing in a single copy, in a limited edition of 200 copies
or fewer that are signed and consecutively numbered by the author, or, in the case of a sculpture, in
multiple cast, carved, or fabricated sculptures of 200 or fewer that are consecutively numbered by the
author and bear the signature or other identifying mark of the author; or
(2) a still photographic image produced for exhibition purposes only, existing in a single copy that is
signed by the author, or in a limited edition of 200 copies or fewer that are signed and consecutively
numbered by the author.”186
Dit begrip omvat dus onder meer beeldhouwwerken, afdrukken, schilderijen, tekeningen,
foto’s die gemaakt zijn met het doel ze tentoon te stellen, etc. Het is vereist dat er slechts
één exemplaar van dit werk of een kleine oplage bestaat.187 Ondanks het feit dat de VARA
de rechten die de Conventie voorziet, implementeert in het Amerikaanse recht, genieten
dus niet alle artiesten van de bescherming op grond van deze wet.188
2.4.2.2. The paternity right
96. Het recht op erkenning van vaderschap dat door de VARA werd ingevoerd, geeft de
schepper van het werk van het beeldende werk dezelfde rechten als deze die zijn voorzien
in het Belgische recht. Opnieuw valt het recht dat de auteur heeft open in drie luiken. Ten
eerste heeft de schepper van het werk het recht om zijn naam te laten vermelden bij de
publicatie van zijn werk, alsook om bekendgemaakt te worden onder een pseudoniem of
184 B.S. HAYES, “Moral Rights in the U.S. and Works for Hire”, supra vn. 127, (1014), 1023. 185 B.S. HAYES, “Moral Rights in the U.S. and Works for Hire”, supra vn. 127, (1014) 1023. 186 Title 17, Section 101 United States Code (17 U.S.C. § 101) 187 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 20. 188 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 125.
42
anoniem te blijven. Ten tweede zorgt het recht ervoor dat de schepper van een werk kan
opkomen tegen het gebruik van zijn naam op een werk dat hij niet heeft gecreëerd. Ten
derde kan de auteur ook opkomen tegen het gebruik van zijn naam op een werk, dat hij wel
degelijk zelf heeft gecreëerd, maar dat ondertussen reeds vervormd of verminkt werd of
wanneer de wijzigingen aan het werk de eer en reputatie van de auteur nadelig
beïnvloeden.189
97. Een uitzondering op het recht op erkenning van vaderschap wordt voorzien:
“The rights described in paragraphs (1) and (2) of subsection (a) shall not apply to any
reproduction, depiction, portrayal, or other use of a work in, upon, or in any connection with any
item described in subparagraph (A) or (B) of the definition of “work of visual art” in section 101,
and any such reproduction, depiction, portrayal, or other use of a work is not a destruction,
distortion, mutilation, or other modification described in paragraph (3) of subsection (a).”190
Het recht op naamsvermelding zal dus niet kunnen worden opgeëist wanneer het een
reproductie, afbeelding, portrettering of een ander gebruik van een werk betreft, op of in
verband met een kwestie beschreven in subparagraaf A of B van de definitie van een work
of visual art.191
2.4.2.3. The integrity right
98. In tegenstelling tot het recht op integriteit dat wordt beschermd door de Amerikaanse
beginselen of de invulling van het recht in Europa, zoals hierboven besproken, beschermt
het recht op integriteit in de VARA naast de verminking, vervorming of andere wijziging
van het werk de auteur ook tegen de vernietiging van zijn werk.192 In dat laatste geval zal
er in hoofde van de dader een opzettelijke fout of flagrante nalatigheid moeten worden
aangetoond. Een tweede voorwaarde is dat het werk een ‘erkende status’ moet hebben.193
Dit betekent dat het werk een zekere meerwaarde moet bieden aan de wereld van de kunst
en dat deze status ook wordt erkend door buitenstaanders.194
189 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 21. 190 Title 17, Section 106 A (3) United States Code (17 U.S.C. § 106 A (c) (3)). 191 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 21. 192 K.Y.W. HOLST, “A Case of Bad Credit?”, supra vn. 7, (105) 110. 193 H. HANSMANN en M. SANTILLI, “Artists’ moral rights”, supra vn. 10, (95) 110. 194 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 22.
43
Omwille van het invoegen van deze laatste voorwaarde, wordt het recht tegen de
vernietiging van een werk quasi volledig uitgehold. Welke eigenaar van een werk met een
erkende status zou dit nu willen vernietigen? Het verschil tussen het recht op integriteit in
de civil law-landen en het recht beschermd door de VARA heeft praktisch een veel kleiner
belang dan uit de theorie zou kunnen worden afgeleid.195
99. De uiteindelijke bescherming die de VARA biedt betreffende het recht op integriteit, is
echter beperkt. Zo moet het werk fysiek zijn aangetast alvorens een schending kan worden
opgeworpen. Een tweede beperking van de bescherming op grond van het recht op
integriteit is dat enkel de aantasting van het werk op zich een schending inhoudt. Wanneer
het verminkte, vermomde of gewijzigde werk verder wordt tentoongesteld, kan de maker
daar niet tegen opkomen op grond van dit recht. Dit betekent dat een werk dat reeds werd
gewijzigd vooraleer de VARA in werking trad, blijvend kan worden uitgestald.196
100. Er is nog geen uitgebreide rechtspraak te vinden over de toepassing van het recht op
integriteit sinds de VARA, maar het staat vrijwel vast dat de Amerikaanse rechtbanken niet
happig zijn om dit recht toe te passen. Zij houden sterk vast aan hun afkeer voor
dienstbaarheden, waar het recht op integriteit een vorm van is. De rechtbanken zullen zich
baseren op de work made for hire doctrine om zo de toepassing van het recht op integriteit
te omzeilen.197 Een tweede principe waardoor de Amerikaanse rechtbanken het recht op
integriteit niet met open armen ontvangen, is het beginsel dat eigendommen vrij moeten
kunnen worden vervreemd. Een mogelijke beperking daarop, op grond van het recht op
integriteit gaat in tegen dit principe waardoor zij weigerachtig zullen staan tegen de
toepassing van dit recht.198
2.5. Samengevat
101. Het is duidelijk dat de verschillende beschermingsmogelijkheden die Amerika biedt
aan zijn artiesten, evenwel allemaal met beperkingen te kampen hebben. Zo is de VARA
slechts toepasselijk op een work of visual art en biedt het enkel bescherming aan een
195 H. HANSMANN en M. SANTILLI, “Artists’ moral rights”, supra vn. 10, (95) 111. 196 E. DE BEUCKELAER, “Bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 22. 197 B.S. HAYES, “Moral Rights in the U.S. and Works for Hire”, supra vn. 127, (1014) 1020. 198 Ibid.
44
beperkte oplage. Daarnaast kunnen de morele rechten, voorzien door de deelstaten, slechts
worden ingeroepen onder twee voorwaarden. Zij moeten ten eerste voorzien zijn door de
deelstaat en ten tweede niet zijn uitgehold door andere wetten. Wat de bescherming via het
copyright betreft, komt deze bescherming slechts toe aan de houder van het copyright, die
niet noodzakelijk de maker van het werk is. En tot slot biedt de Lanham Act slechts (een
beperkte) bescherming wanneer de belangen van een consument zijn geschaad en is het
onzeker of het gewenste resultaat zal worden bereikt. Andere beschermingsmogelijkheden
gaan ook met veel onzekerheid gepaard en de resultaten van het inroepen ervan zullen
afhangen van het oordeel van de rechtbank.
2.6. De work made for hire doctrine
102. Een groot verschil, voortvloeiend uit de uiteenlopende filosofie die aan de grondslag
van de morele rechten ligt, is de toekenning van de vermogens- en morele rechten bij
werken die gemaakt zijn op vraag van een opdrachtgever of in het kader van een
arbeidsovereenkomst. Zoals eerder vermeld worden de auteursrechten, behoudens anders
overeengekomen, in de civil law-landen toegekend aan de uitvoerder van de taak. Dit
principe past perfect binnen de visie die men in de civil law-landen heeft op de morele
rechten van de auteur, namelijk dat de persoon die het werk gecreëerd heeft, bescherming
verdient en dus ook in dit geval zal verkrijgen. In de common law-landen daarentegen wordt
de bescherming op basis van het copyright echter niet toegekend aan de maker van het
werk, maar gaat zij automatisch naar de opdrachtgever.199 Als er in die common law-landen
morele rechten zijn voorzien, zullen ook deze de maker van het werk ontglippen.200 De
U.S. Code bepaalt immers dat “the employer or other person for whom the wok was
prepared is considered the author for purposes of this title[federal copyright law], and,
(…) owns all of the rights comprised in the copyright”.201 De maker van het werk zal dus
niet als de auteur ervan beschouwd worden en logischerwijze dan ook geen rechten op het
werk hebben.
103. Het feit dat de rechten - zowel deze onder het copyright als de morele rechten - worden
overgedragen aan diegene die de opdracht gaf tot het maken van het werk, is een uiting van
199 W.M. LANDES en R.A. POSNER, The Economic Structure of Intellectual Property Law, Cambridge, Massachusetss en Londen, The Belknap Press of Harvard University, 2003, 271. 200 H. HANSMANN en M. SANTILLI, “Artists’ moral rights”, supra vn. 10, (95) 134. 201 Title 17, Section 202 (b) United States Code (17 U.S.C. § 202 (b)).
45
de filosofie die achter de Amerikaanse regelgeving met betrekking tot de intellectuele
eigendomsrechten schuilt. Zoals eerder aangehaald, horen deze rechten voornamelijk de
belangen van het publiek te beschermen en komt de bescherming van de maker van het
werk niet op de eerste plaats. Het feit dat de rechten hier automatisch aan de opdrachtgever
of werkgever worden gegeven, is nogmaals een bevestiging dat de persoon van de
kunstenaar niet het hoogste doel van de bescherming vormt.202
202 P. MURRAY, “Heroes-for Hire: The Kryptonite to Termination Rights under the Copyright Act of 1976”, Seton Hall J. Sports & Ent. L. 2013, (411) 415.
46
DEEL 2. BESCHRIJVING VAN DE EXPERIMENTEN
104. Uit bovenstaande bespreking van de morele rechten blijkt dat een artiest wereldwijd
diverse beschermingsmogelijkheden krijgt geboden. Door de verschillende systemen naast
elkaar te leggen, duiken enkele vragen op bij de huidige regelgeving. Onderzoekers aan
verschillende Amerikaanse universiteiten reflecteerden over de bestaande wettelijke
regeling van de morele rechten in de Verenigde Staten. Zij stonden stil bij de vraag aan
welke belangen een artiest de meeste waarde hecht. Ook onderzochten zij welke effecten
in hoofde van de artiesten optraden bij het waarderen van hun werken en concludeerden
welke gevolgen dit kan hebben op de intellectuele eigendomsmarkt. Zij deden reeds enkele
voorstellen om de huidige bescherming beter te laten correleren met de praktijk.
Afdeling 1. Valuing Intellectual Property: An Experiment
1. Doel van het experiment
105. Traditioneel wordt er bij transacties binnen het domein van de intellectuele eigendom
uitgegaan van de neoklassieke theorie dat vrije markten zichzelf kunnen reguleren. Dit
houdt in dat door de werking van de markt een prijs zal overeengekomen worden. Binnen
deze theorie wordt de mens aanzien als een rationele persoon die beslissingen zal nemen
op basis van zijn eigen gedefinieerde voorkeuren. Er wordt te werk gegaan volgens het
rationeel keuzemodel, wat betekent dat aan de verschillende opties een waarde wordt
toegekend. Op basis daarvan wordt het nut van deze keuzes afgewogen om zo tot een
beslissing te komen. Het uitgangspunt dat dergelijke onderhandelingen het doeltreffendst
zijn, wordt verstrekt door de Coase Theorie waar er wordt uitgegaan van het principe dat
via efficiënte onderhandelingen de intellectuele eigendomsrechten in handen zullen komen
van de partij die ze het hoogst waardeert.
106. Het uitgangspunt van de rationele mens kwam echter onder vuur te staan door enkele
onderzoeken die het bestaan van bepaalde biases in hoofde van mensen aantoonden. Er
werd geconstateerd dat er sprake was van een endowment effect. Een eigenaar van een goed
waardeert dit goed veel hoger dan de mogelijkheid om een ander goed met gelijke waarde
47
te verkrijgen. In het experiment van Buccafusco en Sprigman203 wordt het bestaan van
dergelijke endowment effecten onderzocht binnen de transacties met non-rivale goederen
of goederen waarbij de consumptie door een persoon de consumptie voor een andere
persoon niet in de weg staat, die door de proefpersonen zelf werden gecreëerd. Daarvoor
werd een markt nagebootst waarbinnen creatieve goederen gekocht en verkocht werden.
2. Organisatie van het experiment
2.1. The contest: “Eyes Closed”
2.1.1. Contest “Eyes Closed”: Methode
107. Een groep bachelorstudenten van de Universiteit van Virginia en inwoners van de
gemeenschap van Virginia, hierna de ‘populatie’, meldden zich aan om deel te nemen aan
het experiment. De deelnemers werden in drie groepen verdeeld, in volgorde van
aanmelding. De eerste groep bestond uit de Auteurs, de tweede groep waren de Bieders en
de laatste groep de Eigenaars.
108. De Auteurs kregen de opdracht een haiku te schrijven die naderhand zou worden
voorgelegd aan een expert. Van de tien Auteurs zou diegene met het beste gedicht vijftig
dollar winnen. Na het schrijven van de haiku werd hen verteld dat tien Bieders de
mogelijkheid hadden om de kans op de overwinning te kopen. Er werd de Auteurs gezegd
dat hun gedicht zou toegewezen worden aan de Bieder die de hoogste som wou betalen om
de Auteurs’ kans op winnen te verkrijgen. De Auteurs moesten eveneens het laagste bedrag
dat zij bereid waren te aanvaarden om hun kans op winst te verkopen, meedelen. Tevens
werd men ingelicht dat wanneer het bedrag van de Bieder hoger was dan dat van de Auteur,
die Bieder de som van zijn bod zou uitbetalen aan de Auteur, in ruil voor zijn kans om de
wedstrijd te winnen. De Auteurs werden eraan herinnerd dat niet hun gedicht verkocht
werd, maar enkel de kans om het prijsgeld te winnen.
203 C. J. BUCCAFUSCO EN C. J. SPRIGMAN, “Valuing intellectual Property: An Experiment”, Cornell L. Rev. 2010, 1-45.
48
109. Ook de Bieders werden ingelicht over de poëziewedstrijd tussen de Auteurs. Er werd
hen gezegd dat een gedicht zou getoond worden en dat zij dan de mogelijkheid hadden een
bod uit te brengen om de kans op het winnen van de prijs te verkrijgen. Dezelfde info werd
gegeven omtrent de uiteindelijke betaling van het bedrag van het bod wanneer dit bleek
even hoog of hoger te zijn dan de vraagprijs van de Auteur.
110. Ten slotte kregen de Eigenaars de informatie over de wedstrijd en werd hen gezegd
dat zij een gedicht toegewezen kregen. Zij werden ook ingelicht over de mogelijkheid om
hun kans op winst te verkopen aan een Bieder. Gelijke instructies omtrent het bieden
werden gegeven aan zowel de Eigenaars als aan de Auteurs.
111. Nadat elke groep de nodige info kreeg, bepaalden de Auteurs en Eigenaars de prijs
waarbij zij een bod zouden aanvaarden en de Bieders de som die zij bereid waren te
betalen.
2.1.2. Contest “Eyes Closed”: Resultaat
112. De kloof tussen het bedrag dat de Auteurs en de Eigenaars bereid waren te aanvaarden
en de som die de Bieders bereid waren te betalen is significant. Het verschil tussen beide
bedragen is vrij groot, zeker gezien het hier om niet-rivaliserende goederen gaat en dat het
hier enkel de overdracht van de kans op winst betreft en niet het gedicht zelf.
2.2. The Contest: “Eyes Open”
2.2.1. Contest “Eyes Open”: Methode
113. Een tweede onderzoek werd uitgevoerd om de psychologische mechanismen achter
de vorige waarnemingen te ontdekken. Het enige verschil met de “Eyes Closed” Contest is
dat hier alle tien de gedichten aan de Eigenaars en Bieders werden getoond.
49
2.2.2. Contest “Eyes Open”: Resultaat
114. De hypothese dat het bekijken van de concurrentie de beoordeling op basis van
kwaliteit zou doen verminderen, alsook de waarderingen van de Eigenaars en Bieders, werd
niet bevestigd. Geen van de drie groepen gedroegen zich significant verschillend in
vergelijking met het vorige experiment. Er was met andere woorden geen effect op de kloof
tussen de bedragen die de Auteurs en Eigenaars willen aanvaarden en de bedragen die de
Bieders bereid zijn te betalen.
2.3. The Lottery: “Blind”
115. Om na te gaan of de resultaten uit de Contest “Eyes Closed” en “Eyes Open”
afhankelijk waren van verschillende factoren, zoals spijtaversie of een optimismebias in
hoofde van de Auteurs en Eigenaars, werd een derde onderzoek geïnstalleerd.
2.3.1. The Lottery “Blind”: Methode
116. Opnieuw werden er deelnemers gezocht in Charlottesville en werden zij opgedeeld in
dezelfde drie groepen als in de vorige studies. Het verschil bij dit experiment is dat aan de
participanten werd meegedeeld dat niet een expert de gedichten zou beoordelen, maar dat
één willekeurig gedicht de prijs van vijftig dollar zou krijgen. In deze studie werd het
kwaliteitsoordeel dus achterwege gelaten en vervangen door een willekeurige loterij. Moest
er in hoofde van de Auteurs en Eigenaars een spijtaversie of optimismebias aanwezig zijn
dan zouden, ondanks de willekeurigheid in dit onderzoek, de resultaten identiek moeten
zijn aan de vorige.
2.3.2. The Lottery “Blind”: Resultaat
117. De kloof tussen de bedragen die de Auteurs en Eigenaars willen aanvaarden en de
bedragen die de Bieders hebben geboden, is hier zelfs nog groter al zijn de bedragen op
zich wel lager dan in de vorige onderzoeken.
50
3. Resultaten
118. Bij de drie onderzoeken was er duidelijk een kloof tussen de waarderingen van de
Auteurs en die van de Kopers. Dit duidt op een endowment effect bij transacties in
intellectuele eigendom. Tussen de bedragen die de Auteurs bereid waren te aanvaarden en
de bedragen die de Eigenaars verlangden, waren er geen significante verschillen waar te
nemen. In deze laatste studie waren er geen grotere verschillen op te merken in de
waarderingen van de Auteurs en de Eigenaars dan die in de onderzoeken waar er sprake
was van een competitie. Die waarderingen waren echter wel lager in het laatste onderzoek,
maar nog steeds substantieel hoger dan wat de klassieke economie zou voorspellen.
4. Gevolgtrekkingen van de auteurs
4.1. Optimismebias en spijtaversie
119. Er kan besloten worden dat het endowment effect aanwezig is bij het verhandelen van
creatieve en niet-rivaliserende goederen. Buccafusco en Sprigman geloven dat het
endowment effect veroorzaakt wordt door zowel spijtaversie als een optimismebias in
hoofde van de auteurs en/of eigenaars en dat zij beiden een aanmerkelijke rol spelen in het
onevenwicht tussen de verschillende waarderingen. Wanneer iemand een beslissing moet
nemen, dan is die persoon angstig dat die beslissing later gevoelens van spijt met zich zal
meebrengen. Bij het doorhakken van knopen gaat men altijd een bepaalde soort angst
ervaren of zich afvragen of er geen beter resultaat mogelijk was als men iets anders beslist
zou hebben. De spijtaversie is aldus de nood die iemand voelt om het gevoel van spijt te
voorkomen. Dit zal men doen door bijvoorbeeld een hoger bedrag te eisen en zo een wrange
nasmaak aan hun beslissing te vermijden. De optimismebias is de oorzaak van
overwaardering van zaken die aan de waardebepaler toebehoren. Mensen zijn geneigd om
zaken die hen toebehoren of aan zichzelf gelinkt zijn, hoger te waarderen dan zaken die dit
niet zijn.
120. Vooreerst moet stilgestaan worden bij de vraag of endowment effecten wel zo
incompatibel zijn met het rationeel keuzemodel als wordt beweerd. Buccafusco en
Sprigman zijn het niet eens met de bestaande redenering dat spijtaversie eenvoudigweg één
van de te waarderen voorkeuren is die de mens vooropstelt. Dat zou betekenen dat bij een
51
transactie het vastleggen van een prijs zou gebeuren zoals het rationeel keuzemodel
voorspelt. Spijtaversie zou dan niet leiden tot een suboptimaal aantal transacties of tot enige
inefficiëntie.
Buccafusco en Sprigman stellen daarentegen vast dat het hoofdzakelijk de optimismebias
is die leidt tot een toename van het endowment effect, eerder dan de nood het gevoel van
spijt te voorkomen. Omdat deze bias de verkopers meer beïnvloedt dan de potentiële
kopers, kan besloten worden dat dit tot een ondoelmatig aantal transacties zal leiden op de
markt. Een minder eenduidig antwoord kan gegeven worden op de vraag of ook de
spijtaversie, die leidt tot het endowment effect zoals onderzocht in deze studie, resulteert in
inefficiënte deals. Mensen proberen te voorspellen wat zij zullen voelen bij winst en wat
de gevolgen zullen zij wanneer zij verliezen. Wanneer deze inschattingen correct gebeuren,
dan zou spijtaversie geen bijkomende problemen mogen teweegbrengen voor het rationeel
keuzemodel. Evenwel is het zo dat het men vaak de negatieve gevolgen zal overschatten
en dat het voorspellen van de consequenties van een transactie niet accuraat zal gebeuren.
4.2. Eigendomsrechten versus aansprakelijkheidsrechten
121. Een tweede aspect waar Buccafusco en Sprigman bij stilstaan is de voorkeur voor
eigendomsrechten die het recht inhouden om anderen uit te sluiten van het gebruik van het
beschermde goed, boven de aansprakelijkheidsrechten. Daarbij wordt aangenomen dat via
de marktwerking en onderhandelingen de eigendomsrechten efficiënter zullen toegewezen
worden dan via aansprakelijkheidsrechten. Deze studie ondermijnt laatstgenoemde
veronderstelling, aangezien eigendomsrechten kunnen leiden tot sterke onregelmatigheden
in de waardering van transacties. Daardoor kunnen onderhandelingen gehinderd worden.
De aansprakelijkheidsrechten brengen geen dergelijke gevolgen met zich mee.
4.3. Royalty-onderhandelingen
122. Vervolgens bekeken de auteurs van het experiment ook de uitwerking die royalty’s
hebben op de waardering van het goed dat beschermd wordt door intellectuele
eigendomsrechten. Er is nog niet genoeg onderzoek verricht naar het effect van running
royalty’s om te kunnen besluiten dat zij het endowment effect verzachten. Als het zo zijn
dat zij het endowment effect verminderen, dan zijn er nog verschillende factoren zoals de
52
kost om te onderhandelen, die kunnen verhinderen dat de royalty’s het
waarderingsprobleem zullen oplossen.
4.4. Formaliteiten
123. Niet alleen de royalty’s, maar ook de formaliteiten werden door Buccafusco en
Sprigman in dit onderzoek opgenomen. Er is een duidelijk verschil waar te nemen tussen
het verkrijgen van een octrooi en het bekomen van bescherming door het auteursrecht. Zo
zal aan allerlei vereisten moeten voldaan worden om een octrooi te verkrijgen. Op die
manier worden commercieel waardeloze uitvindingen uit de markt gefilterd. Bij het
auteursrecht hangt de bescherming echter niet af van een reeks voorwaarden. Zodoende
genieten veel waardeloze werken auteursrechtelijke bescherming. Uit de bevindingen kan
geopperd worden dat minstens voor niet-geregistreerde werken het regime van het
auteursrecht toenadering moet zoeken tot dat van het octrooirecht.
4.5. De fair use doctrine
124. Ten slotte bekijken Buccafusco en Sprigman de zogeheten fair use doctrine die erin
bestaat sommige gebruiken, die normaal een inbreuk zouden vormen op het copyright, toe
te laten. Deze fair use doctrine kan in bepaalde situaties nuttig zijn om in te roepen. Om te
beginnen blijkt uit dit experiment dat bepaalde transacties niet kunnen plaatsvinden
omwille van waarderingen die onderhevig zijn aan een bias. Dit kan leiden tot het nemen
van irrationele beslissingen waardoor geen licenties gegeven worden en waardevolle
transfers worden belemmerd. Wanneer de rechtbank in casu een endowment effect zou
kunnen waarnemen, dan kan zij de fair use doctrine inroepen. Wanneer de werking van de
markt gehinderd wordt, omdat de maker van een werk weigert bepaalde tweede gebruiken
van een werk toe te laten, kan de rechter oordelen dat op basis van de fair use doctrine
dergelijk gebruik wel toegestaan is. Zo gaan commercieel interessante transacties niet
verloren omwille van een bias in hoofde van de maker van het werk. De doctrine kan
vervolgens ook ingeroepen worden in de situatie omschreven door William Patry. Hij stelt
dat het gebruik van een werk zonder toestemming bij de auteur als een persoonlijke aanval
of als immoreel kan ervaren worden. Deze gevoelens kunnen aldus leiden tot een
inefficiënte prijszetting en resulteren in een suboptimaal tweede gebruik. De doctrine van
fair use kan hier eventueel ingeroepen worden om een secundair gebruik mogelijk te
53
maken. Door deze theorie kan de aandacht van de auteur teruggebracht worden tot het
regulerende karakter van het intellectuele eigendomsrecht.
Afdeling 2. The Creativity Effect
1. Doel van het experiment
125. Buccafusco en Sprigman voelen in een tweede experiment204 opnieuw de traditionele
benadering van de neoklassieke theorie - die gehanteerd wordt bij transacties binnen het
gebied van de intellectuele eigendom - aan de tand. Naast het eerder besproken endowment
effect willen zij aantonen dat bij het tot stand brengen van een creatief werk ook een
creativity effect (hierna: ‘creativiteitseffect’) optreedt. Dit leidt tot waarderingsafwijkingen
in hoofde van de makers van dergelijk werk. Met dit experiment willen zij ook het bewijs
leveren dat de afwijkende waardebepaling bij de makers van het werk het gevolg is van een
irrationele optimismebias omtrent de kwaliteit van hun werk.
2. Organisatie van het experiment
126. In het vorige experiment, Valuing Intellectual Property, werden geen substantiële
verschillen waargenomen tussen de waarderingen van de schrijvers van de haiku en van de
loutere eigenaars van de gedichten. De oorzaak hiervan kan zijn dat de motivatie tot het
schrijven van het gedicht enkel van buitenaf kwam en dat de vereiste creativiteit bij het
schrijven van een haiku niet zo hoog ligt. Bij dit onderzoek naar het creativiteitseffect werd
de populatie daarom samengesteld uit bachelorstudenten en afgestudeerden (hierna
‘Schilders’) van de School of Art Institute of Chicago (SAIC). Op de uitnodiging stond dat
zij een schilderij mochten uitkiezen om zo deel te kunnen nemen aan een wedstrijd waarbij
honderd dollar kon gewonnen worden. Twintig Schilders waren bereid hieraan deel te
nemen en moesten zich bij aankomst in de expositieruimte verdelen in twee groepen van
tien. Vervolgens werd hen verteld dat zij met de negen andere van hun groep zouden
strijden voor de prijs van honderd dollar. Wie de prijs zou winnen, wordt bepaald door
experten die op basis van de kwaliteit van het werk zouden oordelen. Aansluitend werd
204 C. J. BUCCAFUSCO EN C. J. SPRIGMAN, “The Creativity Effect”, U. Chi. L. Rev. 2011, 31-53.
54
aangekondigd dat zij telkens aan een koper zouden gekoppeld worden die een bod zou
uitbrengen om de kans op het winnen van de prijs te verkrijgen.
De Schilders moesten het bedrag meedelen waartegen zij bereid waren hun kans op het
winnen van de honderd dollar van de hand te doen. Wanneer het bod van de Kopers gelijk
aan of groter was dan het minimumbedrag van de Schilders, dan zouden de Kopers honderd
dollar betalen aan de Schilders en de kans op het winnen van de prijs krijgen. In het
omgekeerde geval zou er niets gebeuren. Aan de Schilders werd op het hart gedrukt dat niet
het werk op zich of andere rechten dan de kans op winst zouden worden overgedragen.
Daarna werden aan de Schilders nog wat bijkomende vragen gesteld omtrent eventuele
gevoelens van spijt dat zij ervaren, de kwaliteit van hun werk en de kans dat hun schilderij
zal winnen.
127. Naast de Schilders participeerden nog veertig studenten van the Chicago-Kent College
of Law aan het experiment. Zij werden willekeurig de rol van Eigenaar of Koper
toebedeeld.
Aan de Kopers werd verteld dat zij een schilderij zouden toegewezen krijgen dat deelnam
aan een wedstrijd. Er werd hen uitgelegd dat zij een bod konden uitbrengen om de kans op
het winnen van de prijs van honderd dollar te verkrijgen. Tot slot werden ook aan hen
bijkomende vragen gesteld met betrekking tot spijtgevoelens, kwaliteit en de kans dat het
schilderij zou winnen.
De Eigenaars werden ingelicht over hun participatie aan een wedstrijd waarbij het beste
schilderij honderd dollar zou winnen. Aan elke Eigenaar werd een schilderij toegewezen.
Vervolgens moesten de Eigenaars te kennen geven voor welke som zij hun kans op winnen
zouden overdragen. Opnieuw werd uitgelegd, zoals bij de Schilders, dat wanneer het bedrag
dat zij bereid zijn te accepteren lager ligt of gelijk is aan het bod van de Kopers, zij honderd
dollar zouden ontvangen en in ruil de kans op winst zouden moeten afstaan. Tot slot werden
ook aan de Eigenaars dezelfde bijkomende vragen gesteld.
55
3. Resultaten
3.1. Waarderingsafwijkingen
128. De sommen die de Schilders en Eigenaars bereid waren te aanvaarden om hun kans
op winst over te dragen zijn significant verschillend van de bedragen die de Kopers hebben
geboden. In afwijking van het vorige experiment is er ook een significant verschil tussen
de waarderingen van de Schilders en de Eigenaars. Dit resultaat suggereert dat er een
creativiteitseffect optrad. De Schilders waren intern gemotiveerd om een kwaliteitsvol
schilderij te maken en waren geëngageerd om een creatieve inspanning te leveren.
3.2. Psychologische mechanismen achter het creativiteitseffect
129. Aan zowel de Schilders, de Kopers als de Eigenaars werden achteraf nog enkele
bijkomende vragen gesteld. De Schilders moesten inschatten hoe groot de kans was dat hun
schilderij zou winnen, hoe groot hun spijtgevoel zou zijn wanneer bleek dat hun kans op
winst verkocht werd en of zij reeds emotioneel of persoonlijk aan hun werk waren
gebonden. Ook werd hen gevraagd de kwaliteit van hun werk te omschrijven. Aan de
Kopers en Eigenaars werden dezelfde vragen gesteld.
De psychologische mechanismen achter de waarderingsafwijkingen zijn, kunnen mede
verklaard worden door de antwoorden op bovengestelde vragen.
3.2.1. Emotionele hechting
130. Dat de waarderingen beïnvloed zouden worden door de emotionele band die een
artiest heeft met zijn werk is bij dit experiment van belang, omdat dit argument reeds werd
aangehaald bij het endowment effect. Daarenboven plaatsen de meeste theorieën over
intellectuele eigendom met betrekking tot de morele rechten, de emotionele hechting van
een maker aan zijn werk centraal als oorzaak van de waarderingsafwijkingen.
131. De auteurs vergeleken de waardebepalingen van de Schilders met hun antwoorden op
de vragen met betrekking tot de emotionele band die zij hadden met hun werk. Het is
verbazingwekkend dat de Schilders, die zich verbonden voelden met hun werk, het niet
56
hoger waardeerden dan andere Schilders. Ook het aantal uren dat zij gespendeerd hebben
aan het maken van het werk was geen bepalende factor voor de waardebepaling. Hieruit
kan besloten worden dat de emotionele band van een maker met zijn werk geen bijzondere
rol speelt in de waardering ervan.
3.2.2. Optimisme
132. De Schilders en Eigenaars overschatten hun kans op winst significant, met de
Schilders op kop. Logischerwijze komen de overwaarderingen van beide groepen voort uit
deze overschatting. De beoordeling op zich is evenwel opmerkelijk irrationeel. Het
overdreven optimisme omtrent de kans op winst zorgt ervoor dat zowel de Schilders als de
Eigenaars hun kans niet zullen verkopen voor een bedrag dat dicht bij zijn waarschijnlijke
waarde ligt.
3.2.3. Spijt
133. Een derde en laatste mogelijke oorzaak van de hoge vraagprijs, opgelegd door de
Schilders en Eigenaars, is dat zij anticiperen op het gevoel van spijt wanneer het werk wordt
overgedragen. Om dat spijtgevoel te compenseren vragen zij een prijs die hoger is dan de
probabilistische waarde van het schilderij.
134. Deze laatste grond van overwaardering kan volgens de resultaten uit het experiment
echter niet zomaar aanvaard worden. Uit de resultaten van het onderzoek kan enerzijds
gesuggereerd worden dat de afkeer van het spijtgevoel een rol speelt bij de beslissingen
omtrent de waardering. Anderzijds anticiperen Schilders niet meer op de spijtaversie dan
Eigenaars en Kopers doen. Zodoende kan aan dit argument niet veel gewicht gegeven
worden.
4. Gevolgtrekkingen van de auteurs
135. Buccafusco en Sprigman sluiten het onderzoek af met een bespreking van de
mogelijke implicaties voor het intellectueel eigendomsrecht. Het creativiteitseffect kan
leiden tot een inefficiënte werking van de markt. Buccafusco en Sprigman reiken enkele
mogelijke oplossingen aan om het creativiteitseffect te matigen.
57
4.1. Prikkels en het creativiteitseffect
136. Alvorens naar oplossingen kon gekeken worden, werd eerst nagegaan welk gevolg het
creativiteitseffect heeft op de aanmoediging om creatieve werken te scheppen. Wanneer
het effect vroeg optreedt in het creatieve proces kan het een stimulans zijn om werken te
produceren. De neiging in hoofde van de makers tot overwaardering van hun werk is een
element dat in acht moet genomen worden bij het bepalen van de omvang en de duurtijd
van de intellectuele eigendomsrechten. Er moet voorzichtig omgesprongen worden met de
matiging van het creativiteitseffect in de wet indien het effect inderdaad een prikkel vormt
om artistiek werk te creëren.
4.2. De onderhandelingskosten en enkele mogelijke oplossingen
137. In het experiment Valuing Intellectual Property werd reeds aangehaald dat het
endowment effect negatieve gevolgen kan hebben wat betreft de werking van de markt. Het
creativiteitseffect vormt een bijkomende hindernis wat betreft het toewijzen van
intellectuele eigendomsrechten. Het zou zorgen voor bijkomstige kosten, wat het sociaal
nut van het intellectueel eigendomsrecht kan doen verminderen. Door de extra kosten die
bij het contracteren komen kijken zullen andere waardevolle transacties niet geschieden.
Dit kan dus leiden tot een suboptimaal aantal transacties op de intellectuele
eigendomsmarkt.
138. Uit het vorige experiment kwam reeds een waarderingskloof tussen de Auteurs en de
Kopers naar boven. Bij dit onderzoek, waarbij de proefpersonen niet meer extern
gemotiveerd werden, maar intern reeds gemotiveerd waren, bleek deze kloof nog veel
groter. Een mogelijk gevolg van het creativiteitseffect is bijgevolg dat hoe meer creativiteit
bij de schepping van een werk komt kijken, hoe groter de overwaarderingen in hoofde van
de scheppers zullen zijn en hoe minder transacties zullen slagen. Meer onderzoek is nodig
om deze stelling te bevestigen.
4.2.1. Royalty-onderhandelingen
139. Een eerste mogelijke methode om het creativiteitseffect te matigen, is contracten te
sluiten waarbij running royalty’s, eventueel een forfaitair bedrag, worden betaald aan de
58
auteur. Vervolgens worden aansluitend bedragen betaald afhankelijk van het marktsucces.
Dergelijke contracten geven de partijen de mogelijkheid om akkoord te gaan met
onenigheden over de waarde van het werk.
140. Of royalty-onderhandelingen de oplossing zullen bieden, valt te betwijfelen. Het
sluiten van dergelijke contracten is vrij duur, aangezien zij een goede boekhouding
behoeven en er nauwkeurig moet worden op toegezien. Dit maakt het voor een groot aantal
kleine transacties niet interessant. Tevens zullen nog veel onderhandelingen vereist zijn
over de bedragen en de voorwaarden. Gezien het optimisme in hoofde van de maker van
het werk kan dit opnieuw tot een onevenwicht leiden.
4.2.2. Tussenpersonen en werken in aanneming
141. Een andere optie om het creativiteitseffect te verminderen is tussenpersonen te laten
onderhandelen met potentiële kopers in plaats van de auteurs of uitvinders zelf.
142. Wat het auteursrecht betreft, moeten de regels die bepalen wanneer een werk als een
‘werk in aanneming’ wordt beschouwd, herzien worden. Uit de resultaten blijkt dat het
toewijzen van intellectuele eigendomsrechten efficiënter is bij loutere eigenaars van een
werk dan bij de makers ervan. Er moet dus gezocht worden naar manieren om de regeling
voor ‘werken in aanneming’ uit te breiden.
143. Een octrooiaanvraag kan enkel ingediend worden door de echte uitvinder die dan ook
als enige het oorspronkelijke eigendomsrecht erop heeft. Buccafusco en Sprigman stellen
voor om het mogelijk te maken op voorhand schriftelijk tussen partijen overeen te komen
wie het initieel eigendomsrecht verkrijgt.
4.2.3. Formaliteiten
144. Om het endowment effect en het creativiteitseffect te verminderen, kan de regelgeving
voorzien in een systeem met uitgebreidere formaliteiten. De bovenvermelde effecten zullen
gematigd worden door rechtsmiddelen uit het intellectueel eigendomsrecht enkel toe te
passen op werken die een substantiële drempelwaarde hebben.
59
145. Wanneer een uitvinder zijn werk wil laten octrooieren, ondergaat dat werk eerst een
onderzoek. Ook moeten kosten voor de handhaving betaald worden. In tegenstelling tot het
octrooirecht zijn geen formaliteiten voorzien bij het auteursrecht. Sinds de Conventie van
Bern is het herinvoeren van formaliteiten niet meer toegelaten. Een mogelijke oplossing is
dat het regime binnen het auteursrecht meer gaat aanleunen bij dat van een
aansprakelijkheidsregel.
4.2.4. Eigendomsrechten versus aansprakelijkheidsrechten
146. Dit onderzoek brengt ook gevolgen met zich mee aangaande de structuur van de
intellectuele eigendomsrechten en de bijhorende rechtsmiddelen.
Momenteel is het intellectueel eigendomsrecht georganiseerd rond eigendomsrechten. De
resultaten uit dit experiment voorspellen echter dat de waarderingsverschillen grote
onderhandelingskosten met zich zullen meebrengen.
Eigendomsrechten en aansprakelijkheidsrechten kunnen verschillende inefficiënties
teweegbrengen. Wanneer het intellectueel eigendomsrecht gestructureerd is volgens de
eigendomsrechten, kan dit leiden tot overwaardering en het falen van onderhandelingen.
Zijn de intellectuele eigendomsrechten gebaseerd op aansprakelijkheidsrechten, dan zullen
de overwaarderingen zich aan beide kanten van de optimale prijs bevinden.
De bevinding dat transacties in creatieve goederen niet enkel onderhevig zijn aan het
endowment effect, maar ook aan andere prijsafwijkingen, wijst niet enkel op een minder
efficiënte werking van de intellectuele eigendomsmarkt dan verwacht. Ze zorgt er ook voor
dat de rechtvaardiging voor het gebruik van eigendomsrechten in het intellectueel
eigendomsrecht wordt ondermijnd.
147. Het is duidelijk dat aansprakelijkheidsregels de rol van het endowment effect in
transacties beperken. Het blijft echter gissen of in een intellectuele eigendomsmarkt waar
aansprakelijkheidsregels gelden, de auteurs geprikkeld worden door het vroeg optredende
creativiteitseffect. Om op deze vraag een duidelijk antwoord te bieden, is verder onderzoek
vereist.
60
Afdeling 3. What’s a Name Worth?: Experimental Tests of the Value of Attribution
in Intellectual Property
1. Doel van het experiment
148. In artikel XI.165, § 2 van het Wetboek Economisch Recht205 wordt door de Belgische
wetgever voorzien in het recht op erkenning van vaderschap. Dit persoonlijkheidsrecht
geeft de auteur het recht op naamsvermelding op zijn werk en biedt hem tevens het recht
anoniem te blijven of eventueel een pseudoniem op zijn werk te plaatsen. Via deze bepaling
kan de auteur eveneens optreden tegen iemand die een valse naam op zijn werk plaatst.)
Het recht op erkenning van vaderschap, ook terug te vinden in artikel 6bis van de Berner
Conventie, is in veel Europese landen in de nationale wetgeving terug te vinden. In de
Verenigde Staten is dit, behoudens in een klein aantal gevallen in de Visual Artists Rights
Act, echter niet het geval. Voor de meerderheid van auteurs wordt niet voorzien in een recht
op naamsvermelding. Dit betekent echter niet dat de Amerikaanse auteurs geen
mogelijkheid hebben of niet het recht hebben om bijvoorbeeld een naamsvermelding op te
eisen. Willen zij dit recht verkrijgen, dan zullen zij daarover moeten onderhandelen.
Sprigman, Buccafusco en Burns onderzochten wat de implicaties zijn van het ontbreken
van dit recht in de Verenigde Staten.
149. Uit eerdere experimenten blijkt dat een auteur de vermelding van zijn naam op zijn
werk wel degelijk waardeert.206 Sprigman, Buccafusco en Burns gaan hier nog een stapje
verder.207 Het onderzoek dat hier wordt besproken omvat drie experimenten. De eerste twee
hebben tot doel de waardering van een naamsvermelding te onderzoeken en te kijken wat
voor gevolgen het recht op erkenning met zich meebrengt op het creativiteitseffect. Het
derde experiment onderzoekt of deze waardering verschilt naargelang de auteur een
standaard recht op erkenning van vaderschap heeft of niet.
205 Art. XI.165, § 2 Wetboek Economisch Recht. 206 C.J. BUCCAFUSCO, “On the Legal Consequences of Sauces: Should Thomas Keller’s Recipes Be Per Se Copyrightable?”, Cardozo Arts & Ent. L.J. 2007, (1121) 1151-1154; E. FAUCHART en E. VON HIPPEL, “Norms-Based Intellectual Property Stystems: The Case of Franch Chefs”, Org. Sci. 2008, (187) 191-194; C.L. FISK, “Credit Where It’s Due: The Law and Norms of Attribution”, Geo. L.J. 2006, (49) 76-101; K. RAUSTIALA en C.J. SPRIGMAN, The Knockoff Economy: How Imitation Sparks Innovation, New York, Oxford University Press, 2012, 178-179 en 185-188. 207 C. J. BUCCAFUSCO, C. J. SPRIGMAN en Z. C. BURNS, “What’s a Name Worth?: Experimental Tests of the Value of Attribution in Intellectual Property”, B.U. L. Rev. 2013, 1389-1435.
61
2. Organisatie van het experiment
2.1. Experiment 1: Valuing Attribution – Mechanical Turk Study
2.1.1. Methode
150. Er werd een oproep verspreid met als titel “Beginnende fotografen gevraagd voor een
wedstrijd en studie over hoe mensen digitale foto’s gebruiken”. Tweehonderd
participanten, gebruikers van Amazon Mechanical Turk (mTurk) werden gerekruteerd. De
deelnemers moesten een digitale foto, die zij zelf genomen hadden, uploaden op een
website. Er werd hen verteld dat niemand anders bij deze foto zou worden betrokken, dit
omwille van privacyredenen. Nadat de foto op de website geplaatst werd, kregen de
deelnemers de regels van de wedstrijd te lezen. De foto zou strijden tegen negenennegentig
andere foto’s. Na een beoordeling van een expert, zou de fotograaf van de winnende foto
duizend dollar ontvangen.
151. De deelnemers werden willekeurig verdeeld over drie groepen. In de eerste conditie
werd de fotografen verteld dat alvorens een expert zijn oordeel over de foto uitbracht,
kopers een bod konden uitbrengen op de foto. Wanneer de fotograaf het bod zou
aanvaarden, zou de kans op het winnen van het prijsgeld overgedragen worden aan de
koper. De foto zelf zou dus in handen van de fotograaf blijven. Nadat ze deze info hadden
ontvangen, moet de fotograaf het bedrag dat hij bereid was te aanvaarden, kenbaar maken.
Wanneer dit bedrag lager was dan het bod van de koper, dan zou het bod worden uitbetaald
aan de fotograaf. Wanneer het bod lager was dan het bedrag dat de fotograaf wou
aanvaarden, zou de fotograaf niets van dat bod ontvangen, maar hij zou wel de kans op het
winnen van het prijsgeld behouden.
Bij de tweede groep is het verschil te vinden in de prijs die men wint. Aan de fotografen
werd de mogelijkheid geboden om hun foto op een website met aanzien te publiceren,
zonder dat hun naam erop wordt vermeld. Enkel de winnende foto, die verkocht werd aan
een koper, zou worden gepubliceerd. Wanneer de fotograaf meer vroeg dan hij aangeboden
kreeg, zou hij geen geld ontvangen van de koper. Indien de foto zou winnen, zou de
fotograaf duizend dollar ontvangen, maar zou zijn foto niet worden gepubliceerd.
62
De derde en laatste conditie is identiek aan de vorige, met het enige verschil dat bij de
publicatie van de foto ook de naam van de fotograaf vermeld zou worden.
152. Tot slot deelden de participanten het bedrag mee dat zij bereid waren te accepteren in
ruil voor hun kans op winst. Vervolgens beantwoordden zij nog enkele vragen omtrent de
kwaliteit van hun foto, de emotionele band die zij met hun foto hebben en gaven zij
antwoord op nog enkele demografische vragen.
2.1.2. Resultaat
153. De deelnemers van de derde groep gaven een significant lager bedrag op dat zij bereid
waren te accepteren in vergelijking met de participanten van de eerste twee groepen samen.
Wanneer zij dus een kans hadden op naamsvermelding (zoals enkel in de derde groep het
geval was) waren zij dus bereid een veel lager bedrag te aanvaarden dan wanneer die
vermelding niet beloofd werd.
Tussen de andere resultaten was er geen significant verschil waar te nemen. Het bedrag in
de laatste groep was lager dan dat in de eerste, maar dit was niet significant. De som die de
fotografen bereid waren te aanvaarden in de situatie waar er publicatie beloofd werd -
zonder naamsvermelding - was hoger dan in de eerste conditie, maar ook dit verschil was
niet significant.
2.2. Experiment 2: Valuing Attribution – Professional and Advanced Amateur
Photographers
2.2.1. Methode
154. De deelnemers werden verzameld met de hulp van twee affiniteitsgroepen, the
Charlottesville Photography Initiative en Photo District News. Voor de rest gebeurde alles
precies als in de Mechanical Turk Study, hierboven beschreven. Het enige verschil is dat
de participerende fotografen professionelen of geoefende amateurs waren.
63
2.2.2. Resultaat
155. Opnieuw was het bedrag dat de fotografen bereid waren te aanvaarden in de laatste
groep lager dan in de twee andere omstandigheden. Dit lag op de grens van significantie.
Anders dan bij het vorige experiment was dat de som die de deelnemers in de laatste groep
wilden aanvaarden significant lager lag dan het bedrag dat de fotografen in de eerste situatie
bereid waren te accepteren.
156. Deze resultaten tonen aan dat professionelen en geoefende amateurs die veel tijd
spenderen aan fotograferen een grotere waarde toekennen aan het vooruitzicht van een
publicatie met naamsvermelding dan amateurs-beginnelingen doen. Ook dit resultaat
bevestigt de hypothese dat een loutere publicatie, zonder naamsvermelding, positief wordt
gewaardeerd.
2.3. Experiment 3: Studying a Default Attribution Right
157. In verschillende Europese landen wordt voorzien in een standaard recht op
naamsvermelding wat betekent dat partijen dit recht verkrijgen wanneer niets anders wordt
overeengekomen. In dit onderdeel van het experiment werd gezocht naar de economische
effecten van dergelijk standaard recht.
158. Overeenkomstig de economische theorie hebben standaard rechten geen invloed op
het gedrag van de partijen. Intussen heeft uitgebreid onderzoek aangetoond dat ongeacht
het feit dat de kosten van het onderhandelen laag of onbestaand zijn, partijen vaak
vasthouden aan die standaardregels. In dit laatste onderdeel van het onderzoek wordt
nagegaan wat de kracht is van dergelijke standaardregels in het intellectueel
eigendomsrecht en wat de economische waarde van de verschillen tussen de
standaardregels is.
2.3.1. Methode
159. Net als in het eerste experiment werden de deelnemers gerekruteerd via mTurk. Alle
beginnende amateurfotografen die zich aanmeldden, kregen twee dollar om deel te nemen.
64
Er werd hen gevraagd een natuurfoto, die zij zelf hadden gemaakt, te posten op een website.
Daarna werden de deelnemers willekeurig verdeeld in twee groepen.
160. Aan de eerste groep, ‘Standaard Attributie’, werd gezegd dat hun foto, samen met nog
vier andere foto’s, zou getoond worden aan een grafisch ontwerper die deelneemt aan een
wedstrijd. Om deel te nemen aan die wedstrijd moet de ontwerper een deal sluiten met een
fotograaf om het recht te verkrijgen om één van de vijf foto’s te gebruiken als de basis voor
zijn ontwerp. De foto kan door de ontwerper gewijzigd worden en tekst of tekeningen
kunnen toegevoegd worden. Er valt tweehonderd dollar te winnen met deze wedstrijd.
Wanneer een fotograaf een overeenkomst sluit met de ontwerper en die laatste wint de
wedstrijd, dan zal het ontwerp op een website verschijnen met zowel de naam van de
ontwerper als de naam van de fotograaf erbij. De fotograaf zal dan ook het geld ontvangen
dat hij afgesproken heeft met de ontwerper. Het prijsgeld zal echter niet in handen van de
fotograaf terecht komen.
Nadat de fotografen het bedrag hadden meegegeven die zij bereid waren te aanvaarden van
de ontwerper, kregen zij te lezen dat sommige ontwerpers niet bereid waren hun toekenning
voor het werk te delen met de fotografen. Hierna kregen de fotografen de mogelijkheid het
eerder ingegeven bedrag te wijzigen voor het geval het werk gepubliceerd zou worden
zonder hun naam erop, maar zij waren hier niet toe verplicht.
161. Bij de tweede groep, ‘Niet-standaard attributie’, werden de zaken omgekeerd. Eerst
werd de fotografen gevraagd het bedrag mee te delen dat zij bereid waren te aanvaarden
wanneer na de winst, het ontwerp - gebaseerd op hun foto - zou gepubliceerd worden met
enkel de naam van de ontwerper erop. Vervolgens werd hen meegedeeld dat sommige
ontwerpers bereid zijn ook de naam van de fotograaf te vermelden. Opnieuw kregen de
fotografen de mogelijkheid het bedrag dat zij bereid zijn te aanvaarden te wijzigen. Tot slot
werden nog enkele, onder andere demografische, vragen gesteld.
2.3.2. Resultaat
162. De resultaten van de vorige twee onderzoeken binnen het ‘What’s a Name Worth’
experiment, worden hier bevestigd. Belangrijker is het significante verschil tussen de twee
65
groepen wat betreft de waarderingen van de naamsvermelding. In de groep waar een
standaard recht op naamsvermelding was voorzien, was er een significant verschil waar te
nemen tussen het bedrag dat de fotograaf wou aanvaarden wanneer zijn naam op zijn werk
zou zijn vermeld, dan wanneer hij dit recht niet had. Wanneer geen dergelijk standaard
recht op naamsvermelding werd geïnstalleerd, was het verschil tussen de bedragen ook
significant. Opnieuw was het bedrag dat de fotograaf bereid was te accepteren lager
wanneer de publicatie van zijn werk gepaard zou gaan met de vermelding van zijn naam.
3. Resultaten
163. Bij de experimenten binnen dit onderzoek worden de resultaten uit eerder onderzoek
bevestigd, namelijk dat de makers van een werk dit veel hoger waarderen dan het
neoklassieke model voorspelt.
164. De resultaten van de eerste twee experimenten wijzen erop dat makers van een werk
bereid zijn financiële voordelen op te geven in ruil voor de vermelding van hun naam op
het werk. Het vooruitzicht van een publicatie waar hun naam bij vermeld wordt, doet het
minimumbedrag dat men bereid is te accepteren voor hun werk dalen. Een recht op
naamsvermelding doet dus de gevolgen van het creativiteitseffect matigen. Desondanks ligt
dit bedrag nog een stuk hoger dan het bedrag dat volgens de neoklassieke theorie gevraagd
zou worden.
165. Uit het derde experiment blijkt dat er geen significant verschil waar te nemen is tussen
de groep die over een standaard recht op naamsvermelding beschikt en de groep die dat
standaard recht niet heeft, wat betreft de bedragen die de fotografen minimum willen
ontvangen in de situatie dat hun naam bij de publicatie van het werk vermeld zou worden.
Beide groepen van fotografen waren bereid om een lager bedrag te accepteren wanneer zij
in ruil een naamsvermelding verkregen, maar het verschil tussen de verschillende groepen
(standaard recht en geen standaard recht) is niet significant. Dit fenomeen valt uit te leggen
aan de hand van het psychologisch mechanisme “coherent arbitrariness”. Volgens dit
mechanisme zijn mensen hun voorkeuren gelijklopend wanneer verschillende
omstandigheden met elkaar vergeleken worden. Zodoende gebeurt een eerste waardering
willekeurig wanneer het niet duidelijk is hoe de prijs moet bepaald worden, gevolgd door
waarderingen die gebaseerd zijn op die eerste prijsvaststelling eens deze is gevestigd.
66
In beide groepen werd een bedrag bepaald dat men bereid is te accepteren wanneer er een
publicatie met naamsvermelding volgt, alsook het bedrag dat men wil aanvaarden wanneer
men dit recht niet heeft. Telkens lag het bedrag dat men wou accepteren hoger in het geval
er geen naamsvermelding met de publicatie gepaard ging. Het verschil tussen die twee
bedragen is veel groter in de groep die over het standaard recht beschikte dan in de groep
die dit recht initieel niet had. Het mechanisme “coherent arbitrariness” kan het verschil
tussen de beide testgroepen niet verklaren. Het kan een gevolg zijn van het effect dat
standaardregels op mensen heeft. Mensen hebben de neiging om de standaard als een status
quo te behandelen. Men gaat mogelijks het status quo ervaren als een begiftiging, iets dat
aan hen werd toegeëigend, zodat veranderingen aanvoelen als een verlies. Uit studies blijkt
dat mensen ten eerste verlies-avers zijn en ten tweede dingen die hen toegeëigend zijn gaan
overwaarderen. Een andere mogelijkheid is dat mensen standaarden zien als uitdrukkingen
van gepast of gewenst gedrag. Sprigman, Buccafusco en Burns geven hier de voorkeur aan
de eerste verklaring van de status quo. Er werd aan de deelnemers gevraagd of zij het
standaard recht dat zij reeds bezaten, wilden verkopen. In de lijn van de theorie omtrent de
status quo-bias en het endowment effect gaven de fotografen in de eerste groep, waar zij
het standaard recht bezaten, meer gewicht aan het verliezen van het recht dat zij reeds
hadden dan aan het verkrijgen van iets wat zij nog niet hadden dan de deelnemers in de
tweede conditie.
4. Gevolgtrekkingen van de auteurs
In de huidige regelgeving omtrent het auteursrecht wordt in de Verenigde Staten, op enkele
uitzonderingen in de VARA na, niet voorzien in een standaard recht op naamsvermelding
bij de publicatie van een werk. Op basis van dit onderzoek kan een eerste antwoord
geformuleerd worden op de vraag of dit recht beter geïmplementeerd zou worden in het
Amerikaanse recht. Sprigman, Buccafusco en Burns concluderen dat, afgeleid uit de
resultaten van dit onderzoek, een standaard recht op naamsvermelding bij publicatie kan
leiden tot hogere transactiekosten met inefficiënte onderhandelingen als gevolg.
Het voorzien in een dergelijk standaard recht brengt namelijk twee negatieve gevolgen met
zich mee. In dit onderzoek werd duidelijk dat de makers van een werk bereid zijn de prijs
voor de rechten op hun werk te laten dalen wanneer in ruil hun naam vermeld zal worden
67
bij de publicatie van het werk. Onder de huidige regelgeving in de Verenigde Staten is het
zo dat hierover moet onderhandeld worden en dat de makers hun prijs dus zullen moeten
laten dalen willen zij erkenning krijgen. Aangezien bij de implementatie van een standaard
recht het recht initieel voorzien is, is er geen nood meer hierover overleg te plegen. Mocht
er wel een onderhandeling plaatsvinden, zou dit hoogstwaarschijnlijk leiden tot een lagere
prijs en de kans op een overeenkomst vergroten. Een tweede negatieve gevolg is dat
standaard rechten hoger gewaardeerd worden. Er treedt als het ware een endowment effect
op in hoofde van de makers. De gebruiker zal dus een hogere prijs moeten betalen, wil hij
dit recht omzeilen. Zo verkleint de kans op een akkoord.
166. De overwaardering van het initiële recht dat de makers’ naam vermeld zal worden bij
de publicatie leidt tot transactiekosten, hier genaamd bias-kosten. Daarnaast bestaan er ook
de reguliere transactiekosten die door het neoklassieke model worden erkend. Wanneer de
bias-kosten groter zijn dan de transactiekosten, blijft het Amerikaanse copyright beter zoals
het nu is. In de omgekeerde situatie kan het implementeren van een standaard recht op
erkenning van vaderschap zinvol zijn. De bevindingen uit het derde experiment tonen aan
dat het niet onwaarschijnlijk is dat de bias-kosten zullen opwegen tegen de reguliere
transactiekosten.
167. Dit onderzoek kan geen kant-en-klaar antwoord bieden op de vraag of een standaard
recht op erkenning van vaderschap moet geïmplementeerd worden in het copyright van de
Verenigde Staten. Sprigman, Buccafusco en Burns concluderen wel dat dergelijke
standaard rechten wellicht zullen leiden tot een inefficiëntere werking van de intellectuele
eigendomsmarkt. Om sterker gestaafde conclusies te trekken is verder onderzoek
noodzakelijk.
68
DEEL 3. SAMENSMELTING VAN DE THEORIE EN DE EXPERIMENTEN
168. Uit de bevindingen van bovenstaande experimenten, kunnen enkele gevolgen
getrokken worden over de aanpassing van zowel de Belgische en breder gezien de Europese
regelgeving omtrent het auteursrecht en het bijstellen van het Amerikaanse copyright. De
experimenten brengen verscheidene lacunes en onvolmaaktheden van de huidige
regelgevingen aan het licht. Drie belangrijke aspecten zijn er hier uitgepikt om verder
behandeld te worden te beginnen bij de Amerikaanse fair use doctrine en het veel
beperktere citaatrecht in België. Het belang en de beperktheid van deze rechtsfiguren zal
van naderbij bekeken worden. Vervolgens wordt een andere Amerikaanse doctrine,
namelijk die omtrent works made for hire, onder de loep genomen. Voor- en nadelen
worden hierbij opgesomd, eventuele mogelijke aanpassingen aan deze doctrine worden
besproken, alsook de kosten die het gebrek aan dergelijke doctrine in België met zich
meebrengt. Tot slot wordt het belang van het recht op erkenning van vaderschap
onderstreept. Telkenmale zal de bespreking van een topic afgesloten worden met mogelijke
voorstellen voor een wijziging ervan naar de toekomst toe.
Afdeling 1. Het gebruik van auteursrechtelijk beschermde werken
1. De fair use doctrine
169. Met het eerste experiment Valuing Intellectual Property wordt het duidelijk dat
overwaarderingen dagelijkse kost zijn op de intellectuele eigendomsmarkt. De resultaten
van het experiment bevestigen de hypothese dat het endowment effect ook optreedt bij
transacties met zelf-ontwikkelde creatieve goederen.208 Dit effect zorgt ervoor dat diegene
die het goed in handen heeft, het goed veel hoger waardeert dan de potentiële koper.209
Transacties binnen deze markt zullen daardoor minder efficiënt verlopen dan verwacht. Het
is aan het recht om de oorzaken van die overwaarderingen weg te nemen of te verminderen,
zodat de onderhandelingen op de intellectuele eigendomsmarkt vlotter en doelmatiger
kunnen verlopen. Het is daarbij belangrijk ervoor te zorgen dat de voordelen die
208 C.J. BUCCAFUSCO en C.J. SPRIGMAN, “Valuing intellectual Property: An Experiment”, Cornell L. Rev. 2010, (1) 15-17. 209 R.B. KOROBKIN, “The Endowment Effect and Legal Analysis”, Nw. U. L. Rev. 2003, (1227) 1232-1235.
69
voortvloeien uit de wijziging van de regelgeving hieromtrent, de kosten om die oorzaken
weg te nemen overschrijden.
1.1. Problemen aangaande het gebruik van auteursrechtelijk beschermde werken
170. Zoals eerder omschreven210, bestaat in Amerika de mogelijkheid om op basis van de
fair use doctrine iemand anders dan de maker of de eigenaar van een werk, het
oorspronkelijke werk te laten gebruiken, zonder dat de maker of eigenaar daartoe
toestemming heeft gegeven. Het stelt de rechtbanken in de mogelijkheid om gebruiken die
een inbreuk zouden kunnen vormen te rechtvaardigen, wanneer deze als fair kunnen
worden beschouwd.211 In het experiment Valuing Intellectual Property haalden de auteurs
aan dat de fair use doctrine ervoor kan zorgen dat de consequenties van het endowment
effect worden gemilderd.
171. Door de overwaarderingen in hoofde van de artiest zullen vaak tweede gebruiken van
een werk verloren gaan. De maker of eigenaar van het werk schat het werk te hoog in en
zal zodoende geen tweede gebruik toelaten of een te grote som in ruil verwachten.
Bijgevolg gaan commercieel interessante transacties verloren, omdat de aanbieder - met
andere woorden de maker of de eigenaar - en de gebruiker geen prijs kunnen
overeenkomen. Kunnen zij dit uiteindelijk wel, dan zullen deze onderhandelingen vaak
grote kosten met zich meebrengen. Soms zullen deze kosten het nut van het tweede gebruik
overschrijden en zal er geen tweede gebruik plaatsvinden.212
172. Tweede gebruikers zullen ook niet snel hun stoute schoenen aantrekken en zonder
toestemming een auteursrechtelijk beschermd werk aanwenden in hun eigen werk. Het feit
dat een tweede gebruik een inbreuk op het auteursrecht of copyright van een artiest kan
betekenen, brengt ernstige gevolgen met zich mee voor de tweede gebruiker die wegens
dergelijke inbreuk kan worden vervolgd. Die laatste heeft verschillende mogelijkheden om
210 Zie randnummer 85. 211 W.W. FISHER, “Reconstructing the fair use doctrine”, Harv. L. Rev. 1988, (1659) 1661. 212 T.W. BELL, “Fair Use vs. Fared Use: The Impact of Automated Rights Management on Copyright’s Fair Use Doctrine”, N.C. L. Rev. 1997, (557) 583.
70
met het gevaar op een sanctionering wegens een inbreuk van het recht van de auteur om te
gaan.213
Hij kan ervoor kiezen om zich van een tweede gebruik te onthouden en zo een vervolging
wegens een inbreuk op een recht van de auteur vermijden.214 Bij deze optie gaan helaas
heel wat werken verloren, die anders een bijdrage konden leveren aan de maatschappij.
Zulke tweede gebruiken hebben namelijk een maatschappelijk nut.215 De fair use doctrine
kan dus in dit opzicht de productie van creatieve werken stimuleren.216
Een andere mogelijkheid is het onnodig vragen van een toestemming om het tweede
gebruik te laten goedkeuren.217 Dit betekent een grote stap voor de tweede gebruiker die
trouwens ook kosten met zich meebrengt. Opnieuw kan de fair use doctrine aan deze
problematiek tegemoet komen door bepaalde gebruiken van een werk zonder toestemming
te laten plaatsvinden.
Ten derde kan de tweede gebruiker zich beroepen op de fair use doctrine.218 De fair use
doctrine moet dus worden ingeroepen in gevallen waar het sociaal nut dreigt verloren te
gaan ten gevolge van het falen van de markt. Dat is wanneer de tweede gebruiker beslist
zijn werk, met een beschermd werk in opgenomen, niet aan het publiek vrij te geven.219 De
fair use doctrine moet ook worden ingeroepen wanneer grote onderhandelingskosten zijn
verbonden aan het tweede gebruik, waardoor de transacties op de intellectuele
eigendomsmarkt niet efficiënt verlopen.220 Beroep doen op deze doctrine kan er dus voor
zorgen dat derden een werk kunnen gebruiken, zonder hiervoor te moeten betalen of erover
213 G.J. YONOVER, “The Precarious Balance: Moral Rights, Parody, and Fair Use”, Cardozo Arts & Ent. L.J. 1996, (79) 104. 214 J.C. FROMER, “Claiming Intellectual Property”, U. Chi. L. Rev. 2009, (719) 723; G.J. YONOVER, “The Precarious Balance: Moral Rights, Parody, and Fair Use”, Cardozo Arts & Ent. L.J. 1996, (79) 104. 215 C.J. BUCCAFUSCO EN C.J. SPRIGMAN, “Valuing Intellectual Property: An Experiment”, Cornell L. Rev. 2010, (1) 42; J.C. FROMER, “Expressive Incentives in Intellectual Property”, Va. L. Rev. 2012, (1745) 1817; W.J. GORDON, “Fair Use as Market Failure: A Structural and Economic Analysis of the Betamax Case and its Predecessors”, Colum. L. Rev. 1983, (253) 279. 216 J.C. FROMER, “An Information Theory on Copyright Law”, Emory L.J. 2014, (71) 114. 217 R. TUSHNET, “Copy This Essay: How Fair Use Doctrine Harms Free Speech and How Copying Serves It”, Yale L.J. 2004, (535) 583-584. 218 G.J. YONOVER, “The Precarious Balance: Moral Rights, Parody, and Fair Use”, Cardozo Arts & Ent. L.J. 1996, (79) 104. 219 T.W. BELL, “Fair Use vs. Fared Use: The Impact of Automated Rights Management on Copyright’s Fair Use Doctrine”, N.C. L. Rev. 1997, (557) 583; W.J. GORDON, “Fair Use as Market Failure: A Structural and Economic Analysis of the Betamax Case and its Predecessors”, Colum. L. Rev. 1983, (253) 279. 220 J.C. FROMER, “Expressive Incentives in Intellectual Property”, Va. L. Rev. 2012, (1745) 1820.
71
te onderhandelen. Het geven van dergelijke ‘automatische’ goedkeuringen heeft tot gevolg
dat transactiekosten op dit punt verdwijnen.221
173. De fair use doctrine kan in vele gevallen ook wenselijk zijn voor de maker van het
oorspronkelijke werk dat wordt verwerkt bij een nieuw gebruik of de houder van het
copyright, zoals bijvoorbeeld de uitgever. Wanneer een werk of een deel ervan ergens voor
wordt aangewend, zal dit indirecte reclame voor de oorspronkelijke auteur of het werk met
zich meebrengen.222 De vereiste die daaraan is gekoppeld, is dat de oorspronkelijke auteur
wordt erkend voor de bijdrage die hij heeft geleverd.
1.2. Het belang van de fair use doctrine
174. De fair use doctrine is, zoals beschreven bij de gevolgtrekkingen uit het experiment
Valuing Intellectual Property, in twee gevallen nuttig om in te roepen. In het eerste geval
wanneer de biases in hoofde van de maker van het werk een endowment effect veroorzaken
en zo leiden tot een overwaardering, waardoor transacties op de intellectuele
eigendomsmarkt moeizaam of niet plaatsvinden. Het is daartoe vereist dat de rechtbanken
over het vermogen beschikken om een endowment effect op te sporen en tot de conclusie
te komen dat het tweede gebruik fair is.
De fair use doctrine ook kan zijn nut bewijzen in de context van het recht op integriteit en
het divulgatierecht, bij het gebruik van ongepubliceerde werken.223 Een artiest zal sterk op
zijn strepen staan wat betreft zijn eer en reputatie, aangezien zijn werk daarmee valt of
staat. Een parodie van zijn werk of kritiek erop kunnen een artiest immers de das omdoen.
Wanneer hij het gebruik van zijn werk of de wijzigingen eraan moreel onaanvaardbaar acht,
zal er geen overeenkomst gesloten worden tussen de gebruiker en de artiest. Nochtans zijn
dergelijke vormen van een tweede gebruik gewild in de maatschappij. Het recht op
integriteit en het divulgatierecht kunnen ervoor zorgen dat de vrijheid van anderen beperkt
wordt, omdat zij schrik hebben vervolgd te worden voor hun creaties. Daarom zal
221 W.M. LANDES en R.A. POSNER, “ An Economic Analysis of Copyright Law”, J. Legal Stud. 1989, (325) 359. 222 Ibid. 223 D.S. CIOLINO, “Rethinking the Compatibility of Moral Rights and Fair Use”, Wash. & Lee L. Rev. 1997, (33) 48; K.D. CREWS, “Fair Use of Unpublished Works: Burdens of Proof and the Integrity of Copyright”, Ariz St. L.J. 1999, (3) 14; G.J. YONOVER, “The Precarious Balance: Moral Rights, Parody, and Fair Use”, Cardozo Arts & Ent. L.J. 1996, (79) 110.
72
bijvoorbeeld een parodist gebaat zijn bij het inroepen van die fair use doctrine om niet
blootgesteld te worden aan een vervolging vanwege de artiest wegens een inbreuk op het
recht op integriteit of het divulgatierecht. Het is echter niet eenvoudig om tegen de morele
rechten van een auteur op te komen op grond van de fair use doctrine.224
1.3. De toepassing van de fair use doctrine
1.3.1. De toetsingscriteria
175. De rechter zal moeten toetsen of het gebruik van een beschermd werk fair is. Bij de
afweging of de fair use doctrine kan worden ingeroepen, zal hij vier criteria in aanmerking
nemen. Een eerste factor waar hij rekening mee zal moeten houden is wat het doel van de
gebruiker van het werk is. Daarnaast zal hij de aard van het beschermde werk in zijn
beoordeling betrekken. Ook de omvang en de vraag of een essentieel of substantieel deel
uit het oorspronkelijk werk werd gebruikt worden in acht genomen. Tot slot zal de rechter
ook de effecten die het gebruik teweegbrengt op de markt en eventuele veranderingen in
de waarde van het oorspronkelijk werk in aanmerking nemen.225
1.3.2. Onzekerheid gepaard met de toepassing van de fair use doctrine
176. Op dit moment zijn de uitkomsten van de toepassing van de fair use doctrine nog
steeds erg moeilijk in te schatten. Het is een extreem buigzaam begrip en de rechtbanken
zijn, na jarenlange rechtspraak, nog steeds niet tot een eenvormige toepassing ervan
gekomen.226 De fair use doctrine heeft dus niet tot gevolg dat een tweede gebruiker de
mogelijkheid heeft om in te schatten of dat tweede gebruik zal leiden tot een inbreuk of
niet.227 Deze onwetendheid in hoofde van de tweede gebruiker heeft tot gevolg dat deze
224 G.J. YONOVER, “The Precarious Balance: Moral Rights, Parody, and Fair Use”, Cardozo Arts & Ent. L.J. 1996, (79) 122. 225 W.M. LANDES en R.A. POSNER, The Economic Structure of Intellectual Property Law, Cambridge, Massachusetss en Londen, The Belknap Press of Harvard University, 2003, 115; G.J. YONOVER, “The Precarious Balance: Moral Rights, Parody, and Fair Use”, Cardozo Arts & Ent. L.J. 1996, (79) 117-120. 226 J. GIBSON, “Risk Aversion and Rights Accretion in Intellectual Property Law”, Yale L. Rev. 2007, (882) 889; M. SAG, “God in the Machine: A New Structural Analysis of Copyright’s Fair Use Doctrine”, Mich. Telecomm. & Tech. L. Rev. 2005, (381) 383. 227 J. GIBSON, “Risk Aversion and Rights Accretion in Intellectual Property Law”, Yale L. Rev. 2007, (882) 889; M.A. LEMLEY, “Dealing with Overlapping Copyrights on the Internet”, Dayton L. Rev. 1997, (547) 566. Hieromtrent bestaat echter geen eenvormigheid. Samuelson vindt dat in de huidige rechtspraak bepaalde
73
laatste geneigd zal zijn een toestemming voor het gebruik te vragen aan de maker of
eigenaar van het werk, zelfs in gevallen waar dit eigenlijk niet nodig is.228 Een ander gevolg
van dergelijke onzekerheid is dat de ‘tweede gebruiker’ zijn werk zal aanpassen of wijzigen
om zo een aansprakelijkheidsvordering wegens een inbreuk te vermijden.229 In het slechtste
geval zal die laatste ontmoedigd worden en het gebruik van een auteursrechtelijk
beschermd werk in zijn eigen werk vermijden.230
177. Wanneer een rechter moet beslissen of het gebruik dat gemaakt wordt van een
auteursrechtelijk beschermd werk al dan niet fair is, moet hij deze gebruiken toetsen aan
de bovenstaande toetsingscriteria. De rechter heeft hierbij echter een uitgebreide
discretionaire bevoegdheid, waardoor de toepassing van de fair use doctrine tot
uiteenlopende resultaten kan leiden. Dit komt mede omdat de normen omtrent de fair use
doctrine als standaarden zijn geformuleerd. Een wettelijke norm kan ofwel een regel
uitmaken ofwel een standaard vooropstellen.231 Regels geven de rechters minder
flexibiliteit, waardoor hun uitspraken beter te voorspellen zijn dan het geval is bij wettelijke
normen geformuleerd als standaarden.232
1.4. Voorstel tot meer zekerheid
1.4.1. Safe harbors
178. Parchomovsky en Goldman hebben de problematiek van de onzekerheid omtrent de
toepassing van de fair use doctrine aangegrepen en een voorstel gedaan om meer
duidelijkheid in de toepassing van de fair use doctrine te brengen. Zij stellen voor
zogenaamde ‘safe harbors’ te ontwikkelen. Hun voorstel houdt in dat bepaalde gebruiken
nauwkeurig omschreven worden. Wanneer een gebruik binnen de definitie van een safe
patronen waar te nemen zijn die de voorspelbaarheid van de fair use doctrine bevorderen, zie P. SAMUELSON, “Unbundling Fair Uses”, Fordham L. Rev. 2008, (2537) 2541. 228 J. GIBSON, “Risk Aversion and Rights Accretion in Intellectual Property Law”, Yale L. Rev. 2007, (882) 890; G. PARCHOMOVSKY en K.A. GOLDMAN, “Fair Use Harbors”, Va. L. Rev. 2007, (1483) 1498. 229 J. GIBSON, “Risk Aversion and Rights Accretion in Intellectual Property Law”, Yale L. Rev. 2007, (882) 890. 230 M. SAG, “God in the Machine: A New Structural Analysis of Copyright’s Fair Use Doctrine”, Mich. Telecomm. & Tech. L. Rev. 2005, (381) 384. 231 L. KAPLOW, “Rules Versus Standards: An Economic Analysis”, Duke L.J. 1992, 557-629; P. SCHLAG, “Rules and Standards”, UCLA L. Rev. 1985, 379-430. 232 C.R. SUNSTEIN, “Problems with Rules”, Cal. L. Rev. 1995, (953) 976-977.
74
harbor valt, dan zal dit gebruik sowieso als fair beschouwd worden. Kan het gebruik niet
onder de definitie geplaatst worden, dan zal de rechter - zoals nu het geval is - de
bevoegdheid hebben om discretionair over het gebruik te beslissen.233
1.4.2. De te verwachten gevolgen
179. De safe harbors zullen aldus duidelijkheid scheppen omtrent de toepassing van de fair
use doctrine. Een tweede gebruiker zal bijgevolg over de mogelijkheid beschikken om in
te schatten of de geplande aanwending van een auteursrechtelijk beschermd werk,
gerechtvaardigd zal worden onder de doctrine. De onzekerheid, die bijdroeg tot de
terughoudendheid van tweede gebruikers, wordt aldus weggenomen. Het valt te
verwachten dat tweede gebruiken dan ook frequenter en efficiënter zullen plaatsvinden.
180. Parchomovsky en Goldman voorspellen dat de invoering van dergelijke safe harbors
weinig tot geen invloed zullen hebben op de copyrighthouders, aangezien de gebruiken
onder de safe harbors beperkt geformuleerd zullen zijn. Het kan tot gevolg hebben dat de
inkomsten van een copyrighthouder eventueel wat verlagen, maar voor tweede gebruikers
zal het de kosten net doen dalen. Voor bepaalde, minieme gebruiken onder de safe harbors
zullen zij geen vergoeding verschuldigd zijn aan de copyrighthouder.234
1.5. Voorstel om overwaarderingen tegen te gaan
1.5.1. Het probleem
181. De experimenten toonden aan dat eigenaars of makers van een werk, de waarde ervan
zullen overschatten. Zij zijn onderhevig aan het endowment effect, waardoor zij het werk
zullen overwaarderen. Zodoende zullen overeenkomsten met een andere partij omtrent het
gebruik van het werk moeizaam of niet tot stand komen. Dit leidt tot hoge
onderhandelingskosten of erger nog, het zal de tweede gebruiker zijn handen van een
auteursrechtelijk beschermd werk afhouden met alle gevolgen van dien. Wanneer de
toepassing van de fair use doctrine beter in te schatten is, zullen tweede gebruikers hierop
233 G. PARCHOMOVSKY en K.A. GOLDMAN, “Fair Use Harbors”, Va. L. Rev. 2007, (1483) 1502. 234 Ibid., 1520.
75
kunnen rekenen. Een voorstel tot meer zekerheid werd hierboven reeds aangereikt.
Mogelijks is een verandering in hoofde van de eigenaar of maker van een werk vereist. De
invoering van de fee shifting regel zou hieraan kunnen tegemoetkomen.
1.5.2. Fee shifting
1.5.2.1. De regel
182. Om tegemoet te komen aan deze problematiek, hebben Menell en Depoorter een
voorstel tot invoering van een fee shifting regel gedaan. Zij opteren om het gedrag van de
copyrighthouder bij te stellen. De regel die zij voorstellen zorgt ervoor dat de
copyrighthouder genoodzaakt wordt om het bod van de tweede gebruiker serieus te nemen.
Tegelijk wordt aan de tweede gebruiker een sterkere positie gegeven tijdens het
onderhandelen omtrent het gebruik van het beschermde werk. 235
183. Het voorstel dat Menell en Depoorter doen in Using Fee Shifting to Promote Fair Use
and Fair Licensing, houdt in dat de tweede gebruiker een bedrag voor het gebruik voorstelt
aan de houder van het copyright. In de situatie dat de gebruiker de aanwending van het
werk fair acht, kan hij dus nul euro bieden voor het gebruik van het auteursrechtelijk
beschermd werk.236
184. Wanneer de houder van het copyright het bod niet aanvaardt, noch weigert, kan de
tweede gebruiker voorlopig gebruik maken van het beschermde werk, na het voorgestelde
bedrag op een geblokkeerde rekening te storten.
185. In het geval de copyrighthouder het bod van de tweede gebruiker weigert en de zaak
voor de rechter komt, zal die moeten bepalen of het hier een inbreuk op de rechten van de
copyrighthouder betreft of niet.237
Besluit de rechtbank dat het voorgestelde gebruik van het werk als fair beschouwd moet
235 P.S. MENELL en B. DEPOORTER, “Using Fee Shifting to Promote Fair Use and Fair Licensing”, Cal. L. Rev. 2014, (53) 59. 236 Ibid., 77-78. 237 Ibid., 77-78.
76
worden, dan zal de tweede gebruiker het beschermde werk kunnen aanwenden. Het bedrag
dat op de geblokkeerde rekening werd gestort, zal aan de tweede gebruiker terugbezorgd
worden en de copyrighthouder zal de proceskosten van de tweede gebruiker moeten dragen.
Komt de rechter echter tot het besluit dat het voorgestelde gebruik geen fair use betreft,
dan kunnen verschillende pistes gevolgd worden. Een eerste situatie is die waarin de rechter
het gebruik van het oorspronkelijke werk mogelijk acht, maar het bod van de tweede
gebruiker te hoog vindt. Het bedrag dat de tweede gebruiker aan de copyrighthouder
verschuldigd is voor het tweede gebruik, zal van de geblokkeerde rekening gehaald worden
en doorgestort worden aan de copyrighthouder. Wat overblijft na de betaling aan de
copyrighthouder, keert terug naar de tweede gebruiker. Ook in deze situatie zal de
copyrighthouder de proceskosten van de tweede gebruiker moeten betalen. Komt de rechter
evenwel tot de conclusie dat de aanwending van het auteursrechtelijk beschermde werk niet
toegelaten is of het voorgestelde bod lager is dan dat wat de copyrighthouder moet
ontvangen, dan moet de tweede gebruiker voor de kosten van zijn aansprakelijkheid
opdraaien alsook voor de proceskosten.238
1.5.2.2. De gevolgen
186. De hypothesen die Menell en Depoorter opstellen, kunnen binnen het onderzoek naar
het temperen van de overwaarderingen in hoofde van de oorspronkelijke auteur geplaatst
worden. Dergelijke overwaarderingen zorgen ervoor dat mogelijke overeenkomsten niet
gesloten worden en tweede gebruiken zodoende verloren gaan. Het ‘bestraffen’ van zulke
overschattingen is mogelijk via de regel van fee shifting, aangezien het te hoog waarderen
van een werk een copyrighthouder wel eens duur kan komen te staan. Het invoeren van
bovenstaande regel kan zowel op het niveau van een individu als op het niveau van de
markt, gevolgen met zich meebrengen.
187. Wat betreft het gevolg voor het maken van individuele beslissingen, kan in de praktijk
verwacht worden dat overeenkomsten vlotter gesloten zullen worden. Wanneer de tweede
gebruiker een bod uitbrengt, zal de copyrighthouder sneller geneigd zijn dit te accepteren
of op zijn minst een aanvaardbaar tegenbod doen. De kosten die met het onderhandelen
238 Ibid., 78.
77
over dergelijke overeenkomsten gepaard gaan, zullen zodoende lager liggen dan die onder
het huidige regime.239 De som die de copyrighthouder boven het hoofd hangt, zal hem twee
keer doen nadenken vooraleer hij het voorstel van de tweede gebruiker afketst. Het feit dat
hij het risico loopt om de kosten van de procedure te moeten betalen, laat de waarde van
een vordering tegen een inbreuk dalen.240
Doordat de kansen op een aanvaarding van het voorstel van de tweede gebruiker groter
worden, zal de tweede gebruiker vaker een beroep doen op de fair use doctrine dan
tegenwoordig het geval is. Daaruit volgt ook dat een tweede gebruiker vaker een bod, wat
ook een bod van nul euro kan zijn wanneer hij het gebruik fair acht, zal uitbrengen.241
Onder het huidige regime heerst sterk de idee van ‘wait and see’. Een copyrighthouder is
niet verplicht op een aanbod van een tweede gebruiker in te gaan. Zodoende zal het aanbod
vaak gedurende lange tijd hangende zijn. Onder het regime waar een fee shifting regel
ingevoerd wordt, ontstaat nog steeds geen plicht tot antwoorden. De copyrighthouder zal
echter wel aangespoord worden de tweede gebruiker van een antwoord te dienen, gezien
de gevolgen bij het negeren van het aanbod.242
188. De fee shifting regeling zou ook veranderingen teweegbrengen voor de markt van de
intellectuele eigendom. De copyrighthouders zijn geneigd hun werken zo goed en zo kwaad
als het kan te beschermen. Zij zijn niet happig een tweede gebruik van hun werk toe te laten
en de huidige regeling van het copyright biedt hen ook de mogelijkheid hun werken zo veel
mogelijk af te schermen indien zij dit wensen. Het inzetten van proceskosten in de strijd
tegen de weigerachtige copyrighthouders en het minder aantrekkelijk maken van een proces
tegen een vermoedelijke inbreuk aan te spannen, kan voor de tweede gebruikers en
copyrighthouders een efficiëntere en voordeligere markt opleveren.243
239 Ibid., 79. 240 Ibid., 79 241 Ibid., 79. 242 Ibid., 84. 243 Ibid., 81.
78
2. Het citaatrecht
189. Artikel XI.189, § 1 van het Wetboek economisch recht bepaalt:
“Het citeren uit een werk dat op geoorloofde wijze openbaar is gemaakt, ten behoeve van kritiek,
polemiek, recensie, onderwijs, of in het kader van wetenschappelijke werkzaamheden, maakt geen
inbreuk op het auteursrecht, voorzover zulks geschiedt overeenkomstig de eerlijke beroepsgebruiken
en het beoogde doel zulks wettigt.
Het citeren bedoeld in het vorige lid moet de bron en de naam van de auteur vermelden, tenzij dit
niet mogelijk blijkt.”.244
Dit artikel omvat de Belgische, weliswaar beperktere, equivalent van de fair use doctrine,
genaamd het citaatrecht. Het citaatrecht vormt een uitzondering op de vermogensrechten
van een auteur, namelijk het reproductierecht en publiek mededelingsrecht.245 Het maakt
in bepaalde gevallen het gebruik van een werk mogelijk, zonder dat de voorafgaande
toestemming van de auteur vereist is.
190. De term ‘citaatrecht’ is op verschillende punten misleidend. Tegen de verwachtingen
in, valt het gebruik van alle soorten werken onder het toepassingsgebied van dit recht.246
Zowel literaire werken, alsook werken van beeldende kunst vallen onder het aangehaalde
artikel.
Het feit dat hier gesproken wordt over een ‘recht’ kan ook verwarring doen omstaan
omtrent de toepassing van artikel XI.189, § 1 WER. Deze uitzondering kan ingeroepen
worden in een inbreukprocedure, maar houdt niet in dat de oorspronkelijke auteur nooit
tegen een gebruik, zoals bedoeld in laatstgenoemd artikel, van zijn werk zal kunnen
optreden. Diegene die aldus gebruik maakt van een auteursrechtelijk werk kan op basis van
het citaatrecht opkomen tegen een vordering die door de auteur tegen hem werd ingesteld.
In het geval een auteur op voorhand een bepaald gebruik van zijn werk verbiedt, die
normalerwijze toegelaten zou zijn door het citaatrecht, heeft een derde niet het recht om
244 Artikel XI.189, § 1 Wetboek Economisch Recht. 245 J. KEUSTERMANS, P. BLOMME en M. FLAMME, Auteursrecht – Capita selecta, Gent, Larcier, 2015, nr. 231. 246 W-.J. COSEMANS, “Auteursrechten en sociale media: hoeveel vrienden heeft Mr. Copyright?”, in P. VALCKE, P.J. VALGAEREN en E. LIEVENS (eds.), Sociale Media, Antwerpen, Intersentia, 2013, (247) 261; F. GOTZEN en M-.C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, 2014, 53.
79
naar de rechter te stappen om de beveiliging die de auteur in het leven riep, te laten
verwijderen. Deze uitzondering kan dus niet opgeëist worden als recht.247
191. Het citaatrecht kan ingeroepen worden wanneer het werk waaruit het citaat komt op
geoorloofde wijze werd openbaar gemaakt. Onmiddellijk kan de vraag gesteld worden
wanneer een werk openbaar werd gemaakt op een geoorloofde manier. Tot voor kort was
het zo dat in België hieromtrent twee verschillende opvattingen bestonden. De
meerderheidsstrekking stelde voorop dat een werk geoorloofd was openbaar gemaakt
wanneer de auteur ooit beslist had om zijn werk aan het publiek vrij te geven, wat de
vindplaats van het werk dan ook is.248 Stel dat het werk uit een illegale bron gehaald werd,
dan nog kan de uitzondering van het citaatrecht op dit werk worden toegepast. De andere
strekking stelt dat de uitzonderingen enkel kunnen uitwerking vinden wanneer het
auteursrechtelijk beschermd werk uit een legale bron werd verkregen.249 Het Hof van
Justitie heeft deze laatste stelling uiteindelijk ook bijgetreden.250
192. Zoals uit artikel XI.187, § 1 WER blijkt, kan het citaatrecht enkel worden ingeroepen
wanneer het gebruik bepaalde doeleinden dient. Een citaat voor commerciële doeleinden
zal niet onder de uitzondering vallen. Een ander kenmerk van deze uitzondering is dat het
een dwingend karakter heeft - wat betekent dat van deze uitzondering - op straffe van
nietigheid, geen afstand kan worden gedaan.251
193. Er wordt aangenomen dat een citaat altijd kort is. Hoe het woord ‘kort’ precies moet
worden ingevuld, is bepaald door de feiten. De eerlijke beroepsgebruiken zullen ook
medebepalen of de lengte van een citaat uit een werk al dan niet door de beugel kan. In
sommige gevallen, denk daarbij voornamelijk aan werken van beeldende kunstwerken, is
247 Hoorcolleges van Prof. Dr. Vanhees in het kader van de Grondige Studie Intellectuele Rechten aan de UGent, gevolgd in het academiejaar 2014-2015. 248 F. GOTZEN en M-.C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, 2014, 53; H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, (11) 43; J. KEUSTERMANS, P. BLOMME en M. FLAMME, Auteursrecht – Capita selecta, Gent, Larcier, 2015, nr. 237. 249 J. KEUSTERMANS, P. BLOMME en M. FLAMME, Auteursrecht – Capita selecta, Gent, Larcier, 2015, nr. 232. 250 HvJ 10 april 2014, nr. C-435/12, ECLI:EU:C:2014:1, ACI Adam/Thuiskopie. 251 Hoorgcolleges van Prof. Dr. Vanhees in het kader van de Grondige Studie Intellectuele Rechten aan de UGent, gevolgd in het academiejaar 2014-2015.
80
zelfs de volledige overname van een werk toegelaten aangezien de overname van slechts
een gedeelte van het werk in de praktijk niet zinvol is.252
3. Toekomst van de fair use doctrine en het citaatrecht
194. Het is duidelijk. De bescherming van de auteur moet hoog in het vaandel gedragen
worden en het belang ervan moet erkend worden. Het mag niet de bedoeling zijn dat dit ten
koste gaat van andere werken die een bijdrage aan de maatschappij zouden kunnen leveren.
Een gulden middenweg tussen deze verschillende belangen moet gezocht worden. Ofwel
moet het gedrag van de copyrighthouder bijgesteld worden, ofwel moet de auteur die
gebruik wil maken van een beschermd werk meer vrijheid gegeven worden.
195. Tot op vandaag hebben diegenen die het auteursrecht of het copyright in handen
hebben, vrij veel macht over wat er met hun beschermd werk zal gebeuren. Zij hebben de
belangrijkste, beschermingswaardige werken in handen, waardoor deze moeilijk
aanwendbaar worden voor anderen. Het is bij een copyrighthouder of auteur ingebakken
om zoveel mogelijk controle over zijn werk uit te voeren. Het huidige copyrightsysteem of
het huidige auteursrecht steunen de copyrighthouders of auteurs in hun drang naar
controle.253 De uitgebreide bescherming die de bestaande rechten bieden, zorgt ervoor dat
de kost om werken, die gebruik maken van auteursrechtelijk beschermde werken, te maken,
toeneemt. Dit wordt veroorzaakt door de oplopende onderhandelingskosten en eventuele
kosten van licenties. De omvangrijke bescherming kan ook tot gevolg hebben dat er geen
gebruik wordt gemaakt van een beschermd werk, aangezien een mogelijke vervolging de
tweede gebruiker angst inboezemt.254
196. De regelingen in Amerika en België, respectievelijk in het common law en civil law-
regime, liggen ver uiteen. Dit is grotendeels toe te wijden aan de uiteenlopende visies die
beide rechtssystemen hebben op de bescherming van een auteur. In Amerika wordt een
252 W-.J. COSEMANS, “Auteursrechten en sociale media: hoeveel vrienden heeft Mr. Copyright?”, in P. VALCKE, P.J. VALGAEREN en E. LIEVENS (eds.), Sociale Media, Antwerpen, Intersentia, 2013, (247) 261. 253J.C. FROMER, “Expressive Incentives in Intellectual Property”, Va. L. Rev. 2012, (1745) 1821; P.S. MENELL en B. DEPOORTER, “Using Fee Shifting to Promote Fair Use and Fair Licensing”, Cal. L. Rev. 2014, (53) 81. 254 B. DEPOORTER, A. HOLLAND en E. SOMMERSTEIN, “Copyright Abolition and Attribution”, Rev. L. & Econ. 2009, (1063) 1067-1068.
81
utilitaristische visie gehanteerd op het copyright. In deze visie zijn het de werken die een
bijdrage kunnen leveren aan de maatschappij, die bescherming verdienen. De fair use
doctrine biedt aldus de mogelijkheid om (delen van) auteursrechtelijk beschermde werken
te gebruiken in latere werken die leiden tot een sociaal nut. De bescherming van de auteur
zal in de Verenigde Staten vaak plaats moeten maken ten voordele van het maatschappelijk
nut. In Europa staat de bescherming van de persoonlijkheid van de auteur boven alles.
Slechts enkele uitzonderingen met een eng toepassingsgebied, zoals het citaatrecht van
artikel XI.189, § 1 WER, kunnen ietwat van deze bescherming doen afnemen.
197. De huidige Europese regelgeving brengt geen zekerheid, noch flexibiliteit met zich
mee.255 Het huidige rechtssysteem bakent de mogelijkheden wat betreft het gebruik van
auteursrechtelijk beschermde werken niet strikt af, maar omvat tegelijk een eng
toepassingsgebied waardoor uitzonderingen op de vermogensrechten van een auteur niet
flexibel kunnen toegepast worden. Meer flexibiliteit binnen het Europese systeem is
gewenst en daarvoor is het invoeren van elementen uit de fair use doctrine onontbeerlijk.256
198. Het toepassingsgebied van het Belgische citaatrecht onder artikel XI.189, § 1 WER is
veel enger dan dat van de fair use doctrine. Er gaan daarenboven stemmen op voor een
uitbreiding van de fair use doctrine, wat de twee regelingen nog verder uit elkaar zou
brengen. Het is aan Europa en in dit specifieke geval aan België, om stil te staan bij de
huidige beperkte regeling. Zoals aangehaald, zal een uitbreiding van de fair use doctrine
het gebruik van auteursrechtelijke werken door een ‘tweede gebruiker’ stimuleren en zo de
productie laten toenemen. Dergelijke werken kunnen van belang zijn in de maatschappij en
zijn desgevallend gewenst. Europa kan dus een voorbeeld nemen aan de fair use doctrine
die in de Verenigde Staten wordt toegepast.
199. De regeling van de fair use doctrine in Amerika staat evenwel ook nog niet op punt.
Er bestaat al lang een dilemma omtrent de invulling van het begrip fair use. Zonder dit
uitgebreide begrip zou de bescherming onder het copyright bekrompen zijn en zou het
gebruik van werken onpraktisch verlopen. Aan de andere kant zou een te flexibele
255 M. SENFTLEBEN, “Comparative Approaches to Fair Use: An Important Impulse for Reforms in EU Copyright Law”, in G.B. DINWOODIE (ed.), Methods and Perspectives in Intellectual Property, Northampton, Edward Elgar Publishing Inc., 2013, (30) 37. 256 Ibid.
82
interpretatie van het begrip fair use ertoe kunnen leiden dat de makers van een werk niet
meer geprikkeld worden om creatief en innoverend te werk te gaan.257 Heel wat
onzekerheden gaan aldus met de toepassing van de doctrine gepaard. Daarom gaan er
stemmen op om oplossingen te voorzien zodat de uitkomsten van de toepassing van de fair
use doctrine beter te voorspellen zijn. De safe harbors van Parchomovsky en Goldman
kunnen aan deze nodige deugd tegemoet komen.258
200. De overwaarderingen die ontstaan in hoofde van de eigenaar van een goed zorgen
ervoor dat het goed moeilijk te verhandelen wordt. Er moest dus ook een aanpassing
voorzien worden om dergelijke overschattingen in hoofde van de copyrighthouder te doen
afnemen. De fee shifting regel is een tweede voorstel tot wijziging van de fair use doctrine,
die werd aangereikt om het gebruik van de doctrine aantrekkelijker en efficiënter te maken,
wat positieve gevolgen op de intellectuele eigendomsmarkt zal teweegbrengen. Wat hier
allemaal van in huis zal komen is op dit moment nog onduidelijk.
201. Niet alle landen die onder het common law-systeem vallen, kennen de fair use
doctrine. In het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld, werd reeds een voorstel gedaan om een
rechtsfiguur gelijkaardig aan de fair use doctrine in te voeren. De regering heeft echter
besloten dat geen vrijstellingen moeten geïmplementeerd worden voor gebruikers van
inhoud die beschermd wordt door het copyright. Bij haar weigering uitte zij haar
bezorgdheid over de draagwijdte van dergelijke vrijstelling: "Another significant concern
is the extent to which such an exemption might allow others to use the works in a way that
the existing rights holders do not approve of and the impact that exemptions in this area
might have on remuneration". Ook klonk het uit de hoek van tegenstanders dat reeds een
uitgebreide opsomming bestaat van welk gebruik wel of niet kan gemaakt worden van een
257 M. SAG, “God in the Machine: A New Structural Analysis of Copyright’s Fair Use Doctrine”, Mich. Telecomm. & Tech. L. Rev. 2005, (381) 382. 258 Andere auteurs stelden ook reeds verschillende benaderingen van de fair use doctrine voor om meer zekerheid te bieden omtrent de toepassing van de doctrine. Zie M.W. CAROLL, “Fixing Fair Use”, N.C. L. Rev. 2007, 1087-1154 (voorstel tot invoering van een Fair Use Board in the U.S. Copyright Office dat een gebruik fair kan verklaren); J.P. LIU, “Regulatory Copyright”, N.C. L. Rev. 2004, 87-166 (voorstel tot het geven van meer bevoegdheid aan de U.S. Copyright Office om uitzonderingen op het copyright in te voeren en richtlijnen op te stellen).
83
beschermd werk.259 Dit voorbeeld illustreert dat de implementatie van de fair use doctrine
niet van een leien dakje zal lopen en het laatste hierover dus nog niet is geschreven.
Afdeling 2. Work made for hire doctrine
202. Uit het experiment The Creativity Effect260 bleek dat artiesten geneigd zijn de waarde
van hun eigen creaties te overschatten. De resultaten toonden aan dat dergelijke
overwaarderingen in hoofde van loutere eigenaars van een werk minder aanwezig zijn dan
bij de werkelijke maker ervan. In hoofde van de schepper van het werk treedt aldus het
creativiteitseffect op.
Omdat de overwaarderingen in hoofde van de creatieveling dus sterker zijn dan bij de
loutere eigenaar van het werk, verloopt het sluiten van overeenkomsten met de
eerstgenoemde partij moeizamer. Er moet gezocht worden naar een manier om dit effect
geen storende factor meer te laten zijn bij transacties op de intellectuele eigendomsmarkt.
Een voorstel die Buccafusco en Sprigman in hun experiment aanhalen, is het uitbreiden
van de work made for hire doctrine.261 Bij het toepassen van de work made for hire doctrine
komen zowel de vermogensrechten als de morele rechten in handen van de opdrachtgever
of werkgever terecht. Het onderhandelen over het gebruik van het werk zal dus via de
opdrachtgever of werkgever gebeuren, die ‘slechts’ een loutere eigenaar is van het werk.
203. De huidige definitie van een work made for hire is:
“(1) a work prepared by an employee within the scope of his or her employment; or
(2) a work specially ordered or commissioned for use as a contribution to a collective work, as a
part of a motion picture or other audiovisual work, as a translation, as a supplementary work, as a
compilation, as an instructional text, as a test, as answer material for a test, or as an atlas, if the
parties expressly agree in a written instrument signed by them that the work shall be considered a
work made for hire”.262
259 UK GOVERNMENT, UK Government Response to European Commission’s Green Paper – Copyright in the Knowledge Economy, december 2008, http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20140603093549/http://www.ipo.gov.uk/c-eupaper.pdf. 260 C.J. BUCCAFUSCO en C.J. SPRIGMAN, “The Creativity Effect”, U. Chi. L. Rev. 2011, 31-53. 261 Ibid,. 48. 262 Title 17, Section 101 United States Code (17 U.S.C. §101).
84
Het gaat dus om werken die uitgevoerd zijn binnen een arbeidsrelatie. Ook werken die
opgesomd zijn in bovenstaand artikel vallen onder de work made for hire doctrine, indien
de partijen schriftelijk overeenkomen dat het werk als een work made for hire zal behandeld
worden.
204. Sommige auteurs zijn voorstanders van een uitbreiding van de work made for hire
doctrine, terwijl anderen juist voor de inperking ervan opperen. Hieronder zullen de
argumenten contra en pro de work made for hire doctrine worden opgesomd. Daarna zal de
situatie in Europa, meer in het bijzonder in België, besproken worden en zullen de kosten,
die het gebrek aan dergelijke rechtsfiguur met zich meebrengt, aangekaart worden.
1. Argumenten contra de work made for hire doctrine
205. De work made for hire doctrine stoot vaak op tegenkanting wat betreft het feit dat de
morele rechten, met name het recht op erkenning van vaderschap en het recht op integriteit,
in handen van de opdrachtgever of werkgever terechtkomen.
206. Het recht op erkenning van vaderschap komt dus niet in handen van de uitvoerder van
de opdracht of de werknemer. Nochtans zou de volledige aanwending van het recht,
volgens onder andere Benjamin Hayes, positieve gevolgen kunnen hebben op economisch
vlak. Het zou de maker van het werk - dus de werknemer of uitvoerder van de opdracht -
een sterkere positie geven tijdens de onderhandelingen met de wederpartij. Een tweede
gevolg is dat de werknemers of uitvoerders meer erkenning zullen krijgen voor hun werk.
Deze bekendheid zal hen dan een sterkere onderhandelingspositie opleveren en de
mogelijkheid met zich meebrengen meer economisch profijt uit hun werken te halen.263
Ook werkgevers/opdrachtgevers kunnen voordeel ondervinden bij het toekennen van het
recht op erkenning van vaderschap aan de werknemer-uitvoerder van de opdracht. Wanneer
de naam van de maker van een werk erop vermeld staat en de artiest op die manier
waardering krijgt van het publiek, zal dit hem prikkelen en stimuleren om nog innovatiever
en creatiever te werk te gaan en zal hij meer willen gaan produceren. Hij zal zijn schouders
nog wat extra onder zijn werk steken en daar zal de werkgever-opdrachtgever de vruchten
263 B.S. HAYES, “Moral Rights in the U.S. and Works for Hire”, supra vn. 127, (1014) 1027-1028.
85
van plukken. Ook hier heeft het recht op erkenning van vaderschap dus economische
consequenties.264
Een ander positief gevolg van het recht op erkenning van vaderschap in handen van de
werknemer te laten, is dat er een billijkere positie ontstaat voor de werknemers binnen een
bedrijf. Dit komt het bedrijf, dat hoofdzakelijk werkt met eigendomsrechtelijk beschermde
producten, alleen maar ten goede. Zij rekenen op de inzet en competenties van hun
werknemers en door deze een goede positie binnen de bedrijfsstructuur te geven, worden
de werknemers gestimuleerd zich verder te engageren voor het bedrijf.265
207. Ook het recht op integriteit komt bij een work made for hire automatisch toe aan de
opdrachtgever of de werkgever. Hansmann en Santilli opteren voor een volledige
uitwerking van het recht op integriteit in hoofde van de uitvoerder van het werk of de
werknemer. Zij hameren op de financiële belangen die voor een artiest gepaard gaan met
het intact houden van zijn werk. Wijzigingen aan een reeds verkocht werk kunnen de prijs
van nog onverkochte werken doen dalen. Eerdere werken dienen ook als reclame voor de
toekomstige werken van een auteur.266 Zo komen zij tot de conclusie dat het beter zou zijn
dat het recht op integriteit niet overgaat op de opdrachtgever of werkgever bij een werk dat
wordt gemaakt in hun opdracht.267
2. Argumenten pro de work made for hire doctrine
208. Bovenstaande redenering, met betrekking tot het recht op vaderschap, wordt echter
slechts sporadisch bijgetreden. Onder andere professor Hansmann en Santilli bepleiten de
onvervreemdbaarheid van het recht op erkenning van vaderschap absoluut niet. Zij grijpen
terug naar de klassieke theorie dat de morele rechten de artiest die ‘kunst’ heeft
geproduceerd - in de enge zin van het woord - heeft geproduceerd, moeten beschermen.
Een werk gemaakt door een werknemer is zodanig gecontroleerd door de werkgever en zit
vol met diens insteken, dat deze niet meer voor ‘kunst’ kunnen worden aangezien.268 Als
een uitvoerder een opdracht aanvaardt of een werknemer een taak uitvoert, vervreemdt hij
264 Ibid., 1028. 265 Ibid., 1028. 266 H. HANSMANN en M. SANTILLI, “Artists’ moral rights”, supra vn. 10, (95) 104-105. 267 Ibid. 268 H. HANSMANN en M. SANTILLI, “Artists’ moral rights”, supra vn. 10, (95) 134.
86
stilzwijgend zijn rechten op het werk omdat hij onmogelijk zijn creativiteit de vrije loop
kan laten gaan.269 Wanneer morele rechten louter worden beschouwd als rechten ter
bescherming van werken van ‘fijne kunst’, dan is de visie van Hansmann en Santilli
correlerend met de filosofie achter de morele rechten.
Benjamin Hayes daarentegen, merkt op dat het copyright wordt toegekend aan zowel
artistieke als non-artistieke werken en vraagt zich of waarom dit dan niet door te drijven
bij de morele rechten. Morele rechten hebben vaak een economische rechtvaardiging
waardoor het niet onlogisch zou zijn deze rechten ook toe te kennen aan non-artistieke
werken.270
Waar Hayes het recht op erkenning van vaderschap in handen van de werknemer of
uitvoerder van de opdracht wil houden, vinden Hansman en Santilli dat deze beter in
handen van de werkgever of opdrachtgever terechtkomen.
209. Wat betreft de toepassing van het recht op integriteit binnen de work made for hire
doctrine, nemen Hayes en Hansmann en Santilli opnieuw een tegenovergesteld standpunt
in. Dit keer zijn het laatstgenoemden die, zoals supra uitgelegd, geen voorstander van de
work made for hire doctrine zijn die voorziet in de overdracht van het recht op integriteit
op de werkgever of opdrachtgever. Hayes daarentegen argumenteert waarom het recht op
integriteit de werkgever of opdrachtgever ten goede komen. Hij gooit het bij deze
redenering over een andere boeg en werpt de idee van de volledige uitwerking van recht op
integriteit in hoofde van de maker van het werk bij werken gemaakt in opdracht van de
werkgever in de prullenmand. Er moet rekening gehouden worden met de economische
belangen van de opdrachtgever naast die van de werknemer. De werknemer zou de
belangen van de werkgever kunnen dwarsbomen door zijn recht op integriteit volledig te
gebruiken. Zo bestaat de mogelijkheid dat de maker van het werk, zijnde de uitvoerder of
werknemer, het artistieke belang van het werk boven het economisch belang zou plaatsen.
Wanneer de uitvoerder of werknemer dan alles voor het zeggen zou hebben, kan het gevolg
daarvan zijn dat de economische voordelen voor de werkgever of opdrachtgever verloren
gaan.271 Wil een opdrachtgever of werkgever kleine wijzigingen aan een kunstwerk
269 B.S. HAYES, “Moral Rights in the U.S. and Works for Hire”, supra vn. 127, (1014) 1029. 270 Ibid., 1029-1030. 271 Ibid., 1030-1031.
87
aanbrengen, zoals bijvoorbeeld een werk versieren met kerstverlichting tijdens de
kerstperiode, dan kan dit voor de uitvoerder of werknemer een inbreuk op zijn recht op
integriteit betekenen. Was de work made for hire doctrine onbestaande, dan zou het recht
op integriteit nog in handen van een van die laatsten liggen en zou het dus toch noodzakelijk
zijn dat de opdrachtgever of werkgever een contract sluit met zijn uitvoerder of werknemer
om de rechten aan hem te laten overdragen. Dit zal opnieuw zorgen voor een stijging van
de kosten die gepaard gaan met het sluiten van een overeenkomst.272
210. Een groot pluspunt aan de work made for hire doctine is dus dat het ervoor zorgt dat
onderhandelingen overbodig worden en de transactiekosten dalen. Door de doctrine liggen
de auteursrechten - waaronder de morele rechten - automatisch in handen van de werkgever
of opdrachtgever. Dit zorgt ervoor dat niet meer moet onderhandeld worden over een
eventuele overdracht van deze rechten van de werknemer of uitvoerder van de opdracht aan
de werkgever of opdrachtgever.273
211. Ook andere doeltreffende oplossingen worden door de work made for hire doctrine
gecreëerd. Wanneer meerdere personen hebben samengewerkt om tot het eindresultaat van
het werk te komen, is de meest efficiënte oplossing om de auteursrechten aan één persoon
toe te kennen.274
Ook wordt de opdrachtgever of werkgever geacht minder risicomijdend te zijn. Door de
uitvoerder of werknemer een loon uit te betalen in plaats van te contracteren voor zijn
geproduceerde werk, wordt het risico verschoven naar de opdrachtgever of werkgever.275
Deze risicoverschuiving zou gebrekkig zijn, indien de uitvoerder/werknemer alsnog
financiële belangen in zijn werk behoudt. Daarom wordt verwacht dat, ook al krijgt de
uitvoerder/werknemer de rechten in handen, onderhandelingen zullen plaatsvinden opdat
de rechten in handen van de opdrachtgever of werkgever komen. Deze onderhandelingen
zouden ervoor zorgen dat de transactiekosten stijgen.276
272 W.M. LANDES en R.A. POSNER, The Economic Structure of Intellectual Property Law, Cambridge, Massachusetss en Londen, The Belknap Press of Harvard University, 2003, 274. 273 Ibid., 272. 274 Ibid., 272. 275 Ibid., 272. 276 Ibid.
88
3. Geen work made for hire doctrine in België
212. België kent geen gelijkaardige constructie als de work made for hire doctrine.
Wanneer een werkgever of een opdrachtgever een werknemer of derde belast met het
maken van een werk, zullen de rechten die met het werk verbonden zijn, toekomen aan
diegene die door het Belgische recht als auteur wordt beschouwd, zijnde de werknemer of
de uitvoerder van de opdracht.277 Dat de oorspronkelijke schepper van het werk uiteindelijk
aan het langste eind trekt, is niet verbazingwekkend. Boyle omschreef de continentale
Europese visie op de auteur reeds als ‘Romantic authorship’.278 De romantische auteur is
een geïdealiseerde figuur, een genie, die beschermd moet worden omwille van zijn
originele werken.279
3.1. Overdracht van de vermogensrechten
213. Omdat het gebrek aan een rechtsfiguur als de work made for hire doctrine het gebruik
van het werk bemoeilijkt, zullen werkgevers of opdrachtgevers doorgaans de
vermogensrechten in een overeenkomst aan hen laten overdragen. Het kan een definitieve
vervreemding van de rechten inhouden, maar evengoed een toestemming om het werk
tijdelijk, en eventueel onder voorwaarden te exploiteren via het verlenen van een licentie
of gebruiksrecht.280 Wat de overdracht ook precies inhoudt, ze zal nooit impliciet
plaatsvinden. Louter een arbeidsovereenkomst volstaat niet om dergelijke rechten over te
dragen.281
214. De overdracht van de vermogensrechten zal slechts kunnen plaatsvinden wanneer een
werk tot stand wordt gebracht in de uitvoering van een overeenkomst, “voor zover
uitdrukkelijk in die overdracht van rechten is voorzien en voor zover de creatie van het
werk binnen het toepassingsbied van de overeenkomst of het statuut valt”.282 Zijn de
werken niet uitgevoerd binnen een arbeidsovereenkomst of statuut, maar ter uitvoering van
277 Artikel XI.170, lid 1 Wetboek Economisch Recht. 278 J. BOYLE, Shamans, Software, and Spleens: Law and the Construction of the Information Society, Cambridge, Harvard University Press, 1996, 270 p. 279 M.A. LEMLEY, “Romantic Authorship and the Rhetoric of Property”, Tex. L. Rev. 1996, (873) 877. 280 P. DE WULF en S. DIELS, “Overdracht van intellectuele rechten en de arbeidsovereenkomst”, Or. 2008, (145) 153. 281 B. MICHAUX, “Droit d’auteur et contrat de travail ou statut”, Ors. 1995, (253) 257. 282 Artikel XI.167, § 3, lid 1 Wetboek Economisch Recht.
89
een bestelling, dan zullen de vermogensrechten kunnen worden overgedragen aan de
opdrachtgever “voor zover deze laatste een activiteit uitoefent in de niet-culturele sector of
in de reclamewereld, voor zover het werk bestemd is voor die activiteit en uitdrukkelijk in
die overdracht van rechten is voorzien”.283
3.2. Overdracht van de morele rechten
215. De morele rechten van een auteur zijn onvervreemdbaar, zoals artikel XI.165, § 2 van
het WER bepaalt. In datzelfde artikel wordt toegevoegd dat de globale afstand van de
toekomstige uitoefening van de morele rechten nietig is. Aangezien de wet uitdrukkelijk
verwijst naar een ‘globale’ afstand kan hieruit a contratrio afgeleid worden dat een
gedeeltelijke afstand van de morele rechten wel mogelijk is.284
216. Een voorbeeld van een gedeeltelijke overdracht van een moreel recht is dat de
werkgever met de werknemer kan overeenkomen dat de naam van de werknemer niet bij
de publicatie van het werk zal vermeld worden.285 Dit houdt aldus een gedeeltelijke
overdracht van het recht op erkenning van vaderschap in. Dergelijke gedeeltelijke afstand
van een moreel recht is echter niet onbeperkt. De morele rechten waaraan de werknemer of
uitvoerder van de opdracht verzaken, zullen slecht tijdelijk aan de werknemer of
opdrachtgever worden overgedragen.286 Een andere vereiste aan de gedeeltelijke
overdracht, die uit artikel XI.165, § 2 WER kan worden afgeleid, is dat de werknemer of
uitvoerder van de opdracht op voorhand duidelijk de draagwijdte en gevolgen van de
overdracht moet kunnen inschatten.287
283 Artikel XI.167, § 3, lid 2 Wetboek Economisch Recht. 284 M. BUYDENS, “La cession des droits d’auteur sur les oeuvres créées par les employés”, Ors. 2001, (143) 145; H. VANHEES, “Auteursrechtelijk beschermde werken en software gemaakt in uitvoering van een arbeidsovereenkomst of statuut”, Or. 1994, (169) 175; B. MICHAUX, “Droit d’auteur et contrat de travail ou statut”, Ors. 1995, (253) 258; A. en B. STROWEL, “La nouvelle législation sur le droit d’auteur”, J.T. 1995, (117) 126. 285 P. DE WULF en S. DIELS, “Overdracht van intellectuele rechten en de arbeidsovereenkomst”, Or. 2008, (145) 157. 286 V. LAMBERTS, La propriété intellectuelle des créations de salariés, Brussel, Larcier, 2004, 99. 287 F. BRISON en B. MICHAUX, “De nieuwe auteurswet”, R.W. 1995, (521) 524; M. BUYDENS, “La cession des droits d’auteur sur les oeuvres créées par les employés”, Ors. 2001, (143) 145; H. VANHEES, “Auteursrechtelijk beschermde werken en software gemaakt in uitvoering van een arbeidsovereenkomst of statuut”, Or. 1994, (169) 175.
90
217. Het recht op integriteit van de auteur blijft beschermd, ondanks een eventuele
gedeeltelijke overdracht. Het laatste lid van artikel XI.165, § 2 van het WER bepaalt, ten
voordele van de werknemer of uitvoerder van de opdracht, dat “Niettegenstaande enige
afstand, behoudt hij het recht om zich te verzetten tegen elke misvorming, verminking of
andere wijziging van dit werk dan wel tegen enige andere aantasting van het werk, die zijn
eer of zijn reputatie kunnen schaden”.
218. Vanuit het standpunt van een werkgever of opdrachtgever zijn dergelijke
overeenkomsten van gedeeltelijke overdracht van groot belang. Zij kunnen dan wel de
vermogensrechten volledig in hun bezit hebben, maar kunnen deze niet ten volle benutten
wanneer de werkelijke maker van het werk alle morele rechten nog in handen heeft. Bij
wijze van voorbeeld zou de maker van het werk op grond van zijn divulgatierecht kunnen
weigeren dat het werk openbaar wordt gemaakt.288
3.3. Kosten ten gevolge van de lacune in de Belgische wetgeving
219. Het gebrek aan de work made for hire doctrine in Europa en hier meer bepaald in
België, kan aanzienlijke kosten met zich meebrengen. Zoals de regeling in België nu is,
bestaat de mogelijkheid dat het volledige recht op integriteit in handen van de maker van
het werk blijft. De uitvoerder van de opdracht of de werknemer zal zodoende kunnen
opkomen tegen elke wijziging die aan zijn werk wordt aangebracht.289 Dit maakt het voor
de opdrachtgever of werkgever bijzonder moeilijk om het werk aan te wenden waarvoor
het bedoeld was om een eventueel gebruik van het werk nog te wijzigen. Bij elke gewenste
verandering aan het werk zouden opnieuw onderhandelingen moeten plaatsvinden tussen
de maker van het werk en de opdrachtgever of werkgever. Bijgevolg kunnen de kosten van
het gebruik van een werk op bestelling of een werk gemaakt binnen de uitvoering van een
arbeidsovereenkomst hoog oplopen.
220. Met betrekking tot het divulgatierecht is de work made for hire doctrine ook van groot
belang. Wanneer dit recht in handen van de maker van een werk blijft, kan deze bepalen
dat het werk niet aan het publiek mag vrijgegeven worden. Een werkgever of opdrachtgever
288 P. DE WULF en S. DIELS, “Overdracht van intellectuele rechten en de arbeidsovereenkomst”, Or. 2008, (145) 157. 289 Artikel XI.165, § 2, zesde lid Wetboek Economisch Recht.
91
kan zodoende verhinderd worden om het werk te publiceren en zal het werk niet kunnen
aanwenden waarvoor de opdracht gegeven werd. Het publiek zal bijgevolg ook niet van het
werk kunnen genieten. Daarnaast zou het ook uitgebreide onderhandelingen tussen de
partijen vergen - wat met veel kosten gepaard gaat - om alsnog het werk te kunnen
publiceren.
221. Zoals het experiment van Buccafusco en Sprigman, The Creativity Effect, aan het licht
bracht, ontstaat een creativiteitseffect in hoofde van de maker van een werk. Dit effect zorgt
ervoor dat de artiest de waarde van zijn werk zal overschatten. Dergelijke overwaardering
heeft tot gevolg dat transacties niet of moeizaam tot stand komen. Tijdrovende
onderhandelingen zullen gepaard gaan bij het verkrijgen van de rechten op het werk. Uit
het experiment bleek aldus dat een zodanig effect optreedt in hoofde van de werkelijke
maker van een werk. Een gelijkaardige, buitensporige overwaardering is niet waar te nemen
in hoofde van de loutere eigenaar van een werk. Het gevolg van zulke overwaarderingen is
dat overeenkomsten tussen de maker en de loutere eigenaar van een werk stroef tot stand
zullen komen. Ook de overeenkomsten tussen de maker van het werk en een derde partij
zullen zware onderhandelingen met zich meebrengen. Beide gevolgen zullen leiden tot
hoge transactiekosten.
222. De work made for hire doctrine kan dus een oplossing bieden voor dit probleem.
Doordat bij het toepassen van deze doctrine, de rechten rechtstreeks in handen van de
loutere eigenaar van het werk komen, zullen overwaarderingen minder omvangrijk zijn.
Dit brengt twee voordelen met zich mee. Ten eerste moet de loutere eigenaar niet meer
onderhandelen met de maker van het werk om de rechten op het werk aan hem te laten
toekomen. Ten tweede zullen de onderhandelingen tussen de loutere eigenaar en een derde
omtrent de aanwending van het werk vlotter verlopen. De transactiekosten zullen dus ook
op dit punt dalen.
4. De toekomst van de work made for hire doctrine
223. Het matigen van het creativiteitseffect zal er voor zorgen dat de transactiekosten dalen
doordat overwaarderingen in hoofde van een loutere eigenaar minder overdreven zijn dan
deze in hoofde van de kunstenaar zelf. Ook de economische voordelen zoals hierboven
aangehaald, bepleiten een uitbreiding van de work made for hire doctrine. Het feit dat
92
bepaalde rechten in handen van de opdrachtgever of werkgever terechtkomen, zal ervoor
zorgen dat de aanwending van het werk vlot kan gebeuren en er minder onderhandeld zal
moeten worden. Dat deze doctrine in België onbekend is, brengt met zich mee dat de
nadelen die door de huidige regeling van werken die in opdracht zijn gemaakt, niet
weggewerkt worden.
224. Niet alleen het gebrek aan de work made for hire doctrine in België is hier aan de orde.
Ook de huidige work made for hire doctrine in de Verenigde Staten moet onder handen
genomen worden. Wanneer deze doctrine verder zou uitgebreid worden, zijn de voordelen
die ermee gepaard gaan op meer werken van toepassing. De regelgeving in Amerika moet
dus aangepast worden om de work made for hire doctrine en zijn voordelen vaker
toepasbaar te maken.
225. Buccafusco en Sprigman hebben in de gevolgtrekkingen van hun experiment The
Creativity Effect drie voorstellen gedaan om deze leer nog verder uit te breiden.
Een eerste mogelijkheid om de doctrine vaker toe te passen, is het toepassingsgebied ervan
uitbreiden zodat meer werken onder de definitie van een work made for hire vallen. Zoals
hierboven vermeld, bestaat de definitie van een ‘work made for hire’ uit twee verschillende
delen. Eventueel kan de doctrine uitgebreid worden door het tweede deel van de definitie
aan te vullen met extra categorieën. Zodoende zullen meer werken, mits een schriftelijke
overeenkomst tussen beide partijen, beschouwd worden als een work made for hire.290
Een tweede mogelijkheid is dat alle werken beschouwd kunnen worden als works made for
hire wanneer de partijen daartoe een schriftelijke overeenkomst sluiten.291
Het laatste voorstel van Buccafusco en Sprigman is vrij drastisch. Van het ogenblik af dat
een werk wordt gesponsord, zullen de rechten initieel in handen van die sponsor
terechtkomen. De toepassing van de work made for hire doctrine zou dan in zulke gevallen
een standaard regel worden, wanneer de partijen niets anders zijn overeengekomen.292
290 C.J. BUCCAFUSCO en C.J. SPRIGMAN, “The Creativity Effect”, U. Chi. L. Rev. 2011, (31) 49. 291 Ibid. 292 Ibid.
93
226. Uit het onderzoek The Creativity Effect kan dus ten eerste besloten worden dat de
work made for hire docrine in de Verenigde Staten van Amerika moet worden uitgebreid.
Ten tweede pleiten de vele voordelen die met het toepassen van de doctrine gepaard gaan
en de nadelen die er zijn bij het gebrek aan dergelijke doctrine, voor de invoering van deze
doctrine in de Belgische, zelfs Europese, regelgeving.
Afdeling 3. Standaard recht op erkenning van vaderschap?
227. Fromer stelde reeds dat verder onderzoek vereist was om na te gaan of creatievelingen
bereid zijn hun geldelijke belangen in te leveren in ruil voor een recht op
naamsvermelding.293 Het onderzoek What’s a Name Worth gaf hier gehoor aan. Uit de
resultaten bleek dat auteurs bereid zijn een lager bedrag voor hun werk te ontvangen
wanneer hun naam bij de publicatie van het werk zou worden vermeld. Dit doet vragen
rijzen bij de huidige regeling van het recht op erkenning van vaderschap, voornamelijk wat
Amerika betreft.
1. Functies van het recht op erkenning van vaderschap
228. Fisk zet uiteen dat het recht op erkenning van vaderschap vier functies inhoudt.294 De
eerste functie van het recht is de beloning van de auteur voor zijn creativiteit en deze te
stimuleren naar de toekomst toe. Auteurs genieten dan niet alleen de verloning voor hun
werk, maar ook hun reputatie kan andere financiële voordelen met zich meebrengen,
alsmede mentaal een voordeel opleveren. Een tweede functie van het recht op erkenning
van vaderschap is de tuchtfunctie. Soms zijn naamsvermeldingen gewenst om zo een auteur
te berispen of de mogelijkheid te hebben een afkeer ten opzichte van een werk aan de auteur
toe te wijzen. Vervolgens zorgt het recht op erkenning van vaderschap ook voor
naambekendheid. Dit kan ertoe leiden dat de auteur een ‘merk’ wordt en zodoende mensen
dus een werk zullen kopen omdat het gecreëerd is door die ene specifieke auteur. Een
dergelijk ‘merk’ zal onder andere wijzen op de kwaliteit van het werk. De laatste functie
die Fisk aan recht op erkenning van vaderschap toewijst, is de humane functie. Het recht
zorgt ervoor dat de menselijke inspanning die met het werk gepaard gaat, gekoppeld wordt
293 J.C. FROMER, “Expressive Incentives in Intellectual Property”, Va. L. Rev. 2012, (1745) 1824. 294 C.L. FISK, “Credit Where It’s Due: The Law and Norms of Attribution”, Geo L.J. 2006, (49) 56-67.
94
aan de persoon die zich hiervoor heeft ingezet. Diens tijd, arbeid en ideeën zitten in het
werk vervat en door het recht op een naamsvermelding komen de pluimen de auteur toe.
2. Belang van het recht op erkenning van vaderschap
229. Het recht op een naamsvermelding omhelst verschillende, hoofdzakelijk twee,
persoonlijke belangen van een kunstenaar. Ten eerste geeft de bekendmaking van de naam
van de auteur het publiek de kans om de auteur te leren kennen en hem voor zijn werk te
eren. Zodoende kan het recht op naamsvermelding een boost geven aan de reputatie van de
maker van een werk.295 Dit kan de auteur financiële voordelen opleveren, zoals de kansen
die dit met zich meebrengt voor de toekomst of een hogere vergoeding voor zijn werk.296
Naast een mogelijk voordeel op financieel vlak, zorgt de vermelding van de naam van de
auteur op zijn werk ook voor een blijvende erkenning in hoofde van de auteur. Zo zal de
auteur zekerheid hebben dat zijn naam altijd aan zijn werk zal worden gelinkt en over de
mogelijkheid beschikken om uit te drukken dat zijn persoonlijkheid in zijn werk zit
verweven.297 Het zal de auteur mogelijks ook een boost geven om nog meer te produceren
in de toekomst of betere prestaties na te streven. Het recht op erkenning van vaderschap
komt dus zowel de productiviteit als de innovatie van creatieve werken ten goede.298
Deze voordelen spelen ook in hoofde van de eigenaar van een werk, die niet de maker ervan
is. Een werk kan namelijk in waarde stijgen wanneer het geassocieerd wordt met een
bepaalde auteur met een goede reputatie.299
230. Het recht op erkenning van vaderschap houdt, naast het recht op de vermelding van
zijn naam bij de publicatie van zijn werk, echter ook een negatief recht in. De auteur heeft
namelijk ook het recht te eisen dat zijn naam niet gelinkt wordt aan een werk waar hij geen
inbreng in heeft gehad. Het belang hiervan schuilt in de bescherming van de reputatie van
295 C.L. FISK, “Credit Where It’s Due: The Law and Norms of Attribution”, Geo. L.J. 2006, (49) 50. 296 J.C. FROMER, “Expressive Incentives in Intellectual Property”, Va. L. Rev. 2012, (1745) 1790; H. HANSMANN en M. SANTILLI, “Artists’ moral rights”, supra vn. 10, (95) 132. 297 B. DEPOORTER, A. HOLLAND en E. SOMMERSTEIN, “Copyright Abolition and Attribution”, Rev. L. & Econ. 2009, (1063) 1075; J.C. FROMER, “Expressive Incentives in Intellectual Property”, Va. L. Rev. 2012, (1745) 1790. 298 B.S. HAYES, “Moral Rights in the U.S. and Works for Hire”, supra vn. 127, (1014) 1028. 299 H. HANSMANN en M. SANTILLI, “Artists’ moral rights”, supra vn. 10, (95) 132.
95
een auteur tegen diefstal. Een tweede belang die met dit negatieve recht gepaard gaat, is
vermijden dat het publiek misleid wordt.300
De vraag rijst dan echter of een auteur zich ook op dergelijk negatief recht kan beroepen,
wanneer hij wel degelijk de maker is van het werk. In deze discussie worden verschillende
standpunten ingenomen. Zo zal het belang dat het publiek heeft bij de bekendmaking van
de identiteit van de auteur door sommigen de bovenhand krijgen. Anderen geven dan weer
meer gewicht aan het belang dat een auteur erbij kan hebben om naar buiten te komen,
hetzij anoniem, hetzij onder zijn echte naam of pseudoniem.301
231. De potentiële consument zal ook baat hebben bij een correcte naamsvermelding bij
een werk. Doordat die koper makkelijk aan de informatie kan geraken over de identiteit
van de oorspronkelijke auteur of over een auteur die de eerste kopieert, kan hij een
weloverwogen keuze maken of hij een werk van die oorspronkelijke auteur wil aanschaffen
of dat van de ‘kopieerder’.302 Het is dus ook in het belang van het publiek dat de oorsprong
van een werk makkelijk te achterhalen is.303
3. Amerika versus België
232. Het recht op erkenning van vaderschap wordt in België voorzien in artikel XI.165, §
2, lid 5 WER. Dit artikel verleent elke auteur het recht, dat in verschillende delen uiteenvalt.
Het geeft de auteur het recht om te eisen dat zijn naam op zijn werk wordt vermeld. Hij kan
echter ook vragen om anoniem te blijven of vermeld te worden onder een pseudoniem. Tot
slot biedt het recht ook de mogelijkheid om op te komen tegen een derde die zijn naam
zonder toestemming op een werk plaatst of het werk onterecht opeist.
233. Amerika voorziet geen dergelijke uitgebreide bescherming van het recht op erkenning
van vaderschap. Enkel de VARA zorgde voor de implementatie van het recht op
naamsvermelding. Zoals eerder aangehaald, is deze bescherming echter beperkt aangezien
300 Ibid., 131. 301 Ibid., 131. 302 B. DEPOORTER, A. HOLLAND en E. SOMMERSTEIN, “Copyright Abolition and Attribution”, Rev. L. & Econ. 2009, (1063) 1077. 303 M. NOVARIA, “A Moral Rights Approach to Protecting a Journalist’s Right of Attribution and Right of Integrity”, DePaul J. Art, Tech. & Intell. Prop. L 2014, (295) 320.
96
de VARA enkel van toepassing is op works of visual art, of dus beeldende kunst. Als een
werk al tot de categorie van werken van beeldende kunst behoort, zoals beeldhouwwerken,
tekeningen of schilderijen, is de bijkomende vereiste nog dat er slechts één exemplaar of
een beperkte oplage304 van het werk bestaat. Het toepassingsgebied wordt ook nog
verkleind als het over de bescherming van foto’s gaat. Zij zullen binnen de grenzen van de
bescherming van de VARA vallen, wanneer zij genomen zijn met als doel ze tentoon te
stellen en ze de naam van de fotograaf bevatten.305
De reeds beperkte regeling onder de VARA wordt nog meer ingeperkt door artikel 101 van
de Copyright Act. Dat bepaalt dat het recht op erkenning van vaderschap bij werken die
gemaakt zijn binnen een arbeidsovereenkomst of op aanneming toekomen aan de
werkgever of opdrachtgever. Het artikel bepaalt dat een work made for hire niet onder de
definitie van een work of visual art valt.
4. Toekomst van het recht op erkenning van vaderschap
234. Het experiment What’s a Name Worth en bovenstaande uiteenzetting omtrent de
belangen van het recht op erkenning van vaderschap, tonen het belang en de functies van
dit recht aan. Het recht blijkt, zij het dan hoofdzakelijk in Amerika, nog niet te
beantwoorden aan de behoefte die daar klaarblijkelijk toe bestaat. Tijd dus om na te gaan
wat de eventuele wijzigingen zijn die aan het huidige recht kunnen gedaan worden.
4.1. Voorstel van Fromer
235. Het is niet eenvoudig om het recht op erkenning van vaderschap te implementeren op
een manier dat de kosten niet de pan uit zwieren, maar toch voldoende is om het doel van
het recht te bereiken.
236. Fromer heeft hieromtrent twee voorstellen gedaan. Een eerste mogelijkheid is het
recht te voorzien door de werken, met vermelding van de auteur, te laten registreren en zo
dus indirect een recht op erkenning van vaderschap te organiseren. Dit zou een vrij
304 Dit houdt maximaal tweehonderd kopieën in, die allemaal een volgnummer moeten bevatten en moeten ondertekend zijn door de auteur. 305 E. DE BEUCKELAER, “De bescherming morele rechten in Amerika”, supra vn. 7, (2) 19-20.
97
goedkope oplossing zijn om het recht van vaderschap in de huidige regelgeving ten uitvoer
te brengen.306
237. Het tweede voorstel van Fromer is dan weer het andere uiterste van het voorgaande.
De tweede suggestie om in een recht op erkenning van vaderschap te voorzien, is door de
auteur het recht te verschaffen zijn naam te laten vermelden bij elk gebruik dat van zijn
werk of een deel van zijn werk, wordt gemaakt. Hij wijst echter onmiddellijk op het feit dat
deze manier een hoop kosten met zich zou meebrengen en dat eventueel de kwaliteit van
het werk in het gedrang zou kunnen komen door de vele toekenningen die moeten worden
gemaakt.307
4.2. Louter recht op erkenning van vaderschap
4.2.1. Het experiment ‘Intellectual Property Law’s Fallcacy Plagiarism’
238. Mandel, Fast en Olson hebben een onderzoek naar ‘Fallacy Plagiarism’ uitgevoerd.
Eén van de proeven uit hun experiment, dat een onderzoek doet naar de verhouding van het
recht op een naamsvermelding en de bezorgdheden omtrent plagiaat, is relevant voor deze
masterproef. Uit die studie bleek dat naarmate de maker van een werk het recht heeft om
zijn naam aan het werk te linken, de bekommernis omtrent plagiaat slinkt.308
239. Het huidige copyright in de Verenigde Staten van Amerika voorziet in een verbod op
het kopiëren van auteursrechtelijk beschermde werken wanneer daarvoor geen
toestemming werd verkregen, los van de vraag of er een verwijzing naar de oorspronkelijke
auteur mee gepaard gaat of niet.309 Een vervolging wegens plagiaat daarentegen zal pas
plaatsvinden wanneer een werk wordt gekopieerd zonder dat de oorspronkelijke bron wordt
vermeld. Niet het kopiëren op zich is het plegen van plagiaat, wel het kopiëren zonder
bronvermelding.310
306 J.C. FROMER, “Expressive Incentives in Intellectual Property”, Va. L. Rev. 2012, (1745) 1797. 307 Ibid., 1798. 308 G.M. MANDEL, A.A. FAST en K. OLSON, “Intellectual Property Law’s Plagiarism Fallacy”, Temple University Legal Studies Research Paper 2015, (1) 27. 309 Ibid. 310 J. BAND en M. SCHRUERS, “Daster, Attribution and Plagiarism”, AIPLA Q. J. 2005, (1) 4.
98
240. Bij het onderzoek gingen Mandel, Fast en Olson niet uit van de beschermde maker
van een werk. Hier werd het intellectueel eigendomsrecht vanuit het standpunt van het
publiek onder de loep genomen. Dit is een interessante invalshoek omwille van
verschillende redenen. Vooreerst representeren zij het standpunt van de gebruikers en
consument van beschermde werken. Ook kunnen zij gezien worden als de groep die staan
voor jonge start-ups die nog geen of nauwelijks kennis hebben van het intellectueel
eigendomsrecht. Een derde, belangrijke reden waarom het algemene publiek een relevante
groep is om te onderzoeken, is omdat ook zij kunnen weergeven wat de invloed van het
intellectueel eigendomsrecht op het creatieve proces van een schepper kan zijn. Vele
creatieve werken die worden beschermd, worden ontwikkeld door individuen die
gelijkgesteld kunnen worden met de individuen die betrokken zijn bij het experiment.
241. Uit de resultaten blijkt dat de deelnemers de toelating om het werk te kopiëren niet
meer vereist vinden wanneer de naam van de oorspronkelijke auteur bij het werk wordt
vermeld.311 Dit standpunt moet echter genuanceerd worden wanneer de deelnemers een
grotere kennis hebben dan andere deelnemers van de bescherming die geboden wordt door
het intellectueel eigendomsrecht. Wanneer men meer weet heeft van de bescherming op
grond van het copyright, wordt de erkenning van de auteur als verdedigingsgrond tegen een
mogelijke inbreuk minder plausibel.312
4.2.2. Samensmelting resultaten ‘What’s a Name Worth’ en ‘Intellectual Property Law’s
Plagiarism Fallacy’
242. Het blijkt duidelijk uit de experimenten ‘What’s a Name Worth’ en ‘Intellectual
Property Law’s Plagiarism Fallacy’ dat de verhouding tussen het belang dat door de
auteurs en het publiek wordt gehecht aan het recht op erkenning van vaderschap en dat wat
uiteindelijk in de Amerikaanse wetgeving is voorzien, scheef zit.313 Het is niet eenvoudig
een besluit te trekken uit de resultaten van het onderzoek. Als de gevolgen ver
doorgedreven zouden worden, dan betekent dit dat een verbod op plagiaat de bescherming
die nu geboden wordt door het copyright zou kunnen vervangen. Een kopie van een
311G.M. MANDEL, A.A. FAST en K. OLSON, “Intellectual Property Law’s Plagiarism Fallacy”, Temple University Legal Studies Research Paper 2015, (1) 30. 312 Ibid., 46. 313 Ibid., 31.
99
auteursrechtelijk beschermd werk zou dan geen problemen meer opleveren, wanneer de
oorspronkelijke auteur op een gepaste wijze vermeld wordt.314
Dit is een standpunt dat zou worden bijgetreden door personen die geen of weinig kennis
hebben van het intellectueel eigendomsrecht. Zij zien het copyright als grotendeels een
bescherming tegen plagiaat en vinden dan ook dat deze bescherming kan voorzien worden
door een verbod op plagiaat in het recht in te schrijven.315 Zoals blijkt uit het recentste
experiment, dat de bescherming tegen plagiaat tegenwoordig hoog in het vaandel gedragen
wordt. Plagiaat tegengaan wordt door velen, nu meer dan ooit, gezien als het voornaamste
doel van het intellectueel eigendomsrecht.316
Personen die meer vertrouwd zijn met het intellectueel eigendomsrecht zullen minder
happig zijn om zich bij deze invalshoek aan te sluiten. Zij erkennen ook andere doelen van
het intellectueel eigendomsrecht. Hieruit kan afgeleid worden dat het uitgebreid informeren
van het publiek over de opzet en de inhoud van het intellectueel eigendomsrecht gewenst
is.317
4.3. Uitbreiding van de fair use doctrine
243. Mandel, Fast en Olson brachten in hun werk reeds hun verbazing onder woorden
omtrent het feit dat de erkenning van de inbreng van de oorspronkelijke auteur in een
navolgend werk geen verdedigingsgrond oplevert bij het inroepen van de fair use
doctrine.318 Een vermeende inbreukpleger van het copyright kan zich steunen op de fair use
doctrine om zich te verdedigen tegen een vervolging op grond van dit recht. Het feit dat de
oorspronkelijke maker van het werk werd vermeld bij een tweede gebruik van het werk, is
echter geen verdedigingsgrond die opgenomen is in die fair use doctrine.319 Voortkomend
uit de experimenten What’s a Name Worth en Fallacy Plagiarism kan geconcludeerd
worden dat een groot belang wordt gehecht aan de erkenning van de oorspronkelijke auteur.
314 Ibid., 33. 315 Ibid., 46. 316 Ibid., 54. 317 Ibid., 46. 318 Ibid., 29. 319 Ibid., 28.
100
Het is verwonderlijk dat een dergelijke erkenning dan niet als verdedigingsgrond kan
worden ingeroepen in een zaak waar een (deel van een) werk wordt gebruikt.320
244. Het zijn blijkbaar niet de enige auteurs die de uitbreiding van de doctrine toejuichen.
Professor Chien, wiens essay gebaseerd is op het boek The Eureka Myth: Creators,
Inventors, and Everyday Intellectual Property321 van Jessica Silbey, die enkele voorstellen
om het recht op erkenning van vaderschap een grotere draagwijdte te geven binnen de
huidige regelgeving doet. Chien stelt ook voor om de toekenning die men aan een auteur
heeft gedaan als vijfde verdedigingsgrond in de fair use doctrine te implementeren.322
Daarbij baseert zij zich op een eerder voorstel van Lastowka, die reeds aankaartte dat het
belang dat een auteur hecht aan het recht op erkenning van vaderschap in het recht moet
zijn weerspiegeld.323
4.4. Samengevat
245. Het belang van het recht op erkenning van vaderschap wordt al langer erkend als een
belangrijk gegeven in het intellectueel eigendomsrecht. Toch worden ook andere opties
bekeken, waar de erkenning van een auteur op een andere wijze, dan traditioneel via het de
huidige intellectuele eigendomsrechten, wordt bewerkstelligd. In Copyright Abolition and
Attribution werd door Depoorter, samen met Holland en Somerstein, uiteengezet wat een
wereld waar de bescherming op grond van het copyright zou worden afgeschaft, voor
voordelen te bieden heeft.324 Het betreft een systeem waarbij alle gebruiken van een werk
mogelijk zijn, zolang de oorspronkelijke auteur maar bij dergelijk gebruik vermeld wordt.
Meerdere neuzen wijzen nu in de richting van een wereld waar het copyright (deels)
320 Ibid., 29. 321 J. SILBEY, The Eureka Myth: Creators, Inventors, and Everyday Intellectual Property, Stanford, Stanford University Press 2014, 368 p. 322 C. CHIEN, “Beyond Eureka: What Creators Want (Freedom, Credit, and Audiences) and How Intellectual Property Can Better Give it to Them (by Supporting Sharing, Licensing, and Attribution)”, Mich. L. R. 2016, (101) 127. 323 G. LASTOWKA, “Digital Attribution: Copyright and the Right to Credit”, B.U. L. Rev. 2007, (41) 84-89. 324 B. DEPOORTER, A. HOLLAND en E. SOMMERSTEIN, “Copyright Abolition and Attribution”, Rev. L. & Econ. 2009, 1063-1080.
101
verdwijnt en aan de bescherming van de auteur tegemoet wordt gekomen door te voorzien
dat hij zijn verdiende erkenning krijgt bij het verdere gebruik van zijn werk.325
246. De Belgische, en ook Europese, regelgeving weet de auteur op het vlak van erkenning
van vaderschap goed te beschermen. In Amerika loopt men echter mijlen achterop wat
betreft de erkenning van de schepper van een werk. Vele economische, alsook emotionele
voordelen zijn aan het recht op erkenning van vaderschap verbonden, waardoor het geen
slecht plan lijkt voor Amerika om eens stil te staan bij de aanpassing van hun huidige
regelgeving. Reeds meerdere auteurs kwamen aandraven met voorstellen om het recht op
erkenning van vaderschap uit te breiden. Wat Amerika in de toekomst met dergelijke
suggesties gaat aanvangen, is op dit moment nog een groot vraagteken.
247. Een eerder aangehaald voordeel van het recht op erkenning van vaderschap is dat de
artiest als een merk gaat fungeren. Dat zijn naam bij elk gebruik van zijn werk gepubliceerd
wordt, draagt bij tot branding. Dit laatste begrip houdt alle acties in die erop gericht zijn
een naam op de markt te positioneren. De experimenten tonen aan dat de voordelen die de
erkenning van de auteur met zich meebrengt - zoals de bijdrage aan branding - de nood aan
het vergoeden van een gebruik of kopie van een werk afneemt.
In de muziekindustrie werden reeds initiatieven genomen om de artiest zelf in te zetten voor
branding via een 360 deal of 360-gradencontract, de opvolger van het platencontract.
Dergelijk 360-gradencontract houdt in dat alle inkomsten van een artiest gedeeld zullen
worden met zijn contractspartij en ook alle rechten van de artiest in één hand terecht zullen
komen.326 In zulke contracten zal het de artiest zijn die op de voorgrond treedt als merk,
beheerd door en eigendom van de platenmaatschappij.327 Merchandising kan aanzienlijke
inkomsten opleveren voor de artiest en zijn recordlabel. De platenmaatschappij zal zich dus
inzetten om de artiest als merk te laten fungeren en er zo ook inkomsten uit te halen. Onder
andere de erkenning van de auteur zal hier een belangrijke rol in spelen.
325 B. DEPOORTER, A. HOLLAND en E. SOMMERSTEIN, “Copyright Abolition and Attribution”, Rev. L. & Rev. 2009, 1063-1080; G.M. MANDEL, A.A. FAST en K. OLSON, “Intellectual Property Law’s Plagiarism Fallacy”, Temple University Legal Studies Research Paper 2015, (1) 29. 326 S. KARUBIAN, “360° Deals: An Industry Reaction to the Devaluation of Recorded Music”, Cal. Interdisc. L.J. 2008, (395) 399. 327 D.J. GERVAIS, K.M. MARCUS en L.E. KILGORE, “The Rise of 360 Deals in the Music Industry”, Landslide 2011, Vol. 3, Nr. 4 ; S. KARUBIAN, “360° Deals: An Industry Reaction to the Devaluation of Recorded Music”, Cal. Interdisc. L.J. 2008, (395) 429.
102
CONCLUSIE
Dat de morele rechten wereldwijd niet met open armen in het nationale recht werden
ontvangen, is ondertussen geen geheim meer. De onderscheiden visies in de common en
civil law-landen op het doel en nut van de bescherming van de morele rechten van een
artiest resulteerden in een verschillende regelgeving op dit punt. De Verenigde Staten staan
afkerig tegen een te ruime bescherming van de morele rechten van een artiest. Zij plaatsen
deze rechten in een economisch perspectief, waardoor ze als het voorwerp van
onderhandelingen gezien worden. Bovendien zorgt hun utilitaristische visie ervoor dat de
bescherming van de morele rechten slechts geoorloofd is wanneer ook de maatschappij er
baat bij heeft. De Amerikaanse kijk op de morele rechten druist in tegen de visie die in
continentaal Europa wordt gehanteerd. De belangen van de artiest zijn daar voornamelijk
de drijfveer voor de invoering van de morele rechten.
Ondanks de evolutie van de bescherming van de morele rechten van een artiest zijn enkele
aanpassingen aan de huidige Amerikaanse en Europese, in het bijzonder Belgische,
regelgeving hier toch op zijn plaats. De auteurs van de besproken experimenten brachten
de gebreken van de huidige Amerikaanse bescherming aan het licht. Enkele van hun
opmerkingen werden in deze masterproef verder geanalyseerd en uitgediept.
Een eerste wijziging die aan de orde is, is de uitbreiding en verfijning van de fair use
doctrine. De onzekerheid die met de toepassing van de huidige doctrine gepaard gaat, leidt
tot de ondoelmatige werking van de intellectuele eigendomsmarkt. Wanneer gebruikers
beter kunnen voorspellen of het gebruik van een beschermd werk als fair zal beschouwd
worden, zal hun angst om vervolgd te worden wegens een inbreuk op het recht van de
copyrighthouder slinken. Dergelijke tweede gebruiken zullen aldus frequenter
plaatsvinden. De invoering van safe harbors die definiëren welk gebruik van beschermde
werken fair is, zijn een stap in de goede richting naar een efficiënter werkende markt.
Daarenboven is het niet slecht de houding van de copyrighthouders bij te sturen. De fee
shifting regel kan op dit punt soelaas bieden. Copyrighthouders zullen nadeel ondervinden
bij hun wait and see-houding, waardoor we kunnen verwachten dat de onderhandelingen
omtrent het gebruik van een beschermd werk tot gunstigere uitkomsten zullen leiden.
103
Uit de bevinding dat de efficiëntie van de intellectuele eigendomsmarkt lijdt onder de
ondoelmatige toepassing van de fair use doctrine kunnen we conclusies trekken voor de
Belgische markt. Het beperkte citaatrecht dat België nu kent, is aan uitbreiding toe. Naar
mijn mening kan de Belgische regelgever dan ook een voorbeeld nemen aan de
geoptimaliseerde fair use doctrine.
Een tweede aanpassing van het Amerikaanse recht dat zich opdringt is de uitbreiding van
de work made for hire doctrine. Op dit moment is het toepassingsgebied van deze doctrine
nog vrij beperkt. De economische voordelen die met het gebruik van deze rechtsfiguur
gepaard gaan, bepleiten de verruiming van de definitie van een work made for hire.
De kosten die het gebrek aan de work made for hire doctrine in de Belgische wetgeving
met zich meebrengt, zijn volgens mij een indicatie dat hier toch iets schort. De
onderhandelingskosten die momenteel gepaard gaan met de overdracht van de
vermogensrechten kunnen weggewerkt worden door deze rechten rechtstreeks - in plaats
van via een contract - in handen van de opdrachtgever of werkgever te laten komen. Wat
betreft de morele rechten moeten de pro’s en contra’s tegen elkaar worden afgewogen om
te oordelen in welke mate deze doctrine in België op dit punt geïmplementeerd moet
worden. Verdere studies zullen moeten uitwijzen hoe ver de invoering van de work made
for hire doctrine in het Belgische recht moet worden doorgedreven.
Het derde en laatste topic handelde over het recht op erkenning van vaderschap. Zowel de
maker als de loutere eigenaar van een creatief werk hebben baat bij de vermelding van de
naam van de artiest bij het werk. De artiest zal zowel financieel als mentaal voordeel
ondervinden van dergelijke toekenning. Het feit dat hij erkenning krijgt voor zijn prestaties
geeft een boost om in de toekomst meer werken te produceren. Tevens zal hij geprikkeld
worden om creatiever en innovatiever te werk te gaan.
De artiest zal als merk fungeren op de intellectuele eigendomsmarkt. De naam van een
artiest met een goede reputatie zal gelinkt worden aan kwaliteit en aanzien. Dit zal tot
gevolg hebben dat zijn werken in waarde zullen stijgen. Niet alleen de artiest haalt hier
profijt uit. De eigenaar van een werk - dat gecreëerd is door een artiest met aanzien - zal
evenzeer de vruchten plukken van diens faam. Het werk dat hij in bezit heeft, zal in waarde
toenemen.
104
Het correct voorhanden hebben van de informatie betreffende de maker van het werk is ook
voor de consument van belang. Het stelt die laatste in de mogelijkheid om weloverwogen
te kiezen of zij al dan niet een werk van de originele artiest wil aanschaffen.
Gezien het belang dat de reputatie van een artiest heeft voor zijn toekomst verdient ook het
negatief recht dat onder het recht op erkenning van vaderschap valt voldoende aandacht.
Wanneer een artiest onterecht gelinkt wordt aan een werk waar hij geen inbreng in had, kan
dit een negatieve invloed op zijn reputatie betekenen. Het recht op erkenning van
vaderschap biedt dus ook op dit punt een belangrijke bescherming aan de artiest.
Wat betreft het recht op erkenning van vaderschap kan Amerika een voorbeeld nemen aan
de continentaal Europese regelgeving. Gezien de belangen die het recht behelst en de
waarde die de artiesten er aan hechten - zoals bleek uit de experimenten - kan niet ontkend
worden dat de huidige Amerikaanse bescherming op dit punt te beperkt is. Reeds enkele
auteurs deden voorstellen voor de uitbreiding van het toepassingsgebied van the attribution
right. Zo gingen er stemmen op om werken te laten registreren of de naam te vermelden bij
elk gebruik. De uitbreiding van de fair use doctrine zou er ook voor zorgen dat de artiest
vaker erkenning krijgt voor zijn werk. Zo zou het gebruik van een beschermd werk als fair
beschouwd worden wanneer wordt verwezen naar de artiest van dat werk.
Dat het laatste nog niet is geschreven over deze materie is een feit. Het belang van de
invoering en uitbreiding van de fair use doctrine en work made for hire doctrine moet
afgewogen worden tegen de belangen die de artiest heeft bij de bescherming van zijn
morele rechten. Net zoals het belang van de uitbreiding van the attribution right moet
afgewogen worden tegen de kosten die deze wijziging met zich kan meebrengen. In de
toekomst zal verder onderzoek onontbeerlijk zijn om de beleidsmakers te steunen bij deze
moeilijke evenwichtsoefening.
105
BIBLIOGRAFIE Wetgeving
− Berne Convention Implementation Act of 1988, U.S. Code Cong. & Admin. News 1988, Pub. L. No. 100-658.
− Berner Conventie van 24 juli 1971 voor de bescherming van werken van letterkunde en kunst te Parijs, BS 10 november 1999.
− California Art Preservation Act, Cal. Civ. Code § 987.
− Code de la Propriété Intellectuele créé par la loi n° 92-597 du 1er juillet 1992 sur le
code de la propriété intellectuelle, Journal Officiel 3 juli 1992.
− Code of Laws of the United States of America.
− Wetboek van Economisch Recht, BS 29 maart 2013. Rechtspraak
− HvJ 10 april 2014, nr. C-435/12, ECLI:EU:C:2014:1, ACI Adam/Thuiskopie. Rechtsleer Boeken
− ADENEY, E., The Moral Rights of Authors and Performers: An International Comparative Analysis, Oxford, Oxford University Press, 2006, 900 p.
− BERENBOOM, A., Le nouveau droit d’auteur et les droits voisins, Brussel, Larcier, 2008, 536 p.
− BOYLE, J., Shamans, Software, and Spleens: Law and the Construction of the
Information Society, Cambridge, Harvard University Press, 1996, 270 p.
− CORBET, J., Auteursrecht, Brussel, Story-Scientia, 1997, 173 p.
− DAVIES, G. en GARNETT, K.M., Moral Rights, Londen, Sweet & Maxwell, 2010, 1177 p.
− DECLERCK, C., Literaire en artistieke eigendom in het familiaal vermogensrecht,
Antwerpen, Intersentia, 2009, 656 p.
− DEVISSCHER, F., en MICHAUX, B., Précis du droit d’auteur et des droits voisins, Brussel, Bruylant, 2000, 1104 p.
− DOUTRELEPONT, C., Le droit moral de l’auteur et le croit communautaire,
Brussel, Bruylant, 1997, 629 p.
106
− GOLDSTEIN, P. en HUGENHOLTZ, B., International Copyright: Principles,
Law, and Practice, Oxford, Oxford University Press, 2012, 591 p.
− GOTZEN, F. en JANSSENS, M-.C., Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, 2014, 393 p.
− KEUSTERMANS, J., Auteursrecht: Recente evoluties in capita selecta, Gent,
Larcier, 2009, 84 p.
− KEUSTERMANS, J., BLOMME, P. en FLAMME, M., Auteursrecht – Capita selecta, Gent, Larcier, 2015, 284 p.
− LAMBERTS, V., La propriété intellectuelle des créations de salariés, Brussel,
Larcier, 2004, 185 p.
− LANDES, W.M. en POSNER, R.A., The Economic Structure of Intellectual Property Law, Cambridge, Massachusetss en Londen, The Belknap Press of Harvard University, 2003, 442 p.
− RAUSTIALA, K. en SPRIGMAN, C.J., The Knockoff Economy: How Imitation
Sparks Innovation, New York, Oxford University Press, 2012, 272 p.
− SILBEY, J., The Eureka Myth: Creators, Inventors, and Everyday Intellectual Property, Stanford, Stanford University Press 2014, 368 p.
− VAN DAMME, K., Het Auteursrecht in de boekensector: Een praktisch handboek
voor leek en jurist, Brugge, Die Keure, 2009, 505 p.
− VANHEES, H., Een juridische analyse van de grondslagen, inhoud en draagwijdte van auteursrechtelijke exploitatiecontracten, Antwerpen, MAKLU Uitgevers, 1993, 645 p.
− VANHEES, H., Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 137 p.
− VOORHOOF, D. en VAN DER PERRE, K., Handboek Auteursrecht: Deel 1, Gent,
Academia Press, 2011, 177 p.
− WATELET, S., L’auteur et l’artiste face à l’impôt: implications du nouveau régime de taxation forfaitaire des droit d’auteur et des droits voisins, Leuven, Anthemis, 2010, 258 p.
− WERKERS, E. en DEPREEUW, S., Juridisch vademecum voor de crossmediale
journalist: Vragen en antwoorden op het terrein van mediarecht en auteursrecht, s.l., Katholieke Universiteit Leuven en Vrije Universiteit Brussel, 2009, 180 p.
107
Bijdragen in tijdschriften en verzamelwerken
− BAND, J. en SCHRUERS, M., “Daster, Attribution and Plagiarism”, AIPLA Q. J. 2005, 1-25.
− BELL, T.W., “Fair Use vs. Fared Use: The Impact of Automated Rights
Management on Copyright’s Fair Use Doctrine”, N.C. L. Rev. 1997, 557-620.
− BIRD, R.C. en PONTE, L.M., “Protecting Moral Rights in the United States and the United Kingdom: Challenges and Opportunities Under the U.K.’s New Performances Regulations”, B.U. Int’L L.J. 2006, 213-282.
− BRISON F., en MICHAUX, B., “De nieuwe auteurswet”, R.W. 1995, 521-530.
− BUCCAFUSCO, C.J., “On the Legal Consequences of Sauces: Should Thomas
Keller’s Recipes Be Per Se Copyrightable?”, Cardozo Arts & Ent. L.J. 2007, 1121-1156.
− BUCCAFUSCO, C.J. en SPRIGMAN, C.J., “Valuing intellectual Property: An
Experiment”, Cornell L. Rev. 2010, 1-45.
− BUCCAFUSCO, C.J. en SPRIGMAN, C.J., “The Creativity Effect”, U. Chi. L. Rev. 2011, 31-53.
− BUCCAFUSCO, C.J., SPRIGMAN, C.J. en BURNS, Z.C., “What’s a Name
Worth?: Experimental Tests of the Value of Attribution in Intellectual Property”, B.U. L. Rev. 2013, 1389-1435.
− BUYDENS, M., “La cession des droits d’auteur sur les oeuvres créées par les
employés”, Ors. 2001, 143-155.
− CAROLL, M.W., “Fixing Fair Use”, N.C. L. Rev. 2007, 1087-1154.
− CHIEN, C., “Beyond Eureka: What Creators Want (Freedom, Credit, and Audiences) and How Intellectual Property Can Better Give it to Them (by Supporting Sharing, Licensing, and Attribution)”, Mich. L. Rev. 2016, 101-128.
− COSEMANS, W-.J., “Auteursrechten en sociale media: hoeveel vrienden heeft Mr.
Copyright?”, in VALCKE, P, VALGAEREN, P.J. en LIEVENS, E. (eds.), Sociale Media, Antwerpen, Intersentia, 2013, 247-286.
− CREWS, K.D., “Fair Use of Unpublished Works: Burdens of Proof and the
Integrity of Copyright”, Ariz St. L.J. 1999, 1-94.
− CIOLINO, D.S., “Rethinking the Compatibility of Moral Rights and Fair Use”, Wash. & Lee L. Rev. 1997, 33-90.
− DAMICH, E. J., “The Right of Personality: A Common-Law Basis for the Protection of the Moral Rights of Authors”, Ga. L. Rev. 1988, 1-96.
108
− DASILVA, R.J., “Droit Moral and The Amoral Copyright: A Comparison of
Artists’ Rights in France and the United States”, Bull. Copyright Soc’y of the U.S.A. 1980, 1-58.
− DAVIS, S., “State Moral Rights Law And the Federal Copyright System”, Cardozo Arts & Ent. L. J. 1985, 233-260.
− DE BEUCKELAER, E., “De bescherming van de morele rechten van de auteur in
de Verenigde Staten van Amerika”, IRDI 2000, 2-25.
− DEPOORTER, B., HOLLAND, A., en SOMMERSTEIN, E., “Copyright Abolition and Attribution”, Rev. L. & Econ. 2009, 1063-1080.
− DE WULF, P. en DIELS, S., “Overdracht van intellectuele rechten en de
arbeidsovereenkomst”, Or. 2008, 145-160.
− DIETZ, A., “The Moral Right of the Author: Moral Rights and the Civil Law Countries”, Colum.-VLA J.L. & Arts 1994, 199-228.
− DWORKING, G., “The Moral Right of the Author: Moral Rights and the Common Law Countries”, Colum.-VLA J.L. & The Arts 1994-1995, 229-268.
− FAUCHART, E. en VON HIPPEL, E., “Norms-Based Intellectual Property
Stystems: The Case of Franch Chefs”, Org. Sci. 2008, 187-201.
− FISHER, W.W., “Reconstructing the fair use doctrine”, Harv. L. Rev. 1988, 1659-1795.
− FISK, C.L., “Credit Where It’s Due: The Law and Norms of Attribution”, Geo. L.J.
2006, 49-118.
− FROMER, J.C., “Claiming Intellectual Property”, U. Chi. L. Rev. 2009, 719-796.
− FROMER, J.C., “Expressive Incentives in Intellectual Property”, Va. L. Rev. 2012, 1745-1824.
− FROMER, J.C., “An Information Theory on Copyright Law”, Emory L.J. 2014, 71-
128.
− GERVAIS, D.J., MARCUS, K.M. en KILGORE, L.E., “The Rise of 360 Deals in the Music Industry”, Landslide 2011, Vol. 3, Nr. 4.
− GIBSON, J., “Risk Aversion and Rights Accretion in Intellectual Property Law”,
Yale L. Rev. 2007, 882-951.
− GINSBURG, J.C., “Copyright in the 101st Congress: Commentary on the Visual Artists Rights Act and the Architectural Works Copyright Protection Act of 1990”, Colum.-VLA J.L. & Arts 1989-1990, 477-506.
109
− GORDON, W.J., “Fair Use as Market Failure: A Structural and Economic Analysis
of the Betamax Case and its Predecessors”, Colum. L. Rev. 1983, 253-326.
− GORMAN, R.A., “Federal Moral Rights Legislation: The Need for Caution”, Nova L. Rev. 1990, 421-434.
− HANSMANN, H. en SANTILLI, M., “Authors’ and artists’ moral rights: A
comparative legal and economic analysis”, J. Legal Stud. 1997, 95-143.
− HATCH, E.G., “Better Late Than Never: Implementation Of The 1886 Berne Convention”, Cornell Int’l L.J. 1989, 171-195.
− HAYES, B.S., “Integrating Moral Rights into U.S. Law and the Problem of the
Works for Hire Doctrine”, Ohio St. L.J. 2000, 1014-1033.
− HOLST, K.Y.W., “A Case of Bad Credit?: The United States and the Protection of Moral Rights in Intellectual Property Law”, Buff. Intell. Prop. L.J. 2005-2006, 105-134.
− JANSSENS, M-.C., “Le droit moral en Belgique”, Les cahiers de propriété
intellectuelle, 2013, 91-125.
− KAPLOW, L., “Rules Versus Standards: An Economic Analysis”, Duke L.J. 1992, 557-629.
− KARUBIAN, S., “360° Deals: An Industry Reaction to the Devaluation of
Recorded Music”, Cal. Interdisc. L.J. 2008, 395-462.
− KOROBKIN, R.B., “The Endowment Effect and Legal Analysis”, Nw. U. L. Rev. 2003, 1227-1293.
− KWALL, R.R., “How Fine Art Fares Post VARA”, Marq. Intell. Prop. L. Rev.
1997, 1-64.
− LANDES, W.M. en POSNER, R.A., “An Economic Analysis of Copyright Law”, J. Legal Stud. 1989, 325-364.
− LASTOWKA, G., “Digital Attribution: Copyright and the Right to Credit”, B.U. L.
Rev. 2007, 41-90.
− LEE, I., “Toward an American Moral Rights in Copyright”, Wash. & Lee L. Rev. 2001, 795-854.
− LEMLEY, M.A., “Romantic Authorship and the Rhetoric of Property”, Tex. L. Rev.
1996, 873-906.
− LEMLEY, M.A., “Dealing with Overlapping Copyrights on the Internet”, Dayton L. Rev. 1997, 547-586.
110
− LIU, J.P., “Regulatory Copyright”, N.C. L. Rev. 2004, 87-166.
− MANDEL, G.M., FAST, A.A. en OLSON, K., “Intellectual Property Law’s
Plagiarism Fallacy”, Temple University Legal Studies Research Paper 2015, 1-65.
− MENELL, P.S. en DEPOORTER, B., “Using Fee Shifting to Promote Fair Use and Fair Licensing”, Cal. L. Rev. 2014, 53-86.
− MICHAUX, B., “Droit d’auteur et contrat de travail ou statut”, Ors. 1995, 253-259.
− MURRAY, P., “Heroes-for Hire: The Kryptonite to Termination Rights under the
Copyright Act of 1976”, Seton Hall J. Sports & Ent. L. 2013, 411-438.
− NETANEL, N., “Alienability Restrictions and the Enhancement of Author Autonomy in United States and Continental Copyright Law”, Cardozo Arts & Ent. L.J. 1994, 1-78.
− NOVARIA, M., “A Moral Rights Approach to Protecting a Journalist’s Right of
Attribution and Right of Integrity”, DePaul J. Art, Tech. & Intell. Prop. L 2014, 295-338.
− PARCHOMOVSKY, G. en GOLDMAN, K.A., “Fair Use Harbors”, Va. L. Rev.
2007, 1483-1532.
− PFEFFER, J.B., “The Costs and Legal Impracticalities Facing Implementation of the European Union’s Droit de Suite Directive in the United Kingdom, Nw. J. Int’l L. & Bus. 2004, 533-562.
− PLATT, R., “A Comparative Survey of Moral Rights”, J. Copyright S’y USA 2010,
951-986.
− SAMUELSON, P., “Unbundling Fair Uses”, Fordham L. Rev. 2008, 2537-2621.
− SAG, M., “God in the Machine: A New Structural Analysis of Copyright’s Fair Use Doctrine”, Mich. Telecomm. & Tech. L. Rev. 2005, 381-436.
− SCHLAG, P., “Rules and Standards”, UCLA L. Rev. 1985, 379-430.
− SENFTLEBEN, M., “Comparative Approaches to Fair Use: An Important Impulse
for Reforms in EU Copyright Law”, in G.B. DINWOODIE (ed.), Methods and Perspectives in Intellectual Property, Northampton, Edward Elgar Publishing Inc., 2013, 30-68.
− SERGENT, R.S., “Building Reputational Capital: The Right of Attribution under
Section 43 of the Lanham Act”, Colum.-VLA JL & Arts 1994-1995, 45-84.
− STROWEL, A. en B., “La nouvelle législation sur le droit d’auteur”, J.T. 1995, 117-137.
111
− SUHL, N.C., “Moral Rights Protection in the United States Under the Berne
Convention: A Fictional Work?”, Fordham Intell. Prop. Media & Ent. L.J. 2002, 1203-1228.
− SUNSTEIN, C.R., “Problems with Rules”, Cal. L. Rev. 1995, 953-1026.
− TUSHNET, R., “Copy This Essay: How Fair Use Doctrine Harms Free Speech and
How Copying Serves It”, Yale L.J. 2004, 535-590.
− VANHEES, H., “Auteursrechtelijk beschermde werken en software gemaakt in uitvoering van een arbeidsovereenkomst of statuut”, Or. 1994, 169-176.
− VERSTEEG, R., “Federal Moral Rights For Visual Artists: Contract Theory and
Analysis”, Wash. L. Rev. 1992, 827-872.
− YONOVER, G.J., “The Precarious Balance: Moral Rights, Parody, and Fair Use”, Cardozo Arts & Ent. L.J. 1996, 79-126.
− ZABATTA, P.G., “Moral Rights and Musical Works: Are Composers Getting
Berned?”, Syracuse L. Rev. 1992, 1095-1136.
− ZUBER, J., “Do Artists Have Moral Rights?”, J. Arts Mgmt. & L. 1991, 284-307. Andere bronnen
− UK GOVERNMENT, UK Government Response to European Commission’s Green Paper – Copyright in the Knowledge Economy, december 2008, http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20140603093549/http://www.ipo.gov.uk/c-eupaper.pdf.
112
