ANIMADVERSIONESin FENNICAM BIBLIORUM SACRORUM

VERSIONEM,

QVARUM

partern secundam

Approb. Max. Vener. Facult. Abokns.PR^ESIDE

Mrtg. JACOBO BONSDORFF,S. S. Theol. Doa. & Profesf. publ. & Orclin,

Fcicult. Theol. h, t, Decano.

PUBLTCO EXAMINI MODESTE OFFERT

LEONARDUS GUMMERUS,OJlrohotnie<fis.

In Auditorio Theol. die XXVI Maji MDCCCXXIV.b. p. m. s.

ABO/E, Typis Frenckelliorum.

9

GENE S I S

Cap. 2: v. 4. Ia ndin on taivas ja tnaa tullut/ien-fum quidem exprimit fere eundem cum textu; rtbun^nVin, fed nulla erat necesfitas divagandi a verbis; e.e-nim fi in uno & altero loco litteram quis deferuerit,quidni in multo pluribus idem faciet? verba textualiafunt reddenda: Tdmd oli taivan ja maan alku , vel Jynty.Jta quoque de Vette, al.

Cap. 4: 1. Eodem fere vitio pierasque recentioreslaborant verfiones, Lutherum fecuta., quod particulamnN Accufativi loco habuerint, quafi Eva pronuntiaveritfe peperisfe virum, Jehovam i. c. Mesfiam. Minulla onmies He>ra. Mira utique acclamatio ! antiqui longeredius, fvadente & fenfu & lingvas Hebrass genio, harov Becv per Deum, i. c. Deo juvante, efferunt; Sama-rit. & Onkel. a Deo. Etenim t\h, originem nnr. veninredolens, primitus id quod accidit , rem t perjonam , con.junSlionem fignificasfe & promifcuum praepofitionumad, cum , a tenuisfe videtur ufum. Parallelusfaltem JocusGen, 49: 2j, in quo riNa a Deo & ">"-.-/ nN ab omnipoten-

funt, hunc noftrum bene illuftrat; conf. etiamGen. 6: _;**. Hodierni ergo rite transferunt: Deo juvanteDatb. mit Hülfe Jehovas , De Vette, tnit Gott, Gefenius. mcdJebevas hjelp Knos; Fennice esfet: Herran avu/la, nificoncifius dixeris: Herralda,

Cap. 4: 7. Difficillimi hujus verfus prius hemifti-chium ita in vulgari noftra verfione transfertür: Josbyvin taet, niin fyndis andexi annetan, mopportuno fatisfenfu; nam quomodo ex bene agendo remisfionempeccatorum derivabit quispiam tanquam confequens?Non attendic interpres ad praccedentem verfum, qui

B cla-

10

clavem quafi tradit ellipricae dicftionis wjis elevatio;n;.m quemadmodum verba rfoo . .03 cur fubfidtt , d-jici-tur facies tua iram innuunt, quia propter iram & triftitiamhumi defiguntur oculi , ita ex oppofito elevatto (icil.vulrus) indicat animi hilaritatem & bonarn confcientiam.Quis boni confcius non iurfum & in altum toilif ismisfaciem, ad innocentiam fuam declarandam? malusautem,torvo & demisfo intuens vultu, fraudem prodit ac malitiam.Rite ergo de Vette _*_ Knos cum Michaei. & novo. Sjz.ecdreddunr: — bvarfore dr dit anfigte nedflagetl dr det ickefd? om du gor det godt dr , fd kan du fe upp {i. c. frimo-eiigt i.plytta ogonenj Fennice: mixi filmds alasparnat?Ejk6 fe niin ole? jos byvin tett , niin faat vel rohkenetfilmds ylosnofta; Sequentis hemiitichii verba bene red-didit nofler, imoginem leonis aut hoftis cujuscunque, adeftium (fcifc antri fui) recubantis infidiantisque, ad peccati illecebras denotandas reterens. Syndi vdijyy oven ede-Jd. m. m. Contortas multorum explicationes non eftquod hie refumamus ac diiuamus.

Cap. 4: g. Vulgarem textus Icftionem fequkor Fenni-cus n.etaphraffa cum Lurhero, nov. Sveco & pierisque; o-mnes autern antiqui, Samarit. Alex. Vulg. Syr Targ, jo-nath,& Hierofol. niwn nshi eatntts in campum , quae qr.iainprimis in Codice Samaritano, antiquisfimo hoc fonce,Jegantur, & ad fenfum explendum maxime necesfaria vi-deantur — dixit Camus <4bcli: (camus in campum , in tex-tum quoque receperunt hxc verba Michaelis & de Vec-te. Qui opern vuigari textui adferre nituntur, ita vt ver-bum Von ex Arabismo gravis, durut fuif explicent (s.o'nf.Datb. Hezel Hebraismo inimicam ferunt fententiam, nuilomodo adprobandam. Quod fi vero allata ilta verba tex*tui ipfi Fennrco inferre retigioni quis duxerit, nihil ob-itar > quo minus in notula adnotentur; Kdykdmme kedolh,

Cap,

11

Cap. 4: 23. Verba textus: irnanV-"»i__<£>t? ■un..non omnino tacillima esfe adverum fundendum fenfum,mira probat Interpretum discordia. Lutherum fecuti no-fter & fvecus recentior, nee non Michaelis, fupponuntquidem re&e, Lamechum mentionem facere ca_dis per-actee, mox autern in futuro tempore fingere fe ftrenuumbeliatorem feptuagies fepties vindidtam ab hodibus fum-curum, qux eft ingeniofa, (cd vaga hypothefis Herderi;nam quoinodo in univerfb hoc contexru potuit Lamechica'des fida five attentata cum Caini tratricidio vero com-parari & utriusque vindicta invicem conferri? Ad fidempronum eft, Lamechum commifisfe c_edem, ejusque caus-fa vindiitam ei fuisfe metuendam, fed quia ca.dem c .m---mifit non propter maliriam, vt Camus, ied propter pia-gas & vulnera, quibus afficiebatuc a juveni quodam, e-rac ei jufta fpes avertenda; pcena; ulrionisque. Proptereapoetico animatus fpiritu cecinit, innocentije fuae, falterninvokmtariae adtionis fub confcientia: fi Camus pacen»a Deo impetraverit, ultiones non timens, quanto magesLamechus, fi dira qurcvis in pofterum pateretur, muki-plici tarnen (feptuagies fepties) vindida hoftium hancfuam mortem esfe compenfandam., fperabit. Ceterumpatet ex parallelifmo, non duas caedes, viri fcilicet _/in_. filii -... commemorari, fed tantum'de uno viro juve-ne, utroque in membro, dici. Particulam autern . in">vxiS cet. non posfe h. 1. commode illativam habcrc po-teftatem: in plagas,vulnera mihi metuenda aut inferenda,fed causfalem induere vim: propter p/agarn, vulnera mibiillata, orationis fcopus & analogia lingvae frequens c. c,Rj.,.S propterea Job. 37: 1, indicar. Causfam enim additLamech, cur virum juvenem interfecerit, quia nempe hieeum aggresfus fuerat & vulneraverat; unde quoque ju-ftam ipfius casdem pronuntiavit, a nullo ulcifcendam, Ali-ter fi ftatueretur, quomodo nexus fententiarum: virum oc-

B 2 eidi

12

cidi — vtilnus meum i c. mihi fadturn, appareret? Huncer-go in modum verfio noftra adornanda esfet: tnind olenmiehen tappanut minun baavani tdhden, nuorukaifen finimar.jani tdbden. aut C\ malueris — joka minua baavoitti, —jokafinimarjaa minulle andoi.

Cap. 6. 3 Non mirum eft, Fennicum Interpreternaliquatenus deiufum in difficiilimo hoc verfu fuisfe, quumplerique Antiqui & ex recenrioribus optimi fenfum tex-tus utcunque expresferint. In eo tarnen Lutherus, cumfuis&quidem plerisque , laudandus eft, quod principalemtenuerit ideam reprehenfionis Divinae, vitiofo humanogeneri fatftae, quae fine omni dubio in vocabulo ptvquod idem eft ac p*n dtfceptabtt , arguet, lacet, & abHieronymo & Symmacho rite tranrsfertur: jkdicabit, xftvet.Qui enim animum adverterit non modo ad praecedentia,in quibus taxatur piorum hominum cum lafciva flirpeconjuntftio matrimonialis aut forte vaga, fed etiam adfubfequentia , dilacionem pcenarum Divinarum continen-tia, verba & infuper ad verfi 5. 6 7. übi gravisfima ca-xantur hominum fcelera, non nifi cum fiumma exftinclio-ne expianda, — non is omnino anxie dubitabic de fenfuverborum, aue ad alia dilabetur interpretamenta, quibusnominandis fuperfedemus. Vocabulum vero ojtfn, quoda raw erravit ortum ducit & cum \>*\~\ haud male cohae-ret, antiqui omnes tanquam particulam ex ai, iu?n^ for-te contradam habuerunt, conjedturae plus quam ufui lin-gvje & textui fidentes, hincque noftrares cum Luthero caus-ialiter r.via interprecantur, filld ban on liba. Quum veronulla jufta causfa fit deferendi ufitatum vocabuli _atf (in-finic. form ) fignificacum, concextui apcisfimum, mericoeum cum Dath. Michael, Novo Sveco, Gefen. cer. praefe-rimus, & nexum totius oracionis hunc facillimum judica-mus: Nolo perpetuo (in aeternum) redarguere homines

prop.

13propter eorum errores — Fragiles enim funt; dabo ipfijcentum & viginti annorum terminum, fcilicet ad refipi-fcendum) i. c. nolo adhuc punire homines prout meru-erinc fua ob fiagiria, fed exfpedtabo donec forte refipue-rint. Hanc autern fpem fuisfe irritam docetverfus 6.—Quod reliquum eft, notarous verba: fanan kautta in Fenn.esfe explicationis tantum causfa addita, nee ad textumpertinere. Locus ergo fic vertendus: Ej minun hengenipidd nuhteleman ihmiftd ijankaikifefti bdnen ( heidan) fyn-dins (erhetyxens) tdbden; Hdn on liba.

— v. 4 Tn vocabulo DiSw propius definiendoverfabimur. Fennicus transferc Sangarit, fed nullo modotexcui convenienter, nee fibimetipfi conftanter fatisfaci-ens; mm locus parallelus Num. 13: 34 quem pleriquerecenriores conferre neglexerunt, manifefto prodit, Mo-fen ejusdem naturae f. ftaturae homines utroque in loeocommemorare. Quales ante diluvium inveniebantur pro-cerae itaturae homines, quos Graec. Alexandr. ytya,vTs:._,Vu!g. gigantes appellat, tales quoque Mofis tempore inCananea^inveniri gente a fpeculatoribus perhibebatur, eo-dem nomine, fed ex Enakim ftirpe. Huc forte relpiciuntverba textus: p i*im. dji immo etiam poftea — quae Scri-ptoris conrinent obfervationem accidentalem, ad filum ip-fum orationis prefentis proprie non pertinentem. Nomenipfum, a ._-_> defcendens, proprie grasfatores, invafores in-nuit, Metonymice vero de proceris hominibus, giganti-bus valuisfe, antiquorum interpretum ex teftimonio con-cludimus; Arabicum \_—>J largiri pradam aut munusdare huc veriori raoao fpedtac, quam j.___.—3, quod afagacisfimo Gefenio quidem confertur, led pertinet adHebr. .33 marcefcere, concidere, in Arab. dialedto jaculari,excetlere, certare Jagittis, Gigantes appellantur citato lo-co Num. 13: 34. calexoat, birmuijet iidem ac juu-i pitkdt

ibmi-

14

ibmifet. Igitur quoque hoc noftro loco calevat vel pitkdtibmijet pro Sangarit fubftituantur necesfe eft.

Cap. 7: 11. Hebraica vox ni-iw cataraSia cccli nonopportuno fatis vocabulo Fennico: akkunat vt quoque Svec.fenfter exprimitur, quare recentior Svecus redte emenda-vit in fkyar; nos vero dicere posfumus aukot five Lau-kut, De Cap. 8: 2- idem valet.

Cap, 12: 1. Fenn. olifanonut. Plusquamperfedti auterntemporis idea minus apta aue necesfaria, Tricisfimumiot.l femper fere imperfedti vim tuecur. Herra fanoi.

Cap, 17: 13. Libafa ne quidem verbotenus redditur;Subit vero mentem, aptiori vocabulo ruumifanne circum-cifionis adtum defcribi posfe.

Cap, 26: 16. In tanta textus ambiguitate & Interpre-tum fumma variecate neutiquam taxamus Fennicum, quifenfum vocabuli ultimi nrp3*i ita circumfcribit: ja niinwabwiftettin (bdnen nubdettomudenfa), Forte tarnen, fi ratio-nern habemus praxedentis locutionis: velamen faciei tua,quod, ex more oriencalium, maritatis feeminis fuperindu-ci folebat, manifeftatio Cwe demonftratio illa propius fpe-dtabit maritalem Saraeftatum; capitis quippe velamine do-monftrabat fe esfe maritam. Aliud quippe in ferie ora-tionis non quaeritur, & verbum nsi, quod proprie vide-tur fignificasfe manifeftus fuic, in Niphal rite valec mani-feftari,demonftrari. Sed legendum fine dubio in fecundap^rf. nns3 demonftraberis apparebis (Vulg. memento te de-prebenfam). Inconcinne & praeter rem alii notionem de-fenfionis (Antiq. Svec. 1?» forfvarare) five poenae (und diesvar ibre Jirafe, Hhzel) ex eadero hac radice extorquent,aiK quoque radicern na_ ex Arabico ufu maritus fuit i\-

hiftr.sn^

I-.

luftrant. Cavendum quippe eft, ne infolitos fignificatusex peregrina Cwe cognata lingva in Hebraifmum intruda-mus. Vertimus ergo: ja ojotat itfids (vel vahviftat itf.)(naittuna)

Cap. 22: 14. Poftquam Deus angeli cujusdam mini-fterio apparueric Abrahamo in ioco, quo ad imroolandumfilium fuum gravicer hie tentarecur, ab his vero feliciteriiberaretur tentationibus, mirabilem hunc Divinae. appari-tionis ac providentiae eventum, iftis temporibus conveni-enter. celebrabat eo modo, vt nomen monti daret: appa-ruit lebova. Hanc ideam non ftridte exprimit nofter verbis:Herra an edeskatfova, & Herran vuorella edeskatjotan. Re-dtius omnino fonaret utroque loco hujus verfus, quem-admodum in Alexandr. Gr. y.vqtos oo(pBt] t Herra ilmeftyi.

Cap 24: 56. E(t in Svec. & Fennico, pariter ac anti-quis ambiguicas qua;dam inde enata, quod diverfa nomi-na Hebraica lebova & dommus meus (feil, herus) eodemDomine Herre, Herra transtulerint; Sed evanefcifj haecincongruenua, C\ jehovae vocabulum Jumala, & 13.in minun herrani vel ijdnddni vcfctatur, Qui lehovae nomenvernaculis lingvis inferre amant, v. c, de Vette, Gefen.citius non vero tutius rem expediunt. Peregrina enimvocabula non nifi excrema necesfitate & longo urgenteufu lunc adoptanda.

Cap. 27: 40. Luther. Svec. Fenn. cet. ex conjedturapluribus Lexicographis communi, expiicuerunt n>i% quafiidem esfet ac m"» dommari; fed vero gravisfirnis argu-mentis, turn ex contextu locorum quatuor.in quibus oc-currit, turn quoque Arab. exlingva petitis domonflraruntSehreeder. Datb. Gefenius al. verbum Hebraicum valere:Imc illuc agitari, vagari, unde tropice de animi commo-tione Pf, $5: 3. & hoc noftro in ioco, auteodem vagan

di

IS

di aut reludtandi fenfu fumendum esfe videtur. GraecusaccßsA^, vulg. excutias Hiphilicam f. adtivam praetuleruntnotionem minus aptam, quia fequens didtio: jugum a col-lo fuo excutere praefupponit aliquod causfale, fcihcet: quum(-iU7M__i) reluSlatus fueris, contraniteris, animo vagaris. Ac-tentus quivis ledtor nexum videbic fententiarum in tex-tu propofitarum: Jervies fratri ad tempus — vagaberis abeo i. c. reludtaberis — jugum excuties, Fennica igitur ver«ba: jfa tapabtuu, ettd finii myos tulet Herraxi hanc ferepofcunt emendationem*. jta tapabtuu ettd vaftabakoifudefasjdrjet bdnen ikeenfa.

, Cap. 30: 35. Levioris forte momenti eft, utrum He-braicum D^n niger enuntietur in noftra lingva hallavat,uc eft in verfione vulgari, aut muftat, uc lictera jubec. In-terim adnotetur differentia.

Cap. 49: 8. Qui fyncaxin hebraicam nominativi abfo-luti, cum affixo perfonae conftrucii, confideraverit, nonopus habebit vernaculis in lingvis eundem fedfari morem,fed nominativum in accufacivum aue alium cafum crans-mucabit. Quid enim emphaci-si ineft in hac Fennica ver-fione: ffuda, find olet , finua pitd finun veljes kiittdtndn —?Otiofa funt: lind olet. Ica quoque verfu 19. Gad bdn on,hdnelle pro fimplici: Gadille ccc. Neque camen negamus,incerdum, v. c. Pf. 9: 7. emphatice poni nominacivos ab-folucos, eosdemque posfe quodammodo exprimi circum-locucionis ope, qnod attinet ad, fed in hiftorico & vulga-ri poecico ftilo non idem valet.

Gen. 49: 10. Hebraea funt verba: oisasj nnp,> i? eiobedientia gentium, pro: ei obedienc gentes. Rarius voca-Sulum npi ex Arab. radice obedire rice illuftrarunt recen.tiores Lexicographi. quum anciqui interpretes, Graec.3f<f«ix^cx/« Vulg. exfpe&atio radicern rryp cogicasfe vide-

antur,

17antur, alii vero nnp aggregari "m mente habuerint. SieLuther. Ihm gehoret die verfamling der voker Fenn. Hd-nefd kanfat rippuvat kiini. Redtius: Hdndd kanfat tottelevat.

E X O D U S.

Cap. 8 12. 13. 14. fecundum Hebraicum textum fed16. 17. 18- fecundum Lutherum & noftrates, qui Graec.Alexandrinam fequuntur verfionem. Vulgarem interpreta-tionern vocabuli Dvp de pediculis, ex Jofepho & Judaeis,tarn antiquis (Chald. paraphraft. Jonath. Onkelos, Samarit.Arab.) quam Telmudicis recentioribus, nee non Muhame-de in Corano ftudiofius jam probatarn munitamque vo-luit ernditisfimus Bochart Hierozoici P. 2. Cap. ig. ejus-que veftigiis infiftunt Lutherus, J H. Michaelis, cum ple-risque^ merito autern har.c opinionem enervaruntac deferu-erunt recentiores optimi interpretes inde a Joh. Dav.Michaelis & Dathii aetate, Hezel, Odman, Gefen. Vater.Svec. Rec. al. non quidem etymologiam, utpote in hacre incertam, fed vecerum ceftimonia minime dubia fecuci.Citante enim Bocharto, in fuae fententiae patrocinium,Chal-dafi & Talmudicorum audtoricatem, longe aequius cenfe-bitur, aliquos allegare teftes, qui propiores.fl_.gyp-cias res hiftoricas melius defcribere potuerint. Tales funtGraecus Alexandrinus (vulgo LXX viraiis nominatus) &Philo, Origenes, Auguftin. Orofius, gui omnes mvttyctsScinipes i. c culices defcribunt, utpote infedtum jEgyptiminutisfimum, infeftisfimum hominibus. Culicem rep-tantem (mosquite), Hasfelquiftio cypri nominatum intelligitfagacisfimusOdman, eundemque probat esfe, gui Lappo^nibus noftris & Tungufenfibus familiaris infinitis agmini*bus infeftare corpora perhibetur. In Mgypto poft Nili in»«ndadonem paluftribus inprimis in locis enafci hocce In-c tem

18fed-i moleftisfimum genus, Hymenopterae Clasfis, per aeravolitans, ita fubtile £?** minutum vt oculi vifum nifi acutecementis effugiat (Orig.*) teftontur quoque Itinerarii omnes,Odmannio citati in SroddaSaml. utur naturkunn. — T. I.p. 65. —77. Hinc ergo Fennicam verfionem emendandamesfe poftulamus, mutatis tdit & tdixi in vidkdrdt Sc md~kdrixi. quocirca nullum amplius dubium cuivis oborie-tur. Quod de cetero res ipfas has mirabiles Divino ex-traordinario confilio effedtas fpedtat, ad praefens hoc no-ftrum inftitutum non pertinet, ut disferamus.

v 21. 22. Quantum in praecedentibus delufus fuit in-terpres nofter, tantum in his verficulis acutius vidit 5-._*non esfe mufcas, fed Blattas orientales, turilat, quod iniaudem ejus dixisfe haud poenitebit.

Cap. 12: 36. Eft hie locus omnino primarius nomi-nandus fons, ex quo iniquiori cenfiura Mofen Kraelitasqueperftringendi matsriem fumferunt nonnulli, quafi piamfraudem & furcum commiccendum his commendaveritilie. Mutuo enim fumfisfe Ifrafilicas ab^Egyptiistancasauriargentique copias, toc pretiofisfimas res, neque ea omniaipfis refticuisfe clamitant infenfiores rerum JudaicarumEeftimacores, hunc Biblicum allegances locum, a transla-toribus muleis anciquis; v. c. Vulg commodarent Grcec.s%*#«* avTour, & hodiernis, Luthero geliehn batten Svec.Ant. att de fdnte dem Fenn. lainaifit beiife, perperam autfaftem non ad licceram translacum. Textus tarnen v. 3?.expresfe docet, Ifrafelitas petiisfe iSnuti ab iEgyptiis vafa ar-gentea & aurea & veftes; cvi petitioni ita annuebat po-pulus jEgyptiacus, Deo fic animos omnium fledente, vtrogata darenc, i. E folverent quaeab Ifraditis petitaerant. Nihil ergo in textu definitur, utrum dono autcommodato aut alio fub titulo resfuas pretiofas Ifraelitis,ex JSgypco jam migrantibus, tradiderint licet

quo-

19

quoque Gefenius id innu.it. Illud tarnen certum eft, non posferoutuandi ideam five expresfa; litterae, five ejus fenfui ad-fingi, fiquidem eo jam deventum esfe facile inteilexeranc/Egyptii, vt Ifraelitae. non modo arva, fed etiam domos Scutenfilia varia relinquere cogerentur, nee ftipendia iabo-rum fuorum, fub diururna fervitute enixorum, capere aliomodo posfent, nifi rraditis eorum in manus pretiofioribusrebus, qu_e quodammodo aequivalerent aut in darnni re-parationern fubftituerentur. Nemo enim fanus unquamifraditis jus compenlationis denegabit potiundae, innume-ras fuas ob operas, calami.ates & refiduas opes. Cum ve-ro _Egyptii, quibuscum in Gofenitide & finitimis regio-nibus vixerant, benevolo & voluntario animo traderentquidquid petierint illi. nullam commodati ejusque refti-tuendi fingentes fibi ideam, quin etiam feftinanter vt dis-cederent Ifrafiiitae urgerent, (uc patet ex verf 33.), nullahis opus fuic violenta ab illis reparaeionem excorquendiarce. Ec fi vel naaxime regererec quispiam , Pharaoner n, quifervituce Ifraelitas oppresferat, unicum habendum esferoa-lorum audtorem, adeoque etiam reftitutorem, non autern

cogitet is plerasque operas Ifraelitarum ferviles M-gyptiorum in emoluncum fadtas & propterea refarcien-das ab iis fuisfe, nifi ferviliter adeo quis exiftimaverjt,omnia dira & injufta esfe fervis patienda, non modoaTy-ranno imperante, verum etiam violentisfimis aliis ufurpatoribus, quia dudum fervile jugum ipfis impoficum fit»Sed nolumus diutius hacce de re commentari, a) fatisfa-dtum confilio noftro arbitrantes, fi accurata verfione tex-tus obex immaturis judiciis pofitus intelligatur. Fennicaergo haec prodit verfio: ettd be annoit mitd anotio —.Noy,Svec. Fd att desfe levmat dem bvad de hegdrt,

C 2 Cap,

0) Conf, prae primii Hezel i_s noti. ad h, I»

20

Cap. 22: 2. Crncifa locutio: dw 1. )~h non tarntranslata quam illuftrata eft apud noftrum: Ei pidd tap-paian veren vikapdd oleman. Similiter Vulg. percusfor nonerit reus fangvinis; fed presfius ad litteram, nee non evi-denter habec Alexandr. #% ccvra> q>ovcs, non eft cen-fenda caedes, in füre fciiicec morcuo deprehenfo: affixumnempe in -V" praecedentem d:j furem fpedtat, cujus morsnon eft cjedes, adeoque nee vindicanda. Nervofe in legeFridericiana, Mislg. B. c. 40: §. 7. id exprimitur: vare ogildt.Forte ergo verba legis Mofaicae hoc modo transferencia,Ej ole veren vika, aut; ej pidd bdnen verens koftettaman.

Cap. 23: 1. Legislatoris confilium in verbis:WiJ y»yrr N>i*n t-ih 'ne proferas * divulges, rttmorem falfum,h iud fpedaf fudices in fenfentiis ferendis, quemadmodum hi-daei cutn Onkelos Sc Alexandr, 7ttx,qor.h^r\ Vulg. fufcipies,hincque multi recentiores in Op Anglicano & apudScarkium citati, Vet. Svec, Dtt fkall ej tro — Fenn Fj.fi*mtn pidii ufkoman valheita, conjeclasfe videnfur, fed in ge-nere vaiet de omnibus, ne falfum de proximo rurooremfparg3nc five divuigent, atque co ipfo ad proximi dam-num conferent. Neque enim hie esfe poceft fermo devagis quibusdam rumoribus imprudencer adaudis, fedconcumeliofis ditftis, mendaciis, voluntario animo diita-matis. Hebraicum n\m ferre, proferre, efevare de rumorefalfo , non proferendo, dicicur, eodem fere idiofifmo acpraeceptum Decalogi fecundum ( Exod. 20: 7.) tiomenD:i-ne temere' falfo) proferas Proferre aucem, quod guis au-diveric, falfum,idem eft ac propalare falfa. Incegram igi-tur fencentiam fie dabimus. Ej ftnun pidd noflaman (edes-auttaman) juliftaman {yafbeita) vaaran fanoman.

Sequentia textus verba transfert Nofter: Ettas auttai.ftt jfitma/atQJnda ja tuiifit vddrdxi todifiajaxi■ nee disfi-

mula-

21

rtiulamus, phrsfin ambiguam: ponere manum eum aliero pos-*fe generaiiter ficexplicari, fed quum verfio fida textualeriitropuro, fi non iisdem femper verbistamen aptisfimis,fignificare- debeat, & tropus hie focietatem cura alio fa-ccam manifefto indicet, fubftituimus jure: Ejkd (fcilicet,piddfinun) fuoftuman olefkelemanjumalattomankansja, nimettds tulifit vddryden todiftajaxi. Hebraicum D>an -i_> noninnuir teftem violentum f, falfum, vt Gr. haSet pttqrvsuhv,os Vulg. dicas falfum teftimonium fed violenri^ in aite-rum commisfae teftem. Qui enim cum impio hominecommercium habuerit, quamquam ipfe adtualiter non com-mi.tat idem ac ille fcelus, tarnen particeps eft ejusdem,quia nee manifeftaverit nee fe a focietate illa fubtraxerit,aut eidern obftiterit, vt potius adprobaverit, quin etiamfarpius faifuro perhibuerit teftimonium. Michaelis quidemutrumque conjungit, licet in contextu non Jegatur: DuJo/ft —- di(b nicbt mit dem ungerechten verbinden, durcbfjfcbes Zeugnifs andere in ungliick %n bringen. Verumenimvero hoc eft commentari, non vertere. Vocabulumoon, quod proprie valet excutere v. c. folia, vitem, tro-pice de violentia & injuria ulurpatur; commode auternnon poteft de tefte fallaci explicari, nam is dicitur vir Di-ipu.',_a-_i.D fraudum, fallaciarum, mendaciorum, conf. Prov- _9-'5. 21: 2-"*, fed ad yu.". hominem impium referatur, cujuseft fpecificus charadter, vt injuria afficiat alios.

Cap. 25: 10. IndifFerens per fe esfe poteft, utrum He-braicum, onato fittim totidem verbis legatur perinde acAlex atrwTuiv vv\g. Setim Fennice Sittimipuu* aut fiecun-dum veram denominationem acacia. Spin^ vtrecentioribus placuit, transferatur Acacia puu; Interim ta-rnen confultius forte erit, in textu retinere Sittim & innotula explicare: acaciapuu,

Cap.

22

Cap. 30: 10. Satis idoneo verbo non exprimit noftertex.uale -iDD,quod quidem in Pielica forma vulgatisfimamexpiandi, purgandi, condonandi vim habet, Fennicoybu/Vto-man rite refpondentem, fed in connexione cum ara autiacrificiis & fangvine, ipfum adtum facrificandi & confe-cvandi involvere videtur, vt quoque ex parallelo locoLevit. 7: 7. pacet. Noftro loco Mofes aram fuffitus con-fecratam vult facrificiis, i c. fangvine piaculari confperfamquemadmodum bene explicat Rec Svecus til JSrJoningheftryka — quod Fennice ionaret: fovinnoxi vibkid; Le-vit. all. loc. fimpliciter facrificare, uhraman valeret; namfiatuitur, facrificia piacularia & pro delidto oblata facer-dotibus propria manfura.

His vero ex Genefi & Exodo prolatis exemplis, inquibus, Hiftoricos libros quod attinet, jam fubfiftimus,in promtu esfe judicamus cuilibet, antiquarn noftram Fen-rsicam cum textu Hebraeo conferenti verfionem, non o-mnino multas nee graves omnes esfe difcrepantias, qui-bus a textus veritate recedit laudatisfima haec verfio. Siergo ceteris in iibris Hiftoricis operarn luam collocareqiiispiam voluerit, quod utique fummo in rem Sacramaffedtu optamus, patebit certe utriusque harmonia aper-tius multo, quam opinenturnonnulli, Sacrarum litterarumignari. Nos autern ad Poetica fcripta veteris Foederis, ut-pote in transferendo & interpretando aliquantum diffici-liora, pedem promoventes, non eandem quidem verna-culac noftrae verfionis obfervavimus facilitatem five exadti-tudinem omnibus in partibus, iis maxiroe qua; tropicasdidtiones habenc intextas; fed plerisque in locis atque uni-verfa oratione limpidus nuic verborum ordo & fenfus.