Upload
aydin-fenerli
View
227
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
1/50
MLTEC OCUKLAR HUKUK EL KTABI
SIINMACI ve MLTEC OCUKLARINHAKLARI
TRKYE
Birlemi Milletler Mlteciler Yksek
KomiserliiTrkiye
Austos 2008
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
2/50
NDEKLER
Ksaltmalar..............................................................................................................................................................3Giri .........................................................4
Doum Sonras Kayt Hakk ......................................................5Giri.......................................................5
Trk Mevzuat.................................................................5
Trk Vatandalar .................................................................5Nasl kaydolunur......6Sorumlu yetkili ...........................................................6
Kayt.........................................................6Bir aylk sre geerse...............................................................8Doum kaydnda hangi bilgiler var.............................................................8
Trk olmayan bireyler........................................................9Snmaclar ve mlteciler dail olmak zere dier lke vatandalar......9Vatansz kiiler...10Isim.
..10 Terkedilmi ocuklar.....................................................11neriler...11
Snmac ve mlteci ocuklarnn vatandalk hakkn elde etmeleri...12Giri......12Doumla Trk vatandaln elde etme...........................................................13Daha sonra Trk vatandaln elde etme.......................................................14lem.....14
Yorum.........................................................16Gmenlik stats ve snmaclar/mlteciler...........................................................................16neriler......................................................17
2
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
3/50
Mlteci ocuklarnn Yasal Temsili.19Giri..19
Trk mevzat19Velayet..................................................................19ocuun ahsna kar haklar ve grevler..............................................................19ocuun mallar zerindeki haklar ve grevler........................................................20ocuun yasal temsili...20Vesayet.......................................................20Atanma.....20Vasi................................................................21Kontrol mekanizmalar..
.......................................................22Kayyum.......................................................23Atanma srasnda koruma...........................................................24
Trk olmayanlarn vesayeti.........................................................24lkeler tarafndan alnan vesayet kararlar.......................................................24Snma bavurular......25neriler......................................................25
ocuun mlteci stats belirleme srecine girmesi....27Giri.....................................................................27MSB ile ilgili Trk mevzuat..................................................................27Snmac ve mltecilerin ocuklar..28Refakatsiz ocuklar......................................................................28Refakatsiz ocuklarn korunmas....................................................................29
ocuk polisi....................................................................30ocuun kimlik tespiti..30Seyahat belgeleri..31Gzalt ve snrd...31Aile ile birleme.31
3
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
4/50
neriler........................................................31
Snmac ve Mlteci ocuklarnn cinsel tacizi.33Giri.33Cinsel saldr..34Destek mekanizmalar...................................................................35Hukuki yardm35eviri...35Koruma ve psikolojik destek....35ocuk polisi................................................................................36Velayet kayb.......................................................................36
ocuun cinsel tacize uramas durumunda alnmas gereken nlemler36neriler..37
Snmac ve mlteci ocuklarnn eitimden yararlanmalar.39Giri.....39
Trk mevzuat40
Trk eitim sistemi41
Trk olmayanlar iin eitim haklar....42Kayt42Zorunlu eitim ve okul harc....43BMMYKnn eitim program.......43Dil........43Diplomalar..43neriler..
44
lgili Belgeler ve Trkiyede Ulusal Mevzuat45
4
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
5/50
5
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
6/50
KISALTMALAR
ICCPR Uluslararas Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesi
HS ocuk Haklar Szlemesi
MSB Mlteci Stats Belirleme Sreci
SHEK Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu
BMMYK Birlemi Milletler Mlteciler Yksek Komiserlii
6
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
7/50
Snmac ve mlteci kadn ve ocuklarn korunma ve kalc zm ihtiyalarnkarlamak her ev sahibi lkenin iltica sisteminin ana hedefi olmaldr. Birlemi Milletler
Mlteciler Yksek Komiserlii (BMMYK) Trkiye ofisi, Trkiyenin mlteci korumasistemindeki zel roln dikkate alarak ailesinden ayr kalm, istismara veya tacizeuram ocuklar, bekar kadnlar, aile reisi konumundaki kadnlar, aile ii iddetmadurlar, cinsel iddet veya istismar maduru veya tehlikede bulunan kadnlar dahilolmak zere zel ihtiyalar olan dosyalara ilikin tutarl ilem yaplmas ve sistematik birekilde takip edilmesini salamak amacyla zel Dosyalar iin Birimleraras Komite adaltnda bir komite oluturmutur.
BMMYK Trkiye Ofisi, 2001 ylnda, Mlteci ocuklar iin Blgesel Politika Uzmannndesteiyle Dou Avrupa lkelerinde ve Trkiyede BMMYKn lgi Alanna Giren Mlteciocuklar ve Dier ocuklara likin Hukuki ereve (Hukuki ereve) ad altndablgesel bir aratrmada yer almak zere bir Trk avukat tayin etmitir. Sz konusuaratrma, doum kaytlar, eitimden yararlanma, vatandalk, mlteci stats belirlemesrecine dahil olma, vesayet, velayet, ve cinsel tacizden korunma olmak zere altkonuyu kapsamaktadr. Ad geen aratrmann amac, ilgili alanlarda geni bir hukukiereve belirlemek ve ayn zamanda mlteci ocuklarn hayatn etkileyen mevcutyasalarn gelitirilmesine ynelik somut tavsiyelerde bulunmaktr.
Bu aratrmann tamamlanmasnn ardndan BMMYK Trkiye Ofisi, Hukuki ereveninTrkiyeyle ilgili olan ksmn mlteci ocuklarla ilgili faaliyetleri srasnda sivil toplumkurulular ve benzer alanlarda alan uzmanlara yararl olacak, kullanm kolay buHukuk El Kitab ile yeniden ekillendirmeye karar vermitir. lk kez 2004 ylnda baslanbu El Kitab, Trkiyede 2004 ve 2005 yllarnda yaplan nemli yasal deiiklikleridikkate alarak gncellenmi haliyle tekrar baslmtr. El Kitab, Austos 2008 tarihindegncel mevzuat erevesinde yeniden incelenmi ve gncellenmitir.
BMMYK, bu El Kitabnn hazrlanmasnda 2003-2004 yllarnda youn almalarylakatkda bulunan Mari-Ann Roosa; hem konunun ilk aratrmacs olarak hem degncelleme takmnn bir paras olarak her zaman gsterdii destek iin Avukat HaticeKaynaka teekkr eder.
Ankara, Austos 2008BMMYK Trkiye
GR
7
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
8/50
DOUM SONRASI KAYIT HAKKI
Konu:Uluslararas Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin (ICCPR) 24. Maddesi ve ocukHaklar Szlemesinin (HS) 7. Maddesine gre ocuk dier haklar ile birlikte
doumdan hemen sonra nfus ktne kaydedilmek ve doumdan itibaren bir isimhakkna sahiptir. zellikle de ocuun aksi takdirde vatansz olaca durumlarda, bubelgelere taraf olan tm devletler ulusal mevzuatlar erevesinde ve bu alandaki ilgiliuluslararas belgeler nda bu haklarn uygulanmasn salamalar gerekmektedir1.
Giri
Doum kayd ocuun doum tarihi ve doum yerini belirlemek asndan gereklidir.
Doum kayd ayn zamanda vatandalk ve bireysel stat ile edinilen haklar dahil olmak
zere baz haklarn domasna yol amaktadr. ocuklarn uygun belgelere sahip
olmalarna yeterli derecede nem verilmezse mlteci konumunda olan bireylerinin temelinsan haklar ihlal edilebilmektedir2. Trkiye ocuk Haklar Szlemesine bu konuyla
ilgili herhangi bir ekince koymakszn taraf olmutur3.
Trk Mevzuat
Trkiye Cumhuriyeti Anayasasna gre herkes temel hak ve zgrlklerden yararlanma
hakkna sahiptir. Ancak, yabanclarn temel haklar ve zgrlkleri uluslararas yasalara
uygun bir biimde kstlanm olabilir4.
Trk mevzuatna gre sa doan bir ocuk rahme dt andan itibaren tm kiiselhaklara sahiptir; ancak yasal varl sa ve tam doumla balar5. Bir devletin, bir ocuu
haklara taraf saymasnn ilk adm olan doum kayd, hem devlet hem de vatandalar
iin bir hak ve bir ykmllktr. Vatanda olmayanlar iin de bir haktr, ancak
ykmllk deildir. Doumlar ve lmler kaytlarla ispatlanabilmelidir6. Bir ocuun
ebeveyni sadece doum kaytlarndaki bilgiler dorultusunda ilgili haklarndan
yararlanabilir. rnein, bir anne veya babann ocuunu yurtdna gtrebilmesi iin
velayet hakknn doum kaytlaryla ispat edilmesi gerekir.
1 Uluslararas Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesi, GK kar. 2200A (XXI), 1966 ve ocuk HaklarSzlemesi, GK kar. 44/25, 19892 Mlteci ocuklar, Mlteci ocuklar, Bakm ve Koruma Klavuzu, BMMYK, Cenevre 19943 Bkz. Dier uluslararas belgeler ve ilgili Trk yasalar4 T.C. Anayasas , Madde 10 ve 175 Trk Medeni Kanunu, Madde 286 Ibid. Madde 30
8
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
9/50
Trk vatandalar
Doum kayd 1587 sayl Nfus Kanununda dzenlenmitir. Trk vatandalar ikamet
yerlerindeki Nfus Memurluunda kaytlarn yaptrarak bir kimlik almak zorundadr7.
Her bir ocuun doumu, doumdan itibaren bir ay ierisinde resmi bir nfus dairesinde
kaydedilmelidir. Bir ocuun kaydedilebilmesi iin ebeveyninin kaytl olmas gerekir8
. Birocuk genelde babasnn ktnde kaydedilir. Ebeveynin kaytl olmadklar
durumlarda, onlarn da kayd yaplr.
Ebeveyni bilinmeyen bir ocuu bulan herkes, ocuu yetkililere teslim etmek
zorundadr9.
Nasl kaydolunur?
Sorumlu yetkili
ileri Bakanl bnyesinde bulunan Nfus ve Vatandalk leri Genel
Mdrl, lke apnda nfus kaytlarndan sorumludur. Genel Mdrln
altnda her ilde l Nfus Mdrl ve her il merkezinde ve bal tm ilelerde
Nfus Bamemurluklar vardr. Nfus Bamemurluklar kiinin durumuna ilikin
her trl sicil deiikliini kaydeder. Nfus Memuru ise doum, evlilik, lm,
boanma, yer deitirme, evlat edinme, gayrmeru ocuun tannmas, kayt ve
nesep tashihi gibi nfus olaylarn yazmak, ktklere ilemek ve yeni doanlara
nfus czdan vermek gibi ilerden sorumludur10.
Kayt
Nfus kayd bir doktor, ebe, salk veya dier kurumlarn raporu, anne veya
babann, ya da yetkili temsilcinin szl ifadesiyle gerekleir11.
Salk kurumunda doum:
Doumun bir salk kurumu veya ceza ve tutukevi gibi dier resmi kurumlarda,
veya doktor ya da ebe nezaretinde meydana gelmesi durumunda bir doum
tutana dzenlenir ve nfus kayd da bu belgeye istinaden verilir. Tutanak, aile
ktne yazlmak zere ilgili Nfus daresine gnderilir12.
7 Nfus Kanunu, Madde 48 Ibid. Madde 169 Nfus Hizmetlerine Ait Kurulu, Grev ve alma Ynetmelii, Madde 8510 Nfus Kanunu, Madde 311 Nfus Hizmetleri Ynetmelii, Madde 78, 8012 Nfus Hizmetleri Ynetmelii, Madde 80
9
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
10/50
Yurtdnda ya da bir arata doum13:
Doum yurtdnda gerekleirse14, doum o lkede bulunan konsolosluk
tarafndan kaydedilir ve doum belgesi da Nfus daresine gnderilir15. Eer
doum olay yurtd istikametinde hareket eden bir arata meydana gelirse,
aracn sorumlusu veya gemi kaptan doum tutana dzenler. Bu tutanak ise
aile ktne ilave edilerek ilgili Nfus daresine gnderilir16.
Terk edilmi ocuklar veya ailesiz ocuklar:
Terk edilmi bir ocuk bulunduunda muhtarve ilgili karakol amiri ocukla ilgili bir
tutanak hazrlayarak, aile ktne yazlmak zere ilgili Nfus daresine
gnderir17.
Ailesi olmayan ocuklar iin ise Vesayet Makam/Sulh Hukuk Mahkemesine
bavuru yaplr, bu bavuruya istinaden de bir kayyum atanr18. Kayyum ancak
daha sonra ocuun nfus czdan iin bavurabilir.
Szl fade:
Eer douma ilikin herhangi bir resmi belge yoksa, doum kayd Nfus
Memuruna (snmaclar ve mlteciler iin ifade Yabanclar ubesine verilir)
yaplan szl ifadeye istinaden gerekleir. Doum ifadesi, baba tarafndan iki
tank huzurunda gereklemelidir19. Eer baba ifade veremiyorsa anne veya
ocuun vasisi ifade verebilir. Doumla ilgili ifade veren kii, eer Nfus Memuru
tarafndan tannmyorsa, kimlik ya da nfus czdannn kopyasn vererek
kimliini ispat eder ve dier resmi tutanak ve evraklar var ise onlar da beyan
eder. ahitlerin doumda bulunmalar gerekmez. Ancak ahitlerin 18 yan
doldurmu ve ayrt etme gcne sahip olmas gerekir20.
fade verildiinde Nfus Memuru bir nfus kayd tanzim eder, ve bu kayt aile
ktne ilenmek zere ilgili Nfus daresine gnderilir.
13 Nfus Kanunu, Madde 1814 Nfus Hizmetleri Ynetmelii, Madde 9715 Ibid. 9816 Ibid. 9917 Ibid. 8518 Bkz. Yasal Temsilcilik Blm19 Nfus Hizmetleri Ynetmelii, Madde 7520 Ibid. 79
10
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
11/50
Doum kayd iin sre:
Kayt, doumdan itibaren yurt iindeki doumlarda 30 gn21, yurtdndaki
doumlarda 60 gnierisinde gereklemelidir.
Kayt creti:
Kayt ilemi iin herhangi bir cret alnmamaktadr, sadece nfus czdan iin
dk bir cret alnmaktadr.
Bir aylk sre geerse;
Eer doum kaydnn gereklemesi iin ngrlen bir aylk sre geer ise, doum kayd
Nfus Hizmetleri Ynetmeliinin 81., 82. ve 83. Maddelerine gre ocuun yana bal
olarak gereklemelidir. Eer ocuk 6 yandan kk ise bavuru, 6 yllk srenin neden
aldna dair yazl bir beyanatla birlikte verilmelidir (Madde 81). Eer ocuk 6 yadanbyk ve 18 yandan kk ise ve resmi bir doum tutana (salk kuruluu, doktor
veya benzeri kiiler tarafndan verilen tutanak) yoksa, ocuun ya tespiti yaplmaldr
(Madde 82). Bu koul ayn zamanda baz nedenlerle Nfus Dairesinde kayd olmayan
yetikinler (18 yandan bykler) iin de geerlidir (Madde 83).
Bir aylk kayt sresine uymayan ebeveynler ve doum kaytlarndan sorumlu yetkililer
iin Nfus Kanununun 52. maddesine gre para cezas ngrlmtr.
Doum kaydnda hangi bilgiler var?
Doum tutanann kaydedildii aile ktnde sa olup olmadklar, doum tarihi ve
yeri, dinleri, medeni durumlar ve dier kiisel durum deiiklikleri gibi tm aile fertleri ile
ilgili bilgiler yer alr22.
Eer birey Trk vatanda ise kayttan sonra kendisine bir kimlikverilir23.
Trk vatandalarna verilen kimlik (nfus czdan) aadaki bilgileri ierir (nfus
czdannn rengi cinsiyete bal olarak deiir):
Nfus Czdan seri numaras ve kimlik numaras
21 Nfus Hizmetleri Ynetmelii, Madde 7422 Ibid. 5023 Nfus Kanunu, Madde 4
11
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
12/50
ocuun ad ve soyad Doum tarihi ve yeri Medeni durumu Dini Kan grubu Nfusa kaytl olduu yer
Aile ktne ilikin bilgiler Nfus czdannn verildii idare Kayt numaras
Trk olmayan bireyler
Trk yasalar ve ynetmeliklere gre:Bir yabanc lkenin snrlar iinde yaayan ancak Trk vatandalarnn haklarnasahip olmayan kiidir.
Bir mlteci24Avrupada meydana gelen olaylar sebebiyle rk, dini, milliyeti, belirli birtoplumsal gruba yelii veya siyasi dnceleri nedeniyle takibta urayacandan
hakl olarak korktuu iin vatanda olduu lke dnda bulunan ve vatanda olduulkenin himayesinden istifade edemeyen veya korkudan dolay istifade etmekistemeyen ya da uyruu yoksa ve nceden ikamet ettii lke dnda bulunuyorsaoraya dnmeyen veya korkusundan dolay dnemeyen yabancdr.
Bir snmac25 Irk, dini, milliyeti, belirli bir toplumsal gruba yelii veya siyasidnceleri nedeniyle takibata urayacandan hakl olarak korktuu iin vatandaolduu lke dnda bulunan ve vatanda olduu lkenin himayesinden istifadeedemeyen veya korkudan dolay istifade etmek istemeyen ya da uyruu yoksa venceden ikamet ettii lke dnda bulunyursa oraya dnemeyen veya korkusundandolay dnmek istemeyen yabancdr (Avrupal olmayan).
Bir yabanc26 bir birey ya da baba, anne ve ocuklar olmak zere bir ailedir (ailebirlii).
Snmaclar ve mlteciler dahil olmak zere dier lke vatandalar
Nfus Kanununa gre, yabanc lke vatandalarnn doum ve lm olaylar
Nfus daresinde zel bir dosyada kaydedilir, ve istek zerine ilgili yabancya
kaydn bir kopyas verilir27.
Mlteci ve snmaclarn Trkiyede doan ocuklarna ise doum olaynngerekletii hastanede bir doum tutana verilir. Yeni domu ocuun
24 Trkiyeye ltica Eden veya Baka Bir lkeye ltica Etmek zere Trkiyeden kamet zni TalepEden Mnferit Yabanclar ile Topluca Snma Amacyla Snrlarmza Gelen Yabanclara veOlabilecek Nfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik (lticaYnetmelii), ayrca baknz skan Kanunu25 Ibid.26 Ibid.27 Nfus Kanunu, Madde 12
12
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
13/50
ebeveyni devletin iltica prosedrne kaytl ise Trk yetkilileri, yeni doan ocuu
ebeveynin dosyasna ilave ederek ocua geici ikamet izni verirler. Kaydn
koulu olarak ebeveynin kimlik beyan etme zorunluluu vardr. Ancak bu durum
mene lkelerin kimlik verme konusunda isteksiz olduklarnda ya da snmac
veya mltecinin herhangi bir kimlii olmad durumlarda engel tekil etmektedir.
Snmaclar/mlteciler ve dier yabanclar iin zel dosyalar alr, ve isteklerizerine doum kaydnn bir kopyas kendilerine verilir (snmaclar vemltecilere sadece doum tutanann bir kopyas verilebilir)28.
Vatansz kiiler
Trk yerel mevzuat, vatansz kiilerin durumuna ilikin sadece birka hkm
ihtiva etmektedir29
. Sz konusu hkmler dnda vatansz kiiler yabanc lkevatanda olan bireylerle ayn muameleye tabi tutulur. rnein vatansz kiiler,
yabanclarla ayn haklara sahiptirler ve onlara ayn kurallar ve kstlamalar
uygulanr. ileri Bakanl, Trkiyede vatansz kiilerin kaydedilmesini tevik
eden bir dizi talimat tanzim etmitir. l Emniyet Mdrlnce gerekletirilen
kayt ileminden sonra, Bakanlk bu kiilere 2 ylda bir yenilenebilen ikamet izni
verebilir. Trkiyede yasal ikamete tabi tutulan vatansz kiiler Trk yetkilileri
huzurunda evlenebilirler ve ocuklarnnn doumunu kayt ettirebilirler. Ayn
zamanda ikametli vatanszlar eitim ve salk olanaklarndan yararlanabilir vemahkemelere bavurabilir30.
Vatansz ebeveynin Trkiyede doan ocuklar, doum ile birlikte Trk
vatandalna geme hakkna sahiptirler31. Bu durumda ebeveyin, ocuun
resmi belgeleri ile birlikte bir baka lke vatandaln alamadn ve
kendilerinin vatansz olduklarn ispat etmeleri gerekir. Bu yeni doan ocuun
ailesine ait herhangi bir ktn bulunmadndan kendisine bamsz bir kayt
numaras verilir ve aile ikamet yerinde kaydedilir.
28 Ibid. 1229 Bkz. Pasaport Kanunu, Madde 26 ve Trk Vatandalk Kanunu30 Bkz. Milletleraras zel Hukuk Hakknda Kanun ve Trkiyede Oturan Yabanclarn NfusKaytlarnn Tutulmas Hakknda Ynetmelik31 Trk Vatandalk Kanunu, Madde 4
13
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
14/50
sim
Trk mevzuatna gre, her bir ocuun bir isim hakk vardr. Ancak, isim koyma vesaklama koullar ocuun ulusal mevzuatna ait kurallar erevesindegerekleir.
Ebeveyin ocuun isminin ne olacana karar verir. Konacak olan isim, milli kltr, ahlakkurallar, rf ve adetlere uygun olmal ve yasalara aykr veya kamuoyunu incitici nitelikte
olmamaldr32. Evlilik esnasnda ya da evliliin bitiminden itibaren 300 gn iinde doan
ocuklara babalarnn soyad verilir33. Evlilik dnda doan ocuklara annelerinin soyad
verilir34. Evlilik d ocuklar, tannma ileminden sonra, babann nfus hanesine
kaydedilir ancak annenin soyadn tamaya devam eder35.
Terkedilmi ocuklar (Bulunmu ocuklar)
Terkedilmi ocuklarn cinsiyeti ve ileride ocuun tannmasna yardmc olacakzellikleri muhtarve karakol amiri tarafndan belirlenir ve kayd alndktan sonra
Nfus Mdrlne gnderilir. Nfus Mdrl ise, ocua bir isim ve soyad
vererek bir nfus czdan tanzim eder. ocuun teslim edildii belediyeye bir
nfus czdan verilir36.
neriler
Nfus Kanunu ve doum kaytlarna ilikin ynetmelikler, snmac ve mlteci
ocuklarnn doum kaytlar ile ilgili herhangi bir hkm iermediinden bu kiilerin
kaydedilmeleri konusunda sorunlar yaanabilir. Bu durum, bu amala yetkililere
bavurduklarnda snrd edilme korkular nedeniyle ocuklarnn doumunu
kaydettirmekten ekinen Trkiyede illegal olarak bulunan kiiler iin sorun tekil
etmektedir. Trkiyede doan ocuun ebeveynin kimlik bilgilerini ieren yazl bir
belgeye sahip olmad durumlarda da doum kaytlar ile ilgili sorun yaanabilir. Dier
alanlarda olduu gibi ocuklarnn doumunun kaydedilmesi haklar dahil olmak zere
snmac ve mltecilerin Trkiyede ikametleri ve statlerine ilikin ok kapsaml biryasann oluturulmasnn yararl olaca dnlmektedir.
32 Nfus Kanunu, Madde 16 ve Nfus Hizmetleri Ynetmelii, Madde 7733 Nfus Kanunu, Madde 2034 Ibid. 2035 Trk Medeni Kanunu, Madde 321 ve Nfus Kanunu, Madde 1636 Nfus Hizmetleri Ynetmelii, Madde 85
14
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
15/50
SIINMACIVE MLTECI OCUKLARIN VATANDALIKHAKKINI ELDE ETMELERI
Konu: HSnin 7. Maddesine gre bir ocuk dier haklarnn yansra doumdan
hemen sonra bir vatandalk kazanma hakkna sahiptir. zellikle ocuun aksitakdirde vatansz olaca durumda, bu belgelere taraf olan tm devletler ulusalmevzuatlar erevesinde ve bu alandaki ilgili uluslararas belgeler nda buhaklarn uygulanmasn salamalar gerekmektedir.
HSnin 8. Maddesine gre Taraf Devletler, yasann tand ekliyle ocuunkimliini; tabiiyetini, ismi ve aile balar dahil olacak ekilde, koruma hakkna sayggstermeyi ve bu konuda yasad mdahelelerde bulunmamay taahht eder.ocuun kimliinin unsurlarnn bazlarndan veya tmnden yasaya aykr olarakyoksun braklmas halinde, Taraf Devletler ocuun kimliine sratle yenidenkavuturulmas amacyla gerekli yardm ve korumada bulunacaklardr.
Mltecilerin Hukuki Statsne likin Szlemenin 34. Maddesine gre mltecilerizmsemeyi ve vatandala almay her trl imkan lsndekolaylatracaklardr.
Baknz Vatanszln Azaltlmasna Dair Szleme.
Giri
Trk vatandalk mevzuat snmaclar ve mltecilere deinmemektedir37. Ancak
mevzuatta vatanszln azaltlmasna ilikin baz hkmler bulunmaktadr. Trk yetkilileri
tarafndan kabul edildii taktirde, Trkiyede bulunan snmac veya mltecilere geici
bir ikamet hakk verilmektedir38
. Ancak bir snmac iin makul sre bitiminde ikametizni uzatlmamakta ve bu snmac nc bir lkeye hareket edememektedir. Trk
mevzuat erevesinde bir mlteci (Avrupadan gelen kiiler) ifadelerinin ileme tabi
tutulmad, kendilerine sadece geici ikamet izni verildii ve Trkiye hkmet nezdinde
misafir olarak kabul edildikleri bilinmektedir39. Bu nedenle de snmaclarn ve
mltecilerin uygulamada Trk vatandalna geme anslar yoktur.
Trkiye 1954 Vatansz Kiilerin Statsne likin Szlemeye ve 1961 Vatanszln
Azaltlmasna Dair Szlemeye taraf deildir. 1990larda BMMYK Trkiye ofisi, DileriBakanl ile yapt toplantlarda BMMYK Genel Merkezi tarafndan datlan bilgi ve
katlm paketi sunarak Trkiyenin bu belgelere taraf olmasn tevik etmitir. O dnemde
bu konuda BMMYKya resmi bir yant verilmemi, ancak Bakanlk bu belgelere taraf
37 Trk mevzuat erevesindeki tanmlar iin Doum Kayd blmne baknz.38 ltica Ynetmelii, Madde 2439 Bu durumda olan kiiler BMMYK Trkiye ofisinin ilgi alanna girmediinden, kendilerineBMMYK tarafndan herhangi bir yardm yaplmamaktadr.
15
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
16/50
olma konusunda almalarn devam edildiini bildirmitir. Bugne kadar bu hususta
herhangi bir gelime kaydedilmemitir.
Doumla Trk vatandaln elde etme
Trk vatandalk mevzuat iki esasa baldr. Bunlarn birincisi jus sanguinis (kan veya
nesep) ilkesidir; yani anne veya baba Trk ise, ocuklar doumla Trk vatandaln
elde eder. kinci ilke isejus soliolarak bilinen vatanszl nleme esasdr. Hangi kuraln
uygulanaca, ilgili kiinin ulusal mevzuatna gre belirlenir.
Snmac veya mltecinin vatandala ilikin ulusal mevzuat toprak esasnabal ise aksi taktirde vatanszolaca iin, ocukjus sanguinis (kan veya nesep)ilkesine ramen vatandal elde eder. Trk olmayan ancak Trkiyede ikameteden ebeveynlerin durumu, lkede yasal olarak ikamet edip etmediklerinebaklmakszn, Trkiyede doan ve aksi takdirde vatansz olacak ocuun
vatandalk hakkn etkilememektedir; Trk Vatandalk Kanununun 4. maddesiuyarnca Trk vatanda saylr. Dier taraftan, baba ve annenin vatandala ilikin ulusal mevzuat jus
sanguinis ilkesine dayal ise ocuk Trkiyede dosa bile snmac ve mltecininocuu anne ve/veya babasnn vatandaln elde eder.
TRKVATANDALIKKANUNU1. Miras yoluylaA) Doum
Madde 1. Trkiye iinde veya dnda Trk babadan olan veya Trk anadan doanocuklar doumlarndan balayarak Trk vatandadrlar.
B) lke deiikliiMadde 2. Yabanc anadan evlilikd doan ocuk,a) nesebinin tashihi,b) babaln hkmle tahakkuk etmesi,c) tanma,
yollarndan biriyle bir Trk vatandana nesep ba ile balanrsa doumundan balayarakTrk vatanda olur.
C) Evlat edinmeMadde 3. Evlat edinme, evlatln vatandalna tesir etmez. Ancak, kk olan evlatlk,vatansz olur veya anas babas bulunmaz veyahut nerede olduu bilinmezse bir Trk
tarafndan evlatla alnmakla Trk vatanda olur.
2. Doum yeri ile:
Madde 4: Trkiyede doan ve vatanszln ana ve babasndan doumlakazanamayan ocuklar doumlarndan balayarak Trk vatandadrlar.
Trkiyede bulunmu ocuklar, aksi sabit olmadka, Trkiyede domu saylrlar.
16
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
17/50
Daha sonra Trk vatandaln elde etme
Trk mevzuat Trkiye dnda doan ve ebeveyni Trk olmayan ocuklara vatandalk
hakk tanmamaktadr.
Trkiyede yaayan herkes, mlteciler ve snmaclardahil, en azndan yasalarerevesinde baz koullarda evlilik yoluyla Trk vatandalna geme hakknasahiptir. Trk vatandaln elde etmi bireylerin reit olmayan ocuklar, nerededoduklarna baklmakszn Trk vatanda olurlar.
Bireylerin Trk vatandal elde etmemi olmalar ocuun vatansz olmasna sebebiyet
verse bile ocuklarn ebeveyinlerinden bamsz bir ekilde vatandala bavurma
haklar yoktur. Evlat edinilme ocua vatandalk salamaz, yalnzca evlat edinilen evlat
edinenin soyadn alr ve aile ktne ilenir40. Trk vatandalna geen ebeveyinlerin
yetikin ocuklarna ebeveyinleri yoluyla vatandalk verilmez. Ancak kendileri
bavurarak vatandala geebilirler.
lem
Vatandala bavurabilmek iin, ahsn yetkililerce kayd yaplm Trkiyede
ikamet ediyor olmas gerekir. Mlteciler(Trk makamlarnca iltica hakk verilen
kiiler) yabanclarla ayn kayt (ikamet) belgesine tabidirler41. Vatandal elde
etme koullarndan biri olan ikamet sresi, ilgili ahsn ikamet ettii yerde yerel
yetkililer nezdinde yapt kayt tarihinden itibaren balar.
Genel olarak snmaclar ve mltecilerin srekli olarak Trkiyede kalma niyetleriolmad varsaylarak kendilerine sadece geici ikamet izni verilir vevatandal elde etmek iin mstesna olarak gerekli koullara sahip olacaklardr.
ltica Ynetmelii snmac ve mltecilere geici ikamet izni verilmesiningrmektedir. Trkiyede kaldklar sre ierisinde ikamet izni onlar iin temelkimlik belgesi niteliindedir. Snma/iltica talebinde bulunan bavuru sahiplerinealt (6) ay resen ikamet izni verilerek ikamet tezkeresi dzenlenir. Bu sregerektiinde alt (6) ay daha uzatlabilinir.
kamet tezkereleri dzenlenirken snmac ve mltecilerden 492 Sayl HarlarKanunu ve 210 Sayl Deerli Katlar Kanununa gre ikamet ve ikamet
tezkeresi iin belirli miktarlarda paralar alnmakta ve bu miktarlar her yl MaliyeBakanlnca tespit edilmektedir.
Bununla birlikte ileri Bakanl Eyll 2006 tarihli mltecilerin eitim sorunlarkonulu genelgeye gre, okula devam eden mlteci ve snmac ocuklarikamet cretlerinden muaf tutulmutur42.
40 Nfus Kanunu, Madde 29, Nfus Hizmetleri Ynetmelii, Madde 13341 Bkz. Giri blmne. Trkiye Avrupadan gelen kiilere zel koullarda iltica hakk vermektedir.
17
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
18/50
Vatandalk bavurusu ilgili ahsn ikamet ettii yerin en yksek idari yetkilisineveya d lkelerde Trk Konsolosluuna yaplr. Daha sonra bir dosyahazrlanarak ileri Bakanlna gnderilir.
Gerekli koullarn mevcut olup olmadna dair bir aratrma yapldktan sonrailgili kiiye vatandaln verilmesine dair neri Babakana sunulur.
ltlere uygun olmayan bavurularn ret karar ileri Bakanl tarafndanverilir43. ltlerle ilgili bilgi aada yer almaktadr.
TRKVATANDALIKKANUNU (KANUN NO: 403)
3. Evlenme ileMadde 5. Bir Trkle evlenen yabanc kadn Trk vatandalna gemek istediini 42ncimaddede gsterilen ekilde bildirdii veya vatansz bulunduu veya evlenmekle eskivatandaln kaybettii takdirde Trk vatandaln kendiliinden kazanr.
Evlenmenin butlanmasna karar verilmesi halinde akitte hsnniyetli olan kadn,
Trk vatandaln muhafaza eder.Butlanna karar verilmi evlenmeden olan ocuklar, ana veya babalar hsnniyetliolmasalar dahi Trk vatandaln muhafaza ederler.
Genel olarak vatandala alnma
Genel artlarMadde 6. Aadaki artlar tayan yabanclar Bakanlar Kurulu karar ile TrkVatandalna alnabilirler.Vatandala alnmasn isteyen kii,
a) Kendi milli kanununa, vatansz ise Trk Kanununa gre reit olmaldr,b) Mracaat tarihinden geriye doru Trkiyede 5 yl ikamet44 etmi olmaldr,
c) Trkiye`de yerlemeye karar verdiini davran ile teyit etmi olmaldr,) yi ahlak sahibi olmaldr,d) Genel salk bakmndan tehlike tekil eden hastal bulunmamaldr,e) Yeteri kadar Trke konuabilmelidir,
f) Trkiyede kendisinin ve geimi ile ykml olduu kimselerin geimini salyacakgelire veya meslee sahip olmaldr.
stisnai vatandala alnmaMadde 7. Aadaki hallerde 6nc maddenin (b) ve (c) bentlerindeki artlar aranmaksznyabanclar, istekleri zerine, ileri Bakanlnn teklifi ve Bakanlar Kurulu kararyla Trkvatandalna alnabilirler.
a) Trk vatandaln herhangi bir ekilde kaybetmi olanlarn sonradan domu reitocuklar,b) Bir Trk vatanda ile evli olanlarla, bunlarn reit ocuklar,c) Trk soyundan olanlarla, eleri ve reit ocuklar,) Bir Trk vatanda ile evlenme kararyla Trkiye`de yerlemi olanlar,
42TC ileri Bakanl Emniyet Genel Mdrl Mlteci ve Snma Bavuru Sahiplerinin EitimSorunlar konulu 22 Eyll 2006 tarih ve 24126/158423 sayl genelgesi43 Trk Vatandalk Kanunu, Madde 1144 devaml olma kouluyla ikametin kayt gn itibariyle hesaplanr.
18
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
19/50
d) Trkiyeye sanayi tesisleri getiren sosyal, ekonomik alanlarda veya bilim, teknikveyahut sanat alanlarnda olaanst hizmeti gemi veya hizmeti geecei dnlenkimseler,
e) Vatandala alnmas Bakanlar Kurulunca zaruri grlenler.
Trk vatandalna geen ebeveyni nedeniyle ocuklarn vatandala alnmalarMadde 14. Evlenme ile Trk vatandaln kazanan kadnn, bu evlenmeden nceki kk
ocuklar,a) Babann lm bulunmas,b) Babann belli olmamas,c) Babann vatansz bulunmas,) ocuun vatansz olmas,d) Velayetin anada bulunmas,Hallerinde, analarna bal olarak Trk vatanda olurlar.u kadar ki (a) ve (d) bentlerinin uygulanmasnda 16nc maddedeki artlar aranr.
Madde 16. Kk ocuklar Trk vatandalna alnan babalarna bal olarak Trkvatanda olurlar.
Trk vatandalna alnan kadnn kk ocuklar,a) Babann lm bulunmas,b) Babann belli olmamas,c) Babann vatansz olmas,) ocuun vatansz olmas,d) Velayetin anada bulunmas,
Hallerinde ocuun milli kanunu engel olmad takdirde analarna bal olarak Trkvatanda olurlar.
Yorum
Her ne kadar Trkiye Vatanszln Azaltlmasna Dair Szlemeye taraf deilse de
vatandalkla ilgili Trk mevzuatnn bu szlemenin ilkelerine uygun olduunu belirtmek
gerekir.
Gmenlik stats ve snmaclar/mlteciler
Esasen gmenlerin statsne ilikin olan 1934 tarihli skan Kanunu (No: 2510),ayn zamanda mltecilere ilikin baz konulara deinmektedir. MlteciSzlemesi ve 1994 lltica Ynetmeliinden nce yrrle giren bu Kanun,mlteci tanmna farkl bir yaklam getirmektedir.
Trkiye geleneksel olarak etnik Trklerin, ve atma veya baskdan kaan Ortave Dou Avrupa Mslmanlarnn anavatan konumunda olmutur. 1934 skanKanunu, bu kiilerin glerinin hukuki erevesini oluturmakta, pratikte ise Trksoyu ve kltrnden gelen binlerce mltecinin snma zeminini oluturmutur.Bu yasa, her hangi bir snma lt iermemekle birlikte Bakanlar Kurulununhangi gruplarn ilgili hkmlerinden yararlanabileceklerine karar vermede yetkiliklmtr. Bu yasa Arnavutluk, Bosna Hersek, Yunanistan ve Yugoslavya, veKafkasya, erkez, Pomaklar ve Tatarlar dahil olmak zere Balkanlardan gelen veanadili Trke olan kiilerin lehine uygulanmtr.
19
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
20/50
By yasa, snmaclar dahil gmenleri 2 gruba ayrr: zel destekli bamszgmenler ve devlet tarafndan himaye edilen iskanl gmenler. 1989da sonkomnist hkmet tarafndan balatlan Slavlatrma kampanyas sonucuolarak 300.000i akn Trk kkenli Bulgar vatanda Trkiyeye kat. Mltecikonumunda olan bu gmenler devlet himayesinden yararlanmlardr. Trkhkmeti ounlukla Slav ve Arnavut kkenli Bosnal ve Kosoval mltecilereskan Kanununu uygulamamtr.
1990larda ounlukla Irakl Trkmen ve Irakl Azeri kkenli kiiler olmak zereok az sayda bireysel vatandalk bavurular skan Kanunu erevesinde kabuledilmitir. Bu kiilere Trk vatandalaryla ayn ekonomik ve sosyal haklartannmtr. Bu kiiler, Trk vatandaln elde etme konusunda ncelikli birmuameleye tabi tutulmulardr. Son yllarda hkmetin bu yasannuygulanmasna ynelik tutucu yaklam, dier lkelerde Trk kkenli nfuslarnno lkelerde tutulmasndan ve blgenin istikrarsz yerlerinde yaayan ok fazlasayda potansiyel bavuru sahibinin bulunmasndan kaynaklanyor olabilir45.
neriler
Trk mevzuat snmaclarn ve mltecilerin vatandalk elde etme olanaklarhususunda belirli hkmlerden yoksundur. Trkiyede vatandalk jus sanguinis ve
toprak esas ilkelerine dayaldr. Bu nedenle de ebeveyni Trk olmayan veya Trk
vatanda olamayan ve Trkiyenin dnda doan ocuklar kapsamamaktadr.
Dolaysyla byle doan ocuklarn vatanszlklar nlenemez. Ayrca, Trk mevzuat
erevesinde iltica hakk verilen mltecilerin Trkiyenin dnda doan ve vatandaln
ltlerine uygun olmadklar dnlen ebeveyinleri nedeniyle, bu ocuklar Trk
vatandaln alamazlar. Bylece Trkiye, Mlteci Szlemesinin ykmllklerini
yerine getirememektedir. Snmaclarn ve mltecilerin vatandala kabul edilmeleriyetkililerin yetkisine braklmtr.
Her eyden nce Trkiye, hem yasada hem de uygulamada Mlteci Szlemesinin
ykmllklerini yerine getirmek durumundadr. Bu da Avrupal snmaclarn
bavurularnn ileme tabi tutulmas ve iltica hakk verildiinde ise vatandalk ilemlerini
kolaylatrmas anlamna gelmektedir. Vatandalk Kanunu mltecilerin zel stats gz
nnde bulundurularak deitirilmelidir. Ynetmelik de bir mlteci ile mene lkesi
arasndaki ilikinin fiilen kopmu olabilecei gereini kapsamaldr. Son olarak, vatanszkalm olan ocuklarn kendilerinin yapt bavuru veya onlar adna yaplan bavuru
sonucunda vatandalk hakkn kazanma olana salanmaldr46.
45 Bkz. BMMYK Trkiye 2002 Yllk Koruma Raporu46 Bkz. Avrupa Vatandalk Anlamas, Madde 6, fkra 2 (b)
20
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
21/50
MLTEC OCUKLARININ YASAL TEMSL
Konu: ocuklar hukuki ehliyete sahip olmadndan refakatsiz snmaclarn mlteci
stats belirleme srecinde ve aksi taktirde yabanc bir lkede ikamet ettikleri sreierisinde ocuk iin kalc bir zm belirleninceye ve uygulanncaya kadar
ocuun yksek yarar korunarak hukuken temsil edilmelidir.
Giri
Son dnemde BMMYK Trkiye ofisine bavuran refakatsiz ocuklarn saysnda ciddi bir
art meydana gelmitir. Bu da daha nce hi karlalmam sorular ve sorunlar
beraberinde getirmitir. zellikle mlteci stats belirleme srecinde ocuklarn yasal
temsili konusu hem BMMYK hem de Dileri Bakanl iin bir endie konusu haline
gelmitir. Her ne kadar vesayet ve velayete ilikin Trk mevzuat snmac ve mlteci
ocuklardan sz etmiyor ise de bu ocuklar iin vasi ve/veya kayyum tayin etmede iki
yasal engel bulunmaktadr. Sorun, bir vasinin tayin edilmesi ve maliyetinden kimin
sorumlu olaca gibi sorumluluk konusundan ziyade, bu grev iin uygun kiinin
bulunmas ve refakatsiz snmaclar iin bir vasi tayininde uygun bir ileme kar
duyulan ihtiyatr.
Trk mevzuat
Trk mevzuatnda kklerin (18 yandan kk olanlar)47
ve kstllarn (akl hastal,akl zayfl gibi nedenlerle) yasal temsilcilii iin velayet, vesayet ve kayyumlukolmak
zere 3 kurum ngrlmtr. Bu kurumlarn amac; bakm ve koruma salamak,
menfaatleri korumak, mal varlklarn denetlemek ve kstllar ve reit olmayanlar
hukuken temsil etmektir.
Velayet
ocuun ahsna kar haklar ve grevler
ocuun ebeveyninin haklar ve grevleri ocua bakmak, geimini salamak,
manevi ve fikir geliimini ve terbiyesini salamaktr. Bu ykmllk asgari
dzeyde eitimi kazandrma zorunluluu, mesleki terbiye verme ykmll ve
ocuun dini terbiyesini tayin etmek grevlerini iermektedir.
47 Bireyler evlilik veya mahkeme kararyla daha erken yetikin yana gelmi saylabilir.
21
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
22/50
Ana-baba, evlilik devam ettii srece velayeti birlikte kullanrlar48. Elerden birinin
lm ya da boanma gibi nedenlerle evlilik birliinin sona ermesi durumunda
velayet zorunlu olarak elerden birisi tarafndan kullanlr49.
ocuun mallar zerindeki haklar ve grevler
Ebeveyin ocuun mallarn idare etme ve yararlanma hak ve yetkisine sahiptir50.
Bu yetkinin ocuun yararna kullanlmas gerekir.
ocuun yasal temsili
Ebeveyin ocuun yasal temsilcisi olarak hareket etmekle grevli ve
ykmldr51.
Vesayet
Not: Velayet ve vesayete ilikin Trk mevzuat bir Vesayet Makamnn varlnngrmektedir. Velayet konularnda Aile Mahkemesi, vesayete ilikin konularda vesayetmakam Sulh Hukuk Mahkemesidir, denetim makam ise Asliye Hukuk Mahkemesidir52.
Vesayet Makam ad altnda her hangi bir kurum halen kurulmamtr. Blgede AileMahkemesi yoksa velayete ilikin konulara Asliye Hukuk Mahkemesi tarafndanbaklmaktadr.
Ebeveyinlerin ikisinin lm halinde; gayr meru bir ocuun velayeti ne babasna ne
de anasna verilmemi ise; velayet suiistaimal nedeniyle iptal edildiinde ya da
mahkeme kararyla kstlandnda, ocuk iin vasi tayin edilebilir53.
Vasi, normal koullarda bir ocuun ebeveyninin yetkisinde olan grevleri yerine
getirmek zere Vesayet Makam/Sulh Hukuk Mahkemesi tarafndan atanan bir yasaltemsilcidir. Vasi, ocuun bakm ve korumasn, eitimini salamal ve ocuun mallarn
idare etmelidir54.
Velayeti kullanan ana-babann bu hakkn ktye kullanmas, acz iindebulunmas veya hacir altna alnmas, ana-babann bakasyla evlenmesi (budurumda velayetin ktye kullanlm olmas gereklidir) gibi durumlarnda ana-babann velayeti mahkeme kararyla kaldrlabilir55.
Atanma
Vesayete ilikin kararlar, normalde ocuun ikamet ettii blgenin Vesayet
48 Trk Medeni Kanunu, Madde 33649 Ibid. 33750 Ibid. 35251 Ibid. 34252 Ibid. 39753 Ibid. 34854 Ibid. 40355 Ibid. 348
22
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
23/50
Makam/Sulh Hukuk Mahkemesi tarafndan, veya ocuun ikamet yeri yoksa
ocua koruma salayan Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumunun
(SHEK) bulunduu yerdeki Mahkeme tarafndan verilir56. Atanma derhal
yaplmaldr. Bu da gerekte, bir kararn bir ya da iki ay ierisinde verildii
anlamna gelir.
Bir ocuun yasal temsilcisinin olmad bilgisini alan Adli yetkililer57, idari ve
nfus yetkilileri ve mlteci stats belirlemeden sorumlu yetkililer58, daha sonra
vazife icab veya bavuru zerine vasi veya kayyum tayin eden Vesayet
Makam/Sulh Hukuk Mahkemesine tebli etmek zorundadrlar. Ayrca, bir
ocuun yasal temsilcisinin olmadn fark eden herkes yetkililere bu bilgiyi
vererek ocua bir yasal temsilcinin atanma ilemini balatabilir.
Vasi
18 yan doldurmu ve vesayet grevlerini yerine getirebilen bir kimse vasi
olarak atanabilir59. Medeni ve siyasi haklardan yoksun olanlar, haysiyetsiz hayat
srenler, ocua dman olanlar, ocuun karlaryla kendi karlar atanlar,
Vesayet Makam/Sulh Hukuk Mahkemesi hakimleri vesayet grevini alamazlar60.
Eer ocuk 16 yana geldiyse ya da 16 yandan daha byk ise vesayet
konusu ile igili kiisel dncesi sorulacaktr61. Vasi, kural olarak 2 yllk bir sre
iin atanr ve vesayet makam bu sreyi her defasnda 2 yl uzatabilir, 4 yl
dolunca vasi vasilikten kanma hakkn kullanabilir62.
Tercihen, vesayet blgesinde yaayan elere ya da yakn akrabalara bir ocua
vasi seerken ncelik verilebilir63. 60 yandan byk ve drtten fazla ocuun
velisi olanlar veya maluliyet nedeniyle grevini yerine getiremeyenler ya da
zerinde vasilik grevi olanlar vesayet grevini stlenmek zorunda deillerdir64.
Kanun, sosyal hizmetler uzman, pedagog ve benzeri uzmanlarn uzmanlklar
56 Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Kanunu (No: 2828)57 Bkz. Polisler iin Klavuz ve Cinsel iddet blmlerine58 Emniyet Genel Mdrl Yabanclar ubesi (Polis Yetkilileri), ileri Bakanl59 Trk Medeni Kanunu, Madde 41360Ibid. 41861 Ibid. 44662 Ibid. 45663 Ibid. 41464 Ibid. 417
23
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
24/50
nedeniyle vasi olarak atanmalarn ngrmemektedir. Ancak, korumas altnda
bulunan ocuklar adna bavuruda bulunan SHEK, kendi kurumunda alan
uzmanlar vasi olarak atanabilmektedir.
Bir vasi emeinin karl olmak zere cret isteme hakkna sahiptir. creti
ocuk veremeyecek durumda ise, bu creti devlet hazinesi karlar65. Her
dnemin creti Vesayet Makam/Sulh Hukuk Mahkemesi tarafndan
belirlenir66.
Vesayet grevi vasinin lm veya fiil ehliyetini kaybetmesi67, ocuun reit
saylmas68, ocuun evlat olarak alnmas gibi nedenlerle otomatik olarak
ortadan kalkar, vasinin atanmasna sebebiyet veren gerekelerin ortadan
kalkmasyla da mahkeme kararyla vesayet sona verebilir69.
Kontrol mekanizmalar
Vasiler; Vesayet Makam/Sulh HukukMahkemesinin kontrolndedirler. Vasilerin,
dzenli aralklarla grevlerini nasl yerine getirdiklerine dair bir rapor sunmalar
gerekir70. Harcamalarn detayn da ieren bu rapor Vesayet Makam/ Sulh Hukuk
Mahkemesi tarafndan denetlenmektedir. Bir takm kararlarn Vesayet Makam/
Sulh Hukuk Mahkemesi tarafndan onaylanmas gerekir71. Daha nemli
kararlarda ise Vesayet Makamndan sonra Denetim Makamnn/ Asliye Hukuk
Mahkemesinin onay gerekir72. Vesayet Makam/Sulh HukukMahkemesi vesayet
grevinin ktye kullanldndan phelenirse vazife icab bir denetleme
balatlr.
Vasi tarafndan alnan kararlara Asliye HukukMahkemesinde on gn iinde itiraz
edilebilir73. Temyiz bavurusu vasinin koruma amacyla zgrln kstlanmas
65Trk Medeni Kanunu, Madde 45766
Kanun bu cretin Vesayet Makam tarafndan karlanmas gerektiini belirtir, ancak byle birmakam henz kurulmadndan Vesayet Makam/ Aile Mahkemesi bu konulara ilikin kararlaralmaktadr.67 Trk Medeni Kanunu, Madde 47968 Ibid. 47069 Ibid. 47270 Ibid. 46471 Ibid. 46272 Ibid. 46373 Ibid. 488
24
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
25/50
ynnde veridii bir karar ilikinse itiraz, karar verebilme kabiliyetine sahip reit
olmayan ocuk, bir akraba veya dosya ile ilgili olan herkes tarafndan yaplabilir74.
Bir ocuun akli dengesi bozuk deilse, 11 yandan itibaren karar verebilir.
Temyiz bavurusu zerine bir inceleme balatlr. Denetim makam olan Asliye
Hukuk Mahkemesi kararlarna kar yaplan temyiz bavurusuna ise Yargtay
tarafndan baklr.
Temyiz karar sonucu veya vazife icab denetleme, vasinin grevlerini uygun bir
ekilde yerine getirmediine kanaat getirirse, vasiye bir uyar gnderilir75. Eer
kt niyetle yaplm bir eylem sz konusu ise veya vasinin gcn ktye
kullandna kanaat getirilirse, vasi grevinden alnr. Hasar meydana geldiinde
bir cret teblii gnderilir. Sz konusu cret denmez ise ocuk iin bir kayyum
veya yeni bir vasi atanr ve daha nceki vasinin mahkemesi devam eder.
Kayyum
Bir ocuun mallarn idare etmek veya baz grevleri yerine getirmek iin kayyum
atanabilir76. Bir kayyum ayn zamanda ocuun karlarn korumak, vasinin atanmas
veya vesayet grevinin iptal edilmesi ilemi,
ya da snma veya iltica bavurusunda bulunmak zere,
atanabilir.
Ayn ekilde bir ocuun karlar tehlikede olduunda, yasal temsilci ile ocuun
menfaati attnda, yasal temsilcinin ocuun mallarn idare etmede baarzolduunda (temsilcinin grevini yerini getirmesine engel varsa)77, veya evlilik d bir
ocuun korumas amacyla kayyum atanabilir.
Kayyumlukla ilgili konularda Vesayet Makam/Sulh Hukuk Mahkemesi yetkilidir. Bir
kayyumun atanmasna dair bavuru ve karar, kayyumluk konusunu belirtmelidir. Bir
kayyum mallarn idare edilmesi ya da belirli bir grevi yerine getirmek zere
atandndan kayyumun grevi sadece sz konusu grevle ya da ocuun mal
marlyla kstldr78. Kayyum, miktar Vesayet Makam/Sulh Hukuk Mahkemesi
tarafndan belirlenen bir cret talep edebilir. Ancak, bu cretin hangi yetkili ya da kurum
74 Ibid. 446, 432-43775 Trk Medeni Kanunu, Madde 48576 Ibid. 42677 Ibid. 42678 Ibid. 403
25
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
26/50
tarafndan karlanacana dair yasada her hangi bir bilgi bulunmamaktadr79. ocuklar
iin vasi tayin etmekten sorumlu yetkililer ayn zamanda kayyumun tayin edilmesi iin
gerekli olan ilemden de sorumludurlar. rnein Trkiyede refakatsiz snmaclar
konusunda ileri Bakanl veya Emniyet Genel Mdrl Yabanclar ubesi
sorumludur, Vesayet Makamna/ Sulh Hukuk Mahkemesine sz konusu snmaclar
iin kayyum atanmasna dair bavuru bu yetkililer tarafndan yaplr.
Atanma srasnda koruma
Daha nce de belirtildii gibi vesayete ilikin kararlarn derhal alnmas gerekir.
Trkiyede herhangi bir kamu vesayet kurumu bulunmadndan atanma ilemi srasnda
ocua ilikin gerekli nlemlerin alnmasna dair karar mahkemeler tarafndan
alnmaktadr. Ancak, yasal temsili olmayan ocuklarn genelde koruma ve bakma
ihtiyalar olduundan ocuktan o dnemde SHEK sorumludur.
Trk olmayanlarn vesayeti
Velayet/vesayete ilikin Trk mevzuat, vatandalar, yabanclar, mlteciler ve
snmaclar arasnda herhangi bir ayrm yapmamaktadr. Ancak, vesayet veya kstllk
karar verilmesi veya sona erdirilmesi sebepleri, ilgili ahsn ulusal mevzuatna tabidir.
lgili kiinin ulusal hukukuna gre vesayet veya kstllk karar verilmesi mmkn deilse,
kii zorunlu olarak Trkiyede bulunuyorsa ya da vesayet veya kstllk karar verilmesi
veya sona erdirilmesi sebepleri dnda kalan btn kstllk veya vesayete ilikin
konularda ve kayyumlukta Trk mevzuat uygulanr80. ocuun uzun vadeli karlar gz
nne alndnda bir snmac veya mlteciyi vasi veya kayyum olarak tayin etmenin
pratik bir zm olmad anlalmaktadr.
ocuk Trkiyede ikamet ediyor veya kalyorsa bavuru, ilgili Vesayet Makam/ Sulh
HukukMahkemesine yaplmaldr. Eer ocuk lkede herhangi bir yerde ikamet etmiyor
veya kalmyor ise (rnein; ocuk yeni gelen refakatsiz bir ocuk ise) bavuru Ankara,
stanbul veya zmirde bulunan Vesayet Makam/Sulh Hukuk Mahkemesine yaplmaldr.
Vasi ocukla ayn yerde oturuyor olmaldr.
lkeler tarafndan alnan vesayet kararlar
Trkiye, ocuklarn Velayetine likin Kararlarn Tannmas ve Tenfizi ile
ocuklarn Velayetinin Yeniden Tesisine likin Avrupa Szlemesine taraftr. Bu
nedenle de dier ye devletler tarafndan alnan vesayete ilikin kararlar tanma
79 Ibid. 45880 Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku Hakknda Kanun, Madde 10
26
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
27/50
konusunda kolaylk gstermekle ykmldr. Szlemeye taraf olan dier
lkeler tarafndan alnan vesayete ilikin bir karar kamuoyunun karlarna ters
dmedii srece tasdikli evirisiyle birlikte dileke ile ikamet yerinin Vesayet
Makam/Sulh Hukuk Mahkemesine sunularak resmen kabul edilir.
Dier bir lkede alnan vesayete ilikin karar geersiz bulunduunda Trk
mevzuat uyarnca vasi atanana kadar ki sre ierisinde bir kayyum atanabilir,
daha sonra da bir vasi atanr. Eer ocuun mal varl varsa nc ahslarn
ocuktan yararlanmalarn nlemek iin bir koruma karar alnabilir.
Snma bavurular
Trk yasalar erevesinde mlteci stats iin bavurabilmek iin bir bireyin
hukuki ehliyete sahip olmas ve 18 yan doldurmu olmas gerekir. Dolaysyla
refakatsiz bir ocuk en azndan yasal olarak Trk yasalar erevesinde
snma bavurusunda bulunamaz. Ancak, uygulamada bu kiilerin bavurular
Trk makamlarnca alnmaktadr. Bir vasi veya kayyum bir ocuk adna snma
bavurusunda bulunabilir ve mlteci stats belirleme srecinde (MSB) ocuu
temsil edebilir.
Bir kayyum sadece belirli grev veya sorumluluklar yerine getirmek zere
atandndan bir kayyumun atanma bavurusu ve karar, MSB srasnda ocuu
temsil etme yetkisini de iermelidir. Bu sre ierisinde ocuk iin bir vasi tayin
edilmedii durumlarda ocuun okula gnderilmesi, SHEKe bavurular v.s. gibi
grevler iin kayyumun yeniden atanmas iin mahkemeye bavurulmaldr.
Bir vasinin snma bavurusu, kural gerei vesayeti altndaki ocuun snma
bavurusundan bamszdr. rnein, vasinin mlteci olarak kabul edilmesi,
vesayeti altndaki ocua otomatik olarak mlteci stats getirmemekte ve
vesayet altndaki ocuun dosyasna bamsz bir ekilde baklmaktadr. Ancak,ocuun yksek yarar sz konusu ise ocuk vasisinin dosyasna eklenebilir. Ayn
ekilde bir vasinin ve vesayeti altndaki ocuun Trk vatandalna alnma
bavurular birbirinden bamsz bir ekilde deerlendirilir. rnein bir vasinin
Trk vatandalna alnmas vesayeti altndaki ocuu kapsamaz.
27
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
28/50
neriler
Trk mevzuatnda velayet ve vesayet konusunda snmaclar ve mltecilerden sz
edilmemektedir. Ancak, genel kurallar Trk vatandalarna uyguland gibi bu kiilere de
uygulanmaktadr. Ancak, snma talebinde bulunan refakatsiz ocuklar asndan
Trkiyede baz sorunlar yaanmaktadr. rnein atanma ilemi srasnda ve ilgili
cretlerin karlanmasnda hangi mercinin yetkili olduu ve bu ocuklarn bakm ve
korunmasndan kimin sorumlu olaca konularnda belirsizlikler sz konusudur. Bu
nedenle de zel durumlar nedeniyle ve bir yasal temsilciye ihtiyalar olabileceinden
vasi ve/veya kayyumlarn atanmas iin uygun bir prosedrn salanmas amacyla
Trkiyede snma talebinde bulunan refakatsiz ocuklarn durumuna ilikin bir
mekanizmaya ihtiya vardr. lgili hkmlere yabanclar, snmaclar ve mlteciler de
kapsaml bir ekilde yasalara/ynetmeliklere ilave edilmelidir.
Snma Talebinde Bulunan Refakatsiz ocuklarla lgili Politikalar ve lemlere likinKlavuzda da nerildii gibi snma talebinde bulunan refakatsiz bir ocuk tespit
edildiinde bir vasi veya danman tayin edecek, bamsz, resmi ve gvenlilir bir
rgtn olmas nerilebilir. Vasi veya danmann, ocuun karlarn korumak iin
ocuk bakm alannda gerekli uzmanla sahip olmas gerekir. zellikle, mlteci stats
belirleme sreci srasnda ve ocuk iin kalc bir zm bulunup uygulanmasna kadar
ocuun yasal, sosyal, medikal ve psikolojik ihtiyalar karlanmaldr. Vasi/kayyum ayn
zamanda, ocuun ihtiyac olan devaml bakm salayarak, ocuk ile rgtler/bireyler
arasnda bir ba grevini yerine getirmelidir81.
81 Snma Talebinde Bulunan Refakatsiz ocuklarla lgili Politikalar ve lemlere likin Klavuz,BMMYK, Cenevre, 1997. Fkra 5.7
28
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
29/50
OCUUN MLTEC STATS BELRLEME SRECNE GRMES
Konu:HSin 22. Maddesine gre:
1. Taraf Devletler, ister tek bana olsun isterse ana babas veya herhangi bir bakakimse ile birlikte bulunsun, mlteci stats kazanmaya alan ya da uluslararas veya ihukuk kurallar ve usulleri uyarnca mlteci saylan bir ocuun, bu Szlemede ve insanhaklarna veya insani konulara ilikin ve sz konusu Devletlerin taraf olduklar dieruluslararas szlemerlerde tannan ve bu duruma uygulanabilir nitelikte bulunan haklarkullanmas amacyla koruma ve insani yardmdan yararlanmas iin gerekli btnnlemleri alacaklardr.
2. Bu nedenle, Taraf Devletler, uygun grdkleri lde, Birlemi Milletler Tekilat veonunla ibirlii yapan sivil toplum rgtleri ve hkmetler aras yetkili baka kurulularlabu durumda olan bir ocuu korumak, ona yardm etmek, herhangi bir mlteci ocuunailesi ile yeniden biraraya gelebilmesi iin ana-babas veya ailesinin baka yeleri
hakknda bilgi toplamak amacyla ibirliinde bulunacaklardr. Herhangi bir nedenle kendiaile evresinden srekli yada geici olarak ayr dm bir ocua bu Szlemeye gretannan koruma, ayn esaslar iinde, ana-babas ya da ailesinin dier yelerinden hibirisibulunmayan ocua da tannacaktr.
Giri
1951 Mlteci Szlemesi ve 1967 Protokol, ya olgusuna baklmakszn bir mlteci
tanm belirtmekte ve snma talebinde bulunan refakatsiz ocuklar veya mlteci
ocuklarn stats iin ayr bir hkm iermemektedir. Bylece, mlteci statsn
belirleme sreci (MSB) ya olgusuna baklmakszn herkese aktr. Ancak, reit olmayan
bir ocuk hukuken bamsz olmadndan ocuun yksek yarar iin gerekli becerileri
ve uzmanl olan bir kii tarafndan hukuken temsil edilmesi son derece nemlidir. Bu
temsilcilik de ilgili ocuun geleceinin belirlenmesi asndan MSB sreci esnasnda
zellikle nem tamaktadr.
MSB ile ilgili Trk mevzuat
ltica Ynetmelii uyarnca Trk ltica prosedr; Trkiye 1951 Mlteci Szlemesini ve 1967 Protokoln corafi ekinceyle
imzaladndan sadece Avrupa lkelerinden gelen kiilere mlteci statsnbelirleme srecinden sonra Trkiyede snma hakk verilerek mltecistats verilmektedir. Avrupa dndan gelen bavuru sahiplerine ise benzerstat belirleme srecinden sonra nc lkeden snma talebindebulunmak zere geici bir ikamet izni verilmektedir (bu durumda BMMYKdosyalar ile ilgili bir karar verir ve bavuru sahibini nc lkeye yerletirir).
29
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
30/50
Yasal giri : Snma veya geici ikamet izni bavurusu, giriten itibaren 10 gnierisinde bavuru sahibinin kald veya ikamet etmeyi dnd yerin Valiliineyaplmaldr.
llegal giri : Snma veya geici ikamet izni bavurusu, giri gnnden itibaren 10gn ierisinde Trkiyeye giri yaplan yerin en yakn Valiliine yaplacaktr.
Polis, bavuru sahibinin fotorafn ve parmak izini alr.
Kayt ilemi tamamlandktan sonra yerel polisle grme yapmak zerebavuru sahibine bir randevu verilir. Bavuru sahibi Trk yetkililerine bavurduu ilk 15 gn ierisinde kimliini
ispat eden bir belge sunmaldr. llegal yollarla Trkiyeye giri yapm bavuru sahipleri, dosyalar ile ilgili bir
karar verilinceye kadar kayt yaptrdklar ehirde kalmak zorundadrlar. Ankara veya stanbul gibi ehirlerde kaydn yaptrm kiiler, uydu kent olarak
adlandrlan daha kk ehirlere gnderilir. Bavuru sahibinin anlayaca dilde yaplan ya da bir tercman araclyla
gerekleen grmeden sonra polis ifadenin zetini deitirmek veya ilave yapmakhakknyla bavuru sahibine gsterir.
Dosya ile ilgili karar ileri Bakanl tarafndan alnr ve ilk bavurusununu sunduu
Valilik araclyla bavuru sahibine tebli edilir.o Eer bavuru kabul edilirse, ileri Bakanl bavuru sahibinin BMMYKla
ilemleri tamamlanncaya kadar nerede ikamet edebileceini bildirir. Geiciikamet izni de makul bir sre iin uzatlr.
o Eer bavuru reddedilirse, 15 gn ierisinde Valilik araclyla ileriBakanlna temyiz edebilir.
o Eer Temyiz reddedilirse, bavuru sahibi lkeyi 15 gn ierisinde terketmelidir.
Bavuru sahibi geici ikamet izni kitap iin bir har der. Kimlik belgelerininevirisi iin de bir cret sz konusu olabilir.
Temyiz kararlar idari karar olduundan, karardan itibaren 60 gn ierisinde adli bir
inceleme iin bavurma olasl vardr. Adli inceleme kararlar, kararn teblitarihinden itibaren 30 gn ierisinde Dantaya bavurarak temyiz edilebilir. Ancak mahkeme ilemi, temyizin reddinden sonra snrd kararnn uygulanmasn
askya almaz. Snrd kararnn askya alnmas mahkeme kararyla gerekleir.
Snmac ve mltecilerin ocuklar
Bir yetikinin mlteci stats iin bavurusu veya snma bavurusu, kendisiyle
birlikte gelen ocuklarn da kapsar. Dolaysyla, eer ebeveynine snmac veya
mlteci stats verilirse, ocua da ayn stat verilir.
Refakatsiz ocuklar
Yabanclar Ynetmelii, herhangi bir ya kstlamas iermemekte, ve
yetikinlerle reit olmayanlar arasnda ayrm yapan herhangi bir hkm
bulunmamaktadr. Ancak, Trkiyede yasann genel ilkeleri erevesinde mlteci
veya snmac stats iin yaplan bir bavuru sadece 18 yan doldurmu bir
30
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
31/50
kii tarafndan yaplabilmektedir. Bylece yasaya gre refakatsiz bir ocuun
bavuruda bulunabilmesi iin bir vasi veya kayyumun atanmas gerekir82. Ancak,
yasal temsilcilik blmnde de anlatld gibi uygulamada bavurular
kaydedilerek BMMYK tarafndan ileme alnmaktadr.
Yasaya gre vesayet kavram, bir ocuk adna yasal bir temsilcilii ifade
etmektedir. Ancak, her iki tarafn stats ve ayrcalklar dier taraf
etkilememektedir. Bu genel ilke erevesinde bir ocuk, vasisi mnasebetiyle
mlteci stats alamaz. Ancak Yabanclar Ynetmeliinde bu konunun esnek bir
biimde uyguland ve ocuun yksek yararna uygun ise ocuun
bavurusunun vasisinin veya refakatinde olan yetikinin ifadesiyle birlikte
deerlendirilebilecei bilinmektedir.
Refakatsiz ocuklarn korunmas
Refakatsiz ocuklar koruma ve bakma muhta olduklarndan (rnein fiziksel,
ruhsal, veya ahlaki geliimleri ya da bireysel gvenlikleri tehlikede olan,
ebeveyinleri bilinmeyen, veya ebeveyni tarafndan terkedilen ocuklar) MSB
ilemi srasnda ve ocuk iin kalc bir zm bulunup uygulanncaya kadarki
sre ierisinde SHEK ocuklardan sorumludur83. Bu da ocuun, SHEKin bir
yurduna ya da bakc bir ailenin yanna yerletirilecei anlamna gelmektedir84.
Korumaya ilikin karardan sonra ocuk, kurum tarafndan salanan psikolojik
destek ve sosyal hizmetlerden yararlanabilir. Gerektiinde ocuk MSB sreci
esnasnda bir avukat ve/veya psikologdan yardm alabilir.
Refakatsiz ocuklar genel yasal erevede yabanc ocuklarn sahip olduu
haklara sahip olabilirler. Bu haklar, eitim ve salk hizmetlerinden yararlanma,
her trl kt muameleden korunma haklarn iermektedir. lkretim hakk
verilmitir; ve ocuk resmi veya resmi olmayan ortaretim (ilkretim ikinci
kademe) kurumlarndan yararlanabilir. Bu ocuklar ounlukla ilkretim
deneyimlerini ispatlayan belgeleri bulunmadndan pratikte bu haktan
yararlanamayabilirler85. ileri Bakanlnda kayd bulunan snmac ve
82 Bkz. Yasal Temsilcilik blm83 ocuk Koruma Kanunu, Madde 3, 4, 584 Baz durumlarda 13 yandan byk erkek ocuklarnn kabul edilmedikleri ve bu ocuklarnmlteci misafirhanelerine yerletirildikleri bilinmektedir.85 Bkz. Eitim blm
31
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
32/50
mlteciler, maddi olanakszlklarla yaayan kiilere cretsiz salk hizmeti
salayan Trkiye yeil kart sistemine dahil edilmilerdir86.
cretsiz salk hizmetlerinden yararlanmak iin snmac veya mltecininikamet ettii yerin l veya le Emniyet Mdrlne (polise) mracaatetmesi gerekir. Polis daha sonra Salk Mdrlne bir dileke yazar.Bu dileke ile bavuran snmac, Mdrlk tarafndan tedavi iin temelkamu salk kurumuna gnderilir87.
ocuk Polisi
2001de Emniyet Genel Mdrl bnyesinde ocuk Polisi kurularak korumaya
ihtiyac olan ocuklarn durumlarn iyiletirmek amacyla bir dizi hkm tanzim
edilmitir88. Mlteci ocuklar ve refakatsiz ocuklar ve korunmaya muhta
ocuklardan bu ynetmelikte sz edilmitir89. Dier konularla birlikte ocuk Polisi,
ocuun kimliini belirlemek, ocuu korumak, ocua bir yasal temsilci bulmakve idari veya adli makamlarca alnan kararlar dorultusunda ocuu bir ilgili
kuruma veya yasal temsilcilie gndermekle ykmldr90.
ocuun kimlik tespiti
Refakatsiz bir ocuun kimliini gsteren herhangi bir belgesi yoksa, kimlii tespit
edilmelidir. ocuun kimlik tespiti iin ocuun ifadesi ve ocuun refakatinde olan
kiinin ifadesine bavurulur. Grmeden sonra ileri Bakanl, Dileri Bakanl ve
ilgili uluslar aras kurulularn yardmyla ocuun kimlik bilgisine ulamaya alr. Eer
herhangi bir bilgiye ulalamazsa, ocuun ya tespit edilir ve Nfus Kanunu ve Nfus
Ynetmeliinin hkmlerine uygun olarak bir kimlik belgesi dzenlenir. (ocuk Polisinin
sorumluluk ve grevleri iin yulardaki pararafa baknz)
86 Salk Bakanl, Tedavi Hizmetleri Genel Mdrl, Genelge 2002/33, 12.03.200287
Ibid.88 Emniyet Genel Mdrl ocuk ube Mdrl/ Bro Amirlii Kurulu, Grev ve almaYnetmelii (ocuk Polisi Ynetmelii)89 Ibid. 4: Mlteci: Vatanda olduu lkenin dnda bulunan ve bu lkenin korumasndanyararlanamayan veya orada bulunmaktan korktuu iin yararlanmak istemeyen veya vatandaolmad halde nceden yaad ikamet lkesi dnda bulunan, oraya dnmeyen veya korkunedeniyle dnmek istemeyen kiilerdir. Refakatsiz ocuk: Mlteci durumunda olan ve lm,kaybolma ve gzalt gibi nedenlerle aile birlii bozulan ailenin tek bana kalan ve bir yetikininrefakatinde olmayan ocuktur.90 Ibid. 8
32
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
33/50
Seyahat belgeleri
Trk mevzuatna gre, sadece 18 yan doldurmu reit mltecilere seyahat belgeleri
verilir. Bu nedenle de mlteci ocuklarna seyahat belgesi verilmemektedir.
Seyahat belgesi, Avrupal olmayan snmac ocuklar iin mlteci ocuu kabul eden
nc lkeler tarafndan hazrlanr. Bu durumda olan ocuklara Trk hkmeti k izni
tanzim eder.
Gzalt ve snrd
Snma veya mlteci stats talebinde bulunan reit olmayan ocuklar Trkiyede
gzaltna alnmamakta ve snrd edilmemektedir. Eer ocuk; ebeveyni, vasisi veya bir
baka yetikin refakatinde ise ocuun bavurusu, refakatinde bulunan yetikinin
dosyas iersinde deerlendirilebilir; ve bunun sonucu olarak da refakatindeki yetikinin
dosyas reddedildiinde ocuk yetikinle birlikte snrd edilebilir.
Aile ile birleme
Trk mevzuat mlteciler ve snmaclarn aile bir araya getirilmelerine
deinmemektedir. Ancak, Trkiyede bulunan refakatsiz ocuklarn mene lkelerinde
veya nc bir lkede aileleriyle birlemeleri kolaylatrlmaktadr. Bir snmac ocuk
nc bir lke tarafndan kabul edilirse ve ailesine de ayn lke tarafndan mlteci
stats verilmise, sz konusu ailenin nc lkeye yerletirilmek zere Trkiyeye
gelmesine izin verilir. ocua Trkiyede mlteci stats verilirse, Trkiyede aile
birletirmesi ilemi genelde gerekleememektedir.
neriler
Daha nce de belirtildii gibi snmaclar ve mltecilerin yasal statleri asndan Trk
snma mevzuat yetersiz kalmaktadr. Bu da snmac ocuklar ve refakatsiz
ocuklarn durumunu etkilemektedir. zellikle refakatsiz ocuklarn statleri ve haklarna
aklk getiren, hangi prosedrn uygulanacan ngren ve bu ocuklarn (13 yandan
byk erkek ocuklar da dahil olmak zere) bakm ve korunmasndan hangi mercinin
yetkili olacan ieren kurallar ve ynetmeliklere acil ihtiya vardr. Bu ocuklarn hukukiehliyetsizlikleri nedeniyle ocuu hukuken temsil edebilen bir kayyum ya da vasinin
atanmas kendiliinden ve uygun bir biimde gereklemelidir. Bu ocuklarn zel ilgi
gerektirecek durumda olmalar ve ocuun yksek yarar ilkesi gznne alndnda,
onlarla ilgilenen kiilerin kayyumlar ve vasiler dahil zel eitimden gemeleri
gerektii anlalmaktadr. Trk makamlar veya BMMYK tarafndan reddedilen bir
snma bavurusunun dourduu sonular, aile birletirmesi hakk gibi konularn
33
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
34/50
akla kavuturulmas gerekir. Bu ocuklarn zel ihtiyalar, farkl kltrlerden
gelmeleri gibi konular gznne alnrsa bu ocuklarla ilgilenen zel bir kurumun varl
uygun olacaktr. Bu ocuklar onlarla ayn kltrden gelen ailelerin yanna yerletirmek
bir zm saylabilir. Bu da BMMYK, sivil toplum rgtleri ve SHEK arasnda bir ibirlii
ile baarlabilir.
34
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
35/50
SIINMACIVEMLTEC OCUKLARINCNSELTACZ91
Konu:HSnin 19. Maddesine gre:1. Bu Szlemeye Taraf Devletler, ocuun ana-babasnn ya da onlardan yalnzca
birinin, yasal vasi veya vasilerinin ya da bakmn stlenen herhangi bir kiinin yanndaiken bedensel veya zihinsel saldr, iddet veya suiistimale, ihmal ya da ihmalkarmuameleye, rza geme dahil her trl istismar ve kt muameleye kar korunmas iinyasal, idari, toplumsal, eitsel btn nlemleri alacaklardr.
2. Bu tr koruyucu nlemler, burada tanmlanm olan ocuklara kt muameleninnlenmesi, belirlenmesi, bildirilmesi, yetkili makama havale edilmesi, soruturulmas,tedavisi ve izlenmesi iin gerekli baka yntemleri ve uygun olduu taktirde ise adliyeninel koymas olduu kadar durumun gerekliliklerine gre ocua ve onun bakmn stlenenkiilere, gereken destei salamak amac ile sosyal programlarn dzenlenmesi iin etkinusulleri de iermelidir.
Giri
Trkiyede su ileyen herkes, Trk yasalar erevesinde cezalandrlr92. Yasa Trk
vatandalar ile yabanclar arasnda suu ileyen ile su maduru asndan hibir ayrm
getirmemektedir.
Sular hakknda; yeterli delil bulunmas durumunda ceza kovuturmas balatlr. Yani
Cumhuriyet Savcs ihbar edilen sular hakknda ceza soruturmas balatmak, yeterli
delil bulunduunda kovuturma amak zorundadr. Konumuzla ilgili olmasa da baz
durumlarda su madurunu koruyabilmek iin, ikayet cezai takibatn n kouludur93.
Bylece, herkes adli yetkililere (polis ve savclk) su duyurusunda bulunabilir. lenen
su kamu davas nitelii tayor ise ve takibat ikayete bal deil ise, yetkililer konuyu
aratrp cezai kovuturmay amakla ykmldrler. Baz durumlarda, su maduru
olan kii savcla bavurmadan da ceza davas ama hakkna sahiptir94.
Kamu grevlileri, salk mensuplar grevini yapt srada bir suun ilendiine dair
belirtiyle karlatklarnda durumu bildirmekle ykmldrler95. Bu da bir retmenin,
sosyal yardm uzmannn veya psikoloun, rnein bir ocuun cinsel tacize
91 Bkz. Kadn ve ocua Ynelik Aile i iddet konusunda Kurum i Klavuz, BMMYK, Trkiye,Kasm 200392 Trk Ceza Kanunu (TCK), Madde 893 Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK), Madde 15894 Ibid.95 TCK, Madde 279, 280
35
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
36/50
uradndan haberdar olduu durumlarda konuyu adli makamlara bildirmekle ykml
olduu anlamna gelmektedir.
Cinsel saldr
ocuun cinsel tacizi, cinsel davranlarla vcut dokunulmazlnn ihlal edilmesidir.Tecavz ise; cinsel davranlarn madurun vcuduna organ veya sair cisim sokulmas
suudur.
Yasa; ocuklarn cinsel istismarn ayr olarak tanmlam; ocuu cinsel olarak istismar
eden kiiye 3 yldan 8 yl kadar hapis cezas verilmesini ngrmtr. Cinsel istismar
deyiminden; 15 yandan kk ya da 15 yandan byk olmasna karn fiilin hukuki
anlam ve sonularn anlamayacak kiiye kar ilenmesini, vcuda organ veya sair
cisim sokulmas olarak anlalmas gerektii dzenlenmitir. 15 yandan kk olanlara,15 yandan byk olmasna karn fiilin hukuki anlam ve sonularn anlamayacak
olanlara kar ilenen cinsel davranlara 3 yldan 8 yla kadar hapis cezas verilir. Cinsel
davrann vcuda organ veya sair cisim sokulmak suretiyle ilenmesi durumunda 8
yldan 15 yla kadar hapis cezas ngrlmtr. Eer ayn suta bask, tehdit veya
zorlama varsa veya baka sebeplerle ocuk direnemediyse, ceza yar oranda artrlr.
Eer su maduru 15 yandan byk ise bask, tehdit, zorlama veya hile ile yaplan
veya zeka ya da fiziksel gerilik nedeniyle direnemeyen bir kiiye kar cinsel davran 3
yldan 8 yla kadar hapis cezasyla, vcuda organ veya sair cisim sokulmas biiminde
ilenmise 8 yldan 15 yla kadar hapis cezas verilir96. 15 yan bitirmi ancak reit
olmayana cebir, tehdit ve hile olmakszn cinsel ilikide bulunan kii ikayet zerine 6
aydan iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr97. Arlatrc nedenler; suun stsoy,
ikinci veya nc dereceden kan hsm, vey baba, evlat edinen vasi, eitici, retici,
bakc, koruma ve gzetim ykmll bulunan ya da hizmet ilikisinin salad nfuzu
ktye kullanarak ilenmesi durumunda ceza yar orannda artrlr. Suun sonucunda
madurun ruh ve beden sal bozulursa 15 yldan az olmamak zere hapis cezas
verilir. Suun maduru bitkisel yaama girer ya da lrse fiile arlatrlm mebbet
hapis cezas verilir98. ocuufuhua tevik etmek de cezaya tabi tutulan bir sutur ve
suun arl madurun ya ve sulu ile madur arasndaki ilikiye baldr99.
96 TCK, Madde 10397 Ibid. 10498 Ibid. 10399 Ibid. 227
36
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
37/50
Ensest iliki; suun stsoy, ikinci ve nc derece kan hsm, vey baba, evlat edinen,
vasi olarak saylan kiilerden biri tarafndan ilenmesi biiminde dzenlenmi olup suun
bu kiiler tarafndan ilenmi olmas cezay arlatran neden olarak kabul edilmitir100.
Destek mekanizmalar
Hukuki yardmSu madurlarnn vekili yoksa bulunduu yer barosundan kendisine bir vekil
atanmasn isteyebilir. kamet ettii ya da suun ilendii yer barosuna bavuruda
bulunarak hukuki yardm talebinde bulunabilir. Madur 18 yandan kk ise,
sar-dilsiz veya meramn anlatamayacak malul ise istemi olmadan baro
tarafndan kendisine vekil tayin edilir101.
Yabanclar iin hukuki yardm, genelde iki devlet arasnda hukuki yardma ilikin
karlkl anlamalara baldr102
. Ancak snmaclar ve mlteciler bu gerekliliktenmuaf olup genel koullara sahip olduklarnda hukuki yardmdan
yararlanabilmektedirler103.
eviri
Eer madur kendini Trke ifade edemiyorsa, hem soruturma hem de
duruma srasnda cretsiz bir tercman salanr104. Ancak bundan
yaralanabilmek iin ifadenin verildii yerde madurun yetkililere bu talebini
belirtmesi gerekmetedir.
Koruma ve psikolojik destek
Yarglama srasnda, suun maduru ocuklarn dinlenmesi srasnda yaayaca
travmay nleyebilmek ve yarglama srecinin olumsuz etkilerini ortadan
kaldrmak iin psikoloji, tp ve eitim bilimi alanlarndan bir uzman bulundurur105.
Cinsel taciz maduru olan ocuklarn korunmaya gereksinimleri olduundan
SHEK onlardan sorumludur.
100 Ibid. 103, 227101 CMK, Madde 234102 Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu (HUMK), Madde 465103 Bkz. Mlteci Kadnlar in Hukuk El Kitab, BMMYK, Trkiye, Austos 2008104 HUMK, Madde 466- madde kapsamnda tercman cretleri saylmamtr, ancak tercmanbilirkii olarak kabul edilebilir.105 CMK, Madde 236
37
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
38/50
SHEK, Ankara Fatma er ocuk ve Ergen Danma Merkezi, her trl ihmal
ve suiistimale maruz kalm ocuklara cretsiz psikolojik destek salamaktadr.
Ancak cinsel taciz maduru ocuklarn psikolojik veya benzer tedavisi iin yasal
bir hak bulunmamaktadr.
ocuk Polisi
MSB srecine girme blmnde de anlatld gibi, ocuk Polisi mlteci ocuklar
ve refakatsiz ocuklar da dahil olmak zere korumaya muhta ocuklara kar
zel sorumluluklar vardr. Dier sorumluluklarla birlikte ocuk Polisi, ocuun
korunmas, ocua yasal temsilcinin ayarlanmas, idari ya da adli yetkililerin
kararlar dorultusunda ocuun yasal temsilcilie ya da ilgili kuruma
gnderilmesinden sorumludur. Bir su ilediinden phe edilen bir ocukla
yaplan ilk grme sosyal yardm uzman tarafndan yaplmal ve ocuun
kimlii gizli tutulmaldr106. ocuk Polisi bnyesinde bulunan Sozyal Hizmetler
Birimi bir sosyal soruturma raporu hazrlar ve ocuu, ya yasal temsilcisine ya
da SHEKe teslim eder107.
Velayet kayb
ocuklarn taciz eden veya ocuun tacize uramasn grmezden gelen
ebeveyinler ocuklarnn velayetini kaybedebilir ve Aile Mahkemesi tarafndan
ocuk hakknda her trl koruma nlemi alnr108.
ocuun cinsel tacize uramas durumunda alnmas gereken nlemler
Not: Aada belirtilenler, Kadn ve ocua Ynelik Aile i ve Cinsel iddet KonusundaKurum i Klavuzdan alnmtr (BMMYK Tkiye, Kasm 2003). Ancak hem kz hem deerkek ocuklarnn cinsel tacize uradklarn vurgulamak iin metin boyunca cinsiyetbelirtilmemitir.
Bavurunun yeri, zaman ve boyutuBavuru telefon veya ahsen olay zamannda en yakn karakola (eer madur
jandarma blgesinde ise jandarma karakoluna) yaplmaldr.
Not: Ensest durumlarnda bavurann madur olmas gerekmez. Bavuran aile iindeveya dnda herhangi bir kimse olabilir.
Polis Karakolu (veya Jandarma Ofisi)
106 ocuk Polisi Ynetmelii, Madde 10107 Ibid. 13108 TMK, Madde 346-348
38
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
39/50
Enseste maruz kalan madur aadaki bilgileri ieren bir rapor talep etmelidir:
Maruz kald tacizin tr, Eylem gerekleirken kullanlan metod (eer kullanldysa silahn tr) Failin kim olduu (eer akrabalk varsa belirtilmelidir) Varsa, olay esnasnda bulunan ahslarn isim ve soyadlar; ve Suluya kar ikayet;
Madur ayn zamanda aadakileri talep etmelidir:
Kaytlarn adli tbba gnderilmesi ve cinsel taciz kant olarak doktor raporunundzenlenmesi,
Ilenen sula ilgili kantlarn toplanmas (su esnasnda kullanlan silahlar, spermve kann bulat tm mallar ve eyalarn toplanmas).
18 yandan kk ve avukat yoksa Baro tarafndan vekil tayin edilmesini,
Madur, ocuk ise tank olarak dinlenmesi srasnda psikolog, psikiyatrist ya daeitim uzman bulundurulmas.
Madurun ifadesi imzalanmadan nce, madur veya ikayeti raporu batan sona kadarokumal, eksik veya yaln bilgi varsa dzeltilmesini talep etmeli, ve daha sonra daimzalamaldr (polis Karakolu tarafndan hazrlanan belgeler daha sonra Savclagnderilir, madur ise Adli Tbba sevk edilir).
Olay sonrasndaEer olaydan belli bir sre gemise, madur bir dileke ile birlikte ilgili blgeSavclna mracaat etmelidir. (Her ne kadar bu ilem yasal bir zorunluluk deilse de,bavurunun askya alnmamas iin tavsiye edilir. Bylece, olay zerinden belli bir sre
gemise de bavuru polis karakoluna yaplabilir. Ancak byle durumlarda polis yetkililerimaduru Savclka sevk eder.)
Savclk OfisiSavclka verilen bavuruda aadaki bilgiler yer almaldr:
ikayet dilekesinde madur polis karakolundaki bavurusunda yer alan tm bilgileriiermeli,
Savclk Ofisi de maduru Adli Tbba sevk eder.
Not: Polis Karakoluna veya Savcla sunulan ikayet dilekesinde failin madurzerine ebevyni olarak ya da vasisi olarak haklar varsa, madur sz konusu haklarn
dosya ile ilgili soruturma tamamlanncaya kadar geici olarak askya alnmasn (nlemolarak) talep etmelidir.
neriler
39
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
40/50
ocuun cinsel istismar, Yeni Ceza Kanunu ile ayr ve zel olarak dzenlenmi olup
ensest saylabilecek sular iin de daha ar cezalar ngrlm olduundan cinsel taciz
konusunda Trk mevzuat yeterlidir. Cinsel taciz maduru ocuklara otomatik olarak
hukuki danmanlk hizmeti salanmas kanun deiiklii ile ngrlm olup bu
gelimenin psikolojik destek asndan da salanmas gerekmektedir. Cinsel taciz
maduru ocuklar ve korumaya muhta ocuklarla alanlarn zel eitim almalar ve
konuyla ilgili uzmanla sahip olmalar gerekir. SHEK tarafndan balatlan uygulama
geniletilmeli ve gelitirilmelidir.
40
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
41/50
SIINMACI ve MLTEC OCUKLARIN ETMDEN YARARLANMALARI
Konu: CRSin 28. Maddesine gre, Taraf Devletler ocuun eitim hakkn kabul ederler
ve ocuun bu haktan yararlanma dncesiyle baz nlemler alrlar. CRSin 29. Maddesine gre, eitimin baz amalara ynelik olmas gerekir,
bunlarn arasnda ocuun kiiliinin gelitirilmesi insan haklarna ve temelzgrlklere saygsnn gelitirilmesi, ocuun kltrel kimliinin, dil ve deerlerinesaygnlnn gelitirilmesi yer almaktadr.
Mlteci Szlemesinin 22. Maddesine gre, Taraf Devletler, mltecilere temeleitim konusunda, vatandalarna uyguladklar muamelenin aynsnuygulayacaklar; temel eitimin dndaki eitim konusunda ve zelliklealmalardan yararlanma, yabanc lke okullarndan alnm eitimsertifikalarnn, niversite diplomalarnn ve derecelerinin tannmas, har veresimlerden muafiyet ve eitim burslar alanlarnda mmkn olduu kadar msaitve her halde genel olarak ayn artlar iindeki yabanclara tannanlardan daha azmsait olmayan biimde muamele edeceklerdir.
Giri
Trkiyede sekiz yldan oluan eitim 6 14 ya grubundaki kz ve erkek ocuklar iin
zorunludur109. 1739 Sayl Milli Eitim Temel Kanununun 4. Maddesi eitim kurumlarnda
dil, din, rk, ve cinsiyet ayrm yaplmamasn hkme balamaktadr.110 ileri Bakanl
Emniyet Genel Mdrlnn 22 Eyll 2006 tarihli Mlteci ve Snmac ocuklarn
Eitim Sorunlar ile ilgili genelgesi Trkiyede yasal olarak bulunan snmac ve mlteci
ocuklar ilkretim kurumlarna kabul edilmelerini, eitim durumlarn gsterir resmibelgeler alabilmelerini kolaylatrmaktadr. Buna gore renim grecek ocuklara
renim srelerince ikamet belgeleri hartan muaf dzenlenmekte ve ikamet sreleri
renim yl tamamlanncaya kadar uzatlmaktadr111. Ayrca okula gittiini bildiren
snmac ve mlteci ocuklarna BMMYK tarafndan eitim yardm salanmaktadr.
2008 yl Temmuz ay sonu itibariyle bu yardm BMMYK kaytlarna gre toplam 1868
ocuktan 484ne salanmtr. Bu durumda yine ayn tarih itibariyle BMMYK kaytlarna
gre mlteci ve snmac ocuklar arasnda okula devam oran % 26 olarak tespit
edilmi olup, okula devam orann arttrmak iin bilinlendirme kampanyalar devametmektedir.
109 222 Sayl lkretim ve Eitim Kanunu, Madde 2, 31101739 Sayl Milli Eitim Temel Kanunu, Madde 4.111TC ileri Bakanl Emniyet Genel Mdrl Mlteci ve Snma Bavuru SahiplerininEitim Sorunlar konulu 22 Eyll 2006 tarih ve 24126/158423 sayl genelgesi
41
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
42/50
Trk mevzuat
Trk mevzuatna gre, kimse eitim hakkndan yoksun braklmaz, ilkretim kz veerkek vatandalar iin zorunludur ve devlet okullarnda paraszdr. Eitim kurumlar dil,din, rk ve cinsiyete baklmakszn, zrl ocuklar dahil, herkese aktr. Eitim,vatandalk eitimi, kiilik eitimi ve mesleki eitimi kapsamaldr112.
Trk milli eitiminin amalar unlardr: Anayasada belirtildii gibi Atatrk devrim ve ilkeleri, Atatrk milliyetiliine bal,
Trk milletinin milli, ahlaki, ruhsal ve kltrel deerlerini kabul eden, koruyan veycelten, ailesini, lkesini ve milletini daima seven ve ycelten, insan haklar veAnayasann ilkeleri zerine kurulan demoratik, laik ve hukuk devleti olan TrkiyeCumhuriyetine kar grev ve sorumluluklarn bilen, ve btn bu ilkelerdorultusunda davranan vatandalar olarak yetitirmek;
Yapc, yaratc ve retken, fiziksel, ruhsal, ahlaki ve duygusal olarak dengeli vesalkl bir kiilie sahip, zgr ve bilimsel olarak dnebilen, insan haklarnasaygl, kii ve kurumlara saygl ve topluma kar sorumluluk duyan bireylerolarak yetitirmek;
lgileri, yetenekleri ve becerilerini gelitirerek, gerekli bilgi beceri ve tutumlarretilerek, dierleriyle alma kabiliyeti kazandrlarak ve onlar mutlu eden vetoplumun mutluluuna katkda bulunan bir meslek kazanmalarn salayarakonlar yaam iin hazrlamak;
1995dan beri insan haklar eitimi mfredatta yer almaktadr. Ancak HSnin 29.Maddesinde de ngrld gibi, ocuk haklar ayr bir ders olarak retilmemektedir.
1923 Lozan Antlamas ve Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn ilkeleri erevesinde
Trkiye Cumhuriyeti, HSnin 29uncu maddesinin hkmlerinin uygulanmas ve
yorumlanmas hakkn sakl tutmutur113. Bu ekince, Szlemenin 29. Maddesinin 2(c)
fkrasnda yer alan, Taraf Devletler ocuk eitiminin ocuun ana-babasna, kltrel
kimliine, dil ve deerlerine, ocuun geldii mene lkenin ulusal deerlerine ve
kendisininkinden farkl uygarlklara saygnlklarnn gelitirilmesi kabul eder ibaresinden
kaynakma olasl vardr. Lozan Antlamasnn 41. Maddesine gre;
Genel eitim konusunda, Trk hkmeti, Mslman olmayan uyruklarn nemli
bir oranda oturmakta olduklar il ve ilelerde, bu Trk uyruklarnn ocuklarna
ilkokullarda ana dilleriyle retimde bulunulmasn salama asndan, uygun
kolaylklar gsterecektir. Bu hkm, Trk hkmetinin, sz konusu okullarda
Trk dilinin renimini zorunlu klmasna engel olmayacaktr.
112 Trkiye Cumhuriyeti Anayasas, Madde 10, 42, Temel Eitim Kanunu, Milli Eitim TemelKanunu, zel Eitime Muhta ocuklar Kanunu, Meslek Eitim Kanunu113 Bkz. lgili belgeler ve Trk mevzuat blm
42
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
43/50
Antlamann imzaland dnemde, bu madde uyarnca kendi okullarn kuran Rum ve
Ermeni aznlklar vard. Ayrca, 30 Ekim 1918den nce kurulan talyan, Fransz, ve
ngiliz okullar yasal olarak ilan edilmiti. Karlkl anlamalarda belirtilen istisnalar ve
yasalarca uygun grlen yabanc dil eitim olanaklar dnda dier okullar yabanc dilde
eitim veremezler.
Ilgili yasaya getirilen deiiklie gre, gndelik hayatta geleneksel olarak Trk
vatandalar tarafndan konuulan deiik diller ve leheler gnmzde en azndan ilke
olarak Anayasa ve grnmez devlet birliinde belirtildii gibi Cumhuriyetin temel
ilkelerine ters dmedike zel kurslar ve derslerde retilebilir114.
Trk eitim sistemi
Trk eitim sistemi ift odakl olup rgn ve yaygn eitimden olumaktadr. rgn
eitim okul ncesi, ilkretim, ortaretim ve yksekretimden oluup ayn zamanda
raklktan yksek lisansa kadar mesleki eitimi de kapsamaktadr.
Temel eitim 6 ile 14 ya aras (8 yllk eitim) Trk vatanda ocuklar iin zorunludur.
Ortaretim ise tercihe bal olup yksek eitim iin hazrlk nitelii tamaktadr. Okul
ncesi eitim veren kurumlar kreler, hazrlk snflar ve SHEK bnyesinde bulunan
pratik snflardr.
Yaygn eitim rgn eitimle birlikte veya rgn eitim dnda uygulanan eitim, klavuz
veya pratik faaliyetlerden oluan derslerdir. Yaygn eitimin amac, yetikinlere
okuryazarlk retmek, temel bilgi salamak, en son rgn eitim kurumlarnda edinilen
bilgi ve becerileri gelitirmek ve gelir elde etmek iin yeni olanaklar yaratmaktr. ocuklar
iin yaygn eitimin nemi, bu eitim trnn raklk eitimini de ieriyor olmasdr.
Son olarak, Trkiyede eitim sistemi zel yardm ve rehabilitasyon gerektiren ocuklar
iin zel okullar da kapsamaktadr. zel eitim; fiziksel, psikolojik, duygusal, zihni,
sosyal veya tbbi zr nedeniyle genel eitim sisteminden yararlanamayan 14-18 ya
aras ocuklara zel eitimli personel tarafndan zel eitim programlar vermektedir.
114 Yabanc Dil Eitimi ve retimi ile Trk Vatandalarnn Farkl Dil ve Lehelerinin renilmesiHakknda Kanun, say 2923, 14.10.1983, Madde 2 (a, c)e deiiklik getiren KanunlarnDeiikliine likin Kanunun 2. maddesi (say 4963, 30.07.2003)
43
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
44/50
Yetim ve ebeveyn bakmndan yoksun ocuklar, SHEKin sorumluluu altndaki yurt ve
bakm evlerinde veya koruyucu ailelerin yannda bakmdan yararlanabilimektedirler.
Onlar da herkes gibi eitimden yararlanma hakkna sahiptirler.
Trk olmayanlar iin eitim haklar
Trk mevzuatnda, yabanclara ayr bir hkm getirilmemekte ve Anayasa gerei
yabanclara eitim hakk tannmaktadr. Yukarda da anlatld gibi, Yabanclar/ ltica
Ynetmeliinde, lkede kaldklar sre ierisinde mltecilere ve snmaclara eitim
olanann salanmas gerektii belirtilmitir115.
Trkiyede yasal olarak ikamet eden yabanclar, Trk okullarnda ve Trkiyedeyabanclar iin kurulan okullarn her seviyesinde rgn eitimden yararlanma hakkna
sahiptirler. Yabanclar aznlklarn okuluna gitmeyebilirler.
Yaygn eitimden yararlanmak iin Trk vatanda olmak gerekir. Ancak yabanclar,
bulunduklar ilin Valiliinden izin alarak yaygn eitim kurumlarnda eitim alabilirler116.
Kayt
Kayt iin ocuun kimliini belirten bir kayt belgesi, ikamet belgesi ve bir fotorafgereklidir117. Kanunda aka ngrlmemekle birlikte, bu belgelerin yansra hukuki bir
temele dayanmakszn ebeveynin ikametini dorulayan hava gaz, telefon, elektrik veya
su faturalarndan biri istenmektedir. Bu uygulamann sebebi ocuun, ailesinin ikamet
yerinden uzak okullara kaydolmasn nlemek olduu belirtilmitir.
Yksekeitimden yararlanmak isteyen Trk vatandalarnn renci Seme ve
Yerletirme Merkezinin (SYM) hazrlad renci Seme Snavndan (SS),
yabanclarn ise Yabanc renci Snavndan (YS) gemeleri gerekmektedir.Ebeveynleri Trkiyede yasal ikamete tabi deilse ya da nceki derecelerini Trkiyede
almamlarsa, yabanc rencilerin aklamal bir vizeye sahip olmalar gerekir.
115 Yabanclar/ ltica Ynetmelii, Madde 27116Mill Eitim Bakanl Yaygn Eitim Kurumlar Ynetmelii, Madde 54117 Ibid.
44
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
45/50
Zorunlu eitim ve okul harc
Yukarda da belirtildii gibi temel eitim Trk vatandalar iin zorunlu, yabanclar iin ise
semelidir. Devlet okullarnda temel eitim ve ortaretim hem Trk vatandalar, hem
de yabanclar iin cretsiz, zel okullar ve yksekretim kurumlar crete tabidir.
Harlar yabanc renciler118 iin daha yksek olup her yl Maliye Bakanl tarafndan
tespit edilir. Eitim sisteminde, burslar ve renci kredileri herkes iin eit koullarda
mevcuttur. Her ne kadar ilkretim119 ve ortaretim cretsiz ise de okula balamak iin
forma, okul malzemeleri (ilkretim okullarnda da kitaplar cretsizdir), yemek, ulam
(ocuun ikamet yeri ile okul arasndaki mesafe 5 ile 30 km arasnda ise ilkokullarda
ulam cretsizdir) v.s. masraflar karlamak gerekir. Yatl okullar hari, okul yemekleri
cretsiz deildir. renciler toplu tatlardan ve kltrel faaliyetlerden indirimli olarak
yararlanabilirler. rencilerin Kltr Bakanl bnyesinde bulunan mzeler ve kltrel
yerlere girileri cretsizdir. Yksekretimden yararlanan renciler cretsiz salk
hizmetlerinden yararlanabilirler.
BMMYKin eitim program
BMMYK rencilerin harcamalarna katkda bulunmak amacyla, eitim sistemine
snmac ve mlteci ocuklarnn katlmn ve kaydn desteklemek ve kolaylatrmak
iin maddi yardm salamaktadr. Kendi eitimlerini dzenleyen snmac ve mlteci
gruplarna da BMMYK bir eitim kiti vermektedir.
Dil
Dersler normalde Trke olarak verilir. En fazla %20 yabanc renci kotas olan zel
okullar, Trk vatandalarnn giremedii yabanclar iin kurulan okullar, Lozan
Antlamas uyarnca kurulan aznlk okullar Trke derslerle birlikte yabanc dillerde
eitim verebilirler. Yksekretimden yararlanabilmek iin belli dzeyde Trke bilmek
gerekmektedir. Okul ncesi eitim sadece Trke olarak verilir.
Diplomalar
Mevzuatn eitim alannda Trk vatandalar ve yabanc lke vatandalar arasnda bir
ayrm yapmamasna ve ltica Ynetmeliinin snmaclar ve mltecilerin eitim
118 Yksekretim Kanunu
119 kayt iin czi bir cret alnr
45
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
46/50
hakkndan sz etmi olmasna ramen, BMMYKnn edindii bilgiye gre Trkiyede
temel eitim ve ortaretimi bitiren yabanclara diploma verilmesinde eitli glklerle
karlaabilinmektedir. Bu durum, ortaretimini tamamladktan sonra lise mdrnn
kararyla kendisine diploma verilmeyen eski Yugoslavya (Bosna) vatanda olan bir kii
tarafndan alan dava sonucunda ortaya kmtr. 31 Mart 2002 tarihinde stanbul 3.
dare Mahkemesi, oybirlii ile bu uygulamann yasal olmadn ve bu nedenle de
tekrarlanmamas gerektiine karar vermitir.
neriler
Her ne kadar eitim, Trkiyede yasal olarak ikamet eden herkese aksa da mlteciler
ve snmaclarn statleri zel olarak kanun hkmleriyle dzenlenmediinden zellikle
ortaretim ve yksekretime giri konusunda bu kiilerin baz zorluklarla
karlamalarna neden olmaktadr.
Kaytl olma zorunluluu, ikamet belgesi ve nceki eitim kaytlar gibi belgelerin zorunlu
olmas, mlteciler ve snmaclar iin almas zor engeller yaratarak onlarn ortaretim
ve yksekretimden yararlanmalarn imkansz hale getirebilmektedir. Ayrca, her ne
kadar temel eitim ve ortaretim cretsiz ise de, okulun kayt masraflar kaydn
yaplmas iin zorluklara neden olmaktadr. lkokul ve ortaretimin tamamlandn
gsteren diplomalarn verilmeyii snmac ocuklar madur duruma drerek
gelecekte sorun yaamalarna neden olabilmektedir.
Son olarak, Trkiyede snmac ve mlteci ocuklarnn statlerini ve haklarn hkme
balayan mevzuata gerek duyulmaktadr. Mevzuat, bu ocuklara tm seviyelerde eitim
olana salamal, belge yetersizlii nedeniyle karlalan kayt sorunlarn
kolaylatrmal ve ounlukla bu ocuklar tarafndan karlalan maddi gereklilikler
konusunda kolaylk salamaldr.
46
8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab
47/50
lgili Belgeler ve Trkiyede Ulusal Mevzuat
Uluslar aras belgeler:
ocuk Haklar Szlemesi, GK kar. 44/25, 1989. 14.09.1990da Trkiye tarafndan
imzaland ve 27.01.1995 tarih ve 22184 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak
yrrle girmitir. http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/k2HS.htmo 24.7.1923 Lozan Antlamas ve Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn ilkeleri
erevesinde Trkiye Cumhuriyeti Birlemi Milletler ocuk HaklarnaDair Szlemesinin Madde 17, 29 ve 30nun hkmlerinin uygulanmasve yorumlanmas hakkn sakl tutmutur.
Vatanszln Azaltlmasna Dair Szleme, NY 1961.
http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/o_reduce.htm
o Tkiye szlemeye taraf deildir.
Vatansz Kiilerin Statsne likin Szleme. ECOSOC karar 526 A, 1954.
http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/o_c_sp.htm
o Tkiye szlemeye taraf deildir.
Ml