Latvijas Universitâtes Filozofijas un socioloìijas institûtsNacionâlâs mutvârdu vçstures projekts

MUTVÂRDU VÇSTURES AVOTI

IZLASE

2003Rîga

SakârtotâjasMâra Zirnîte un Maija Hinkle

UDK 929 Mu 900

Redaktores Indra Gorenko, Ieva Garda

Datormaketçtâja Kristîne Krçsliòa

Grâmata izdota ar Latvijas Kultûras kapitâla fonda atbalstu

Konferences atbalstîtâji: Latvijas Universitâte Latvijas Zinâtnes padome Britu padome Latvijâ Latvieðu fonds ASV

© Latvijas mutvârdu vçsturespçtnieku asociâcija “Dzîvesstâsts”, 2003

ISBN 9984 – 9599 – 1 – 0

SATURS

I. Dzîvesstâsti Latvijâ

Ievads, Mâra Zirnîte 5

Zenta Gudiòa, NMV 1733, sag. Dagmâra Beitnere 9

Marija Lûse, NMV 1572, sag. Ieva Garda 16

Alma Dreimane, NMV 374, sag. Baiba Bela-Krûmiòa 25

Pçteris Anèupâns, NMV 556, sag. Mâra Zirnîte 59

Valerija Stiuriòa, NMV 539, sag. Anna Stafecka 61

Ausma Arâja, NMV 1055, sag. Mâra Zirnîte 66

Austra Lâce, NMV 1099, sag. Mâra Zirnîte 79

Jânis Neilands, NMV 234, sag. Mâra Zirnîte 90

Çvalds Siliòð, NMV 991, sag. Dace Bormane 100

Valçrija Sieceniece, NMV 74, sag. Mâra Zirnîte, Ieva Garda 103

II. Dzîvesstâsti ASV

ALA mutvârdu vçstures vâkðanas projekts – “Dzîvesstâsti trimdâ”, Maija Hinkle 121

Mâra Lipace, NMV 786, sag. Maija Hinkle 126

Irçne Celtniece, NMV 820, sag. Maija Hinkle 131

Kïaviòu Juris, NMV 787, sag. Maija Hinkle 143

Oskars Hercs, NMV 855, sag. Maija Hinkle 158

Elizars Rabinoviès, NMV 803, sag. Maija Hinkle 165

Kârlis Íuzulis, NMV 815, sag. Maija Hinkle 172

Baiba Dumpe, NMV 863, sag. Biruta Abula 205

Izlase veidota, lai iepazîstinâtu pçtniekus ar Nacionâlâs mutvârdu vçstures avotiem, kas pçc

satura un formas ir tik daþâdi. Avoti ir jebkuram pçtniekam nozîmîgs analîzes priekðmets. Pirmais

izdevums apliecinâja, ka ieinteresçtu lasîtâju ir vairâk nekâ grâmatu. Ja lasîtâjs pieòem un var

sekot runâtâs valodas îpatnîbâm un pierakstam, viòð piedzîvo lîdzdalîbas mirkli savu lîdzcilvçku

dzîvçs, gan ikdieniðíos, gan ârkârtçjos notikumos. Sociâlo un humanitâro zinâtòu avotiem piemît

spçja pastâvçt par sevi un uzrunât ne tikai zinâtniekus, bet arî iesaistît atziòas tapðanâ ikvienu,

kurð grib piedalîties, iedziïinâties un meklçt.

Labu veiksmi!

No sakârtotâjâm

DZÎVESSTÂSTUS KASETÇS IERAKSTÎJA UN INTERVÇJA:

LatvijâDagmâra Beitnere

Ieva Garda

Baiba Bela-Krûmiòa

Mâra Zirnîte

Anna Stafecka

Inâra Reine

Biruta Abula

Dace Bormane

ASVDzidra Ziedone

Gunta Harvija

Maija Hinkle

Rita Petrièeka

Inâra Reine

Biruta Abula

5

MUTVÂRDU VÇSTURES AVOTU IZLASESTARPTAUTISKAI KONFERENCEI

“DZÎVESSTÂSTI – VÇSTURÇ, KULTÛRÂ, SABIEDRÎB”Mâra Zirnîte

Mutvârdu vçstures pçtâmo avotu izlase gatavota kâ materiâlu krâjums starptautiskai

konferencei, kuras mçríi:

• Pulcçt domu un pieredzes apmaiòai humanitâro un sociâlo zinâtòu speciâlistus –

pçtniekus no Latvijas un citâm valstîm, kuri savâ pçtniecîbas praksç izmanto mutvârdu

vçsturi, dzîvesstâstus;

• Plaðâk iepazîstinât ar dzîvesstâstu pçtîjumiem – Latvijâ un trimdâ;

• Rosinât sarunu starp daþâdu nozaru pçtniekiem un sabiedrîbu;

• Aplûkot dzîvesstâstu lomu zinâtnç un izglîtîbas praksç, sekmçt dzîvesstâstu pçtniecîbas

gaitâ gûto atziòu un uzkrâto kultûras vçrtîbu iespaidu sabiedrîbâ.

Vçsture dzîvesstâstos nav izolçta, tâ iekïauta pieredzç un atklâj nosacîjumus, kam tikuðas

pakârtotas cilvçku dzîves un kas atspoguïojas, stâstot par to. Dzîvesstâsti, mutvârdu vçsture,

ietver tradîcijas, kultûras pieredzi, valodu, cilvçka dzîves izjûtu un daþâdos identitâtes aspektus,

tie ir pateicîgs avots visai atðíirîgu un cilvçka esamîbai nozîmîgu jautâjumu noskaidroðanai.

Dzîvesstâsts ir îstenîbas daïa, kas ir svarîga ne tikai pçtniekiem, bet arî sabiedrîbas paðapziòai

un savas vçsturiskâs situâcijas novçrtçjumam kopumâ. Tas atklâj iekðçjos procesus ìimençs,

dzimtâs, radu saimçs, kâ arî apdzîvoto vietu, ciemu, pagastu, novadu robeþâs. Individuâlâ dzîves

pieredze, uztvere un attieksme pret to ir iedvesmas avots, tçmu un siþetu depozîts daþâdâm

mâkslâm, publicistikai. Katrs mâkslas darbs, publisks sniegums rada atbalsi, asociâcijas, kas

atgrieþas dzîvesstâstos un dzîvç. Dzîvesstâstu riòíojums, daþâdas trajektorijas un iespaidu sfçras,

viena autora individuâlas atklâtîbas iekïûðana plaðâ sabiedriskâ apritç, çtiskâs robeþas, stâstam

no privâtâ pârejot publiskâ priekðnesumâ, – tie visi ir pârdomu vçrti jautâjumi.

Pavirði skatoties, kasetes ierakstâ fiksçtais acumirklis var ðíist nejauðîbas radîts. Mirklî, kad

stâsts notiek, piedalâs gan nejauðîbas, neparedzami pavçrsieni, gan tas, kas ieðaujas prâtâ, gan

tas, ko cilvçks zina, atceras, ir pârdomâjis un kas viòam paðam piemît – nav atòemams. Ðai brîdî

izpauþas stâstîtâjam piemîtoðais – stâstîtprasme, ekspresija, emocionâlais noskaòojums, izglîtîba,

stâstîjuma komponçðanas iemaòas, profesionâlâ pieredze un pasniegðanas veids.

Pieredzçjis vçrtçtâjs nodala dzîvesstâstos ðos slâòus un prot tajos atrast vajadzîgo, un katrs

pçtnieks meklç sev piemçrotâko ceïu, pieeju, metodi, kâ lîdz tam nokïût.

Izlasi gatavojâm, lai iepazîstinâtu ar mutvârdu vçstures, dzîvesstâstu pçtîjumu avotiem, kas

uzkrâti Nacionâlâs mutvârdu vçstures (NMV) kolekcijâ. Avotu skaits ðobrîd nedaudz pârsniedz

2000. Pirmie audio ieraksti tapa 80. gadu beigâs, kad kasetes pakâpeniski sâka pâròemt individuâlo

atmiòu nesçja lomu.

Izlasç iepazîstinâsim ar daþiem izvçlçtiem kolekcijas paraugiem. Tas ir pirmais ðâda veida

apkopojums, kuru gatavojot bija jâizdomâ pieeja, kâ labâk pasniegt runâto tekstu lasîtâjam, lai

tajâ bûtu uztverams arî skançjums, ko dzird, klausoties kasetes ierakstâ. Kasetes iemûþina (lai

6

gan neviens vçl nezina ðî mûþa ilgumu) skaòu un spçj atkârtot pçtniekam nozîmîgas nianses –

intonâciju, emocionâlo attieksmi un galvenais – sarunu valodu visâ tâs dabiskumâ. Valoda runâ

pati par sevi – raksturojot laiku, vietu un sabiedrisko vidi, kurai runâtâjs pieder.

Izlase sastâv no divâm daïâm. Pirmâ daïa veidota no Latvijâ ierakstîtiem dzîvesstâstiem, kas

pârstâv gan ekspedîciju laikâ daþâdos Latvijas novados iegûtos dzîvesstâstus, gan tematus un

izteiksmes veidus, kas raksturo daþâdas dzîves pieredzes. Otrajâ daïâ ir sakârtoti dzîvesstâstu

ieraksti no ASV, ko publikâcijai sagatavojusi ALA (Amerikas Latvieðu apvienîbas) mutvârdu

vçstures projekta vadîtâja Maija Hinkle.

Latvijâ ierakstîto dzîvesstâstu izlases daïu publikâcijai piedâvâ NMV projekta lîdzstrâdnieki.

Pçdçjie iespaidi ir spilgtâkie – 2002. gada ekspedîciju Kurzemç pârstâv divi dzîvesstâsti, ko sniedz

ekspedîcijas dalîbnieces Dagmâra Beitnere un Ieva Garda. Tos varçtu pieskaitît etnogrâfiskiem

tekstiem, bet tajos atklâtâs dzîves pârmaiòas un dramatiskâs epizodes liecina par nepierakstîto

tautas vçsturi.

Baiba Bela-Krûmiòa publikâcijai izvçlçjusies pirmajâ ekspedîcijâ – 1996. gadâ ierakstîto

interviju.

Nelieli fragmenti no Latgales skolotâja Pçtera Anèupâna atmiòâm stâsta par fizisko un

morâlo vajâðanu, kurai tika pakïauti brâïi, viòð un visa ìimene.

Par lîdzîgo un atðíirîgo, ko atceras cilvçki, kurus no mâjâm pârvietoja uz Sibîriju lopu

vagonos, runâts zemgalietes Almas Dreimanes, latgalietes Valerijas Stiuriòas, sçlietes Ausmas

Arâjas un rîdzinieces Valçrijas Siecenieces dzîvesstâstos. Rûjienas mûzikas skolotâja Çvalda Siliòa

un èigâna Jâòa Neilanda dzîvesstâstu epizodçs iezîmçts kara iespaids jaunu vîrieðu dzîvçs.

Lielu dramatisku pavçrsienu ðíietami trûkst Ritç ierakstîtajâ Austras Lâces dzîvesstâstâ, tomçr

tajâ gan tieði, gan netieði izteiktas padomju laika un neatkarîgâs valsts atjaunoðanas iezîmes laukos.

Dzîvesstâstos nozîmîgi ir ne tikai siþeti un tçmas, bet arî runâtâ teksta skançjums, kurâ

latvieðu valodas dialektu un izlokðòu iespaids nav tikai formas, bet arî satura iezîme. Gribam

pievçrst uzmanîbu izlokðòu savdabîgajai loìikai, emocionalitâtei, kura vistieðâk atklâj runâtâja

raksturu. Latvijâ ierakstîtâ dzîvesstâstu daïa kârtota, lai parâdîtu atðíirîbas daþâdu novadu runâ.

Dzîves-stâstu autoru vidçjais vecums ir 60–80 gadu, un viòi pârstâv paaudzi, kurai izlokðòu

iezîmes skaidrâk samanâmas nekâ jaunâkiem runâtâjiem. Stâstîtâja biogrâfiju savâ veidâ atspoguïo

arî Kurzemes èigâna latvieðu valoda (ieraksts NMV 234, Jânis Neilands). Izteikta latgalieðu dialekta

izloksne ir Valerijas Stiuriòas (ieraksts NMV 539) runâ, kuru publikâcijai sagatavojusi dialektu

pçtniece valodniece Anna Stafecka.

Ievçrojot atðíirîgo valodas vidi, kas uzrunâ Amerikâ ierakstîtajâ un sakârtotajâ izlases daïâ,

nolçmâm, ka pirmajâ krâjumâ dosim iespçju ieklausîties un izprast latvieðu valodu distancç starp

Latviju un Ameriku.

Skaòu ieraksta atðifrçjums attçlo runas veidu un valodas formas, kâdas iesakòojuðâs Amerikas

latvieðu vidû. Salîdzinot ar citâs latvieðu mîtòu zemçs emigrâcijâ veiktajiem ierakstiem, var labi

redzçt, kâ bez angïu valodas ir vçl daudz un daþâdi iespaidi, kas veido latvieðu valodas ìeogrâfiskâs

(protams, arî sociâlâs, politiskâs un kultûras) atðíirîbas. Latvijâ ierakstîtajos runas paraugos

savukârt krievu valodas ietekme izteikta ne tikai to stâstîtâju runâ, kas atgriezuðies no soda vietâm

Krievzemç. Krievu valodas iespaids iezîmç valodas vidi, kas dominçja Latvijâ visu padomju laiku.

Runâtos tekstus nav skârusi redaktora roka tâdâ nozîmç, kâ to saprot, ja kârto rakstîtâs

domas, izlabo kïûdas un saliek pieturzîmes. Runâtâ teksta sagatavoðana publikâcijai ir process,

kurâ ietilpst teksta atðifrçðana jeb pârrakstîðana grafiskâ veidâ, salîdzinâðana ar skaòu ierakstu

un izvçle – kâdâ formâ to pasniegt. Jâapzinâs, ka skaòas ieraksts satur tik daudz uz papîra

neuzrakstâmâ, tâpçc katrs runas vizuâlais atveids ir tikai aptuvens. Un tomçr ir noteikti vârdu

salikumi, kuri lasot sâk skançt, mçs pçkðòi sadzirdam intonâcijas un runas veidu un gandrîz jau

7

redzam runâtâju. Tas nenâkas viegli, tomçr pçc ðâda iespaida var tiekties katrs, kurð strâdâ ar

runâtâs valodas tekstiem. Runâtais aizvien ir tuvâks dzîvajai valodai un arvien ir pilns ar

negaidîtiem viesiem – vârdiem, teicieniem, jaundarinâjumiem, kas aizgûti no citâm valodâm un

vairâk vai mazâk pielâgoti latvieðu valodas organismam.

Izlasç izmçìinâti vairâki pieraksta veidi – no teksta atveidojuma, kurâ ir precîzi uzrakstîts

katrs izteiktais vârds vai skaòa (piemçram, mmm…), atzîmçts runas temps un intonâcijas, lîdz

lasîtâja uztverei atvieglotam pierakstam, kurâ izlaisti atkârtojumi un tâ saucamie parazîtvârdi,

saskaòoti locîjumi, nodalîtas satura lînijas un siþeti, tomçr nerediìçjot tekstu parastâ nozîmç, t.i.,

saglabâjot gramatiski nepareizas vârdformas, ja tâs raksturo stâstîtâja runu.

Pilnîbâ atðifrçta teksta paraugs ir Baibas Belas-Krûmiòas publikâcijai sagatavotais Almas

Dreimanes stâsts (NMV 374), kurâ vârds vârdâ lasâms viss divu kaseðu ieraksts, neizlaiþot un

nepârveidojot neko no autores teiktâ.

Angïu valodas izdevumâ valodniece Nikole Naua (Nicole Nau) sniedz valodas analîzei

transkribçtu tekstu paraugus, kas sadalîti ne tikai saturiskâs un intonatîvâs frâzçs, bet arî teikumos

un sîkâkâs teikuma daïâs.

Izlase ir kopdarba krâjums: tajâ piedalîjuðies intervçtâji un autori, kuriem pateicoties ieraksts

ir noticis un pçc tam var tikt atkârtots, atðifrçtâji, kas vairâk vai mazâk precîzi, savas pieredzes,

intuîcijas, cilvçciskâs un valodas lietotâja inteliìences vadîti, stâstîto tekstu ir uzrakstîjuði jeb

precîzâk – ievadîjuði datorâ, un tad ir vçl publikâcijas sagatavotâji, kuri izvçlçjuðies formu un

izskatu, kâ labâk un atbilstoðâk avota raksturam to pasniegt izlases lasîtâjam. Visiem sirsnîgs paldies

par saliedçto darbu!

Izlase domâta, lai kolçìi – pçtnieki no citâm humanitâro un sociâlo zinâtòu nozarçm,

studenti, kuri apgûst kvalitatîvo pçtîjumu metodi, varçtu iepazîties ar daþiem avotiem, kas uzkrâti

NMV kolekcijâ, kâ arî lai latvieðu dzîvesstâsts pavçrtu plaðâku skatîjumu vienas paaudzes

pârdzîvotajâ vçsturç un radîtu skaidrâku izpratni par to, ka pagâtne nebeidzas, bet turpinâs

cilvçku dzîvçs.

Mutvârdu vçstures avotu izlase ir pirmais solis, meklçjot labâko veidu, kâ plaðâku sabiedrîbu

iepazîstinât ar interesanto, taèu ârkârtîgi komplicçto materiâlu – dzîvesstâstiem. Lûdzam uzlûkot

krâjumu par darba versiju un atvainot par kïûdâm, kas varçja rasties izdevuma sagatavoðanas

ierobeþotâ laika dçï. Ar avotu krâjumu ceram rosinât dialogu, kas palîdzçs audiokasetçs fiksçtos

dzîvesstâstus padarît pieejamâkus lîdzcilvçkiem un vçsturç ieinteresçtiem lasîtâjiem.

Dzîvesstâstu paraugos izmantotie apzîmçjumi:.. – ja teikums apraujas

… – pauze, kur daudzpunktu skaits atbilst pauzes garumam

jâ – pasvîtroti vârdi un frâzes, kurus stâstîtâja uzsver îpaði

( ) – apaïajâs iekavâs likti stâstîtâjas vârdi, kas paskaidro situâciju vai sarunas priekðmetu

un intonatîvi vai pçc runas âtruma atdalâs no pârçjâ teikuma

[ ] – kvadrâtiekavâs nepateikts vârds, kura trûkums apgrûtina teksta sapraðanu

[ ] – kvadrâtiekavâs slîpajâ rakstâ – komentâri par intervijas norisi vai stâstîtâjas intonâciju

[..] – divpunkte kvadrâtiekavâs apzîmç izlaidumu tekstâ

Pieturzîmju (.,!?) lietojums – tradicionâls

Ar atkâpi no lapas malas parâdîti tie intervçtâjas jautâjumi, kuri uzdoti, pirms vçl stâstîtâja

ir beigusi runât.

Atðifrçjot dzîvesstâstu, tika ievçrotas sarunvalodas stila îpatnîbas, pauzes, nelabojot

gramatiskâs kïûdas un izloksnes îpatnîbas (piemçram, zinat, dzîvâju).

9

NMV 1733

ZENTA GUDIÒA, dzim. 1941.

Intervija: Basos, Kuldîgas raj., 2002.Intervçja: Dagmâra Beitnere

Atðifrçja: Maija KrûmiòaPublikâcijai sagatavoja: Dagmâra Beitnere

2002. gada ekspedîcija Kurzemç, suitu pusç, atklâja dzîvesstâstus un atmiòas par spçcîgâmdzimtâm un varonîgiem dzimtas vîrieðiem, kuru likteòi iespaido un iedvesmo ne tikai viòu ìimeneslocekïus, bet bija nozîmîgi arî mums, ekspedîcijas dalîbniekiem.

Braucot uz suitu novadu, zinâjâm, ka sastapsim kaut ko neparastu, un noklausîtie stâsti devamums iespçju apjaust, cik daudz nianðu dzîvesstâstos ir lokâlai, kulturâlai vai reliìiskai identitâtei.Suitu pusç vçrojâm spilgti izteiktu savas citâdîbas apzinâðanos, kas tiek uzturçta un kopta. Atðíirîbasdefinçtas jau kopð grâfa Johana Ulriha fon Ðvçrina laikiem, un mûsdienu Kurzemç tâs râda, ka netikai modernais filozofijas vai politiskais diskurss liek izprast savas daudzâs identitâtes. Suiti apzinâssavu piederîbu katoïticîbai. Dzîvesstâstos parâdâs tik daudz atðíirîbu no pârçjâs apkârtnes, tie ieneslepnuma, drosmes un varonîbas motîvu jaunâ un spilgtâ kontekstâ.

Visi trîs suitu vçsturiskie centri Alsunga, Gudenieki un Basi pastâv vçl tagad. Cilvçki ðajâ novadâsaglabâ atðíirîgo stâstos, tautas tçrpos, tradîcijâs. Stâstus par stipru cilvçku dzîvçm atbalso koðie krâsusalikumi suiteòu lakatos.

Basu ciema Gudenieku mâjâs ierodamies, kad mâjinieki ir ceïâ uz ìimenes svinîbâm, saruna irsteidzîga, fragmentâra un mazliet saraustîta, tâpçc nav dzîvesstâsta parastâ nozîmç. Vîra un bçrnuklâtbûtnç galvenâ stâstîtâja ir Zenta Gudiòa. Viòu nevajadzçja mudinât, iekðçji viòa sarunai bijasagatavojusies – pârdomâjusi par vîru un savas dzimtas ïaudîm, Gudenieku mâjâm un tikumiem.Saruna ievirzîjâs par dzîves vçrtîbâm, godaprâtu un taisnîgumu, vecâkâs paaudzes îpaðo attieksmipret dzîvi un atbildîbas izjûtu. Stâsts risinâjâs par tautas tçrpu un etnogrâfisko ansambli, par to, konozîmç bût suitam, ko nozîmç nest tautas tçrpu, un tika mçìinâts izteikt, kâda nozîme ir ìimenestradîcijâm un vçrtîbu apzinâtai pçctecîbai.

Klausoties Zentas Gudiòas stâstâ par tçvu, nâcâs iesaukties, ka tieði ðâdu stâstu dçï arî braucamekspedîcijâs, ka meklçjam to vçsturi, kura nav uzrakstîta, kura bailçs noklusçta un gaidîjusi brîvvalsti.Iespçjams, ka daudzâs dzimtâs un ìimençs joprojâm daudzi stâsti nav izstâstîti. Zenta Gudiòa savatçva likteni atstâsta pçc miruðâs mâtes toreiz pusaudþu meitenei pusizteiktajâm atmiòâm. Viòai it kâtrûka vârdu, bet to nevarçja nesaprast. Tas ir stâsts par tçvu, kurð 1941. gadâ “ðâva uz nepareizopusi”... Zenta Gudiòa to pasaka vecajâ padomju laika frazeoloìijâ, iespçjams, tâpçc, ka dzîve nodzîvota,ðo stâstu it kâ paðai no sevis slçpjot.

Intervijâ nav vienota siþeta, ir vairâki siþeta pavedieni un stâsti, ar kuriem izlases veidâpiedâvâju iepazîties.

Zenta Gudiòa: [Par vîra vecvecâkiem] tie bija tâdi spçcîgi cilvçki. Un arî mana vîramâte…

turpat blakus Grietiòu Andrim krustmâte dzîvoja. Neskatoties uz to, ka grûti arî gâja tajos

kolhoza laikos, viòi tâdu gaiðumu iekðâ bija saglabâjuði. Un viòi tâ pârsprieda teâtra izrâdes un

arî jaunâs grâmatas, un tâ. Tieðâm tâdi gaiði cilvçki. Un es pat atceros, tad mçs te arî nâcâm… pa

Jâòiem mçs te vienmçr lîgojâm. Un arî tajâ paðâ Basu pilskalnâ. Kurâ gadâ tas varçja bût? Kâdâ…66. gadâ mçs apprecçjâmies. Nu, kâdâ 70. gadâ vçl lîgojâm pçdçjo reizi tajâ Basu pilskalnâ. Un tâ

ar alu, un kaimiòi te visi kopçjie sanâca. Nu tieðâm tâdi… par cik man jau tas dzîvesstâsts ir

10

pavisam bçdîgs. Jo 41. gadâ man tçvu noðâva sakarâ ar tiem juku laikiem. Viòð tur ðâva uz nepareizo

pusi… Un tad mammai mçs divas palikâm. Un tad, lai neizved, mçs… Es esmu no Dobeles rajona,no Krimûnâm. Tçvs bija dzelzceïa strâdnieks, mammai bija bufete… tajâ stacijas bufetç. Un tad,

lai neizvestu, par cik viòð neðâva uz to pusi tajos laikos, tad es gâju Dobelç skolâ. Un mamma mannomira, kad man bija 15 gadi. Pârmocîjâs. Tâ ka es jau îsts sociâlisma produkts esmu. Jo man jau

potçja iekðâ visu to.

Dagmâra Beitnere: Jûs tik ïoti labi sazîmçjât, ka tie bija kaut kâdi îpaði cilvçki. Mçs varçtumazliet parunât – kas bija viòos îpaðs, kâpçc viòi bija citâdâki cilvçki?

Zenta Gudiòa: Man pat grûti pateikt, kâpçc viòi bija îpaði. Jo acîmredzot, ka visa tâsabiedrîba, kurâ viòi bija auguði, ka tai bija pavisam citas normas un citas vçrtîbas. Es domâju, ka

tajos laikos acîmredzot tâs garîgâs vçrtîbas bija augstâk par materiâlâm vçrtîbâm, ja. Ka nebija…tâ sabiedrîba jau acîmredzot kaut kur bija… pçc Pirmâ pasaules kara bija tâ grûti Latvijâ. Viòiem

faktiski jaunîba bija pçc kara. Vîramâte… jâ, nu tad jau arî Latvija bija tâda sagrauta. Un, kaviòi… tad tâs vçrtî-bas bija savâdâkas, ja. Jo arî viòi alka pçc izglîtîbas acîmredzot. Jo mana

vîramâte bija no “Gaiðumiem”. Viòas mamma bija kaut kur… cik bija – kâdi 11 bçrni “Gaiðumos”.11 bçrni. Tâ kâ viòam brâlçni un mâsîcas ïoti, ïoti daudz. Nu, lûk, mana vîra vecâmâte, mâtes

mâte Kate – ïoti gaiðs cilvçks viens atkal bija. Nu vienreizçji gaiðs. Nu, lûk, un viòa dzîvoja Liepâjâ,un tajâ Pirmâ pasaules kara laikâ viòa no Liepâjas… nç, ne Pirmâ pasaules kara laikâ. Nuja, un

viòai divi bçrni bija. Un meita beidza, mana vîramâte, to Liepâjas lietiðíâs mâkslas vidusskolu.Tâtad daudz ko… vârdu sakot, tad pavisam savâdâk audzinâja bçrnus. Ja mani mâcîja, kad es

gâju skolâ tehnikumâ, braukt ar traktoru, un tâ – tâdas lietas, jo sievietei taèu ir… Tad viòiemmâcîja taisni to ìimenisko. Teiksim, visu to. Nu, tad tomçr es domâju… nu, iespçjams, ka es galîgi

nepareizi domâju, jo tagad jau arî sievietes pavisam savâdâk tiek orientçtas, bet tomçr sievietesgalvenâ sûtîba ir ìimene, bçrnu audzinâðana. Jo bçrni, paaudze no paaudzes, ir mûsu nâkotne.

Un kâdu viòu izaudzina… Vai nu viòu izaudzina iela, vai viòu izaudzina ìimene. Tas ir milzîgi, esdomâju, no svara. Tâ kâ… un tâpçc viòas – meitenes audzinâja kâ meitenes un zçnus…

Dagmâra Beitnere: Jûsu vîramâte ko ir izaudzinâjusi?

Zenta Gudiòa: Vîramâte ir izaudzinâjusi divus. Vîrs ir viens, un vîramâsa. Un tâ mumspagâjuðogad pçkðòi nomira. Tas mums tâds jautâjums. 59 gadi. Bet viòa savukârt izaudzinâja 3

bçrnus. Nu, lûk, un tâ… kurâ gadâ tad es ieprecçjos? 66. gadâ es ieprecçjos ðeit. Nu, un tad tastaisni… kâ es nokïuvu lîdz tam etnogrâfiskajam ansamblim. Faktiski es jau diezgan vçlu nokïuvu.

Es nokïuvu tikai 88. gadâ, jo principâ es jau strâdâju Kuldîgâ, un te, Gudeniekos, bija ïoti spçcîgaðî pati Rozâlija Rudzîte un Emîlija Kantiíe. Un Jansone Lidija – tâ jau… nu vispâr, par to cilvçku –

tas ir viens brîniðíîgs cilvçks. Ne par velti viòa ir ievçlçta, ir par to valdes priekðsçdçtâju. Un viòaitik daudz idejas ir. Un es domâju, ka tas suitu novads ar to… noteikti jau, ka arî Alsungâ, Alsungas

sievu vadîtâja Ilga Leimane arî ir bagâts cilvçks, teiksim tâ. Bet nu Lidija, tas ir vienreizçjs. Un esdomâju – viòa taèu arî ir izgâjusi visus Sibîrijas ceïus, izsûtîta viòa ir bijusi, ìimene sadalîta. Te

Zigfrîds Kalniòð, viòas brâlis, taèu palika Rîgâ. Par to jau noteikti ir dzirdçts, vai ne. Ka Sebris turviòam palîdzçjis ir, un tâ. Bet nu diemþçl viòð arî aizgâjis aizsaulç. Nu, lûk, un tad jau arî, lielâkoties

jau arî tas mûsu ansamblis, viòð jau nekur nezîmçjâs tâ. Bet viòi uz vietas ðeit kâzâs visur piedalîjâs.Lielâkoties dzîvoja kâzâs. Ar visâm apdziedâðanâm, ïoti interesanti. Nu, manâs kâzâs nebija tas

ansamblis, bet bija… Emîlijas mamma, ko ðinî pusç sauc par Graveni.

Dagmâra Beitnere: Kâpçc tâda iesauka?

Zenta Gudiòa: Mâjas “Gravas” ir. Mâjas ir “Gravas”, un tad viòu sauc par Graveni. Arî, es

domâju, ïoti interesants cilvçks. Ïoti simpâtisks, arî maza auguma tâda. Es domâju, ka viòas

dzîvesstâsts… Nu, noteikti jau, ka Emîlija pastâstîja, ka… es domâju, tas arî bija tâds diezgan

sareþìîts. Jâ, tas bija ïoti sareþìîts. [..]

11

Es tikai atceros, ka tava mâsa teica, ka tçvs ir teicis… par cik mana vîramâte Anna jau

skaitîjâs labi izglîtota, ja Liepâjas lietiðíâs mâkslas vidusskolu beigusi. Ka tçvs ir teicis: ”Es gribu,

lai maniem bçrniem ir gudra mamma.” Tâpçc viòð noprecçjis ir pilsçtas meiteni. Bet nu viòa jau

bija vienreizçja, jo tajâ Mâkslas vidusskolâ, tur jau mâcîja visu kaut ko. [..]… Mâkslas amatniecîbas

skola. Un ðeit, vârdu sakot, viss, kas ir viòas austs. Un arî izðûts, un viss, redziet, viss tas bija

visâdos veidos. Kâda tikai auðanas tehnika ir, visa ðeit ir ieausta. Viss tas ir paraugs. Tâ kâ nu, es

saku… tâ kâ ðeit pilnîgi visi iespçjamie raksti. Pilnîgi visi iespçjamie raksti, kâdus var izaust.

Redziet, tâ kâ… un to viòa visu, protams, prot, un viòai stelles ir. Viòa teica: “Es aizieðu pensijâ…”

Nu, kolhoza laikos jau nebija laika. Viòa teica: “Es aizieðu pensijâ, tad es audîðu.” [..]

Vçl viena tâda epizode, es tikai atceros, ka Andrim vecâmâte Anna, Andþa sieva, arî viòa

ilgus gadus nodzîvoja. Bet nu beigâs viòa arî, laikam asinsvadu kaïíoðanâs, skleroze, viòa tâda

îpatnçja bija palikusi. Es jau ar viòu vairâk, man liekas, neredzçju. Un tad tikai es atceros, ka viòa

gribçja nodzîvot lîdz 100 gadiem. Cik gadi viòai bija, kad viòa nomira?

Vîrs: 92.

Zenta Gudiòa: 92 laikam. Un viòa jau bija tâda îpatnçjâka. Nu, kâ jau ir – brîþam ir skaidrs

prâts un brîþiem nav. Un tagad atnâkusi tâ meita Ieva pie viòas, viòa tur tajâ istabiòâ, gala istabâ

dzîvoja. Un tâ mamma prasîjusi: “Nu, vai tad man ir tie 100 gadi?” Ieva teikusi: “Ir, ir.” Viòa teica:

“Nu tad es varu mirt.” Mçs jau teicâm, nebûtu tâ Ieva pateikusi, viòa bûtu vçl dzîvojusi [smejas].

Nu tas tâds, tâdus jokus tâ atceras. Tad tâ viòð ir bijis. Tas par to Annu. Nu, ja par Jçkabu. Nu,

Jçkabs vispâr… arî viòam tas pats, kâ jau katra latvieðu vîrieða liktenis bija, viòð arî bija Sibîrijâ

izsûtîts. Notiesâts uz 25 gadiem. Viòð bija aizsargs. Tâ ka nu smagi viòiem tur ir gâjis. Bet nu to

viòð ir izdzîvojis. Nu, humoru viòð arî nav zaudçjis. Tad viòam te visâdi… es zinu, mums kopâ

pavisam ar Andra mâsu ir 3 puikas un 2 meitenes. Viòai ir 2 puikas un meitene. Un man dçls un

meita. Un tad tie puiðeïi jau te pa vasaru dzîvoja. Un tad viòð tur stâstîja viòiem visâdus jokus. Kâ

tur Âdolfs Hitlers… es jau viòu vairs neatceros. Viòam bija iekðâ tâdi teicieni daudzi, un tâ

interesanti. Nu, un tad dziedâtâjs viòð arî bija liels. Un te pat pierakstîta viena dziesma “Kur,

priedît, tavi zari?”. Ko neviens cits nezinâja. Lidija jau staigâja pa mâjâm un vâca, Jansone. Un tad

arî no viòa pierakstîja. Un vîramâte arî man bija liela dziedâtâja. Tâda, nu vienreizçja tâda… nu

nav tâ, kâ kâdreiz teica – lauku cilvçki tâdi. Nç, viòi bija tieðâm tâdi. Dziïi, dziïi tâdi kulturâli un

tâdi zolîdi cilvçki. Arî te, apkârtçjâs mâjâs, visi tâdi. Brîniðíîgi cilvçki. [..]

Dagmâra Beitnere: Zentas kundze, no kurienes nâk jûsu ìimene?

Zenta Gudiòa: Mana ìimene tâ… mana mamma… faktiski tâ, mana vecâmâte no mammas

puses, mammas mamma man ir latviete. Bet mammas tçvs ir lietuvietis. Un tâ kâ mamma man ir

puslietuviete, puslatviete. Bet, par cik mammas radi bija Latvijâ, tad viòa pârnâca atpakaï. Es

atceros, ka viòa vçl stâstîja, ka viòa pie Skaistkalnes kaut kur, tur jau arî bija robeþa, un tur arî tâ

nevarçja… Meþanskaite viòa bija. Meþanskis tçvam, un sievietçm, kas neprecçjuðies – Meþanskaite.

Un tagad pie Skaistkalnes.

Dagmâra Beitnere: Kâ vârds?

Zenta Gudiòa: Adele. Un tâ kâ mâtes, Adeles mâtes, mâjas bija Latvijâ, Meliòu mâjas tâdas.

Tas kaut kur ir Bauskas rajonâ, tur dzîvoja onkulis, un arî manai vecaimâtei, Adeles mammai,

bija daudz bçrni, tad mamma Adele nâca pâri par robeþu, brida pâri pa upi. Tur ir pie Skaistkalnes

kaut kur. Nelegâli it kâ, nelegâli. Un pie onkuïa aizgâja dzîvot. Onkulis it kâ bija nodomâjis

atstât… onkulis bija otrreiz precçjies. Nu ja, precçjies bija un bija nodomâjis, vârdu sakot, atstât…

precçjies ar sievieti, kam bija bçrni. Un viòam paðam bçrni nebija. Un tad viòð bija domâjis it kâ

to manu mammu tâlâk atstât tajâs mâjâs. Bet viòð tâ pçkðòi nomira, un nekas tur neiznâca. Nu,

un tad mamma apprecçjâs ar Kârli Ozoliòu. Un Krimûnas stacijâ viòi tur apmetâs uz dzîvi. Un

viòa arî bija ïoti laba kulinâre, pavâre, un viòa savu bufeti tur atvçra. Un tçvs bija dzelzceïa

12

strâdnieks uz dzelzceïa. Un tad tikai es atceros, ka mana mâsa, vecâka par mani 5 gadus, 35. gadâ

viòa dzimusi Rîgâ. Un tad bija te viens tâds laiks, ka tie, kas nav dzimuði Rîgâ, tie nevar Rîgâ ne

dzîvot, ne pierakstîties, neko – krievu laikos. Un, par cik viòai bija dzimðanas apliecîbâ, ka viòa

dzimusi Rîgâ, jo no Krimûnas stacijas dzemdçt brauca uz Rîgu, tad viòai bija viegli. Tagad es

brînos, kâpçc man ir ierakstîts dzimðanas apliecîbâ Krimûnas stacija. Un beidzot mâsa saka tâ, ka

viòa 5 gadus par mani vecâka ir, ka it kâ tas laiks ir pienâcis, un mammai bija jâbrauc uz to Rîgu,

bet nu viòa vçl no rîta izceps brokastîs pankûkas tçvam, lai nu paçd, un meitai. Tçvs brauca lîdzi,

bet nu brokastis paçst… Nu, lûk, paçda brokastis un tika lîdz stacijai tikai. Un tâpçc man ieraksts

ir, ka Krimûnas stacijâ. [smejas] Un tâ tas mûþs man pagâjis. Ar vienu braukâðanu. Un tad jau…

tad vçl vienu tâdu epizodi es atceros, ka es piedzimu tajâ ziemâ 41. gada janvârî un tad jau arî bija

juku laiki visâdi. Un tçvs teica: “Bçrns ir jânokrista.” Un tad viòð mani esot zem lielâ kaþoka pasitis

un aiznesis uz baznîcu, un nokristîjis. Un vasarâ viòu tad arî noðâva. Tad sâkâs… tur nâca iekðâ,

vieni nâca iekðâ. Un tad tur viòi, vietçjie, it kâ gribçja pretoties, un tad tur… Nu, un tad mamma

palika ar mums divâm. Vienai pusgads un otrai 5 gadi.

Dagmâra Beitnere: Viòam bija ierocis, ar ko pretoties?

Zenta Gudiòa: Jâ, viòam bija. Viòi tur bija tâda grupa, jâ. Viòi tur bija tâda grupa.

Dagmâra Beitnere: Es saprotu, ka viòi ðâva uz krieviem?

Zenta Gudiòa: Jâ. Viòi ðâva uz krieviem. Tçvu sauca Kârlis Ozoliòð. Un viòð ir apglabâts

Vçrkïu kapos tur pie Krimûnas. Un viòam pat bija, par cik tûlît vâcieði ienâca drîz pçc tam, tad…

un tad viòam bija uzlikta marmora plâksne, ka biedru grupa viòam to marmora plâksni. Un tad

kara laikâ tâ tika, tur tanki, krievu, gâja pâri, un pârbrauca pâri un salauza viòu. Un mamma

kaut kur viòu ieraka tur. Bet viòa, protams, mums to nepateica. Kapi ir Dobeles rajonâ netâlu no

Krimûnas. Viòa nepateica, kurâ vietâ, un, tâ ka mçs… kaut kur turpat ir pie tâ kapa, bet, kur, mçs

nezinâm. Vispâr jau mamma mums neko… mçs arî tûlît pçc tam, kad sâkâs krievu laiki, es vçl

atceros… es faktiski diezgan daudz epizodes atceros. Es zinu, ka kara beigâs, nu, tur gâja karð.

Mçs dzîvojâm vienâ mâjâ… dzelzceïa stacijas mâjâs, pie dzelzceïa bija tâdas dzelzceïnieku mâjas,

tur mçs dzîvojâm. No turienes mûs izdzina ârâ. Un tad kaut kâdâs saimnieku mâjâs mçs dzîvojâm.

Ceïð gâja vienâ pusç Auros, un it kâ mûsu tâ istaba bija… tur jau, kas tur par istabu. Tur mantas

bija saliktas kaudzçs un tâ. Un mçs gulçjâm, un sâka bombardçt. Mamma pa vidu, mçs katrâ

pusç. Un viena ðíemba mammai taisni gar galvu spilvenâ. Nu, spilvens bija saðûts. Tâ kâ varçja

palikt tâ, ka mçs paliekam katra savâ pusç, mamma nav. Bet tas mums gâja secen. Nu un tad, es

atceros, ka no turienes mçs atkal pârgâjâm… atkal kaut kur mûs. Faktiski mani vecâki bija diezgan

labi situçti. Cik es atceros gan pçc mçbelçm tâm, kas bija. Gan tçvam tas pats kaþoks bija tâds. Bet

mâte, protams, gaidot angïus, viòa pârdeva.

Jo cilvçki jau neticçja, ka krievs paliksies. Un viòi visi milzîgi gaidîja, ka kaut kas mainîsies.

Tad es zinu, ka dîvâns tâds ar lielu atzveltni bija, skaists. Un tad bija baltas koka gultas, lakotas.

Melns atkal tâds, lakots, ar izgriezumiem skapis bija trîsdurvju. Un mâtei bija tâdas augstpapçþu

kurpes, zamða. Un visâdas krepdaðîna blûzîtes. Un tâ. Bet, protams, tas viss laika gaitâ. Un tad

mçs, vârdu sakot, pârcçlâmies atkal uz tâdu vienu mâju kaut kur. Un mums bija radio aparâts.

Par ko es gribçju stâstît – par to radio aparâtu. Un tad vienkârði… tad jau krievi bija iekðâ. Un tad

ienâca krievs un paòçma to radio aparâtu. Neko neteikdams. Un tad, es zinu, ka mâtei bija cûka,

to arî paòçma. Bet mana mâte vispâr bija ïoti kareivîga sieviete. Un viòa taèu gâja pie tiem

zaldâtiem, bet ko tad tur vairs – cûciòa jau cepas.

Un tad no turienes mûs izdzina ârâ. Tur ar kopçjiem kaimiòiem, es zinu, ka mums bija siena

ðíûnî izplçsta tâda… visriòíî bija siens un vidû tâda telpa, kur mçs, ïoti daudz cilvçki, bijâm

iekðâ. Un no turienes mûs arî izdzina ârâ. Un tad mçs uz lauka statiòos gulçjâm. Nu tas varçja bût

45. gada… 44. gada beigas, rudens, kaut kur tâ. Tâ kâ 44…

13

1 B…tâdâs mâjâs. Un tur saimnieks turçja, vienâ galâ bija [..], kur viòð graudus bçra. Un tad

mums stâvçja gultas tâs divas un tas skapis, un vairâk jau tad tur nu tâs pârçjâs mçbelîtes, cik nu

tur varçja savâkt, stâvçja. Un katrai pauniòa bija nolikta, ja kaut kas, tad mâte teica… jo 41. gada

izveðanâ, tad jau neviens vçl neko nezinâja, kas un kâ. Bet tad jau kaut ko – vismaz gatavojâs. Es

atceros arî 49. gada izveðanu, ðo 25. martu, kad bija ïoti skaista diena, saulaina diena. Un mçs

tajâs mâjâs bijâm ïoti daudz bçrnu. Un, protams, ka pieauguðie zinâja, kas notiek, bet bçrniem

jau tas tâ nepiegâja. Viòi vienkârði zina, ka pieauguðie tâdi satraukti un tâdi, neïâva mums iet ârâ,

ka nepazûd, ja kaut kur iznâk veðana. Un tad bija tâda salmu kaudze. Tâs bija lielas mâjas un lieli

staïïi, tur bija liela salmu kaudze. Tad mçs ielîdâm salmu kaudzç, galvas ârâ un skatîjâmies. Un

tad, es zinu, tur tâdas “Kamolu” mâjas, tur dzîvoja arî neprecçjusies… brâlis ar mâsu tur tâ. Tos

arî izveda. To es atceros. Nu, lûk, un tad pamazâm… mâte iestâjâs kolhozâ, tas jau bija smags

laiks, es zinu. Un tad, lai varçtu nopelnît… nç, nu tas bija briesmîgi, jo naudu jau toreiz nemaksâja

nekâdu. Rudenî, tad tur viena zirga ratos varçja… kaut ko tur iemeta – kaut kâdus graudus un

cukuru laikam. Un tad mamma, lai varçtu kaut kâ izdzîvot, viòa vâca metâllûþòus, ar tiem

paðiem zirga ratiem, sieviete bûdama. Un tad jau viòa arî uzpirka vistas, kad bija brîvs svçtdienâs,

tad skrçja uz Rîgu, pârdeva. No Dobeles tâlu Rîga nav. Pârdeva tâs vistas. Un tad es atceros, ka es

ðad tad, paòçma mani arî lîdzi uz to Rîgu. Un tad uz tirgus þîdi sauca: “Kidinas, kidinas, kam ir

kidinas!” Jûs ziniet, kas ir kidinas? No vistas: kakls, spârni un kâjas. Un ðíilvîtis un akniòa. Tâs bija

pârsietas ar diedziòu, un tâs bija kidinas. Viòi no tâs vârîja… tâs bija lçtas. Man liekas, vai tajâ

laikâ rubuli viòas nemaksâja, cik es atceros. Un tad, es zinu, kâdreiz atkal mammai, tur bija mums

tâda birzîte, un tur ziedçja vijolîtes. Vienas ir tumðâkas un nav smarþîgas, un vienas bija smarþîgas.

Un tad es sasçju tâdus puðíîðus, un tad, es zinu, ka 15 kapeikas viòas maksâja. Un tad, es zinu, ka

mamma atveda pirmo reizi tâdu augli kâ banânu no Rîgas. Tâ kâ… Nu, lûk. Un tad jau mâsa

aizgâja… nu tad jau es gâju Dobeles skolâ. Un mamma saslima. Un es pabeidzu 8. klasi, tad viòa

tajâ vasarâ nomira. Bet nu es vçl to devîto pabeidzu. Bet nu… nekâdi iztikas lîdzekïi jau nebija.

Un tad no Lietuvas… man faktiski visi radi ir Lietuvâ. Jo tçvam nebija, viòð bija vienîgais. Viòam

mamma arî bija mirusi. [..]

Dagmâra Beitnere: Jûs esat katoïticîgi?

Zentas Gudiòas vîrs: Jâ.

Zenta Gudiòa: Jâ. Un, par cik es nâku no Lietuvas puses, tad mana mamma bija katoliete, un

es esmu kristîta, iesvçtîta. Mçs arî esam baznîcâ laulâti, arî tajâ laikâ, kaut arî nedrîkstçja. Visi

bçrni man arî ir kristîti. Tâ kâ mums tas viss nekur nav pârtrûcis.

Dagmâra Beitnere: …vai mçs varçtu parunât, ko nozîmç bût katoïiem te, Kurzemç. Un jûs

taèu jûtat, ka ir citâda mentalitâte kâ luterâòiem. Vai nav?

Zenta Gudiòa: Nu man, piemçram, kas attiecas uz Dievu un tâdâm lietâm… jo man mâte

no mazâm dienâm teica: “Dieviòð redz visu.” Un es domâju, ka arî tas kaut kur to bçrnu… nu es

taisîðu to nedarbu, bet tas Dieviòð redz. Tâ kâ tas arî, es domâju, tas tâds audzinâðanas… tâdi

labi. Jo, ja tu netici ne Dievam, ne velnam, tad tu vari darît visu. Nu un katoïiem arî, par cik ir tâ

grçksûdze, tad tomçr cilvçkam ir par to jâpadomâ – ko tu dari. Ka tas tev tomçr biðíi tâ. Tâ kâ

tas, es domâju, daudz ko tas nozîmç. [..]

Dagmâra Beitnere: Jums ir tâ lietuvieðu identitâte kaut kâdâ ziòâ. Jûs jûtat kaut kâdu

starpîbu? Vai jûsos ir tâs divas mentalitâtes?

Zenta Gudiòa: Nu vispâr es tâ biðíît… nu kâdreiz bçrnîbâ mamma ðad tad aizsûtîja uz

Lietuvu. Man ïoti daudz tur arî mâsîcas, brâlçni. Nu biðíiò kaut kur, teiksim, es aizbraucu uz

Igauniju, es tur tâ nejûtos. Bet es aizbraucu uz leiðiem – nu kaut kur ir tas tâ. Tas tomçr ir kaut

kâda tâda tuvîba kaut kur. Tomçr tu jûties tâds… Un tad, kad, teiksim… Lietuvieði vispâr ir

14

vairâk, man liekas, uz kopîbu velk. Jo viòi vairâk dzîvo, teiksim, arî laukos vairâk sâdþâs dzîvo, ja.

Latvieði vairâk viensçtâs tâdâs. Un viòi arî vairâk tajos komunistu laikos bija tâdi kopîgi. Un viòi

mazâk, es domâju… latvietis ir vienpatis, un viòð gandrîz ir ar mieru pakâpties, lai varçtu kaut

kur pakâpties, tad pakâpties uz sava lîdzcilvçka pleciem. Lietuvieði, es domâju, biðíiò mazâk tâdi.

Tâ kâ viòi tâ vairâk turas kopâ. Un mums tepat pa Jâòiem arî bija divas mâsîcas atbraukuðas, tad

mçs te tâ kopâ brâïojâmies ar savâm ìimençm. Tâ kâ… un tad, kad te tie latvieði nevar tâs partijas

un tâ, ðo un to. Tad es saku: “Vai, labi, ka es esmu arî daïçji lietuviete, ka man tie netikumi vien

latviskie nepiemît.” [smejas] Tâ kâ biðíiò… Nu kas, man jau forði tie radi, forðas mâsîcas, tâ kâ…

Nu, lûk, tâ kâ dzîve ïoti âtri paiet. Ïoti âtri skrien, ïoti âtri. Tâ kâ, meitenes, vajag dzîvot katru

dienu un pilnvçrtîgi.

Dagmâra Beitnere: Gribçju vçl parunât par tâm vçrtîbâm. Jûs tik ïoti interesanti iesâkât to

tçmu. Ja mçs varçtu mazlietiò. Kas bija tai aizgâjuðajai paaudzei tâds speciâlâks? Kâ jûs teicât –

viòiem bija citas vçrtîbas.

Zenta Gudiòa: Es domâju, ka viòiem bija… Jâ, viòiem, teiksim, arî… teiksim, tagad viena

lieta, mums ir pilnîgi sajucis. Mums jau visu laiku mâcîja, ka tas viss ir mûsu. Tiem cilvçkiem – ja

tas bija mans, tad tas bija mans, un, ja tas bija tavs, tad tas varçja tur stâvçt, un tas bija tavs. Es

nekad nepretendçðu uz viòu, ja. Mani vîra vecâki, es atceros vçl tâdu epizodi, ka te kaimiòos viens

uz cita zemes… tad bija modç – tâs Lîvânu mâjas celt. Un viòð uz cita zemes cçla to mâju. Un es

zinu, ka vîra tçvs un vîra mâte to pârrunâja un teica: “Kâ viòð var celt uz tâ zemes mâju savu?” Es

domâju, bet tâ ir kolhoza zeme. Man jau tik tâlu tas bija tâ. Bet viòi – kâ var. Nu un, protams,

tagad ir problçmas. Un, vârdu sakot, arî vîra tçvs… te bija dzirnavas kolhozam, un mala. Un vîra

mâte… kaut gan arî runâja: “Jâ, jâ. Gudiòi jau tur tur cûkas.” Bet Gudiòi neturçja. Gudiòiem

tikai divas cûkas katru gadu bija, vairâk nebija. Un tad vîra mâte aizliedza: ”Tu nenesîsi ne kripatas.

Lai domâ, bet mana sirdsapziòa ir tîra. Tas nav.” Tad vîra tçvs jau smçjâs: “Man bija lielie gumijas

zâbaki, lielie, zvejnieku. Man ir apliecîba… tu zini, kâ tu ber tos graudus, tad man tur aizkrît

garâm kâds, tad man ir ko vistâm atnest.” Tad es zinu, ka te bija nobçrts lielais kartupeïu…

kartupeïu stirpa bija nobçrta. Un atskrçjusi bija arî Andra mâsa no Aizputes, viòa Aizputç

dzîvo. …(?) un nav salikusi tos kartupeïus. Viòa teica: “Es pieskrieðu pie tâs kaudzes, vienu

spainîti kartupeïu pielasîðu.” Mâte teica: “Nekâdâ gadîjumâ. Ej, salasi uz lauka.” Saproti, nu

viòiem bija tâds… nav tâ kâ… es saku, mums tagad pa ðiem 50 gadiem viss bija mûsu. Kopçjais,

ka tas viss mûsu. Bet viòiem bija tas tâ kâ… kad lasa Blaumani vai ko, ka, ja tur bij aizlikts priekðâ

zariòð, pârlikta pâri cilpiòa un zariòð, tad zinâja, ka cilvçks nav mâjâs, ka tur nav ko iet. Tagad cik

atslçgas nevajag, un vienalga viòð ieiet iekðâ. Mums gaiðâ dienas laikâ ûdens laistâmo mucu nozaga

ðopavasar. Tâ kâ… tâs bija tâdas. Nu, katrs zinâja – kas viòam ir, tas viòam ir. Un nekad neiekâroja

sava tuvâkâ mantu. Kaut vai tas bauslis bija tur tâ. Tâ kâ viòi pçc tâ arî vadîjâs.

Dagmâra Beitnere: Un kâdas jums ir dzîves vçrtîbas? Kas jums ðíiet, kas ir visvçrtîgâkais dzîvç?

Zenta Gudiòa: Bçrni, veselîba, saticîba. Manta, nu… nauda un tas, nu tas ir… nu tas ir

vajadzîgs, lai tev nav jâdomâ, ko tu çdîsi. Arî tas ir faktiski tik daudz svarîgs, lai tu bûtu apìçrbies

un paçdies. Lai tev nebûtu jâdomâ, ka tev nav ko likt uz galda, jo tas arî ir briesmîgi. Jo tagad ir

ïoti daudzâm ìimençm. [..] Es taisni apbrînoju. Nu, acîmredzot, ka man kaut kas jau ir… mâte

man jau ir ielikusi to bçrnîbâ. Jo faktiski es… man taèu nebija neviens, kas teica – dari tâ vai dari

tâ, vai dari tâ. Es tikpat labi varçju galîgi noiet no ceïa. Nu, cik nenogâja tâdi. No 15 gadiem

paliekot… nu, mâsa vienîgâ man bija, bet tâ dzîvoja Rîgâ. Bet man kaut kur ir visu laiku,

acîmredzot tâ ir tâ ieaudzinâtâ, tâ kristîgâ ticîba, noteikti ka tâ bija tâda. Un arî, es nezinu, kaut

kur varbût man pret ðo iekârtu… Nu, varbût es to tâ…

Es atceros, ka mçs tur arî vienâs mâjâs dzîvojâm, un mçs tagad ar mâsu… mçs visas trîs guïam.

Un es zinu, ka tur bija tâds istrebiíeï, tajos laikos bija. Un tas laikam bija ieskatîjis manu… es pat

15

nezinu, vai viòð bija ieskatîjis vai kâ. Bet viòð tur dauzâs pie durvîm. Protams, tâs durvis atsita vaïâ,

un mâte mudîgi aiz skapja. Viòð ienâk: “Kur mâte?” Bet mamma bija noteikusi: “Jûs nesakiet. Sakiet,

ka es neesmu mâjâs.” Nu nav mâjâs. “Nu, kad pârnâk, tad pasakiet, ka es viòu noðauðu.” Nu,

acîmredzot viòð bija viòu ieskatîjis, bet nu viòa, protams, neielaidâs, jo viòam paðam bija sieva un

pulk bçrni. Ka tas kaut kur… nu, es nezinu, vai tas man tâ aizsargreakcija kaut kâda pret visu,

iespçjams, ka pat pret vîrieðiem kâ tâdiem kaut kur. Bet drîzâk es domâju, ka tâ kristîgâ ticîba. Jo

mçs jau ar mammu arî gâjâm uz baznîcu, arî, teiksim, tad, kad it kâ nevarçja iet. Nu, lîdz tiem 15

gadiem. Es atceros, ka uz iestiprinâðanu, mçs dzîvojâm Dobelç, un iestiprinâja bîskaps. Un tad mçs

braucâm ar zirgu no Dobeles uz Jelgavu. Ar zirgu. Tâ interesanti, tâ es atceros. Mçs agri, agri. Mçs

pa tumsu. Man liekas, mçs vakarâ izbraucâm, no rîta bija jâbût Jelgavâ. Tâ kâ, iespçjams, ka tas viss,

nu, tâ jau mani… jo pçc tam, pçc tiem 15 gadiem, jau man nebija nekâdas bremzes, nekâ. Tâ kâ tas

jau viss bija tad ieaudzinâts iekðâ. Nu mana mamma bija liela dziedâtâja. Ïoti liela dziedâtâja. Es

zinu, ka kolhoza… viòai bija arî balss. Tad, kad kolhoza laikos ganos kaut kur, kad vakarâ vajadzçja

aurçt mâjâs, tad mana mamma aurçja mâjâs. Tâ kâ… man vispâr ir paticis vienmçr dziedât. Es

zinu, ka taisni… tad jau bija vasaras ganîbas, un tad sievas brauca no mâjâm uz tâm vasaras ganîbâm,

nu, kâdi kilometri 10, 15, kâ tur bija. Un tad dziedâja. Tad jau nebija tâdas mûzikas kastes visâdas,

ierakstîts viss. Tad jau dziedâja visu. Un tad man no tiem laikiem vçl tâs… dziedâja jau arî tâs

leìionâru dziesmas. Tad jau tur tâ… lauku cilvçki jau uz to tâ neskatîjâs, kas atïauts, kas neatïauts.

Dagmâra Beitnere: Vai jûs gâjât kâdâ ansamblî?

Zenta Gudiòa: Nu skolâ es korî dziedâju. Nu, kur tâ vairâk… Nu tehnikumâ te mums bija tâds

ansamblîtis, tur mçs tâ dziedâjâm. Nu neklâtienç es tajâ… parasti jau tie vislabâkie gadi ir augstskolâ,

bet, par cik es neklâtienç, man tikai tâ mâcîðanâs bija tas prieks. Vairâk tur nekas tâ nebija…[..]

...Reizçm saku kaimiòiençm, vai man jûsu kanti jâtur... Viòas pieòçmuðas, ka es esmu suitene.

Tautas dziesmas ir ar mâtes pienu jâiezîþ... Vîra mâte katrai mazmeitai atstâja pa vienam suitu

tautas tçrpam. [Râda vîra mâti uz 1934. gada dziesmu svçtku plakâta, viòa toreiz saòçmusi atzinîbasrakstu par pareizâko tautas tçrpu.] Kâ radâs tâs suitu tçrpa krâsas, tas sâkâs ar grâfu Ðverinu, kurð

noprecçja poïu grâfieni un, lai dabûtu luterâòus katoïticîbâ, deva goda kârtu un atïaujas zemniekiem…

vai nu braukt, ar zirgu braukt kungam garâm neapstâjoties. Suitu vârdu tulko kâ purva ïaudis,gan arî stâsta, ka nâk vârds no svîtas, no franèu valodas suite. Vecâs bildçs var redzçt, ka sievâm tie

tçrpi ir pat ikdienâ mugurâ. [..]

Te, tai Kurzemes pusç, cilvçki ir savâdâki – ka tikai otru neapgrûtinât, paði grib ar visu tikt galâ...

ir diezgan palepni, grib palepoties. Vienalga, kâ tas ir, bet grib palepoties... mçs esam suiti. [..]

Kad man ir tas tçrps mugurâ un kad es dziedu ar viòâm, tad es jûtu, ka es kaut kas esmu.....

ka es esmu kârtîga latviete. Tas ir tâpat, kad saka, ka vasarâ grûti – karsts, bet uzìçrbjas lukturu(luterâòu) drçbes, tad nav tas. Smagas ir tâs suitu drçbes, un, ja kâda atnâk tais lukturu drçbçs,

tad mçs pasmejamies, ka ir lukturu drçbçs atnâkusi [smejas].

16

NMV 1572

MARIJA LÛSE, dzim. 1929.

Intervija: Rîgâ, 1993., un Alsungâ, 2002.Intervçja: Mâra Zirnîte, Ieva Garda, Jolanta Upeniece

Atðifrçja: Ieva GardaPublikâcijai sagatavoja: Ieva Garda

Braucot ekspedîcijâ “Dzîvesstâsts Latvijâ – Kurzeme: 2002” uz Alsungu, biju cieði nolçmusineintervçt nevienu folkloras ansambïa “Suitu sievas” dalîbnieci. Vçlçjos pievçrsties mazâk pazîstamiemteicçjiem, jo ansamblis ir slavens un dziedâtâjas ir snieguðas intervijas gan masu saziòas lîdzekïiem,gan folkloristiem. Tomçr, kad ekspedîcijas dalîbniekiem tika sarîkota tikðanâs ar ansambïadziedâtâjâm, âtri vien katrs intervçtâjs vienojâs par intervijas laiku un vietu. Es stâvçju maliòâ unvçroju, jo nevçlçjos viòas intervçt. Tomçr, kad pamanîju, ka vienu no Sievâm nav sarunâjis neviensun viòa tâtad paliek vienîgâ no sava kolektîva, es sapratu, ka tâ nevar – ja visas, tad visas. Iznâksnesmuki. Piegâju pie viòas, pajautâju, kâ sauc un vai viòa vçlçtos ar mani parunâties.

Nâkamajâ dienâ zvanîju pie durvîm; kad tâs atvçrâs, man likâs, ka esmu ko sajaukusi – durvîsstâvçja maza sieviòa, kas nemaz nesaistâs ar to varenumu, ko pauþ suitu tautas tçrps un dziesma, koredzçju iepriekðçjâ dienâ.

Teicçjas vârds ir Marija Lûse, dzimusi 1929. gadâ. Kâ jau tas bija paredzams, pieradusi pieintervijâm, viòa ïoti labi prata vadît interviju pçc sava prâta. Stâstot viòa pçkðòi varçja lûgt izslçgtdiktofonu, sâkt stâstît par ko citu, bet, ieslçdzot diktofonu, turpinâja tieði no tâs vietas, kur stâstupârtrauca. Viòa ïâva ierakstît to, ko mums vajadzçja – dzîvesstâstu, bet neïâva ierakstît to daïu, kurâatklâjâs viòas vçlme vienkârði parunâties par savu dzîvi un pie reizes izjautât mani par mançjo.Teicçja mani apbûra ar savu prasmi stâstît. Viòas stâstu caurvija prieks un bçdas, mîlestîba un naids.Turklât mani kâ folkloristi fascinçja viòas dzîvesstâsta savijums ar folkloras elementiem, bez kuriemðis stâsts nemaz nebûtu iedomâjams. Es ieguvu brîniðíîgu stâstu un divas ïoti jaukas dienas kopâ artikpat brîniðíîgu cilvçku.

Ieskats Marijas Lûses dzîvesstâstâ veidots no izvilkumiem, kas raksturo viòas stâstîtos notikumusun attieksmi pret tiem, stâju un garîgo pasauli, kurâ liela loma ir ne tikai tautas dziesmâm, bet arîticçjumiem un sapòiem.

Atðifrçjot intervijas ierakstu, ievçroju teicçjas runas stilu, leksiku un veidotâs teikumukonstrukcijas. Lai stâsts bûtu saprotamâks, sakârtoju to hronoloìiskâ kârtîbâ. Tas bija viegli izdarâms,jo teicçja katru dzîves posmu iesâka un nobeidza kâ atseviðíu stâstu.

Atðifrçjot dzîvesstâstu, tika ievçrotas sarunvalodas stila îpatnîbas, pauzes, nelabojot gramatiskâskïûdas un izloksnes îpatnîbas (piemçram, zinat, dzîvâju).

Apzîmçjumi:Pieturzîmju (.,!?) lietojums – tradicionâls.. – ja teikums apraujas… – pauze, kur daudzpunktu skaits atbilst pauzes garumamjâ – pasvîtroti vârdi un frâzes, kurus stâstîtâja uzsver îpaði( ) – apaïajâs iekavâs likti stâstîtâjas vârdi, kas paskaidro situâciju vai sarunas priekðmetu[ ] – kvadrâtiekavâs slîpajâ rakstâ komentâri par intervijas norisi vai stâstîtâjas intonâciju[ ] – kvadrâtiekavâs taisni – vârdi, kuru trûkums traucç saprast teksta jçgu[..] – divpunkte kvadrâtiekavâs apzîmç izlaidumu tekstâ

17

NMV kolekcijai pirmoreiz Marija Lûse tikusi intervçta jau 1993. gadâ. Publikâcijai sagatavotifragmenti no abâm intervijâm. Tâ ir iespçja salîdzinât, kâ dzîvesstâsts mainîjies 10 gadu laikâ. Pirmajâintervijâ teicçja vairâk stâsta par savas dzimtas un mâjas likteni, otrajâ – to nedaudz atkârto unatklâti runâ pati par savu dzîvi. Pirms 10 gadiem par sevi stâstît viòa atteicâs.

No 1993. gada intervijasIntervçja: Mâra ZirnîteMarija Lûse: Es pati esmu dzimusi 1929. gadâ, 23. martâ, Raòíu pagasta “Ejuðos”. Mani

vecâki ir zemkopji, mums bija 92 ha liela saimniecîba, 21 govs, no tâm 12 slaucamas, 7 zirgi, aitas,

un putnus jau neskaitîja. Mâju, cik zinu, mans tçva tçvs ir mantojis no audþu vecâkiem, kuri

tagad ir paglabâti “Ejuðu” kapos. Cik ziòas, tad 1700. gadâ, kad bija pirmais mçris, “Ejuði” bijuði

trîs, bet pçc mçra vienâs mâjâs nav atgriezuðies iedzîvotâji, atgriezâs tikai divâs. Man piedzimstot,

mçs bijâm divi kaimiòi; otras mâjas bija pâri ceïam. Zemes robeþa bija ceïð. Vçlâk mâjas tika

celtas nost no ceïa… Mûsu mâja bija ïoti veca, to 1937. gadâ uzcçla jaunu, uz tiem paðiem

pamatiem. 1938. gadâ Ulmanis neatzina divus mâju vârdus vienâdus, pârdçvçja mâjas par

“Medniekiem”. Kâpçc ir bijis mâju vârds “Ejuði”? Tieði ðîs mâjas sencis ir bijis par ziònesi, bet bez

zirga – vienmçr visur gâjis ar kâjâm, tâpçc iesaukts par ejoðo, ar to arî tâs mâjas – “Ejuði”.

Kad man bija astoòi, septiòi gadi, ganîjâm govis, tad uzgâjâm pamatus treðajâm mâjâm…

ïoti skaistâ vietâ mâjas ir bijuðas. Kalna galâ atradâm rozi, akmens krâvumu. Tanî laikâ domâjâm,

ka tur ir bijusi pirts vai rija. Tagad es sâku domât, vai tik tur nebija svçtvieta. Garâm tecçja maza

upîte, tagadçjais nosaukums Melnais Valks. Tad es sâku interesçties, kas tur ir bijis.. Mums bija

kaimiòð, ïoti vecs, kas bija sasniedzis simt gadu vecumu, tad viòð teica, ka pçc mçra nav atgriezuðies

tajâs mâjâs. Zinâja teikt, ka viòa tçvs tâ ir stâstîjis. [..]

Mana tçva senèi ir no Polijas nâkuði, viòð bijis poïu muzikants. Mana mamma pa tçva lîniju

ir no zviedriem. Skrundâ kâdreiz bijusi stikla fabrika, ðai stikla fabrikai bija atbraucis meistars no

Zviedrijas, tas nu ir manas mammas sencis.

Tad, kad tçva tçvs mirdams atstâja savam dçlam mâju, tçvam bija tikai divi gadi. Mâjas

saimniece palika tçva mâte, bet viòa bija ïoti nesaimnieciska, bez tam ar vâju nervu sistçmu. Tad,

kad tçvs bija gatavs mâju pâròemt pats, tad jau vairs nekas nebija… tikai kâdi 3 hektâri zemes.

Viss pârçjais bija zem krûmiem. Tçvs, braucot uz Saldu, iebrauca veikalâ Lutriòos, kur strâdâja

mana mamma, kura bija jau atgriezusies no Krievijas bçgïu gaitâm, tas bija 1925. gadâ. Viòa pa

Pirmo pasaules karu aizbrauca krustmâtei lîdzi uz Ïeòingradu. Krustmâtes vîrs bija fabrikâ par

kurpniekmeistaru… Mammas brâlis bija iesaukts armijâ, un bija ziòas, ka viòð ir ievainots. Viòa

brauca uz slimnîcu viòu meklçt uz Rîgu, bet viòð jau bija ar kaut kâdu íeizarienes vilcienu vests uz

Krieviju, uz sanatoriju, bet tur viòð neaizbrauca. Vçlâk tik dabûjâm zinât, ka Rçzeknç kâ miris

izlikts no vilciena… Viòa aizbrauca uz Rîgu meklçt brâli, pçc tam sanâca, ka vecâki palika vienâ

frontes pusç, viòa – otrâ pie savas krustmâtes. Tad ar tçva mâsas ìimeni, ar ðo kurpnieku, kas ar

visu fabriku bija evakuçjies uz Ïeòingradu. No sâkuma viòa tur bija par bçrnu aukli bagâtnieku

ìimenç, tad iemâcîjâs krievu valodu. Pasauli jau redzçjusi, atgriezâs un strâdâja veikalâ. Tçvs,

ieraudzîjis aiz letes manu mammu, teica: “Ðî bûs manas mâjas saimniece.” Tai paðâ laikâ viòð bija

par mammu jaunâks. Mammai neko nevilka iet pie viòa, bet vecâmamma pierunâja: “Meit, kur

tu labâku dabûsi, brauc mâju skatîties.” Aizbraukuði – mâja paveca, lauki aizlaisti, bet kûts pilna

lopiem. Mamma saka: “Meit, ko tu vairâk vari gribçt? Abi esat jauni, abiem ir spçks, zemi iekopsiet,

tev ir sava zeme, nav katru gadu jâskatâs, kur paliksi. Iekopsi puíu dârzu, es ravçðu.” Vecâmamma

jau tajâ laikâ bija pusgraudniece; iedod meitai pûrâ divas govis, aitu. Pçc kâzâm atbrauc mâjâs,

bet mâja ir tukðâ, jo izrâdâs, ka tçvs tos lopus ir aizòçmies, lai parâdîtu, ka tik daudz var izturçt,

bet ne jau, ka viòam ir. Tâ viòi sâka gandrîz no nekâ. Tikai mâja bija ïoti veca. Pirmo uzcçla ðíûni,

18

tad kûti 30. gadâ. Kûti cçla no stampâta mâla. Ar mâlu maisîja iekðâ virðus un kapâtus egïu

zariòus. Ja kâds jaunsaimnieks to gribçtu tâ izmantot, tad tomçr jâzin tehnoloìija. Pieci cilvçki

kur bija kârtîgi strâdâjuði un to mâlu sastampâjuði, tur tâs vietas turçjâs, bet bija vietas, kur

bruka ârâ. 1937. gadâ tika laukâ no parâdiem, jo mana mamma bija ïoti saimnieciska. Dzîvojamo

çku cçla 38. gadâ, 39. gadâ vçl nebija pabeigta, tâ viòa vçl tagad nav iekârtota. Îss bija mammas

saim-niekoðanas laiks, jo 1940. gadâ atkal viss bija jâlikvidç.

Es atceros sevi, ka pie mâjas, mâja bija, jau bija ïoti veca, bija tâds gadîjums, ka atbrauca

þîds, kas ar lupatâm braukâ, ienâca ar visâm durvîm – izkrita durvis. Vçl atceros, ka âbeles bija ïoti

lielas – lîdz ar logu, un mammai bija ïoti skaists puíu dârzs. Mana vecâmamma, ka atnâca, tad

paòçma íeblîti un gâja sçdçt starp naktsvijolçm.

Mana mâsa tika ïoti smagi audzinâta, jo tajâ laikâ bija liela nabadzîba, aukli nekâdu nevarçja

pieòemt. Mâsai par aukli bija suns Trockis. Mamma bija pârnâkusi pâris reizes paskatîties, kâ tad

nu iet, atstâjusi pudelîti ar pienu. Mâsa bija pati pazîdusi un sunîtim iedevusi pazîst. Bija noteikts,

ka nedrîkst laist pâr slieksni, un suns arî nelaida. Ja gâja tâlâk, tad parâva aiz svârciòiem atpakaï.

Maziòð tâds taksîtis bija. Kad jau cçlâs uz kâjâm, tad bija uztaisîts tâds puïíis ar ripu, tas bija no

koka, tur ielika bçrnu iekðâ, un viòð riòíî gâja. Mâsai vçl ir bijis tâds caurs celms, kuram vidus nav

bijis, tad tajâ lika iekðâ, ja nav laika viòu turçt un mâcît uz kâjâm. Man jau bija labâk, man bija

pieòemta tantiòa, vecâ Trîne. Viòa mani pârâk lutinâja. Es biju ïoti raudulîga. Viòa bija tâ, kas

man sâka stâstît spoku stâstus. Es biju ïoti bailîga, man bail bija no kapiem, tumsâ iet.

Tad atminos paraþas, kas mums bija. Mamma ïoti mîlçja dziedât. Pavasaros mçs gâjâm

iegavilçt pavasari. Vçl mums bija paraþa – mums bija kopçja pirts ar kaimiòiem, katru otro

nedçïu kurinâja vai viens, vai otrs. Un katrs centâs pirts priekðkambari kaut kâ izpuðíot. Seviðíi

skaisti tas bija vasarâ, kad liepas ziedçja. Tad bija vîtnes un zariòi, vai kâds vainadziòð bija, kalmju

lapas izkaisîtas, ziemâ skujas sakapâtas priekðnamâ. Tad man atmiòâ palikusi tâ liepziedu smarþa,

kad ejam lejâ uz pirti. Ne tikai pirts vien smarþoja, bet liepas arî. Kad saoþu liepu smarþu, tad

man liekas, ka jâbût arî pirts smârdam.

Es esmu kristîta Vasaras svçtkos. Bija ticçjums – tam, kurð paliek mâjâs, kad bçrnu ved

kristît, ir viss jâdara, lai bçrns bûtu attîstîts – grâmata jâpalasa, jâparçíina ir, jâada, jâstrâdâ.

Mâsu kristot, gan arî mani, mâjâs palika vecâmamma. Mâsai viòa bija paspçjusi visu ko izdarît:

izkârtot istabas, pârkravât lâdi, kur drçbes bijuðas, paðût, paadît, bet bija aizmirsusi grâmatu

palasît. Mâsa bija ïoti saimnieciska, bet lasa ïoti smagi. Matemâtika gan bezgala labi padodas.

Bet man, braucot ârâ uz baznîcu, liels skandâls bija mâjâs. Visi tad brauca uz baznîcu, bet mana

vecâmâte sçdçja mâjâs, raudâja un lasîja Bîbeli. Kad biju bçrnîbâ, tad galvenais man bija grâmatas,

jo es pat slepeni nesu uz ganiem grâmatas, man jau neïâva lasît, jo domâja, ka es neredzçðu, ko

lopi dara. Vienmçr man bija trîs èetras grâmatas noslçptas. Mans tçvs atkal bija gâjis skolâ divus

mçneðus, tajâ pat laikâ paspçjis sakauties, un kâ saimniekam vairâk skola nav bijusi vajadzîga.

Viòð bija ïoti pret skolotiem cilvçkiem. Uzskatîja, ka tie visi ir diedelnieki. Man bija tâ nodomâts,

ka mani laidîs skolâ, par cik man padevâs valodas. Es labi mâcîjos, un bija tâda doma, ka mani

laidîs mâcîties tâlâk. Es arî aizgâju uz vidusskolu, bet 49. gads visam pârvilka svîtru. Manus

vecâkus jau apkulakoja, tad sâku iet vakara skolâ. Pati strâdâju. Iepriekðçjâ vakarâ pirms izsûtîðanas

mamma bija atbraukusi apsveikt mani dzimðanas dienâ, atvedusi bija cepumus. Tad jau bija

tâdas nojautas, ka bûs kaut kas, bet viòa bija satikusi mûsu pagasta vecâko, tas bija teicis, lai

neuztraucâs, ka tajâ barâ jau nebûsiet. Vai viòð gribçja, lai nebûtu pazuduði, lai nevajadzçtu

meklçt, es jau nezinu. Tad pulksten piecos no rîta mamma bija piecçlusies, jau kûrusi uguni.

Mâsai bija trîs mçneðu veca meitiòa, slapja; bija atrâvuði durvis vaïâ, suns bija meties virsû, to

bija noðâvuði. Tad lika visiem pacelt rokas. Mâsa teica: “Es stâvçju pie bçrna gultiòas un skatîjos,

kâ zaldâts ar netîrâm rokâm grâbstâs gar manu kailo bçrniòu.” Meklçja, vai tur nav ieroèi noslçpti.

19

Es dabûju zinât, man atbrauca kaimiòu puisis pateikt. Viòð tad brauca skatîties uz Skrundu,

vai eðelons vçl stâv, bet es braucu mâjâs. Biju tâdâs domâs, ka braukðu lîdz. Pateica, ka eðelons ir

aizgâjis. Tikai atradu mâsas rakstîtu zîmîti: “Braucam nezinâmâ virzienâ, Mare mums nav.”

Vienîgâ laime, ka man bija lopi – bija jâstrâdâ. Suns bija tai koridorâ, tas bija jâizvelk. Bet

tad nâca vakars. Tas bija tas drausmîgâkais. Likâs, ka visas sienas elpoja. Mamma bija paòçmusi

lîdzi savu spilvenu un segu. Slapjie autiòi uz gultas malas, un neviena nav. Tâ bija drausmîga

nakts. Tad atbrauca tas pats kaimiòð pateikt, ka mani meklç. Par cik eðelons jau bija aizgâjis, tad

es zinâju, ka man nav ko braukt prom, tad es bçgu. Vispirms bçgu uz viòa mâjâm. Interesantâkais

ir tas, ka viòa mâjas biju redzçjusi sapnî. Tur nekad nebiju bijusi, bet, kad kâpu pâri slieksnim, tad

teicu: “Es te biju kâdreiz.” Sapòojusi biju, ka mana vecâmamma brîdinâja, ka kaut kas notiks.

Tad mani aizveda pie savas mâsas uz Skrundu, veda mani, mâsas drçbçs pârìçrbtu. Bet tur

viens no tiem Niedras cilvçkiem bija zinâjis, un tas bija paziòojis, ka es esmu te redzçta. Bet man

atkal laimçjâs – es pirmajâ autobusâ netiku iekðâ, jo bija daudz braucçju, un bija, kam bija izdotas

it kâ komandçjuma apliecîbas; tie brauca vienâ rindâ. Es sapratu, ka netieku, biju nodomâjusi

braukt pie savas draudzenes uz Turlavu. Bet bija papildus autobuss, es tajâ iekâpu. Pie Raòíiem

pirmo autobusu apturçja un kratîja, bet otrais aizbrauca garâm. Tad sâkâs klîðana, par ko es

negribçtu runât.

Mâjâ palika svainis, mâsas vîrs. Visus lopus paòçma, pat vistu laktas noplçsa un aizveda uz

kolhozu. Tçvs bija uztaisîjis kastes, kur vistâm dçt, – tâs savâca. Tas svainis dzîvoja tais mâjâs, kad

atgriezâs vecâki, tad vçl tajâs mâjâs bija kâdu laiciòu. Tad jau palika veci, mâsa tur vairs nedzîvoja,

tâ dzîvoja Saldû, tad viòi aizgâja uz Saldu pie mâsas.

No 2002. gada intervijasIntervçja: Ieva Garda, Jolanta UpenieceMarija Lûse: Nu un mamma brauca savu ievainoto brâli meklçt, jo dabûja zinât, ka viòð ir

slimnîcâ, bet tai laikâ tâ fronte mainîjâs. Nâca iekðâ Bermonts, un viòa palika Rîgâ pie radiem, jo

Kurzemi paòçma, un viòa aizbrauca lîdzi savai krustmâtei uz Petrogradu, kurai vîrs bija fabrikas

kurpnieks. Un tâ viòa nokïuva Krievijâ. No sâkuma viòa strâdâja pie fabrikantiem par bçrnu

meitu. Un tad, kad divdesmitos gados viòa atbrauca atpakaï uz Latviju, tad jau viòa bija drusciò

tâda, neskaitîjâs vairs tik muïíis skuíis. Viòa sâka strâdât Lutriòu veikalâ.

Un savukârt mans tçvs, braukdams uz Saldu iepirkties, aizmirsa cukuru. Braucot mâjâs,

ieiet veikalâ, un tur mana mamma tirgojâs, un nopirka cukuru, un viòð ir nodomâjis tâ: “Nç, ðitâ

bûs mana sieva.” Tagad brauc precîbâs un saka, ka viòam ir mâja un zeme. Bet mana vecâmamma,

visu mûþu bûdama kalpa sieva, tagad par visu vari grib, lai meita precas ar to saimnieku. Bet

manai mammai ir cits kaut kâds kavalieris, bet tas ir vienkârðs rçíinvedis. Nu... brauks skatîties.

Aizbrauc – mâja ir ïoti veca, bet kûts ir, un kûtî lopi pilns ir, un vecâmamma teikusi: “Mâju jûs

uzcelsiet, divi jauni cilvçki saiesiet kopâ; rokas, kâjas veselas, strâdâsiet un uzcelsiet. Bet iedomâjies,

meit, ka tev nebûs jânçsâ íeblîts katrus Jurìus uz jaunu vietu, ja. Ka tu varçsi iestâdît sav puíît.”

Nu labi, vecâmamma iztaisa kâzas, mâtes mâte, ja? Apprecas, un tagad ap Ziemassvçtkiem pârceïas

meita uz jauno mâju. Ðite viss ir tukðs un kluss. Viòð tos lopus uz to laiku bij no kaimiòiem

aizòçmies. [smejas] Ka nevis viòam ir, bet ka tik daudz var ielikt tai kûtî. [smejas]

Nu, lûk! Un tâ sâkâs dzîve manâs tçva mâjâs. Pirmais, ko viòi uzcçla, bija ðíûnis, pçc ðíûòa

uzcçla lielu kûti, laidaru, lopu kûti, bet to uzcçla no mâla un virðiem – stampâtu. Ïoti smuki

izskatîjâs, jo balti bij ar kaïíiem, kaïíoja baltu, bet viòas galos, tos vâgûþus saucamos, kur sienu

liek, piecçla klât, un tur gaiss laikam nemainîjâs, tur bruka ârâ siena; mamma gan domâja, ka tur

ir tie stampâtâji bijuði ne savu uzdevumu augstumos. Nu un tad tâ gâja, teiksim, 35. gadâ, es

atminos, ka uzcçla kûti, tad nomira mana vecâmamma, kurai es seðu gadu vecumâ aizgâju ganos

20

lîdzi palîgâ, jo tad viòi jau bij dabûjuði to savu dienestzemîti par to brâli. Un tad uz 37. gadu

uzcçla dzîvojamo çku, bet nepabeidza. Taèu 39. gadâ, kad laiki mainîjâs, tad mçs sâkâm dzîvot.

Tad vienu daïu lopus pârdeva, çkas arî jau bija kaut cik.

Vçl iet baumas tâdas, ka viòas pamatos ir nauda. Bij tâda slavena Pîpene, kas bijusi ir Finka

kalpone un kas arî bija pârmantojusi it kâ pareìotâjas spçjas. Viòa teica, ka pamatos ir nauda, un

tad, kurâ vietâ, un nu meklçs. Mana mamma neizdarîja to, un tagad viens ekstrasenss pateica, lai

to naudu neaiztiek, ka viòa ir nolâdçta, pirmkârt, un ka tâ ir papîrnauda un bez vçrtîbas. Nu, tâ

ka tur neviens... Apmçram mçs zinâm, kurâ vietâ varçtu bût, jo tai vietâ spokojâs. Tas nu ir fakts.

Nu tâda pati pasaka ir arî par kapiem. Mums ir dzimtas kapi. Nu kâdu pusotru kilometru no

tâm mâjâm meþâ. Un arî tur, Pîpene teica, ka nauda ir paslçpta akmenî. Kapu valnis ir no akmeòiem

krauts. Un viòas kaimiòiene saka: “Es varu parâdît, kurâ vietâ.” Viòa ir ïoti baidîjusies no kapiem,

un tad ir nâkusi mâjâs pa meþu, bet, lai pârnâktu uz manâm tçva mâjâm, ir diviem kapiem pa

vidu jâiznâk un mûsu kapiem vçl garâm jâaiziet. Viòa saka: “Nu es tâ tiem kapiem laimîgi esmu

tikusi cauri.” Tad ir kâdi pusotru kilometru tie mûsu kapi. Viòa teica: “Nu es paskatos uz atpakaïu.”

Viòa saka: “Vai, cik labi, viens brauc ar diviem sirmiem zirgiem. Tad jau, kad mçs bûsim pie

kapiem, nu vai nu viòð bûs aiz manis, vai man garâm, bet es nebûðu viena uz ceïa.” Viòa saka: “Un,

tâ kâ lîdzîgi nâk pie kapiem, tâ taisni uz kapiem augðâ un pazûd.” Viòa teica: “Nu es skrçju prom

uz mâjâm pa meþu taisni, un es vairs negâju tiem kapiem garâm, un, kurâ vietâ viòð brauca augðâ,

es jums parâdîðu, meklçjiet.” Nu es teicu tiem mâsasdçliem, ka tagad jau, ja tas ir metâls, tad var

ar tiem metâla meklçtâjiem. Bet tagad viòa man pateica: “Nç, nç! Tur visur ir iekðâ vienkârða

papîra nauda, kas ir jau pa pusei sabrukusi.”

Es arî neeju labprât uz kapiem, jo es saoþu visus miruðos. Es saoþu. Man kapi ir ârkârtîgi

smarþîgi ar daþâdâm, nu, tur nu gan gribçtos teikt, ar smakâm. Un ir tâdas puíes, ko es nevaru

nest iekðâ, kas atgâdina kapus, un no tiem viens ir dzîvîbas koks. Tagad te uz Alsungas kapiem – jâ,

bet varbût vaina ir tâ, ka man bçrnîbâ kaimiòos tâda veca tantiòa dzîvoja un ïoti daudz spoku

stâstus stâstîja tieði pa kapiem, un tâpçc man no kapiem, nu, nevarçtu teikt, ka man bailes ir, bet

labprât izvairos no viòiem.

Teiksim, man tâ ïoti smagi sâkt to dzîvi, ja? Un, kad mâsa piedzima, tad viòu neviens nevâca,

viòu kuce vâca, nç – Trockis. Suns Trockis. Man ir fotogrâfija, kur mâsa ir maza, un tas Trockis arî

biðíiò, viòð man atplîsa, pa to pasauli vazâjoties. Un suns vâca, un pateica sunim: “Ðite tu tâlâk

nelaid, tu nelaid pa vârtiòiem ârâ, nelaid pie akas.” Un mamma teica, bet sirds jau mierîga nav, un

skrien tagad no pïavas mâjâs skatîties, viòa saka: “Jâ, meitene sçd uz lievençm, abi divi ar Trocki.

Pazîd pudelîti piena, iebâþ Trockim, tas arî pazîþ.” Viò teic: “Meitens ceïas augðâ, Trockis paòem

pie svârkiem un nelaiþ.”

Jâ, un tâ mâsa auga, teiksim tâ, viena pati. Tad viòai bij tâds caurs, tâds celms nozâìçts, tad,

kad turpat gâja kûtî kopt govis vai ko tur, tad tai celmâ viòu iecçla, lai viòa kur neaizklîst. Un man

paòçma tâdu vecu tantiò. Bet tâ tantiò mani nelaida nemaz pie zemes, tâ mani tikai klçpî turçja,

un to es nevarçju ciest un raudâju. Pârçjie bçrni skrçja prom, un es raudâju. Un es vçl tagad to

sajûtu jûtu, kâ tas, cik tas bija ðausmîgi, ka tur bija jâraud gribot negribot. Tâ kâ es nebiju mîïâ

meita, es dikti nevarçju tçvam pa prâtam, jo man jau visur bij noslçptas grâmatas, iesâktas lasît.

Tad man gâja labi, jo man viena tâ draudzene bij skolotâjmeita 3 km tajos “Muceniekos”. “Mazâs

jaunîbas tekas”, ðitâs te Anneles, tâs, tos es visus bçrnîbâ izrâvu cauri. Es pat “Tomu Soijeru”;

viòai bija ïoti liela bibliotçka, un viòð man ïâva òemt. Un tad kas man vçl ir liktenîgi. Es biju

bibliotekâre jau no 2. klases. Es tai Raòíu skolâ, bija tâda, tâda neliela istaba bij ar bibliotçku. Un

jau 2. klasç mani skolas direktors izvçlçja par bibliotekâri.

Es 7 klases beidzu. Ta ka mçs bijâm 2 mâsas, ta mums bij tâds divas gulçðanas vietas skolâ.

Ielika maisiòu, dçlîti starpâ, nâkoðais maisiòð, dçlîtis starpâ; ðitâ mçs gulçjâm uz tâdâm laþâm,

21

tâdâm, paceltas no grîdas. Un tad vçl bij otrs stâvs augðâ un trepîtes trijâs vietâs. Lampu iededzinâja

vakarâ, to – petrolejas. Tad no rîta [iesmejas] tie augðçjie, tie reizçm ar sâpoðâm galvâm, jo tomçrpetroleja smird. Un, tâ kâ divos stâvos saslânîti bçrni, visâdi gâja – mûs apèurâja no augðas, un

[smejas] labi, ka tâs vilnas segas. Es dikti salu, es biju ïoti vâja. Nu tâ, nu tur mçs gâjâm, slimojâm.Tualete mums bija lielu gabalu pa lauku, vingroðanas stundas tais paðâs klasçs, saceï solus gar

malâm, bij tâdi – kopâ galdiòð un tâ sçþamâ daïa, sacçl gar malâm, turpat pavingroja kârtîgivienu reizi pa nedçïu. Nu ðitâ, no rîtiem bij rîta lûgðanas, vakarâ bija vakara lûgðanas. Pirmdienas

rîtos bij speciâla lûgðana tâda. Te tâ vakara lûgðana, to es tâ kâ drusciò vçl atminos, bet es neatminosto pirmdienas, no rîtiem, ta jau tikai noskaitîja tçvreizi. Bija mazas tâdas dziesmu grâmatiòas,

redziet, tas viss bûtu saglabâjies, ja nebûtu tas karð. Tâ viòð arî viss pazuda. Nu tâ, tâ nomocîj 7 gad.Un tad 44./45. gada pavasarî, to es pavadîju mâjâs, un 45. gada rudenî aizgâju uz Kuldîgu, uz

skolu. Kuldîgâ dzîvoju Strâdnieku ielâ 10. Bet es ïoti skumu, es nevarçju pierast pie pilsçtas. Esbiju lauku bçrns. Un man vçl tagad, vecam cilvçkam, es pilsçtâ neredzu skaistuma, man viena

dûmu smaka un ielas, un mâjas. Es neredzu, ka man saka: “Vai, ðitâ gan skaista pilsçta!” Manpilsçta nav skaista, man lauki ir skaisti. Nu tâ.

1948. gadâ manus vecâkus apkulakoja. Apkulakoðana nozîmç, ka ârkârtîgus lielus nodokïus

uzliek, un tad es aizgâju uz vakarvidusskolu un strâdâju, jo vienkârði vairs nevarçja.

Pamatskolu es pabeidzu, viens èetrinieks man bij, un tas pats vingroðanâ. Bet vidusskolâ es

nevaru skaitîties, ka dikti gudra bûtu bijusi. Nu tagad jau var teikt, nu bçrni ar beiguði visi – totiesman bçrni un mazbçrni visi ir ar augstâkâm izglîtîbâm. Ar to var lepoties, jâ. Un tagad, kas man

vairâk atlicis, kâ lepoðanâs ar bçrniem.

Tas ir tâ, nu tad, tad bij tâ izveðana, viss kas pârtrûka, galvenais tas, ka es, braucot mâjâs,

man... Un tad, kad es dabûju zinât, es braucu uz mâjâm. Un tad, kad mani meklçja, tad es atkalsavukârt nebiju Kuldîgâ, nebiju savâ dzîvoklî, kur es tad dzîvoju. Un tâ es paliku.

[..] Mamma tajâ uztraukumâ nebija pateikusi tûlît to adresi, tikai tad, kad bija jau Skrundâ,

kad sçdinâja iekðâ vilcienâ – vagonos.

[..] Teiksim, to jau nevar izstâstît un nevar varbût katrâ... Katram ir savs, bet tâ, kâ mana

mâsa stâstîja, ja. Tad viòai... Mâsu izveda ar 3 mçneðus vecu meitiòu, ka viòa ir pacçlusi rokas,stâvçjusi pie tâs bçrna gultiòas. Un zaldâts meklçjis, vai bçrna gultiòâ nav ieroèi noslçpti.

Es, ka pârbraucu, tad tas skats bij tâds: pâr slieksni tâ pâri bij suns noðauts. Vçl tâs asinis visur.

Lopi visi bij. Jo mums bij pulk lop vçl. Mums bij 7 slaucamas govis vçl tajâ laikâ, kaut gan es esmu noïoti lielas saimniecîbas. Mums bija 102 ha zemes un 20 govslopi bij. 7 zirgi maniem vecâkiem, nu,

liela saimniecîba. [..] Viena tâda kuce, tâ bij noðauta. Tas vecais suns, tas bij palicis – nu, tas bij vecs.

Nu, te pa to dienu nekas. Sakopu tos lopus, bet tad, kad nâk vakars, nâk krçsla (tas bij 25. marts),

nu tad es nezinâju, kâ es to nakti pârlaidîðu, jo tçvs kâ bij gulçjis, galvas iespiedums spilvenâ vçl,apmesta sega. Bçrna gultiòâ slapji autiòi. Man virtuvç mamma kâ kûrusi uguni – izdeguði skaliòi,

plîts durvis vaïâ, un neviena nav, un visu laiku aiz sienas elpo. Tâda sajûta bij. Nu es paòemu toveco suni iekðâ. Ziniet, kâ laukos, nav jau pie logiem aizkaru, un tad uzreiz viena seja pie loga!

Labi, ka viòð uzreiz sâka runât. Nu pazîstams. Viòð bij dabûjis zinât, ka rît nâks ðite aprakstîtlopus un ka arî mani savâks, ka tai naktî man jâpazûd. Ka eðelons no Skrundas ir aizgâjis jau, ka

mâsa ir izmetusi pa logu zîmîti, kad es neesmu starp viòiem.

Nu tâ sâkâs mans, mana klîðana, teiksim. [..] Es nu tad, kad, teiksim, kad man pateica, ka

jâbçg... un atkal liktens... un arî tas cilvçks, kas man atbrauca pateikt, tas aizveda pie savçjiem, piesaviem vecâkiem. Tas turpat netâlu no manâm tçva mâjâm. Un tad, kad es gâju iekðâ tai mâjâ, to

es biju sapnî redzçjusi, to mâju. Es nebiju bijusi nekad mûþâ, nekad tai mâjâ, bet tad, kad es kâpupâr pa slieksni, tad es zin, ka es sapòoju un ka tâdu mâju es redzçj. Un es nosapòoju to, ka vecâkus

izvedîs. Un tad priekðnojauta bija. Jo visu laiku, teiksim, tâ jau to zinâja, juta, ka bûs tâ izveðana.

Kâ pieminçja izveðanu, tâ pilnîgi tâ viss iekðâ trîc.

22

Nu tad es, viòð, tas cilvçks, mani apìçrba par savu mâsu, mâsas drçbçs, iejûdza zirgu un veda

mani uz Skrundu ar tâdu domu, ka es braukðu pie draudzenes uz Îvandi. Un tad atkal liktenîgi.

Tagad mçs nu aizbraucam. Viòam viena mâsa bij Skrundâ, un viòð aiziet biïeti pirkt, ka es braukðu

uz Kuldîgu. Viòð atnâk mâjâs un saka tâ: “Ir ïoti daudz braucçju.” Un, tâ kâ tur stâvçt es negribçju,

lai mani tur redz, ja. Viòð teic: “Tur tev nav ko cerçt!” Bet nu viòð ies vçl skatîties. Un tagad viòð

pârskrien mâjâs. Viòð sak: “Tas autobuss aizgâj, bet padeva papildsautobusu, un tur vietas bûs.”

Un es nu aizskrien arî pçdçjâ mirklî un pçdçjâ galâ apsçþos, un, braucot autobusam no Skrundas

uz Kuldîgu, Raòíos aptur to pirmo autobusu un krata... Mani meklç... Un mçs vçl redzam, ka tas

autobuss ir apstâjies, tam aiziet garâm, un es aizbraucu. Tâ kâ man nebij, nu nebij nolemts.

[..] Nu tad es atbraucu uz Kuldîgu un atkal kâpu ârâ te, kur tas benzîntanks tagad ir, un tur

bij tam cilvçkam brâlis. Un tad es aizgâju pie tâ brâïa, atnâca man draudzene, mçs sarunâjâm, ka

uz viòas mâjâm var iet. Ar kâjâm gâju no Kuldîgas uz Îvandi. Ta es pie tâs draudzenes mâtes

dzîvoju.

Man tai draudzenei tçvu noðâva filtrâcijas laikâ. Kuldîgâ 2 filtrâcijas nometnes bij. Viena bij

pie raidstacijas, un viena bij tur tâlâk iekðâ – íieìeïceplis. Viòð bij bijis tai íieìeïceplî. Viòi bija

liela ìimene, un tagad tâ mâte paliek ar tiem bçrniem. Pieci bçrni bij. Un tâ viena, tâ meita, tâ bij

sav kavalier atvedus. Daudz – un tagad es ar vçl. Un ir liel nabadzîb. Vienkârði cisas, jûs ziniet, kas

ir cisas? Nu kaut kâds siens gultâ, ja. Palags pâri, un lupatu segas apsegties.

Es aizgâju atpakaï uz tçva mâjâm. Un man tas draugs aizbrauca atpakaï uz mûsu mâju un

pateica, ka tur it nekas nav, tur viss ir aprakstîts. Ta es paliku tâ. Nu, protams, mançjie, braucot

prom, bij atkal visu paòçmuði lîdz. Tâ kâ, kad es atnâcu tais tçva mâjâs, ta nekas nebij. Bet es

atnâcu tais tçva mâjâs tâpçc, ka tas svainis tur palicis, domâjâm, ka mçs varçsim sâkt tâ kâ

saimniekot, bija arî mums tâda mana vecâtçva pa mammas lîniju mâsa, tâ mums to çðanu gatavoja.

Jâ, redz, agrâk ïoti no svara bij tâs mâjas svçtîðana. Mâcîtâji nâca un svçtîja. Mums ðitâ jaunâ

mana tçva mâja, kas ir jaunâka, kas tika uzcelta 39. gadâ, tâ mums ir iesvçtîta. Un tagad visa tâ

izveðana, un viss tâ, likâs, ka ïoti daudz ïauns ir iekðâ mâjâ. Un tagad teica, ka tâ bçniòaugða ir

jâiztîra, ka tur esot viena sieviete, kas it kâ ir tâs mâjas ïaunais gars. Paòçma svçtîto sveci, mums

tâds skurstenis ir no krâsns lielâs, maizes krâsns. Uz to nolika sveci, jo bailes jau arî aizdedzinât

kaut ko, un vajadzçja noskaitît tçvreizi. Viò teic: “Es nevaru to izdarît. Man vienâ vietâ juka,

nekâ.” Un tad viò dabûjusi noskriet lejâ pçc pâtargrâmatas, man ir no vecâ tçva palikusi. Un tad

ar tâs palîdzîbu noskaitîja. Nu, vai tur palîdzçja vai nepalîdzçja, grûti pateikt.

Nu it kâ labi, bet nu man gâja trakâk par traku. Tas svainis sâka man uzmâkties. Un tad trîs,

trîs reizes es esmu tâ cînîjusies. Un tad es redzçju, ka jçgas nav, tad Ziemassvçtku vakarâ es aizgâju

no tçva mâjâm ar tenisèîbiòâm.

Bij ta, ka domâts Ziemassvçtku eglîti iedegt, bet es aizgâju. Tad es vçl no tilta atskatîjos ar

tâdu domu, ka nu es atvados. Atnâcu uz Kuldîgu, pârveda mani pâr pa Ventu. Tur man bij

draudzene viena pretî. Tâ.

Un ta pie tâs draudzenes, tai otrâ dienâ viòa brauca savai mammai malku vest no meþa un

tûliò sarunâja darbu, un liktenîgi – aizgâju tur strâdât, tikai gan pa ziemu palîdzçt meþniecîbâ

vienâ, un tur satiku savu vîru, kas atnâca no Ogres tehnikuma praksç. Tas arî bij tikpat pliks, tam

vecâki bij izbraukuði uz Ameriku, viòð pats bij bijis frontç, leìionârs; nu likâs, kad.. nu it kâ likâs,

ka labi. Cik tur labi vai kâ, bet samîlçjos. Es nezinu, kâ viòð, bet es biju ïoti ieíçrusies. 50. gadâ

mums piedzima pirmais dçls, 18. novembrî, bet ta jau vîrs bij skolâ prom, tehnikumâ – viòð vçl

nebija pabeidzis, viòð... Â, viòð tai rudenî aizgâja uz tehnikumu atpakaï, un tâ. Un man bij vientuïâs

mâtes pabalsts 50 rubïu, mçs jau abi bijâm nabagi, mçs abi bijâm pliki.

Nu tad vîrs beidza tehnikumu – Ogres, un viòam piedâvâja darbu vai galîgi tur Latgalç vai

Lietuvâ. Viòð izvçlçjâs Lietuvu. Bet ta jau man atgriezâs mâsa no Sibîrijas, jo atkal savukârt viens

23

pazîstams partorgs rakstîja lûgumrakstu, pats brauca uz Maskavu un iesvieda kremïa sienâ

Staïinam. Un tomçr bij izskatîts, ka viòa sieva nepareizi izvesta, un mâsa tika âtrâk. Jo mamma

nodzîvoja tur 7 gadus, bet mâsa jau laikam pçc pieciem tika atpakaï. Bet mçs jau bijâm Lietuvâ

ârâ, prom. Un es biju atgriezusies, teiksim, nu pa to vasaru, kamçr viòð nu aizbrauc skatîties, kur

bûs tâ dzîvoðana, pie savas mâsas, kura bij atgriezusies. Bet mâsa mani ïoti negribçja, jo viòa

ticçja svainim, ka es esot tik ïoti bijusi slinka, ka esmu ïauna bijusi pret viòu, ja. Slinka un necçlusies,

un nekâ nedarîjusi. Un mâsa negribçja, es nezinu, vai viòa ticçja vai neticçja, bet viòa negribçja,ka es tur esmu.

Nu tâ, aizbraucâm tagad tur, tur no sâkuma mçs dzîvojâm tâdâ Gaurç, ïoti smukâ vietâ

Lietuvâ, Òemuns tecçja garâm, tâdâ kalna galâ bij tâ mâja, savu istabu jau dabûjâm, bet turpat

iekðâ virtuve, un tad pârcçlâmies uz Dacjomiem – sâdþu. Tas jau bij netâlu no Taurupes, tieði

meþâ. Bet es nezinâju, ka tas ir saistîts ar risku, ar dzîvîbu, jo Lietuvâ bij pilni meþi ar bandîtiem,

un viòi tur vienu latvieti, vçl viens latvietis, kas bij bijis, to viòi bij sasituði lîdz nemaòai. Bet, ta ka

mans vîrs bij bijis leìionârs, partijâ, komjaunatnç nebija, tad nu.. Nu arî laikam tie vietçjie

nenodeva. Tad mçs deviòus gadus nodzîvojâm Lietuvâ, 60. gadâ pârnâcâm.

Ieva Garda: Kâdi jums liekas lietuvieði, salîdzinot ar latvieðiem?

Marija Lûse: Zinat, tâ. Viòi mûs ïoti cienîja. Un es korî dziedâju, es ansamblî dziedâju, bet nu

es gan strâdât negâju, tad, kad es biju darbu sameklçjusi, tad.. tur man piedzima otrs dçls 52. gadâ.

Jolanta Upeniece: Kâ vîru sauca?

Marija Lûse: Lûsis Aleksandrs. Un 79. gadâ viòð izbrauca uz Ameriku un neatgriezâs. 81. gadâ

atsûtîja ðíirðanos; [diezgan dusmîgi] pie labas dzîves tika.

Es pirmâ, tagad pçc, tas ir, 81. gadâ tâ ðíirðanâs, es pirmo reizi pieminu. Mums tas ir veto,

mums tâ ir svçta lieta, manâ klâtbûtnç par to nerunâ – ne viòu piemin, ne es pieminu. Tas ir miris,

tas ir cauri, es gandrîz prâtâ sajuku.

Jolanta Upeniece: Viòð pie vecâkiem aizbrauca uz Ameriku?

Marija Lûse: Viòð aizbrauca pie vecâkiem un palika, jo tur bij tâ pirmâ sieva. Un tas ir, tas

bija trieciens. Pçkðòi, ka tu neesi it nekas un tevi atmet kâ tâdu vecu, nonçsâtu. Es nekur nedrîkstçjumeþâ iet, visur bij iets, visur bij viòa pçdas, visur bij atmiòas. Mums èeka uznâca virsû, man ar

vecâko dçlu, vai ne? Brauca pârbaudît, un bail... [iesmejas] – humors ar tai paðâ laikâ – man

tagad dçls atnâca blakus mâjâ dzîvot, un es bieþi tur pie viòiem gâju, un es tagad aizgâjusi, un

mazmeita man par frizieri strâdâ, un te man sapinusi matus un bizes uz pakauða, un katrâ sava

lenta, uzreiz zvana pie durvîm. Vai ta vairs paspçj? Es attaisu durvis – divi lieli vîri tâdi aiz durvîm.

“Ai, piedodiet, es nâku tikko no friziera.” Viòð teica: “Redzam, redzam.” Man te sapîts... Èeka.

Dçlam te bij uz Jûrkalnes pusi meþs, un no tâ dabûj atteikties tâpçc, ka tur bij zona. Viòð

nedrîkstçja tur bût – bîstamais – sakarâ ar to, ka tçvs... Labi, ka, teiksim, uznâca laika maiòa, tad

viòð bûtu nogremdçts galîgi.

Nebûtu bijuði tie mazbçrni – tâ Agnese ar to Mârcîti, ja. Kad es tur biju, tad es nezinu, kas

bûtu iznâcis. Bet es iedomâjos, ka tie bçrni, kâ to pârdzîvos. Es esmu redzçjusi, kâ tie cilvçki

izskatâs. Tikai tas mani noturçja. Un tad man dçls teica: “Sâc no nulles, domâ uz to, kas bij labs,

neatminies sliktu.” Un tâ pamazâm. Nu, nu tâ tas, nu ja, tad es, paldies suitençm, ka tad es sâku

suitençs dziedât. Man nebij brîvs laiks vairâk, un daudz kur brauca, un tad es pati kaut cik

izskatîjos.

Nu, ta ka man dzîvç sâka iet, es arî gâju nodzît lâstu Rîgâ. Ir tâds Oïegs. Piedzîvojums bij

briesmîgs. Viòð pçc maniem dzimðanas datiem, un tâ, kâ es zinu arî, cikos pulksteòos es esmu

dzimusi, noteica dienu, kad viòð to var izdarît. Tad es aizbraucu, tad viòð mani noguldîja ar galvupret rietiem, nç, ar galvu pret rîtiem. Izplest rokas vajadzçja ta kâ krustâ sistam, ja. Un tad viòð

pie kâjâm, pie rokâm, pie galvas satina tâdus papîrîðus, nolika. Iededzinâja sveci, lika man aizvçrt

24

acis un pats staigâja apkârt. Ko viòð darîja, es nezinu, jo viòð nav mûsu tautîbas, viòð ir armçnis.

Un tad viòð man tos papîrîðus paòçma visus, satina atseviðíâ papîrî, aizlocîja galus un lika vakarâ,

naktî tos, ap divpadsmitiem, kad cilvçki vairs nestaigâ, sadedzinât. Viòð teica, ka vajag ta, ka pie

manas mâjas, kur es dzîvoju, bet es biju uz Rîgu aizbraukusi, un vajadzçja otrâ rîtâ iet uz baznîcu

nolikt svecîti pie dievmâtes Marijas, es nevarçju braukt uz mâjâm. Un tad es gâju pie mâsasmeitas

mâjas. Viòð teica, ka pagrûti bûs, jo lâsts ir ïoti sens. Man pat esot divi – man viens esot paveldçts

bçrnîbâ, otrs esot uzlikts lâsts. Fakts bij tâds, es mâsasmeitai nu tagad saku, ka tâ ir, viòa saka: “Jâ,

tas nekas nav.” Viòai lâsts ir noòemts, viòa jau zina, kâ to dara. Viòa tûlît nopçrk spirtu, to sauso

spirtu, ar ko aizdedzinât. Izdedzinam to spirtu, izdedzinam spirtu vienu puspudeli – mani papîrîði

nemaz nav apdeguði. Nu, vçl ir laka, laka arî deg. Ielejam laku, un es ar puïíîðiem turu liesmâ, ja?

Man tie puïíîði gruzd, bet tas papîrs ne. Mums sâk lasîties bomþi apkârt tam ugunskuram. Tâdi

sadzçruðies un: “Ko jûs, meitenes, te kurin?” Un es esmu uztraukusies, man tad ir, es esmu pensionâre,

man ir brîvs laiks, bet man mâsasmeitai no rîta jâiet darbâ. Un es tâ viòam vçl prasu: “Vai es

drîkstu pie tâs mâsasmeitas mâjâm tâ darît?” – “Jâ, jâ!” viòð saka. Viòð viòas istabu bij iztîrîjis un

uzlicis apvâkojumu virsû, ka viòai nevarçtu pielipt nekas. Nu vienîgâ lieta, lai tiktu vaïâ no visiem

tiem dzçrâjiem tur, kas mums lasâs apkârt, mçs ejam uz virtuvi. Vai es biðíi, nu drusku viòus kaut

kâ pabuþinâju, kas tur bija? Virtuvç uz gâzes mums viòi sadega, un tad viòus vajadzçja nest pa

vçjam izkaisît krusteniski, ja. Un Dieva tçva, Dieva dçla, Dieva Svçtâ gara vârdâ palaist vçjâ. Nu

man tas iznâca, izdevâs. Tad es aizgâju arî to svecîti pie dievmâtes nolikt, iededzinât. Un aizgâju

pie viòa otrreiz, lai viòð konstatçtu, vai man ir noòçmies tas lâsts. Un teica, ka viss esot kârtîbâ.

Ieva Garda: Jûs pati ticçjât tanî brîdî, kad to darîjât, jûs tam ticçjât?

Marija Lûse: Zinât, es tikai to, ka man bij kaut kas jâdara, jo es arî biju ïoti slima tai laikâ, es

knapi vilkos, ja. Es nezinu, man noòçma vai nenoòçma, bet nu es jums stâstu, kâ to dara. Bet

zinât, uztraukums ir. Sajûta ir briesmîga – gulçt uz tâs grîdas. Un es visu laiku tikai skaitîju

pâtarus.

Ieva Garda: Un kâ tad agrâk – arî bij tâ?

Marija Lûse: Jâ, tas ir vecs paradums, veca paraþa.

Ieva Garda: Un arî...

Marija Lûse: Arî tâ lâsta uzlikðana, teiksim, seviðíi tas ir suitos raksturîgi. Lâsta uzlikðana

caur baznîcu. Un es visu laiku nevarçju saprast, kas tas ir un ko dara. Tad mums bij te ïoti tâds

gaiðs mâcîtâjs, bet tas aizgâja – Voitiòð tâds. Viòð aizgâja no ðejienes prom draudzes locekïu dçï.

Tas man teica tâ: “Nç, nç! To nevar izdarît.” Bet varot gan – viòu kâ miruðo liekot priekðâ, aizlûgt

kâ miruðam, un tad noteikti, teiksim, izpilda to.

Vai tas ïaunums nenâk atpakaï, to es nezinu. Es neesmu nekad to darîjusi un neesmu otram

ïaunu vçlçjusi.

25

NMV 374

ALMA DREIMANE, dzim. 1909.

Intervija: Jaunaucç, Saldus raj., 1996.Intervçja: Baiba BelaAtðifrçja: Aija Siltâne

Publikâcijai sagatavoja: Baiba Bela-Krûmiòa

1996. gada jûnijâ notika pirmâ ekspedîcija “Dzîvesstâsts Latvijâ” ar brîvprâtîgo talciniekupiedalîðanos. Deviòu intervçtâju grupa Zemgalç, Vadakstes pusç, nedçïas laikâ ierakstîja 41dzîvesstâstu. Almas Dreimanes stâsts, kura rakstîtu versiju ðeit piedâvâju iepazît, ir viens no tiem.

Alma Dreimane ir dzimusi 1909. gadâ Spriòìu muiþâ, netâlu no Tukuma. Viòas dzîvesstâstsmani uzrunâ îpaði – stâstîtâjas balss intonâcijâ, runas veidâ un attieksmç pret pasauli ir kaut kas, kasman tik ïoti atgâdina manu vecomammu, kura arî bija Alma, tikai dzimusi 1907. gadâ. Klausotiesðîs paaudzes sievieðu dzîvesstâstus, uzreiz ir jûtama atðíirîba no citu paaudþu stâstîtâ. Ne tikainotikumos, kurus piedzîvojuðas stâstîtâjas – piemçram, personîgâ pieredzç par Pirmo pasaules karu,padomju valdîbu Latvijâ 1919. gadâ vai ârkârtîgi nabadzîgo un taupîgo jaunsaimnieku dzîvi jaunajâLatvijas valstî. Atðíirîba parâdâs galvenokârt stâstîjuma valodâ un izteiksmes veidâ, kas klausîtâjamliek iztçlç redzçt laikus, kad cilvçki viens otram stâstîja stâstus un bçrniem pasakas. Stâstîjuma valodaraksturo atðíirîbas starp paaudzçm.

Almas Dreimanes dzîvesstâsta galvenâ tçma ir izsûtîjums Sibîrijâ, kuru viòa piedzîvo atkârtoti(1941.–1947. un 1950.–1957.). Par bçrnîbu, skolas gadiem un dzîvi pçc laulîbâm stâstîts îsi, detalizçtiizvçrstas vienîgi atseviðías nelielas epizodes. Detalizçts, spilgts un izvçrsts ir stâsts par krievu ienâkðanu,mâju atòemðanu, ceïu uz izsûtîjuma vietu un par dzîvi izsûtîjumâ. Stâstu veido gan pieredzçtie notikumi,gan vçrojumi par sastaptajiem cilvçkiem, to savstarpçjâm attiecîbâm, par sadzîves paradumiem undzîves apstâkïiem Sibîrijâ. Par dzîvi pçc atgrieðanâs no izsûtîjuma izstâstîts pâris teikumos.

Stâstu veido spilgtas epizodes, lai arî atseviðíi dzîves posmi raksturoti vispârinâti, pâris teikumos.Stâstîtâjai ir laba valoda, viòa izspçlç daudz dialogu, runâ ïoti izteiksmîgi, îsiem teikumiem. Nepârtrauktimainâs runas âtrums un balss intonâcija, padarot stâstîjumu par estetizçtu priekðnesumu.

Klausoties ðo interviju tagad, redzu nopietnas kïûdas, kuras esmu pieïâvusi intervçjot – pardaudz iejaucos stâstâ, bieþi pârtraucot stâstîtâju ar papildjautâjumiem un pârâk bieþi pauþot skaïuieinteresçtîbu (mh, â! u.c.). Biogrâfiskâs intervçðanas metodes aspektâ skatîta, intervija var kïût parparaugu jauniem intervçtâjiem, kâ nevajag darît.

Klausîties dzîvesstâstu ir ârkârtîgi interesanti, daudz grûtâk to atveidot rakstu zîmçs. Pastâvdaþâdas pieejas dzîvesstâsta intervijas transkripcijai un rakstîtas teksta versijas izveidei. Galvenâproblçma ir tâ, ka runâto vârdu ir praktiski neiespçjami adekvâti attçlot rakstîtâ tekstâ. Ðajâ gadîjumâtranskripcijas pamatprincips bija atðifrçt visu sarunu pilnîbâ – vârdu pa vârdam, ievçrojot sarunvalodasstila îpatnîbas, pauzes, artikulçtas skaòas (kâ hm, ç, mm), nelabojot gramatiskâs kïûdas (piemçram,zinat) un atseviðíâs vietâs norâdot uz stâstîtâjas intonâcijâm. Teksts nav viegli lasâms un no lasîtâjaprasa nopietnu iedziïinâðanos. Toties lasîtâjam paveras iespçja novçrot, kâ dzîvesstâsts veidojassavstarpçjâ sadarbîbas procesâ. Uzskatâmi parâdâs, cik lielâ mçrâ jçgas veidoðana un sapraðanasarunvalodâ notiek pçc citiem principiem nekâ rakstîtâ tekstâ. Diemþçl neatrisinâtas palika grûtîbasar runas âtruma maiòu un intonâciju attçloðanu – runas âtruma maiòas un intonâcijas bûtiskiparâda stâstîtâjas emocionâlo attieksmi, tâpçc ir îpaði svarîgas teiktâ adekvâtai sapraðanai. Paðosizteiksmîgâkajos stâstîjuma brîþos mçìinâju uz stâstîtâjas intonâciju norâdît kvadrâtiekavâs, slîpajâ

26

salikumâ. Tomçr jâatzîst, ka tas izdevies visai nepilnîgi, jo stâstîjums ir tik intonatîvi bagâts, ka izðíirtun parâdît visas nianses izrâdîjâs pârâk komplicçti.

Gribçtu izteikt pateicîbu Aijai Siltânei par precîzu intervijâ runâtâ vârda atveidoðanu rakstîtâ tekstâ.Es strâdâju pie runâtâs valodas izteiksmes lîdzekïu atveidoðanas rakstîtajâ versijâ (pauzes, komentâri parintervijas norisi, stâstîtâjas intonâcijas un uzsvari). Piedâvâto variantu lûdzu uzskatît par darba versiju,par kuras pozitîvajiem un negatîvajiem aspektiem nepiecieðama nopietna zinâtniska diskusija.

Apzîmçjumi:Pieturzîmju (.,!?) lietojums – tradicionâlsAr atkâpi no lapas malas parâdîti tie intervçtâjas jautâjumi, kuri uzdoti, pirms vçl stâstîtâja ir beigusi runât.. – ja teikums apraujas… – pauze, kur daudzpunktu skaits atbilst pauzes garumamjâ – pasvîtroti vârdi un frâzes, kurus stâstîtâja uzsver îpaði( ) – apaïajâs iekavâs likti stâstîtâjas vârdi, kas paskaidro situâciju vai sarunas priekðmetu un intonatîvi vai

pçc runas âtruma atdalâs no pârçjâ teikuma[ ] – kvadrâtiekavâs slîpajâ rakstâ – komentâri par intervijas norisi vai stâstîtâjas intonâciju

1 ABaiba Bela: Jûs izvçlaties to stâstît. Jo es labprât dzirdçtu to jûsu dzîves gaitu no paðas

bçrnîbas, no pirmajâm atmiòâm.

Alma Dreimane: Ar pirmajâm atmiòâm?

Baiba Bela: Jâ.

Alma Dreimane: …………….. Ziniet, tâs pirmâs atmiòas, var teikt, ir sâkuðâs diezgan âtri, jo es

jau nu augu ìimenç, kur tçvs mîlçja lasît skaïi avîzes, lai mamma dzird, nu, es arî. Tâ ka es visu, kâ saka,

uztvçru, visu. Bet nu tâda îsta, îsta atmiòa varbût no 19. gada, kad visas tâs ðausmas sâkâs tai Latvijâ.

Baiba Bela: Un to jûs arî atceraties, jau to laiku?

Alma Dreimane: Jâ. To es ïoti atceros. Mçs, starp citu, dzîvojâm (mans tçvs kalçjs bija)

muiþâ.

Baiba Bela: Ðeit pat, Jaunauces muiþâ, jeb citâ?

Alma Dreimane: Kâ, lûdzu?

Baiba Bela: Ðeit pat – Jaunauces?

Alma Dreimane: Nç, nç. Es vispâr neesmu Jaunaucç, es tikai bez, kâ lai to saka, bez pieraksta

dzîvâju te pie bçrniem, jo mana mâja ir Bikstos, Dobeles rajonâ, jâ. Bet toreiz mçs dzîvojâm, 19. gadâ,

Spriòìu muiþâ. Tçvs bija par kalçju.

Baiba Bela: Spriòìu muiþa – tas ir... Kur tas apmçram atrodas? Dzirdçts ir.

Alma Dreimane: Zinât, man liekas, vai viòa Tukuma... Viòa Tukuma rajonâ.

Baiba Bela: Tukuma rajonâ, jâ.

Alma Dreimane: Tukuma rajonâ, jâ, jâ, jâ. Un toreiz jau mçs... Biksti arî bija pie Tukuma

rajona, kad... Un tad vienâ rîtâ – ðausmas! Ienâk tçvs un saka: “Kungu aizveda prom.” Un

iepriekðçjâs dienas jau dzirdçja, kad kaimiòu... tur, kur tas arendators, ne jau îpaðnieks, ir paòemts,

likta izrakt bedre, un.. m.. noðauts vai krîtam...

Baiba Bela: Paðam vçl bija bedre jâizrok?

Alma Dreimane: Jâ, jâ, paðam tâ bedre izrakt. Un tagad tçvs ar ðausmâm ienâk, viòð saka:

“Un mûsu kungs arî aizvests.” Nu, un tam nav miera..

Baiba Bela: Jums bija labas attiecîbas ar to kungu?

Alma Dreimane: Kâ, lûdzu?

Baiba Bela: Jums bija labas attiecîbas ar to kungu?

27

Alma Dreimane: Nç, kâpçc, kâpçc. Bet viòð nekâ ïauna nebija darîjis. Jâ, jâ. Kas tur kalçjam

var bût par kâdâm seviðíâm attiecîbâm. Jâ. Un viòð aiziet... Un jâ – tur bija ielikts (tas kungs jau

vairs nekas nebija), tur jau bija iecelts priekðnieks no tiem atbraukuðajiem komunistiem. Un, nu,

ar vârdu sakot, tur visa pârvçrsta tâ lieta. Un viòð nu aizvests tur uz centru, kur nu tas centrs ir.

Aizvests tur. Un tagad papus aiziet pie viòa. Un ko viòð mums ir darîjis ïauna? Mçs paði ar viòu

tiksim galâ. Ejam prom. Un tagad vçl tur, ar vârdu sakot, tur daþi vîri vçl klât un iet savam kungam

pakaï.

Baiba Bela: O!

Alma Dreimane: Jâ. [iesmejas] Aiziet tur un: “Nu mçs viòam atnâcâm pakaï. Mçs paði ar

viòu tiksim galâ.” Un.. m.. ar vârdu sakot, tçvu pâròçma ðausmas, ka to cilvçku noðaus par it ne

par ko. Nu, labi ira. Tagad nu kukst un... m…: “Mçs nevaram... m... momentâ dot jums viòu

lîdzi. Bet mçs apsolâm, ka pçc 3 dienâm viòð bûs mâjâ.” Nu, jâ. Pçc 3 dienâm viòð ir pârnâcis. Jâ.

Tâ ka tie vîri, tie kalpi, jâsaka tâ, viòu izglâba. No tâ man tâda spilgta, spilgta atmiòa.

Baiba Bela: Un cik jums bija gadi toreiz?

Alma Dreimane: Es jau biju liela jaunkundze – 10 gadu.

Baiba Bela: O!

Alma Dreimane: Es esmu 9. gadâ dzimusi.

Baiba Bela: 9. gadâ, ja?

Alma Dreimane: Jâ. Nu tâ... Tur tâ lieta likvidçjâs kaut kâ – tai muiþâ. Un tad viòi atnâca uz

Upes muiþu. Tas tagad Bikstu rajonâ. Nu un tagad viòð skaitâs Dobeles rajons, toreiz viòð bija...

Un tâ nu es tur augu un gâju skolâ.

Baiba Bela: Ja? Varbût pastâstiet, kâdi tur bija tie dzîves apstâkïi. Vai jûs bijât vienîgâ meita

ìimenç?

Alma Dreimane: Brâlis man bija vçl, mçs divi bijâm. Brâlis – viòð 19 gados nomira ar meningîtu.

Baiba Bela: Tas gan traìiski.

Alma Dreimane: Jâ. Un tâ es paliku viena pati.

Baiba Bela: Un tur, tanî Upes muiþâ, arî tçvs kalçjs, par kalçju strâdâja?

Alma Dreimane: Jâ, viòð… viòð.. jâsaka, lîdz savai aizieðanai tur vairâk... Tâlâk viòð neaizgâja

nekur. Tur viòð... Nâca tas 20. gads, un, ar vârdu sakot, viòð jau visu to kara laiku bija – Pirmajâ

pasaules karâ – viòð visus tos gadus bija... Ar vârdu sakot, tâ... Var teikt, ka es esmu… aizðâvos

garâm. 14. gadâ, kad sâkâs karð, nu, jâ, tad man bija 5 gadi, kad tçvs aizgâja ar pirmo dienu jau

projâm uz Tukumu karâ. Un tad man tas rîts, tas rîts man vçl ðodien ir atmiòâ, kad agri saulîte tâ

(pirmo reizi, jâsaka, es redzçju saulîti palienam ârâ)... Un piebrauc ðíûtnieks, nu, kas ar zirgu (ar

zirgiem, protams, veda projâm), un aiz…, jâ, vedîs to tçvu prom. Brâlis ir 3 gadi par mani

jaunâks, tas vecaimâtei uz rokas. Es ar esmu uzcelta un iznâku ârâ, un man sala kâjas. Es biju

nometusies un, kâ saka, naktskreklu pabâzusi zem kâjâm, lai man nesalst, un es tupçju un noskatîjos,

kâ tâ atvadîðanâs tur notika. Papum bija grûti. Tikai atceros – viòð teica vecaimâtei: “Ej ar to

bçrnu iekðâ.” Un… Jâ. Nu, tâ tas beidzâs. Viòð aizgâja, viòð bija prom visus gadus, tos kara...

Baiba Bela: Un kâ jums bija iztikðana, kad mammîtei vienai paðai bija par jums 2

maziem jâgâdâ?

Alma Dreimane: Nu, zinât, viòai bija tçvs, arî kalçjs. Un tas pameta savu vietu, un tas

atnâca pie mums. Un tâ ka mçs normâli dzîvojâm.

Baiba Bela: Ar mammas vecâkiem?

Alma Dreimane: Jâ, jâ, jâ. Un tie... Mçs normâli dzîvojâm. Un tad man tas... 41. gadâ es

atcerçjos to, ka es tupçju uz tâ ceïa un man sala kâjas, jo 41. gada 14. jûnijâ no rîta palika vecs vîrsuz ceïa… [Balss nodreb, ïoti nopietna intonâcija.] Un es aizbraucu… Tâ ka atkârtojas viss dzîvç.

28

Baiba Bela: Jâ.

Alma Dreimane: Jâ. Es 14. gadâ tupçju tai paðâ vietâ uz ceïa, un viòð stâvçja savâ kalçja âdas

priekðautâ… Viòð palika uz ceïa… Jâ... Un es aizbraucu… Nu un tâ pamazâm tâ bçrnîba pârgâja,ar vârdu sakot, aizgâja normâli visi skolas gadi un...

Baiba Bela: Jûs negribçtu arî par to skolu mazlietiò tuvâk pastâstît?

Alma Dreimane: Nu, ziniet, es pamatskolu beidzu tur uz vietas.

Baiba Bela: Upes muiþâ?

Alma Dreimane: Jâ. Tas ir Zebrenes... pirmâs 4 klasîtes mums bija Upes skolâ un.. em..pârçjâs divas – Zebrenç. Tas bija tâlâk – tur Zebrenes pilî. Un… em… tad es aizgâju uz Apguldes

lauksaimniecîbas skolu.

Baiba Bela: Un kâpçc jûs aizgâjât uz to lauksaimniecîbas skolu?

Alma Dreimane: Nu, ..m.. ziniet, es nejutos... Ar vârdu sakot, es gribçju pie zemes. Man bija

tâ patika. Tâ bija mana patika, mani neviens nespieda, es aizgâju uz to lauksaimniecîbas skolu.

Baiba Bela: Bet tur droði vien bija jâmaksâ kaut kas? Tad vecâki varçja palîdzçt to izglîtîbu

dabût...

Alma Dreimane: Tur kaut kas bija. Ziniet, to es sîki neatceros, kâ tur tâ lieta bija. Laikam

gan tur bija kaut kas jâmaksâ, bet tas man izgâjis, man nav palicis prâtâ. ….. Un tad pçc tâslauksaimniecîbas skolas... Nu, papus gribçja, lai es vçl kaut kur... Nu, vârdu sakot, es nevarçju vçl

iekârtoties tai dzîvç.

Baiba Bela: Bet jums paðai arî gribçjâs tâlâk mâcîties? Droði vien.

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Un tad es aizgâju uz to Rîgu (man tur Rîgâ radi), uz Tilta jaunkundzes

Mâkslas akadçmiju, uz to mâkslas skolu.. vçl.

Baiba Bela: Kurâ gadâ tas bija?

Alma Dreimane: Tas bija 27., 28. gadâ. Jâ.

Baiba Bela: Mh. Tilta jaunkundzes? Un kur viòa atradâs?

Alma Dreimane: Kriðjâòa Barona ielâ. Ziniet, numuru es neatceros. To vietu es atceros.

Baiba Bela: Vieta nav tik bûtiski. Man liekas, ðis interesç tuvâk dzirdçt, jo es pati esmu

lietiðíâs mâkslas vidusskolu beigusi. Tâpçc man interesçtu dzirdçt, ko jûs tanî mâkslas skolâmâcîjâties un kâ jums tas viss patika?

Alma Dreimane: Nu, zinat, mçs kalâm, mçs audâm, mçs adîjâm. Mums tâ.. tâ.. teorija nebija.

Baiba Bela: Vai zîmçðana arî bija?

Alma Dreimane: Zîmçðana, jâ, jâ. Mâkslinieks Ansis Cîrulis mums pasniedza zîmçðanu.

[priecîgi, ar lepnumu]

Baiba Bela: Un kompozîciju droði vien arî viòð pasniedza?

Alma Dreimane: Jâ, jâ, jâ.

Baiba Bela: Vai, cik interesanti! Kâ jûs viòu atceraties? Jo es, teiksim, tos viòa darbus zinu.Bet interesanti, ka jûs viòu esat tad personîgi tomçr pazinusi.

Alma Dreimane: Jâ, jâ , jâ. [priecîgi]

Baiba Bela: Kâds viòð bija kâ cilvçks? Jûs to arî atceraties?

Alma Dreimane: Jâ. Viòð bija interesants. Ne seviðíi tâda diþena auguma. Jâ. Un tad mçs

audâm paklâjus, starp citu, kur tas, nu, Zviedrijas karalis... Kas brauca 28. gadâ. Stacijâ bijapaklâjs.. m… izklâts – tas bija mûsu audums. Un mâkslinieks Madernieks mums... Pçc viòa

metiem... Un viòð nâca mûs pârbaudît, vai mçs... e… Iet vaïâ?

Baiba Bela: Jâ.

Alma Dreimane: Biðíiò pieslçdzat.

29

Baiba Bela: Negribat stâstît? [Izslçgts magnetofons, jo stâstîtâja nevçlas, lai kaut kas no viòasstâstîtâ tiktu ierakstîts.]

Alma Dreimane: ...tâdu sîkumu.

Baiba Bela: Un jûs paðas arî krâsojât tiem paklâjiem tâs dzijas?

Alma Dreimane: Nç. Mçs gatavas.

Baiba Bela: Gatavas.

Alma Dreimane: Gatavas, jâ. Pielaikoja. Tilta jaunkundze viòas mums gâdâja, un mçs

viòas pçc... aizmirsâs to... nu pçc ðatiera, kâ mums vajadzçja.

Baiba Bela: Kâ vajadzçja, ja?

Alma Dreimane: Kâ mums vajadzçja, jâ, jâ, mçs likâm.

Baiba Bela: Un tur bija pa vakariem jeb pa dienu tâ mâkslas skola?

Alma Dreimane: Pa dienu, pa dienu, jâ, jâ, jâ. Es neatceros, tur bija jâmaksâ arî. To maksu

es neatceros. Bet viòa bija divgadîga.

Baiba Bela: Jûs abus tos gadus bijât tur?

Alma Dreimane: ….

Baiba Bela: Abus tos divus gadus jûs tur nomâcîjâties?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Un tad mçs.. mçs tur.. tur toreiz tâs tautiskâs villaines ðuvâm. Nu,

visu tâdu mçs darîjâm. Es saku, tâ teorçtiskâ...

Baiba Bela: Roku darbus izstrâdâjât. [runâ vienlaicîgi]

Alma Dreimane: …mâcîba mums nebija, bet tikai visa, kâ saka, visa prakse.

Baiba Bela: Prakse. Bet vçrtîgi. [runâ vienlaicîgi]

Alma Dreimane: Tie mâkslinieki abi divi... Cîrulis mums pasniedza to zîmçðanu, un

Madernieks zîmçja tos...

Baiba Bela: Metus...

Alma Dreimane: Mçs viòam... Ar vârdu sakot, vai viòam pçc... skolotâjs, tâds direktors...

pasûtîjumu, es nezinu. Zîmçja tos metus. Vai tie... citur, nu laikam jau citur viòi nç, jo vienreiz bija… m…

Nacionâlajâ lîgâ izlikts loga aizskars logâ – tâds ïoti skaists. Un mçs iedomâjâmies nozîmçt to, un

mûs aizdzina prom no tâ loga. [nopietni]

Baiba Bela: Tâ ka nedrîkst tâ vis!

Alma Dreimane: Jâ, jâ, jâ. [priecîgi] Tâ ka tur arî ir tâdas, paðiem savas...

Baiba Bela: Attiecîbas...

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Un tâ es nobeidzu tur.

Baiba Bela: Bet jums bija arî kaut kâds diplomdarbs jâtaisa vai vienkârði kaut kâdu diplomuiedeva pçc tam? Kâ tas bija?

Alma Dreimane: Nç. Ziniet, pçc padarîtâ skatîjâs. Tâ tieði atseviðíi nebija. Nebija, jâ, jâ, jâ.

Baiba Bela: Nu to, ko jûs visu laiku bijât darîjusi.

Alma Dreimane: Tad pçc tâ. Piemçram, tas mâkslinieks Cîrulis pârskatîja, ko viòð... nu, kâ mçs...

Baiba Bela: Zîmçjâm.

Alma Dreimane: Ar vârdu sakot, atzîmçja, kâ mçs... atzîmes lika, kâ mçs katrs esam to

darbu padarîjuði. Un par to auðanu es tâ sîkumos neatceros. Tur tâ atseviðíi nebija, jo mçs rindâ...

Baiba Bela: Jûs kopâ audât?

Alma Dreimane: Rindâ, jâ, sçdçjâm. Tur 2–3, kâ mçs tur bijâm nozîmçtas... Un audâm. Nu,

tas ir, sçjâm. Tâ.

Baiba Bela: Un tad jûs Rîgâ pie tiem radiem dzîvojât?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Es dzîvoju...

30

Baiba Bela: Vai jums bija atseviðía istabiòa tad arî paðai?

Alma Dreimane: Nç, nç. Mçs ar tanti kopâ, kopâ dzîvojâm. Viòai bija 2 dçli. Tas.. tas viens

dçls gulçja pie mums, tur tas mazais ar tanti vçl.

Baiba Bela: Tanî paðâ istabâ?

Alma Dreimane: Jâ, jâ, jâ. Viòð ar tanti kopâ gulçja, ar savu mammu. Un viòa vçl râjâs ar

viòu, ka viòð ir tik netîrs, neskatoties uz to, ka viòa vakaros mazgâ viòu, un salîdzinâja ar mani, ka

man viòa varçtu nemaz gultas veïu mçneðiem nemainît, jâ, bet tikai nu tâ, jâsaka, paòemt

pârskalot. Bet viòai ir, katru nedçïu viòai jâmaina. Bet viòð laikam savâ prâtâ bija iedomâjies

pataisît to manu gultu arî tâdu. Mums tâs gultas tâ bija, nu, kas tur – maza istabiòa, tâ tie gali kopâ.

Baiba Bela: Blakus, ja?

Alma Dreimane: Nç.

Baiba Bela: Ar galiem kopâ?

Alma Dreimane: Jâ, jâ, jâ. Tik gara bija tâ istaba, lai tâs gultas tâ iziet. Un tagad vienu

vakaru viòð nâks pie manis gulçt. Tante nesaka ar nekâ.

Baiba Bela: Cik viòam gadu bija?

Alma Dreimane: Nu, kâdi 4, 5.

Baiba Bela: Â! Pavisam maziòð.

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Un tagad labi ir. Apguïamies abi divi, viòð jau ienâk pie manis. Tante

nesaka neko, bet smaida tâ jocîgi. Un ìçrbjas nost, un ies gulçt. Tikko nodzçð uguni, tâ mans

blakus gulçtâjs pazuda.

Baiba Bela: Aizgâja atpakaï. [smejas]

Alma Dreimane: Aizgâja pie savas mammas, jâ. [priecîgi] No tâ nekas neiznâca. Jâ, nu un tâ

es nobeidzu tur, pârnâcu mâjâs. Mâjâs pa to laiku, nu ja, kad sâkâs tas Latvijas laiks un to zemi

dalîja, tçvam kâ amatnieka zemi pieðíîra 2 hektâri.

Baiba Bela: Bet viòam arî par to, ka viòð bija karojis?

Alma Dreimane: Nç. Zinat, es sîkumos ne... Ne par to karoðanu, bet tiem iedzîvotâjiem,

muiþas iedzîvotâjiem, piemçram, viòam ne jaunsaimniecîbu, bet amatnieka zemi, par cik viòam

tâ lauksaimniecîba bija pasveða. Un tâ kâ darba man pietika...

Baiba Bela: Jûs pa to zemîti tur tad....?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Es pârbraucu mâjâs. Un nu, kad es beidzu, nemeklçju nekur darbu.

Man pietika tçva tur tais 2 hektâros.

Baiba Bela: Un kas tur bija jûsu mîïâkais darbs?

Alma Dreimane: Nu, ziniet, kâds mîïâks...…. stâdît, ravçt, òemt nost..

Baiba Bela: Jums patika tas, ka jûs redzat tos sava darba augïus?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Un ka tas ir mans nopelns. Jâ, jâ, jâ. [ar lepnumu, priecîgi] Nu,

brîvajâ laikâ es ïoti daudz lasîju.

Baiba Bela: Jums bija mâjâs tâs grâmatas jeb jûs no bibliotçkas ar òçmât?

Alma Dreimane: Zinât, òçma no bibliotçkas. Mâjâs ar mums bija grâmatas. Bet mums jau

ar tâm grâmatâm ir gâjis... Piemçram, kad karð sâkâs, nu, tai 14. gadâ, mums bija daudz grâmatu.

Es jau vispâr ïoti âtri iemâcîjos lasît, mani neviens netika mâcîjis. Bet es, tçvam klçpî sçdçdama....

viòð lasîja avîzes, un es, tur klçpî sçdçdama, paprasîju: “Kas tas ir, kas tas ir?’’ Un tâ es iemâcîjos

lasît. Pie manis neviens nesçdçja un nemâ...

Baiba Bela: Tâ speciâli?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Un es jau agri – vçl negâju skolâ, kad es jau românus lasîju. Nu, bet

tai 15. gadâ mums vajadzçja iet ârâ no tâs mâjas. Vâcieði tur ierîkoja ðaujamlauku.

31

Baiba Bela: No tâs Spriòìu muiþas?

Alma Dreimane: No tâs Upes muiþas.

Baiba Bela: Â. No Upes muiþas.

Alma Dreimane: Tad mçs Upes muiþâ bijâm jau. Jâ. Nu, ko tad var paòemt lîdzi? … Maisiòu

miltu, maisiòu putraimu, veïas gabalus. Kam tad ienâca prâtâ par tâm grâmatâm? Ar vârdu

sakot, mammai tas neienâca...

Baiba Bela: Bet jûs jau domâjât, ka atgriezîsieties.

Alma Dreimane: Nu ja, nu ja. Atgriezîsies. Jâ, jâ. Tikai, kâ saka, mûs lika iziet ârâ no tâ. Nu,

kad mçs atnâcâm atpakaï, tur nekâ nebija – vai tur bija nokurinâts, vai tâ.

Baiba Bela: Vai nopostîts.

Alma Dreimane: Jâ. Nu un.. jâ. Jâ… Un tâ mana bçrnîba tâ pagâja. Un tad es sâku mâjâs

strâdât.

Baiba Bela: Un jums arî iznâca mâjâs laiks aust vai kaut ko no tiem rokdarbiem darît, ko jûs

bijât tajâ mâkslas skolâ tomçr iemâcîjusies noteikti diezgan daudz pa tiem gadiem?

Alma Dreimane: Â! Jâ, jâ. Nu es audu tur, kâ saka, audu logu aizkarus, sev saaudos, pati sev.

Jâ. Un dvieïus, un tâ.

Baiba Bela: Bet tad jûs centâties tos dvieïus un aizkarus ar kaut ko interesantu ieaust, ja?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Tâdus, kâdus nu mçs tos rakstus bijâm, ar vârdu sakot, kâdus nu es

biju apguvusi tos rakstus, tâdus... Jâ. Nu un tâ es... Jâ. .… m…. 28. gadâ……… mums tur

kaimiòos notika nelaime – tur…. viens…. tâds klejojoðs puisis nosita vienu mammu……. Ar

vârdu sakot, iegâja un bija prasîjis çst, lai iedod, ar to domu, ka viòam ir 5 lati un viòð viòai dos

to naudu, un viòa mainîs. Un tad viòð, kâ saka, tiks pie tâs naudas. Bet viòa viòu paçdina un to

naudu neòem. Nu, un kâ tur bija sîkumos, es nezinu. Nu un tur palika… saimnieks bez.... Mçs jau

bijâm pazîstami. Un tâ es aizgâju tur, apprecçjos… Lai glâbtu to cilvçku… [nopietni]

Baiba Bela: Tur arî kâdi bçrniòi palika?

Alma Dreimane: Dçls pieaudzis, tâds vecâks par manîm. Viens dçls, jâ. Meita jau bija

precçjusies, prom jau savâ dzîvç. Un tâ es aizgâju tur, un mçs sâkâm saimniekot… Sâ..

Baiba Bela: Un cik tad tas vîrs sanâca par jums vecâks? Daudz vecâks bija tas kungs?

Alma Dreimane: Par 10 gadiem.

Baiba Bela: Par 10 gadiem.

Alma Dreimane: Jâ, jâ. 10 gadi mums bija starpîba.

Baiba Bela: Un kâ tad viòam varçja bût jau tad pieaudzis dçls?

Alma Dreimane: Nç, nç, nç. Nu, tas dçls bija tas saimnieks.

Baiba Bela: Â!

Alma Dreimane: Tas dçls tas saimnieks. Tas, viòð bija miris, tas tçvs bija miris. Tas dçls

saimniekoja. Viòð 10 gadi par mani vecâks bija.

Baiba Bela: Un kâdas bija tâs kâzas? Varbût to...?

Alma Dreimane: Ziniet, nç, kâzas bija klusas, cik tad tâ lielâ nelaime tur bija notikusi. Nç,

tâdas kâzas... Mçs tik aizbraucâm un sareìistrçjâmies, un.. un paçdâm ìimenes lokâ vakariòas,

un tas bija viss. Jâ.

Baiba Bela: Un baznîcâ nebija tas?

Alma Dreimane: Nç, nç. Uz mâcîtâja muiþu aizbraucâm… Jâ…… Mâcîtâjs vçl nopriecâjâs,

kaut daudzas bûtu tâdas kâzas, tâdas laulîbas.

Baiba Bela: Kâdâ ziòâ?

Alma Dreimane: Es nezinu, bet viòam patika.

32

Baiba Bela: Jums bija tad arî saskaòa laba droði vien?

Alma Dreimane: Kad mçs aizbraucâm 4 vien.

Baiba Bela: Bez liekas âriðíîbas, vârdsakot. [priecîgâk]

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Bez tâs âriðíîbas. Nu ja, tâ mçs dzîvojâm.

Baiba Bela: Un kâ saucâs tâs mâjas?

Alma Dreimane: “Jungaiòi” Zebrenes pagastâ.

Baiba Bela: Un lielas viòas bija?

Alma Dreimane: Kâ, lûdzu?

Baiba Bela: Lielas tâs mâjas bija?

Alma Dreimane: 50 hektâru.

Baiba Bela: Un kâ jûs tikât ar to saimniecîbu galâ?

Alma Dreimane: Zinat, tîri labi, tîri labi tika galâ. Un bija, nu, tie... Nu ja, kad es aizgâju,

tajâ rudenî, tâ slapjâ vasara bija. Un it nekâ nevarçja savâkt. Graudi visi, tas ir: rudzi, kvieði; visi

izdîga; un tagad pienâk laiks cept maizi. Kâ nu izcepsi – visi cilvçki, kas jau sâkuði, tie vaid, ka

nevar izcept. Nu, kâ saka, ka neiznâk.

Baiba Bela: Slapjð.

Alma Dreimane: Jâ. Un man tâ palîdze, tâda tante gados, un es sâku vaidçt, ka nu mums arî

bûs jâcep. “Ko tu bçdâ. Es pirmo reizi maizi cepðu?” Jâ. Un.. he.. kâ jau cilvçki tâdi kaðíîgi ira ... un

arî tâds onkulis, tâds latgalietis, tur dzîvoja. Un jâ, tagad cep to maizi. Nu, ko tad – iznâk tâpat kâ

citiem. Kukulîði smuki pa virsu, iekðâ skalojas – lipekïa nav. Jâ. Un tagad tas onkulis râjas ar

manîm. Viòð saka: “Ko tu ïauj? Nevarçji pati cept?” Es saku: “Vai! Nu, viòa taèu ir piedzîvojusi. Ko

tad es?” “Cep pati!” [âtri un uzstâjîgi] Un viòð mani izmâcîja.

Baiba Bela: Tas onkulis?

Alma Dreimane: Jâ, tas onkulis. Viòð saka: “Nu tâ. Vakarâ iejauj un no rîta pielej vçl (nu,

kad uzrûgusi tâ mîkla).” Jums jau tâ lieta sveða ir..

Baiba Bela: Nç, es biðíiò... Es esu redzçjusi, kâ cep. Es vienâs mâjâs biju, kur speciâli

mums tâ saimniece uzcepa maizi.

Alma Dreimane: Aha, jâ, jâ. Un no rîta pielej, cik nu domâ, to lielumu. Un tad samîca, atkal

uzraudzç (divreiz uzraudzç) vakarâ to ieraugu. Un viòð saka: “Tu ielej to ûdeni tik, cik tev vajag. No

rîta nelej. Un no rîta kâdu ðíîvi sarîvçtu kartupeïu pieliec klât.” Un zinat, tik skaista maize! Jâ. [priecîgi]Nu un tâ. Un tâ sâku, un tâ nodzîvojâm lîdz 41. gadam. Dçls man piedzima – tas mira. Ar…

Baiba Bela: Ai! Kâ tas notika?

Alma Dreimane: Ar zarnu sameþìîjumu.

Baiba Bela: Un kâ jûs to vispâr...? Tâ pârdzîvot nebija briesmîgi grûti?

Alma Dreimane: Ko tad?

Baiba Bela: Nu, kad… to dçla nâvi.

Alma Dreimane: Jâ. Grûti mums bija, mums bija ïoti grûti…..[nopûðas] Nu ko..

Almas Dreimanes dçls: Labdien! [Istabâ ienâk vîrietis, stâstîtâjas dçls, kâ noskaidrojas vçlâk.Ierauga, ka mçs runâjam, un aiziet.]

Baiba Bela: Labdien! Ai, kâ nobaidîju cilvçku ar savu maðînu, nav jau nekas traks.

Alma Dreimane: Un man tad piedzima meita vçl un izauga.

Baiba Bela: Un kurâ gadâ meita piedzima?

Alma Dreimane: ……………

Baiba Bela: Tagad jâdomâ ir...

Alma Dreimane: Mjâ…..

33

Baiba Bela: Viòa 30. gadu vidû vai beigâs piedzima, tâ meita?

Alma Dreimane: Nç. 25. gadâ.

Baiba Bela: 35..

Alma Dreimane: Jâ, 23. gadâ man dçls piedzima un 25. gadâ tâ meita. Un… jâ… Tagad

viòa auga.

Baiba Bela: 25. jeb 35.?

Alma Dreimane: Kâ, lûdzu?

Baiba Bela: 25. jeb 35. varçtu bût?

Alma Dreimane: 25.. [noteikti]

Baiba Bela: Ja?

Alma Dreimane: Jâ, 25.. Viòa gâja skolâ jau, kad mani izveda. Un tâ mçs nodzîvojâm lîdz

tam 40. gadam.

[Stâstîtâjas dçls piedâvâ tçju vai kafiju. Intervçtâja izvçlas tçju.]

Baiba Bela: Bet, kad jûs meitiòu gaidîjât, tur saimniecîbâ bija jums kâds, kas palîdz? Nu,

kâda kalpone vai kâds? Jo tâ taèu liela saimniecîba tomçr.

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Bija kalpone un puisis.

Baiba Bela: Viòi pa vasaru bija tikai jeb ziemâ ar?

Alma Dreimane: Visu gadu, jâ, jâ………….. Un tâ..

Baiba Bela: Mh. Visu gadu. Un kâ jûs ar viòiem satikât? Tur pie viena galda tâ çðana?

Alma Dreimane: Pie viena, jâ. Visi kopîgi pie viena galda. Viòiem bija atseviðía istaba.

Pçdçjâ laikâ bija tâds precçts pâris.

Baiba Bela: Un tad viòð ilgâk pie jums bija, tas precçtais pâris?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Un 40. gadâ, kad atòçma to zemi, mums atstâja tik 30…

Baiba Bela: Uzreiz atòçma?

Alma Dreimane: Jâ. 30 hektârus atstâja, 20... Nu, viòð paòçma 10 tik hektâru. Nu, viòi tur

jau ar vîru bija sarunâjuði, kur viòam tas, atmçrîja viòam to gabalu. Un kas tad mums tur…

Baiba Bela: Bet kâ jûs atceraties tieðâm to krievu ienâkðanu tanî 40. gadâ? Un kâ…? Jâ..

Alma Dreimane: Viòi nâca, t.i., caur tai... No Lietavas, kâ viòi nâca... Mûsu mâja bija

atseviðíi. Mûsu mâju jau neíçra. Bet tur tçvam akurât gâja lielais ceïð Rîga–Liepâja, lielâ ðoseja;

akurât paðâ ceïa malâ. Un tur visa tâ rinda gâja garâm. Un tagad bija kâds... Tçvs noðausminâjâs

par to, par to… kâ viòi rîkojas. Piemçram, tankam pietrûkst… nu tâ, kâ viòu sauc, nu, piebrauc

tas rezervuârs, kuru òem ârâ, kur ielej viòi. Viòð saka: “Pielej vienu spanni, otro spanni, treðo

spanni, kâdu litru nolej, pârçjo – þïâgs – grâvî.” Un tâpçc tçvs saka: “Tas krievs tomçr nav pârvçrties.

Kâds viòð ir, tâds viòð ir.” Tagad viòð smejas tai Jâòu rîtâ... Jâòus jau vairs nedrîkstçja svinçt, tâ

klusâm... Bet alus bija izbrûvçts, siers sasiets, pîrâgi...

Baiba Bela: Visi jau sagatavojuðies, tomçr Jâòi.

Alma Dreimane: Pîrâgi izcepti. Un tagad viens tanks kaut kur nokavçjies (tâ rinda bija jau

aizgâjusi), tas tagad brauc, brauc garâm. Nu, cilvçks grib dzert. Kâ redzams, viòiem noteikts, ka

viòi nedrîkst bez ûdens nekâ cita... ka nav saindçts, jâ. Tagad viòð ieiet un prasa dzert. Tçvs,

protams, kâ vecs karavîrs (starp citu, kad viòð dienestâ bija, viòð japâòu kara laikâ bija diençjis,

tâ ka viòam tas karð iznâca garð, ðitas... tas, tas, jâ... dienesta laiks un tad 14. gada karð). Un tagad:

“Nç, nç.” Viòð tikai... Piedâvâ viòam nu pîrâgus un alu. “Nç, nç.” Nu tad tas bija aizdevis manam

tçvam dusmas. Tas bija teicis: “Ko tu domâ? Es, vecs karavîrs, tevi indçðu nost? Tu taèu esi tâds

pats karavîrs. Tu.. tu sava, kâ saka, prieka dçï te esi? Tu esi karavîrs.” Jâ, nu tad bija tomçr sapratis

tas puisis un…. Jâ.

34

Baiba Bela: Tçvs jau tad krieviski labi mâcçja, jo viòð bija karojis tajâ krievu armijâ?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Un tâ. Nu vîrs laikam pa daudz.. m.. latviski domâja. Pienâca 41. gada..

m… marts. Atbrauca, mûs izsvieda no mâjâm.

Baiba Bela: Un kâ tas notika? Par to tad jûs varbût tuvâk pastâstiet.

Alma Dreimane: Ziniet, atbrauca gada sâkumâ, uzòçma visu to – lopus...

Baiba Bela: Uzskaite bija.

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Uzskaitç visu uzòçma. Un tai martâ (datumu neatceros) atbrauca…

visa.. vesela komisija.

Baiba Bela: No rîta, ja?

Alma Dreimane: Jâ, no rîta. Un tagad tur nu atkal visu pârskaita, vai nu nav kas gâjis

zudumâ un nav no... no.. Un labi ira. Kad… Un kur mçs? Mums kaut kur iedos to mâju, to

mâjvietu, jâsaka tâ, pavisam uz ielas – nç. Bet kaut kur kâdâs...

Baiba Bela: Teica, ka no ðitâ met laukâ?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Bet kaut kur...

Baiba Bela: Un kâpçc viòi tâ... Kâ viòi teica? Kâ viòi to paskaidroja?

Alma Dreimane: Ka tur ir jâierîko zirgu maðînu... tâdus punktus ierîkoja pagastâ – zirgu,

maðînu punktu. Piemçram, tagad jaunie zemnieki – viòiem nav ne zirgu, ne.. ne maðînu, nekâ.

Viòi varçs tur iet un aizòemties. Jâ. Nu ko. Vîrs saka: “Nç, neòems vairs. Mçs iesim uz Rîgu.” Nu,

labi ira. Kas tad mums ira. Aizbraucam, pârceïamies pie mana tçva.

Baiba Bela: Un kâ jums ïâva visas tâs mantas sakrâmçt? Kâ tas notika ar to

pârcelðanos?

Alma Dreimane: Nç, neko. Uz 3 mçneðiem dos maizi lîdz, tas ir, miltus, graudus, ko tur nu...

Vienîbas es neatceros, cik, ja. Un… un galu galâ nu... Bet tagad vîrs saka... Â! Par tâm istabâm,

par.. par to iekðçjo iekârtu. Viòð saka: “Kâ?! Bet Staïina Konstitûcijâ ir, ka mâjas nacionalizç, un

tad tikai to âra inventâru..., bet iekðçjais paliek paðam.” Un izpildkomitejas priekðsçdçtâjs zvanîja

uz Tukumu, vai viòð dr… vai drîkst mums to istabas, to iekðçjo iekârtu. Nu, izrâdâs, ka var, ka

mçs to varam. Nu tad to mçs... Kas mums tâ mantiòa bija, tâ iekðçjâ, to mçs varçjâm paòemt. Jâ,

un tad interesanti. Tagad lai es uzskaitu veïu – nu, cik man ir palagu un cik man tâ... Un paðreiz

akurât veïa bija izmazgâta. Es saku: “Man tur, uz rijas augðu, man ir izmazgâta veïa arî, ir.” –

“Mçs jau to izskaitîjâm.” Mçs jau to izskaitîjâm. Labi.

Baiba Bela: Un tie skaitîtâji, tie komunisti, viòi bija vietçjie paði?

Alma Dreimane: Paði pagasta cilvçki.

Baiba Bela: Un kâ jûs viòus pazinât? Jau pirms tam?

Alma Dreimane: Nu kâ tad! Ziniet, viens tâds cilvçks... Jâ... Tie paði, tie puiði.

Baiba Bela: Un tie bija bijuðie kalpu cilvçki? Nu, vai jûs zinâjât, ka viòi tâdi komunistiski

pirms tam, jeb nç?

Alma Dreimane: Nç. Ziniet, viòi bija puikas kâ puikas. Nu, viòi bija tâdi, kâ lai saka... Tikai

brînîjos, kad atbrauca.. Nu, tâ vienkârði ìçrbuðies staigâja. Bet tagad lepni uzìçrbuðies – smalki

zâbaki, smalki mçteïi mugurâ. Nu tâ… Nu, tagad atïauj mums òemt lîdzi to iekðçjo. Un tagad….

Â! Jâ, par tâm drçbçm. Nu, kad ienâk iekðâ, nu ir viss pâròemts, nu tagad tikai tâ istaba, jâ, tâ ir

jâizrevidç. Vîra uzvalki. “Cik vîram uzvalku?” Es saku: “Mçslu vedamais, zuparsçjamais...” –

“Nu, ka jûs tâ skaitîsiet, tad tie labie paliks.” Es saku: ““Jungaiòos” labu uzvalku nevajag. Tur

vajag tikai mçslu vedamo un zuparsçjamo. Labos tur nevajag.” Tagad…

Baiba Bela: Bet bija ar kâds labais uzvalks?

Alma Dreimane: Nu, zinat, nu kas tad – aizsarga forma un izejamais uzvalks.

Baiba Bela: Â! Viòð aizsargs.

35

Alma Dreimane: Jâ. Un tâ veïa. Es saku: “Man veikalâ pirkts it nekas nav. Tas viss ir manis

austs, vçrpts un manis austs.” Es saku: “Un “Jungaiòos” paliek linu lauki, “Jungaiòos” paliekaitas. Lûdzu – sçjat, vçrpjat, auþat un cçrpat aitas un ...”[ïoti izteiksmîgi] Nu tâ mçs... Un tad

vçlâk tas milicis bija teicis, ka mçs esam saòçmuði (vîrs neteica neviena vârda, viòð staigâja, rokassabâzis kabatâs, un smaidîja – bet tas smaids man vçl ðodien izsauc drebuïus), nu tâ. Un tagad,

kad mçs esam dabûjuði tik daudz, nu, kâ saka, visu to – drçbes, visu veïu, ar vârdu sakot, tas, kasnu bija iekðâ, un mçbeles, ka mçs esam ar savu uzveðanos... Ka nu es jau tikai biju tâ prasîtâja, viòð

jau muti vaïâ nevçra. Un tâ mçs aizbraucâm.

Baiba Bela: Visu sakrâmçjât ratos, cik varçja, ja?

Alma Dreimane: Jâ, jâ, jâ, mums atïâva. ..... cik varçja... Un tas bija tik pretimnâkoðs, tas

izpildkomitejas priekðsçdçtâjs. Viòð man teica.. m…: “Un, ja jûs no smçdes pârvâksieties, brauksietuz Rîgu, jûs man pasakiet, es jums iedoðu ðíûtniekus aizbraukt uz staciju. Nu, es nezinu, vai no

ðîm mâjâm, bet... m…”

Baiba Bela: Bet ka vispâr…

Alma Dreimane: Jâ, bet vispâr viòð man iedos. Nu labi, ka tâ, tad tâ. Tagad… nu… dzîvojam

mierîgi.

Baiba Bela: Pa to smçdi, ja?

Alma Dreimane: Vajadzçtu raudât, bet biðíi smejamies, ka nu mums it nekas nav jâdara –mçs sçþam, mçs guïam, mçs lasam. Mums nav ko darît.

Baiba Bela: Un tas bija 41. gada ziemâ?

Alma Dreimane: Nç, tas ir 41. gada pavasarî.

Baiba Bela: Pavasarî.

Alma Dreimane: Pavasarî, jâ. Martâ mûs izsvieda no tâm mâjâm. Jâ. Bet, kas ir zinâtâjâki

cilvçki (mçs varbût neiedziïinâjâmies), tur viens otrs paklusâm ienâk un râjas vîram: “Ko tustâvi? Tu gribi, lai tevi vienâ naktî paòem? Brauc prom.” Nu un viòð aizbrauc uz Rîgu.

Baiba Bela: Un jûs? Vçl palikât tur?

Alma Dreimane: Es paliku, jâ. Nu ko... Es domâju….

Baiba Bela: Nu, jâ. Rîgâ nav kur palikt îsti.....

Alma Dreimane: Cirtu þagarus un kur neko darîju….

Baiba Bela: Ko tik vajadzçja.

Alma Dreimane: Jâ, ko tik vajadzçja. Ar vârdu sakot, apkopu tur... Palîdzçju mammai

apkopties. Nu pamazâm, pamazâm... Bet tagad vîrs (nu, es aizbraucu ðad tad), vîrs saka: “Tagadjau dzîvokïi tukði ir.” Nu, pie tiem radiem ar knapi. Vîrs saka: “Es dabûðu dzîvokli, un nâks ðurp.”

Labi ira. Un tâ nu paliekâs – laika jau diezgan ira. Sâkâs pavasara lielie darbi uz laukiem. Labi ira.Tagad pienâk 14. jûnijs.. Pienâk tas 14. jûnijs, un tai iepriekðçjâ dienâ, tur vîram tâlâkâ mâjâ

radinieki ir, un tâ radiniece atnâk, viòa saka, ka viòa grib braukt uz Jelgavu rîtâ. Vai es nevaru tâmmâtçm aiziet palîgâ tur lopus sakopt un... Jâ, labi ir. Un es aizeju tai vakarâ, bet, zinat, tai naktî es

gulçt nevaru – kaut kâ tâdi… tâdi kâdi mellumi nâk virsû, tâdi murgi. Un no tâ rîta... Jâ, unpulksten 3.00 brauc uz to staciju – tas vîrs vedîs to sievu. Un es saku: “Es braukðu. Ej, pagulies vçl!”

Nu, jâiet uz lauka, jâar. Es saku: “Pagulies vçl! Es aizvedîðu uz to staciju.” Aizbraucu, pârbraucumâjâs, sakopju lopus. Tâs mammas mani dzen gulçt: “Tu visu nakti neesi gulçjusi jau no 3.00. Ej,

pagulies!” Nevaru gulçt. Nç. Izmazgâðu virtuvi un sakopðu, lai viòâm nav... Tagad ienâk viens...

Baiba Bela: Un jûs tajâs kalçja mâjâs darbojaties jeb kaimiòos?

Alma Dreimane: Kaimiòos.

Baiba Bela: Kaimiòos jûs jau esat, ja. Mh.

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Tas ir tur pie tiem radiniekiem. Un tagad ienâk viens – tur ar mûsu

puisis, bet nu aktîvs darbinieks bija. Viòð saka: “Tev ir jânâk mâjâs. Tev jâbrauc uz Tukumu – tur

36

kâdi dokumenti parakstît.” Tas puisis man saka. Jâ… Un tagad... Nu, ja jânâk – jânâk. Nâkam.

Viòð pçc visiem likumiem nâk man aizmugurç, nevis blakus. [uzsvçrti] Tur atkal vienos blakus

kaimiòos viens puisis, mans skolas biedrs ar, – tas paðreiz strâdâ – aº. Pienâk pie tâ, nu, tâs

ceïmalas. Un viòð saka: “Kur tu, Almiò, iesi?” Es saku: “Es nezinu, kur mani vedîs. Vai liks cietumâ

vai ðaus nost.’’ Viòam tâ nokrît rokas gar sâniem uz leju. Un tas saka: “Ko tu, ko tu, ko tu.” Tas

òurd man aizmugurç. Bet, re, kâ es tâ... [iesmejas] Galvenais tas gâjiens – viòð nâk man aizmugurç.

Jâ. Redzu uz ceïa – stâv pilna maðîna. Es esu pçdçjâ. Nu ieejam, nu, lai es to.. to mantu... Redzu –

mazi bçrni arî ira.

Baiba Bela: Maðînâ?

Alma Dreimane: Jâ. Tagad es... Es nesaprotu, es nesaprotu… ko òemt, ko ne.

Baiba Bela: Un, ja jums saka, ka tikai lîdz Tukumam dokumentus parakstît, neko vairâk nç?

Alma Dreimane: Jâ. Un tas krievs man saka, lai es òemu visu savu mantu, tas krievu virsnieks.

Baiba Bela: Un ko viòð saka? Tas nesaka, ka tâlu ved?

Alma Dreimane: Tas latvietis, tas – nç. Jâ. Un es tagad, nu ko... Nu viòð saka: “Òem!” Es

paòemu spilvenu, segu un vienu palagu. Viòð saka....

1 BAlma Dreimane: Viòð saka: “Vozmitje vsjo posteï.” Ko tad es òemðu ârâ tîði? Jâ. Tagadît…

Baiba Bela: Un kaut kâdas drçbes? Vai neko?

Alma Dreimane: Ziniet, es aizbraucu – tas, kas mugurâ.

Baiba Bela: Un tikai to – sega, palags, ja? Un kaut kas…

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Un tagad nu, kâ jau es biju atnâkusi, man taèu bija ðis tas neizpakâts,piemçram, liels grozs ar dzijas kamoliem. Es rokos, rokos, beigâs paòemu tâdu dzijas kamoliòu.

Priekð kam, kâpçc es òçmu, to es nezinu vçl ðodien. Nu un tagad es redzu, ka tur tie bçrni. Es saku:

“Vai man tas bçrns jâòem lîdzi, tâ meitene?”

Baiba Bela: Cik viòa ir veca?

Alma Dreimane: Tas krievs saka: “Kâ jûs gribat!” Un, zinat, man pieleca, kad meta no tâm

mâjâm ârâ, nu, mums deva maizi lîdzi uz tiem 3 mçneðiem. Un es prasu 3 cilvçkiem. Viòð saka:

“Kâ, 3 cilvçkiem?” Tâda tantiòa bija atbraukusi ciemâ. “Tâ tantiòa arî jûsu apgâdâ?” Es saku:“Nç, man ir meita.” Tad es domâju, ka viòð mani samîs. [turpmâk ïoti izteiksmîgi izspçlçts dialogs]Viòð tik pa solim man tuvâk: “Jums ir meita? Meita jums ir? Kur viòa ir, tâ meita?” Es saku: “Kâ?!

Pa skolas laiku viòa, pa ziemu, ir pie manas mammas. Tur ir tuvâk skola.” – “Ak meita,” viòð saka,

“â, jûs gribiet.” Nu, protams, es jau izðíîros neòemt, braukt viena pate.

Baiba Bela: Tas grûti arî droði vien bija – izðíirties?

Alma Dreimane: Viòu paòçma ðarlaks. Tâpat viòa aizgâja. [ïoti domîgi] Un viens tâds jauns

pâris... tai maðînâ tâds mazs bçrniòð, viòð nâcis no tâs, nu, ko nu tur mantiòu paòçmis... “Savu

dârgâko mantu es òemu sev lîdzi – to bçrniòu.” Nu, abi palika tur.

Baiba Bela: Tas pâris un tas...?

Alma Dreimane: Nç, tâds vîrs. To jau aizveda prom uz lçìeri, un tas bçrniòð nomira turpat

Krasnojarskâ vçl. Un tad mçs sâkâm braukt.

Baiba Bela: Un jûs kaut kâdu pârtiku ar paòçmât lîdzi, kaut kâdu maizîti jeb...?

Alma Dreimane: Zinat, tikpat kâ nç. Es par to maizi neatceros. Zinat, tâdu mazu þâvçtu

gaïu, tâdu gabaliòu, laikam kâdu ðíçli maizes arî – kur tad nu...

Baiba Bela: Un kâ bija pçc tam? Ar to maðînu jûs aizveda uz Tukuma staciju?

Alma Dreimane: Uz Tukumu, ar maðînu uz Tukumu. Sargkareivji klât, divi, vai kâ tur bija,

katrâ pusç ar ieroèiem, lai mçs...

37

Baiba Bela: Neaizmûkat, ja.

Alma Dreimane: Lielîjâs... Sâkumâ viòi jau bija kâdos 4.00 no rîta sâkuði. Tur jau drausmîgi –

cilvçki gultâ, ieiet iekðâ, uz gultas gala noliek ðauteni un liek, lai ceïas augðâ un ìçrbjâs. Jâ. Un

mani bija ciema sekretâre gribçjusi glâbt. Kad piebraukuði pie tâ cie.... atkal, nu, ka jâbrauc pie

manis vçl ira. Viòa teikusi: “Viòa nav mâjâs. Viòa aizbrauca uz Rîgu.” Tas puisis, kas man atnâca

pakaï, tas teicis: “Nç. Es viòu vakar vakarâ redzçju.” Jâ. Tâ tâ lieta beidzâs. Un mçs sâkâm braukt. Jâ.

Baiba Bela: Cik jûs bijât vagonâ tur cilvçku apmçram?

Alma Dreimane: Zinât [nopûðas], nezinu, bet mçs bijâm pulka. Mçs bijâm daudz – sievas ar

bçrniem. Un tad viens...

Baiba Bela: Un tos vîrus atdalîja uzreiz nost?

Alma Dreimane: Tikai lîdz Tukumam. Tos atseviðíâ... Ar vârdu sakot, mçs nezinâm, kur

viòi palika. Un tagad… Tad viens vecs virsnieks, kas palîdzçja sievai un bçrniem ienest tâs paunas

iekðâ, viòð sev nekâ neòçma. Vîri, tâdi vecâki, lielâkoties tâs mantas paturçja pie sevis, jo tai sievai

bûs grûti (kam nu bija tâ manta kaut cik lîdzi).

Baiba Bela: Kâpçc viòi tâ darîja? Viòiem teica, ka galâ satiksies? Tâpçc viòi tâs mantas òçma?

Alma Dreimane: Neko, neko..

Baiba Bela: Neko neteica nemaz?

Alma Dreimane: Tâ bija mûsu doma, ka tâ tas bûs, ka viòð tikai tâs ìimenes tur iekðâ un

mûs... Un, kad viòð ienesa tâs paunas iekðâ, viòð teica: “Mçs brauksim tâlu.” Viòð novilka savu

laulâjamo gredzenu, izòçma pulksteni, izòçma… nu visu, kas viòam bija – kâdi dokumenti, kas

viòam bija kabatâ, maku...

Baiba Bela: Atdeva tai sievai, ja?

Alma Dreimane: Atdeva visu tai sievai, jâ. Viòð vienîgais zinâja. Un tâds vecs kârtîbnieks, pâris –

arî veci cilvçki, tas visu, lai tai sievai bûtu vieglâk, tas visu paòem prom, un visu ceïu tâ tante saka

man, viòa saka: “Mçs dzîvosim visi 3 kopâ. Jûs bûsiet mûsu meita. Jûs ar veco iesiet darbâ, es jûs

apkopðu.” [izteiksmîgi] Un, kad aizbraucâm galâ, tad izrâdâs, tâdi, kas nevar strâdât, tiem maizi

nedod. Tikai, piemçram, ja man ir mâte vai man ir bçrni, tad tie dabon to nestrâdâtâja pabalstu,

to maizîti.

Baiba Bela: Kas ir vieni paði?

Alma Dreimane: Kas ir vecîði vieni paði, tie nedabûja nekâ. Nu, un tad mçs pieòçmâm...

Piemçram, es pieòçmu to tanti par savu mammu, un.. un vçl tur pilnîgi sveðus cilvçkus pieòçma

klât, lai... lai…

Baiba Bela: Lai tie nenomirst gluþi badâ.

Alma Dreimane: Lai viòi nenomirst badâ, jâ.

Baiba Bela: Bet kâ bija, jûs aizveda lîdz kurienei ar to vilcienu?

Alma Dreimane: Mçs braucâm pamazâm. Mçs jau nezinâjâm, ka sâcies karð. Kad… To mçs

tikai uzzinâjâm Maskavâ.

Baiba Bela: Par to kara sâkumu?

Alma Dreimane: Jâ. Un kâ mçs uzzinâjâm? … Mçs iebraucam Krievijâ, sâkam ilgi stâvçt

stacijâs, jo iet eðeloni ar armiju, ar zaldâtiem. Nu, ka viòi iet, tad mums ir jâstâv, kamçr... kâda nu

viòiem tur ir tâ kârtîba. Un Maskavâ pretî stâv tukðs eðelons, un viens vîrietis staigâ pa to... nu,

kaut ko tur kârto. Un tagad viòð tâ stâv un skatâs uz mums. Nu, mums attaisîtas durvis, mçs

varam iziet ârâ. Un… tagad viòð izòem avîzi, parâda mums. Parâda to avîzi un saloka smalki, nu,

cik… kâ var iebâzt papirosu kârbiòâ. Iebâþ tai papirosu kârbiòâ, vçl tur paðeptçjas un nâk ârâ.

Iedams pâri tâ gariem tiem mûsu...

Baiba Bela: Sargiem?

38

Alma Dreimane: Nosvieþ tur zemç.

Baiba Bela: It kâ papirosu?

Alma Dreimane: Jâ, to papirosu tukðo paciòu nosvieþ zemç. Labi. Tagad vienai …m… tâda

maza meitiòa, bet kas jau prot runât un kas saprot. Tâ nes to èurinât uz tâm ... Aiznes lîdz tai

paciòai un tagad tura... un saka: “Paòem, Mârît, to paciòu! Tu redzi, kur ir paciòa?” Un tâ mçs

uzzinâjâm, ka ir sâcies... Kad ir sâcies… Mçs bijâm priecîgi – nu jau drîz, drîz, nu jau drîz, drîz

mçs tiksim mâjâ. Jâ. Un tâ mçs nobraucâm lîdz Krasnojarskai… Visu laiku mçs bijâm

nemazgâjuðâs, tikai ûdens nodzerties. [skumji]

Baiba Bela: Un kâ bija ar to ûdeni? Tur tâ deva?

Alma Dreimane: Stacijâs vârîto ûdeni ienesa spaini un kaut kâdu biezo putru. Ar vârdu

sakot, spanni ûdeni un spanni tâs biezâs putras. Bet mums jau viòa negarðoja, un.. e… tâ. Nu, kas

bija pats iegrauzis, kas nu tur bija lîdzi... Un tad jau mûs Krasnojarskâ izlâdçja tur pie… pie tâdas

barakas uz pâïiem. Paðreiz lielie plûdi bija, tie skâbâ ûdens plûdi bijuði. Dubïi vçl bija. Un.. e… Jâ.

Un tad mçs veselîgi upç nomazgâjâmies. Un tad tur kâdas dienas mçs... Jâ, un tagad uzreizi vienâ

rîtâ pavçsta mums, kad... Gadâs tâda bûdiòa, un tur sçþ cilvçks ar papîriem iekðâ. Un tagad

mums jâparaksta ir, jâiet parakstîties, ka mçs labprâtîgi esam uz 20 gadiem izbraukuði. Un man tâ

caur smadzençm izskrien: “Â! Tad man bûs 52 gadi, kad es braukðu mâjâ.” Jâ, tâ es braukdama

nemaz nezinâju, cik man gadu... Un… e.. Jâ, un...

Baiba Bela: Un kâ? Jûs parakstîjât to papîru?

Alma Dreimane: Nç. Un es skandalçjos: “Nu, kas tas ir!” Tiem pazîstamiem es saku: “Uz

kâda pamata tad es varu parakstît, kad es neesmu pati braukusi!” Un alfabçta kârtîbâ sâka. Tai

pirmajâ dienâ lîdz tam D burtam netika. Un ar to tâ lieta beidzâs. Otrâ dienâ vairs...

Baiba Bela: Tiem vairs nevajag...

Alma Dreimane: Nç, nç, nç. [smejas abas ar intervçtâju] Tie varçja braukt tûlît atpakaï, es tâ

domâju. [smejas abas ar intervçtâju] Jâ. Un tagad mûs salâdç barþâs, un sâkam braukt uz leju.

Sâkam braukt uz leju un nobraucam vairâk kâ 200 km.. Un tagad vienâ tai pristaòâ mûs izsçdina.

Tas tâ vakarâ vçlu bij. Un nu mçs turpat, kâ nu kurð, satinamies un guïam.

Baiba Bela: Turpat tanî pieturâ? Pieturvieta arî upes krastâ?

Alma Dreimane: Tai upmalâ, jâ. Uz tâ krasta. Un…… un nezinâm, ka tâdi kukainîði, kurus

sauc par moðkâm. Nu, mçs jau nekas, kâ saka. Sâk traucçt – apsedzâs un satinâs. Bet tad bçrniòi,

kas bija ratiòos, tie no rîta vairs nebija – viòiem bija pilli deguniòi, pillas ausis, pillas mutîtes…

Viòus bija apçduðas tâs moðkas. Ar vârdu sakot, viòi bija noslâpuði. [nopietni]

Baiba Bela: Tur bija daudzi tâdi bçrniòi?

Alma Dreimane: Tâs moðkas, nu drausmîgi.

Baiba Bela: Un tie bija daþi, tie bçrniòi tâdi? Tie zîdainîði?

Alma Dreimane: Tas ir tâds, kas ratiòos... Vienai bija ratiòi lîdzi. Ar, kas tâ pie sevis bija

turçjusi, sasegusi, tie – nç. Bet tur kâdos ratiòos, pâris bija ar ratiòiem. Tie no rîta... bçrniòð ir

nosmacis. Ar vârdu sakot, tâs moðkas.... Un tagad sâkas, nu tâ...... Sâk braukt tie vergu tirgotâji.

Un es sapratu, ka ir tiem kolhoziem paziòots, lai nu nâk, ka nu ir darbaspçks savests. Labi ira. Un

tagad, kas pirmais atbraucis, tas òem tos spçcîgâkos un, ar vârdu sakot, kam mazâkas ìimenes.

Baiba Bela: Â! Skatîjâs, vai nav bçrni tiem, ko izvçlas?

Alma Dreimane: Jâ, jâ, jâ. Jâ, jâ. Nu viòð to sarakstu apskatîjies ir, un viòð òem tâdas. Un

labi ira. Tagad es tikai vçl guïu, es dzirdu, ka mani izsauc. Es aizeju... Jâ……… Un nu, un tagad tâ

tantiòa, kas nu teica, ka viòa pieòems mani par meitu, un tâ saka... mm…. Es saku: “Nu maniizsauca.” – “Paga, paga,” viòa saka, “es braukðu lîdzi.”

Baiba Bela: Tas jau bija tanî brîdî jau tiem vecajiem cilvçkiem, kad nedeva to maizi?

39

Alma Dreimane: Nç, nç. Tad vçl nezinâja.

Baiba Bela: Tad vçl nezinâja.

Alma Dreimane: Tad vçl nezinâja. Viòa tikai gribçja, kâ saka, ar sava pagasta cilvçku...

Baiba Bela: Jûs no vienas puses?

Alma Dreimane: Jâ, jâ, vienas puses. Tagad viòa atnâk un saka (starp citu, viòa ïoti labi

krievu valodu zinâja, viòa Pirmajâ pasaules karâ bija bijusi jau tur; bçrniòð arî viòai tur guï kautkur), un tâ râjas: “Kâ tad jûs tâ? Manu meitu òemat un mani nç.” Izsauc to. Nu, mums katrai savs

vârds. Viòa saka: “Viòa ir precçjusies.” Â! Nu, labi ir.

Baiba Bela: Tâ jau ir, ka precçjusies.

Alma Dreimane: Jâ, jâ, viòð saprot to un paòem to tanti ar. Tagad visas tâs manas pagastasievas..... Jâ. Viòð saka: “Tikai radiniekus.” Ahâ! Tad nu mçs gribam visas bût kopâ. Tâs nâk –

viena man mâsa, viena ðvçìerene, un, cik mçs tâs pagasta sievas bijâm [intervçtâja sâk smieties unstâstîtâja arî], tâs mçs visas tikâm tai kolhozâ. Paldies Dievam, mums laimçjâs. Mçs… mçs tikâm

pie ukraiòiem, kuri 28. gadâ bija tâdâ paðâ ceïâ izsûtîti. “Jûs negribiet kolhozu?” prasîts viòiem,kolhozus kad sâka dibinât. “Nç, mçs negribam.” Ai, die, tur ir zeme, sçta. Un lîdz 33. gadam. 33. gadâ

bez vârda runas, mmm..., bija pârvçrsts, jâ, tai kolhozâ. Laimçjâs. Par faðistiem mûs nesauca, viòimûs saprata. Viòi dalîjâs ar mums.

Baiba Bela: Arî tanî paðâ maizîtç, kas viòiem bija?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Ja viòam bija divi kartupeïi un viens guríis, tad viòð (meþâ strâdâjâm),viòð pârdalîja to uz pusçm, un mçs ïoti labi bijâm paçduði abi divi.

Baiba Bela: Ar to ukraini?

Alma Dreimane: Ar to ukraini, jâ, jâ. Ar kâdu no tiem.

Baiba Bela: Ar to tantîti arî, ja?

Alma Dreimane: Jâ. Mçs meþâ...

Baiba Bela: Un kâ jûs tur dzîvojât?

Alma Dreimane: Meþâ strâdâjâm. Vasarâ...

Baiba Bela: Pie meþa darbiem, ja?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Tas kolhozs ar saucâs, nu, patiesîbâ tas îstais vârds bija Novarjabuha,bet viòu par Smoïakovu sauca. Tur, ar vârdu sakot, tecinâja sveíus… Vasarâ no priedçm. Griezâm

un tecinâjâm. Un ziemâ lauzâm celmus, un sveíainos.. atkal kurinâjâm, un likâm katlos un.. unuz skipidâra, un darvu tecinâjâm. No kaimiòu kolhoziem brauca – to darvu priekð ratu smçres

pirka. Un skipidârs aizgâja kaut kur armijas vajadzîbâm. Un… [nopûðas] Un tâ.

Baiba Bela: Un kâ jums bija tajos smagajos darbos? Nebija ðausmîgi? Veselîba?

Alma Dreimane: Maizi bija jâpelna, norma man bija jâizstrâdâ.

Baiba Bela: Un, teiksim, tâs ziemas drçbes. Jums jau nekâ nebija. Kâ jûs tâs dabûjât?

Alma Dreimane: Piemçram, es izârdîju savu mçteli, uzðuvu… m… kâ saka, bikses. Un tur

jau nevarçja tâ viegli staigât, kaut ar karsts, jo ðite bija jânosien, te bija jânosien, un, ja jums kautkur te bija meþâ pârgâjis puðu, tad, mâjâs pârnâkot, bija liels asins plankums, jo tâs moðkas salîda

iekðâ. Tas bij kas briesmîgs.

Baiba Bela: Un viòas visu vasaru bija?

Alma Dreimane: Visu vasaru mçs strâdâjâm pie tiem... lasîjâm tos sveíus. Es jau griezt

negriezu. Bija tâdas spçcîgas sievas, kas grieza ar. Bet es biju piekomandçta pie viena vîrieða

griezçja. Un… un ziemâ to malku... Tad tur jau sievas vien tikâm galâ. Paðas laidâm, paðas...

Baiba Bela: Bija jâtiek, ja.

Alma Dreimane: Paðas skaldîjâm, paðas zâìçjâm.

Baiba Bela: Un kur tâ tantîte vecâ?

40

Alma Dreimane: Tâ bija mana mâte, viòa bija manâ maizç [iesmejas], jo viòa dabûja to

nestrâdâjoðo 200 g miltu. Maizi tur necepa, mums miltus deva.

Baiba Bela: Un kâ jûs tikât no tiem miltiem pie maizes?

Alma Dreimane: Ïepjoðkas cepâm.

Baiba Bela: Kâ tas bija?

Alma Dreimane: To mîklu ar ûdeni, tâdu pankûku sataisa un uzmet uz plîts malas, un izcep.

Un ka jûs zinâtu, ku gards!

Baiba Bela: Tikai milti ar ûdeni?

Alma Dreimane: Milti ar ûdeni. Ar ko tad? Un zupu vârîjâm baltuhu.

Baiba Bela: Kas tas?

Alma Dreimane: Tâ ir tâda... Vai! Ïoti laba recepte: tos miltus biðíi ar ûdeni tâ, tâdas

maziòas saveï...

Baiba Bela: Tâ kâ klimpas?

Alma Dreimane: Tâ kâ klimpiòas, bet tâdas sadrupina un uz pannas biðíi izkarsç, lai tâdas...

un tad ieber ûdenî vâroðâ. Un, ja vçl sâls ir klât – Oi! Ðito gardumu! Jâ, tâ mçs dzîvojâm. Un, kâ

saka, izdzîvojâm, daïçji ar pateicoties tiem, ka mçs bijâm tâdâ sâdþâ, kur, kâ saka, neviens mûs

nelamâja, neviens mûs par faðistiem nesauca… Un tie bija…

Baiba Bela: Tie bija paði pârsvarâ tie ukraiòu izsûtîtie?

Alma Dreimane: Jâ, jâ, tie 28. gada. Un pat, zinât… kâ lai to saka… tik inteliìenti cilvçki. Es te

neesu tâdus... nu, jâsaka, man nav tâda gadîjiena, tâds gadîjiens nav bijis. Tâds onkulis, kurð ðodien..

todien varçja bût man tçvs, nu viòð man stâsta, kâ nu viòiem visa tâ lieta sâkusies ir un pavisam...

Baiba Bela: Bet jûs varbût varat pastâstît arî drusciò par to. [runâ vienlaicîgi]

Alma Dreimane: Par tâm, jâ. Nç. Nu man nebija seviðías tâs krievu valodas zinâðanas, lai es

sîkumos saprastu, kad… Viòð saka: “Nu þçl, ka es neprotu latviski. Tad es gan tev pastâstîtu.” Jâ…

Nu, vai jûs to varat saprast? “Jâ,” viòð saka, “þçl, ka es nemâku latviski.” Jâ, un tâ mçs dzîvojâm. Tâ

mçs dzîvojâm, un tagad…

Baiba Bela: Teiksim, to pirmo ziemu pârlaidât. Bet tanî otrâ vasarâ jums jau bija kaut kâda

iespçja kaut kâdu mazu dârziòu ierîkot...?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Nu mçs varçjâm kartupeïus iestâdît, un mçs to arî darîjâm. Mçs

kaut kâ ieguvâm… Nu, ar vârdu sakot, kaut kâdu kartupeïu spaini un tâs miziòas ar tiem asniòiem

klât – tâs nomizojâm un krâjâm. Tâ mums bija tâ sçkla.

Baiba Bela: Ak tâdâ veidâ to sçklu dabûja?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Jo mums taèu nebija par ko nopirkt kartupeïus. Un kad, kâ saka, ja

tu biji nopircis, tad to gribçjâs apçst. Un… Jâ, un tâ mçs nodzîvojâm lîdz 47. gadam. Un tagad –

nu ir karð 45. gadâ beidzies, nu jau. Jâ. Un avîzes nâca tikai… m… kantorî. Ïoti jau gribçjâs zinât to...

Baiba Bela: Un tad jûs gâjât uz kantori lasît?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. [smejas]

Baiba Bela: Visi?

Alma Dreimane: Nu pietika jau, ka viens aizgâja, izlasîja. Tad jau tas izstâstîja, kâ mçs… kas

nu îsti ira. Nu labi ira. Tie krievi jau vispâr brînçjâs, ka mçs esam tik grâmatnijas, ka mçs, tâs sievas

un vecenes, skrienam tâs avîzes lasît.

Baiba Bela: Un vai tad viòi paði tur daudz nemaz nemâcçja lasît?

Alma Dreimane: Nç, nç, nç. Kad smçjâs viena no mums. Aizgâjusi un tagad pastâstîja avîzç,

ka nu tagad tâ fronte stâv. Un tagad viòa saka – tâ lielâ karte pie sienas. Viòa paskatîsies, kâ un cik

tad tâlu, kâ tas ira. “Nu, ko tu, bâbuðka, skaties? Ko tu tur saproti?” Viòa saka: “Un tad, kad es sâku

41

stâstît...” Jâ, nu tâ. Bet nu mçs dikti gribam... karð taèu ir beidzies, mçs taèu gribam mâjâ. Nu, vai

die, kâ gribam mâjâ [lçni, ïoti izteiksmîgi]…. ïoti gribam. Labi ira. Tagad viòi... Viòi, starp citu……

reizi mçnesî viòi brauca pie mums no rajona uzskaitît, vai mçs neesam kâds pazudis. Nu, labi bija, tâ

lieta gâja. Bet tagad mçs nu kaðíçjamies virsû, ka mçs gribam mâjâ. Viòi saka: “Nu, karð ir beidzies.

Mçs domâjam, ka jûs varat braukt ar.” Un viòi mums izdeva dokumentus, lai mçs braucam mâjâs.

Baiba Bela: Tur tie kolhoza priekðnieki, ja?

Alma Dreimane: Nç, ne kolhoza priekðnieki.

Baiba Bela: No centra?

Alma Dreimane: Bet rajona ie…. nu, iekðlietu daïas darbinieki, kas, ar vârdu sakot, mûs

apsargâja.

Baiba Bela: Vai, cik interesanti!

Alma Dreimane: Jâ! Pirms tam tos bçrnus... Tâ Lûses kundze... Jûs zinât – tâ, kas dabûja

to lçìeri.

Baiba Bela: Mm.

Alma Dreimane: Nu, bija uzdots cilvçkiem, lai evakuçto bçrnus savâc, ka visus nevar mâjâ

pârvest, bet bçrnus... Un tâ atkal òem to lietu… Tai, kâ saka, mçs esam pie sirds. Tâ atbrauc un

lasa mûsu bçrnus kopâ, un ved mâjâ uz Latviju, bçrnus vien. Nu, un tagad pçc tam viòa dabûja

lçìeri par to. Es nezinu, kas tie citi darbinieki, es atceros Lûses kundzi.

Baiba Bela: Un kas tâ Lûses kundze? No kurienes tâ ir?

Alma Dreimane: Es nezinu. No Rîgas viòa.. viòa bija nozîmçta braukt pakaï. Un tad veda

tos bçrnus mâjâs. Jâ, un… [nopûðas] daþâdi ... Vienai mammai 3 tie bçrni – 2 dçli un meita, un

viòa palaiþ... Aizbrauc tie jaunâkie, nu visi tâdi skolas bçrni, un tâ meita. Un es saku: “Nu, kâ tad.

Es nebûtu to meiteni laidusi, es bûtu tos puikas.” Tad viòa man ar asarâm teica: “Es nevienu

nesûtîju, bet teicu, ka tur varçs maizi çst, cik grib.” Un viòi bija tûlîtâs braucçji – abi divi. Kamçr,

viòa saka, vecâkais dçls pateica: “Mamma, kâ tu iztiksi, tâ es arî.” Nu ar skolnieks gan. Jâ, redzat, tâ.

Baiba Bela: Un tie bçrni aizbrauca uz Latviju un bija laimîgi?

Alma Dreimane: Tie bçrni aizbrauca, jâ. Nu un tagad, kad nu mçs tiekam...

Baiba Bela: Jums tos dokumentus sagatavoja?

Alma Dreimane: Jâ, ka nu mums dokumenti, mçs braucam mâjâ. Un smuki pârbraucâm ar.

Baiba Bela: Un kâ jûs tikât no tâs sâdþas atpakaï?

Alma Dreimane: Nu no sâdþas mçs aizbraucâm, ar vârdu sakot, kâ varçdami. Tur, piemçram,

iet smagâ maðîna. Mçs tur...

Baiba Bela: Un tâ sâdþa saucâs tâpat kâ tas kolhozs – Smoïakova?

Alma Dreimane: Jâ, jâ, jâ. Un tas otrs nosaukums viòai, jâ. Un.. un tagad pârceïamies pâri

Jeòisejai, aizejam uz pristiòu un uzkâpjam uz kuìa, un braucam. Atbraucam Krasnojarskâ, iesçþamies

vilcienâ. Un… un, ar vârdu sakot, jau to naudiòu dikti krâjâm. Mums jau maksâja ar, tâ jau nebija...

Baiba Bela: Kaut ko?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Mums jau maksâja par to darbiòu, un ja vçl normu izpildîja. Tâ

pârbraucâm. Pârbraucam un dzîvojam. Man pat te izdeva jauno pasi.

Baiba Bela: Â! Ka padomju pilsonis tomçr esat?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Kuru man, protams, pçc tam atòçma. Un tagad tâ nodzîvojâm lîdz

50. gadam.

Baiba Bela: Lîdz 50.. Un tad jûs atpakaï pie saviem vecâkiem?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Jo man jau citur...

Baiba Bela: Kur jûsu vîrs tanî laikâ bija?

42

Alma Dreimane: Vîrs bija vâcu laikâ, nu, kad sâkâs tas karð, atnâcis uz mâju. Atnâcis uz

mâju un aizgâjis uz savâm mâjâm, un sâcis… e… dzîvot. Savâcis cik tos lopus bija. Piemçram,

aitas bija izdalîtas, izpârdotas. Tâs bija cilvçki nopirkuði, un tâs bija pavçlçts dot atpakaï, bet tur

jau bija sajaukts – jçriòi iedoti pie citâm ... Tâ ka tur nekas liels nebija. Nu tas tâ. Un …….. un tad

pienâca… pienâca mûsu laiks atkal...

Baiba Bela: Un tâ viòð, ienâca krievi pçc kara, un tâ viòð palika mâjâs saimniekot?

Alma Dreimane: Nç. Viòð palika… slims bija palicies un aizbraucis uz Dobeles slimnîcu. Un

tajâ brîdî, kad viòi nâca iekðâ, tajâ laikâ viòð Dobeles slimnîcâ bija. Dobeles slimnîcâ. Un vienâ

dienâ... Tur viena meitene pazîstama, kura bija uz mînu tur uzskrçjusi, sakropïota. Viòa saka:

“Ienâk tie bijuðie pagasta vîri, tie varas vîri, un meklç, vai vîrietis kâds ar te ir no mûsu pagasta.”

Nav, nav. Nu tad tâ diena tâ pagâjusi. Otrâ dienâ vîrs bija paòemts un aizvests. Jâ.

Baiba Bela: Un tâ neviens nezin vairâk, kur viòð palicis?

Alma Dreimane: Nç, nç. Es pçc tam meklçju to... Ar vârdu sakot, es domâju, ka viòð ir kautkur aizsûtîts uz lçìeri, ka viòð ir pârdzîvojis, kâ saka, ticis lîdz kâdam lçìerim. Un tad jau aizrakstîju,

toreiz jau mçs dikti meklçjâm. Ar vârdu sakot, bija...

Baiba Bela: Un tad, kad jûs atgriezâties no izsûtîjuma?

Alma Dreimane: Nç, nç. Es vçl izsûtîjumâ biju, kad sâku... Es nezinâju, man tikai no mâjâm

rakstîja, kad…. nu, ka viòð ir paòemts. Nu tad kaut kur viòð ira. Un aizrakstîju. Atnâk man

atbilde, ka ir tur tie lçìeri pârbaudîti, nav… viòa nav. Aizsûtîts uz Rîgu tâlâk meklçðanai. Nu, ïoti

jauki, vai ne. Jâ, un tad atnâca mirðanas apliecîba……… Ar vârdu sakot, ar Aleksandra Pelçèa

vârdiem runâjot, viòð èekâ ir nosists. Un.. un, jâ, tâ slimîba – sirds vâjums.

Baiba Bela: Pierakstîts.

Alma Dreimane: Un tâ esot zîme, tâ Pelçcis domâ, ka tur ir nosists. Tâ ka viòð palicis turpat

èekâ. [Intervijâ kafijas pauze, neliels pârtraukums.]

Alma Dreimane: Lîdz 50. gadam neviens mani netraucçja.

Baiba Bela: 49. gada izveðana arî netraucçja?

Alma Dreimane: Nç, nç. Tas mani ne... Jo es jau nabaga biju, es jau vairs budzene nebiju –

tad jau budþus veda ârâ. Tad jau politiskos neaiztika. Un labi ira. Tagad, kad tâ... Vienâ dienâ man

atbrauc pakaï un saòem cieti. Jâ, jau dzirdçju, ka ir tâdi kâ, kas pârbraukuði, tie aizsûtîti uz lçìeri.

Bet es nezinu, bija jau âtrâk, jau. Bet man bija, es nezinu, kâpçc… e… es biju tur palikusi vçlâk. Tâ ka

es lçìerî netiku, bet tikai Jelgavâ izmeklçðanas cietumâ. Es nosçdçju mçnesi vai vairâk…. vairâk gan.

Baiba Bela: Un tad meitu jums neaiztika, ja?

Alma Dreimane: Kâ, lûdzu?

Baiba Bela: Meitu...

Alma Dreimane: Nç.

Baiba Bela: Un ko viòa tanî laikâ darîja?

Alma Dreimane: Viòu jau ðarlaks bija paòçmis. Viòa vairs nebija.

Baiba Bela: Kad jûs atgriezâties, jûs viòu nesatikât vairs?

Alma Dreimane: Nç, nç, viòa jau vairs ne... Es jau brînçjos, kad… kad... Jâ, un par tâm

grâmatâm ar. Vecâkiem arî bijis jâbçg prom ârâ no tâs mâjas. Un sâkâs tâ sarakste. Tçvs man

nerakstîja, ka viòi pârbraukuði mâjâs un ka nav kur gulçt, nav kur çdienu nolikt, viss, viss, kâ

saka, izlaupîts, viss kas sadedzinâts. Ej, tu sazin. Bet viòð rakstîja: “Mums grâmatu krâjums viss

gâjis zudumâ.” Tâ ka viòam sâpçja tas.

Baiba Bela: Bet citu viòð neko neteica? Tik tâs grâmatas, kas gâjuðas zudumâ?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Es domâju, ka tikai tâs grâmatas gâjuðas zudumâ. Nu, un tâ es

mçnesi...

43

Baiba Bela: Un kâ jums bija tanî izmeklçðanas cietumâ? Varbût par to jûs ar varat tuvâk

pastâstît?

Alma Dreimane: Zinat, nç. Man nekâda pratinâðana nebija. Tur… tur cilvçkus… sievas

sauca uz pratinâðanu, viòas atnâca raudâdamas. Bet es nezinu, kâpçc es nekur nekâ nebiju

iejaukusies.

Baiba Bela: Jûs tur tikai sçdçjât?

Alma Dreimane: Es tikai sçdçju.

Baiba Bela: Un cik jûs bijât kamerâ vienâ – sievietes?

Alma Dreimane: Pilla kamera mçs bijâm. Bija tâdas, bija citâdâkas tur tâs, kuras sauca. Un

bija kâdas pâris ar tâdas, ar ko es kopâ biju. Nu, es nebiju kopâ tai kolhozâ, bet tagad es iepazinu

tai cietumâ tâdas pat 41. gada izsûtîtâs. Un viena pat tâda, kas bija atbraukusi un apprecçjusies.Un, un, neskatoties uz to, viòa paòemta. Jâ, jâ, jâ. Viòa paòemta. Tad aizsûtîja… paziòoja, ka

bçrna... Ar vârdu sakot, uz mâjâm... Man neteica, paziòots uz mâjâm bija, lai aizved bçrnu, nu,

ðito puisi [râda uz savu dçlu], kad toreiz viòð nebija tik liels kâ tagad... [iesmejas] Un lai atved to

bçrnu. Un tagad to bçrnu atved.

Baiba Bela: Mazu bçrnu.

Alma Dreimane: Jâ, atved to puiku. Nu ko – kamerâ bçrnu nedrîkst likt. Bet mani ârâ nelaiþ.

Baiba Bela: Jums bçrniòð bija?

Alma Dreimane: Jâ. Puika. Un labi ira. Tagad, ka tâ, ðie nu visâdi mçìinâjuði viòu nomierinât –

viòð bïauj. Tad beigâs mani izòçma no tâs kameras ârâ un mantu noliktavâ ieslçdza ar visu puiðeli.

Nu un tad no rîta braucâm. Viena mamma teica (viòa bija lçìerî pasçdçjusi cik tur)... Viòai tâds

9 gadi atvests tas puika, un nav kur likt. Viòa vçl no tâ lçìera nav atvesta. Un tad tas ðoferis apþçlojies

par to bçrnu un vadâjis sev lîdzi, kamçr… kamçr atbrauca. Un tâ mçs sâkâm atkal braukt.

Baiba Bela: Ar visu puiku?

Alma Dreimane: Sâkâm atkal visi braukt.

Baiba Bela: Un atkal nesaka, uz kurieni, ja?

Alma Dreimane: Uz bijuðo dzîvesvietu, jo mçs tagad vairs nebijâm nekâdi politiskie – mums

bija bçgðana. Mçs bijâm bçguði. Un bçrni, kas bija pârbraukuði ar tâm mammâm, un kaut kas ar

bija pârbraukuði, ko tâ Lûses kundze bija pârvedusi, tie, ko radi bija adoptçjuði, tie palika, bet tie,

kas bija uz... tiem bija jâbrauc atpakaï. Tos atkal atveda pie mâtçm, un.. un tie brauca atpakaï.

Baiba Bela: Un vilcienâ, kâdos vagonos tagad veda?

Alma Dreimane: Nç, tagad mçs tikai ar maðînâm.

Baiba Bela: Maðînâm?

Alma Dreimane: No vienas...

Baiba Bela: Tas nebija vçl grûtâk?

Alma Dreimane: Kâ nu bij, tâ bija. Jâ. Ar maðînâm. Un tâ mçs aizbraucâm no Rîgas lîdz

Maskavai. Tas bija smags brauciens, jo pavadonis bija… bija drausmîgs. Viòð mani tur grûstîja.

Es nedusmojos uz viòu, bet es domâju, kas tam cilvçkam darîjis tâdu ïaunumu, ka viòð ir tik

briesmîgs. Kas viòam ir nodarîts, ka viòð ir tik ïauns. Un tagad visu ceïu lîdz tai Maskavai. Puika

pieiet un piebâþ galvu pie tâ reþìa. Viòð iet garâm mums, spïauj viòam sejâ. Un sargkareivis, tâds

jauns puisis, tas bij biðíiò paíîíînâjis. To viòð izpïaukâja. Aizbraucâm Maskavâ. Tur viòð... Nu

vienam otram bija… Man nebija nekas atkal seviðís, bet vienam otram.. vienai otrai bija atkal

tâdi mantu maiðeïi. Man tik bija tâds èemodâns.

Baiba Bela: Un kas jums to èemodânu iedeva, jeb jûs braucât uz to cietumu ar visu èemodânu?

Alma Dreimane: Nç, nç. Viòa puikam iedeva lîdzi, puikam, jâ. Puikam bija iedots lîdzi tas

èemodâns, kas nu tur bija sapakâts. Vairâk man nekâ nebija. Un tagad tie, kas mûs Maskavâ

44

saòem, nevarçja piebraukt (ïoti dziïð sniegs bija), ka nevarçja piebraukt tur, kâ saka, tai pieturâ...

biðíiò atpakaï... Un nu tur bija… m… tâdu gabalu jâiet. Un tagad tie, kas mûs saòem, tie nu saka:“Vai! Vai! Vai! Mantas ir tik daudz, un kâ nu...“ – “Ko nevar paòemt, lai guï sniegâ, paliek,” viòð

uzbïauj. Tagad es esmu izlikusi ârâ nu jau uz to... Nç. Nu, jâ. Mçs braucâm. Ko es runâju? Mçsbraucâm lîdz Maskavai ar maðînâm. No Maskavas mçs sâkâm, tas ir, ar vilcienu. No Maskavas

mçs sâkâm braukt ar maðînâm. “Nç, nç,” viòð saka, tas maskavnieks, “mçs nekâ sniegânepametîsim.” Nu, tur ir tie puikas, kas tur bija, tie... Tur visâdi tie cietumnieki, ar vârdu sakot,

kas bija uz to izsûtîðanu nozîmçti, brauca. Tiem izdalîja, tiem, kam tâ manta bija, lai nes to. Unman tas èemodâns tika, un es esmu nolikusi tâ uz tâ vilciena ârpusç. Un tagad nokâpju lejâ un

sniedzos pçc tâ vilciena.. Un viòð sper to èemodânu, lai... ar domu, lai man trâpîtu sejâ. Unnoðòâcâs: “Latvijas sauli jums vairs neredzçt.” Un tagad sâkâm braukt. Jâ. Salâdç mûs iekðâ.

Baiba Bela: Tas bija vilcienâ?

Alma Dreimane: Nç, tagad tai maðînâ. Un aizveda uz Krasnij Presòu. Tur tie pavadoòisaka: “To bçrnu nebâzîsim iekðâ, lai viòð paliek pie mums.” Pie tiem sargkareivjiem. Labi. Un

tagad aizbraucam tur. Tur mçs kâdu laiku bijâm, tai Krasnij Presòâ. Puika sadraudzçjâs ar tâmslçdzçjâm, ar tâm meitençm, un tâs saka: “Mçs to kameru neslçgsim ciet. Lûdzu, nenâkat ârâ. Mçs

gribam, lai tas puika paskraida pa koridoru.” Jâ. Un tâ mçs sagaidîjâm tur Jauno gadu. Jaungadarîtâ viòas bija atnesuðas viòam, kas nu nâca, kas nu katrai bija, – kâdu ïepjoðkiòu, kâdu cukura graudiòu.

Viena bija kartiòu atnesusi. Kâ redzams, viòai, nabagam, nebija nekâ. Un tâ tevi tur izcienâja.

Almas Dreimanes dçls: Es jau biju mîlulis. [Dçls pçc tçjas pauzes ir pievienojies sarunai.]

Baiba Bela: Cik tad gadu jums bija toreiz?

Almas Dreimanes dçls: Turpat 5, 4.

Alma Dreimane: Nç, kâdi 6.

Almas Dreimanes dçls: Nç, 4–5.

Alma Dreimane: Pareizi, pareizi. Jâ, jâ, pareizi. Labi. Tagad nu sâkam braukt atkal. Tagadnu mûs ved... Tur mçs labu laiku bijâm, tai Krasnij Presòâ. Un tagad nu sâkam braukt uz savu

bijuðo dzîves vietu. Atkal braucâm smuki. Mçs iekðâ tai bûdâ, puika mûs sargâ pie sargkareivjiem.Un katru reizi viòam kabatâ kaut kas bija iebâzts – vai nu suhariòð, vai cukura graudiòð.

Baiba Bela: Ka viòam vieglâk bija tâdâ ziòâ, ka nebija no tâm briesm ...? Un ko jums deva çst?

Alma Dreimane: Nç, nu mçs no pârsûtîðanas cietuma lîdz pârsûtîðanas... Tad mçs...

Baiba Bela: Bet kaut ko çst jau arî deva tur?

Alma Dreimane: Jâ, jâ, kas nu tur viòiem kuro reizi bija. Kamçr nonâcâm Kazaèenskâ, tai

rajona pilsçtiòâ, kur mçs jau bijâm. Tiem nolaidâs rokas, mûs ieraugot. Viòi saka: “Jûs nu ganmçs negaidîjâm. Nu pastaigâjiet, pameklçjiet kaut ko, kâdu darbu.”

Almas Dreimanes dçls: “Vecmamm, pârtrauc stâstît!” [Diktofons tiek izslçgts, notiekpusdienoðana. Pçc pusdienâm sarunu turpinâm.]

Alma Dreimane: Tâ mçs pamazâm aizbraucâm. Jâ, viòi saka: “Pameklçjiet paði kâdu darbu,pastaigâjiet.” Viòi pat mûs... Mçs bijâm savi cilvçki viòiem. Jâ, jâ, jâ. [priecîgi] Tâ ka mçs pazîstami

bijâm. Jâ. Viòi nenozîmçja mûs nekur. Viòi saka: “Pastaigâjiet, pameklçjiet kaut ko.”

Baiba Bela: Un ko jûs atradât?

Alma Dreimane: Nu, ko mçs atradâm. Tur bija... Nu gudrojâm, ko nu iet, ko nu... Atnâk

viens... Nu viòiem tur katru mçnesi, par tik, par cik tai rajona pilsçtiòâ, viòiem nebrauc klât... Bettie lçìernieki, kas 10 gadus bija nosçdçjuði, tos mâjâs nelaida, bet tur, Krasnojarskas krajâ, viòi

varçja brîvi, kâ saka, staigât. Un viens tur no tâ vietçjâ kolhoza atnâcis uz to atskaitîðanos,parâdîties, ka viòð ir. Tas ierauga, sâkam runâties – tâda lieta... “Vai,” viòð saka, “mûsu kolhozâ

vajag.” Un tûlît ved mûs prom uz kantori. Un tur smejas, ka nu viòð salasîjis sev meitenes. Jâ. Un

tâ mçs tikâm tai Kazaèinskâ, tai kolhozâ.

45

Baiba Bela: Turpat tajâ pilsçtâ?

Alma Dreimane: Pie tâ rajona, tai kolhozâ, kas tur rajona malâ bija. Tâ ka mçs neaizbraucâm

vairs uz to savu bijuðo dzîvesvietu, otrâ pusç tai Jeòisejai. Jâ.

Baiba Bela: Un kâdâ kolhozâ tad jûs nokïuvât? Kâ to sauca?

Alma Dreimane: Jâprasa ir dçlam, kâ viòu sauc.

Baiba Bela: Un kâ tur ar tiem darbiem bija un dzîvoðanu?

Alma Dreimane: Nu, zinat. Par tik, par cik mçs tai ciemâ iegâjâm, mçs tikâm fermâ pie

lopiem. Es tiku pa priekðu teïus kopt, pçc tam par slaucçju. Un tâ, ka labi bija.

Baiba Bela: Ai, te mûs grib pârtraukt. [Diktofons tiek izslçgts. Acîmredzot ieradusies filmçtâjugrupa.]

Baiba Bela: Jâ, varbût pastâstiet, kâ jûs iepazinâties.

Alma Dreimane: Mçs vienâ kolhozâ tikâm. Jo es jau teicu – tur jau lasîja tos strâdniekus,

kâdi nu viòi bija. Un tai ìimenç viòiem vecâki bija paòemti un divi brâïi. Un tas viens brâlis aizgâja

par... nu tur, kur vîri. Un tas otrs brâlis kâ ìimenes loceklis. Un tâ mçs sâkâm kopâ strâdât, kamçr

sastrâdâjâm to puiðeli.

Baiba Bela: Un kâ tas bija? Tur nebija grûti arî ðausmîgi? Praktiski tomçr bez medicînas jûs

tanî ciemâ dzîvojât.

Alma Dreimane: Jâ. Tur tâdas krievu tantiòas. Tâs bija gudrâkas par mûsdienu mediíiem.

Tâda lieta bija, ka man te kâjâ tâds augonis sâkâs. Un tik briesmîgi sâkâs, ka es nevaru ne stâvus,

ne guïus, it nekâ. Dzintara tçvs râjas, ka tik jçls cilvçks var bût, ka tâds augonîtis un no tâ mocâs.

Un tagad ienâk viena latviete, apskatâs. Viòa saka: “Vai dien! Dreimaòkundze, jums ir roze.” Kas

pazîst. Nu ko. Nu atkal dabû to paðu tantiòu, kas to Oskari íçra. Nç, es to Oskari pati noíçru, to

Dzintaru es pati noíçru. Man tagad jûk tas Oskars ar to Dzintaru. Tas ir mans mazdçls. Un

tagad.. Jâ. Viòa atnâk, kaut ko skaita. Un, zinat, tik briesmîga sâpe man izskrien cauri visai tai

kâjai, un papçdî atdurâs tâ sâpe. Nu, un sâka dzît. Ar vârdu sakot, man tâ sâpe vairâk nebija. Jâ.

Un tâ tantiòa...

Baiba Bela: Tad tâ tante, viòa bija tâda, kas tur visus tâ ârstçja?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Viòa tur visu, visu... Ar vârdu sakot, kam kâda vaina bija, tas griezâs

pie viòas.

Baiba Bela: Un kâ jûs vçlâk vçl sat........? Jûs tad aizbraucât uz mâjâm visi kopâ jeb atpakaï

tanî 47. gadâ?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Mçs aizbraucâm – Dzintars, Dzintara tçvs, mçs aizbraucâm pie

maniem vecâkiem. Un viòa vecâmâte un vecaistçvs aizbrauca uz savu mâju, uz Kandavu. Viòi

kandavnieki. Nu tad viòus neaiztika, viòus otro reizi vairs neaizsûtîja.

Baiba Bela: Un tanî 50. gadâ, tad jûs vienu paðu ar dçlu aizsûtîja?

Alma Dreimane: Jâ, jâ.

Baiba Bela: Kur tad viòð palika?

Alma Dreimane: Viòð kâ brîvs pilsonis ar pasi kabatâ atbrauca pie mums.

Baiba Bela: Uz turieni, uz to Sibîrijas ciemu?

Alma Dreimane: Uz turieni, jâ, jâ. Bet nu dikti lielîgs....

2 AAlma Dreimane: Beigâs tas………. milicijas priekðnieks aizsauc viòu. Viòð saka: “Paga,

paga. Kâ tu pie tâs pases tiki? Dod pasi ðurp!’’

Baiba Bela: Atòçma, ja? [Intervçtâja sâk smieties, stâstîtâja arî.]

46

Alma Dreimane: Atòçma to pasi, jâ. Palika tâds pats izsûtîtais, jâ. Tikai ar to starpîbu, ka

nebrauca ðurp caur cietumu, bet...

Baiba Bela: Pats atbrauca, ja.

Alma Dreimane: Bet... Jâ, jâ. Tâ tâ lieta bija.

Baiba Bela: Un kâdos darbos tad jûs tur gâjât pçc tam?

Alma Dreimane: Es fermâ strâdâju. Tas lçìernieks aizveda mûs uz to savu kolhozu un...

Almas Dreimanes dçls: Pçc tam jau dârzniecîbâ.

Alma Dreimane: Ko?

Almas Dreimanes dçls: Pçc tam jau dârzniecîbâ.

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Pçc tam. Bet sâkumâ jau es biju fermâ. Un tad atnâca viena lçìerniece,

kaut kâda…… kaut kâds studçts cilvçks, kas nosçdçjis 10 gadus lçìerî. Un tad atvçra to

dârzniecîbu. Sâka to... Un tad mçs sâkâm tirgoties, braucâm uz… audzçjâm visu ko.

Baiba Bela: Ko, piemçram?

Alma Dreimane: Nu, puíu kâpostus, kurus viòi nepazina, tâdus kâpostus, tomâtus, sîpolus.

Sîpolus mçs tâdâs lielâs koka mucâs skâbçjâm un sûtîjâm prom, gâja uz ziemeïiem. Jâ. Viòi, tâds

kolhozs...

Baiba Bela: Interesanti, jâ.

Alma Dreimane: Piemçram, mçs... Kur tu nu liksi to. Tagad tâ mûsu priekðniece, tâ lçìerniece,

tâ tai kantorî prasa: “Varbût mçs svçtdienâs varam uz tirgu braukt?” – “Ç,” viòð saka, “te jau

mçìinâja gaïu vest uz to tirgu. Tur nekâda peïòa nav.” Bet, kâdi jau nu mçs esam, tie latvieði, muïíi.

Baiba Bela: Spîtîgi, ja. Ko iedomâ, to izdara.

Alma Dreimane: Ko mums... Divas latvietes mçs braucâm uz to tirgu. Ko mums…[ieklepojas]ko mçs pârdodam, to mçs aiznesam uz kantori.

Baiba Bela: Â! Ïoti godîgi. Un kâ jums gâja tâ tirdzniecîba?

Alma Dreimane: Labi bija. Jâ, jâ, labi. Mçs pârdevâm...

Baiba Bela: Ar tiem paðiem dârzeòiem, ko jûs tur izaudzçjât?

Alma Dreimane: Jâ, jâ, ar tiem paðiem dârzeòiem. Sâkumâ puíu kâpostus viòi nepazina,

viòi prasîja: “Kas tas ir? Biezpiens?” [klepo] Nu un tad, es saku, tos sîpolus mçs sûtîjâm prom tiem

ziemeïniekiem uz tiem lçìeriem, kur viòi gâja. Un tâ mçs tur dzîvojâm.

Baiba Bela: Un kâ jûsu puikam? Taèu skolâ bija jâsâk iet? Kâ tas?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Un ar to skolu...

Almas Dreimanes dçls: 4 klases nobeidzu.

Baiba Bela: Krievijâ, ja?

Alma Dreimane: Un pârbrauca mâjâ, un gribçja iet ... Kaimiòos, tur Kaíeniekos – tur krievi,

un tur krievu skola. Viòð gribçja iet uz krievu skolu, bet sarunâjâm tur ar to mûsu latvieðu skolas

direktori...

Baiba Bela: Ka òem latvieðu skolâ tomçr.

Alma Dreimane: Viòa saka: “Pietiks tepat darba. Lai tik pasçþ vienu gadu tai paðâ klasç.”

Almas Dreimanes dçls: Tâ ka es dabûju 2 gadus sçdçt 4.

Baiba Bela: Valodas dçï. Un kâ jûs tikât lîdz tai, kad jûs atbraucât atpakaï uz Latviju? Kurâ

gadâ paziòoja, ka jûs esat brîvi un varat atgriezties mâjâs? Kâ tas notika?

[Fonâ runâ stâstîtâjas dçls.]

Alma Dreimane: Nu, nezinu, kâ. Tas ir izgâjis no prâta. Bet zinu tikai to, ka nevienu dienu

negribçju ... Priekðsçdçtâjs gribçja, lai vçl paliekâs, jâ, un to gadu nostrâdâ, bet – nç. Nevarçju,

ïoti gribçjâs mâjâ.

47

Baiba Bela: Un, tikko dabûja tos dokumentus, uzreiz braucât atpakaï?

Alma Dreimane: Jâ. Tad tûlîtâs nolikvidçjâm visu... Mums jau tur bija govs, bija... Ar vârdu

sakot, govs. Un.. un… un...

Baiba Bela: Tâda maza saimniecîba?

Alma Dreimane: Jâ, jâ, paðu iztikðanai. Aitas un cûkas paðu çðanai. Un toreiz bija tâdu laiku

likums, ka, ja bija tai saimniecîbâ cûkas, tad cûkas âdu vajadzçja nodot. Un tad bija tâs cûkas

jâdîrâ. Un neesam tâdu lietu... neprotam. Tad smçjâmies... Blakus mums dzîvoja latviete, ðodien

viòas nav vairs. Kâ mçs to cûku kâvâm… Atnâca jau tur palîgâ ar…

Baiba Bela: Kâ nu bija?

Alma Dreimane: Protams, dienâ mçs sâkâm. Un tad ar lampu staigâja apkârt – viena vai

otra, mçs staigâjâm, kad tie vîri dîrâja. Nu cûku ir grûti dîrât, un nav jau raduði ar. Âda jânodod.

Baiba Bela: Tad godîgi bijât?

Alma Dreimane: Jâ, jâ, mçs bijâm godîgi.

Almas Dreimanes dçls: Nu kâ – nodot valstij. [Stâstîtâjas dçls skaidro kâdam, kas nesaprot,kam tâ âda jâdod.]

Alma Dreimane: Kurpes taisa no cûkâdâm.

Cits: Lai pa porâm iet ûdens iekðâ.

Baiba Bela: Es dzirdçju, ka jûs par to krievu skolu runâjât, par to, kâ jums tanî krievu skolâ gâja.

Almas Dreimanes dçls: Nç, es teicu – latvieðu. Nu, es jau biju uz 5. klasi pârcelts, un mani

tagad iegrûþ 4. Pirmo diktâtu es uzrakstîju bez nevienas garumzîmes. Nu un nâkoðo tad es uz

visiem burtiem, kur tik vajadzçja, toreiz vilku.

Baiba Bela: A, bet tos latvieðu burtus, tos jau jûs mâcçjât jeb...?

Almas Dreimanes dçls: Nç, man aizliedza mâcîties, jo es sâku tai krievu skolâ laist jau iekðâ

latvieðu burtus.

Alma Dreimane: Viòam laimçjâs ar tai krievu skolâ ar skolotâju. Viena tâda skolotâja, jûsu

gados, arî ar attiecîgu skolas izglîtîbu, un tâda meitene, tâda komjauniete. Un jau iepriekð tâ

komjauniete saka: “Nu, Dzintars jau nâks pie manis, es òemðu viòu sev.” Nu labi, labi. Nu ïoti

nepatîk, bet ko tu darîsi. Es taèu nevaru teikt tai komjaunietei nçe. Tagad aizejam abi divi... Nu

tur tâs mammas iet ar tiem bçrniem... Nâk tâ gados vecâka skolotâja iekðâ un apíer viòu: “Tas

balodîtis nâks pie manis.” – “Lûdzu, lûdzu, Anastasija Nikolajevna.” Un tâ ienâk, tâ jaunâ: “Kur

tad Dzintars?” “Anastasija Nikolajevna paòçma.” Un, tâ kâ es gribçju, viòð tika pie tâs vecâs

skolotâjas.

Baiba Bela: Kâdâ ziòâ viòa bija laba?

Alma Dreimane: Viòa bija kâ skolotâja jau vçrtîga un arî kâ cilvçks. Kad tur visâdas kâdas

nepatikðanas bija tam Dzintaram, viòa...

Almas Dreimanes dçls: Bija jâkaujas ar tiem krieviem.

Baiba Bela: Par ko tad jums bija jâkaujas?

Almas Dreimanes dçls: Tâpçc, ka viòi skaitîja tâdu pantiòu: “Ej, latið. Kuda ïetið? Pod krovatjgavno kïevatj.” Par to bija jâkaujâs. Bet es neieðu padoties.

Baiba Bela: Un jûs tur viens pats tâds latvieðu puika bijât jeb citi arî vçl bija? [intervçtâjasmejas]

Almas Dreimanes dçls: Bija tâds Liepiòð Petjka, bet viòð jau bija pçc idejas krievs. Bet nu jau

latviski viòð nemâcçja nemaz, nu Liepiò Pçteris.

Alma Dreimane: Jâ, jâ, bet viòð jau bija latvietis. Un Brieþa kundzes....

Almas Dreimanes dçls: Tas jau vecâkâs klasçs....

48

Alma Dreimane: Tas vidusskolâ gâja jau. Jâ. Tâ viòð bija.

Almas Dreimanes dçls: Viòi tâ labsirdîgi, tas jau nebija tâ, bet nu jâkaujas bija.

Alma Dreimane: Bet vienreiz tâda lieta, es eju, par cik mçs pilsçtiòâ tai maliòâ bijam, eju pa

ielu – divi puikas kaujas. Nu èupâ – viens gar zemi, un otrs slâna no virsas, no vietas. Tagad pieeju –

vai diev, tas virsçjais ir mans. Es viòu norauju nost un tagad uzrauju to otru augðâ. Kâ jau mâte – to

savu dçlu þçlo. Un tagad tramdu to, es teicu: “Ko tu tâds liels puika ïaujies viòam sevi sist. Sadod

viòam, lai viòð iet mâjâ.” – “Jâ, vai tad es to varu, ko viòð. Es jau to neesu çdis, ko viòð.” Tâtad laikam

runâja, ka mçs, tie latvieði, çdam...

Baiba Bela: Labâk.

Alma Dreimane: Labâki, jâ. Un tad tâda lieta. Pirmo reizi, kad mçs tur, tajâ sâdþâ, bijâm, otrâ

pusç Jeòisejai, man tie draugi bija tâdi... tagad tâda meitenîte ieskrien pie manis. Es saku: “Tu pusdienas

paçdi?” – “Jâ.” – “Ko tu çdi?” – “Sups.” – “Nu kâdu – ar gaïu, ar pienu?” – “Nç. Prosto tak sups. Bet, kad

es izaugðu liela un ieðu darbâ tâ kâ mamma un brâlis, tad es çdîðu sups s molokom.” Tad jûs saprotat....

Cits: Kas tas pirmais un kas tas otrais? Ko viòa çdîs, kâdu zupu? [Vîrieða balss, laikam nofilmçtâjiem.]

Alma Dreimane: Tâ ir tâ boltuha. Sapurpina tos miltus un.... Kad viòa ies darbâ, tad tur

pielies pienu klât. Un tad man bija jâsmaida, kad Þirinovskis, kur rakstîja to savu dienasgrâmatu,

kâ nu viòð to badu cietis. Es bûtu viòam teikusi: “Bet neviens krievu bçrns nav çdis pillu vçderu,

visi dzîvoja pusbadâ. Ne jau viòð viens pats.”

Baiba Bela: Jo bija nabadzîba liela visur.

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Bet, kad viòð ies darbâ, tad... Nu mums, lai nu cik gaïas gabaliòu

dabûja lielu, kâ saka, vai kas bija tai zupâ ielikts, tas tika atdots viòam. Labi. Tagad nu mçs

taisamies braukt mâjâ, kad... Nu tur, kâ saka, ko neòems lîdzi, to pârdod. Ne jau bija cilvçkiem

nauda, bet viòi tur iedod gaïas kriksîti vai ðo, vai to. Uzkarsç…. Un tagad es, ielikusi èuguniòâ uz

plîti, èurinu to gaïu un taisîðu, òemðu – bûs uz ceïa lîdzi. Bet nu jâparauga, vai ir mîksta. Un es,

tâdu kriksîti paòçmusi, tagad un çdu, raugu par to garðu. Nâk viòð iekðâ: “Mamma! Tu tâ kâ mazs

bçrns çdi gaïu.” …………….Viòð to nebija redzçjis, ka pieaudzis cilvçks çd gaïu. “Jâ,” viòð saka,

“tu tâ kâ mazs bçrns çdi gaïu.”

Baiba Bela: Mjâ. [intervçtâja smejas]

Alma Dreimane: Mjâ. Tâ viòð ir bijis.

Baiba Bela: Un kâ jums gâja, te atgrieþoties? Un kurâ gadâ tas bija?

Alma Dreimane: 57., 56.?

Almas Dreimanes dçls: 56. jûnijâ, 6 gadi, jâ.

Baiba Bela: Un kâ te ar darbu bija un dzîvoðanu?

Alma Dreimane: Nu kolhozâ.

Baiba Bela: Tur tâ òçma, teiksim?

Alma Dreimane: Jâ, jâ.

Baiba Bela: Nu kâ, savçjais bijis tomçr, ja?

Alma Dreimane: Es turpatâs biju. Es skaitîjos kâ savçjâ. Jâ. Neviens man nepârmeta, neviens

uz mani neskatîjâs tâ.

Baiba Bela: Mh. Turpat pie saviem vecâkiem atgriezâties?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Viòu mâjiòâ mçs dzîvojâm. Un.. un tâ.

Baiba Bela: Un kâds darbs tad te bija jâdara tâlâk?

Alma Dreimane: Dârzniecîbâ strâdâju.

Baiba Bela: Dârzniecîbâ?

49

Alma Dreimane: Jâ. Te dârzniecîba ar bija. Un tad es paliku slima – ïoti. Es jau nezinâju, kas

man par lietu. Izrâdâs, man kuòìa èûla. Un slimnîcâ man pârmeta, ka es smagi esmu strâdâjusi.Es teicu, ka es gribçju çst, tâpçc man bija jâstrâdâ. Tagad man ir viena piektâ daïa tâ kuòìa no 60. gada.

Un tâ es dzîvoju.

Almas Dreimanes dçls: Vieglâk uzturçt, mazâk jâdod çst, bet bieþâk.

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Bieþâk, bieþâk.

Baiba Bela: Tad jau tas izlîdzinâs.

Alma Dreimane: Es jau kâdas 6 reizes pa to dienu çdu. [priecîgi] Es jau smçjos – bija tur nomums tâdiem vîriem ar tâdas operâcijas. Viòi tagad pçc tâm operâcijâm nâk mâjâs, tâpatâs dzer,

tâpat guï grâvî – vienalga, ziema vai vasara.

Cits: [Fonâ ïoti garðîgi smejas, vîrieða balss.]

Alma Dreimane: Jâ. Un es tagad, aizbraukusi uz pârbaudi, tagad þçlojos dakterim, es saku:“Kâ tâ?” Nu tie, ko viòð tâpat izgriezis. Es saku: “Un es netieku lîdz galam.” Viòð saka: “Nu jâ. Un

jûs esat sava kuòìa vergs.” Jâ, tâ viòð ir. Tâ viòð ir.

Baiba Bela: Un lîdz kuram gadam tad jûs tanî dârzniecîbâ? Visu laiku, lîdz pensijai nostrâdâjât?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Pçdçjos divus gadus es aizgâju uz skolu çst tur vârît bçrniem. Tad es

tur kâdus pâris, divus gadus...

Baiba Bela: Tepat ðitajâ ....... (?) ?

Alma Dreimane: Nç, tur mâjâs, Bikstos. Jâ. Nu un tâ. Dçls sâka te… te dzîvot…. Atskrçja

dçls viòam. Nu ko, auklçtâju vajag, jâ. Jâ. Pârmeta jau kaimiòi, ka es varu viena pati iztikt – ko esskrienu prom, ðurp.

Baiba Bela: Nu jâ. Bet palîgu taèu arî vajag. Jums tagad ir viens mazbçrniòð jeb jau ir vçl?

Alma Dreimane: Divi bija. Tagad viens ir.

Baiba Bela: Kâdi traìiski tie likteòi sanâk. Mh.

Alma Dreimane: Un tâ 25 gadi jau es esu te nodzîvojusi.

Baiba Bela: Ðeit?

Alma Dreimane: Jâ, jâ.

Baiba Bela: Vai! Cik daudz sanâk.

Alma Dreimane: Nevar jau vairs to, kâ, kâ saka, ko varçja, bet cik jau nu var.

Almas Dreimanes dçls: Kâ tad nevar? Tev paðai sava saimniecîba ir. Jâ. Vistas viòai ir, un

tad viòa çdina un câïus audzina.

Baiba Bela: O! Kur tad to var, jo te taèu ir pilsçtas tâ kâ mâjiòa?

Almas Dreimanes dçls: Tur mums tâlâk ir kûtiòas!

Baiba Bela: Kûtiòa, jâ. Tad jûs bez darba nemaz nevarat.

Alma Dreimane: Bet, zinat, nevar ar aizmirst. Piemçram, no rîta es ceïos agri – 5.00 jau.

9.00 atkal jau eju atmigâs. Izeju ârâ – klusums, ne kâds kaut kur izkaptis.. e… kapina, ne rubeòirubina…… Kâdreiz pilnîgi skan, kad tai rubeòu laikâ [priecîgi], kad tie tçvi to savu dziesmu taisa.

Jâ. Visa pamale skançja. Tagad – nekâ.

Baiba Bela: Kad tas bija? Jûsu jaunîbâ?

Alma Dreimane: Jâ. Savâs mâjâs, savâs mâjâs kad dzîvoju. Un kaimiòos... Izeju ârâ, un

kaimiòos izkaptis kapina.

Baiba Bela: Â. Jûs runâjat, ka arî agrâk, tad âtrâk tas darba cçliens sâkâs, ja? Ka tagad ilgâ

gulçðana tomçr ir. Tad jau no saules lîdz saulei. Jâ. Re, kâ ar tiem tçjas pârtraukumiem iznâca tâ,it kâ âtrâk viss tas stâsts, aprâvâs. Es domâju, ðim tam mçs pârlecâm pâri. Varbût var atgriezties

pie kaut kâ, kas jums paðai tâds zîmîgs liekas? ……. Ko mçs nemaz neparunâjâm – par tâdiem

smalkumiem. Jo es skatos, ka te arî vçl kamoliòi un adîklîði ir.

50

Alma Dreimane: Knapi, nevar jau vairs, kad noskrien valdziòð no irbja, tad vairs nevaru

redzçt uzòemt.

Baiba Bela: Bet arî, teiksim, tur, Sibîrijâ, jums ar nâcâs izmantot tâs savas zinâðanas, ko jûs

mâkslas skolâ bijât tur ieguvusi?

Alma Dreimane: Nç, nç. Kâdu kamzolîti kâdai noadîju. Tas bija viss. Tur tâdas lietas nav.Viòi tur ne auþ, ne vçrpj. Tur tâda lieta nebij.

Baiba Bela: Un kâ tad var jaunas drçbes, kâ ar tâm tur dabûja gatavu? …. Teiksim, jums

paðiem, ja kaut kas...?

Alma Dreimane: Ko viòi var dabût, to viòi nopçrk veikalâ. Viòiem tâ nav. Viòiem tâdas drçbes nav.

Baiba Bela: Un jums vecâki no ðejienes sûtîja kaut ko arî, ja vajadzçja?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Kad jau sâkâm sarakstîties, tad jau mçs saòçmâm paciòas.

Baiba Bela: Tâs paciòas bija arî tanî pirmâ izsûtîjuma reizç, jeb tad nekas?

Alma Dreimane: Nç, nç.

Baiba Bela: Tad nekas. Pa kara laiku taèu nevarçja...

Alma Dreimane: Tad jau netika... Pirmâ – nç. Es sâku rakstît, kad tas karð bija beidzies. Tad es

sâku rakstît, bet viòi jau nebija vçl no bçgïiem pârbraukuði. Bet, kad bija atgriezuðies, tçvs aizgâja uz

to ciema padomi. Izrâdâs, tur cilvçki saglabâjuði vçstuli. Man saka, nu tur nav viòiem.. A tâ vçstule

nav laista pazuðanâ, bet... Kad mçs aizbraucâm tai kolhozâ tai 41. gada pavasarî, priekðsçdçtâja dçls

beidza vidusskolu. Nu kâ, jau tûlîtâs, protams, armijâ prom un attiecîgi… uz attiecîgu mâcîbu

iestâdi, un iztaisa viòu par virsnieku, un armijâ. Tagad labi ir. Viòð karo, karo, kamçr iekaro jau

Latvijâ. Tagad viòð ienâcis Latvijâ, un viòð atraksta tçvam vçstuli: [tâlâk ïoti izteiksmîgi] “Tiem

cilvçkiem, kas pie tevis ir, dod, ko tu vari. Jo, kâ viòi ir dzîvojuði, to es uzrakstît tev nevaru. Tas tev

paðam jâredz ir. Un atsûti man Almas Osvaldovnas adresi, es aizieðu pie viòas vecâkiem un pastâstîðu,

kur viòa ir.” Pçc laika viòð atrakstîjis tam tçvam un atvainojies, ka pa Meitenes ceïu viòi aizgâjuði,

viòð nav ticis. Bet tçvs teica, viòð saka: “Mçs jau nebijâm mâjâ tai laikâ. Tikpatâs viòð nebûtu mûssaticis.” Un tad viòam laimçjâs – viòð izgâja, aizgâja, kâ saka, Vâcijâ ar. Pârbrauc atpakaï, un tad

viòð stâstîja, kâ (sveðvaloda viòiem tai vidusskolâ vâcu)... Un tagad tai Vâcijâ, nu visi tur izbçguði,

kur viòi ieiet vienâ pagrabâ, viòi atrod 2 sievietes – kâdas skolotâjas ar savu mammu. Tagad nu

varçtu sarunâties, viòð saka: “Bet parunât es nevaru. Uzrakstît es varu.” Un tad, kâ saka, ko viòð

gribçjis teikt, to viòð uzrakstîjis. Viòð saka: ’’Bet parunât es nevarçju.’’ Un tad patika tas.. tas, kâ

saka, dzîves veids, kâdi viòi, cilvçki, dzîvo, ka viòi it nekâ nezina. Nu tagad pârbrauc mâjâ. Kad

pârbrauca, viòð strâdâja pie mums par meistaru. Un tad viòð daudz man stâstîja, kâ viòam ir gâjis.

Viòð saka: “Atbraucam Krasnojarskâ. Tagad ir baznîcas atvçrtas.” Viòð teica: “Es ar iegâju tai

baznîcâ. Viena tantiòa man piebiksta, ka jâòem cepure nost.” Un viòð, var redzçt, ka viòu tas ir tâ

apvainojis, ka viòð nezin, ka baznîcâ jâòem cepure nost, ka viòð nezin, ka baznîcâ viòam liek... Viòð

teica: “Un tad viòi tur naudu meta.” Viòð teica: “Es arî 35 rubuïi iedevu.” Tur jau pa rubulim viòi

varbût met. Viòð teica: “Es ar 35 rubuïi iedevu.” Jâ, un tad man patika, kâ viòi domâ, tomçr tie, kapie tâs çverìçlîbas bçrnu ir vainîgs tas, ka viòiem nav ticîbas. Kad tâs baznîcas attaisîjâs... Tur

skolotâju ìimenç vienâ tâds nevaldâms puika. [klepo] Tâ skolotâja nu it nekâ tur netiek ar viòu galâ.

Tâ skolotâja man vienreiz èukst, viòa saka: “Zinat, nekâdâ galâ vairs netikâm ar viòu.” Viòa saka:

“Tas tâpçc, ka viòð nav kristîts.” – “Iedevâm,” viòa saka, “mçs jau nedrîkstam. Aizsûtîjâm pie

radiem, un tie aizveda uz Jeòisejsku un nokristîja viòu.” Viòa saka: “Nu redzçs, kâ nu bûs.”

Baiba Bela: Un kâ bija? [abas smejas]

Alma Dreimane: Nu nezinu, kâ tâ lieta beidzâs. Kad mçs braucâm prom, jâ, viòa saka tâ.

Nu, tâ viòð ira!

Baiba Bela: Un kâ bija tas kontrasts, kad jûs atbraucât, kâ viòi jûs uztvçra? Nu, tîri tâds – tas

kultûras ziòâ. Vçl tas kontrasts kâdâ veidâ varçja izpausties starp jums un tiem, kas tur jau dzîvoja?

51

Alma Dreimane: Zinat...

Baiba Bela: Viòi tâ nebrînîjâs par daudzâm lietâm, kas jums ir?

Alma Dreimane: Viòi brînîjâs, viòi par visu...

Baiba Bela: Par ko, piemçram?

Alma Dreimane: Viòi par visu ko – par mûsu drçbçm, brînîjâs par mûsu apìçrbðanos. Es

saku: “Aizej uz kantori, paskaties kartç.” – “Ko tu, bâbuðka, skaties, tur tu taèu nekâ nesaproti.”Brînâs, ka tu paòem avîzi un meklç, cik tâlu fronte ir, vai tu tiksi, vai ir tâlu, vai drîz bûs miers, vai

bûs Latvija atbrîvota… Viòi jau par tâdâm lietâm arî neinteresçjâs.

Almas Dreimanes dçls: Un galda kultûra jau ar viòiem nebija. Piemçram, tagad viòiem

bija kâdas viesîbas. Es tâds mazs puika biju. Viens krievs sçþ mammai blakus. Un tagad nu tâdaskonservu kârbas atgrieztas. Nu ieliek tajâ, un viòð ir ar to dakðiòu iebraucis.. nu tai… Mçs tik

skatâmies, viòð to konservu kârbu, nu.. ieliek visu sev. Vecmamma saka, vai tad.. lai paòem biðíiò.Viòð saka: “Es tâ skatos, neviens vairs neòem, es jau tur iegrâbos viens pats.” Un tagad viòð, cilvçks…

Alma Dreimane: Jâ, sirsnîgi tâdâ ziòâ, ïoti.

Almas Dreimanes dçls: Tad jau tu pastâsti, tur tâ kòaze Bebotova ar taèu bija?

Baiba Bela: O! Pastâstiet gan, kas tad tas...

Alma Dreimane: Jâ, viòa, izrâdâs, no Rîgas paòemta…. Viòa paòemta bija no Rîgas….Viòa, es nezinu, kâdâ fakultâtç, viòa studçja… Un tagad viòu atved…… Â! Viòa nonâca lçìerî.

Viòa nonâca lçìerî, tur viòa... Viòa arî 41. gadâ bija paòemta. Nonâca lçìerî, un tur viòas zinâmo...Â! Tas bija otrreiz, kad mçs bijâm, tad mçs satikâm ...

Baiba Bela: Tad otrreiz jûs satikât.

Alma Dreimane: Jâ, jâ. 50. gadâ. Nu jâ, tad viòa 10 gadi jau bija to lçìeri nosçdçjusi un viòabija izsûtîta pie manis. Es viòai prasîju, vai viòa ir… nav radiniece tai rakstniecei Olgai Bebotovai.

Viòa teica: “Tie esot tâdi...” Viòa man sîki stâstîja, kas tie par kòaziem ir.

Baiba Bela: Â! Par saviem radiem?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Kad viòa nav... Un… un tad viòa bija tikusi pie meitenes tai lçìerî. Un…

m… tas bçrna tçvs bija vâcietis, un tas.. tas ar tika atbrîvots tai Krasnojarskas krajâ dzîvot. Untad viòð atbrauca pie viòas, vai kâ tur bija. Viòi kopâ...

Baiba Bela: Viòi kopâ dzîvoja.

Alma Dreimane: Jâ, kopâ ìimenç dzîvo.

Almas Dreimanes dçls: Viòai jau tas vîrs bija austrietis.

Alma Dreimane: Nu jâ, es teicu, vâcietis viòð bija.

Almas Dreimanes dçls: Austrietis – tas nav vâcietis.

Alma Dreimane: Â. Tas nav vâcietis. Man viòi..

Almas Dreimanes dçls: Tu nejauc divas daþâdas lietas!

Alma Dreimane: Labi, labi. Un tagad viòð brauc prom. Ar vârdu sakot, viòam ir tiesîbasbraukt uz mâjâm. Un kâ viòð ir iekritis? Es nezinu, viòð vizinâjis pa kâdu upi laivâ meitenes, un

viòi iebraukuði tur, kur nevajag.

Baiba Bela: Krievu (?) zonâ, ja?

Alma Dreimane: Iebraukuði tur, kur nevajag. Un cauri bija – viòi brauca spiegot. Un… untagad viòi aizbrauc. Izrâdâs, viòas draudzene, kura arî bija Rîgâ, evakuçjâs, nu, kad brauca tie

vâcieði prom, aizbraukusi ir. Un tagad viòa.. m.. viòa sâk sarakstîties un uzzina... Tâ meitene, kaduzzinâjusi, ka viòa ir paòemta, viòa aizskrçjusi tûlît uz to dzîvokli un paòçmusi (nu vçl nav bijusi

tâ kontrole iekðâ), paòçmusi viòas to… to kastîti ar viòas dârglietâm. Nu viòiem tur diezgangrûti gâja. Tâ viòa rakstîja, kad ir... Bet viòu tagad... un to kastîti viòa paòçmusi tagad lîdzi ir. Un

viòa saka: “Mûs glâbj tâ mana dârglietu kaste...”

52

Baiba Bela: Mh, ka to viòa varçja pârdot kaut ko.

Alma Dreimane: Ka tâ netika viòiem.

Baiba Bela: Mh, un vçl jûs teicât, ka tas ukrainis jums stâstîjis tos stâstus, kâ viòi ir izsûtîti.

Alma Dreimane: Jâ, viòi ir...

Baiba Bela: Jûs atceraties? Varbût jûs varat par to pastâstît drusciò?

Alma Dreimane: Zinat, viòi ir izsûtîti. Un dibinâja kolhozus. Un nu neviens jau negrib. “Jûsnegribat kolhozus? Lûdzu, tur aiz Krasnojarskas otrâ pusç Jeòisejai, tur…. ir zeme. Òemat, cik jûs

gribat, plçðat, cik jûs gribat.” Lûk, un viòi bija aizvesti. Jâ, viòi bija aizvesti. Un… un lîdz 33. gadamplçsuðies, ka briesmas. Strâdâjuði, lai nu viòiem bûtu. Un 33. gadâ bez vârda runas... Kur tad nu

sûtîs? Kolhozâ. Un 33. gadâ viòiem ðausmîgs bads tur bijis – labîbas un kartupeïu ziedu laikâuznâcis sals. Tur jau tas sals bieþi iznâk. Uznâcis tas sals, un nav bijis ne kartupeïu, ne graudu,

nekâ. Viòð saka: “Lielâkoties jau izdzîvojâm tie, kas sitâm nost suòus, kaíus, visus tos apçdâm.”Un turpatâs elevatoros otrâ pusç Jeòisejai, kur tâ labîbas savâktuve ir, tur ir pills ar graudiem, un

nedod viòiem it neko. Nç. Tâ. Jâ…… Briesmîgi bijusi.......

[Diktofons uz brîdi izslçgts.]

Alma Dreimane: Tos lçìerniekus tagad laiþ ârâ. Tagad Jeòisejskâ viens lçìernieks (starp citu,

viòð kaut kâds aviâcijas darbinieks no Liepâjas), tâds feins puisis, tiek tur nu izsûtîts. Un tagad...nu tur strâdniekus vajag tai uzòçmumâ, bet nav kur palikties. Tagad milicijas priekðniekam ir liels

dzîvoklis, un viòð viòam vienu istabiòu iedod. Iedod vienu istabiòu, bet viòam ir sievas mâsa.Tam virsniekam ir sievas mâsa. Un tagad abi divi jauni cilvçki. Nu ko… Vienâ dienâ tas nu redz,

ka labi tur vairs nav. Tas sazinâs ar to Kazaèinsku, ar mûsçjiem, un atsûta viòu pie mums, to puisi.Atsûta pie mums to puisi. Nu viòam tur ierâda kâdu dzîvojamo platîbiòu, un viòð tur apmetâs.

Tagad nepaiet ilgs laiks – meitene pie viòa atbrauc ar èemodânu. Jâ. Nu tagad viòð jau sapaziniesar mums ir. Par tik, par cik puikam nekâ nav, un mçs tagad esam bagâti – mums ir kartupeïi un

piens, un tâ. Nu tur viòi nâk pie mums. Nu mçs jau esam sapazinuðies ar viòu, nu viòð atved tomeiteni. Un viòð tâds varens vîrs, varena auguma, un viòa tâda maza, sîka meitenîte. Viòa pat, kâ

saka, piena krinku (?) nevarçja paòemt, cik viòai sîkas rociòas bija. Un tagad Dzintars visâdi viòaipriekðâ tâ. Vai tu liksies mierâ? Nç, viòð atkal ar viòu tur tâ un ðitâ. Tagad blakus mums dzîvo ar

tâlo ceïu lîdzstaigâtâja, un tai tâda meitene (vecâka gan par Dzintaru) Marutiòa. Un tagad... Nuviòa tur izciemojas un saòem, ko tur nu es varu viòiem iedot. Un viòa aiziet. Viòð saka: “Kâpçc tâ

meitene nerunâ pa latviski?” Es saku: “Viòa jau ir krieviete. Kâ tu gribi, lai viòa runâ pa latviski?”Tagad nu es pastâstu tai Krûzenkundzei(?), ka nu kâda mums tâ saruna bija un kâ Oskars…

Dzintars iemîlçjies. Tagad viòa prasa viòam: “Nu, Dzintar! Vai nu tâ Pâvilskopa meitene ir skaistâka,tâ tev labâk patîk kâ Marutiòa?” – “Viòa ir krievene.” Un tâ saka: “Jûsu dçls... Jums vedekla

krievene nebûs.” [smejas] Jâ, viòa ir krievene. Jâ, un ar to ir viss pateikts.

[Bez ieraksta diktofona lentç notiek saruna, kas ir par citu tçmu. Kad diktofons atkal ieslçgts,nav îsti skaidrs uzreiz, par ko ir saruna.]

Baiba Bela: O! Un kâ jûs iestâjâties tur, un kad tas bija?

Alma Dreimane: Nu vienkârði ierindas aizsardze, nekâda amata man nebija.

Baiba Bela: Un no kura gada jûs bijât tur?

Alma Dreimane: Kâ tas ir? 40. gadâ man jau bija pagâdâta... Apmçram 31. gadâ.

Baiba Bela: Interesanti. Un tâ jûs tâdos pasâkumos ar tur piedalîjâties, tajos aizsargu?

Alma Dreimane: Nu zinat, mums tur nekâdi seviðíi... Nu, ko mums, kad tur kâdus mâjturîbas

kursus rîkojâm un kâdus rokdarbu kursus, bet tâ neko seviðíu. Mums brauca mâjturîbas

instruktore apkârt pa mâjâm. Un.. un mums bija tai mâjturîbas sekcijâ tur ðâds tâds inventârs.

Starp citu, to laiku gaïu svaigo konservçjâm bleía litra burkâs. Un tad aizvalcçjamâ maðîna bija,

un tâ bija tai sekcijai. Un tâ, kâ saka, nâca... Ar vârdu sakot, kurð kaut ko darîja ar svaigo gaïu, tas

53

aizbrauca pakaï un paòçma, un aiztaisîja burkas ciet, un novârîja, un nolika pagrabâ. Un, kad

vajadzçja, atgrieza vaïâ.

Baiba Bela: Tad nâkoðajam, ja?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Atgrieza vaïâ. Rudenî – putnus un tâs cûkas, teïus, kad kâva. Tad tai

laikâ, ar vârdu sakot, es paòçmu. Nu tâ mums nekas cits nebija. Un tad tâ mâjturîbas instruktore

gâja apkârt, viòa arî tur, kâ saka, vadîja auðanu un...

Baiba Bela: Un jums jau arî tâ izglîtîba tomçr ïâva kaut ko vadît?

Alma Dreimane: Nç, nç.

Baiba Bela: Jeb jûs nç?

Alma Dreimane: Man nebija kad. Man nebija kad.

Baiba Bela: Jûs ar to saimniecîbu...?

Alma Dreimane: Starp citu, vîrs ar bija aizòemts, viòð bankâ, tai Krâjkasç, strâdâja – pagastâ.

Un tâ ka es no visa atteicos. Es teicu, ka mçs abi nevaram, mums vienam ir jâbût mâjâ. Un mani ar

tas neinteresçja, visa tâ lieta. Mana saimniecîba man bija svarîgâka. Tâ ka es...

Baiba Bela: Un tad par vecâkiem daþi jautâjumi. Par jûsu mâti – kâ viòai bija vârds?

Alma Dreimane: Minna Gûlâna.

Baiba Bela: Tas ir viòas iepriekðçjais, pirms laulîbâm?

Alma Dreimane: Nu jâ. Minna Gûlâna.

Baiba Bela: Gûlâna? Vai, cik interesants uzvârds! Jûs nezinât, kâ viòa pie tâda tikusi? Viòa

neko nestâstîja?

Alma Dreimane: Nç, nç. Nezinu.

Baiba Bela: Un viòas dzimðanas gadu jûs zinât?

Alma Dreimane: Nç, zinat, to es – nç.

Baiba Bela: Un mirðanas?

Alma Dreimane: Es arî neatceros. Es daudz ko neatceros.

Baiba Bela: Bet cik viòai bija gadu, kad viòa mira?

Alma Dreimane: Pâri astoòdesmitiem bija – kâdi 83 vai 84.

Baiba Bela: Un tçvam kâ bija vârds?

Alma Dreimane: Tçvam – Osvalds.

Baiba Bela: Osvalds Nadziòð, ja. Un viòam tos dzimðanas gadus arî.

Alma Dreimane: Ar nezinu, neatminu.

Baiba Bela: Un cik gadu viòam bija, kad viòð aizgâja?

Alma Dreimane: Viòam ar bija pâri astoòdesmit. Tieðâm, cik, es neatceros, bet pâri astoòdesmit.

Baiba Bela: Un cik viòiem tad bçrni bija – 2?

Alma Dreimane: 2, jâ, jâ. Brâlis 19 gadu vecs mira ar meningîtu.

Baiba Bela: Un tagad par jums vçl ir – par laulîbâm un par bçrniem.

Alma Dreimane: 2 bçrni man bija.

Baiba Bela: Bet faktiski tad jau 3. Tad tas mazais puisîtis.

Alma Dreimane: Â! Jâ, jâ.

Baiba Bela: Un kâ viòiem bija vârds, un kad tad viòi bija dzimuði?

Alma Dreimane: Meitai bija Rita.

Baiba Bela: Viòa bija 193...?

Alma Dreimane: Jâ, 33.

Baiba Bela: Un Dzintars ir dzimis?

54

Alma Dreimane: 45.

Baiba Bela: 45. gadâ.

Almas Dreimanes dçls: 27. februâris.

Baiba Bela: Un kâ jûsu vîram bija uzvârds, kad jûs pirmo reizi precçjâties?

Alma Dreimane: Dreimanis.

Baiba Bela: Dreimanis.

Alma Dreimane: Heinrihs.

Baiba Bela: Un tas bija 28. gadâ, ja? Un jûs otrreiz arî precçjâties jeb nç, tâpat...?

Alma Dreimane: Nç.

Baiba Bela: Tâpat dzîvojât kopâ. Un kâ bija vârds vîram?

Alma Dreimane: Tam pirmajam?

Baiba Bela: Nç, otrajam.

Alma Dreimane: Ansis.

Baiba Bela: Un uzvârdâ..... (?) ?

Alma Dreimane: Rozîtis.

Baiba Bela: Un te ir par tiem apcietinâjumiem. Tas man ir paðai apmçram pierakstîts. Bet te

ir viena... Pârsûtîðanas cietumâ jûs fotografçja?

Alma Dreimane: Jâ, jâ.

Baiba Bela: Un kâ tas bija, ka viena bilde tâpat, ja, lîdz krûtîm?

Alma Dreimane: Nç. Abas vienâdâ garumâ, tikai dçlis uz krûtîm.

Baiba Bela: Vienai. Un kas tur rakstîts?

Alma Dreimane: To es nezinu. To man uzkâra. Vai tad man bija prâts toreiz meklçt...

Baiba Bela: Skatîties.

Alma Dreimane: Jâ, skatîties, kas tur. Tâpat bija domu pilla galva. Bet tâs man nav. To man

tagad, kad nu skatîja to reabilitçto lietu, nu, to izsûtîto par to reabilitâciju. Tad to man atsûtîja,

to vienu. Tâ ir ðite bijusi – Jelgavâ vai Rîgâ, kur nu viòa ir bijusi. Bet tad tâ otra, ar to dçli uz tâm

krûtîm, tâ, kâ redzams, nâkusi man lîdzi uz to...

Baiba Bela: Turieni.

Alma Dreimane: Es tâ secinu, jo tâ ir atsûtîta.

Baiba Bela: Un kâda bija tâ sajûta? Parasti tâ kâ tâdus noziedzniekus fotografç.

Alma Dreimane: Jâ, jâ.

Baiba Bela: Nebija briesmîgi tobrîd, jeb tad jau viss bija zinâmâ mçrâ vienalga?

Alma Dreimane: Tad jau bija tâ... Domâðana par to nemaz nebija.

[Ierakstâ bojâjums. 1,5 min lente iet, bet mikrofons izslçgts.]

Baiba Bela: Deva jums to mâju jeb jûs nopirkât?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Atdeva. Viòa te bûtu palikusi tukða. Ar vârdu sakot, atïâva mumstur ieiet. Un tagad ienâk tâ viena latviete un saka, ka nu tâ priekðsçdçtâja sieva ir teikusi, ka mçs

esam grjaznajas þenðèinas. Nu, bet viòa stâsta...

Baiba Bela: Tâpçc, ka jûs to grîdu.... (?)

Alma Dreimane: Jâ. Bet viòa saprot, par ko ir runa. “Ko,” viòa saka, “ðitâ krievu cûka sauks

mûs...” Viòa tagad pieskaita sevi pie mums. “Mûs sauks par grjaznajâm þenðèinâm! Kur es esmudivreiz diennaktî mainîjusi kreklu?” Bet viòa saka: “Ðodien man ir utis, un es nekaunos no tâ, kaman ir utis.” Un ïoti apvainota viòa ar bija, kad mûs tâ...

Baiba Bela: Nosauc.

55

Alma Dreimane: Mûs tâ, jâ.

Baiba Bela: Bet jums jau nebija tâ mâja tik netîra, tâpçc ka jums lopiòiem bija sava kûtiòa.

Alma Dreimane: Nç, nç. Tikai mçs. Mums jau...

Baiba Bela: Krieviem tie lopiòi dzîvoja pa viòu istabu?

Alma Dreimane: Jâ, jâ, jâ. Visi istabâ. Piemçram, sivçni zem krâsns. Viòiem jau tâ krâsns ir

tik augsti koks, tâda koka kaste, vidus tukðs, un lûka priekðâ, kur var... m...

Baiba Bela: Ieskriet.

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Un tur sivçni vai vistas, kas nu kuram ir, tur dzîvo. Nu un teïð pie

gultas piesiets. Jâ.

Baiba Bela: Un kâ jûs viòiem...? Jums taèu ar bija lopiòi vçlâk kaut kâdi?

Alma Dreimane: Bija, bet...

Baiba Bela: Un kâ viòiem? Jûs kûtiòu uztaisîjât kâdu?

Alma Dreimane: Viòi kûtiòâ. Jâ. Viòiem kûtiòa bija. Pirmo reizi mums nebija, tikai cûka bija.

Baiba Bela: Kur jûs to turçjât?

Alma Dreimane: Viòai bija tâda bûdiòa no kokiem uzcelta sçtâ.

Baiba Bela: Un ziemâ kâ viòa?

Alma Dreimane: Ko?

Baiba Bela: Tâ cûciòa ziemâ? Un pa vasaru?

Alma Dreimane: Nç, nç. Viòa tikai... Mçs jau tâdu prâvu nopirkâm, kaimiòu kolhozs bija

iegâjis naudas grûtîbâs, un tas pârdeva tâdas paprâvas. Nu toreiz mçs jau tajâ meþâ labi pelnîjâm.

Baiba Bela: Un jums arî to naudiòu uz rokas deva?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Uz rokas deva. Pat vienreiz tâda lieta pienâca, ka kolhoza

priekðsçdçtâjs ienâca, vai es nevaru paliençt, iedot viòam naudu, ko nopirkt miltus. Viòam nav

priekð mums ko miltus nopirkt. Protams, viòð jau atdeva.

Baiba Bela: Viòð atdeva?

Alma Dreimane: Jâ, jâ.

Baiba Bela: O! Tad jau solîdi.

Alma Dreimane: Tad jau viòð atkal mums tos miltus izdalîja, tad jau atkal atdeva. Jâ.

Baiba Bela: Ârkârtîgi solîds.

Alma Dreimane: Un veikaliòð bija. Nu, tâda...

Baiba Bela: Ko tanî veikaliòâ varçja dabût?

Alma Dreimane: Nu, ko tur varçja dabût – ðòabi. Es nezinu, vai tur vçl kas bija.

Baiba Bela: Teiksim, ziepes kur jûs òçmât?

Alma Dreimane: Ziepes mums dalîja. Jâ. Par cik mçs bijâm tie meþa strâdnieki un vasarâ tie

podsoèkenieki (?), tad mums dalîja ziepes un priekðautus. Un kas tie priekðauti – arî bija tâdi, kâ

nu saka, tâdi svçtdienas priekðauti. Kâdi nu kuro reizi bija atvesti. Un tad interesanti ar tâm

ziepçm. Zinat, nekad nevajag bût ... nav labi, ka vecâki iemâca bçºnam smalkjûtîbu. [ïoti nopietni]Piemçram, veselu gabalu nedeva, bet pârgrieza uz 4 daïâm to, nu, ðito gabalu. Nu ja, cik ta viòð

tâds ir. Un tagad nu puses gabals – es ieeju pçc tâm savâm ziepçm. Viòð grieþ, un iznâk viòam viena

puse mazâka un viena lielâka. Nu. Man tâ nosâp sirds. Bet es paòemu... Viòð man neiedod rokâ

vienu, bet viòð noliek uz roku, un, lûdzu. Nu es paòçmu to mazâko, kaut gan þçl..

Baiba Bela: Paðai pieklâjîba neïâva òemt lielâko.

Alma Dreimane: Nç. Neïâva òemt.

Baiba Bela: Bet tieðâm... bet, kâ tad drçbes varçja mazgât, teiksim? Tur taèu tas gabaliòð

ziepju nepietiek tâm drçbçm.

56

Alma Dreimane: Nç, nç, nebija. Uztaisîjâm pelnu, kâ saka, pelnus...

Baiba Bela: Tâ kâ vecos laikos....

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Tur nebija... labi, ka bija rokas ko nomazgât. Tâdas lietas nebija.

Baiba Bela: Paði kaut kâ pirtî varçja iet jeb...?

Alma Dreimane: Paði kaut kâ... Pirtî aizgâjâm. Pirts bija. Jâ, pirts katram bija pie mâjas.

Un, par cik es dzîvoju pie vieniem krieviem, vienâ krievu ìimenç, tad man jau tur bija tai ziòâ labi,

ka es tur tai pirtî. Un atkal – tur visu dara sievas, vîri – neko. Piemçram, tai ìimenç, kur es biju,

sievai kâdi 10 bçrni bija. Vecâkai meitai jau paðai bçrniòð, un mazais ðûplîtî, pçdçjais. Un tagad tas...

2 BAlma Dreimane: ... nebraucat mâjâs. Gaidiet, kad es nâkðu, sazâìçsim malku, pârvedîsim.

Jâ, un tagad tâdu sausu koku nolaiþam, nozâìçjam...

Baiba Bela: Ar to sievu?

Alma Dreimane: Ar to saimnieku, jâ, ar to. Un sazâìçjam tâdus, kâ var pârvest, kâ pagales.

Pârvedam. Un mana doma ir – no rîta, kamçr mçs iesim uz darbu, mçs abi divi sazâìçsim, lai

bûtu viòai ko kurinât. Tagad viòð sçþ un pîpç. Es saku: “Saimniek, nâkat, iesim to malku sazâìçt.

Saimniek, nu nâkat!” – “Ko tu bâzies viòam virsû,” tâ sieva saka, “nâc, iesim sazâìçt.” Viòa

domâja, ka es gribu sâkt ðpâsçt ar to viòas veci.

Baiba Bela: Jûs gribçjât viòai darbu atvieglot?

Alma Dreimane: Jâ. Ziniet, smieklis man bija. [abas ar intervçtâju smejas] Patiesîbâ tur

vajadzçja raudât, bet man nâca, zinat, smiekli. Un tad pienâca diena, kad viòam bija jâiet armijâ,

viòam bija jâiet armijâ prom. [nopietni] Nu, jâiet armijâ, un tad viòð...

Baiba Bela: Neskatoties uz to, ka viòam 10 bçrni jâuztur?

Alma Dreimane: Jâiet armijâ, un tad viòð bija aizgâjis uz kantori un teicis ir, ka Almai nav

no mums prom jâiet. Viòa var dzîvot mûsu mâjâs, mûsu bûdâ, kamçr, kâ saka, kamçr viòa brauks

uz mâjâm. Vçl tagad es jûtu viòa rokas spiedienu, kad mçs atvadîjamies tai rîtâ…. Un, piemçram,

pa to ziemu auksts. Tad viòi abi divi guï uz krâsni, es uz tâda plata beòía, un tad tâda lâva ir – bez

nekâ, pliki dçïi. Bçrni norauj savas pufaikas, paliek pagalvî un guï. Kad tie sâk èuinîties, mazais

bçrns èîkstçt tai ðûpulî, tad viòð ceïas augðâ un kurina to bleía krâsni. [nopûðas] Nu, kad viòð

aizgâja tai armijâ, tad to uzòçmos es, jo viòai bija ïoti ciets miegs – viòa nepamodâs. Es tad

kurinâju to krâsniòu un ðûpâju to mazo bçrniòu. Jâ. Viòð palika kaut kur Latvijâ, pie Daugavpils.

Baiba Bela: Tas vîrs? Viòð neatgriezâs?

Alma Dreimane: Jâ. Tâ bija. Tâ viòi, tie cilvçki, tur dzîvoja. Ziniet, tas ir… tas ir… ar vârdu

sakot, to nevar izstâstît. Tas ir paðam jâredz. [ïoti izteiksmîgi] To nevar... Jâ, tâ mums bija….

Baiba Bela: Bet tâ es klausos, ka tie vîri necik uz strâdâðanu nebija, ka tâs sievas tur darîja

visus tos smagâkos darbus?

Alma Dreimane: Tâs sievas, jâ, jâ. Un tâs sievas sestdienâs kurinâja to pirti, tad viòi aizgâjauz to pirti, veselîgi izpçrâs, un tad viòi ar to paðu netîro kreklu nâca mâjâs.

Baiba Bela: Ar to paðu nâca atpakaï?

Alma Dreimane: Un tad viòi atnâca mâjâ un nokrita uz grîdas, uz to ar nazi izberzto,

nokasîto, to tîro, un tad, kamçr viòi izsvîda. Un tad viòi vilka to kreklu nost un vilka tîru kreklu.

Baiba Bela: Cik jocîgi, jâ.

Alma Dreimane: Un tad, kad es skatîjos to filmu “Fronte tçva pagalmâ”, tad man ïoti grieþ

acîs tas... grieza, ka tiem vîriem nâk… krekli nâk no tâm biksçm ârâ ... Pâvuls un tas, kâ viòu

sauca, Cilinskis laikam... Ar vârdu sakot, tie vîri... Un ka viòiem tas, man tâ grieza acîs, ka...

Baiba Bela: Tur tomçr nelika tos kreklus ârâ, tur iekðâ lika.

57

Alma Dreimane: Mums taèu bija... Es pirmo reizi... Kâ tas reþisors nebija uztvçris to, ka

Latvijâ vîri nenâk no pirts ar krekliem virs biksâm. Normâli ap... ar vârdu sakot, siksna pa vidu,

krekli biksâs.

Baiba Bela: Bet Krievijâ tas bija… tur ârâ, ja?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Tas krekls tad laikam... viòa vieglâk noraut, kad viòð ir piesvîdis. Un

tad norauj nost, un... Vai.. [nopûðas] Tur daudz un daþâdi tâdi kuriozi bija.

Baiba Bela: Piemçram, vçl kâds?

Alma Dreimane: Grûti jau atcerçties. Jâ, par tiem lopiem. Piemçram, kolhozam tas siens

paliek, un viòð tai pïavâ ir sakrauts. Un tad ziemu, kad ir sniega ceïð, tad brauc pakaï. Un tâs

kolhoza govis, nu tâs, kolhoznieku, staigâ pa tâm ielâm… to ielu un lasa to izkrituðo sienu. Un

viòas aiziet prom, nezin kur, pa to ceïu prom lasîdamas, jâ. Un vienam tâ govs iekritusi tai, nu tur,

kur ar ìçpeli kûla, tas jau ir, ar zirgu, ar zirgu, kur dzen to kuïmaðînu.. un tur ir tâds grâvis, tur ir

tâds grâvis, kur nu iet tas... un tâ govs iekritusi un noslîkusi.

Baiba Bela: Noslîkusi, ja?

Alma Dreimane: Nu meklç to govi un atron. Beigâs sauc Dzintara tçvu ar palîgâ to govi

nodîrât. Un to gaïu apçdâm visi, mçs ar dabûjâm par to, viòð dabûja par to.. par to palîdzçðanu

gabaliòu. Kas tur – vai nu Dieva kauts, vai cilvçka, tas vienalga. Un viòa saka, nu nekâda jau labâ

nebija tâ govs, piena jau maz deva. Zinat ko, tas lopiòð, kad viòð ir badâ, pusbadâ staigâ... [uzsvçrti]

Baiba Bela: Cik tad jums gotiòa deva pienu? [runâ vienlaicîgi.]

Alma Dreimane: Nç, man toreiz nebija – pirmo ... Tâ cûka bija, un tad es aitu nopirku. Aitu

nopirku. Un tagad man ar bûs gudra aita – staigâs. Nekâ, kad viòu izlaida sçtâ, viòa kâpa pie loga

un skatîjâs iekðâ, un bïâva.

Baiba Bela: Gribçja atpakaï istabâ. [smejas]

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Nç, istabâ viòa nedzîvoja, bet viòa redz, ka es esu iekðâ, pa to logu,

un bïauj, lai viòai es dodu çst. Viòa negâja pa ielu meklçt. Tâ ka samaitâju vien tik lopu. Nekas

man neiznâca no tâ prâtîgâ lopa.

Baiba Bela: Un ko jûs...? Priekð kam to aitiòu vajadzçja? Jûs vilnai viòu òçmât jeb

gaïai? [runâ vienlaicîgi]

Alma Dreimane: Gaïai, jâ, jâ. Bet tâda izdevîba bija, ka naudiòa biðíiò bija, un kâdam vajadzçja

un ...

Baiba Bela: Tur tâ vilniòa kaut kâda... varçja to dziju savçrpt?

Alma Dreimane: Jâ, jâ. Mçs savçrpâm.

Baiba Bela: Tad paði sev dþemperus adîjât?

Alma Dreimane: Tâda patâs, tikai nemazgâtu, bez kârðanas, bez it nekâ. Un, kad izmazgâ,

tad vairs nç. Tad laikam tie tauki tura viòu, laikam. Satura to dziju.

Baiba Bela: Ko jûs adîjât no tâs?

Alma Dreimane: Zinat, zeíes, cimdus. Un es jau te pati ... Man vilnas tas kamzolis mugurâ,

pârbraucu ar to mâjâ un aizbraucu atkal atpakaï...

Baiba Bela: Ar to paðu?

Alma Dreimane: Ar to paðu. Vai, zinat, jâ.

Baiba Bela: Bet otrreiz jau bija tie apstâkïi arî tur labâki jeb tâ neko nevar teikt daudz?

Alma Dreimane: Ziniet, mçs bijâm varbût iedzîvojuðies. Un vispâr jau uz mums… nu vispâr

jau uz mums skatîjâs kâ uz augstâkiem radîjumiem. Tâ ka mums tâdas... nu, tur ar priekðniecîba...

Tie ar skatîjâs citâdâk kâ uz tiem vietçjiem. Vietçjie, tie valdîbas vîri, kas mûs pârbaudîja, tâ... Nu

kur, kad pasaka: “Ej un meklç kaut ko pats sev darbu.” Kur tad mçs – neko nesûta, nekur neved,

58

ej un meklç, kur tu atrod kaut ko labu. Jâ, jâ, jâ. Tâ ka tai ziòâ, es saku... Peldçjâmies Jeòisejâ……..

Un tagad, pagâjuðo ziemu... Mums mazâ rajona avîzîte nâk, “Saldus Zeme”, un tur arî nâk reizi

mçnesî vai kâ tâda nodaïa, kur.. m… tie dzejnieki… e… raksta. Un mums te viens skolotâjs bija

uzrakstîjis dzejoli: “Nu sveika, mana ziema baltâ, / Mums vçlreiz abâm tikties lemts.” [ïotiizteiksmîgi] Un, zinat, es visu laiku nezinâju, kad es atkal esmu satikusies ar ziemu. Un ðo ziemu

es… kad es izlasîju to dzejoli, tad es taèu 88. reizi satiekos. Un man tas palika tâ kâ sakâmais vârds,

tâ kâ lûgðana, kad es no rîta gâju ârâ, tad es teicu: “Nu sveika, mana ziema baltâ,/ Mums abâm

vçlreiz tikties lemts.” [ïoti izteiksmîgi] Vai mums vçl bûs vçlreiz tikties... ? Un tad es tâ pârdomâju

visu to. Es domâju, es varçju aizpeldçt, ar vârdu sakot, Jeòisejâ, kad es peldçjos, tur bija vispâr jau

ïoti strauja. Piemçram, kad tie puikas, kas peldâs, kas tie tâdi pussportisti, laiva brauc lîdzi, tad

viòi 2 km nopeldçja uz leju. Jâ, tâ, ka ïoti strauja... Es domâju, es taèu varçju nepakustinât rokas

un kâjas tâdâ brîdî. Jo mums turpatâs, tas bija otrreiz, kad es biju, turpatâs tai Jeòisejas malâ mçs

bijâm. Mçs gâjâm, bçrni gribçja iet.. m.. peldçties, un jâiet lîdzi bija. Un tad es ar pie reizes...

59

NMV 556

PÇTERIS ANÈUPÂNS, dzim. 1928.

Intervija: Rçzeknç, 1997.Intervçja: Mâra ZirnîteAtðifrçja: Mâra Zirnîte

Publikâcijai sagatavoja: Mâra Zirnîte

Pçteris Anèupâns ilgus gadus strâdâjis par vçstures skolotâju, arî savas personîgâs dzîves notikumusvçrtç ar vçsturnieka precizitâti. Viòa izglîtîba un karjera aprâvâs brâïa dçï. Publikâcijai sagatavotsfragments par represijâm Latgalç, no kurâm cieð ne tikai sodîtie. “Es redzçju padomju varâ tâdukarjeras ziòâ absolûtu bezperspektivitâti,” saka Pçteris Anèupâns. Rçzeknç viòam atsaka darbu arargumentu: “Tu pats zini, eksistç taèu kapitâlistiskais ielenkums, jâbût modram!” Tad viòð izvçlçjâstuvâko skolu un sâka strâdât Dagdâ.

Intervijai Pçteri Anèupânu ieteica viòa bijuðie skolnieki. Neskatoties uz varas iestâþu nelabvçlîbu,Pçteris Anèupâns savu talantu un spçjas lika lietâ. Ar mani viòð runâja latvieðu literârâ valodâ.

Pçteris Anèupâns: Vârda pçc es zinu savu, savu vecvectçvu – Andrievs, viòa vienîgais dçls

arî ir bijis Andrievs, dzimis vçl klauðu laikos – 1851. gadâ. Un tad viòam bijis daudz bçrnu – 5 dçli

un 2 meitas. Meitas izprecçjâs.

1 dçls aizbrauca, kâ latgalieðiem tas bija parasts, uz Petrogradu, strâdâja Putilovas rûpnîcâ.

Tas bijis Francis, sûtîjis naudu mâjâs. Tas bijis Francis, un tad par ðo naudu Antons, Konstantîns

un Staòislavs ir uzcçluði mâjas. Ðî ìimene ir bijusi relatîvi turîga Latgales apstâkïos, jo viòiem ir

piederçjusi viena vienîba zemes, kâ toreiz krievi uzskatîja, uèastok. Kâ kurâ rajonâ, Latgalç tas ir

apmçram 30 ha, un tad, kad 28. gâja viensçtâs – tâ kâ viòi bija 3 brâïi, tas jaunâkais Pçteris, tas

bija pamâcîts, tas aizgâja strâdât uz dzelzceïu, viòi centâs paòemt vairâk zemes, ejot viensçtâs, un

dabûja 41 ha zemes. Un tomçr nosprieda ðie trîs brâïi, ka precçsies viens, lai nevajadzçtu zemi

dalît un bût nabagiem. Un tâ laime ir kritusi manam tçvam, Konstantîns apprecçjâs, Antons un

Staòislavs nodzîvoja vecpuisî. Mûsu paðu ìimenç draudzîgi kopâ dzîvoja, kopâ strâdâja. Un

manam tçvam Konstantînam atkal bija 6 bçrni Latvijas laikâ, tâ kâ mçs izaugâm ïoti lielâ ìimenç.

Bieþi vien pie galda mums sçdçja 12 un 14 cilvçku.

Un tagad, atceroties tos laikus, man tas Latvijas laiks un tâ lielâ ìimene ðíiet kâ tie labie gadi,

tie saulainie gadi. Zeme bija neiekopta, mçs katru gadu kaut ko piearâm klât, kaut ko

nomeliorçjâm. Ziniet, un pat tâ atmatu lîðana un arðana, tas notika visiem kopâ, pieauguðiem un

bçrniem. Katru gadu kaut ko – tâ kâ arkls plçsa kaut ko.

Tâ man ir palicis atmiòâ tas Latvijas laiks kâ nemitîga augðupeja, ka ar katru gadu dzîve gâja

kalnup. Protams, nu ïoti sûrâ darbâ, ïoti sûrâ darbâ. Kâ mçs strâdâjâm toreiz. Nu un, kad 40., 41. gadâ,

kad atnâca padomju vara, tâ kâ visâ Latvijâ, tad mums tas viss mainîjâs uzreiz. Pirmkârt, jau

vecâkais brâlis Modests, viòi nodibinâja te tâdu ìimnâzijâ un skolotâju institûtâ, te tâdu pagrîdes

grupu. Neko jau viòi daudz te nedarîja, drukâja lapiòas, izkaisîja, nacionâla rakstura lapiòas, nu,

atklâja to visu. Viòu naktî no 15. uz 16. maiju arestçja, un tâ viòð vçlâk no Centrâlcietuma tika

aizvests uz Astrahaòu un tur novembra mçnesî notiesâts uz nâvi. To es uzzinâju tikai jau tagad,

neatkarîgâs Latvijas atjaunoðanas laikâ, kad Augstâkâs tiesas Reabilitâcijas daïa man ïâva izskatît

biezo sçjumu ar visiem dokumentiem, sâkot ar, kâ krieviski tur teikts, protokols doznaòija [no

krievu – par atzīšanos], kad tika nopratinâti viòa klasesbiedri, kas apliecinâja, ka viòi esot tajâ

pagrîdes organizâcijâ, un pçc tam lçmums par arestu, tad aresta orderis, tad pratinâðanas

60

protokoli Rçzeknç (Rîgâ viòð netika pratinâts, pratinâðana atsâkâs Astrahaòâ), lîdz beidzot ar

Staïingradas garnizona kara tribunâla tiesas sçdes protokolu.

Viòi bija tâ grupa – skolnieki, 4 cilvçki, bet viòus sasçja kopâ ar tâdu latvieðu nacionâlo

leìionu. Viòi atzîst, ka paði ir bijuði tajâ organizâcijâ, bet paði. It kâ organizâcija ir sâkusies

Latvijas armijâs, kad to pârveidoja par Latvijas teritoriâlo korpusu. Viïèuks apraksta, ka viòð

brauc uz Astrahaòu tajâ paðâ eðelonâ (Jâòos, 41., karð bija tikko sâcies) kopâ ar Grînu, Jûliju Lâci.

Viòð sâkumâ ir braucis caur Daugavpili, aizbraucis, ðíiet, uz Jaroslavïu... un Jaroslavïâ ir

pârlâdçti viòi liellaivâs, un tais liellaivâs drausmîgos apstâkïos viòi ir aizsûtîti uz Astrahaòu, un tad

viòi ir atraduðies Astrahaòas kremlî. Tur ir bijuði vairâki cietumi. Teiksim, Leonîds Breikðs, kâ tas ir

rakstîts, viòð ir bijis cietumâ Nr. 1, manam brâlim materiâlos ir Nr. 2, ka tas esot bijis izmeklçðanas

cietums.

Mâra Zirnîte: Jûs esat ne tikai viòa lietu, bet arî daudz ko citu esat pçtîjis?

Pçteris Anèupâns: Mani ðis jautâjums, dabiski, interesç, kur jau kaut ko es dzirdu, esinteresçjos. Es Augstâkajâ tiesâ nosçdçju divas dienas to biezo sçjumu, kurâ bija varbût kâds 1000

lapu, kamçr es viòu tur izlasîju un izrakstîju to, kas attiecas uz manu brâli. Tur tâ lieta saucâs tâ

krievu valodâ Delo Ozolina Petra Ivanovica i drugih [Kriev.– Lieta: Pēteris Ozoliņš un citi, red.].

Tas Ozoliòð ir Varakïânu kârtîbnieks bijis Latvijas laikâ, un tas ir, kâ jau èekai ir parasta lieta, –

izveidota ir mâkslîga grupa, kura nemaz personîgi nepazina viens otru, nu un kopâ viòus tiesâja

kâ latvieðu nacionâlâ leìiona dalîbniekus. Es saku, diemþçl citos avotos nekur neesmu viòu atradis,

tikai saistîbâ ar savu brâli un ðî brâïa lietâs.

Domâju, ka tâda organizâcija, vai viòa bija reâla vai viòa bija inspirçta, pastâvçja, un brâlis

stâjâs ðajâ organizâcijâ, domâdams, ka viòa bija reâla. Tâ ir dziïi konspirçta struktûra, ka tur bija

tikai èetri cilvçki vienâ grupâ, lai tikai grupas vadîtâjs zina kontaktu ar nâkamajiem, lai neiekristu,un tâ tâlâk.

Brâlis dzimis 1922. gadâ, seði gadi starpîba bija. Turpat mûsu mâjâs laukos notika arî viòu

apspriedes, brâlis teica: “Zini, mums jâparunâ, tu izej ârâ.” Tad viòð mâjâs bija kâdu laiku noslçpis

rakstâmmaðînu, mâte viòu bija ar asarâm acîs lûgusi, lai viòð aiznes projâm, tad viòð aiznesa

projâm, uz kuras viòð drukâja tâs proklamâcijas.

Un tad sâkâs karð, tâ jau saka, ka bijuðas paredzçtas vçl kâdas izveðanas; var bût, ka mçs tad

tiktu tur, bet tâ mçs izðïukâm sveikâ cauri no 41. gada. Un, kâ jau teicu, vçlâk mçs to brâli

nepieminçjâm vairs. Mçs viòu vienkârði nekur nerakstîjâm vairs, un, ziniet, pateicoties tam, kakaimiòi bija labi, nevieni par mums nerakstîja laikam nekâdus sliktus rakstus, nedenuncçja mûs,

un tâ mçs... Mçs tâ ìimenç vienojâmies, tâ norunâjâm, kur man vajadzçja – augstskolâ stâjoties,

darbâ stâjoties, jûs atceraties, cik jau bij to kadru anketu... mçs nekad viòu nepieminçjâm. Un tâ

norunâjâm, ja gadîjumâ prasîs, bet tev tak bija brâlis? Zin, tas bija tik sen, kara laiks bija, kaut kur

tur pazuda, un tâ mçs nezinâm, kur viòð tur ir...

Julians Ladusans, viòa draugs, ìimnâzijas biedrs, Staòislavs Vonogs, draugs no pamatskolas

laikiem, kas mâcîjâs skolotâju institûtâ... Ir vçl viens ìimnâzijas biedrs, kuru es negribu nosaukt,

jo viòð tika arestçts mçnesi agrâk, bet, par brînumu, viòa uzvârds ðai lietâ absolûti nefigurç, viòð

nekur netiek pieminçts, tikai vienîgi lçmumâ par arestu rakstîts, ka mums nâcis zinâms, ka tâds

un tâds Anèupâns Moriss, tâdas un uz tâda, un tâda ziòojuma pamata – arestçt... tas ir atstâts,kurð aizbraucis un laikam tagad trimdâ. Pieminçts, uz kura ziòojuma pamata, un tas ziòojums

atstâts, kurð tagad ir trimdâ.

Mâra Zirnîte: Lîdz ar to brâïa dçï jums nebija represijas?

Pçteris Anèupâns: Ðî brâïa dçï nç.

Pretpadomju propaganda, sacelðanâs organizçðana bruòotâ grupâ ar nolûku gâzt padomju

varu un izvçrst teroru pret padomju darbiniekiem. Atzinâs viòi vienîgi pretpadomju propagandâ.

61

Attiecîbâ par manu brâli lietâ nav attiecîga dokumenta par nâves soda izpildi.

6 bçrni: mâsa Viktorija un brâlis jaunâkais Staòislavs (Rçzeknes slaukðanas iekârtu rûpnîcâ),

kas nosaukts par godu tçva brâlim.

Vecâkais brâlis Modests, mâsa Veronika, brâlis Jâzeps – gadu par mani jaunâks.

Viòð vienu gadu par mani jaunâks, nu, viòð bija ïoti nacionâli noskaòots cilvçks, un tad, kad

viòu iesauca padomju armijâ 48. gadâ, viòð no padomju armijas dezertçja un ilgstoði slçpâs.

Dabiski, viòu noslçpt mçs nevarçjâm, un viòð man nâca lîdz visur manâ biogrâfijâ, un lîdz ar to

es baudîju tâdas neuzticamas personas statusu. Mani tur universitâtç pakïâva zinâmâm represijâm,

nu, vienkârði tâ, ka mani izslçdza no kopmîtnes. Vienkârði 4. kursu beidzu, un izslçdza no

kopmîtnes, un tad es staigâju no vienas vietas uz otru, un tad es staigâju no vienas vietas lîdz otrai,

meklçdams iemeslu, kâpçc tas tâ ir noticis, un neviens, protams, to nepateica.

Kad brâlis atbçga, tad mâjâs viòð neatnâca, viòð slçpâs tur pie tâliem radiem. Vienu laiku

viòð slçpâs meþâ, bet, kad viòð… tad viòð no Lubânas klâniem bija izbçdzis, lîdz beidzot viòð pçc

10 gadiem pieteicâs, un tad viòam izdeva dokumentus – zem jaunâkâ brâïa vârda strâdâja par

traktoristu, lîdz 60. gados viòð legalizçjâs. 70. gadâ mira, bija ïoti nervozs, nervi bija sabeigti.

Es redzçju padomju varâ tâdu karjeras ziòâ absolûtu bezperspektivitâti.

Tu pats zini, eksistç taèu kapitâlistiskais ielenkums, jâbût modram. Izvçlçjos tuvâko skolu

un sâku strâdât Dagdâ.

Es esmu liecinieks tâm milzîgajâm necilvçcîbâm... Gûstekòus dzina ar lâpstâm rakt sniegu,

atskan ðâviens, izdzçsa cilvçka dzîvîbu...

Tepat Rçzeknç bija tâdi cilvçki, vaþâs sakalti, kas raka ârâ gûstekòus, kas ziemâ sasaluði, tos

raka ârâ un dedzinâja, Rçzeknç izauga jauna pilsçta, aiz dzelzceïa atradâs masu kapi.

62

NMV 539

VALERIJA STIURIÒA, dzim. 1912.

Intervija: Izvaltâ, Krâslavas raj., 1997.Intervçja: Anna Stafecka, Gunta Harvija

Atðifrçja: Anna StafeckaPublikâcijai sagatavoja: Anna Stafecka

Intervijâ piedalîjâs divas intervçtâjas – Gunta Harvija no ASV un Anna Stafecka – latvieðudialektu pçtniece, kas pârvalda Izvaltas izloksni. Atbildes uz literârajâ valodâ uzdotiem jautâjumiemiegût bija sareþìîti, ðíiet, brîþiem intervçjamâ persona îsti nesaprata, ko no viòas vçlas. Sarunâjotiesvietçjâ izloksnç, viòa kïuva atklâta, bez mulsuma, nepiespiesti atbildçja uz jautâjumiem.

Intervija izloksnç ir ïoti noderîga valodniekiem, jo seviðíi izlokðòu pçtniekiem, jo brîvâ runâvisai bagâtîgi parâdâs izloksnes îpatnîbas (gan apvidvârdi, gan fonçtiskâs un morfoloìiskâs îpatnîbas).

Intervçjamâ persona deviòus gadus ir bijusi izsûtîjumâ Sibîrijâ, tâpçc runâ, it seviðíi stâstot parturienes dzîvi, parâdâs izloksnei neraksturîgi slâvismi, pat veselas frâzes (kam runâtâja, ðíiet, nemaznezina latviskos nosaukumus).

Valerija Stiuriòa: ..muote tur, Sibirî, nûmyra, kai nûvede, tai tiuleò nûmyra.

Anna Stafecka: Kurâ godâ jyus izvede?

Valerija Stiuriòa: Èetrudesmit deveitâ, divdesmit pîktâ martâ. Atbraucem pîcdesmit ostoitâ

godâ. Omskâ [bijâm], drusku tuoïuokeò aiz Omskys – Tomskâ. Tomskâ vçï slyktuok, Omskâ vçïtuda – sjuda, a Tomskâ soltuoks beja.

Anna Stafecka: Jyusu lela saime beja?

Valerija Stiuriòa: Nu bruoli pajieme vuocu armejâ, tys kai nûguo armejâ. Tai tiuleò, nu vot,saceja, ka mes jû globojam [slçpjam]. Pogostâ struoduo kai riekinveds, nu taipat jau visi struodava.

I jû pajieme èetrudesmit catûrtâ, martâ, lîkâs, aizguo. Tur krîvu gûstâ patyka [nokïuva] Volkovys pûrâ.

I tûlaik jis nûbrauce da Rûjienys, tur beja rody, tur jis nûsamete. Beja ugunsdziesieju prîkðnîks

i dzeivava pi onkuïa. I tur jû i pajieme, nûtîsava iz divdesmit pîcim godym. Tai jis pats muocieraksteit, vysa kû kâ pîraksteja da Moskovai, tai tûreiz pîcpadsmit godu jam. Nûciele tûs desmit.

Jis pîcpadsmit atsiedieja.

Oi, ka jû pajieme, Krîvejâ jis daudz beja, ûgïu raktuvçs. Tur beja, Javaz cîtumâ puorvede,tod vçï... Ka jis raksteja, beja maò vysi dati, tagad jau, ka jis myra, ostoòdesmit sastajâ godâ.

Dzeivava Limbaþûs, tur apsaprecieja, sîva beja, bârns beja. Tys nûmyra tiuleò, kai jû pajieme nuturînis. Èetri godi, sacie, tam bârnam beja, par reizi nûmyra. A sîvai visi zûbi par reizi izkrita nu

nervu. A tî puika beja – na bârns, a eògeïs – gaiðym motym, tymsom aciom, sprûgainym motym.Sacie, tur apbreinojams bârns bejs.

..nu Kruoslovâ mums vîns bruoïs beja kai serþants te dînastî. I tuo sîva atguo da mums, dastacejai, soka, iz manim – biegsim! Es paguoju kaidu kilametru, dûmavu, a kur es tagad? Îðu

atpakaï. Atguoju vçï da vagonym. Nu mamu myus varieja vacu, klausîs, cylvâku, jû nu pamesttur [raud]... Navar pasceit, kai beja. Te îguoja [karavîri], jei [mâte] beja slyma. Koli [kamçr] jû

apvylka, as ðû tû vçï pajiemu, muosa koï apvylka. Vâg ît nu ustobys, a muote palika nadzeiva[noìîba]. Nûvede, atlieja iudini, atsadzeivynava, nûvede. Ceïâ mienesi mes braucem.

Septeòpadsmytâ îbraucem aprelî, tur Leldinis beja, îbraucem tur, a jei majî septeòpadsmytânûmyra… Mienesi tur tik dzeivava. Îvîtava taiduos... pîcys saimis kûpâ salyka, nabeja ni kur

guliet, ni iest.

63

Anna Stafecka: A kû jyus çdet?

Valerija Stiuriòa: Saimineica, tei cielies, krîvîte, sovâ sâtâ jei tok beja. Leldînis jom kûpâ

beja, krîvym. Redz, pa èetri gody saît kûpâ. Nu i mes pasamûdom, jei kurynuo cepli divpadsmit

stuòdies. Jezus Mareja! Izkurynava, a mes dûmavom, kas te tân byus. Kauly viò skrab – kû jei tur

dareja nadareja, A jei èaravneica [burve] beja. Tûlaik taida vnuèka [mazmeita], seðu godu, lîkâs,

nazkû jai ðveikstieja, ðveikstieja [èukstçja] – iìi, ni s kem ne razgavarivaj! [Ej, ne ar vienu nerunâ]

Tei meitine nûguoja naktî, a kur jei guoja, nazynu. Nu i tei meitine, nu Dîvamuotis obrozu

[svçtbildi] nûjieme, gluozî pîlie iudiòa i ar boltu lakateòu apsedze. Nu, mes dûmuom – tân kaput

mums byus, kas mums, beigys byus. I muti izpliete, tai þuovavuos, stuov. Mes augðâ, dieïi puorlykti,

tî iz dieïu guliejom. Nu vot, i tei vnuèka [mazmeita] nakt, padûmoj, divpadsmit stuòdis, i kur tys

bârns guboja, i kur jis...

A ka paauga leluoka, pi myusu kûpâ slauce gûvs. I gi [taèu] pa divdesmit pîcys gûvs slauce.

Tur savkozs beja. Slaucem gûvs. Nu suokuma beja pa ostoòpadsmit, a vâluok atdzyna jau pa

divdesmit treis, a vâluokeòam myusu navaicava pavysam – gribi, nagribi – pa div gûvs [klâtpielika]. I kotrai vajadzeja pagiut tuos gûvs i dasît [piesiet]. Pa divdesmit pîcys gûvs slaucem.

Vokorâ pavaicuo, kai tâva ar muoti sauc, i napasaceisi [teiciens par lielu nogurumu].

Anna Stafecka: I nu reita agri juosaceï otkon?

Valerija Stiuriòa: Bez pîcpadsmit èetrûs. Suokt slaukt èetruos vaidzie. Nu ðudiò es ceïu

[modinu pârçjâs slaucçjas], îmu par solu [caur ciemu], tai sokût, ej na dojku [slaukðanu].. Nu vot

tai – sola lela. A ka kuruos napîceïsi laikâ, tûlaik jau pats tû grupu slauksi. Atbiïdiesi par tuom

gûviom. Tai mes pa divdesmit pîcys gûvs, i koï [kamçr] braucem [atgriezâmies mâjâs], slaucem ar

rûkom. I vaidzie dzirdiet i baruot poðom. Vysa kû vaidzie dareit. Sînu pïuove solâ tî, kas nadareja

[nestrâdâja] pi gûvu, tî jau pïuove sînu. Gûvs mes lab baruom. Sînu, silosu [skâbbarîbu], deva i

kombikormu [spçkbarîbu] – iz kaidu treju gûvu spani bierom. Kombikorma loba beja. Gûvs beja

pabaruotys, i vaidzie sukuot, naizsukuosi, tev nûjims tû naudu, i paliksi naieds.

Anna Stafecka: Poðim sovi duorzeni kaidi beja?

Valerija Stiuriòa: Nu suokuma ar striki atmiereja, treis sotkys [simtdaïas] mums beja. Nu ar

luopstu vajag sâdynuot [stâdît], ar luopstu vajag vçï caurumeni izsist, kur îlikt buïvu [kartupeli].

Zeme beja tî loba, akmiòteòa nivîna. Pat zviergzdeòa nabeja, lab auga. Mes nu treis sotku bejom

paâduði, nu izkasem [norakâm], gon bej vçï i sâklai. Lelys buïvys, “Moskvièka”, sorkonys taidys,

bejom paâduðð. Samiereja ar strikim trejim latvîðym, vot [dârzu]. Ceïð beja, tû celi izora, nu

permys beja ceïð par solu. Nu jau ceïð tok beja por duorzu îtaiseits, nu tû ceïu ar plugu saora, ni

ecieja, nikuo nadareja.

Anna Stafecka: I vyss poðim beja juodora?

Valerija Stiuriòa: Nu vot, paruodeja, kû dareit. Izsyta dûbeiti [bedrîti], buïbu [kartupeli] îliksi

vydâ i tûreiz ar luopstu aizbiersi, a te vçï dûbeite tev stuov, vot tai ryndâ i stâdiejom. Auga lelys, cîþ

auga.

Anna Stafecka: Jyus bejot div muosys i muote?

Valerija Stiuriòa: Tâvs nûmyra èetrudesmit sastajâ, sâtâ nûmyra, a muote to tur. Nu, a

bruoïs, tys, kas jau beja patics [nokïuvis] pi vuocu, nu vot, tur gûstâ patyka Volkovys pûrâ. Nu

vot, jis patyka tur, a tûlaik brauce da sâtai. Kaidus tur dokumentus izdeve, dokumentu tur nikaidu

taidu naizdeve lobu. Nu vot, i tur da Limbaþim kai nûbrauce, tai tur i dzeivava.

Anna Stafecka: Cik jyusim – ostoòdesmit pîci godi jau?

Valerija Stiuriòa: Ostoòdesmit jau sastais. Nu, es ar Leninu rezî – vînâ dînâ [dzimusi],

divdesmit ûtrâ aprelî. [smejas]

Anna Stafecka: Nu a muosa vacuoka beja?

64

Valerija Stiuriòa: Par godu vacuoka, a bruoïs beja treispadsmyta [gada]. A tys [brâlis], kur

beja seðpadsmyta, tys beja nûguojs pi vînys tur, nu, kai soka, primakûs [iegâtòos]. Treisdesmit

sastejâ kuozys beja. A jis jauns beja, da dînastei nûmyra.

Anna Stafecka: Tai jyus palykuse tagad vîna poða? Nu, a kaidi cyti radinîki?

Valerija Stiuriòa: Nu te nav radinîku, jau izmyruðs. Mamys bruoli, kurî Limbaþûs, kurîRûjienâ, jau izmyruðð. I mama ir nu lelys giminis – deveni bârni beja, i nivîna nava – ni dzjadzku

[mâtesbrâïu], ni ciotku [mâtesmâsu], nikuo nav.

Anna Stafecka: Nu a jûs bârni?

Valerija Stiuriòa: Tok jûs i bârnu nava.

Anna Stafecka: To vçï labi, ka tai varçjot atsagrîzt atpakaï. Cik to tî nanûmyra, cik napalyka...

Valerija Stiuriòa: A ka daguo, muosa nikur naguo, maò vaidzie kaidu seðpadsmit vîtu

pasaraksteit, nu, ka vaidzie braukt da sâtai. Sovâ sovkozâ i upravïajuðcijs, i þivatnavods, i polevods,

i zootekniks, oi, i brigaders. A tot – tur da pyrmai permai, tur vysus vajag – kaidu seðpadsmit

[parakstu]. I bârnuduorzs, i iedneica.

Nu pyrmajâ perma mes, nu treju permu pa desmit kilametru. Vot, izvad vosor myus iý

teiruma desmit kilametru – iý azara krosta, un nav ïauþu nikur. Mes dzeivuom kai vilki. Jumta

nav, itys, nu, valânu jumts, valânu sînys, greidys nava ni viersejuos, ni zamejuos. Nu vot, tur mes

dzeivuom par vosoru – majs, junijs, jûlijs, augusts, zeptembris, oktobris – seðy mieneðy. Oktobra

beiguos pîkreit snîgs leidz ðytai vîtai [râda pâri ceïiem], slaucam gûvs pa sîgu mes.

Anna Stafecka: Gûvs pa snîgu? Kû juos çde?

Valerija Stiuriòa: A semeèkys [saulespuíu sçklas]. Iz vîna kuota pa ostoòpadsmit golvu

auga. Gûvs pîðkîbni golvys tuos, i kukuruza palîk. Nu tur leidzons cîþ beja, leidzona vîta beja.

Gûvs âd, a mes, snîgâ beòkeiði îgrimst, a mes slaucam. Pyrmû gûvi izslaucam, rûkys nûtierpst,

navaram slaukt, pînâ îmârcom, atsaîtâs, tod vçï mes slaucom tuoïuok.

Anna Stafecka: Nu ka atbraucet atpakaï, kai dzeivuojat?

Valerija Stiuriòa: A ka atbraucem ar muosu, es oru, pïuovu, a muosa paleidzie. Vot, par kû

mes tagad i dzeivavom. I pïuovem, i sînu [vedâm], i orom. Vot, tik pogrobs mums palyka [pçckara]. Nu vot, tys myusu pogrobs palyka nu kara, nanûdadzynava, nu vot, i padûmoj, nu tejînis,

tagad kur kartupeïi pasâti [iestâdîti], tys gi myusu vyss duorzs, teirums to myusu. I nu poðys

upeitis iz sevi [plecos] nesem pa maisam, pîbierem. Es ataru, nûkaðòom. Braucu da Leningradam,

buïbys veþu. I cyti brauce, na es vîna veþu.

Anna Stafecka: Ar kû jyus braucet? Ar maðynom?

Valerija Stiuriòa: Ar maðynu. Buïbys lab auga. Nu vot, taidûs pîcûs, seðûs, samoksojam par

maðynu. I tân tagad tî tiergi zynomi – Andrejevskais, Letlandskais, Kuzneènais, vysi, kot is kura

[tirgo]. Nu vot, naudu atvadom, i varieja taiseitîs [bûvçties] pa druskai.

Anna Stafecka: Jyus pçc kara ðytû sataisejot?

Valerija Stiuriòa: Nu gi, ka atbraucem nu Sibira.

Anna Stafecka: Nu Sibira?

Valerija Stiuriòa: Nu, da.

Anna Stafecka: To jyusim vçï ïuove, kai soka, iz sovys zems?

Valerija Stiuriòa: Da, mes iz sovys zemis.

Gunta Harvija: Jûs tikât atpakaï ðinî vecâ vietâ?

Valerija Stiuriòa: Nu, sovâ sâtâ [mâjâs]. Sâtys nav, mes taisejom.

Anna Stafecka: Sâtys vîtâ?

Valerija Stiuriòa: Tikai, vot beja pogrobs palics, mes ka atbraucem nu Sibira. Tai lab, buïbys

beja kur sabiert, redz.. Nu a pogrobu to nabie. Nu i pastatiem [uzcçlâm] klieveni [kûtiòu]. Ka

65

atbraucem nu Sibira, elektrolineja guoja kak raz car klâva styuri [pâr vecâs kûts mûru stûri],

mums navarie klâva tuo attaisiet [atjaunot]. Nu vot, golvonais par styuri, par jumtu. Nu tok

mums vaidzie klieveni taisiet suonim. I tiuleò, kai sataisejom itû ustobu, elektreibu îvylkom. Nu

guo da permai lineja, mums vîglai beja. Lineja guo da permai. I vîns stulps [stabs], i – vasali! I tai

ustuba jau beja, tai mes îvylkom. I tai atbraucem, mes ar guni jau bejom, jau nabeja ituos kapcilkys

[petrolejas lampas].

Anna Stafecka: A ogruok, da kara, beja voi nâ Izvoltâ elektreiba?

Valerija Stiuriòa: Nazynu, es nazynu. Pi myusu to nabie sâtâ. Oi, tok pa kaiminim nabeja.

Nazynu, nazynu. A ka atbraucem, tai visi soka, redz, elektreiba jau pi jyus ira. Perma kak raz pi

ugla [stûra], a par myusu duorzu da permai, tur beja transpormators. Nu vot, mums îvylka.

A klâvâ guliejom, ka atbraucem. Paprîðku klâvu taisejom. Vot, klâvâ guliejam, gûvi nûpierkam.

Anna Stafecka: Nu naudeòa jau kaida beja drusku?

Valerija Stiuriòa: Nu mums drusku moksava [Sibîrijâ]. A ka mes nadzieram, nakuriejam,

naglupavovam nikur, ni ar puiðim, ni kû, myus vyss, nu naudeòa beja.. Nu vot, nûpierkam gûvi,

itû ustubu mes atvediom nu cytys solys, klâvu pierkam. Nu vot, sataisiem klâvu, guliem klâvâ. Te

gûvs, i te vuðka [aita], te cyuka. Nu vot, mes aiz vuðkys guliejom. Nu vot, klâvâ guliejom. Atbrauce

nu pogusta pasaviertîs – jumta nav. Jau ustobu atvediom, sastruodavuom vysa kû, a jumta to

nav. A kur jumtu jimt? Nu tûreiz beja taida Broòa pogostâ, a tei atbrauce – a kur jyus gulit? A kur

iest vardot? – uorâ. Brauc ar pînu tys te, soka: a tuos Styurinis vysu var, lietus gâþ kâ no spaiòa,

viòas putru vâra. A kû gi myus – ustobys nav, klâvâ dzeivojam, jumta to nav ustobai. Nu, i vot,

tiuleò jei pasavieruos, kai mes guïom. Nu pîðkeira ðipera mums, nu par ðiperi moksuom.

Anna Stafecka: Nu bet navarie jau tai dabuot?

Valerija Stiuriòa: Nu pîðkeira ðipera. Tai mes tûlaik jau.. A kirpièus [íieìeïus] nu Dauguopiïa vedem.

66

NMV 1055

AUSMA VILMA ARÂJA, dzim. 1926.

Intervija: Viesîtç, Jçkabpils raj., 14. jûnijâ, 2000.

Intervçja: Inâra ReineAtðifrçja: Ivars Korbs

Publikâcijai sagatavoja: Mâra Zirnîte

Intervija noris ekspedîcijâ “Dzîvesstâsts Latvijâ – Sçlija: 2000”. Inâra Reine ir pieredzçjusiintervçtâja, kura regulâri brauc ekspedîciju talkâ no Amerikas. Viòai asistç Viesîtes vidusskolasaudzçkne Linda Ûzuleòa. Skolçnu, vietçjo cilvçku iesaistîðana ekspedîciju talkâs ir ïoti nozîmîga.Viòi, no vienas puses, apgûst metodi kâ mâcekïi, no otras – palîdz izvçlçties stâstîtâjus un uzsâktsarunu. Intervijâ otrs cilvçks ir noderîgs arî, lai aizpildîtu dokumentâcijas lapas un, sekojot stâstam,uzdotu papildjautâjumus. Intervijas, kuras vada latvieði no ârzemçm, iezîmçjas ar skaidrojoðiem,precizçjoðiem jautâjumiem, tematisku pabeigtîbu. Stâstîtâja sîki raksturo lauku darbus, labi atceraspraktiskas situâcijas, kas veidoja Sibîrijâ izsûtîto latvieðu zemnieku sadzîvi.

Publikâcijai sagatavotâ intervijas daïa atbilst stâstîjuma gaitai un secîbai, teksts nedaudz îsinâts,lai atvieglotu lasîðanu, neatsakoties no autores leksikas, izteicieniem, kas raksturo sçlisko izlokðòuun krievu valodas iespaidu savijumu.

1 AInâra Reine: Kad jûs esat dzimusi?

Ausma Arâja: 1926. gadâ.

Inâra Reine: Kurâ vietâ?

Ausma Arâja: Vârnavas pagasta “Lapsâs”. Jçkabpils rajons, Vârnavas pagasts. “Lapsas” –tçva mâjas.

Inâra Reine: Ko jûs atceraties no jûsu bçrnîbas? Pirmâs bçrnîbas atmiòas?

Ausma Arâja: Bçrnîbas atmiòas ir skaistas. Bçrnîbâ lauki bija, suòi, lopi bija, zirgi. Mâcîjosjât ar zirgu, bet zirgs nosvieda mani pirmoreiz. Aizbraucâm, bija 4 zirgi, melni. Es nezinu, cikman bija gadu – varbût 7 vai 6. Brauksim tagadiò tos zirgus jât uz lauka. Jâizved uz tiem dârziem.Aizveda uz to dârzu, bet vajag taèu paprovçt pajât. Otra gan meitene bija tâda, provçsim. Essçstos tam zirgam, bet uzsçdos tâdam jaunâkam, ne jau no tiem vecajiem. Ne apauðu, nekâ navtâda, nu, kâ jau bçrns vçlas. Sâk skriet un nomet gan nost. Bet mâjâs nevienam gan nekâ neteicâm.No tâ laika es iemâcîjos jât. Toreiz jau vçl nebija tâdu riteòu, ar ko braukt uz ciemu, Vârnavaspagasts bija kilometrs – pusotra, veikals – zirga mugurâ aiziet, jâðus. Bez segliem, bez nekâ. Otrsman bija tâds piedzîvojums liels, tas bija 1941. gadâ, kad nâca paðreiz vâcietis iekðâ. Krievs gâjalaukâ, vâcietis. Ïoti liela bombardçðana bija.

Inâra Reine: Ðeit pat uz vietas?

Ausma Arâja: Jâ, ziniet, uguòoja. Ne jau te bija tuvu, bet vispâr meta tâs lampas un ður turbombardçja. Aizbrauca mana mamma, mans patçvs, ka tçvs man bija miris, uz Zalvi kristîbâs.Dienâ nekas, viss mierîgs bija. Vakarâ sâka sviest tos lukturus zemç un apgaismot. Viòa ar zirguaizbrauca. Tas zirgs norâvies un atskrien mâjâs.

No rîta man tâ kaimiòiene saka: “Tava íçve mâjâs.” Es saku: “Lai ir, es vçlâk aizieðu uzlauka.” Es sâkumâ neiedomâju. Skatos, tâ kaut kur aizbrauc. Tagad zvana telefons – mûsu bçrni

67

saka: “Zini, rati mums ir, aizjûgs – bez zirga.” Kâdi kilometri 20 vai 22 pa meþu. Viòi saka: “Kâ tu

atgâdâsi to zirgu?” Man tâda daba tagad ir, kad es otram dot – jâ, bet no otra lûgt – nç.

Mums tur bija kaimiòð – viòð saka: “Varbût man aiziet?” – “Nç, nç. Es pati.” Paòçmu no tâ

kaimiòa seglus, bet es ar segliem nekad nebiju jâjusi. Tagad man bija, es atceros, tâdi tautiskie

brunèi, Zemgales, pârðûti tâdam skuíim. Man bija toreiz kâdi 16 gadi. Tie brunèi tâdi pakupli,

un man gara bize bija tâda, lîdz pusmugurai. Es jau bizç turçju. Jâjot tai íçvei mugurâ, jâju tâ

lçnâm, kaut kâ sit, nevaru pielâgoties. Tagad tieku meþâ, pa meþa ceïu projâm – aulekðiem nç, bet

riktîgiem rikðiem tâdiem. Kad viòa briesmîgi skrien, tad man tâ viegli celties. Mati tiek vaïâ visi

no tâs bizes. Es satiku vienu uz ceïa tanî meþâ, tas tik ðausmîgi noskatîjâs uz manis, laikam domâja,

ka ðitais skuíis ir prâtâ jucis, vai kas. Es nezinu, es laikam tos 20 kilometrus pa pusstundu aizjâju.

Iejâju tur, viòi izbrînîjâs, bet no zirga es nevarçju nokâpt, mani nocçla. Tomçr, ziniet, kâjas un

visa tâ kratîðanâs. Tas man bija otrs briesmîgs piedzîvojums ar zirgiem. Tad braucot jau es zirgus

iemâcîjos braukt, íçve jauna, viòa man iemâcîja braukt. Viss tçva mâjâs bija ïoti skaists. Tçvs kâ

agri nomira, es visus lauku darbus darîju.

Inâra Reine: Ko jûs atceraties par tçvu? No kurienes viòð ir? Kâ viòu sauca?

Ausma Arâja: Lejiòð Roberts. Tâ kâ mçs esam sievietes, mans tçvs ir Lejiòð, es biju dzimusi

Lejiòa un arî apprecçjos Lejiòa ar pirmo vîru. Pateikðu, kâpçc. Turpat vârnavietis viòð bija, viòam

bija Kaíenâns uzvârds, bet viòu sauca par Kaíîti, jo “Kaíçnâni” bija otrs, mâju vârds. To mâti

par Kaíîtieni. Un, kad apprecçjâmies un sagâjâm kopâ, es teicu: “Es taèu nebûðu Kaíîtiene! Ne

par ko! Ja tu gribi, tad pârnâc par Lejiòu.” Un viòð palika par Lejiòu. Tâ man bçrni abi divi Lejiòi

ir, un meita sagâja, viòa neprecçta, bet bçrniòi ir – viòa arî palika savâ uzvârdâ, un bçrni arî visi

ir Lejiòi. Tâ mums Lejiòu paaudze iet no mana tçva, kaut arî sievieðu dzimtâ, bet Lejiòi iet uz

priekðu. Es jau arî mazmeitai teicu – tu, kad precçsies, ja ir latvisks uzvârds, tad jâ, bet ja nav, tad

paliec Lejiòa. Tçvs ir dzimis Vârnavâ, audzis tajâs “Lapsâs” – tâs vecamtçvam piederçja, pirktas

no Vârnavas muiþkunga, es nepateikðu, kâ viòu sauca. Vectçtiòam bija 54 hektâri zemes.

Inâra Reine: Tas bija pagâjuðâ gadu simtâ?

Ausma Arâja: Jâ. Tçvs dzimis bija 1880. gadâ, un mira viòð 1941. gadâ – viòam nebija vçl

pilns 61 gads, kad viòð mira. Mamma, tâ no Birþiem bija ievesta – saules purene. No Birþu

pagasta tçvs ieprecçja viòu. Tçvam bija 2 brâïi – viens Pirmâ pasaules kara laikâ Ïeòingradâ ar

tîfu mira, un viens Rîgâ, un mâsa Rîgâ. Bet tiem bçrnu nebija. Manam tçvam vienîgajam bija

bçrni. Mans brâlis jau ir miris, tam arî ìimenes nebija. Tas Siguldâ mira 9 gadi atpakaï. Tçvs bija

liels bitenieks, bites ïoti daudz turçja. Zivju dîíi – karpas audzçja.

Mums bija ïoti kalnaina zeme tur, Vârnavâ, mâlaina. Ja bija sauss, kalnâ izdega viss, nekas

neauga. Nesadîga seviðíi labîba. Ja bija slapja vasara – lejas izslîka – atkal. Grûti bija apstrâdât pa

tiem kalniem, ielejas tâdas bija, avoti. Toreiz jau nâca modç viss kas – pirmais viòam bija vîna

darîtava, viòð vînu taisîja un pârdeva. Ka fabrika bija – pagrabi un viss… Viòð bija tâds, kas uz visu –

ja ar vienu nevarçja, viòð atrada otru. Pat uz Viesîtes krogiem veda vînu. Bandroli. Viss, viss. Tik

atceros, 1936. gadâ likvidçja to vîna darîtavu, jo palika ðausmîgi dârga bandrole – ka tagad. Tie

procenti uzlikti, tâs normas, nodevas tik lielas, un nevarçja spçt maksât, un tad viòð likvidçja to.

Tad ar bitçm – kad viòð nomira, mums bija 24 saimes biðu. Iepriekð bija vçl vairâk. Speciâla

mâjiòa bija bitçm. Es tagad jaunos varu pamâcît – lai gan man bija 14 gadu, kad tçvs mira, bet

viòð jau mani òçma lîdzi. Pçc tam karpas sâka audzçt. Visur sâka iet Latvijâ – ður tur, kur bija tâs

kalnainâs vietas un purvi, ietaisîja tos zivju dîíus. Mums bija 5 zivju dîíi karpu audzçðanai ar

visiem tiem vindikiem, ar visu to. Toreiz jau bija koka, nebija kâ tagad – betona. Tagad jau viegli

to izdarît, bet tad ar rokâm raka.

Tâ man tçvs òçmâs ar visu to. Viòð bija biðíît klibs, viòð mazs bija masalas gulçjis, un viòam

viena kâja bija par tik daudz îsâka – viòð biðíiò piekliboja. Tâ varbût nebûtu miris, jo sirds viòam

68

bija stipra, un viss, bet 1940. gadâ, kad ienâca krievs – bija divi puiði, tie aizgâja projâm, [..] bija

partorgs – tas [rîko] – tagad tev ir jâapsçj. Bija lietains rudens, kâ tagad atceros. Es jau gâju tur

palîdzçt tçvam kâ tâds skuíis no skolas – vai ecçt, vai pederçt ar zirgiem – es jau visu to darîju. Viòð

saaukstçjâs. Viòam jau bija tâ vienreiz, kad brâlis dzima, ka kauli bija sastrutojuði no saaukstçðanâs

rokâ, bet tûlît iztaisîja operâciju, un nekas bija. Tagad – kâjas sâp, kâjas sâp. Aizbrauca uz Viesîti pie

vietçjiem dakteriem – tie tik ârstç kaut kâdu nervu kaiti un liek karsçt. Aizbrauca uz Jçkabpili, taisîja

operâciju – bija jau par vçlu, asins saindçðanâs, jau strutas pa visu asini, un tâ viòð mira. Tâ mçspalikâm ar mammu – mamma apprecçjâs otrreiz. Es jau biju ïoti pretim, pat bija tik tâlu… (Mani

bçrni jau nekâ, man jau arî vîrs mira – mçs izðíîrâmies, tagad jau miris ir, ðis ir mans otrais vîrs), bet

es jau biju pretim – es teicu, ka ja tikai mamma sarakstîsies ar viòu, es, ka jûs nâksiet no sarakstîðanâs,

tâ es acis viòam izbrucinâðu. Pat tik ïauni. Tâ viòð bija kaimiòiem teicis, viòð par puisi bija dzîvojis

mûsu mâjâs, ka nç, nç, to nevar darît – no Ausmas visu varot sagaidît.

Tâda mana dzîve, tâda bçrnîba. Skaisti – dziïi uz laukiem. Man liekas, ka uz laukiem vairs

nav tik skaisti, kâ toreiz bija. Lopiòi savi, sestdienâs pagalmu slaucîjâm, saòçmâm svçtvakaru,

Jâòos meijas taisîjâm, ugunskurus kurinâjâm, pie viena kaimiòa, pie otra gâjâm, Ziemassvçtkos

èigânos. Kaut es skuíis biju, gâju lîdzi. Gâja lielie – es lîdzi. Tâda dzîve. [..]

Inâra Reine: Jûsu skolas gaitas – kad jums skola sâkâs?

Ausma Arâja: Man bija kaut kas 8 vai 9 gadi. Vârnavas skolâ gâju, tur beidzu 6 klases, un tad

es Kaucmindes mâjturîbas skolu vâcu laikâ, toreiz Saulaine bija. Saulaines mâjturîbas skola, to

beidzu. To es beidzu krievu laikâ – vâcu laikâ iesâku, un krievu laikâ, var teikt, ka tûlît pçc krievu

ienâkðanas, 1944. krievs ienâca, es aizbraucu mantâm pakaï, kas bija palikuðas tur. [..] Tur skaista

apkârtne, viss bija.

Apprecçjos – es jau jauna apprecçjos, man meita piedzima, kad man bija 21 gads. Meitai bija6 mçneði – vîru paòçma prom. Viòð bija leìionâ, viòa brâlis arî bija leìionâ. Brâlis bija Vâcijâ prom

aizvests, bet vîrs izmuka, kad vâcietis atkâpâs, te kaut kur pie Daudzevas laikam. Tad viòð gadu

vairâk, 1,5–2 slapstîjâs. Dzîvoja mâjâs, meþâ un baidîjâs, ka krievs paòems, jo visus leìionârus sûtîja

prom. Tad teica, ka neaiztiks nevienu vairs, un viòð pieteicâs. Pieteicâs, bet cik tad mçs nodzîvojâm –

meitai bija 6 mçneði. Viòa piedzima janvârî, un viòu paòçma 19. jûlijâ. Arestçja. Tâ mçs palikâm.

Jâsaka, mamma…, izkulakoja pirmoreiz – viòa aizgâja vîra mâjâs dzîvot, mâjas bija lielas.

Viòa otrreiz nevarçja samaksât kulaka nodokli, izpârdeva daudzmaz cik to un aizbçga uz Vidzemi

prom pie pazîstamiem. Brâlis atnâca pie manis dzîvot. Viòð bija invalîds, maza augumiòa. Viòam

bija vilka rîkle – viòð nevarçja parunât skaidri.

Vîra mâtei bija 64, kad mûs izveda, brâlim bija 16, man bija 23, meitiòai bija 2.

Inâra Reine: Kad jûs izveda?

Ausma Arâja: 1949. gada 25. martâ.

Inâra Reine: Kâ jûs Baigo gadu pavadîjât ðeit?

Ausma Arâja: Mçs – uz laukiem. Kad vâcietis atkâpâs un nâca krievs iekðâ, tad mçs meþâ.

Mçs bijâm no lielâ ceïa kâdi 2 kilometri, tur bija meþains apvidus un kalnains, un tâds purviòð

bija, aizaudzis ar kokiem. Tad tur mçs. Bija divi labâkie zirgi un mantas labâkâs. A mamma palika

mâjâs toreiz, kad nâca krievs iekðâ. Tas bija 1944. gads. Tâ mçs palikâm. Pirmos gadus jau neko –

dzîvojâm un saimniekojâm, bet pçdçjos, kad sâka tie kolhozi, tad jau… Braucâm meþâ meþa

normas. Atceros kâ tagad – vai tad bija ko ìçrbt. Tagad kliedz jaunie, ka nav ko, bet mçs ar

lapíâm braucâm meþâ. Meþa norma bija – 30 kubikmetru malkas bija jâizcçrt. Uz zirga trîsdesmit,

tas ir, 60 kubikmetru bija jâizved. Lapías no ðòorçm iemâcîjâs pît, gûstekòi iemâcîja. Iebrien

sniegâ, kur apakðâ ûdens, aizíeras un nevar kâju dabût laukâ.

1948. gada rudenî sâka organizçt [kolhozus], Sçlijâ jau laikam bija 1947. vai 1946. gadâ. Bet

tur jau tâds paraugkolhozs bija, bet mûsu Vârnavâ to kolhozu 1948. gadâ sâka jau. Es ar biju ar

69

mieru, mani neòçma – vîrs arestçts un ar vîra brâli leìionâ abi bijuði, mâte kulaks un ar aizlaidusies.

Tâ saimniekojâm – man bija 3 gotiòas slaucamas un 3 teïi, zirgs. Saimniekojâm mâjâs – ko çst jaubija. Tagad cilvçki saka, ka nav paçduði, bet man taisni tâdas dusmas, ka es ciest to nevaru. Jâgrib strâdât,

tad var paçst, tik vajag strâdât. Nevajag jau pelnît tûkstoðus, nevajag biznesmeòiem bût – visi nevar bûtbiznesmeòi. Bet, lai tu pats pârtiktu, nevis kliegtu – mums ir bads, nav no kâ iztikt, jâstrâdâ ir.

Es biju tik jauna vçl, mâte bija veca, brâlis bija invalîds, un es piepïâvu trim govîm, trim

telçm sienu. Tad divi zirgi bija vçl, viens nomira, pçc tam viens palika. Malka bija piecirsta unpieskaldîta, un meþâ brauca. Paçduði. Savu cûciòu nobarojâm, oliòas bija, gaïa bija, pieniòð,

sviests, krçjums. Tâdas desas jau nepirkâm, un nevarçja nemaz nopirkt tâdas. Savus miltussabîdelçja un izcepa, maizîti savu çdâm. Cukurbietes audzçjâm, cukuru arî dabûjâm par bietçm.

Gaïa – cûkas turçjâm, aitiòas bija, teïi. [Stâsta par savu saimniecîbu – cik lopi bijuði.] Kolhozâmani neòçma. Tâ tîri mierîgi strâdâjâm un bijâm. Biju sabîdelçjusi miltus, izvârîjusi piena klimpu

zupu, kâ jau uz laukiem. Paðu putraimi taisîti no miltiem, paði klimpiòas taisîjâm un vârîjâm,nevis kâ tagad – makaronus un ko. Tagad jau ir izlepuði cilvçki. Varbût jûs neesat piedzîvojuði kâ

es tâdu bçrnîbu, jûs neziniet. [..] Mani interesçja visa tâ saimniekoðana, es pati lîdz, un tçvs manstâstîja un râdîja, un vadâja visur. Es tçva meita biju, tâpçc es visu to zinu.

Un tâ mçs çdam brokastis. Manai meitai Guntai bija 2 gadiòi. Ienâk mûsu Vârnavas pagastapriekðsçdçtâjs, divi milièi. No armijas tur jau stâvçja ârâ vçl divi. Neïâva paçst, palika ðíîvji pilni

ar çdamo. Lika taisîties un pateica: “Jâbrauc meþa darbos jums.” Lîdzi var òemt zâìi, cirvi unspaiòus divus un mantiòas kaut ko. Bet vispâr likums bija, ka mçs varçjâm uz katra cilvçka 500

kilogramus òemt. Mçs èetri bijâm – meitene un es, mans brâlis un vîra mâte, mçs varçjâm divitonnas. Man nebija, ko paòemt, mçs trîsdesmit kilogrami nepaòçmâm. Divus aizsainîðus. Labi,

ka mana vîra mâte tâda ellîga vecenîte, bet viòa stipri Bîbeli lasîja un ticçja visam tam. Viòa saka:“Neatstâsim ðiten neko!” Pie skapja gultas deíi nost, izklâja un no skapja visu tamâ deíî sasçja un

otru aizsaini. No produktiem nekâ nepaòçma, cukuru vienîgi. Cukurs tikko bija saòemts, kâdi 20kilogramu par bietçm.

Tas Íçniòð, tas priekðsçdçtâjs saka: “Jums jau atòems uz robeþas to cukuru. Atstâjiet, nav ko

òemt, kâdu kilogramu tikai.” Mâte teica: “Lai atòem, bet tev jau neatstâsim!” Es viòai saku:“Kuð!” Viòa: “Lai ðauj mani! Ko tad viòi man izdarîs, vecam cilvçkam?!” Tâ viòa paíçra bîdelçtos

miltus, varbût kâdi 10 kilogrami, tam cukura maisam uzbçra tos bîdelçtos miltus virsû, tad tâdspusmaiðelis bija ar cukuru un miltiem kopâ. Sibîrijâ kaprona zeíçs, kas mums bija, tad atsijâjâm

to cukuru no miltiem. Tie milti bija saldi ïoti. Cepâm pankûkas vismaz tâdas. Bija vienaikaimiòienei kaut kâda panna, tad cepâm tâs pankûkas. Citu neko nepaòçmâm vairâk. Bija tik

daudz ziròu, pupas bija un rupmaliens, un putrâmi bija pusmaiss, mannâ bija kâdi 20 kilogrami.Mannâ iebçru kulîti meitenei. No traukiem ar nekâ. Ne spilvenus, tikai vienu meitenes mazo spilvenu.

Kad mani tagad vestu, es visu paòemtu, ja es zinâtu. Labi, ka vîra mâte, bet viòa par tiemspilveniem ar… Bet ðitas tik staigâ un: “Nedrîkst neko òemt! Nedrîkst neko òemt daudz! Jûs jau

tâ daudz esiet paòçmuði!” Sajûdza manis paðas zirgu. Ðausmîgi tas! Man bija liela kuce, vilkusugas tâda un kucçni mazi kûtî tieði, tâdi mçneða veci. Viòi aiziet zirgu jûgt, un atnâk milicis viens:

“Ej, savu kuci pievaldi, ja nç – noðausim! Viòa nelaiþ kûtî mûs.”

Sveði – nelaiþ. Es aizgâju, pieturçju viòu. Ar manis paðas zirdziòu aizveda. Brâlis ar mâti gâja

kâjâm kilometru, es ar meitiòu sçdçju uz vezuma. Tur jau citi bija priekðâ. Tur mûs noturçja lîdzpçcpusdienai kaut kur. Laikam gaidîja vienu ìimeni vai ko tur. Nedrîkstçja ne ar vienu… Mums

jau nebija neviena tâda tuvu piederîga. Vienai ìimenei meitai bija lîgavainis, pat tam nedrîkstçjasarunâties. Tad viòð izrakstîja zîmîti, un tas viens milicis padeva viòai. Nevienu cilvçku nelaida

klât. Pçcpusdienâ bija maðîna smagâ, tanî sagruzîja [no krievu – iekrâva]un – uz Daugavas staciju.Mçs bijâm sestajâ vagonâ, tikko bija nâcis eðelons. Mûs diezgan âtri aizveda, citus jau aizveda tik

otrâ dienâ. Laikam tâlâk vai kas bija, nezinu. [..]

70

Tanî vagonâ bijâm 56 cilvçki. Bija mazi bçrni – divgadîgi trîs. Mana meitiòa bija, no Sunâkstes

viens bija puisîtis, no Vârnavas arî bija viens puisîtis – tieði tanî 25. martâ viòam divi gadiòi

palika. Tur bija no Sunâkstes, kas bija septiòi, astoòi gadi. Laukâ laida tikai vienreiz pa sutku [no

krievu – diennakti] no vagona.

Daugavas stacijâ brîvâk no dzelzceïa bija tâdi ðíûnîði, aiz tiem bija mazi bçrziòi. Tur mûs

izlaida, lai iet iepirkt maizi, cik nu kuram. Man vairâk nebija tikai kâ 10 rubïu laikam toreiz

krievu naudâ. Kas tas ir – tikai viens lats tagad. Es laikam kâdus 5 kukulîðus maizes nopirku. Bija

tâds kiosks piebraucis – cita nekâ tur nebija, tikai maize un cigaretes. Cigaretes mums nevajadzçja.

Pçc tam izlaida sevis pçc tur tamos krûmiòos. Tur bija tâdi labâki apsargi vai kas, tie neskatîjâs. Es

jau pagâju labi tâlu. Es domâju, es tagad, ja mani neviens neredz, varu aizlaisties prom. Bet

domâju, bet mana meitiòa tur paliek vagonâ. Domâju, veca mâte un brâlis, tie jau izdzîvos, bet

mana meitiòa. Un es atgriezos. Nebçgu.

Tad divi sutkas mûs tur noturçja – 25. un 26. Liekas, ka 26. naktî gâja eðelons projâm no

Daugavas stacijas. Bija tâdi lopu vagoni, augðâ lopu vagoniem ir mazi lodziòi, tie paði bija

aizrestoti. Tâdas mazas restîtes, roku knapi varçja izbâzt tikai. Katrâ galâ bija iztaisîts pa tâdai

lâvai augðâ, tur varçja èetri cilvçki gulçt. Apakðâ nebija nekâ tâda, uz savâm paunâm mçs sçdçjâm.

Tur bija kaut kur vienâ malâ tâda kâ lâviòa ietaisîta, un otrâ galâ. Pa viduci bija bleía krâsne

tâda, tâs èugunkas, kas ir. Kad kurina, tad ðausmîgs karstums nâk riòíî. Kâ jau lopu vagonam,

bija tâs lielâs durvis, no ârpuses aizslçgtas. Kad aizslçdz, noklaudz vien tie dzelþi ðausmîgie. Apakðâ

bija tâda ðíirba, kad brauca, martâ diezgan auksts bija, tad tâds aukstums nâca iekðâ. Kad izlaida

laukâ, citur nedrîkstçja iet kâ zem vagona sava. Vîrieði vienâ galâ, sievieði otrâ galâ. Apkârt stâv

sardze. Mana vîra mâte, kas bija vecâka, zin kâ nosçdçjies, vçders ir ciets, nevar. Citreiz viòa pa

divi, trîs sutkas. Ja tu nevari, tad spainî. Tur 56 cilvçki, sutku kad èurâ un visu dara tur. Tâ tur

tecçja pa visu grîdu.

Vienreiz dienâ, kad pieturçja, tad deva kaut kâdu zupu, bçrniem kaut kâdu kaðu – varbût

simtu grami, divsimts gramu. Citreiz bija no rupjiem miltiem, citreiz no kaut kâdiem putraimiem,

kaut kas tâds. Badâ mçs nebijâm, bija sava maizîte lîdzi, sava rupjmaizîte cik bija. Çst jau arî negribçjâs

neko. Tagad es laikam neizturçtu, bet toreiz laikam jauni bijâm un tik briesmîgi nepârdzîvoju. Kad

gâjâm mçs pçc tâs zupas, vienu vîrieti laida, lîdzi bija karavîrs, kas apsargâja, kaut kur stacijâ malku

no grçdas nozagt. Viòð gâja paòemt, vai ogles kaut kur, kad bija spaiòi, lai bûtu, ar ko kurinât. Tâ

jau nebija ar ko kurinât, nedeva. Cik jau aizgâja, noèiepa. Bet, kâ tur raksta, ka sanitârs uz katru

vagonu – mums tur uz eðelonu neviens sanitârs nebija, neviens neienâca paskatîties.

Tas kaimiòu puisîtis slimoja, tâds ðvaks bija diezgan – neviens nepaprasîja. Tikai pa sutkureizi karavîri par jumtu pârgâja dauzîdami – vai nav izplçsts jumts un mçs neesam izlîduði. Un

apakðâ pa grîdu atkal – vai nav izlîsts laukâ. Tad vçl vienreiz bija gadîjums tâds, ka kaut kur

Urâlos jau braucâm. Nezinâm, uz kurieni mûs vedîs. Bija divi vidusskolnieki no Viesîtes skolas,

tad viòiem, kâ no skolas paòemti, bija ìeogrâfijas grâmatas un vçstures. Tad viòi skatîjâs pçc tâm

un stacijas pa to lodziòu vçroja, uz kuru pusi – tik daudz, bet tâ jau nekâ. Ienâca karavîri, nekâ

neteica. Tad ienâk pârbaudît kaut kâds tâds starðina vai virsnieks, kaut kâds tâds lielâks. Kamçr

viòð aprunâjas tur ar tiem vîrieðiem, kas tur bija, sâk vagons iet.

Durvîm ðíirba vaïâ, mçs braucâm cauri Urâliem pa tiem tuneïiem tumðiem. Es tik daudz nç,

bet tur vîrieði, kas ar viòu runâja, teica: “Viòð bija bâls kâ drçbe.” Domâ – nu, kas tad – izgrûdîs

viòu tamâ tunelî, un aizbrauc. Neviens nekâ nezin, neviens nav bijis. Ko tad viòð viens pats. Mums

jau tâ nebija, laikam jau latvieði nav tik atriebîgi. Tad, kad izbraucâm tuneïiem, kad apstâjâs

vilciens nâkoðajâ stacijâ pçc kâdas stundas – kâ tur bija, ka viòi nebija tâs mûsu durvis aiztaisîjuði,

un kâ tie sargi – mçs tieðâm nevarçjâm saprast. Viòð jau pârdzîvoja gan, varbût viòam pat bikses

pilnas bija. Tad Sverdlovskas stacijâ blakus vagonâ bija miris onkulîtis. Redzçjâm, ka viòu iznesa,

71

nolika dzelzceïa malâ, palagu pârklâja un aizgâja. Tâlâkâ vagonâ teica, ka tur bçrniòð viens ir

nomiris, to tâpat. Marts bija. Tâda bija mûsu ceïoðana. Kad aizbraucâm Ïubinskas stacijâ,

iebraucâm tur, mûs zortçja – vienkârði tâ kâ vergus pârdeva.

Vagonâ ienâca, kâ tagad atceros, gara auguma krievs, tumðs tâds – viòð jau bija no ðitiem

kazakiem – kâdreiz viòa vecâki bijuði. Kaïevins viòam uzvârds bija. Viòð tagad, kâ bijâm mçs

ìimenes, kâ, piemçram, manâ ìimenç, bet kur vîrieði ir – vîrieðiem paprasa, lai pieceïas viòu

ìimene. Apskatâs, uzvârds, vârds – pieraksta. Ja vçl vîrietis kâds ir. Bet mums tad kas bija – brâlis –

cik tad viòam bija, viòð maza auguma, viòam bija kâdi 10 gadiòi tikai, bçrns – 2 gadiòi. Vîramâtei

bija 64, bet viòa bija daudz vecâka par mani – liels kaþoks mugurâ, vecenîte neliela auguma,

sirma. Mûs kâdas 4 ìimenes – viòi saka: “Mums bçrnudârzu nevajag.” Viòð bija no Sargatskas

rajona, kolhoza centra priekðsçdçtâjs. Viòam bija liela teikðana, viòð varçja izvçlçties sev

strâdniekus, kâdus grib.

Pienâk krievu cilvçki – es nezinu, vai Dieviòð stâvçja man klât, bet krievi arî ir labi, es neko

neteikðu, pienâk klât un sâk runât: “Redziet, es esmu brigadieris mûsu kolhozâ, kolhozs ir ïoti

bedns [no krievu – nabags], paðiem mums nav ko çst. Nezinu, kâ jûs dzîvosiet un vçl ar maziem

bçrniem – bûs grûti.” Citi maz krieviski prata, es krieviski runâju – viòð ar mani runâja. Viòð saka:

“Tanî kolhozâ – jâ. Tas ir rajona centra kolhozs, viòiem pat sava maðîna ir, viòiem ir daudz labâk.

Tie, kas tur tika, tie ir laimîgâki. Vot, jums tur bûtu tikt!” Es saku: “Bet kâ?” Viòð saka: “Ziniet, es

jums pamâcîðu.” Atnâcis bija tas milicis, kas mûs pierakstîja, tas bija tas rajona, visus mûs

reìistrçja. Viòð saka: “Viòð atnâks – jûs sâciet prasît viòu.” Es pûðu vaïâ raudât – bailes arî, tagad

visi sveði, bet tur tie vârnavieði, kas bija mani kaimiòi vagonâ – tie ir visi ðinî kolhozâ. Viòiem

visiem bija vîri vai dçli lieli, visi te. [..]

Es raudu, atnâk tas milicis klât, krievs: “Ko tu raudi?” Bet man jau viòð iestâstîja: “Tu pasaki

tâ, ka tev tur ir tavi brâïi, onkuïi kolhozâ, a ðiten ðvaki, un milicijai bûs jâatbild un jâbaro jûs.”

Man divreiz nav jâsaka – es saku: “Man tur onkuls ir, tçva brâlis – visi viòi. Viòi mums palîdz, ko

tad mçs ar mazu bçrnu? Dabûsiet jûs barot mûs!” Viòð aiziet tur uz turieni, apskatâs – tur arî bija

ar mazu bçrnu vçl viena ìimene – tieði tâpat – arî 4 cilvçki. Bet tiem tie kaimiòi atkal ðinî kolhozâ

ir. Tie nezin, ka ir sliktâk. Viòiem saka: “Jûs neesiet ar mieru mainîties?” – “Jâ!” Viòð atnâk un

saka: “Jûs ar savâm mantâm pie tiem, bet jûs ðiten!” Samaina. [..]

Tajâ Ïumenskas stacijâ pa nakti, kad gulçjâm, vienam otram bija caureja. Man arî vîramâtei

bija caureja neliela – ziniet, ûdeòi kâdi, 2 nedçïas ne tu mazgâjies. Mçs 2 nedçïas braucâm. Ne tu

pârìçrbies, ne tu mazgâjies, un katrâ pilsçtâ, katrâ stacijâ kâds ir ûdens. Bija pie tâ kluba priekðâ

tâds laukumiòð, Ïeòina piemineklis tâds neliels. Tâds riòíis. Mûsu ritieði naktî iet sevis pçc – visi

pie tâ pieminekïa riòíî. No rîta tagad – labi, ka mûs agri veda prom. Tad jau bija tur apkopçja

kliegusi: “Cûkas tâdi!” Bet nekas. Es nezinu, tualetes kur tur bija tieðâm – mçs ârâ gâjâm, bet viòi

tieði pie tâ pieminekïa riòíî visi. Tad mûs no tâs Ïubinskas stacijas, nâkoðâ stacija bija Omska, bet

mûs uz Omsku neveda – tâ jau ir liela pilsçta, tâ Ïubinska mazâka, veda ar maðînâm. Citiem bija

zirgi, kam tuvâk bija, mums bija maðîna kolhoza – veda mûs uz to Sargatsku – tas bija 120

kilometri aiz Ïubinskas. Vai 110 – nu, katrâ gadîjumâ pâri 100 bija. [..] Rajons tas bija, Sargatskas

rajons. Îìcêàÿ îáëàñòü, Ñàðãàòñêué ðàéîí. Tad aizveda mûs – bet ceïð – tur tak nav nekâdu ðoseju,

nekas – vienkârðs lauku ceïð. Melnzeme. Ja ir saulains, tad tâds asfalts, ka vai dieniò, bet, ja uzlîst

lietus, tad tâpat kâ uz mûsu sarkanâ mâla – ne maðîna, ne cilvçks var paiet. Maðîna ceïa malâ stâv

stundas 3–4. Pâriet lietus, jo tur maz lîst, bet dobes izbrauktas, vietâm sasalis – ðitâ te tâ maðîna

iet. Tâda polutorka [smagâ automaðîna ar pusotras tonnas celtspçju] – cik mçs tur bijâm cilvçku – visi

56 mçs nebijâm, mçs bijâm kâdi 30 tajâ maðînâ. Varbût 25 – pusi jau aizveda uz to citu kolhozu.

Ðitiem vçders sâp, caureja. Maðîna jau nenostâj – tâ ka tie borti – pârliek dibenu bortam pâri, vîrieði

tur viòu, brauc, un viòð… Tâ man vîramâte, tâ, vçl tur divi puikas bija tâdi, vçl viens vîrietis…

72

Tad aizbraucâm tur, aizveda kolhozâ. Tâda priekðsçdçtâja sieviete kolhoza kantorî.

Priekðsçdçtâjs ierauga: “×òo òàêîå? Äåòñêèé ñàä ìíå íå íóæåí!” [no krievu – Kas te ir? Bçrnudârzsman nav vajadzîgs!] Es pûðu raudât – tagad vsjo! [viss] – aizdzîs mani atkal atpakaï. Es esmu

pierakstîta pie tâ milièa, tas milicis lîdzi, jo mums bija jâiet reìistrçties. Tas Sargatskas milicis

saka: “Nu nekas, nekas, nomierinies. Vari vienu ìimeni paòemt arî ar bçrniem. Kas tur – mazs

bçrns – bûs, ganos kas iet.” Tâ mçs palikâm. Tâ brâlis sâka tûlît iet par nakts ganu. [..]

Inâra Reine: Kas tie bija par ganâmpulkiem?

Ausma Arâja: Govis. Bija visu visâdas – raibas. Pavasarî 4 kauliòi – vienu daïu cçla ar

striíiem augðâ. Vienu gadu tik daudz apsprâga viòiem. Barîbas nebija. Kaut arî barîba bija,

citreiz palika uz lauka salmi, nebija, kas viòus… Nebija saimnieciskuma, un viss. Tâ man brâlis

aizgâja par to dienas ganu, un nu vismaz viòð pieniòu dabûja, slaucçjas viòam iedeva.

Viòi abi latvieði – viòð ar latvietis, 67 govis ganâmas bija. Bet tâlu jau dzina, vasarâ jau pa

nakti ganîja, jo kâdi 10 kilometri tâlu bija. Vakarâ ap 18.00 brauca slaukt. Viòi izslauca, tad biðíît

pagulçja, un tad lîdz pulksten 24.00 viòas çda. [..] Tad ap 4.00 no rîta brauca atkal slaukt viòas.

Tad piedzina viòas tuvâk pie ûdens no tâm ganîbâm un slaucçjas gâja ar kâjâm. Mani nozîmçja,

tâ atkal varbût Dieva laime, varbût kas – sasauca mûs tur, sievietes, krievietes daudz. Mçs jau ðo

to darîjâm, kartupeïus bija japârlasa, tûliò arî otrâ dienâ, es jau arî negribçju, deva vienu brîvu

dienu, es negribçju vairâk, nebija kur palikt.

Mûs ielaida tur, kur kâdreiz bija buïïi stâvçjuði, pçc tam vâcieði bija dzîvojuði. Plîtiòa tâda

izmûrçta – tur jau bija ar govju mçsliem, sajauca ar mâlu un taisîja dzelteno mâlu. Grîda arî tâda

pati bija – agrâk jau, jûs neviens neziniet, klons bija. [..] Lai viòð neizmîtos, tad tur bieþi sajauca

govju mçslus, atðíaidîja un ar tâm ðitâ – nokalta, un viòam bija tâda kâ kârtiòa virsû – viòð

neputçja, viòð tâds bija.

Tur bija vâcieði dzîvojuði izsûtîtie – tur Pievolgas vâcieði bija daudz. Tie bija ielikti 1941. gadâ,

izsûtîti – tie jau bija savas bûdiòas sacçluði. Viòiem jau bija teikts, ka jâatbrîvo, zinâja, ka ievedîs, ka

mçs bûsim. Citus pie krieviem izvietoja, bet mûs tur, 4 ìimenes, tanî mâjiòâ salika. Nu nekâ – tukða

grîda, un nekâ. Ne mums maisiòa, ne mums nekâ. Kâdam savs mantelîtis bija, tad to paklâja. [..]

Tad mums vçl bija ïoti labs kolhozs un priekðsçdçtâjs vçlâk bija. Es teikðu – pat latvieði mçs

viòam labi bijâm – nu ïoti labs. Blakus kolhozâ, tas gan bija briesmîgs – sita latvieðus, ar kâjâm

spçra. Latvieðus, visus – savus krievus viòð arî tâpat. Tâpçc viòu ar traktoru sabrauca. Aizsûta

tagad mûs – tas fermeris paòem vairâkas sievas – kâdas 7–8. Tur jau ïoti audzçja tâdu ðmiku,riðiku – eïïas augs riðiks. Es nezinu, kâ latvieði viòu sauc. Tâdas kâ linsçklas, bet tâdas sçkliòas. Eïïu

spieda. Tâs kannas, ziniet, kâ jau eïïa – kad viòa piena kannâ, tâ eïïa, ir bijusi – to kannu, kâdas 20,

jâizmazgâ. Aplipuðas tâdas… Bet tas brigadieris saka, kas ir fermeris: “Jûs, kad izmazgâsiet tâs

kannas, katrs savas nolieciet atseviðíi.” Mums ir prâtâ nebija – nu atseviðíi – atseviðíi. Nezinu,

kâpçc. Ar meitu mums iznâca pa 3 kannâm izmazgât, nu ðausmîgas tâs kannas bija. Pelni tikai, ar

ko berzt – nekâdi pulveri, nekas. Pelni un karsts ûdens. Man vispâr tâda daba – arî tagad, kad es

daru kaut ko, ja es daru, tad lçnâk, bet jâizdara. Es noliku tâs kannas, es jau apberzu visas tâs

maliòas diezgan labi. Viòð atnâk, apskatâs: “Kam ðitâs kannas?” – “Manas.” – “Labi, tu paliksi

fermâ strâdât.” Es nesapratu, par ko, tikai vçlâk, kad es viòam pçc kâda gada prasîju: “Par ko jûs

mani atstâjat fermâ?” – “Tev bija vistîrâkâs kannas. Visrûpîgâk tu biji izmazgâjusi. Fermâ mums

vajag kârtîgu strâdnieku, nevis tâdus kâ mûsu.” Tâ es tiku pie cûkâm strâdât. Otra bija vâciete.

Cûkâm bija sivçni, mums bija ïoti labi, metieni bija labi – mçs bijâm sarkanâ grâmatâ ierakstîtas.

Iznâca pa 22 sivçni no cûkas. Pirmajâ gadâ neslimoja, nekas. Tur jau tâpat tiem sivçniem atnes

pieniòu pa litram, tiem mazajiem, kas piedzimst. Tur bija tâda plîts izmûrçta, kur vârîja tâm

cûkâm, tâ bija tâda liela, bet otra bija. Tâds disks no arkla, tâds liels. Tas bija cirvîtis. Vâciete saka,

ka viòai arî ar to çðanu tâ kâ tâ, viòa jau dzîvo ðeit no 1941. gada. Viòa bija aizsûtîta pirmoreiz,

73

kad nâca krievs virsû. Viòai bija tâds bundþuks – pienu savâra tik ilgi, kamçr viòð ir brûns, ka

ðitais… [..] Viòð tâds iztvaiko un ir biezs. Atskrien meitene – ielej krûzîtç viòai arî. Vâciete bija laba –

viòai bija kartupeïi kaltçti – ne kaltçti, ne cepti – tâdas ðíçlîtes, ko piegrauzt klât, un to pienu. Tâpat

bçrnam bija. Vîramâte sâka iet par nakts ganu – vajadzçja nakts ganus kaut kad jûnijâ, un viòa

pieteicâs pati. Otrs bija veèuks tâds, kirgîzs, vai kas viòð bija. Vçl es teicu, ka krieviski nevar

iemâcîties – mana vîramâte neviena vârda krieviski nezinâja. Vecs cilvçks – un iemâcîjâs. Pirmo

mçnesi gan viòa ar to veèuku nevarçja runât, ar râdîðanos; vçlâk tîri labi viòi sapratâs – viòð

daudz ko izstâstîja – kâ viòð dzîvojis agrâk, ka viòð dzîvojis pie íeizara, cik labi dzîvojuði. Tâ tika

par nakts ganu – brâlis par dienas ganu, vîramâte par nakts ganu, es fermâ pie cûkâm. Vîramâte

saka – kad slaucçjas ir, òem un dzer pienu, cik gribi, bet nebija jau kur lîdzi paòemt. Maizei deva

5 kilogrami miltu uz mçnesi mums, 4 cilvçkiem. Rudzu miltus. Vçlâk jau rudzu miltus nç, viòi jau

ir tikai no pavasara. Tur bija kvieði. Nu, cik tur lai izcep tâs ïipjoðkas [no krievu – maize, ko cep bezrauga]? Mums bija tie milti lîdzi, tad mçs sajaucâm ïipjoðkas tâdas. Tad man bija cimdi, rakstaini,

daudz pieadîti. Kaimiòiene bija pieadîjusi, tantiòa tâda. Tie bija paòemti. Par pâri cimdu deva 3

litri piena. Krievi. Citi jau nepirka, bet tur daktere bija, tad tâ. Meitene bija maza, citur nevarçjâm

dabût pienu. “Pienninni, pienninni!” Mainîjâm tos, dvieïi bija – izmainîjâm. Kartupelîðus

nopirkâm no tiem krieviem. Labi, ka centrâ mçs vçl vairâk dabûjâm kaut ko tâdu. Tâ mçs dzîvojâm.

Tagad pienâk rudens, jâsaòem raþa pirmâ. Sâk nosaukt, cik kuram ir – man ir ïoti daudz. Es fermâ

strâdâju, un mums par katru sivçnu maksâja tâpat kâ krieviem. Kâ kolhoznieki mçs bijâm vienâdi –

naudu nemaksâja nemaz, mçs parâda obligâcijas parakstîjâm. Mçs palikâm parâdâ – vai nu tu

drçbes pârdevi, vai tu pârdevi kaut ko, lai samaksâtu par tâm obligâcijâm naudu, iemaksâtu. Bija

jâparaksta par 200 rubïiem, 400 rubïiem. Jûs jau neatceraties, bija tâdas obligâcijas.…

1 B...Bet nâca siena laiks. Braukâja visi – jâiet siens kasît. Bet kas slaucçjâm ir jâdara – viòas no

rîta izslauc un vakarâ, un viòâm vairâk nekas nav jâdara. Bet viòas negribçja iet nekur darbâ. Es

biju pie cûkâm, kaut gan mçs arî bijâm no rîta agri – tur jau ganîja cûkas. Pa ziemu deva sasaluðus

kartupeïus un tâdus othodus [no krievu – atkritumus], bet pa vasaru aizdzen pie upes. Kaut kur

lîdz deviòiem, desmitiem, kad nav karstais, tad vakarâ atkal pieceï. Tad tev ir atpûta, laiks brîvs.

Es braucu tâpat to sienu kast. A krievietes kad jau brauc, kolhoza priekðsçdçtâjs – kur kurâ –

nevienu sameklçt. Nebrauca, negrib braukt. Kuru redz, kuru varçja noíert. Tâ tas priekðsçdçtâjs

saka: “Redziet – latvieði neviens nebçga.” Mani nesauca par Ausmu, bet Auhma. Uzvârdâ arî nç,

bet vârdâ. “Redz, kâ Auhmas ìimene,” viòð saka, “visi – vai tas ir mazs vai liels, visi iet darbâ.

Nebçg nekur. Tâpçc viòai ir tik daudz darbiòa.” Mums sivçnu bija daudz, par katru sivçnu labi

maksâja – 3 darba dienas. Man iznâca pirmajâ gadâ kaut kur 800 darba dienas mûsu ìimenei. Krievi

bija ïoti uz tâ priekðsçdçtâja nikni. [..]Tad taèu bija to priekðsçdçtâju sûdzçjuði uz Omsku partijas

komitejai – aizstâv latvieðus, izsûtîtos un faðistus, bet krievus neieredz. Tad viòð bija pateicis. Mums

latvieði bija tâdi veèuki vairâki – nu, ne veèuki, bet nu ap gadi 50–60, kas strâdâja plotòikos [no

krievu – par galdnieku] – taisîja tur fermâm þogus. Viòð pie viòiem vienmçr pienâca: “Nu, jûs jau

gudri – pasakiet, kâ man sçt, kad sçt? Jûs jau esiet gudri, pçc saviem es nç.” Tad viòi prasa: “Bet

kâpçc jûs ar mums tâ?” Viòð saka: “Ziniet, latvieði man dzîvîbu izglâba.” Viòð ir bijis kaut kur

Latgalç ievainots kâjâ, viòð Latvijâ ir bijis, un tur latvietis kaut kâds ir ievedis viòu pirtiòâ un nav

atdevis vâcieðiem. Viòð saka: “Tâpçc man ir latvieði tuvâki nekâ krievi. Viòi man dzîvîbu izglâba.”

Vçlâk nâca otrs priekðsçdçtâjs, mainîjâs, bet tas jau vçlâk bija, pçdçjos gadus, bet tas jau bija tâds

rupjâks. Blakus kolhozam vçlâk apvienojuma reize bija, tur bija briesmîgi – sita pat latvieðus,

kâjâm spçra. Tâpat savus krievus. [..] Visâdi cilvçki bija. Mçs strâdâjâm. Kad mçs braucâm prom,

kad mûs atbrîvoja, tad jau bija cits priekðsçdçtâjs, bet tas arî teica: “Nu nebrauciet, palieciet! Mçs

74

dosim darbu, kâdu jûs gribiet. Palieciet, strâdâjiet tepat!” – “Nç,” mçs teicâm, “brauksim!” – “Nu,

ja jums Latvijâ nepatîk, brauciet atpakaï, mçs apmaksâsim ceïu un visu – brauciet atpakaï! Atdosim

jûsu mâjas.”

Inâra Reine: Kurâ gadâ tad jûs atbrîvoja?

Ausma Arâja: Mûs atbrîvoja 1956. gada novembrî. Tagad krievi nebrauc prom – es nevaru

saprast, kâ sava dzimtene nepatîk. Mûs visus uzreiz neatbrîvoja – vienu ìimeni atbrîvoja iepriekð,

1955. gada rudenî. Mûs atbrîvoja 1956. gada rudenî, man dçlam nebija vçl 2 gadi. 1955. gada

janvârî dzima. Tad atbrîvoja pavasarî kâdas ìimenes. Nâk tagad rudens, ïoti laba raþa bija –

daudz kvieðus saòçmâm. Nu jau 8 gadi iestrâdâjuðies. Vîrs man atbrauca no cietuma, atlaida.

Viòð Vorkutâ bija. Nelaida mâjâs, viòam bija jâbrauc uz ðejieni, bija dokumenti, ka mçs esam

izsûtîti. Tad viòð atbrauca pie mums. Viòu pie siena pieòçma pirmajâ vasarâ – pïâva, mçrîja

kaudzes. Viòð 4 klases bija beidzis tikai, bet viòð iemâcîjâs visas kaudzes apmçrît un sarçíinât,

darba dienas aprçíinât un visu. Tad nâkoðajos gados bija par zavtoku – labîbu pieòçma. Visu

labîbu no kombainiem pieòçma, pârvçjoja, jo viòð bija tas pârzinis, un atkal uz klçtîm vai arî, kur

vajadzçja prom sûtît – visu to viòð izrîkoja. Bez skolas. Krieviski arî iemâcîjâs – kad viòu arestçja,

viòð pat neprata runât, bet tad pat rakstît bija iemâcîjies. Es ar, kad aizbraucu, es runâju, bet

rakstît es nepratu. Es rakstîju ar latvieðu burtiem krievu valodâ viòam vçstules. Tad viòð teica, kad

tie cenzori saòem, viòi negribçjuði dot, viòi saka: “Kas tur rakstîts?” Viòð teicis: “Es izlasîðu.” Viòð

jau krieviski bija iemâcîjies runât – pçc kâdiem pâris mçneðiem viòð jau rakstîja krievu valodâ.

Varbût jau arî bija kâds latvieðu burts. Es biju pie piena pieòemðanas – no slaucçjâm pieòçmu

pienu. Vedu atkal uz pienotavu nodot. Visas atskaites, viss bija jâtaisa. Visu iemâcîjâmies izdarît.

Visu jau var iemâcîties, ja grib. Bet kâ tagad – Latvijâ piedzimis un uzaudzis un neprot latvieðu

valodu – tâ ir spîtîba, tas nav nekas cits. Var visu to izdarît. Tad tur otrus atbrîvo – es tik ðausmîgi

pârdzîvoju – kaimiòus viena atbrîvo, bet mçs paliekam, mums nav. Mamma man bija – viòa

atbrauca no tâs Vidzemes, bija salasîjusi naudiòu un pçc kâdi gadi 3 atbrauca pati brîvprâtîgi. Lai

arî viòa bija izsûtâmo sarakstâ, bet viòa toreiz nebija un viòa neskaitîjâs. Viòai nebija jâiet uz

otmetku [no krievu – atzîmçties] – mums jau bija jâiet mçnesî 2 reizes uz miliciju, ka mçs neesam

izbçguði, un vçlâk mçnesî reizi bija jâiet parakstîties. Nedrîkstçja uz Omsku, nekur braukt bez milièa

atïaujas. Blakus bija dzirnavas – 20 kilometru, bet tas skaitîjâs Sargatskas, tas mûsu rajons, bet pat

tur bija jâpiesakâs policijâ – brigadieris piezvanîja, sak, tâdi un tâdi cilvçki man tûlît brauks uz

turieni. Tâda bija visa tâ karte – nedrîkstçja nekur aizbçgt. Mamma atbrauca, atveda naudiòu, un

nopirkâm gotiòu. Kad bija gotiòa, tad jau bijâm dzîvi. Cûciòu mçs uzreizes turçjâm, pirmâ vasarâ.

Tad jau visu pârdevâm, [..] bija paredzçts mums tieði pirms oktobra svçtkiem, kaut kur 1. vai

2. novembrî izsauca, ka mçs esam atbrîvoti. Bet citi jau bija izpârdevuði visu – tie kaimiòi vçl 2,

kas brauca – viòiem jau kâdas 2 nedçïas atpakaï viss bija sapakots, jo uz oktobra svçtkiem viòi

brauks prom. Dokumenti jau bija nokârtoti. Mums kartupeïu daudz bija – kâdas 3 tonnas

kartupeïu izauguði togad – kâ nevienu gadu. Kolhozâ pieòem tikai, kamçr nav sals. Bet turpat,

turpat sâkas sals – novembris jau. Mçs âtri visu nakti lasîjâm un iznesâm tos kartupeïus – aizvedâm

un par pusvelti atdevâm. Tâpat labîba bija saòemta – izpârdevâm. Kvieðus paòçmâm, kastes

tâdas, sçrkociòu kastes, jo domâjâm, ka, ja ðeit nav ko çst, tâpat cukuru nopirkâm un ðo to ko vçl.

Mçs 10 dienu laikâ visu likvidçjâm – lopiòus visus likvidçjâm, pârdevâm, mâju pârdevâm –

kolhozam atdevâm, bet ïoti lçti – kâ rudenî. Tur jau tâ ir – kâ èigâns. Kad kaþoka vajag, tad pçrk.

Pavasarî, kad nevajag, tad atdod par pusvelti. Tâ tur rudenî, kad mâjas nevajag, tad nav kas pçrk,

jo pa ziemu jau nevajag. Tâ mçs atdevâm kolhozam, nezinu, ko viòi tur ielaida. Tâ mçs reizç ar

tiem laikam 10. novembrî, nu, neatceros, kad mçs izbraucâm no turienes. Vai 12. novembrî. 3

ìimenes – tâ pati polutorka, kas mûs veda uz ðejieni, tagad veda atpakaï. Samaksâjâm tam ðoferim.

Ceïð bija aizputinâts, bija kupenas. Es zinu, ka turpat vienâ vietâ ir Irtiða – viòa no mums bija

75

2 kilometri tikai, liela upe Irtiða ir. Mums pïavas visas piegâja pie Irtiðas. Taisni tas krasts, tâ maðîna

sâk slîdçt. Es aiztaisu acis – es augðâ… Vçl viena bija ar mazu bçrniòu, tâ kabînç sçdçja, tai bija tikpat

liels puisîtis. Mçs augðâ, maðînâ, visas tâs kastes riòíî, citi sçd. Es tik skatos, ka slîd – es aiztaisu acis

un to bçrnu saspieþu – meitiòai bija 2 gadi, kad izveda, tagad viòai 10 gadu, kad braucam atpakaï.

[..] Man bija puika, kam bija 2 gadi, kad braucâm mâjâs no Sibîrijas. Meitiòai 2 gadi bija, kad veda

uz Sibîriju – 8 gadi starpîba. Laida pâri tam grâvim kaut kâ un noturçjâs. Kamçr tiek tagad atpakaï

uz ceïa atkal. Tâ maðîna tâ pa ceïu – no vienas puses uz otru. Ðausmîgi. [..]

Tad mçs izbraucâm pçcpusdienâ no Maskavas un otrâ rîtâ iebraucâm Krustpilî. Kaut kâds pat

âtrvilciens vai nebija, man liekas. Bet tâ sajûta – es jums nevaru pateikt. Liekas, tâ kâ murgs palika

aiz muguras. To izstâstît nevar. Mana mamma bija atbraukusi – tâ kâ viòa nebija izsûtîtâ, viòa

atbrauca pa priekðu, vasarâ jau. Mçs atsûtîjâm telegrammu, un Krustpils stacijâ viòa mûs sagaidîja.

Puikam bija 2 gadiòi tikai – nebija ne tâdu biksîðu, kâ tagad saìçrbti. Bija zeíîtes piesprâdzçtas

un îss kaþociòð. Meitenei arî no manâm drçbçm saðûts mantelîtis. 8 gadus mçs drçbes tikai

pârdevâm, nepirkâm neko, jo nevarçja dabût. Nevarçja dabût naudu, nebija par ko. Kolhozâ uz

darba dienu tev deva santîmu vai 2 santîmi. Nebija jau ar ko samaksât par obligâcijâm, nepietika.

Kad tev iedeva labîbu, un ko pats izaudzçji. Kad paði strâdâjâm, tad bija, bijâm paçduði. Pçdçjie

gadi bija labi, pirmie trîs gadi bija grûti. Pirmais gads bija visgrûtâkais, kad nekâ tev nebija. Tur

arî bads un nabadzîba bija. Kad mçs braucâm prom, kaimiòos blakus bija tâdi Stepanovi –

krievu ìimene. Tâds veèuks bija – viòð atnâca: “Nebrauciet prom!” Onkulîtis raud. “Kâpçc,

onkulît, raudi?” – “Bet kur es naudiòu tagad paliençðu? Man pietrûks tabaciòa…” Ka jau viòiem –

kad ir nauda, kad saòem, tad iet uz visâm pusçm. Bet, kad nâk mçneða beigas, tad nav par ko

tabaciòu nopirkt. Jau atskrien pie latvieðiem paliençt. Tie Stepanovi teica: “Redz, kâ ir – jûs,

latvieði, pa 8 gadiem esiet daudz bagâtâki nekâ mçs, mûþu dzîvojot.”[..] Tâ mçs atgriezâmies.

Inâra Reine: Kur – ðeit?

Ausma Arâja: Nekur nelaida, krievu ìimençm bija dzîvokïi. Mums – nekâ. Atbraucâm uz

savâm mâjâm – tur ferma, tur nedomâ tikt iekðâ. Vîra mâjas bija nojauktas pa pusei, jâsaka, ka

istabai tikai tas stumbrs bija palicis – ne logu, ne durvis, ne griestu, ne krâsns – nekâ, viss izplçsts.

Palikâm Viesîtç pie vienas tantiòas, padzîvojâm to pirmo gadu. Es sâku dârzniecîbâ strâdât. Kad

mçs atbraucâm, mçs nevaram teikt – mums naudiòa, viss ir, bet mçs tûlît pirmais, ko – tas bija –

gâjâm meþâ malku cirst, ar zâìi zâìçjâm ðitâdus bçrzus. Tagad daudzi, kas ir bezdarbnieki, nav

darba – ejiet meþâ, strâdâjiet! “Fui, tâdu darbu!” Tagad ar “Druþbu”[padomju laika motorzâìis], ar

visiem tiem zâìiem – tev ar rokâm nekas nav jâdara. Mçs ar rokas zâìi zâìçjâm. Bet nopelnîjâm. [..]

Tâ mçs sâkâm te dzîvot. Pavasarî aizgâju dârzniecîbâ, vîrs arî te, dârzniecîbâ, vidusskolâ

strâdâja. Toreiz bija dârzniecîba vidusskolâ. Brâlis aizgâja ar mammu savâ dzîvç, atseviðíi.

Vîramâte aizbrauca uz Sabili, tur viòai bija meita. Mçs palikâm ar vîru un bçrniem. Vîrs sâka

dzert stipri, un mçs izðíîrâmies. Es aizgâju pie radiem dzîvot, viòð palika. Pçc tam aizbrauca arî uz

Sabili projâm pie mâsas. Dzîvokli nevarçjâm dabût, Viesîtç bija grûti dabût. Ðiten bija âdu punkts,

ðajâ mâjâ, un tas âdu punkts likvidçjâs. Tur, kur virtuve, tur âdas pieòçma, tur nebija ne griestu,

nekâ. Jumta tâdi dçïi tik salikti. Ðitâs krâsns arî nebija, te bija tikai tâda vidussiena – te tâ âdu

pieòçmçja dzîvoja, viòa bija iztaisîjusi istabiòu sev. Palodze tur bija caura, kaíis pat lîda iekðâ.

Aizsitusi biju ar papi, jumtu salâpîjusi. Tas Viesîtes priekðnieks man saka: “Brîvu dzîvokïu nav,

bet, ja esat ar mieru, komunâlâ daïa pârdod malkas vçrtîbâ to. Ja nç, mçs jauksim nost viòu.”

Nolîdzinâs, jo tur nav ko remontçt. “Ja jûs gribat, varat sataisît un saremontçt, bet paði par

savu.” Viòi bija apskatîjuðies, ka tur nav ko, un pârdeva par 75 rubïiem. Ðito mâju toreiz. Arî

ierakstîja, ka malkas cena – viòa paredzçta nojaukðanai. Mçs saremontçjâm. Ielikâm daudz.

Pirmajâ rudenî tûlît sâkâm. Mçs izdevâm kaut kur 4000 rubïu par viòu, kamçr visu sataisîjâm.

Grîdas, visus griestus, papes, krâsnis – visu. Visi, kas atceras, ienâk un saka: “Kâda viòa bija, un

76

kâda viòa tagad ir!” Ar íieìeïiem apmûrçjâm, uzlikâm “íieìeïu” jumtu. Skaidu jumtu uzlikâm

pirmajâ rudenî, nebija ðîfera. Nâkoðajâ gadâ ðîferi uzlikâm. Atradâs saimnieks 1991. gadâ. Toreiz

viòam nevajadzçja, viòam tâ lielâ mâja piederçja. Viòð paòçma to tikai, viòam vairâk neko nevajag.

Tad viòð aizgâjis bija uz domi. [..] Nç, viòam vajag tâs mâjas. [Domç atbildçja] “Neko mçs nevaram

izdarît, nevaram atdot, jo viòiem ir pieðíirta viòa ir, viòi ir samaksâjuði. Vienîgi caur tiesu.”

Es saku – dzîvi dzîvo, dzîvi mâcies. Tiesnesis man teica, redz, mçs jau saremontçjâm, plânu

man izdeva, man visi plâna projekti bija, ka vajag vçl speciâlu komisiju, kas pieòem un nodod

mums atkal viòu, ko mçs esam iztaisîjuði. Es dabûju zinât, ka viòð sâka sûdzçt. Tâ komisija atbrauca,

pieòçma, dabûju dokumentus – tagad tiesâ pasaka – vajadzçja lîdz 1. janvârim. Man 1. martâ tâ

komisija tikai. Trîs mçneðus agrâk vajadzçja. Tiesnesis teica: “Bûtu jums kaut 30. decembrî tâ

komisija bijusi.” Es jau biju nodzîvojusi 15 gadus te, bet vai mçs zinâjâm, ka vajag tâdu dokumentu?

Mûþu dzîvo, mûþu mâcies. Tâ mums atòçma, mums nepieder ðitâ mâja. Pieder saimniekam, kam

tâ lielâ mâja. Viòð pats Rîgâ dzîvo, viòam sieva, mazbçrni ðeit. Tik daudz, kâ tiesnesis teica, ka

izsviest viòð mûs nevar: “Jûs viòu esat atjaunojuði tik tâlu, dokumenti jums visi ir, jûs esat represçtâ

pensionâre – kamçr jûs nomirsiet…” Dârzâ es esmu sastâdîjusi âbelîtes, íirðus, ogulâjus, puíes,

dzîvþogu – te tak nebija nekâ. Nâtres un vîbotnes riòíî bija tikai. “Nç,” viòð teicis, “tâ nevar.” Tad

viòð mums bija apsolîjis pats, ka mçs varam dzîvot, kamçr nomirsim. Bet tikai mums viòð nepieder.

Mani mazbçrni vai kas – nevar neko tur lîdzçt. Tâ tagad no reizes – bijâm pieraduði. Satiekam tîri

labi, viòð atbrauc ar mazmeitiòu, tur skrien vienmçr pie mums. Kaut kâ aizmirsts viss, reiz bija

briesmîgi sâpîgi. Es teicu: “Cik mâjas man atòems? Atòçma mâtes mâju, atòçma vîra mâjas,

Sibîrijâ mâja palika – uzcçluði 4. mâju, un to arî atòem. Savâ mûþâ es esmu 4 mâjas zaudçjusi.”

Bet tâpat, paldies Dievam, esam paçduði, esmu apmierinâta ar dzîvi. [..]

Inâra Reine: Ja jûs varçtu dzîvot otrreiz, kâ jûs gribçtu dzîvot?

Ausma Arâja: Es dzîvotu uz laukiem, savâs tçva mâjâs. Turçtu bites, zivju dîíus. Gotiòas, ko

pârtikt paðiem. Negribu biznesu lielu, tik tâ, kâ mans tçvs, ka paði pârtika. Bet to skaisto dzîvi, kas uz

laukiem ir, tie skaistie rîti, tâpat vakari. Tagad mçs neredzam, es nejûtu ðeit. Lai mums arî ðeit ir gandrîz

visriòíî priedes kâ uz laukiem, bet nav tas, kas bija. Liekas, tik daudz ko varçtu iekârtot, tagad tehnika

ir laba. Bet vecums ir klât. Mazbçrniem tagad tas vairs neinteresç. Tie nav to raduði. Meita arî – viòai

taèu 2 gadiòi bija, kad izrâva – viòai tak ar nav tâs dzîves. [..] Deviòdesmitajos gados es meitai saku:

“Nu, ko tu tagad darîsi? Vîram darba nebija. Bçrni 2 mazi. Òem gotiòu.” Toreiz par 5 Ls, nauda

mainîjâs, kolhozs likvidçjâs – nopirka viòa telîti. Tâ viòa sâka audzçt. Iemâcîjâs visu ko un tagad zina,

kâ aizlaist, kad aizlaist un kâdas zâles vajag, ka teliòus sagaidît. Tâda kaimiòiene sauc viòu palîdzçt,

viòa saka: “Tu jau esi tâda uzòçmîga.” Jâstrâdâ ir, daudz jâstrâdâ. Es bez darba nevaru.

Inâra Reine: Veselîba arî turas?

Ausma Arâja: Nu, ziniet, ar dzirdi ðvakâk ir – ar labo ausi nemaz nedzirdu. Tik ar kreiso. Ja

tagad kâds runâs no ðitâs puses un vçl klusâk runâs, tad grûtâk dzirdçt. Kâjas sâp, rokas. [..]

Inâra Reine: Kâdas ir bijuðas jûsu dzîves vçrtîbas?

Ausma Arâja: Redziet, man vçrtîbas ir bijuðas diezgan ðvakas. Tçvs mazai nomira, mâte

apprecçjâs otrreiz, tas bija dzçrâjs. Man no mazâm dienâm visi lauku darbi ir bijuði jâstrâdâ.

Zirgus iemâcîjos iebraukt, pïaujmaðînâ pïâvu. Visu ko darîju. Bija tâ, ka nebija daudz naudas,

nebija tâ, ka bagâti. Bet pârtikuði. Vienkârði paçduði bijâm. To, ko paði izraþojâm, no tâ arî

pârtikâm. Tagad dzîvojam labâk kâ toreiz. Labâk esam paçduði. Protams, toreiz mçs çdâm tîrus

produktus, ko paði raþojâm – pieniòð, sviestiòð, gaïa, maizîte. Viss bija paðu. Tagad oliòas, pieniòð,

sviests arî ir paðu. Bet tomçr tas pirktais, ko tagad pçrkam, tur ir ðâdas tâdas lietas – ðokolâde,

konfektîte, ko toreiz nevarçjâm atïauties. Tas jau bija kaut kur uz Ziemassvçtkiem, kad nopirka,

vçl tçvs man nedzçra, nesmçíçja, tad, kad viòð brauca uz Viesîti, uz tirgu, tad viòð vienmçr nopirka

tâdas ðokolâdîtes man un brâïam. Vai konfektes kâdas pa 100–200 gramu. Tâdas labâkas, tad mçs

77

skrçjâm sagaidît. Tagad jau tas ir parasta lieta. Cilvçkiem tagad nav svçtku sajûtas. [..] Tas, ko

mçs agrâk svçtkos çdâm, tagad katru dienu. Tagad cilvçki nezin, kas ir svçtki. Toreiz uz svçtkiem

sacepâm bulkas, cepumus. Rudenî, ziemâ cûkas auksto gaïu vârîja. Vai vistas, vai zosis izturçjâm,

saðmorçja uz Mârtiòiem. Kaut ko tâdu. Istabas mazgâja un bulkas cepa, smarþoja. Tagad tas nav –

ne bulkas cep – aiziet uz veikalu, nopçrk gatavu visu. Katru dienu ar to. [..]

Inâra Reine: Ðodien ir 14. jûnijs. Kaut kâ atzîmçsiet?

Ausma Arâja: Maz ðeit atzîmç.

Inâra Reine: Bet citas dienas?

Ausma Arâja: Citas dienas jâ, 25. martu vairâk atzîmç. Vairâk laikam izveda – 14. jûnijâ mçs

diezgan maz bijâm. No Vârnavas laikam mûs tikai 2 ìimenes aizveda. Toreiz es pati nebiju tur, kad

tas 25. marts, es tûliò atceros visu to braukðanu, visu to Daugavas staciju, tos ceïus, apbiþoðanu un

pazemoðanu. Visu to, kas notika. 25. martu es stipri atceros. To rîtu, visu, visu. Man acîs stâv pilnîgi.

Kâ ienâca, kâ lika ìçrbties, kâ pavçlçja… Aizbrauci, atstâji savu íçvîti. Man kuce bija liela, man bija

paòçmusi uz laukiem mâtes mâsa, kucçnus jau bija izdalîjusi, viòa gudra ïoti bija. Viòa tur bija

briesmîgi gaudojusi, un viòu atdevuði vecajam kaimiòam. Bija paòçmuði kâdas dienas 3 vai 4, bet no

rîta viòa bija norâvusies. Zuda un pazuda. Nekur ne dzîvu, ne beigtu neviens nekur nebija atradis. [..]

Mammu pirmo reizi kad izkulakoja, arestçja, atòçma lopus. Viòa meklçjâs, viòai pazîstams

Jçkabpilî bija skolasbiedrs. Tas bija liels vîrs. Tas teica: “Nav pareizi tev atòemts, jo tu nebiji

izbçgusi.” Lopus varçja atòemt un atdot tam dzîvnieku trestam, kas ir aizbçguði vâcieðiem lîdzi.

Izdeva dokumentu, ka jâatdod tie lopi. Zirgs viòai bija paòemts, 2 govis, cûka laikam, vistas vai

zosis – kas tur bija. Bija atstâta viòiem viena gotiòa, un viss. Pagasta priekðsçdçtâjs tâds Saulîtis

bija, brâlis bija milicis un partorgs. Viòam bija lîdzi tie dokumenti, ka jâatdod tie lopi. Bija tâds

krievs, tresta direktors, iebraucçjs. Viòð saka, ka tas dokuments ir jâatdod. Bet bija teikts, lai to

dokumentu nedod rokâs, jo viòð ir kâdreiz darîjis tâ, ka paòem to papîru un tûlît saplçð. Ðis saka,

ka atdos. Es nebiju, bet mamma bija, viòa paòem tos lopiòus. Tie tîtari laikam bija apkauti, bet

gotiòa un zirgs, un kumeïð, nç, divas govis laikam bija – atved mâjâs. Otrâ rîtâ milicija klât, arestç

viòus, ka viòi esot meþabrâïi. Uzbrukuði, dabûjuði viltotu dokumentu un piedraudçjuði ar

ðautençm, un atòçmuði tos lopus visus. Notiesâja mammu uz 3 gadi, vîru uz 5 gadi, uz Vorkutu

prom. Tam domes priekðsçdçtâjam Saulîtim laikam bija 6 gadi, ka tas ar kâ valstsvîrs. Tam

partorgam, tas taèu bija partijas vîrs, tam noòçma to dokumentu. Bet mammu es pârsûdzçju, un

mammu Augstâkâ tiesa attaisnoja, kâ sieviete var kaut ko uzbrukt un atòemt.

Inâra Reine: Kurâ gadâ tas notika?

Ausma Arâja: Viòus arestçja, kad meitiòai bija seði mçneði, 1947. gadâ. Mamma nosçdçja

Daugavpilî cietumâ pusgadu laikam, kamçr tâs tiesas. Vairâk kâ pusgadu. Nâkoðâ pavasarî, visu

ziemu viòa nosçdçja. Vîrs jau bija aizsûtîts prom uz Vorkutu, te nebija vairs. Tad, kad viòa nâkusi

mâjâs bija, íçve bija piesieta kolhoza centrâ, tâda íçve jauna, kâdu triju gadu. Kâ gâjusi no

Viesîtes cauri tam, viòai aizrunâjusies, un tâ íçve gandrîz bija norâvusies, pazudusi. Pçc tam viòu

izkulakoja otrreiz, tad viòa aizbrauca uz Vidzemi prom, nevarçja dzîvot. Var jau daudz ko

atcerçties, laiks ir pagâjis, tagad ir vecums klât, tagad jau 75. iet. Mamma mira 1967. gadâ.

Inâra Reine: Kâdas ir jûsu garîgâs vçrtîbas bijuðas? Kas ir svarîgs cilvçka dzîvç?

Ausma Arâja: Ticîba paðam sev un ticîba Dievam. Ticîba, ka kaut kas augstâks ir, kas visu

to… Agrâk, kad bija jauni, tad varbût tâ nesaprata vçl visu to, bet tâ, kad es visu to padomâju,

tomçr ir viena augstâka vara vai Dievs, kas pâr visu to valda, visu saliek un redz visu. Kâpçc

cilvçkiem, kas ir varbût ïaunu darîjuði, tomçr viòam nâk reiz atmaksa? Nâk. Es nenovçlu ïaunu

nevienam. Kaut ar tie, kas mûs izsûtîja, kas izveda – es nevçlu ïaunu. Pat tagad te, Viesîtç, viena ir,

viòa parakstîja vçl, viòa tieði bija par sekretâri toreiz Vârnavâ. Viòai tagad 72, viòa ir biðíi jaunâka

par mani. Es viòu satiku, un viòa saka: “Vai, tu gan esi laimîga, tevi izsûtîja, tagad tu saòemsi lielu

78

naudu.” Es teicu: “Taòa, es ar mieru atdot to naudu tev, un brauc tu uz to Sibîriju. Briesmîga

laime.” Es saku: “Kaut vai tagad brauc, es atdoðu to naudu.” Briesmîga tâ nauda. Toreiz rubïos

izmaksâja, kas tad tâ par naudu bija. Latos mainîjâs – kas tad tas bija, tie 9 tûkstoði rubïu. Kas tad

tas ir. Bûtu 9 tûkstoði latu tagad, tad jâ, tad es saprotu. Kad nâca tâ maiòa, tad laikam 200 latu

bija pârskaitîts. Vçl varu pateikt, ka tas pats priekðsçdçtâjs, tas Íçniòð, kas izveda – mana vîra

mâte tâda ellîga bija, un, kad mûs izveda, viòa teica: “Íçniò, piemini tu manus vârdus, kas Bîbelç

rakstîts. Mûs aizved ar veðanu, bet jûs pakaï basâm kâjâm skriesiet.”

Inâra Reine: Kas ar viòu notika?

Ausma Arâja: Viòð nomira âtri. Pçc kâdi divi gadi mums atrakstîja, un viòð bija teicis: “Vecâ

Kaíîtiene mani nolâdçja!” Bet viòa nelâdçja, bet tik teica: “Tas ir Bîbelç rakstîts.” Mçs jau visi

domâjâm, ka tas íîniets nâks un mûs tur visus atpestîs. Bet viòa teica: “Nâks viens ar zîmi pierç

tumðu, un tas bûs.” Bet tas bija Gorbaèovs. Redz, viòam ir tas brûnums. Redz, kâ, ka tas sakrît

tomçr, ka Bîbelç, es jau netiku lasîjusi viòu, bet viòi bija, tâ Vecâ Derîba, un viòa lasîja viòu. Tad

viòai bija Sibîrijâ lîdzi, un viòa lasîja un teica: “Nâks pretçjâ virzienâ, nâks ar zîmi pierç, un tas

bûs, kas mainîs visu, kas atbrîvos mûs no Sibîrijas.”

Nu, mûs jau agrâk atbrîvoja, bet tomçr, kas visu mums atdeva, kas sâka atzît, tas bija

Gorbaèovs. Kaut kas tâ tomçr sakrît. [..] Tâda dzîve ir, tikai jâstrâdâ ir… Vainoju tagadçjo skolu.

Nezinu citur, bet mûsu – skolotâji ïoti maz bçrniem stâsta par agrâkiem laikiem, tagad drîkst, bet

nestâsta. Vai viòi paði nezina – ne par izsûtîtiem, ne par sodîðanu, ne atmiòas, ne atceres kaut

kâdas skolâ. Man tagad mazbçrni ir – cik es pastâstu viòiem, tik nu ir. Tajos gados, kad es gâju

skolâ, mums gan bija visâdi – 18. novembri svinçjâm, tagad vçl zinu visas tâs dziesmas, kas bija

par Latviju – “Nevis slinkojot un pûstot!”, “Tev mûþam dzîvot, Latvija!” un visas ðitâs. Tagad

nevienu viòiem nemâca, nekâ viòi nezina. [..] 25. martâ ar nekâdu pasâkumu nav.

79

NMV 1099

AUSTRA LÂCE, dzim. 1938.

Intervija: Ritç, Jçkabpils raj., 2000.Intervçja: Biruta AbulsAtðifrçja: Ivars Korbs

Publikâcijai sagatavoja: Mâra Zirnîte

Rite ir Sçlijâ – leiðmale, uz paðas Latvijas robeþas ar Lietuvu, kaimiòos katram latvieðu lasîtâjampazîstamajai rakstnieka Jâòa Jaunsudrabiòa dzimtenei. Padomju laikos ðajâ pusç, tâpat kâ daudzvietLatvijâ, kolhozos iebrauca viesstrâdnieki un sazinâðanâs valoda bija krievu.

Stâstîtâjas runâ ir krievu valodas atgâdinâjumi, neskatoties uz to, ka intervçtâja tos nesaprot.Ðajâ intervijâ sastopas divas atðíirîgas pieredzes. Intervçtâja ir talciniece no ASV Biruta Abuls, turklâtðoreiz lietoju viòas uzvârda oriìinâlo rakstîbu (lai izceltu tâ nozîmi!) – krâjuma 2. daïâ sastapsit tovienâdotu ar citiem ârzemju latvieðu sievieðu dzimtes uzvârdiem atbilstoði pareizrakstîbas prasîbâm.Biruta Abuls ir intervçjusi daudz latvieðu – gan Latvijâ, gan ârzemçs. Ðajâ intervijâ viòa rîkojasneierasti – uzdod man jautâjumu. Teksts veido monologu runas plûsmu, kurâ izpauþas stâstîtâjasiniciatîva, sniedzot savas dzîves pârskatu, paðai izvçloties tçmas, dzîves periodus, par kuriem viòagrib runât. Sâkumâ teksts ir vispârîgs, stâstîtâja izmanto citâtus no tautasdziesmâm. Liekas, ka viòaar bçrnudârza audzinâtâjas profesionâlo didaktiku mçìina pârvarçt sveðatnîbu. Sarunas gaitâstâstîjums kïûst konkrçtâks, runâtâja atveras, pâriet uz individuâlâkâm tçmâm. Izteiksmîgs ir tçva –zârku meistara tçlojums, bçrnîbas iespaidi, par kuriem runâjot, mainâs arî stâstîtâjas valoda.

Publikâcijai sagatavotâ teksta daïa sniedz intervijas tematisko kompozîciju saîsinâtâ veidâ.

1AAustra Lâce: Ar ko lai es sâku? Dzimusi es esmu Pïaviòâs, Daugavas krastâ, ïoti skaistâ vietâ.

Man liekas, ka katram sava dzimtene ir visskaistâkâ, un man liekas, ka mana ir visskaistâkâ. Jaman jâsaka, kas mani audzinâja, tad man jâsaka, ka tâ ir skaistâ daba, kas tur ir, un folklora.

Mâmiòa man nomira, kad man bija 3 gadi. Vienu mazu laiciòu vecmâmiòa mani audzinâja.Vecmâmiòa bija tâ, kas man tautasdziesmu iemâcîja. Viòa man teica: “Meitiò, katrâ vietiòâ,

katrâ darbiòâ ir tautasdziesma.” Un patieðâm tâ tas ir. Un man liekas, ka tâ ir pati galvenâaudzinâtâja. Tautasdziesma. Un daba. Ja saka, ka ðodien ir grûti – jâ, apstâkïi dzîves ir grûti, bet

vienalga es vçl gribu dzîvot, un daba ir skaista. Tâ liekâs. Gan pavasaris, gan rudens, gan ziema.Varbût es tâpçc to tâ izjûtu, jo man ïoti þçl, ka tajos laikos, kad gâja komunistu celtnes, kad

izbojâja visu skaistâko, kas Latvijai bija, visskaistâko – tas bija Staburags. Es nezinu, man patakmentiòi stâv no Staburaga – tie ir tie paði, kas toreiz bija tanîs klintîs. Tâ ir mana jaunîba un

mana bçrnîba. Es tur augu un braucu. Dziesmu svçtki taèu toreiz tur notika, viss notika Staburagâ.Pâri ar laivâm cçlâmies. Un Daugavas krâces, kur uzceïot Aizkraukles HESu – kuras visas tagad ir

zem ûdens. Es uzskatu, ka tas bija briesmîgs neprâts to darît. Latvijai ir Staburags – “Kam rauditu, ak, daiïâ Staburadze?” Tas taèu vispâr ir kaut kas vçsturisks. Un man kâdreiz, kad es strâdâju

bçrnudârzâ ar bçrniem, tad man jau parasti pârçjâs audzinâtâjas teica: “Tu jau laikam esi tâdatâpçc, ka tu esi augusi un dzimusi tâdâ vietâ, tik skaistâ vietâ.” Citâdâk nemaz nevar bût – Kokneses

pilsdrupas, kuras tagad ir noslîcinâtas, applûdinâtas visas, Pçrses ûdenskritums…

Nu, vot. Maniem vecâkiem mâja uz paða Daugavas krasta, uz saucamâ Velna atvara vaiTrakâ atvara, kâ viòu sauca – tâs bija lielâkâs krâces Daugavâ. Viòas bija tik seklas, lîdz potîtçm –

mçs varçjâm pârbrist pâri Daugavai pâr tâm krâcçm. Vienâ vietiòâ tikai bija plostu ceïð. Kad

80

pavasarî ledus gâja – tas taèu ir kaut kas neizstâstâms. Kad nâca Krievijas ledi. Kas uz tiem lediem

tur gâja – tur gâja siena kaudzes, tur mâjiòas un pirtiòas gâja, tur sunîði… Tie ledi, kad atnâca

pret manu mâju, kur bija tas Trakais atvars, tad viòi visi griezâs tajâ atvarâ tur ðíçrsâm un

krustâm. Visâdi gâja. Tur varçja ar kilometriem to dunoòu dzirdçt. Protams, pavasaros visas

Pïaviòas bija uz Daugavas krasta – visi bçrni un veci – tas bija tâds laiks, kad cilvçki neskatîjâs ne

televizorus tik traki, ne radio – visa saieðana bija tanî Daugavas malâ. Atkal vasarâ, kad ievas

ziedçja un plostnieki kad brauca un sasaucâs – tas vispâr vairs nav atkârtojams dzîvç. Es tâdâ

esmu augusi atmosfçrâ, un tâdâ, man pat liekas, ka nekâ skaistâka pasaulç nav. Es esmu braukusi,

piemçram, ekskursijas taèu bija uz ârzemçm, tagad es tikko biju Dânijâ, Polijâ. Savos pensijas

gados. Maz jau tagad iznâk trûcîbas dçï braukt, bet tajos paðos komunisma laikos, par cik es

strâdâju bçrnudârzâ un es arî skaitîjos darba pirmrindnieks kâ nekâ; tad man vienmçr deva par

brîvu to braukðanu. Padomju Savienîbas tâs valstis – piemçram, nu kaut vai Kaukâzs un Elbruss,

un Fergânas ieleja – visur ir skaisti. Man liekas, ka viòiem liekas, ka viòu dzimtene ir visskaistâkâ.

Kaut vai tas pats ziedoðais tuksnesis, kad tur zied tie kaktusi. Bet man tomçr liekas, ka sava dzimtene

tomçr ir visskaistâkâ. Tâ tas ir.

Kad man piedzima meita, tad vîrs mani atveda uz ðejieni. Apprecçjâs un atveda mani uz

ðejieni. Arî pïavenieks, bet viòam ðeit bija darbs, viòð inþenieris–elektriíis bija. Toreiz kolhoza

laiki bija, un vajadzçja ðeit tâdu îpaðu speciâlistu, gudru. Viòð bija labs speciâlists, un viòu paòçma

ðeit darbâ, un es arî biju spiesta atnâkt uz ðejieni.

Es esmu 1938. gadâ dzimusi. Meitai manai jau ir 40 gadi. Un par to folkloru – ziniet, tâ bija

vecmâmiòa, kas mani folklorâ ievadîja. Vienmçr viòa teica: “Kas dar` darbu, lai dar` darbu – lai

dar` darbu dziedâdams; kas guï miegu, lai guï miegu, lai guï miegu raudâdams.” Ja man negribçjâs

kaut ko darît, viòa vienmçr noskaitîja tautasdziesmu. Vai citu reizîti viòa mani sauca palîgâ, es

zinu, ravçt – man nepatika ravçt. Viòa saka: “Nâc nu, meitiò, palîgâ, es nevaru paspçt izravçt,

man lîdz pusdienai tâ dobîte ir jâizravç.” Viòa saka: “Div` rociòas, div` kâjiòas – tâs darbiòu

nevarçja; Daudz rociòu, daudz kâjiòu – tâs darbiòu padarîja.” Un, saprotiet, viòa mani tâ ar to

tautasdziesmu audzinâja, ka man viòa paðai kaut kâ iepatikâs, tâ tautasdziesma. Man vienmçr

paðai gribçjâs. Es, kad audzinâju savu meitu, tad es viòu arî esmu izaudzinâjusi tâdu kâ es pati.

Man liekas, ka viòa arî ir tâda îpatnçjâka, viòai diezgan grûti ir tagadçjos apstâkïos dzîvot. Viòai

arî ir jûtas kaut kâ ieaudzinâtas, jo, kad viòa tâda pavisam maziòa bija, kâdi gadiòi 3 un tikko

sâka runât, un man laika nav, es saku: “Nu pasçdi, paskaties grâmatas.” Es iedevu grâmatiòas

bilþu, Stârastes laikam, toreiz vçl tâs grâmatiòas bija ar ïoti skaistâm bildîtçm. Es viòai izlasu to

tautasdziesmu tur, un es viòai saku: “Redzi, kâda te meitenîte bçdîga stâv.” Un uzrakstîts bija tanî

tautasdziesmâ: “Nava savas mâmuliòas, kas iecçla saulîtç.” Viòa sâka raudât. Viòai taèu ir tikai 3

gadiòi, bet viòa sâka raudât. Es saku: “Nu, kas tev notika, kâpçc tu raudi?” Viòai laikam no manis

kaut kas tâds bija. Viòa saka: “Mammu, bet kâpçc viòai nav savas mâmiòas?” Es saku: “Nu, viòai

laikam nomira mâmiòa. Nav viòai, kas ieceï saulîtç.” Es vienmçr tâ paskaidroju, kas tanî

tautasdziesmâ ir, un viòa arî ir apmçram tâda kâ es. Lai cik grûti bûtu, viòa noskaita

tautasdziesmiòu. Vçlâk jau viòa mani pat jau… Mums kolhoza laikos bija katram jâizravç bieðu

lauks noteikts. Es darbâ gâju bçrnudârzâ. Tev iemçrîts tas ir, un tev ir jâizravç noteikti. Es aizeju

ravçt, un viòa man atnâk lîdzi, viòai kâdi 6 ga-diòi bija. Es vairs nevaru, tik karsts bija, tepat pie

ezera, te mâlâ tâs bietes bija iemçrîtas. Es saku: “Es nevaru, man vairâk nav spçka! Lai viòas

paliek.” Viòa man no muguras skaita: “Nevar, mamma, nevar. Vajadzîgs ir izravçt. “Acis darba

izbijâs, rokas darba nebijâs – rokas darba nebijâs, zinâjâs padarît”.” Un, saprotiet, man pat

kauns palika. Tâ ar to tautasdziesmu.

Varbût tâpçc man ar to tautasdziesmu tâ bija, ka man darbs bija bçrnudârzâ. Ar bçrniem.

Es kâ atnâcu uz ðejieni dzîvot, tâ nebija citur, kur strâdât. Kolhozâ, protams, es domâju, ka es

81

neieðu – vai tad es govis slaukt ieðu, vai? Es pilsçtâ strâdâju pastâ un telefonâ. Maza pasta nodaïiòa,

Gostiòi tâdi pie Pïaviòâm. Tur bija priekðpilsçta, tagad tâs ir Pïaviòas 2. Tur bija mana pirmâ

darbavieta. Vispirms es strâdâju grâmatvedîbâ tajâ pasta nodaïâ, sakaru nodaïâ, par cik es par

grâmatvedi biju mâcîjusies. Bet vajadzçja aizvietot atvaïinâjumâ vienu, kura strâdâ mazajâ

nodaïiòâ, kur viss ir jâdara – gan jâpieòem ir pârvedumi, gan pakas, gan jâdeþûrç pa nakti pie

telefona aparâta uz maiòâm. Iedeva atvaïinâjumu vienai dâmîtei. Bet man iepatikâs vairâk tur,

jo man ar cilvçkiem vairâk bija darîðana. Grâmatvedîbâ ar papîriem sausiem man nepatika. Es

atnâcu uz ðejieni, un man uzreiz piedâvâja bçrnudârzâ par audzinâtâju darbu. No sâkuma jau

bija ïoti grûti, jo bija jau pa 30 bçrnu grupâ, un visi, sâkot no 1 gadiòa lîdz 7, kamçr uz skolu iet.Bet uzcçla jauno bçrnudârzu, un tad jau sadalîja pa vecumiem, pa grupiòâm. Tâ baltâ mâja, kur

tagad ir skola – tas ir celts kâ bçrnudârzs. Bet vecais – te kâdreiz tâda veca, veca vistu fermiòa bija –

tur bija mana pirmâ darba vietiòa. Tad jau tâ. Bet es arî saku, ka nav slikti arî tâdai jauktai

grupai, jo lielie iemâcâs no tiem maziem daudz ko vairâk. Bet grûti jau ir strâdât, kad jâiemâca

tas un tas. Kad jau sadalîja pa vecumiem, tad bija labâk. Es biju spiesta visu mûþu strâdât gan ar

dabu, gan ar folkloru, jo tâ man bija vieglâk tikt ar bçrniem galâ, un tas ir patieðâm neatsverami.

Es pat nodarbîbâs ârâ gâju ar viòiem izvest nodarbîbas. Skaitâm akmentiòus, liekam. Kâpçc man

ir vajadzîgs kaut ko skaitît grupâ, ja es varu dabâ to skaitît. Daudz vieglâk to ir izdarît. Un zîmçt –

kaut kur ar kociòu smiltiòâs vai sniegâ. Tâda man tâ dzîve ir bijusi visu laiku.

Biruta Abuls: Jûs esat to mîlestîbu pret to folkloru ieaudzinâjusi arî visos ðajos bçrnos?

Austra Lâce: Varçtu teikt, ka jâ. Es jau nezinu, kâ tur ir, kâ ir pareizi. Saka, raksta, ka ârzemçs tâ

ir, kad bçrniem atïauj bût patstâvîgiem dikti jau ïoti maziem. Es tâ dzirdu, es jau nezinu tik labi, ka

viòi var darît, ko grib. Bet, ziniet, es esmu tomçr tajos uzskatos, ka tam bçrnam ir jâsaprot, ko var

un ko nevar. Es esmu pie vecâs tâdas metodes. Man izauga mani bçrni – mans bçrns un mans

mazbçrns. Man visas grâmatas tur stâvçja – ja es viòam, 1 gada vecam, pasaku, ka “to tu aiztikt

nedrîksti”, tad viòam tas ir jâsaprot bez kauðanâs. Es nezinu, kâ, bet viòam tas ir jâpasaka stingri.

Man ir ïoti lielas dusmas, ka mâmiòas tagad saka: “Vai, nu es taèu nevaru! Viòð taèu vçl ir maziòð,

viòð nesaprot.” Tâs ir muïíîbas – viòð ïoti labi saprot, ko var un ko nevar. Tikai nevajag pateikt tâ,

ka varbût var un varbût nevar – viòam ir jâsaprot, ka nevar. Man nebija problçmas, patieðâm. Es

nezinu, es tagad kâdreiz aizeju uz to bçrnudârzu, man citreiz dikti dusmas ir. [..] Nu tagad taèu irpieejama visa literatûra, tajos, kâ mçs saucam, stagnâcijas laikos taèu nebija tâdas literatûras. Kaut

vai par tâm tradîcijâm. Nu viòas taèu mçs sûcâm no pirksta – kur atradâm, kur zagâm kaut kâdu

vecu literatûru, vai ko – tagad taèu ir pilni plaukti – dari tikai. Bet toreiz bija tik grûti – tu pats kaut

ko gudroji. Mçs centâmies. Tâs paðas tradîcijas – nâk taèu, piemçram, Lieldienas. Gudrojâm. Kâ

kaut ko atradâm, kur vecmâmiòa stâstîja un kâ tur varçtu, lai bûtu interesantâk. Sedziòas ðuvâm.

Taisni man paðai kauns par sevi. Galdautiòu izðuvâm ar oliòâm, [..] vai câlîðus iztaisîjâm. Lai bûtu

interesantâk tiem bçrniem. Bet tagad to visu taèu var dabût, un nav jâslçpj. Es nezinu. Negrib

strâdât. Vairs cilvçkiem negribas – viòi prasa: “Kas man par to bûs?” Bet man bija tikai 20 rubïu

toreiz alga. Bet es neprasîju: “Kas man par to bûs?” Es atnâcu mâjâs un vçl darîju. Toreiz es biju

jaunâka, man bija govis un cûka. Mans vîrietis bârâs, ka es tur otrâ istabâ. “Ko tu tur pa nakti man

buries?” Bet, ja es kaut ko taisîju… Parasti man bija tâ, ka man vajadzçja tâs vecâku sapulces vadît.

Tagad jau viòiem paðiem ir bçrni, iet skolâ tiem maniem audzçknîðiem, bçrnudârza. Viòi reizçm irtâdi saðïukuði, ka viòiem tâdas ðíidras iznâk tâs vecâku sapulces. Bet es vecâku sapulcei gatavojos

visu mçnesi. Es domâju – bet kâ es vecâkus ieinteresçðu. Citu reizi mçs sarunâjâm, ka taisîsim salâtiòus,

mammîtes pacienâsim. Bçrni paði – tas taèu darbs uzreiz. Griezâm un taisîjâm, un viòi baltos

priekðautiòos mammas apkalpoja. Ja bija [..] padomju armijas diena, tçtiòus mçs uzaicinâm. Un

mçs atkal domâjam, ko mçs tagad darîsim. Mçs tagad iztaisâm zîmçjumu izstâdi – bçrni ir zîmçjuði

savus tçtiòus. Bet tagad tçtiòiem mçs liekam zîmçt… Man uz vecâku sapulcçm vecâki nâca ar lielu

prieku. Gan tçvs, gan mâte. Saka, ka nenâk tagad uz vecâku sapulcçm. Bet jâieinteresç ir.

82

Biruta Abuls: Vai komunisma laikos jums bija jâseko kaut kâdai Ïeòina programmai?

Austra Lâce: Dabîgi. Es tagad, kad padomâju, man tik smieklîgi liekas, ko es tikai neesmu

gâjusi cauri. Vispirms bija jâdzied – Ïeòins un Staïins, abi divi… Bija jâdzied dziesmiòas, [..] bija

bçrniem jâkaï obligâti. Tad nâca tâds periods, tad vajadzçja tautu draudzîbu. Ak, kungs, kâdus

tur vajadzçja tautastçrpus – gruzînu, armçòu un turkmçòu, karogus un ìerboòus. Pasâkumâ

noteikti vienam vajadzçja krievu valodâ dziedât, un latvieðu valodâ vajadzçja dziedât. Es teikðu

tâ par to krievu valodu, ka nav jau tik slikti. Tas jau nebija slikti, ka valodu mâcçja. Ziniet, krievu

bija ïoti daudz ðeit. Ðî ir tâda vieta, Druvas, kur gandrîz vai krievu bija vairâk un lietuvieðu. Par

cik Lietuvas robeþa ir tepat blakus, latvieðu bija ïoti maz.

Biruta Abuls: Bçrnudârzâ jûs krieviski runâjât?

Austra Lâce: Es runâju abâs valodâs. Lietuviski es neesmu iemâcîjusies, te dzîvodama visus

gadus, bet krieviski es runâju tikpat labi kâ latviski. Ja kâds arî nesaprata, tad drîz viòð iemâcîjâs.

Bçrni âtri apgûst valodas. Latvieði apguva krievu valodu. Nevar teikt, ka tâ bija galvenâ, bet pilnîgi

lîdzîga. Druvas ir, kâ toreiz teica, 100. kilometrs no Daugavpils un 100. kilometrs no Rîgas. Ðeit

trûka darbaspçka, un sûtîja gan no cietuma, gan … Es nezinu, no kurienes viòi tâdi radâs. Varbût

bezdarbnieki, iebraucçji varbût. Ðeit vairâk bija tâda nomale, tâds nostûris, kâ mçs teicâm, leiðmale,

un tad viòus te sûtîja. Viòi dzîvoja kopmîtnçs. Daudzi apprecçjâs un palika arî dzîvot. Bçrni radâs.

Bçrnudârzâ es no rîta teicu “labrît” pa latviski, bet arî pârtulkoju, jo daudzi nesaprata.

Biruta Abuls: Vai krievu bçrni iemâcîjâs arî latviski?

Austra Lâce: Iemâcîjâs. Varu teikt, ka tie, kas ðeit dzîvo, daudzi vairs negrib, ka viòus sauc

par krieviem. Viòi grib teikt, ka viòi ir latvieði.

Biruta Abuls: Jûs tâs tautasdziesmas viòiem skaitîjât latviski?

Austra Lâce: Jâ, latviski. Es viòam izskaidroju to bûtîbu, kas tur ir, bet tik smalki gramatiski

pârtulkot es nevarçju. Protams, viòð jau saprata, kas tur ir. Krievu literatûras jau arî daudz bija.

Tikpat labi latvieði to apguva, jo obligâti bija jâpasûta, nedrîkstçja nebût. “Ìóðçèëêà” þurnâliòð

bija krievu, “Âýñåëûå êàðòèíêè”. [..] Tagad jau varbût vairs nav tâ, naudiòas trûkst, un pat

nepasûta skolçnam literatûras. Bet tajâ laikâ taèu vajadzçja bût literatûrai – tikpat krievu literatûrai

vajadzçja bût, kâ latvieðu. Iedeva naudiòu priekð literatûras pasûtîðanas. Tikpat labi, protams,

bija “Zîlîte” latvieðu þurnâls un “Ezîtis”, un visi tie. Es no paða sâkuma jau dzîvoju Jaunaudzçs – tas

ir kilometri 5, tur pie Rites augstskolas, tur tâda viena mâja ir. Nebija ðeit dzîvoklis centrâ, mums

iedeva tur dzîvokli. Tad es kâjâm staigâju uz ðejieni. 20 minûtes tâdâ âtrâ solî, vçl nebija taisnais

ceïð, vçl bija gar ezeru lîkumotais. Man 8.00 bija jâbût darbâ, tad es kaut kur pirms 7.00 izgâju un

8.00 biju darbâ. Vakarâ 9.00 gâju mâjâs. Tagad ir ïoti labi strâdât audzinâtajâm, man dikti, dikti

nepatîk, ka viòas taisa streikus, bet nu tâ jau laikam vajag. [..]

Tagad jau ïoti jauki – kâ skola aiziet vasaras brîvlaikâ, tâ aiziet arî bçrnudârzi. Bet es pat

nezinu – mums vasaru bija vairâk bçrnu kâ ziemâ. Vasarâ mâmiòâm vajadzçja ravçt, gan sienu

pïaut – tad mums bija pârblîvçts bçrnudârzs. Tagad ir ïoti labi audzinâtâjâm, algu viòas tâpat

saòem, bet viòas visas dzîvo tâpat kâ skolotâjas pa mâju. Mçs tikai skaitîjâmies kâ skolotâjas, bet

katrai jau tâpat lopiòi bija mâjâs, un visu varçja padarît. Es neþçlojos, man ïoti patika. Es satikos

ar saviem audzçkòiem. Tagad mçs runâjam, viòi saka: “Vai, mums tante Austra..” Viòi mani sauca

par ”tanti Austru”. Viòi jau vienmçr, kad brauca no rajona, teica, ka jâsaka ”audzinâtâja Austra”.

Bet es viòiem teicu: “Sauciet mani par tanti Austru.” Viòiem likâs, ka tas kaut kâ tâ mîlîgâk,

ìimeniskâk tâ likâs. Bet tik oficiâli – es neprasîju, lai mani tâ sauc.

“Tante Austra,” viòi saka, “mums citreiz gan no tevis bija bail.” Es prasu: “No kâ tad jums

bija bailes?” – “Nu tu, kad ienâci guïamistabâ, tad teici: “Jâguï!” [..] Mçs domâjam, ka nu ir

jâguï, mums bailes ir, kâ var negulçt.” Es saku: “Bet otra audzinâtâja?” – “Nç, no tantes Jaòas

mums nebija bailes. Viòa teica: “Nu guïat.”

83

Tâpçc es jums saku, ka ir vienkârði jâparâda tas, ka ir jâklausa. Man tas uz ðodienu ïoti, ïoti

sâp, ka mammas saka, ka nevar bçrnam pavçlçt klausît. Var pavçlçt klausît.

Biruta Abuls: Vai jûs ar to folkloru arî tagad kaut ko darât?

Austra Lâce: [..] Bija dâmu klubiòð mums tâds noorganizçjies. Dâòu tajâ tautskolâ mums

tur vada Lisa un Nils [programmu vadîtâji dâòi] no Dânijas. Tie ir tâdi cilvçki, kas palîdz mums to

skolu uzturçt. Lisa mums nodibinâja dâmu klubiòu. Saukas pagastâ ir Rigmorai tâda privâta

tautskola. Tad mçs bijâm aizbraukuði, un vienâ reizç viòa saka: “Vajag dibinât klubiòu.” Mçs

tâdas pensionâres te esam tajâ Ritç, un arî jaunâkas dâmas, kas mâjâs dzîvo. Bet mums kaut kâ

viòð paputçja. Tagad mçs vienîgi uz to tautskolu braucam. Pagasta priekðsçdçtâja saka, ka kâdam

ir jâbût tai dvçselei. Tad, par cik mçs tur darbojamies, ceturtdien mçs katru dienu ejam. Ziemâ

mçs kâdreiz bieþâk braucam. Ziemâ vairâk brîva laika, un mçs bieþâk aizbraucam uz to skolu.

Tad mçs sçþamies pie tâ kafijas galda. Nu, kâ mçs tâ? Tad es vienmçr cenðos – paskatos kalendârâ,

vai tur nav kâda Mâras diena, vai tur vçl kaut kâda. Kaut vai ne latvieðu – tagad jau ir daudz

nâkuðas klât – Valentîna diena un visâdas citas. Ir arî tâda Annas diena, un visâdas citas. Es jau

paskatos ðo to literatûrâ un vai nu uztaisu kâdu galda kartîti atbilstoðu – ja tur kâda Valentîna

diena, kâdu sirsniòu, vai tur, ja ir Raþas svçtki, tad kâdu labîbas vârpiòu iztaisu no papîra.

Izgrieþu un ierakstu kâdu tautasdziesmiòu. Parasti mçs paði pavasarî to tautskolu apkopjam,

taisâm to talku. Nu, kas tad cits tur kops? Es pagâjuðo reizi izgriezu slotu no papîra [..] un

ierakstîju iekðâ par to paðu darbiòu: “Talkâ eimu, talkâ teku.” Katrai uzrakstu datumu, un mçs pie

kafijas apsçþamies, un katrai izdalu to.

Biruta Abuls: Kâpçc jums ir tik gaiðs skats uz dzîvi, bet citiem ir nospiests?

Austra Lâce: Nu, ir nospiests – saprotiet, ja nav darba cilvçkiem, ja nav par ko to maizîti

nopirkt bçrniem. Traki ir, kad ir mazi bçrni. Labi, ka man nav tâdi mazi bçrni. Arî man ir meita,

mazdçls iet vidusskolâ Jçkabpilî. Viòai daudz ko vajag, un es zinu, ka arî mana meita strâdâ divos

darbos. Viòa gandrîz nemaz neguï. Dçï tiem 100 latiòiem, lai saòemtu uz rokas. Nu, kas tas ir? Jûs

saprotiet, man þçl viòas ir. Viòa pa dienu strâdâ gaïas kombinâtâ. Virtuvç viòa ir konditors

kulinârs. Tas kombinâts patlaban jûk laukâ. Viòai tur bija tikai 40 latu aldziòa palikusi. Viòa

nebija spçjîga vairâk. Bçrnam vidusskolâ tik daudz vajag. Viòas vîrs arî strâdâ, bet ïoti maz

nopelna, viòam alga ir kaut kur 50 latu tikai. Viòa aizgâja pa nakti maizi cept. Ja cilvçks pa nakti

neguï vairs? Divas naktis viòa cep. Un karstumâ pie krâsnîm. Tad beidz darbu un tûlît brauc uz

kombinâtu. Viòa oficiâli strâdâ tajâ gaïas kombinâtâ uz dzeltenâs lapas. Viòai tur atvelk lielu

nodokli. Viòa uz rokas saòem kopâ 100 latu. Grûti. Bet viòa man vienmçr arî ir teikusi: “Es to

nesaprotu, ka vîrieði saka, ka nav darba. Ir darbs, ja grib strâdât.” Kâpçc nevar iet kaut vai pie

kâda ravçt? Viòð nevar maksât, bet paçst viòð kaut vai iedotu. Ir jau arî tâdi, kas var maksât, bet

viòiem liekas, ka par maz maksâ. Ja viòam latu dienâ tikai maksâ, tas ir par maz. Es zinu, ka mana

meita arî tâpat domâtu. [..]

Visiem cilvçkiem nav vienâda domâðana. Viòiem no tiem komunisma laikiem, kaut vai

tepat mûsu mâjâs viens, kas pie stûres sçdçja, viòð bija traktorists. Viòð iedzina traktoru meþâ,

diena pagâja. Viòð vakarâ atbrauca, bet alga ta viòam gâja. Viòð tagad nevar pârkârtoties

domâðanâ. Ïoti daudz tâdu cilvçku ir.

Bet mans bçrns pasaka: “Mammu, es bez darba nesçdçðu. Man nav kauns. Ja man te darba

vairs nebûs, es, vienalga – ieðu ielas slaucît. Man nav kauns no darba.” Viòa dzîvo Jçkabpilî. Katram

cilvçkam ir savâdâka domâðana. Man liekas, ka dzîve ir tik ïoti skaista ar visâm savâm grûtîbâm –

viòa taèu mums vienreiz tikai ir dota. Es daudzreiz pasaku: “Paskatâties!” Es pievçrðu uzmanîbu.

Pavasarî putni atlido. Viòi taèu aizskrien, kaut kur aiziet, pat nepaskatâs apkârt. Vai viòi redz, ka uz

mûsu tâ toròa ir atlidojis stâríis, vai nç. Viens otrs pat nezina, vai viòð ir atlidojis vai nav. Viòð

neredz neko lîdzîgu. Bet cilvçkiem taèu ir jâredz. Visur taèu kaut ko skaistu var saredzçt.

84

Teiksim, ðodien – ir treðie Vasarsvçtki. Vasarsvçtku sestdienâ es mazgâju koridoru. Aizgâju uz

grâvmalu, atnesu tos bçrzus. Mums te dzîvo skolotâja, jauna. Es bçrzus jau liku tajâ ûdenî – viòa

saka: “Kas, kâda balle bûs?” Es saku: “Nç, ðodien ir Vasarsvçtku sestdiena.” [..] Bet es nevaru savâdâk.

No bçrnîbas – es zinu, ka vecmâmiòa teica: “Meitiò, jâpasteidzas âtrâk, [..] tûlît [..] iezvanîs

Vasarsvçtku sestdienu. Jâpabeidz ir lîdz tam laikam pîrâdziòi sacept, un pagalms jânoslauka tîrs.”

Es toreiz biju tik maza, ziniet, es nemaz îsti vçl nesapratu to Dievu, bet man tas ir visu mûþu – man

nodreb dvçsele, kad es ieeju baznîcâ. Viss tajâ apkârtnç kaut kâ uz mani iedarbojas. Mana vecmamma

veda mani pie rociòas uz to baznîcu, toreiz man bija 4 gadiòi, un, kad aizdedzinâja tâs svecîtes

Pïaviòâs, manâ dzimtajâ baznîcâ, kur es esmu krustîta, un viss – saprotiet, tas bija tik skaisti! Esdomâju, ka nekur tik skaisti nedeg tâ eglîte. Pçc tam nâca vienu laiku tâds periods, tad jau es skolâ

gâju – nedrîkstçja iet uz to baznîcu. Pat aizsûtîja novçrotâjus, kas vçroja, kas iet tajâ baznîcâ. Kuri

jau bija tâ auguði, ne jau visi varbût, katram jau ir savâdâka tâ dvçsele, tad mçs vienalga iemâcîjâmies

ieiet no otras puses, tur durtiòas bija, kur mâcîtâjs iet iekðâ. [..]

1B… Es domâju, ka pilnîgi bûtu jâpieòem valstî oficiâli likums – ticîbas mâcîba. Es gan viòu

neesmu mâcîjusies, teikðu, kâ ir. Es tikai esmu to, ko es esmu pati savâ Bîbelç, un vecmâmiòas

Bîbele man ir, bet es, goda vârds, gribçtu, lai pieòem valsts to oficiâli, obligâti. Es zinu, ka skolotâji,es nezinu, kâpçc – raustâs no tâ. Bet man liekas, ka taèu tikai labu mâca tas bauslis. Es nevaru

teikt, ka es esmu kâds ticîgais cilvçks. Svçtdienas rîtâ pa radio ir dievkalpojums no Rîgas. Tur runâ

gan luterâòu, gan baptistu draudzes. 9.00 no rîta. Viena pati es tagad dzîvoju, man nav te neviena.

Es aizdedzinu svecîti, un es noteikti pasçþu un noklausos to. Man ïoti patîk, ka mâcîtâji izskaidro.

Viòi nolasa to pantu no Bîbeles, un tad viòi izskaidro. Viòi salîdzina gan ar mûsu Saeimas

deputâtiem, gan ar mûsu sadzîvi – tas ir vienkârði vienreizçji. Skolâ tas taèu bûtu jâmâca. Es

nezinu, es pat nevaru jums pateikt, kurð vçl noklausâs to dievkalpojumu te, Druvâs [bijuðaiskolhoza nosaukums]. Es gandrîz droði, ar sirdi un dvçseli, varçtu pateikt, ka laikam neviens.

Biruta Abuls: Vai jums ir kâdi domubiedri?

Austra Lâce: Ðeit gandrîz nav. Tas klubiòð mums pajuka. Es biju iedomâjusies, ka tâda

vakarçðana mums varçtu bût. Kâdreiz, es atceros, tad jau vçl vecaistçvs bija, bet to es ïoti maz

atceros, bet mans tçvs bija galdnieks. Un viòð bija zârku meistars, un ïoti slavens. Viòð arî mçbeles

bija mâcîjies taisît. Viòam tâs mçbeles bija tâdas izdreijâtas manam tçtim, un tie zârki arî. Es te

tagad esmu dzîvodama pavçrojusi, kâds ir zârks. Kâpçc viòð ir ar to drçbi apstiepts – tâpçc, ka

viòð ir no tâdiem nomaïiem, no skaliòiem, viòam spraugas ir. Man liekas, ka viòð tûlît arî sajûk,

tas zârks. Es uz tâ skrûvbeòía sçdçju. Par cik man mammas nebija, tad es pie tâ tçva uz tâ skrûvbeòía

sçdçju, un viòð tos zârkus taisîja. Jâ, viòð sev un arî, man pçc tam bija audþumâte, bija iztaisîjis

ozola zârkus. Viòi stâvçja 23 gadus uz istabaugðas. Man nebija no zârkiem bail. [..]

Gultas arî bija viòa taisîtas, ar augstiem galiem, ka man, par cik man bija gultiòa pie krâsns,

tad tur aiz manis kâdreiz tas zârks kalta, þuva. Tçvs citreiz uzgâja uz istabaugðas un pagulçja tur

dienvidu skaidiòâs. Tad jau, kad viòð palika ðvakâks, teliòus, gotiòas viòð turçja, vçlâk viòð bija

siena punkta direktors. Bija tâdi siena savâkðanas punkti no kolhozniekiem. Nodevas vajadzçja

nodot valstij. Tur veda gan privâtie, gan kolhozi. Tad mçs divas gotiòas turçjâm. Par cik to siena

laukumu vajadzçja nopïaut, viòð mani darbiòâ mâcîja. Man ïoti patika tas, ka viòð man bija ïoti

stingrs. Man pat no viòa bailes bija. Bet viòð man raudâdams teica: “Tu man esi viss tas dârgums

dzîves. Ja es tevi neiemâcîðu, tad dzîve tevi izmâcîs.” Jâiet ar viòu kopâ bija grâbt sienu. Nu, kas es,

tâds bçrniòð, un liels grâbeklis… Man uzreiz tulzna bija. Bet viòð teica: “Kâpçc tev tâ tulzna ir?

Tâpçc, ka tu braukâ, ðïûkâ ar to kâtu. Nav jâðïûkâ – kâ paòçmi, tâ grâb.” Vçlâk visi brînîjâs, ka es

mâku uz zârdiem sienu sakraut. Viòð mani iemâcîja. Viòð mani uzlika uz velosipçda,

motorvelosipçdiòi tikko bija modç, motoriòu pielika velosipçdam. Man bija tâds bagâþnieks

85

liels uztaisîts. Pïavas bija iedotas ârpus Pïaviòâm, uz Jaunkalsnavu, tâdâ Vesetas lîcî. Tur ûdens

stâv un aug mieþabrâlis, tâds garð, bet govs viòus çd. Audþumâte teica: “Nu ko tad tu to meiteniòemsi lîdzi? ” Viòð teica: “Nç. Lai viòa mâcâs. Tur ir îstâ vieta mâcîties.” Lai viòam debesu valstîba,

ka viòð man tik stingrs bija, ka viòð man iemâcîja. Es dzîvç nepazudu. Nekad. Es aizbraucu uzkapiem un raudu. Es domâju, cik man ir dusmîgs tçvs. Tagad nav tâdi vecâki.

Biruta Abuls: Jûs apprecçjâties, un jûsu vîrs ðeit strâdâja?

Austra Lâce: Jâ, viòð strâdâja. Ar vîru mums pajuka dzîve. Mçs atnâcâm uz ðejieni, mçsbijâm paraugìimene. Vecie visi jau vçl te nav nomiruði, viòi atceras. Toreiz mçs iegâdâjâmies

motociklu Iþ Jupiter ar blakusvâìi. Mçs jau paraugìimene bijâm vçl tad, kad tajâs Pïaviòâsdzîvojâm. Meitai jau bija, kad mçs atnâcâm uz ðejieni, 6 gadi. Vîram te bija pazîðanâs, direktors

te bija pazîstams, radinieks attâls. Braucâm katru svçtdienu atpûsties – maðînas nebija, arvelosipçdiem tikai. Katliòð uzkârts, un bçrns kastîtç iesçdinâts uz viena velosipçda, uz otra visa

mantîba, un braucam kaut kur uz Aiviekstes malu naktî pazvejot un padzîvot. Citreiz Sarmîti odinokoda, vîramâte pçc tam baras, kad atbraucam mâjâs. Vîramâte saka: “Nu kâpçc jûs to bçrnu

òemat lîdzi, nu atstâjat mâjâs viòu, nevis baro odiem!” – “Nç,” viòð teica, “vajadzîgs ir visiemkopâ, un tas ir skaisti.” Tad mçs uz ðejieni atnâcâm un nopirkâm motociklu. Tad mçs tieðâm

nekad arî, var teikt, mâjâs negulçjâm nevienu svçtdienu – mçs vai nu telti uzcçlâm, vai kaut kâdubûdu uzcçlâm kaut kur uz salas vai uz lielâ Stupeïa kalna. Arî pçdçjâ gadâ, pirms mçs izðíîrâmies,

pirms tâ dzîve sagâja ðíçrsâm, meita gâja 6. klasç Ritç, mçs vçl pçdçjo atvaïinâjumu paòçmâm abikopâ. Abiem mums vçl viòð bija ïoti liels – man kâ audzinâtâjai, un viòam arî. Mçs, visi trîs, ar to

motociklu aizbraucâm pusotra mçneða prom no mâjâm. Govi atdevâm vienam saimniekam, laikopj un òem pieniòu, un ar motociklu un visu iedzîvîti, kas ir òemama lîdzi, aizbraucâm uz

Ïeòingradu. Ïeòingradâ pie vienas dzelzceïa kazarmas uzcçlâm telti [..] pie Pulkovasobservatorijas. Un braucâm katru dienu pa visu Ïeòingradu. Tâ mçs nodzîvojâm mçnesi tur ar

meitu. Viòa teica: “Mammît, man nekad tâdas atmiòas nebûs dzîvç, kâdas man bija ar tçti untevi.” Tad vienâ reizç sadomâjâm aizlidot no Ïeòingradas uz Maskavu, uz sasniegumu izstâdi.

Tad uz trijâm sutkâm atstâjâm visu tur un aizlidojâm ar lidmaðînu. Tur visu izskatîjâmies. Tadbraucâm caur Igauniju atpakaï. Tâ mçs pusotru mçnesi. Saprotiet? Visi mûs uzskatîja par

paraugìimeni. Bet tad iznâca viens tâds krahs. Viòð bija muzikants arî. Nu, es jau gâju kâdreizlîdzi, bet kur tad tu, cilvçks, kam ir bçrns, vari izstaigât vienmçr lîdzi? Gadîjâs viena dziedâtâja.

Tâ mums izjuka tâ ìimene. Bet viòð ar to nepalika kopâ ilgi, kâdus trîs vai èetrus gadus, un viòðizðíîrâs. Ir jau laikam tâ, ka no labas aiziet pie labâkas un meklç vçl labâku. Bet iznâk otrâdâk viss.

Tad viòð no tâs aizgâja vçl pie vienas. Mçs esam abi vienâ gadâ dzimuði. Tagad viòð ir viens, un tagadviòð caur meitu grib atpakaï pie manis. Nu jau kâdi gadi èetri. Viòð ir atkal izðíîries, un tagad viòð

saka, ka nopietni vajagot iet kopâ. Bet es vairs negribu. Tik daudz sâpîgas pârestîbas… Kaut ganvisas es esmu piedevusi. Mçs ar visâm sievâm esam ïoti labos kontaktos, un mana meita arî.

Biruta Abuls: Viòam ir citi bçrni arî?

Austra Lâce: Jâ. No visâm ir bijuði bçrni. Mana meita tad, kad nomira viòa mamma, kuramîlçja mûs ïoti, viòa mani vien par meitiòu vien turçja, tâs citas tâ, viòa pie manis te dzîvoja ilgi un

dikti, un tad, kad viòa nomira 92 gadu vecumâ pie meitas Siguldâ, bet bçres taisîja mana meitaJçkabpilî. Te, Krievciemâ, ir tuvâk, Sigulda ir tâlu – viòa gribçja gulçt savos dzimtajos kapos, un tad

nu mana meita taisîja bçres. Viòa teica: “Mammu, es saukðu visu sievu bçrnus, jo mazbçrni tie ir visivecmâmiòai.” Tâ nav mûsu darîðana, kâ ir gâjis pieauguðajiem, bet viòa teica, ka vecmâmiòa viòa ir

vispirms. Dikti skaisti jau bija – visi salasîjâmies kapos, un satikâs visi mazbçrni pie vecmâmiòas. [..]

Biruta Abuls: Kâdu mûzikas instrumentu viòð spçlçja?

Austra Lâce: Viòð spçlçja klarneti, saksofonu un trompeti. Tagad jau mçs tâ smejamies, viòð

man vçstules raksta un saka, ka vajagot mums precçties no jauna, – es teicu: “Mçs jau vienreiz

bijâm.” Viòð teica: “Tagad vairs ne zagsâ, tagad tikai baznîcâ.” Pareizi, es viòu saprotu – viòð arî

86

ir stîvs un lîks, un klibs. Vecums – mugura jau viòam jaunîbâ sâpçja, sabojâta bija. Viòð ar

audþutçvu savu cçla mâjas, gâja meþâ un stiepa baïíus. Smagi strâdâja un to muguru arî sastiepa.

Un vîrietim laikam ir grûtâk pie vecuma vienam. Kas tad man? Es jau nezinu. Meita jau laikam dikti

priecîga bûtu, kad mamma ar tçti bûtu kopâ. Es viòam saku: “Vçl jau ir citas, var sâkt no gala

bildinât.” Viòð teica: “Nepiemini. Ja man bûtu tas prâts, kas tagad ir…” Bet tâ mums bija daudz kâ

kopîga. Daudzi brînîjâs, pat es brînîjos, kâ tâ iznâca, bet… Tur, kur dabas skaistums, viòam arî tâda

izpratne bija. Viòð vairs neatrada domubiedru tâdu, tâpçc viòð ðíîrâs un ðíîrâs. Bet tagad jau ir

mazliet par vçlu.

Biruta Abuls: Jûs nejûtaties vientuïa?

Austra Lâce: Ziniet, kad es esmu vientuïa? Man iznâk iet cilvçkos – tur tâds pasâkums ir, tur

man vajag kâdu padomu, tur man vajag vçl kaut ko, un es labprât palîdzu. Bçrni, skolas, atnâk

no tehnikuma: “Tante Austra, jums noteikti par Druvâm ir kâdi materiâli – nekur nav, pat

bibliotçkâ.” Pareizi – man bija tâds darbs. Es no avîzîtçm “èik-èik-èik” – visus 40 gadus, ko es te

dzîvoju – man ir visâdi izgriezumi. Gan vçsturiski, gan par vecajiem agronomiem… Mapîtes arî.

Es jau pa daïai dedzinu kopâ, priekð kam man viòas vajag, tâs mapes. Toreiz priekð tiem paðiem

Ziemassvçtkiem – nebija literatûras. Es taèu kaut meklçju literatûru, griezu. Viòi vienmçr nâk pie

manis un padomu prasa. Tajâ tautskolâ – tikko mçs tur ðodien taisîjâm rotaslietas. Man atbrauca

Gunta, atveda. Tur jau ir atvesti no Dânijas tie materiâli, mçs tikai liekam kopâ.

Biruta Abuls: Jûs viòas pârdodat?

Austra Lâce: Es nezinu. [..]

Biruta Abuls: Jûs paði priekð sevis taisât?

Austra Lâce: Nç, viòi mûs tur tagad tikai apmâca. Tâ vadîtâja bija kursos Dânijâ un [..]

mâcîjâs tautskolu vadît. Tagad viòa ir atvedusi materiâlus, viòa mums mâca lellîtes taisît. Es jau

pati atkal ar visâdâm lupatiòâm, ar viskautko. Mums bija tikko izstâde. Lieldienâm ðogad taisîjâm

vistas. Mçs tur visas salasâmies kopâ, kad nâk Lieldienas, un kaut ko taisâm. Ðogad priekðautiòu

iztaisîju tâdu. Nav jau man vajadzîgs. Vai, piemçram, galdautiòu. No ðitâs mâjas es viena braucu.

Negrib cilvçki. Viòiem tas neinteresç.

Biruta Abuls: Kur ir tâs jûsu citas kundzes tajâ bariòâ?

Austra Lâce: Tur ir tâ, kad tur dzîvo tâdas paðas vecas tantiòas, kas ir vienas palikuðas.

Viòâm lauku mâjiòas ir. Viòâm interesç saiet vismaz kopâ. Tur ir viena tâda pilnîgi kupraina

tantiòa Amçlija. Viòai dçli visi ir projâm, [..] meita Jçkabpilî – viòa viena pati tajâ lauku mâjiòâ

ir palikusies. Vçl gotiòu tur. Viòa neiet uz pilsçtu. It kâ tur mums ir saiets tâds. Man jau bûtîbâ

nevajadzçtu tik ïoti uz turieni, man jau tepat ir kaimiòi visriòíî, bet viòâm jau tieðâm tâ ir tikai

vienîgâ vietiòa, jo kâdreiz tur bija centrs, tur bija veikals un bibliotçka. Tur bija pirmais centrs.

Kad sâkâs kolhoza laiki, tad te, vot, ðinî muiþâ, sâkâs tas centrs bûvçties. Es vçl atceros – ðî mâjiòa

bija uzbûvçta, bet tâs manâ laikâ bûvçja, tâs kolektîvâs mâjas. It kâ jau cilvçki ir, bet viòâm viss

tur ir pajucis, sajucis, un viòâm vairs nav, kur saiet kopâ. Tad viòas tur ir laimîgas salasîjuðâs.

Mani jau tur grib. Es viòâm aiznesu savas idejas. Tâs ir manas lupatu idejas. Tagad jau vadîtâja –

tagad mçs lellîtes taisâm. Viòa jau atved no ârzemçm tâs sagataves. Redz, kur, piemçram, ir

galviòas – tâs ir uz augsta lîmeòa – cepurîtes un viss.

Biruta Abuls: Cik reizes nedçïâ jums ir tâ satikðanâs?

Austra Lâce: Mums tagad ir kursi intensîvi, mçs iesim 3 dienas. Ðodien mçs auskariòus taisîjâm,

tad viòai vçl ir kaut kâdi mâli, krâsainie, atvesti – mçs rît ar mâliem strâdâsim un parît taisîsim kaut

ko no tualetes papîra, izmîkðíinâta. Nu, bet cik tad mçs tur esam – tâs vecâs tantiòas. Ðodien bija

skolas meitenes. Mçs afiðu arî uzlikâm pie veikala. Ziemâ jaunajâm mâmiòâm, kurâm aug bçrni –

man taèu nevajag vairs nekâ, bet jaunajâm mâmiòâm – viòâm taèu aug bçrni – vai tad viòâm nekas

tâds neinteresç? Dzîvesprieku ir pazaudçjuði, tas, man liekas, ir tâ bezdarba dçï. [..] Man arî grûti ir

87

gâjis – man ir gâjis tik grûti, ka man liekas, ka es gandrîz vai gribçtu sev kaut ko izdarît. Nu bet tak

tik skaista ir pasaule! Ja es izdarîðu kaut ko sev, tie citi tak dzîvos tâlâk un teiks: “Re, kâda muïíe bija!”

Biruta Abuls: Vai jums ir kâdi citi ienâkumi, jeb jûs dzîvojat tikai no pensijas?

Austra Lâce: Tikai no pensijas. Es vienmçr pirku, man dikti gribçjâs nopirkt grâmatu, man

gribçjâs palasît. Man remonts ir jâtaisa. Es neesmu piespiedusies tâpçc, ka es ðaubîjos, vai es

palikðu. Man ir tapetes nopirktas, man ir tikai jâtaisa kosmçtiskais remonts. Bet es domâju, ka es

ieðu pie meitas prom, jo viòa dzîvoja privâtmâjiòâ, vîramâtes mâjâ. Bet viòai bija pieðíirts

komunâlais dzîvoklis jau gadi 12 atpakaï. Viòa aizgâja strâdât, kamçr bçrns vçl bija maziòð. Viòai

nebija vçl jâstrâdâ, jo bçrns bija mazs, bet viòu prasîja atpakaï, jo viòa bija speciâlists tâds, kâds

vajadzîgs pie ârzemju krâsnîm, toreiz uzstâdîja tajâ gaïas kombinâtâ ârzemju krâsnis. Viòa zinâja

un mâcçja. Viòai teica: “Ja tu nâksi darbâ, tad mçs tevi uzòemam dzîvokïa rindâ.” Tâ viòu uzòçma.

Pirmie dzîvokïi kâ atbrîvojâs, Krustpils pils teritorijâ bija armijas daïa – kâ tur pirmie virsnieki

paði, paði lielie brauca prom, viòai iedeva dzîvokli. Nu, ïoti labu. Tas dzîvoklis tâ stâvçja visu laiku

tukðs. Viòa teica: “Mamma, tu taèu paliksi vecâka, tev paliks grûtâk. Likvidçsi gotiòu, nâc uz

pilsçtu dzîvot pie manis.” Bet es saku: “Man gribas paruðinâties pa to zemîti, tik grûti visos tajos

gados viss ir iztaisîts, nu vçl, kamçr es varu.” Vçl es turu to dârzu. Tur es tâpat kartupeïus izaudzinu

un kâpostus. Es vçl viòai izaudzinu. Vçl es turos un neeju. Pagâjuðo gadu viòa saka, ka ilgâk nevar,

tas dzîvoklis ir jâprivatizç, kâdam ir jânâk uz turieni. [Stâsta par savu dzîvokli.] Es jau smejos, ka

tas dzîvoklis ir mana vienîgâ bagâtîba – kad es nomirðu, meita to dzîvokli pârdos, un bûs mani ar

ko apglabât.

Biruta Abuls: Jums tâdas atmiòas no brîvâs Latvijas gadiem nav?

Austra Lâce: Nç. Es varu atcerçties tikai… Jâ, tad jau bija audþumâte atvesta, man varçja

bût kâdi 5 gadi. Tâtad tas ir varçjis bût vâcu laiks. Jo es zinu, ka mani veda uz bçrnudârzu viòa.

Tas bçrnudârzs bija savâdâks kâ tagad. Tajâ manu laiku bçrnudârzâ bija garð galds, un tie sçþamie

bija kâ uz trepîtçm – mazâkiem augstâks un lielâkiem bçrniem zemâks. Tad mçs visi apgâjâm ap

to galdu riòíî, un es zinu, ka tur man iemâcîja skaitît “Mûsu Tçvs debesîs…” – tçvreizi. Tad mçs

apsçdâmies un çdâm. Tas bija vâcu laiks, to es atceros. Tas bija ïoti mazs brîtiòð. Zinu, ka tçvs

teica, ka ðonakt bombardçs Pïaviòu staciju, gar lielceïa malu bija grâvji dziïi gar galveno ðoseju,

Daugavas iela, Pïaviòu lielâ iela, un tad mçs visi naktî gâjâm laukâ un slçpâmies grâvî, jo tieðâm

kaut kur bombardçja. Mçs dabûjâm kaimiòu mâjâs zirgu un braucâm laukâ no Pïaviòâm. Kâda

nu mums jau tâ mantîbiòa bija, sakrâvâm tajos ratos, un visi braucam laukâ no pilsçtas uz

Kokneses pusi. Tur audþumâtei brâlis dzîvoja, un mçs uz turieni, uz tiem laukiem aizbraucâm, jo

vsjo – nâca iekðâ krievi. To es atceros. Man tâs atmiòas tâdas, ka mçs atbraucâm un gâjâm gulçt.

Vâcieði ðíûnî bija, pilns ðíûnis vâcieðu. Teikðu, kâ ir – tie vâcieði nemaz nebija slikti. Kâdu nedçïu

mçs ar viòiem tur kopâ dzîvojâm. Tçtis katru vakaru ar kâjâm nâca uz Pïaviòâm, paskatîjâs, kâ

tur mâja ir aizslçgta. Visu jau nevarçja paòemt lîdzi – palika apklâtas kumodes, galdi, gultas.

Paòçma tikai paðu nepiecieðamâko un sakrâva tajos ratiòos. Tagad viss ir kârtîbâ, atnâk viòð

atpakaï. Nu un vâcieði kauj cûkas, viòi salaupîjuði bija. Viòiem ïoti es patiku, zinu, ka man tâdu

lielu konfekðu kasti, kâ lelle tâ kaste bija, un konfektes iekðâ bija, priekðautiòu man mazu tâdu

uzdâvinâja. Mani tur ucinâja pa rokâm. Beigâs vienâ reizç saka: “Meitenîtei vajag kaziòu.” Dzina

garâm aitas, kas noteikti arî kaut kur paòemtas, atòemtas bija, un starp aitâm bija viena kaza. Par

cik es ïoti patiku, viòi man to kazu uzdâvinâja, lai man bûtu pieniòð. Tajâ pçdçjâ naktî tçtis atnâca

atpakaï no Pïaviòâm, aizgâjâm gulçt, arî vâcieði visi apklusa. Saprotat, no rîta pamostamies, un

pagalms ir tukðs. Nav neviena vâcieða. Tçvs saka: “Nu kâ viòi pazuda? Kâ viòi tik klusi pazuda?”

Saprotiet, nav neviena. Bija taèu tehnika tur arî, stâvçja. Viòð saka: “Nebûs labi.” Mçs çdam

brokastis, skatâmies – tâds ceïð pretî no Oliòkalna, no Daugavas krasta tâds plats – soïo dziedâdami

krievi iekðâ. Tâ man pagâja tâ maiòa. Kâ citur pagâja – nezinu, bet tâ man viòa pagâja. Tçtis saka:

88

“Nu ir mudîgi jâiziet uz Pïaviòâm mâjâs un jâskatâs, kas tur ir noticis.” Viòð aizsteidzâs. Mçs vçl

palikâm. Pçcpusdienâ viòð atnâk un saka: “Padomâ, viss ir tukðs izlaupîts. Pat mçbeles ir iznestas.”

Daþas gultas vçl bija palikuðas. Tajâ naktî, jûs saprotiet, pa tâdu klusumu, kâ pazuda vâcieði, viòi

tâs gultas un skapjus neòçma lîdzi. Krievi, nâkdami iekðâ, arî nç. Tas ir tikai mûsu paðu. Tâdas ir

manas atmiòas. Gostiòos bija þîdi, par tiem es ïoti maz atceros. Zinu tikai, ka tçtis stâstîja, es biju

tikai tâda meitenîte, skolâ gâju. Viòð teica, ka ðausmîga tâ þîdu ðauðana esot bijusi. Pie Gostiòiem

ir tâds Kaíîðu purvs, un es zinu, ka teica, ka tur þîdu kapi ir. Tçtis teica, tâ kâ viòð bija zârku

meistars un tauta apgrozîjâs ap viòu, ka drausmîgi tie þîdi ir dzîti uz to vietu, viòi paði ir rakuði to

bedri sev. Bçrniòi arî lîdzi tâm mammâm uz rokas. Izrokot viòi tagad to bedri, nostâjas riòíî,

vienu kârtu noðauj, uzber zemes, un tad nâkoðo kârtu. Kas jau tur esot glûnçjuði un skatîjuðies,

esot teikuði, ka tâ bedre esot visa kustçjusies. Kâds tur iekrît vçl dzîvs. Bet tie mazie bçrniòi esot

spçlçjuðies ar smiltiòâm, jo nezina, kas viòus sagaida… uz tâs bedres malas. Tas ir drausmîgi.

Es vçl zinu, ka tâ aukle mana dziedâja korî un Dziesmu svçtkos piedalîjâs. Tad es zinu, ka viòa

arî vienmçr stâstîja no savâm atmiòâm, tas jau nav mana laika, tas ir atmiòas, ko es noklausîjos;

viòa teica, ka Kârlis Ulmanis, Jelgavâ tie Pïaujas svçtku Dziesmu svçtki esot bijuði – viòa vienmçr

teica, ka viòð esot tajâ laikâ runâjis Dziesmu svçtkos, un viòa uzruna esot bijusi, ka “lâsts guï

latvieðu durvju priekðâ, no kura viòi neizbçgs”.

Biruta Abuls: Jûs esat veidojusies tâdâ komunistu ideoloìijâ?

Austra Lâce: Nu gandrîz. Es nezinu, kâpçc, bet es neesmu bijusi ne pioniere, ne komuniste.

Saprotiet, kâ tas bija, ka Pïaviòâs visai klasei bija jâbût pionieros? Man tçvs teica: “Dari jau, kâ tu

pati gribi, bet mans dzîves ieskats ir tâds…”

2 AVienalga es neiestâjos, es teicu, ka es neesmu gatava, ka es neatbilstu ðiem kritçrijiem. Mani

jau ar varu nespieda. Nudien varbût negribçtos tâ teikt, bet man par vienu otru partijnieku bija

kauns. Ja jau ir vajadzîgs partijai noteikts skaits cilvçku, tad taèu nav jâieteic tajâ partijâ kâdi

debili, drusku ar novirzçm. Bija tâdas slaucçjas – kâpçc vajag par apsmieklu palikt? Ja es biju

biedrs, tad man vajag vçl ieteikt kâdu biedru – nu kur tu viòu òemsi? Labâkâ slaucçja. Bet tas jau

nenozîmç, ka viòa ir labâkâ slaucçja un mâk slaukt govis – man liekas, ka tur vajadzçtu bût

intelektuâlam tam cilvçkam. Tâ ar to komjaunatni un tiem pionieriem bija tâpat – tçvs jau man

nepateica: “Tev nav brîv!” Viòð man to pateica tâ, ka es pati sapratu.

Biruta Abuls: Vai jûsu vecâku draugi vai paziòas runâja par to, ka Ulmaòa laikos bija labâk,

vai viòi salîdzinâja?

Austra Lâce: Es nezinu. Mans tçvs ir bijis strâdnieks, un mâte arî ir bijusi. Viòiem visu mûþu

darbs bija pirmajâ vietâ. Kad es sçdçju, tad es redzçju, ar kâdâm pûlçm tapa tas zârks – viòð bija

tâds, ka es ðodien viòu gribçtu kâ mçbeli uzlikt uz galda. Viòð viòu ar rokâm, nebija jau nekâdas

maðînas, viòam bija tur çvelîte, tur ðrubîte, tur lielâ divjûgu – es viòâm visâm kâdreiz nosaukumus

zinâju. Viòam visas bija sakârtas tâ smuki. Viòð vispirms viòu ar tâdu rupju noçvelçja, to dçli tam

vâkam, pçc tam viòð ar smalkâku. Pçc tam viòð dzina dzîzîti, kâ viòð teica, tad viòð vçl viòu

noðpaktelçja – ja tur bija kâds robiòð, viòð viòu ar kaut kâdu smçri smçrçja. Tad viòð ar rupju

smilðpapîru notîrîja visu to zârka vâku no ârpuses, pçc tam ar smalkâku. Tad viòð ar stikliòu vçl

viòu kasîja. Tad vçl lîkstîtes bija – tâs tika ar kaltiòu izkaltas ar rokâm. Es taèu to procesu zinu –

es varçtu zârku iztaisît tagad. Tad lika klât vçl tos rokturus. Viòð prasîja: “Kâdu rokturi tu gribi?”

To rokturi lika pçdçjo. Vai nu viòð bija dekoratîvs rokturis, vai viòð bija tâds, ka aiz viòa nest

varçja. Ja viòð bija neðanai, tad viòð bija tâ gruntîgi pietaisîts. Virsû bija tâds krustiòð un ar

kaltiòu tâs ðpicîtes. Vçlâk, kad es paaugos lielâka, es gultu klâju. Es taisîju spilventiòus. Kad es

atnâcu uz Druvâm, man bija jâieklâj palags – zârku nopirkâm, bet gultâ nav palags ieklâts.

89

“Dodiet ðurp, es ieklâðu!” Es esmu klâjusi daudz tâs gultas iekðas. Man ïoti sâp sirds – kâ viòð viòus

taisîja un pârdeva par 28 rub-ïiem. Kâ tur strâdâja, un kâds darbs tur tika ielikts… Bet kâdi tagad

tie zârki ir, kad ir maðînas. Tas ir ðausmîgi. Viòi noteikti turpat sabrûk. Bet ozola zârku kad

iztaisîja, tas stâvçja.

Viòam par darbu vienreiz atveda ozolu – viòð tâ bija sarunâjis. Viòð teica: “Es gribu sev

zârku uztaisît, bet man vajag ozola dçïus.” Viòð jau nâca pâri pusmûþam pâri, un viòð teica, ka tâ

ir pirmâ nepiecieðamîba, kad cilvçks aiziet tajâ saulç, jo nevar viòu turçt bez zârka. Tâ ir tâ

mçbele, kas bija obligâti. Agrâk katrâ lauku mâjâ un arî pilsçtâ, ja bija personîgâ mâja, tâ lieta

bija. Un, kad viòð palika pavisam vecs, kad mçs vairâk lopiòus neturçjâm vairs, gotiòa tikai vçl

viena bija, tad viòð vienâ gadâ, es jau dzîvoju ðeit ar vîru, aizbraucam ciemos, un viòð teica:

“Pârdosim teliòu tagad.” Tâ norunâja ar mâti, ka nu jau ir tie gadi – vçl otrâ nepiecieðamîba

jânokârto – pârdos teïu, nopirks dzeramo – ðòabi, aiznesîsim un ieliksim zârkos. Tas arî bija

ielikts iekðâ. Varbût viòam patieðâm bija kaut kas spçcîgâks, tam manam tçvam, jo stâv zârki. Taj

lielâ istabâ, kur jau viòam bija nolikti tie zârki gatavie, viòð vienu dienu man pienâk klât un saka:

“Zini, ðodien bûs pakaï zârkam. Ðodien paòems to tur, kas malâ stâv.” – “Kâpçc tu tâ saki?” mana

audþumâte jautâ. – “Ðis zârks man ir pateicis, viòð runâ.” – “Kâ viòð runâ?” – “Viòð èîkst, tas

zârks!” Un, ziniet, goda vârds, vairâkas reizes tâ bija. Vismaz es skaidri zinu, ka nezini tu, kad

atnâks pakaï pircçjs un ka taisni to viòð izvçlâs un paòem. Es pat domâju, vai viòam nebija kaut

kas tâds… Cilvçkiem darba tikumi tagad ir pazuduði un emocijas nav vairs pareizas. Mçs tajâ

Eiropâ nesmeïamies, ko vajag. Mammas un vecâki arî ir vainîgi, ka viòi nepaskatâs – bçrni skatâs,

ko grib. Tajos laikos arî televizors ienâca mûsu sadzîvç, kad mana meita auga, bet bija viòai

stingri pateikts, ka lîdz 9.00 vai 10.00 tu vari bût augðâ, bet 10.00 tev ir jâiet gulçt – vai nu tev

gribas to filmu skatîties, vai nç. Nemaz nebija ar viòu jâkaro – viòa zinâja, kad ir 10.00, viòa

aizgâja tajâ istabâ un aizgâja gulçt. Arî kaut kâda kautrîba tika audzinâta – kautrîba, es domâju,

ka nav nemaz tik slikta lieta. Kautrîba kaut kâda ir jâieaudzina bçrnos. Kaut gan liela meita jau –

6. vai 7. klasç gâja, bet pa televizoru jau tâdas filmas nerâdîja, man te kaktâ tas televizors stâvçja.

Tik ïoti seksu nereklamçja. Nu bet buèâties jau pabuèâjâs, kaut ko tâ. Viòa skatîjâs, liela meita

jau, viòa neskatîjâs, viòa nodûra acis. Bçrnudârzâ jau es arî centos to kautrîbu audzinât. Tualete

mums bija uzcelta 2 kabînîtes, bet bçrniòi jau iet visi uz vienu tualeti. Es gan mçìinâju teikt tâ, ka

tagad iet zçni uz tualeti, bet pçc tam meitenes. Tagad jau tâ neaudzina. Kautrîbai ir jâbût,

nekautrîba nâks pati vçlâk no sevis. Es tagad klausos radio un domâju – tie ârzemju latvieði, kas

aizbrauca toreiz, – nezin, vai viòi atrada uzreiz savus latvieðus, domubiedrus atrada? Tâ viòiem

bija vieglâk izdzîvot.

90

NMV 234

JÂNIS NEILANDS, dzim. 1919.

Intervija: Ventspilî, 1994.Intervçja: Mâra ZirnîteAtðifrçja: Aija Siltâne

Publikâcijai sagatavoja: Mâra Zirnîte

Jânis Neilands ir èigânu inteliìences pârstâvis, kura pûliòiem pateicoties, Ventspils pamatskolâtika izveidotas klases èigânu bçrniem, lai viòi var mâcîties arî savu dzimto valodu. Jânis Neilands irviens no latvieðu – èigânu – latvieðu vârdnîcas autoriem. Intervija notika daþus gadus pirms viòanâves, viòð tikko bija atgriezies no pasaules Èigânu biedrîbu sanâksmes Ungârijâ, pilns ieceru unnodomu, kas bija saistîti ar èigânu izglîtoðanu.

Izvçlçjos publikâcijai fragmentus no Jâòa Neilanda bçrnîbas un jaunîbas atmiòâm, par to, kâviòu ieslodzîja koncentrâcijas nometnç un no turienes atbrîvoja. Padzirdçjis, ka viòu meklç vâcuvaras iestâdes, pats aiziet pieteikties, un 1941. gadâ viòu apcietina. Atmiòas liecina, cik daþâdi var bûtrisinâjumi vienâdâs situâcijâs, kâ atðíiras cilvçku uzvedîba vienos un tajos paðos notikumos. Pirmovâcu armijâ iesauc brâli. Par izvairîðanos no karoðanas brâli apcietina, un Jânis Neilands brauc viòuglâbt. Karð tuvojas beigâm, no vienas armijas bçgot, brâïi nonâk otrâ.

Jânis Neilands kïûst par atmînçtâju instruktoru padomju armijas rindâs un kara beigas sagaidaZaïeniekos. Pçc kara viòð varçja mierîgi dzîvot un strâdât, jo viòam laimçjâs karu beigt uzvarçtâjuarmijas pusç.

Jâòa Neilanda latvieðu valodâ ievîti daþi èigânu un citu valodu izteicieni.

Jânis Neilands: Dzimis es esmu Krievijâ, Soïci pilsçtâ, jo vecâki bija toreiz izsûtîti. Pirmajâ

pasaules karâ bija izsûtîti...

Mâra Zirnîte: Un no kurienes?

Jânis Neilands: No Kurzemes taèu visus bçgïus… [Vecâki] tad aizbrauca uz Rîgu. Rîgâ

nodzîvojuði. Tad mâte kaut kur ir dzîvojusi Kabilç. Tçvs ir kaut kur Engurç dzîvojis. Nu, un tad

Rîgâ satikuðies un apprecçjuðies.

Mâra Zirnîte: Kurâ gadâ viòi bija precçjuðies?

Jânis Neilands: 17. gadâ, un es piedzimu 19. gadâ, 8. martâ, Soïci pilsçtâ. Kaut kur apakðâ

bijis traktieris, un augðâ, ðe, dzîvojuði. Kâ bçgïi toreiz bijuði...Vecâki tâlâk par Ïeòingradu nav

braukuði, nav bijuði. [..]

Soïci pilsçta ir kaut kur starp Novgorodu un Pleskavu, kaut kur tepat ðinî pusç, netâlu no

Novgorodas, kâdi 30 kilometri. Starp citu, es gribçju tur braukt, bija man maðîna. Atbraucâm

kaut kad 79. gadâ. Gribçju paredzçt savu vietu ar visu ìimeni. Un aizbraucâm aiz Novgorodas,

un tur gulçja kaut kur pa nakti. Un tad mûs naktî divos – tik drausmîgi tur ir odu, ka burtiski ðitâ

sasita sauju, un pilna. Tad mçs dabûjâm… [bijâm] spiesti bçgt no odiem...

Mâra Zirnîte: No odiem?

Jânis Neilands: No odiem dabûjâm… spiesti bçgt, un tad mçs bçgâm uz ðito te ...klosteri, jo

mçs gribçjâm sievas mâsai parâdît to klosteri.

Mâra Zirnîte: Uz Peèoriem?

Jânis Neilands: Jâ, Peèoriem. Uz to pusi braucâm. Mçs bijâm iztaisîjuði tur lîkumu, sâkumâ

ar automaðînu izbraucâm. Mçs 79. gadâ braucâm to Zelta ceïu [Zelta loks – senâs katedrâles un

91

pilis Krievijas ziemeïos, reklamçts starptautisks tûrisma marðruts), bijâm tajâ Ivanovâ, tad ... Mçs

pa vasaru vispâr ar sievu, kamçr bija ìimene, likâm naudiòu, krâjâm un tad vasarâ braucâm.

Bijâm i Krimâ, bijâm i ðitanî Karçlijâ. Karçlijâ, vârdsakot, es nezinu, nu, tâ pirmatnîba ir. Tur

pirmatnçji jau ir. Ne par velti saka – karçïi – koru jeïi.

Mâra Zirnîte: Ko tas nozîmç?

Karçïi – koru jeïi. Karçïi koku mizas çda, jo viòiem maizîte neaug. Un esot tikai 18 saulainas

dienas gadâ – tâ mums gide stâstîja. Ja viòa melo, tad es arî meloju.

Mâra Zirnîte Nu, labi. Bet, ja jûs sakât, ka jûs esat netâlu no Novgorodas piedzimis...

Jânis Neilands: Soïci pilsçta.[..] Tad, 20. gadâ, viòi ir pârbraukuði mâjâ. Lîdz 25. gadam

dzîvojuði Rîgâ. Tur man radâs pirmâs bçrnîbas atmiòas, pirmo reizi uz kino aizgâju. Redzçju

mçmo kino (toreiz bija mçmais kino). Es dzîvoju Èiekurkalnâ. Kâdreiz tur bija “Zvaigzne”,

tagad vairs tas kino nav, tas ir nojaukts. Otrâ ðíçrslînijâ kaut kur bija, tieði pretî. Mums tas kino

bija netâlu. Nu, un tad pirmo reizi atbraucu… tçva tçvam bija kâdreiz lauku mâjiòa, mazamâjiòa nopirkta, kur bija kaut kâds saimnieks – tâds Irbenis, kaut kas tâ, tas ir Laucienas pagastâ.

Bija nopirkta. Un tad viòi pârdeva tiem saimniekiem, toreiz pârdeva kaut kas zemi, tâpat kâ ðeit tâ

Pârventa te bija radusies – te arî saimnieki ir bijuði, vârdsakot, kas bija pârdevuði uz 99 gadiem

daþiem kaut kâdas pûrvietas, nezin, par cik to naudu. Tâ man tçva tçvs arî nopircis un uzcçlis bija

mâju. Bet tad, kad dabûja izbçgt, tad mâjiòa palika. Bet mâja bija celta no baïíiem. Un vâcieði,

kad ieòçma, vâcieði paòçma to mâju un nojauca nost pilnîgi, jo viòa bija no jauna celta, un

paòçmuði, nojaukuði un uztaisîjuði bija kaut kur barakas toreizçjiem tâ saucamiem vaòìeniekiem,

kâ tautâ sauca gûstekòus. Jo tur bija daudz vaòìenieku, kuri bûvçjuði tâ saucamos ðaurslieþu

ceïus, kas tur Mçrsragu savienoja un visus. Jo vâcieðiem jau vajadzçja tos meþus dabût ârâ tanî

laikâ. Nu, tad tçvs atkal 25. gadâ cçla pa jaunu. Nu, un tad es pirmo reizi izbraucu uz laukiem. Es

runâju kâdreiz tîri, skaidri krieviski bez ...

Bçrni mçs mazi bijâm. Ziniet, kâ lauku mâjâs – ðinî pusç dzîvojâm mçs, un otrâ pusç dzîvoja

tâds Trusis (starp citu, bija kâds Pauls Trusis, pçc tam vçl pazîstams bokseris). Tas tçvs bija latvietis,

bet mâte – krieviete. Bet tie bçrni, es atceros, tie puiðeïi bija jau lielâki – kâdi 14 gadi, nu, ko tad mçs –

tâdi 5–6 gadi veci. Un tad tâs meitenes, viòam bija div meitenes, jaunâkas – Soòa un Nadja.

Vârdsakot, mçs runâjâm pa èigâniski, viòi runâja pa krieviski, un mçs viens otru sapratâm. Un

tad meitenes, bçrni arî visi runâja skaidri èigâniski.

Mâra Zirnîte: Arî tie, kas bija krievu?

Jânis Neilands: Arî tie krievu bçrni runâja èigâniski. Un tad es izbraucu uz laukiem, tur vairs

nebija neviens. Kad kâ bçrni skraidâm, es vienreiz tur redzçju vienu ganu no Latgales – krievs, un

sâku runât ar viòu krieviski. Tâ, lûk, es.[..]

Mâra Zirnîte: Nu, ko tad tçvs darîja tajâ laikâ Rîgâ?

Jânis Neilands: Rîgâ, kas tad tur bija par gadîjuma darbu? Kaut kas tur bija; nebija jau

nekas tâds tanî laikâ. Ko es, tad tâds mazs zçns, ko es zinu. Mâte kaut ko strâdâja.

Mâra Zirnîte: Un jums bija vçl arî citi bçrni ìimenç?

Jânis Neilands: Bija laikam. Vçlâk piedzima, 22. gadâ piedzima brâlis, un 24. gadâ, maijâ tas

arî Rîgâ piedzima. Vârdsakot, divi bçrni. Tad mçs bijâm trîs maziòi. Tad tçvs izbrauca uz sava

tçva mâjâm un tur uzcçla mâjiòu. Un tad uzcçla to mâjiòu. Bet tur jau tai ciemâ zeme bija ïoti

slikta, ziniet. Baltâ zemîte, nekas prâtîgs jau nu nebija ar to zemi, kas tur nu bija. [..] [Laucienâ]

jûra jau turpat netâlu bija, man bija mute vaïâ. Bet cik tad man bija – kâdi 7 gadi, kâdi 6, 7 gadi

apmçram. Kas tas varçtu bût, nezinu? Nu, un tad tur tçvs pârdeva vçlâk, kaut kas 29. gadâ. No 25.

gada nodzîvoja lîdz 29. gadam, laikam 4 gadi. Tad pârbraucâm uz Kandavu. Nopirka Kandavâ

atkal, pilnîgi nopirka par 300 latiem. Atceros, pârdeva mâju, nopirka tur par 300 latiem pliku

zemes gabalu. Kaut kas toreiz pilsçtas apbûves gabalus dalîja. Apbûves gabals bija diezgan liels –

92

kaut kas nepilni 9 000 kvadrâtmetri. Zeme bija ïoti laba. Tur varçja izaudzinât kartupeïus, mums

pilnîgi pietika kartupeïu. Cûkas varçja turçt. Arî sakòu dârzs.

Mâra Zirnîte: Paðâ pilsçtâ?

Jânis Neilands: Nç. Pilsçtâ nç. Apmçram kilometru no centra. [..] Sâkâs otrâ pusç ielai jau

lauki, skaitîjâs pagasta rçíinâ. Nu, tad tur dzîvoja, tur mâcîjâs. Es mîlçju lasît, mums visa ìimene

bija tâdi lieli lasîtâji gadîjuðies. Var teikt tâ, kâ teica Gorkijs: “Par visu, kas manî labs, varu pateikties

grâmatâm.” Tur bija kâdreiz Sadraudzîgâ biedrîba, tai Sadraudzîgâ biedrîbâ bija vairâk kâ 2 000.

Es tos visus izlasîju. Lasîju visu, kas bija – gan Mimî Bliç “Mans dârza zieds”, gan daþâdus Vollesus,

visu, cik bija latvieðu valodâ. Pat, piemçram, atceros to slaveno ... Kurtu-Mâleri, nç, Mâleri es

neesmu lasîjis, tas ir mazâk. Bet ðito te “Slavenais mednieks”... Kâ tur bija? “Kâds mîkstâks kumoss,”

teica Old Waverly un pârkoda dzelzceïa sliedi. Tâds vismaz teikums. Mocîjos, es atceros, gâju

ganos. Mocîjos. Vienreiz man rokâs krita (man bija kâdi 14 gadi), man krita rokâs Romçna

Rolâna “Þans Kristofs”. Nu, tad es viòu lasîju. Izlasîjis viòu esmu, bet es nomocîjos. Nu, droði

vien, ka nekâ nav. Nu, dabîgi, ko es 14 gadu vecumâ zçns varçju saprast no “Þana Kristofa”.

Tagad man viòð ir, bet man nav laika izlasît.[..]

Nu, skolâ es arî lasîju. Kad es aizgâju skolâ.. Tur, Nâriòciemâ dzîvodams, skola bija 3

kilometrus tâlumâ, un es vçl biju maziòð, es negâju skolâ. Tad maniem brâlçniem pazîstami

puikas gâja skolâ, vecâki viòi bija par mani. Un, cik viòi iemâcîjâs lasît, tik es arî. Es apmçram 5 vai

6 gadu vecumâ iemâcîjos lasît.

Mâra Zirnîte: No tiem draugiem?

Jânis Neilands: Jâ, jâ. Ko viòi iemâcîjâs, to es arî iemâcîjos. Un tad es lasîju. Tad es atceros,

kad es aizgâju uz skolu Kandavâ, skolotâja Blâze (kura pirmâs klasîtçs pasniedz) prasîja: “Vai

lasît proti?” – “Jâ.” – “Nu tad ej uz lieliem âbeèniekiem.” Aizgâju uz lieliem âbeèniekiem, tur bija

fizkultûras stunda. Mums vingroðanas stundâ liek lasît pasakas. Un skolotâjs laboja burtnîcas.

Tagad ceïu roku augðâ. “Nu, kas tad tev ir?” – “Viòa neprot lasît, es nesaprotu, ko viòa lasa.”

Mâra Zirnîte: Jûs to sakât skolotâjam?

Jânis Neilands: Jâ, es saku skolotâjam. Tâ lasîtâja bija viena meitene. Viòa diezgan labi

lasîja, viòas mâte bija skolotâja, un tomçr.

Mâra Zirnîte: Bet ko jûs tur nesapratât? Jums kaut kas nepatika?

Jânis Neilands: Nu, es lasu, bet viòa jau lasa bokðíerçdama. Nu, jau ziniet, kâ, ja nav tik

labi… Uzreiz Zariòð (tas bija mâcîtâjam Zariòam brâlis, tâds skolotâjs Ervîns Zariòð), viòð teica:

“Kâ, tu proti labâk lasît?” – “Jâ.” Es, davai, tâ fiksi.

“Nç, nç,“ viòð saka, “lçnâk, lçnâk!” Nu, dabîgi, es lasîju toreiz tâpat kâ tagad. Nu, tad meitene uz

mani bija dusmîga, ka es atòçmu... Tad es biju lasîtâjs tur tanî klasç. Tâ es tur nobeidzu. Vidusskolu

nobeidzu tur, Kandavâ. Nu, 40. gadâ atnâca... Saprotiet, visu laiku kâ nekâ tâ saucamâ diskriminâcija

pastâv vçl ðodien. Jûs ziniet, ka tikai neoficiâli, jâ, bet oficiâli jau nav. Piemçram, tagad pat, ja kâds

èigâns uzzin, ka kaut kur vajag strâdnieku, un tikko aiziet èigâns, – nç, nevajag. Tâds paðreiz ir stâvoklis.

Mâra Zirnîte: Bet kâ tas bija, sâkot no bçrnîbas, jûs arî kaut kâ to izjutât?

Jânis Neilands: Nu, skolâ visi tur: “Èigân, èigân!” Mums iznâca diezgan daudz kautiòi un tâ.

Mâra Zirnîte: Jûs tur bijât vienîgais, taèu nç? Tur, Kandavâ, jau bija...

Jânis Neilands: Kandavâ mçs bijâm faktiski viena ìimene, gandrîz divas ìimenes jeb trîs.

Tad mçs nâcâm mâjâs, un daudzreiz iznâca izkauties. Vienkârði bruka virsû no ceïiem. Nu, ziniet,

kâ zçni. Gandrîz katru dienu bija jâaizstâvas. Par cik mums tas ceïð bija diezgan gabaliòu, kâdu

kilometru no skolas, tad, nâkot pa ceïam, kamçr tâdi jaunâki. Vçlâk, kad pieauga lieli, tad jau

vairs nenotika, tad jau bija kaut kas...

Mâra Zirnîte: Tas bija tâdos padsmitnieka gados?

93

Jânis Neilands: Nu, jâ, jâ, kamçr tâdi maziòi. Un tad mçs atkal kopâ cînîjâmies. Mums bija

tâ, kad mçs gâjâm uz skolu, pilsçtas ðinî malâ bija vâcu skola – tur gâja ebreji un vâcieði, ja. Un mçs

gâjâm arî tur. Bet tas, kad mums bija kopîgs. Tikko kâds bija, puikas, tad tur vâcietis, tad jâiet

piekaut vâcietis, nu, saprotiet. Tas jau ir tas..

Mâra Zirnîte: Tad jûs atkal gâjât tur?

Jânis Neilands: Tad mçs visi kopâ kaut kur, tie pilsçtnieki. Nu tad atkal notika tâ. Es skaitîjos

pie pilsçtas puikâm kaut kâ tur – mçs bijâm savi, bet tie laucinieki, ja pasûdzçja, mums tur bija

tâds spçcîgâks puisis, tad atkal to apstrâdâja. Un tâ mums tas naids vienmçr iznâca starp

pilsçtniekiem un lauciniekiem. Faktiski skolâ nâca gan laucinieki, gan pilsçtnieki.

[..] Tad tie vecâki bija spiesti pavadît tos savus bçrnus uz skolu, jo burtiski tâ bija, kad pa

ceïam mçs satiekas, tad bija kautiòð. Jâpiekauj, vâcietis jâpiekauj, un cauri tâ lieta. Bet kâpçc un

kas tur tas ir, bet nu tâds jau bija tas. Kâ viens sâk, tad visi kopâ, jo zin, ka...

Mâra Zirnîte: Un vai jûs atceraties kâdreiz, ka jûs esat tâ arî? Kâda jûsu loma tajâ kautiòâ

bija? Vai jûs piekâva jeb jûs bijât stiprs?

Jânis Neilands: Nç, nç. Es nebiju stiprs, bet nu kaut ko tur… Kaut kâdas notika tâs dauzîðanâs.

Bija tur viens otrs tâds. Visi jau nebija, bet bija tâds viens otrs. Kâdreiz jau iznâca.

Mâra Zirnîte: Un tie citi bçrni, kas vçl èigâni bija?

Jânis Neilands: Nebija toreiz. Mçs, tie brâïi, vien bijâm. Kas tur – kâdas trîs ìimenes bija

toreiz, tagad jau vairâk. Nu, un tad.. Atnâca krievs, tas tur...

Mâra Zirnîte: Tad jau jûs bijât Kandavâ arî 40. gadâ?

Jânis Neilands: 40. gadâ, jâ. 40. gadâ atnâca krievi. Mçs, tie jaunieði, tur sâkâm iet vakaros. Bez

tam mçs jau dzîvojâm tâdâ diezgan kreisi noskaòotâ rajonâ, ko sauca Sarkanâ Kandava. Man jau

tur bija pazîstami, vçlâk, kad sazinâs... Mçs tur gribçjâm spçlçt teâtri, arî es tur bûtu bijis arî toreiz,

Linarda Laicena lugas mçs tur skatîjâmies, ziniet, tas bija toreiz – sociâldemokrâti tomçr. Un tagad

pastâ atnâk krievs un tas tur stâsta mums. Viòð mums stâsta brîniðíîgas lietas, jo, ziniet, pçc teorijas

tas jau ir brîniðíîgi. Tomçr visi vienâdi, tauta ir vienota, un man tas seviðíi. Nu, tad tomçr...

Mâra Zirnîte: Nu, jâ. Jûs tomçr izjutât tâdu...

Jânis Neilands: Nu, kâ diskriminâciju... Un tagad es esmu pilntiesîgs, saprotiet paði. Par cik es

20 gadu vecumâ varbût toreiz redzçju tikai dzîvi caur burtiski literatûras roþainâm brillçm. Es taèu

nezinâju neko. Nu, un tâ man tas notika. Es arodu nekâdu nesaòçmu, nekur nebiju. Nu, un tad...

Mâra Zirnîte: Tad jûs beidzât tur vidusskolu jeb citâdi jûs nobeidzât?

Jânis Neilands: Vçlâk es tur nobeidzu vidusskolu. [..] Un tad tur uz vecâs skolas [pamatiem]

vçlâk uzcçla to Mîlenbaha pamatskolu. Nu, un tad vçlâk, kad atnâca vidusskola, tad dabûju tur

iet mâcîties…Vçsturi tikpat kâ nav mâcîjies, jo vçsturi no vçsturiskâm grâmatâm sâka ar

dekabristiem, Mereþkovskis utt. Ìeogrâfiju arî es pa daïai iemâcîjos no lasîðanas, zinâju pa lielâkai

daïai no ðitâ “Cilvçks bez galvas”. Main Rîdam, tam jau ir ïoti daudz ðitâs te ìeogrâfijas, apraksti.

Bija tikai ekonomiskâ ìeogrâfija jâmâcâs, bet tâ jau nekas.[..]

Es kaut kâ visu laiku meklçju. Piemçram, tur bija kaut kâdi aktieru kursi, notika. Es arî

aizgâju vienu vakaru tur paskatîties, un tomçr… kaut kâdus pâris vakarus es gâju, bet biju diezgan

nevçlams putns, un es aizgâju no turienes. Tur bija tâds dramatisks pulciòð, saprotiet paði. Tur

jau bija toreizçjie.., kas tur bija. Kas tur bija – inteliìence. Tas, kas jau virsskolu bija beidzis tanî

laikâ, tas jau bija labs cilvçks. Tâds jau nebija kaut kâds, ar vienkârðiem muïíîðiem... Tas jau bija

tieðâm kaut kur augsts, vidusskolu beidzis. Tas jau bija tanî laikâ diezgan liels sasniegums.

Mâra Zirnîte: Tas bija daudz?

Jânis Neilands: Jâ, tas bija tanî laikâ daudz. Nu, un tad es strâdâju kâdu darbu, gâju ganos,

vçlâk kaut kur – pie lauksaimniekiem. Nekâda tâda noteikta darba jau nebija.

94

[..] Nu, un tad es kïuvu komjaunietis, uzòçma komjaunatnç. Nu, komjaunatnç es tur nekas

nebiju. Nu, tagad, kad oktobrî sâkâs karð, citi bçga ârâ, es nebçgu un nebraucu. Es vienkârði

aizbraucu... Man tur, Nâriòciemâ, dzîvoja tante, un es aizbraucu tur, nosvinçju vçl tur Jâòus. Arî

brâlçns bija. Tas no armijas bija izbçdzis. Alûksnç, tur toreiz bija, atlaida mâjâs, un tad ðâvuði

virsû. Nez, Alûksnç kaut kur viòð tur bija. Tur viòð taisni armijâ bija.

Mâra Zirnîte: Viòð jau bija iesaukts padomju armijâ?

Jânis Neilands: Nç, viòð Latvijas armijâ bija. Bet padomju armijâ... Tad vçlâk jau pârgâja

Tautas armijâ. Tad viòð taisni to pârdzîvoja. Viòð bija taisni tajâ laikâ armijâ. 17. gadâ dzimis, tad

viòð bija... [..] Nu, palika... teiksim, toreiz jau bija Tautas armija, un pârformçja visu. Un vçlâk

tad, kad, kur sâkâs karð, tie....... kuri negâja lîdzi, kas aizgâja lîdzi, bet vçl neviens nebrauca, viòð

arî nebrauca nekâ. Brauca mâjâs, un tad tie esot vçlâk kaut kur pâr upi pârpeldçjuði, izðâvuði

virsû krievi kaut kur. [..]

Mâra Zirnîte: Jo viòð bija krievu formâ tad, jeb kâ?

Jânis Neilands: [..] Es nezinu, kâdâ formâ, bet viòð pârbrauca Latvijas armijas formâ. Kaut

kur ir uzòçmums, kur Latvijas armijas forma, bet viòð kaut kur...

Mâra Zirnîte: Jûs nepaspçjât diençt?

Jânis Neilands: Nç, es jau 19. gada, mani neiesauca. Mani 41. gadâ bija jâiesauc. [..] Tad

uzreiz sâka meklçt... Faktiski jau iznâk tâ – meklç taisni. Tie, kas bija îstie vainîgie, tie jau vienmçr

aizbraukuði, kas bija kaut ko darîjuði jeb... [..]

Pçc tam pie manîm atnâca viens draugs un pateica, ka mani meklç. Nu, ko tad mani meklçs –

aizbraucu, 6. jûlijâ es atnâcu pats personîgi pieteikties un mani tûlît apcietinâja. Apcietinâja,

ielika cietumâ, vçl segu paòçmu lîdz.

Mâra Zirnîte: Ak tâ! Jûs dzirdçjât, ka meklç, jûs aizgâjât pieteikties?

Jânis Neilands: Nu, jâ. Bet es taèu nekâ nezinâju. Es neko nav darîjis tâ, priekð kam tad es

tur… Pieteicos pilsçtâ Kandavâ, teiksim, kur mani meklçja tâ milicija, policija toreizçjâ,

nodibinâjâs. Un es aizgâju, paòçma ciet, ielika iekðâ. [..]

Un tad Kandavâ es biju vairâk kâ mçnesi. Tad bija tâ – vienu nakti veda iekðâ un, teiksim,

tâda istaba kâ ðeit mums bija tur pârtaisîta – pulksten 2 attaisa vârtus, un vienu nakti nç, otru

nakti veda ðaut. Un tagad mçs esam 20 cilvçki, vienâ istabâ guïam, un kurð nu bûs tas, kurð tiks

izsaukts, jûs saprotiet paði, ko tas nozîmç cilvçkam. Man bija 20 gadi, man dzîve izgâja tikpat kâ

filma caur acîm. Þçl nekas nebija, tikai þçl, ka tâ nâve kaut kâ… nu, noðaus, ko darîs, bet bija þçl,

ka ðitâ tanî laikâ tâdi labi cilvçki, bija labi draugi, runâjâm visu ko, un tagad paòem priekð

ðauðanas – tas ir biðíi kaut kâ, tas drausmîgi bija. Nu, un tad, pateicoties laikam doktoram

Stiprajam, un tas ârsts mani pazina, un tad ðitâ profesora Dauguïa brâlis Ervîns Daugulis. Tas arî

beidzis, viòð toreiz strâdâja, bija kâ komendants, un viòð mani personîgi pazina, jo es jau biju tâds

puika viòam. Viòð kâdreiz spçlçja baznîcâ çrìeles, bija çrìelnieks. Viòam brâlis bija profesors

Daugulis, labi pazîstams. Tur aiz mums pâris kilometru bija Rûmenes muiþa. Un kâdreiz viòð

brauca ar zirgu, un tad kâdreiz viòð pa ceïam mani paòçma lîdzi, uz ratiem uzsçdinâja... Tad es

viòam vienmçr kaut ko vaicâju, ko es biju lasîjis un kas man nebija skaidrs. Un lîdz ar to viòam,

vârdsakot, laikam radâs par mani kaut kâdas diezgan labas domas, jo es tur prasîju, tieðâm, daudz

kaut kâdus sveðvârdus vai kaut ko tamlîdzîgu, kas man nebija skaidrs tanî grâmatâ, ko es lasîju.

Piemçram, “Das Leben des Junge Werter” es izlasîju vienâ naktî no pulksten astoòiem lîdz èetriem.

Mâra Zirnîte: Kâ, jûs jau vâciski arî iemâcîjâties?

Jânis Neilands: Vâcu [valodu] es skolâ mâcîjos.

Mâra Zirnîte: Skolâ?

Jânis Neilands: Skolâ, jâ. Bet, nu, pçc tam biju aizmirsis tad jau.

95

Nu, krievu [valodu] iznâca mâcîties 40. gadâ pilnîgi no “eto potolok”, “eto pol”. Tâtad pçc

tam par jaunu nâcâs. Un tad Salaspilî, kad es biju lâgerî, tad man vecâki atsûtîja vârdnîcu, es

palûdzu. Un tad es mâcîjos krievu valodu. [..]

Nu, tad es tur biju Salaspilî.[No turienes sûtîja darbâ uz Suþu muiþu.] Tad es tur, Suþu muiþâ,

pabiju apmçram no augusta lîdz decembrim. Tad tur mums bija komandieris, tâds vâcietis,

neliela auguma. Mçs viòu iesaucâm par Napoleonu. Mums bija jâtaisa tâ... Ebreji bija, tâpçc es

tur biju kopâ ar ebrejiem. Ebreju uzdevums bija nolîdzinât, teiksim, to lîmeni, pamatni, zemi.

Mçs tad uzlikâm klucîðus. Uz tiem klucîðiem bija tâdas saliekamâs barakas, jûs saprotiet. Mçs

varçjâm to baraku uztaisît vienâ dienâ. Tad mçs uztaisîjâm þogu apkârt, to dârzu, apkârt to sânu,

tad viens tur sçþ un klapç, citi sçþ un guï, kaut ko lasa. Bûtîbâ nav jau interesanti strâdât. Un tad,

kad nâk, tad uzbïauj. Tad visi kaut ko kustâs. Jo, galvenais, vâcietim vajadzçja kustçties, ja viòð

redzçja. Un tagad es panâku, ka man ir atbrîvoðana, mani atbrîvo decembrî.

Mazais prasa: “Par ko tad tevi apcietinâja?” Es saku: “Es biju komunists.” Viòð skatâs lielâm

acîm uzreiz uz manîm…[..]

Nu, tad mani aizveda kaut kur uz... Ieveda iekðâ tâdâs telpâs un iedeva dokumentus.

Jâparakstâs, ka nedrîkst neko teikt par to jautâjumu.

Mâra Zirnîte: Par kâdu jautâjumu?

Jânis Neilands: Nu, par to, ka apcietinâja, par to nedrîkst neko teikt. Nu, un tad es biju... tas

bija 43. gada decembrî. 43. gadâ pârnâcu mâjâs, skaitîjos zem policijas uzraudzîbas – nedçïâ reizi

bija jâparakstâs. [..] Bija Kandavâ pie policijas jâparakstâs, kad... vienu reizi nedçïâ bija

jâparakstâs. Un tagad 14. aprîlî man pienâk pavçste, ka man jâiet armijâ.

Mâra Zirnîte: Vâcu armijâ?

Jânis Neilands: Vâcu armijâ, jâ. Es aizgâju uz armijas komisiju. Es teicu: “Kâ tad tâ? Trîs

mçneðus atpakaï mani sargâja ar ðauteni, tagad man dosiet ðauteni.” Ðitâ komisija, kas tur bija,

teica: “Ejiet!” Un tâ manis netika armijâ. Un tagad brâlis iesaukts armijâ, brâli iesauc armijâ…

Mâra Zirnîte: Tas ir tas pats brâlis, kurð slçpâs?

Jânis Neilands: Jâ, jâ. Nu, tas brâlis, kur mçs slçpâs kopâ. Un tagad, saprotiet, viòð atnâk no

armijas. Tad, kad bija jâbrauc uz fronti, viòð vienkârði mâcîjâs. Teiksim, kad bija jâiet uz fronti,

viòð nedzirdçja, pârnâca mâjâs. Pârnâca mâjâs, slçpâs mâjâs. Nu, dabîgi, kad tur jauns, sâc patikt,

tad tur viòam kaut kâda meitene paliela sâka staigât. Paòçma [brâli] ciet, apcietinâja un notiesâja

6 mçneðus. Trîs mçneðus pabija toreizçjâ cietumâ, tâ ir, pretî Bastejkalnam – tur kâdreiz armija

stâvçja. Tur bija kaut kâds cietums.

Mâra Zirnîte: Kazarmâs tajâs, ja?

Jânis Neilands: Nu, jâ, jâ. Tanîs telpâs, kas tur ir tâ kazarma. Nu, un viòð saka, ka tur arî esot

daudzi noðauti. Ïoti daudz arî vâcieði esot tikuði noðauti. Un tad viòð atrakstîja vçstuli, ka viòð ir

Zaubç. Un Zaubç es aizvedu viòam çst. Nu, ko tad. Paòçmu çst, aizbraucu uz Zaubi. Nu, un es

skatos, ka viòð tur bija nodots toreiz t.s. organizâcijai TOT, tâda bija. Tâ poïu faktiski bija – viòi tur

strâdâja pie ceïu laboðanas. Nu, un tad tur nebija ko çst, un tad viòi atïâva tiem cilvçkiem tâ puslîdz

brîvi tur staigât pa tâm mâjâm paprasîties. Nu, es tâ nodomâju tomçr... Tagad es braucu mâjâs, es

atnâcu... Un es domâju tâ, sarunâjâm – es paòemðu otra brâïa pasi un atnâkðu atpakaï, un aizbçgsim,

un tad, vârdsakot, ar pasi mçs aizbrauksim uz mâjâm. Tomçr kaut kâ pie mâjâm taèu sargâties var,

bet tâ jau nenotika, jo bûtîbâ Kurzemç taèu radâs.. Kandava bija aplenkumâ visu laiku. [..]

Man tâds Ignâts bija pazîstams, viòð par stacijas deþurantu strâdâja. Viòð man tâds

domubiedrs bija, diezgan. [..]

Krievi bija ieòçmuði toreiz Tukumu, krievu tanki bija Tukumâ. Nu, es tagad nosçdu tur labu

laiku, pienâk pie manis (kâdas pâris vai trîs stundas es tur nosçdçju) Ignâts un iedod man atslçgas,

96

viòð teica: “Brauc mâjâs, uzvâri tçju. Ðis ir beidzamais vilciens, kas iet atpakaï.” [no Tukuma uzRîgu, 1944. rudenî][..]

Uz Rîgu, jâ. Nu, un tad ðitâs te briesmas, kas tur bija, kam tur zeme dega zem kâjâm. [..] Nu,

un tad es Rîgâ nopirku brâlim uzvalku, sîkumtirgû nopirku lietotu uzvalku, nopirku kurpes,

nopirku, vârdsakot, visu, ieliku somâ un aizbraucu tur atpakaï.

“O, tik âtri atpakaï,” man saka. Nu, un paòçmu lîdzi pusstopu. Man bija lîdzi visas ðitâs

ðeinas, un kaut ko varçja dabût – gaïu... Man bija visai ìimenei paòemts lîdzi. Nu, naudiòa ar

bija. Un tad aizbraucu tur, nopirku jçra gaïu, izvârîju kaut kâdas kârtîgas vakariòas vai pusdienas,

kas tur bija. Vçl tur uzaicinâju priekðnieku, kas tur.. Paçdâm un piedzçrâm, un tâ. Nu, un sarunâju

ar viòu, ka es pçc tam ... Jâ, es nopirku, es pâris dienas vçl pastâvçju vienâ mâjâ – tur man izcepa

maizîti. Paòçmu un samaksâju par to strâdâðanu, darbinieki jau nebija, atceros. Kaut kur netâlu

no Zaubes. Un izcepa maizîti, nopirku, 10 markas samaksâju par vienu to “Tçvijas” numuru.

Tajâ bija tâ saucamâ bçgïu karte.

Un tagad sarunâjam, ka es gulçðu te to nakti un gaidîðu. Es arî gaidîju viòu... Ko tur zin.

Galvenais, jau bija domâts, kad atkâpjas, lai nenoðauj. Mçs jau nezin, kas var notikt, ja Tukumâir iekðâ, neko jau nezin. Jelgavâ tur jau bija sajaukts kaut kas.[..]

Nu, tad viòð naktî, es skatos... Pusdienlaikâ norunâja, ka vakarâ, ðis, es skatos, kaut kas no

rîta, jau desmitos... Nenocietâs, jau skatos, viens man aizbçg garâm meþâ. Nu, skatos, pieeju klât –

ðis ir! Nu ko, tad ir! A tur, ziniet, ir tâ – Zaubes…tur iet Ogres upe un meþi, un Ogres upe jeb

varbût cita upe. Man liekas, ka Ogres. Un tur ir ïoti daudz tâdas pïavas lielas un tajâs pïavâs ir

mazi ðíûnîði – tâdi kâ pirtiòas, apmçram tâdâ veidâ. Un tad mçs iegâjâm tai ðíûnîtî, uzkâpâm

augðâ, attaisîjâm lûciòu un ielîdâm lûciòâ. Tâ mçs pa dienu pârlaidâm…

Jâ, visu nakti gâjâm, gâjâm pa meþu, visu nakti gâjâm. Iziet uz ceïa, skatâs, cik tâlu no Zaubes – 6kilometri tikai. Tad nolçmâm, ka jâiet uz Lîèu staciju (tur tâda stacija Lîèi skaitâs, tas ir Rîgas–

Çrgïu lînija), tas apmçram kâdi 30 kilometri. Tad mçs nolçmâm galu galâ atpûsties pa dienu, un

tad naktî mçs ejam. Naktî ejam pa ceïu.

Gâjâm, saule jau uzlec augðâ, mçs pieejam pie Lîèiem. Kad saule augðâ, tanî momentâ

skatâmies – pie Lîèiem stâv vesela rinda armijas. Cik tur apmçram – kaut kâda vienîba. Nu ko

tad, aiziet uz staciju paprasît, kad tad bûðot vilciens. Vilciens bûðot tikai pçc daþâm stundâm.

Paskatos kartç, tur ir tâlâk tâda stacija Batrâni, tas ir, kâdi 2–3 kilometri. Tur ir tâda viena, meþa

vidû tâda stacijiòa. Biïetes tur nepârdod, tur pârdod vagonâ. Bet tâ vienkârði ir tikai tâda

pieturvieta, lîdzîga kioskam, tâda telpiòa. Aizejam tur, sçþ vairâki cilvçki. Piebrauc vilciens. Jâ,

ejot uzreiz uz staciju (tur tâds tiltiòð neliels), uzreiz: “Stât!”

Kas par brînumu – “Stât!” Mçs skatâs, kas tur ir – stâv armijnieks. Sâk ar viòu runât, es klât

runât, brâlis grib bçgt. Es saku: “Kur tad tu bçgsi? Ja tur pâris kilometrus… izðaus gaisâ, tad

trauksmi sacels, tas bûs baigi!” Es runâju tâ. Nu, saprotams, katram sava dzîvîba ir mîïa. Ja citas

izejas nav, tad es saku tâ:

“Es runâðu, bet tad tu dod viòam pa... tâ ka uzreiz…”

Brâlis bija fiziski diezgan spçcîgs.

“Dod tâ, ka paliek!”

Galu galâ savu dzîvîbu katrs grib pârdot.

Mâra Zirnîte: Viens pats tas [armijas cilvçks]?

Jânis Neilands: Viens pats tas, jâ. Domâju, es runâs. Galu galâ pieiet klât, sâk runât ar viòuvâciski – nesaprot, krieviski – nesaprot, latviski – nesaprot. Galu galâ viòð ir leitis. Nu, un mçs

viòam stâstâm toreiz, ka bija aicinâjums iestâties armijâ, lai piedalâs. Es teicu, ka man, mums

jâbrauc. Mçs te strâdâjam uz laukiem un kaut ko tur. Parâdu, ka mums ir jâiet armijâ, ka mums

ir jâiet pieteikties armijâ, jâbrauc uz Rîgu. Â, labi, lai tik iet!

97

Tikko tâdu gabaliòu paiet, mçs kâdus pâris kilometrus – nâk pretî viens jefreitors jeb kaut

kâds tur ar ... tas ir nokâries viss ar ðitâm rokas granâtâm un pistolçm, nu, briesmîgs.

“Kur jûs iet?” – “Uz staciju, kur mçs iet, mums taèu jâbrauc uz Rîgu!”– “Labs, ejiet.”

Nu, kad mçs uz staciju iet, ko tad vairâk? Izrâdâs, ka to nakti bija paòçmuði un iznâkuði no

Lietuvas kaut kâda tur armija, un tâ sâka apsargât to ceïu.

Mâra Zirnîte: Un kas tâ bija par armiju? Tâ nav vâcieðu?

Jânis Neilands: Nç, tâ bija leiðu armija [vâcu armijas sastâvâ]. [..]

Nu, es jau gâju pa meþu. Pirmo reizi mçs gâjâm, lai virziens nav, mçs gâjâm, gâjâm visu nakti

un nekur ne .. . Aiziet tur un tagad sçþ, gaida. Brâlis arî tur sçþ, un uzreiz viens cilvçks tur priekðâ,

tâds vecâks, es nezinu, cik tad vecs – toreiz kâdi 40 gadi. Viòð skatâs uz mums. Tâ kâ mçs sçþam,

prasa: “Kur jûs brauksiet, jaunie cilvçki?’’ Mçs sakâm: “Mçs brauksim uz Rîgu.’’ Viòð teica: “A

jums siksnas ir?’’ – “Jâ,’’ es saku. “Ietu labâk uz meþu pakarâs,” viòð teica. ’’Bet uz Rîgu nebrauciet.

Neiebraucot Rîgâ, vâcieði aplenc vilcienus un visus íer ciet, cik nu var, cilvçkus, un ved prom uz

Vâciju.” Tas jau bija toreiz augustâ kaut kas, tas bija augusta mçnesî, augusta beigâs, septembrî.

Nu ko. Viòð teica: “Man bija mâjas, man bija lopi, man bija govs, un es uz Rîgu nebraukðu. Man

netâlu dzîvo mâsa, es pie mâsas braukðu. Viss no tâ, redziet, man tikai koferîtis palicis. Un es to

nedomâju, ka latvieði, ðitâdas cûkas, tâ rîkojas!’’

Viòð teica: “Ðauj kâjâ, ja tu neiet.’’ Vârdsakot ar varu dzinuði..., lai nepaliek pie krieviem.

“Un tad tur tâlâk,’’ viòð saka, “ir tâds Raganu purvs – tai purvâ esot pilns. Tur ir vâcieði, krievi,

visâdi, vârdsakot daþâdi cilvçki, kas ir baidîjuðies.’’ Nu, dabîgi, ka tâdos apstâkïos, ja vâcietis tik

tâlu ir atnâcis, atdzîts, tad mainîsies kaut kas. Nu, mçs arî aiziet uz turieni. Iet tagad, ir tumðs, sâk

lît. Skatâmies, ir tâds ðíûnis, ne malkas, bet siena kaudzes. Bet sienâ tur, ziniet, nevar tikt iekðâ.

Mçs ieejam iekðâ tai ðíûnî, parauj vienu dçli vaïâ un ieiet iekðâ. Bet tik daudz muïíi bija, ka varçja

to dçli pieraut atkal klât. Bet, redz, nav nekad dzîvç tâds sakars bijis. Tagad es zinâtu, ka tas bûtu,

bet toreiz – nç. Nu, paòçmâm uzreiz... Un tur bija savests siens, mçs ierokas tai sienâ iekðâ,

paçdam un tur siltumâ, ziniet, aizmiegam. Uzreiz no rîta mçs dzirdam, ka runâjas saimnieks,

ienâk iekðâ, pats ar sevi runâ. Viòð teica: “Kas tad te – zaglis ir bijis, ka atlauzts ir dçlis?’’ Apskatâs.

“Nç, neko nav zagts. Nekas zagts neredzâs,’’ viòð teica. Aiziet, pieklapç, piesit ciet. To dçli piesit

klât, un tad mçs dzird. Pçc tam uzreiz pienâk maðîna, ienâk iekðâ vâcietis: “Vai bandîti te nav?’’

Izrâdâs, ka tur ir liels lielceïð. Un mçs tieði no ðîs puses iegâjâm tajâ ðíûnî, no meþa puses – tur tâlâk

neliels meþiòð. Un tur tieði iet kaut kâda Rîgas ðoseja. “Nç,’’ viòð teica, “nav bijis.’’ Nu, ko tad tâ.

Mçs tagad, tikko viòð aiziet prom, iziet ârâ, mçs fiksi izsit atkal ârâ dçli un laiþâs prom. Nu, ko tad

darîs citu? Tad aizgâjâm. Tad mçs tâ dzîvojâm – vienâ otrâ mâjâ. Bet, ziniet, maizîte nav – gribas

jau çst. Mçs tagad ieiet vienâ mâjâ, nu, ies apzagt kaut ko. Labs ir. Ir, stâv piekaramais atslçgs. Nu,

ko tad mçs bûtu òçmuði? Nu, kas tad tur bûtu – paòemtu vienkârði to piekaramo atslçgu, norautu

nost ar visu to cemmi. Mçs taèu aizbâztu kaut ko. Vienalga, vai mani íers par to vai tâ, vienalga

ir beigas. Nevar! Sarokam kartupeïus. Bet kas par nelaimi – meþa tuvumâ... Te ir mâjas kaut

kâdas, vairâkas lauku, te ir kaut kâdas pïavas, un te ir liels meþs. Mçs te kaut kur krûmos. No

sâkuma man bija pulkstenis un kaut kas vçl tur bija, es to atdevu tai saimniecei. Un tâ mums nesa,

nolika meþâ, krûmâ çdienu. Galvenais, ja ir çðana, tad jau var dzîvot meþâ. Un tagad tâ. Mçs te

esam krûmos. Redzam, nostâjas, atnâk vesela rota laikam, nostâjas tai meþa malâ un sâk to meþa

íemmçðanu. Jo cilvçkus tak vajadzçja lielgabala gaïai. Vâcietim pçc Staïingradas sâka pietrûkt

dzîvais spçks. Radâs tâdi nodevçji kâ Bangerskis un Dankers, un tad vçl tur daþi virsnieki, arî

Ðçnfelds, cik es zinu, jeb Skaistlauks, vçlâk pârvâcojies pulkvedis bija. Nu, un tad vesela rinda. Un

sâka valdîba... un, lûk, cînâs, ieìçrba tos... Viòiem vajadzçja lielgabalu gaïu, jo bûtîbâ to citâdi

nevar nosaukt kâ par lielgabalu gaïu. Es vairâk nezinu, citâdâk... Tad viòi meklçja. Ïoti daudz

cilvçku taèu negribçja iet, teiksim, par lielgabalu gaïu. Un tad viòi gâja, [..] íemmçja meþus un

98

cçla tos cilvçkus un ar varu dzina. Kâ tur minçja – 140 000, vienâ otrâ laikrakstâ minçts. Otrâ

100–120 tûkstoði minçti. Un no tiem pâri palikuði bija dzîvi 10 000, atgriezuðies. Dabîgi, viòus tur

ar lielu pompu apìçrba, ievilka brîvîbas cînîtâju togâ. Bet padomâsim loìiski, vai tad kurð ticçja,

ka Staïins vai Hitlers bûtu devis mums brîvîbu? [..]

Tâ mçs tur meþâ nodzîvojâm 3 mçneðus.

Mâra Zirnîte: Jûs neatrada tie íemmçtâji?

Jânis Neilands: Nç, nç.

Mâra Zirnîte: Jûs redzçjât, kâ íemmç?

Jânis Neilands: Jâ, mçs redzçjâm. Mçs tais krûmos esam, bet viòi neiedomâjas, ka mçs

dzîvojam krûmos.

Mâra Zirnîte: Viòi iet uz meþu?

Jânis Neilands: Viòi iet meþu íemmçt, íemmç meþu. Nu, tad vairs nebija iespçjas, tad mçs

dabûjâm... Mçìinâsim pâriet fronti, vismaz tur ir, kaut kâ tur jau bûs. Aizgâjâm lîdz frontei.

Mâra Zirnîte: Kur tad fronte tolaik bija?

Jânis Neilands: Kaut kur tur bija ap Çrgïiem. Vçlâk tur bija kaut kas… Çrgïus ieòçma krievi,

viena divîzija ieòçma nakts laikâ kaut kâ. Un, ieòçmuði to vietu, bet otrâ dienâ vâcieði izsita divîziju un

saòçma to gûstâ. Un vienu daïu no divîzijas pats satiku meþâ, tur bija puiði kâ tâda jauna armija. Viens

nabaga puika tika armijâ ticis paòemts, un otrâ dienâ jau gûstâ. Un tad viòð tur pa meþu dzîvoja, lasîja

ogas. Es vçl nobaidîju viòu. Ðis nabags tâ sabijies – ne ðautene, nekas viòam nebija vairâk. Viòð vienkârði

izlaidâs tur kaut kâdâ krûmâ. Un tad tur vienu daïu saòçma ciet, un tâ tur palika. [..]

Kaut kur tai virzienâ pie Çrgïiem mçs bijâm. [..]

Pa fronti dzird – krievi dzied Katjuðu [meitenes vârdâ – krievu dziesma un loþmetçjs], dzird –

krievs dzied Katjuðu pa ðito skaïruni. Te kaut kur vaid vâcieði ievainotie. Mçs arî esam… Vâcietis

meþâ negâja. Çst gribas... Vâcietis nokâvis cûkas, nolicis ir meþmalâ, sak, kaut kur novilcis âdu

nost meþmalâ. Meþmalâ stâv, mçs pa kluso pieejam, vienu gabalu noraujam arî, to cûku gaïu.

Tagad mçs vârâm çst, bet es nezinu ar, vai pârdroðîba. Es nezinu, bet tagad es to nevarçtu. Apmçram

kâdu 100 metru attâlumâ ir vâcieði apmetuðies. Mums ir jâizvâra kaut ko çst. Pa nakti iet,

kukuruzòiks [krievu lidaparâts] lido. Mçs vârdsakot ielikâmies tâdâs [bedrçs] (tur laikam bija

patvertni izrakuði tie saimnieki) ... un tagad tâ ðauri, un tagad ir kukuruzòiks un met bumbas, a

mçs kurinâm apakðâ un vârâm çst, kartupeïus salasîjâm un cûku gaïu – kaut kas ir jâizvâra çst.

Kaut kas jâçd ir, badâ tak nevar nomirt galîgi. Lauku mâjas ir tukðas, visi ir aizbçguði, nav neviens,

aizbraukuði. Tâlâk dzird fronti, vârdsakot pie frontes joslas. Tur ir droði, tur nenâk vâcietis. [..]

Tad mçs dabûjâm ieroèus vâcietim. Bija pazuduði vâcieðiem ieroèi. Mums bija ðautene, dabûjâm.

Mâra Zirnîte: Kâ jûs viòu dabûjât?

Jânis Neilands: Vâcu ðautene. Vienkârði bija kaut kâ bçguði tie vâcieði... Tur, kas bija, kâ

likuði. Aizgâjâm (tur bumba kritusi kaut kâ laikam), jâ, iet un ðauj. Mçs domâjâm – labi, iet un tik

ðauj, tad tie vâcieði nenâks uz mums. Viòi jau neredzçs mûs, un mçs varam droði vârît. Jo bûtîbâ,

ja vâcietis bûtu iemetis vienu granâtbumbu, mçs bûtu beigti. [..]

Nu, vâcieði bija kaut kâ aizmugurç, netâlu bija kaut kâda vâcieðu vienîba ar zirgiem. Un mçs

aizgâjâm otrâ rîtâ, skatâmies, vâcieðiem stâv kâdi 4 vai 5 zirgi. Vâcieði jau bija akurâti – katram

zirgam pa nakti uztaisa steliòìi. Un viss tas steliòìis tikai iesprâgst, un tad paliek vâcietis ar

visiem... visi sajûgâ un pârçjie tur bija. Un tur bija viena ðautene, pâris ðautenes palikuðas pâri

kaut kâ... bçguði, jeb kas, es nezinu, un mçs tâs pievâcâm, saprotiet. Un kaut kas bija – ieroèi, tâdâ

veidâ. Nu, ieroèi, kas par lietu. Tagad çst grib. Ir apmçram 10 metru attâlumâ – meþâ es redzu, ka

iet vâcietis atvaïinâjumâ, jeb kas... Viòam pilna soma, bet, redziet, nospiest, noðaut nevar.

99

Bija tâds gadîjums – es gulçju ârâ, jau septembra beigas. Tur netâlu pïavâ bija ðíûnîði, kur

siens ir. Mçs domâjam – te ir krûmi un tepat ðíûnîtis ir blakus – iesim tur iekâpt augðâ. Mçs ejam,

skatâmies – pïavas otrâ pusç, kâdi 2 kilometri, ir vâcieði, vairâki pajûgi, un vâc sienu. Mçs domâjam –

nu, labi, lai jau vâc sienu. Tagad saku brâlim (mçs divi vien): “Skaties, gulçt nevar, ka neuznâk

virsû.’’ Tikko mçs tâ labi runâjam, dzirdam, ka karabkâjas [no krievu – rauðas], jo tur, lai tiktu

augðâ, jâkarabkâjas, saprotiet, pa to mazo lûciòu, viòam jâkarabkâjas augðâ. Jâ, ienâk iekðâ, [..] es

viòam nolieku priekðâ ðauteni. Un ðis tagad uzreiz, ticiet vai nç, bet viòam kâjas trîc, un rokas ceï

ðitâ augðâ. Kaut kâds serþantelis bija. Ðitâ trîc, rokas atpakaï. Un tagad stâv un gaida. Bet, saprotiet,

man lode ir ievadîta stobrâ, vçl tikai atliek atsist ðitâ îkðíi apakðâ un nospiest. Bet to nevar. Nevar,

nav iespçjams. Cilvçku ðaut nevar. Nu, un ðitas tâ kâpjas, kâpjas atpakaï un atmuguriski krît pa to

lûku ârâ un lec atpakaï no íieìeïiem. Tagad ðis skrien pa to pïavu pie tiem biedriem un kliedz:

“Alarmo, banditen!’’ Viòð jau nezin, viòð tik redzçja, ka brâlis tur ðauteni pret viòu un mçs, bet

nospiest nevar neviens. Kaut gan gulçjâm, ievadîta lode ðautenes stobrâ, un tâ gulçja mums

blakus… Ja, kad gulçjâm kaut kur, ja gadîjumâ [iznâk] atðaudîties, tad tevi vismaz uzreiz nenâks

saíert tikpat kâ par muïíi…

Tagad vienu rîtu atnâk brâlis, viòð teica: “Es redzçju krievus.’’ Viòð vakarâ likâs gulçt un guï,

bet es nevaru gulçt. Saprotiet, nâk septembra beigas, oktobris. Kur nu mçs iesim meþâ? Ir taèu

drausmîgs stâvoklis, kur lai iet? Uzreiz viòð teica: ’’ Redzçju krievus.’’– “Ko tu redzçji, ar ðauteni?’’es

prasu. Nç, ar lâpstâm staigâjuði. Es domâju, ka kâdi gûstekòi. Beidzot viòð atnes kaut kur tâdu

somu, viena virsnieka, tâdu mazu somiòu. Bet tai somâ nekâ vairâk nav – odekolons ir, bârdas

skujamais aparâts bija un biðíi tabaka, papirosi. Un es arî smçíçju... Mçs darîjâm tâ – paòçmâm

zaïu tabakas lapu (lauku mâjâs bija), paòçma, pakurina uguni. Es nezinu, sçrkociòi bija laikam

mums tad. Paòçmâm, sasmalcinâjâm un to smçíçjâm. Ðâdâ veidâ. Tagad dabonam labu papirosu,

mçs paòemam, aiziet nodzen bârdu. Jûs varat iedomâties, es pa to meþu staigâdams (man bija

ðinelis, kaut kur biju dabûjis, nezin, kaut kâdâ mâjâ tukðâ, platmale un bikses nopircis, kurpes

bija no âdas, bet visas beigtas – ðitâds izskatîjâs). Uzreiz es redzu – te nâk kaut kâds virsnieks, bez

uzpleèiem (tas bija kaut kâds no politdarbiniekiem vai kaut kâds virsnieks), un es uzreiz redzu, ka

viòð ierauga mûs un, davai, bçg. Kâ viòð ierauga mûs, tâ mçs ejam klât pie viòa. A viòð bçg. Es

saku: “Stoj!’’ [stâvi!] Kâ bïauj “Stoj!”, ðis stâv. Pieeju klât: “Kâpçc bçgi?’’ Viòð teica: “Es jau nezinu,

kas jûs tâdi ir.’’– “Vai tabaka ir?’’ es prasu. “Jâ.’’ Ðis laikam no bailçm veselu paciòu kâ virsnieku

tabaku iedeva mums. Nu ko. “Krievi ir?’’ – “Jâ, ir.’’ Nu, kur tad tur… Ka krievi ir, tad mçs iesim

ârâ. Domâjâm, ka tiksim vismaz kaut kur droðîbâ. Jâ, mçs iet. Uzreiz pçc kâda kilometra “Stoj!’’ –Stoj! Stoj. Pieiet klât. Viens kapteinis, tas ir tikpat kâ lelle tîrs, viòð uz segas sçþ. A tie nabaga

virsnieíeïi, tie nabaga zaldâtiòi – tie melni, netîri, ziniet, kaut kâ noðòurkuði, noðmurkuði. Tie tur

apkârt, a ðis kâ kungs – viòð kapteinis, èetras zvaigznîtes. Toreiz mçs to nezinâjâm. Uzreiz pçc kâda

laika ðis kaut ko paprasa mums. Pasauc, iznâk tâds vecâkais leitnants ar trim zvaigznîtçm. Tas bija

diezgan tâds prâtîgs, laikam bija no tâs speciâlâs, no tâs juridiskâs [armijas droðîbas sistçmas], kas

tur bija, pârstâvis. Tas uzreiz prasa... Brâlis saka: “Tad nu mçs varçsim iet uz mâjâm? Iesim?’’–

“Jâ,” viòð teica. “Kad beigsim karu, tad iesim mâjâs.’’ Tâ mûs trîs dienas paturçja, aizsûtîja,

apcietinâja ar tiem kopâ, tur salasîja veselu baru mûs, un vienâ jaukâ dienâ nostâdîja rindâ mûs

visus – jûs esiet kâ iesaukti armijâ, un cauri tâ lieta. Un tâ mçs tikâm armijâ.

100

NMV 991

ÇVALDS SILIÒÐ, dzim. 1919.

Intervija: Rûjienâ, 1999.Intervçja: Dace Bormane

Atðifrçja: Aija SiltânePublikâcijai sagatavoja: Dace Bormane

Ir pirmsjâòu nedçïa 1999. gadâ. Jaukâ dârzâ, kur visapkârt dzied putni, Çvalds Siliòð stâstadzîvesstâstu. Aiz dârza robeþas ir Rûjienas centrs. Tâ ir unikalitâte, kura pasaulç daudziem navpieejama – pilsçta un lauki, atpûta un darbs – viss it kâ blakus un tuvu. Bet viòa dzîvç tuvu bijusidziesma, mâksla, kori, skolas un… karð, ieslodzîjuma nometnes… padomju politiskâ reþîma diktçtasprasîbas, un ir izcila spçja kopt, attîstît savu, savu skolçnu, novada, tautas gara dzîvi un vçrtîbas, jocilvçks ir daudz dziïâks un pilnîgâks par situâciju.

No skolotâja, diriìenta, komponista, mûzikas mâcîbu grâmatu autora, novada kultûras dzîvesrosinâtâja inteliìentâ vçstîjuma ðoreiz piedâvâjam stâstîjumu par pieredzi, kuru savulaik oficioziapzîmçja ar vârdiem ,,melnâ biogrâfija”. Ðodien sakâm: bija reizes, kad cilvçkam bija problemâtiskidzîvot ar savu biogrâfiju. Kâ un kas veidoja ðâdas biogrâfijas? Par to liecina arî ðis dzîvesstâsts. Atlasîtifragmenti, stâstîjuma izteiksmç neko nemainot.

Çvalds Siliòð: [..] un tad nâca karð, un tad nâca armija, un tad nâca gûsts un nometne. Paldies

Dieviòam, karu es nobeidzu... Es paðâs beigâs nebiju leìionâ, paðâs beigâs es biju lidotâju skolâ

Liepâjâ, Grobiòâ. Tur bija latvieðu lidotâju vienîba. Nu, lîdz lidoðanai es netiku, mani atsûtîja uz

Rîgu, uz kursiem. Tas bija 44. gada vasara. Pie Íîðezera bija tur tâdâs barakâs... nu, pilnîgi varbût

tur bija vâcu kaut kas, tâ... Par unteroficieri mani taisîja, jâ. Es biju ober(ger)jefreitors, jâ, es tâdâ

augstâ èinâ biju ticis ... diþkareivis, jâ. Un tad tur pie Daugavpils jau bija... tur tie krievi jau uzbruka.

Un tad visus tos kursus likvidçja, aizsûtîja, piedalîja vienai vâcu divîzijai visus tos kursus klât. Un tad

mçs kâpâmies lçnâm atpakaï, lai, toreiz teica: saîsina, saîsina fronti, kamçr tur pie Pïaviòâm sâkâs

milzîgs krievu uzbrukums. [..] Tik briesmîga viesuïuguns bija, un es biju apdullinâts, kontuzçts no

vienas granâtas. Un es tik pamodos ðíûnî, salmos es guïu. Un Plâteres pagasts bija jau kauju izðíîrçjs.

Es vçl aizrakstîju tur... Tur nav vairs tâ... Un tad, lai gan nebûtu ko darît... Nekâ neviens nezina.

Saimniecei visur tie ir iekðâ jau, un es tâds pusdulls un pusklibs, un nekâ... Es beigâs, es nekâ nedabûju.

Saimniece man iedeva saimnieka paðaustus svârkus, bikses, jâ...[..] Apìçrbos, un tad es pa meþiem

nâcu uz mâju. Tas bija nu kaut kad septembris vai jau septembra beigas laikam. Atceros, bija statîvi,

labîbas statiòi, es vçl tâdâ statiòâ pa nakti pârgulçju, tur ielîdu. Un es nâcu caur Valmieru. Valmiera

paðlaik dega. Tâ, lûk. Iegâju pie onkuïa, bet tie bija aizbraukuði prom jau, tie jaunie. Tas vecais

onkulis bija palicis. Es nâcu tâlâk. [..] Uz ðo pusi brauc viena krievu maðîna. [..] Jâ, lai kâpj iekðâ un

râda ceïu. Nu un es aizbraucu. Mamma gandrîz vai paìîba aiz pârsteiguma, ka es mâjâs sveiks un

vesels. Nu, ko darît? Es piereìistrçjos. Un ko darît? [..] Un pâris mçneðus es tur nostrâdâju, kamçr

mani paòçma aiz apkakles un aizveda uz Valmieras muiþu. [..]

“Jûs jâpârbauda.” Nu, tas bija rezultâts tad, kad sâkâs jau tâ filtrâcija. Tas bija rudenî – kaut

kad jau oktobrî, novembrî. Novembrî varbût jau, jâ. Nu jâ, es atnâcu septembrî, kâdi pâri mçneðu

es biju te, Zentçnos. Nu, es nezinu, it kâ vçlâk stâstîja, it kâ tas milicis tur nosûdzçjis, ka tas faðists

un... Kas to zin?

Dace Bormane: Nu ja.

Çvalds Siliòð: ... tâ runâja. Tagad man jâiet uz Valmieru, uz staciju lâdçt vagonus.

101

[..] bija visâdas, es atceros, zirgu lietas un sakas, un striíi. Tos arî lâdçja un veda kaut kur...

Bet kas tur vçl bija? Tad kâdreiz pie stacijas tur ... laikam vai tiem patçrçtâjiem mums bija kaut kasjâkrâmç? Kâ arî tur tâs dâmas ierauga mûs un iedod maizîti kâdu riciòu, ja. Ar to çðanu jau diez

kâ nebija toreiz. Nu tagad pienâca aprîlis, tagad, jâ, pasaka tâ viens poïitruks: “Karð vçl navbeidzies. Jûs dzimtene gaida, jûs tagad bûsiet armijâ, jûs iesauks armijâ.” Labi. Tagad brauksim

uz armiju. Ielâdç mûs vagonos, un braucam, braucam... braucam lîdz Maskavai, braucam cauriMaskavai tâlâk, tâlâk. Tad nu kâdu nedçïu braucam gandrîz, apstâjâs vilciens – klaja stepe. Mçs

izkâpâm ârâ tagad visi ar visâm pauniòâm, kâdas nu katram ir. Tagad mûs ved, ved, ved, uzkâpjamtâdâ kalniòa galâ, ielejâ redz vienîgi dzeloòdrâtis, jâ. Un izkratîja visu, atòçma, kas bija... visâdi

papîra gabaliòi, pçdçjo, kas tur bija. Tagad, zin, zirgu barakas tur bija. Tur bija ieliktas tâdas...divas tâdas apaïas tâs vâcu barakas un tâs divstâvu nâras sataisîtas. Apakðâ vçl sniegs bija, es

atceros[..] Tur bûvçja gâzes vadu Saratova–Maskava. [..]

Tur bija, bija.. vienîgais no Latvijas bija viens ebrejiòð Einholds.[..] Traìisks liktenis. Viòðvisu vâcu laiku slçpies. Viòam bijusi kaut kâda tâda simpâtija no poïiem.

Dace Bormane: Izdevies izbçgt.

Çvalds Siliòð: Aiz skapja bijuðas tâdas durvis, un viòð tagad slçpies. Un tagad ienâk krievi. Un

viòð tagad grib elpot pirmo reizi, nu, kâ brîvs cilvçks ieelpo svaigu gaisu. Uzreiz ir dokumentupârbaude, tagad aiztur viòu. Noskaidrojas, ka viòð ir bijis, viòð ir bijis Latvijas armijâ iesaukts

tad, kad tas karð sâkâs. Nu un tagad viòam... apvaino, ka viòð ir dezertçjis. Tâ kâ Latvijas armijupâròçma it kâ Sarkanarmija, viòð ir dezertçjis, un atkal aiz drâtîm. Tâ, starp citu, es atbraucu

mâjâs, viòð vçl palika. Bet pçc tam es satiku viòu vienâ sanatorijâ Rîgâ. Viena koncertbrigâde, unmans Þorþs Einholds dzied. Viòð nu dziedâja, smuks tenoriòð bija. Tagad viòð stâstîja, ka tika vaïâ

viòð arî tâ. Nu, tagad tâ. Vienâ jaukâ dienâ uzreiz... tur tam nometnes priekðniekam tâ kundzebija tâda mâkslas mîïotâja. Un tagad viòi sasauc, nostâda – tad bija tâs pârbaudes, jo tuvojas 1.maijs. Tas bija aprîlî kaut kad. Vajag kaut kâdus priekðnesumus, vajag kaut kâ atzîmçt svçtkus, jâ.

“Muzikanti, ðag v perjod!” [Muzikanti, soli uz priekðu!] Nu, es ar pa pusei muzikants, bet es ar’ “Ðagv perjod”. Nu un tad man sâkâs muzikanta gaitas nometnç. Un es pateicos Dieviòam, ka tâ mûzika...,

jo citâdi daudzi jau tur burtiski badâ apmira. Un tad tur bija tâds Ïeòingradas aktieris Basovs,tas bija man tas mâkslinieciskais vadîtâjs. Viòð pats lasîja to Zoðèenko (toreiz bija atïauts vçl).

[..] Un visâdi þûpu stâsti. Tad bija viena arî dziedâtâja. Un tad man iedeva akordeonu. Untad viens armçnis bija dancotâjs solo, viòð dancoja viens pats. Tad bija tâdi pûtçji tur 3. Nu un

tagad iztaisa mums tâdu... Iztaisâm tâdu programmiòu. Tagad pieòem sovhoza klubâ, pirmaiskoncerts – pârbaudes koncerts. Nu, tur ir, kâds tas lîmenis? Kâ tur vispâr bija tai Krievijâ toreiz?

Dace Bormane: Nu, kâ tad!

Çvalds Siliòð: [..] Nu un tad es tur uzmetos tâ kâ drusku par kapelmeistaru pie tiemmuzikantiem. Nu un tad mûs laida arî braukt... Mûs izkonvoijçja, mums vairs sargi lîdzi nebija,

mûs laida braukt pa sâdþâm. Vispirms arî tur bija ik pa kâdiem 5 km tâs nometnes. Nu, tur jau armaðînâm nç, bet kâjâm gâja visur. [..]

Dace Bormane: Arî tur?

Çvalds Siliòð: Arî tur.

Dace Bormane: Nu un tad pamatâ uz valsts svçtkiem?

Çvalds Siliòð: Nç, nç, nç.

Dace Bormane: Ak tâ?

Çvalds Siliòð: Un tad pa sâdþâm, pa sâdþâm.

Dace Bormane: Nu, tad jau tâ kultûras joma...

Çvalds Siliòð: Jâ. Un par naudu. Mums bija viens poïitruks lîdzi. Es sapratu tâ, ka viòu tas

priekðnieks drusciò sapelnîja arî naudiòu, jâ, mums jau neko nedeva, un tâpçc mûs palaida tâ...[..]

Tur bija, vârdsakot, cçla to fabriku. Bet es pie tâs celðanas netiku, jo tas bija veikls vîrs – tas

102

Basovs. Saorganizçja un sarunâja, un mçs braucâm atkal, gan tiem sargiem, gan tiem gûstekòiem,

gan sâdþâs, gan bçrçs, gan kâzâs spçlçjâm. Jâ, es redzçju gruzînu bçres. Tâs nu bija, ka viòi ...

jâspçlç ir lezginka. Kad nes no mâjas ârâ, tad spçlç lezginku. ...[neskaidri] un tad paòem visu to

zârku, tad danco apkârt un...[neskaidri]. Tâ kâ atvadîðanâs. Kapos tur danco atkal apkârt kapam,

jeb kâ tur visas tâs... no ðîs pasaules, jâ. Un tad tur saliek visâdus smçíus un fotogrâfijas, un bildes

tai zârkâ, un visu tâ. Nekad nav redzçjis tâ. Jâ, un tâtad... Kas tas bija par gadu? Tas bija 45. gada

rudens. [..]

Tad es atbraucu tagad mâjâs. Tur nu, ko darît? Tais Rencçnos biju sâcis strâdât. Nu, kur es likðos?

Es aizbraucu tagad uz Valmieru pie tâ patçrçtâju priekðnieka, tâda Misiòa toreiz. “No Krievijas atnâcu,

un tâ, un tâ. Es biju Rencçnos, tagad gribu darbu.” Jâ, lai brauc uz Rûjienu. Un Rûjienâ man bija

mammai brâlçns. “Kâ tu apmeties, brauc uz Rûjienu un brauc uz patçrçtâju biedrîbu, uz kâdu... ”

Paðâ centrâ, paðâ centrâ bija tâds kiosks, tur augðâ bija tas kantoris. Man liekas, kâ tâ es nu

nostrâdâju tur, tad mani nozîmçja par grâmatvedi. Kas nu par grâmatvedi? Rçíinvedi uz Tâlavu,

tagad restorâns, un tur bija çdnîca. Nu tas bija ïoti labs bizness, jo toreiz bija kartîtes, ar to çðanu

bija traki. A tur mana saimniece katru rîtu atnes ðniceli : “Grâmatvedît, lûdzu!” [..] Gadu

nostrâdâju un 47. gadâ es iestâjos pedinstitûtâ. Ziniet, mani uzòçma, bet es jau ...

Dace Bormane: Tas ir Rîgâ?

Çvalds Siliòð: Rîgâ, jâ. Vâcu fakultâtç. Un pçc gada tagad es domâju: nu, es tagad vienu gadu

esmu nostudçjis jau, varbût tagad varçtu mçìinât... var bût, ka òems mani skolâ? Aizgâju te uz

Jeriem. Es stâstu viòam, kâ tas ir. Direktors nogrozîja galvu: jâ, neder viòam, jâ, biogrâfija melna.

Dace Bormane: Ak tâ?

Çvalds Siliòð: Jâ, biogrâfija melna. A ðite, Rûjienas... toreiz tâ bija septiògadîgâ skoliòa. Tâ

direktore bija Sprinca, viòa bija no Krievijas atbraukusi, tikko viòai bija dçls kritis Sarkanarmijâ,

un bija, kâ saka, ar reputâciju un ar teikðanu. Partijâ jau nebija viòa, viòa bija sociâldemokrâte,

vçlâk viòu atlaida vaïâ par to... Nu, toreiz tâ bija, tikko... Ar zâbakiem vçl staigâja un armijas

formâ, un... Viòai vajadzçja dziedâðanas skolotâju un angïu valodas skolotâju. “Vai varçtu?” Es

saku: “Varçs.” Es jau biju kaut ko sâcis kultûras namâ darît laikam. Es nezinu, vai toreiz vçl kâds

korîtis bija? Es pat neatceros, kas tur bija. Nu, un tad vçl kas man bija... nu, darbs, man bija

jâparâda... Kvalificçs... [..]

Un tagad man uzdeva taisît grâmatu 1. klasei. [..] tagad vajadzçja kolçìijâ apstiprinât to.

Tur tâ lieta apstâjâs. Un, es pats nezinu, man tâ stâstîja it kâ kâds no tiem, kas redakcijâ… Toreizbija tâds Zviedrs. Viòa kundze bija Kalnbçrziòa kundzei laikam draudzene bijusi no Krievijas

laikiem. Un tas bija teicis: “Nç, nç. To nevar. Viòð leìionâriem rakstîjis dziesmas.” Nu, un man

bija tâds grçks: “Paliec sveiks, mans mazais draugs!”

Dace Bormane: Ak tâ! Jâ.

Çvalds Siliòð: Tâ mana kara laiku uzrakstîta dziesmiòa.[..] Savâ laikâ bija populâra. [..]

Dace Bormane: Manu vecâku dziedâta.

Çvalds Siliòð: Un mani aizsauca tagad Gruduïa kungs [Tolaik izglîtîbas ministrs]. Un, es

saprotu, viòð manîja, viòð jutâs arî ïoti neçrti. “Jâ,” viòð teica, “nu, jûs labs cilvçks, bet nu nevar...

Nç, nç, nevar atïaut to grâmatu, nevar izdot.”

Vçl ilgi Çvaldam Siliòam neïâva publicçt mâcîbu grâmatu vai arî ieteica izdot to ar cita autoravârdu. Ðíçrslis bija “melnâ biogrâfija”. Tâ daudziem nâcâs ciest dubulti – gan ieslodzîjumâ, gan pçcatbrîvoðanas, atgrieþoties dzimtenç. Ar laiku ideoloìiskâs “tîrîðanas” kampaòa pamazâm pierima.Çvalds Siliòð par pedagoga darbu, sarakstîtajâm mâcîbu grâmatâm un mûziku guva ievçrîbu, cilvçkucieòu un atzinîbu.

103

NMV 75

VALÇRIJA SIECENIECE, dzim. 1905.

Intervija: Rîgâ, 1993.Intervçja: Mâra Zirnîte, Vilis Zirnîtis

Atðifrçja: Ieva DarviòaPublikâcijai sagatavoja: Mâra Zirnîte, Ieva Garda

Ar Valçriju Siecenieci mani iepazîstinâja tçvs. Viòð dzîvoja lîdzi manam uzsâktajam mutvârduvçstures projektam, jo uzskatîja, ka cilvçkam ir jâatstâj sava liecîba nâkotnei. Pateicoties viòam,esmu uzklausîjusi daudz neparastu dzîvesstâstu, kas bija saistîti ar akadçmisko vienîbu ”Austrums”.Viòu vidû – ”Austruma” vecbiedri Hermanis Vilks, Þanis Epners, Jânis Âbols un austrumieðudzîvesbiedres Valentîna Âbols, Aleksandra Eiche, Valçrija Sieceniece.

Viòa dzîvoja mazîtiòâ vienistabas dzîvoklîtî Iïìuciemâ, lîdz mûþa beigâm – 1998. gadâ – patipar sevi gâdâja, ziemu vai vasaru pa trepçm – augðâ lejâ gâja iepirkties.

Pirmoreiz mûsu saruna risinâjâs par viòas Sibîrijas atmiòâm un slavenajiem vîrieðiem – parievçrojamo tautsaimnieku vîratçvu Pçteri Siecenieku un vîru Aleksandru, par viòas tçvu – Latvijasarmijas intendantu Pçteri Liepiòu. Vçlâk sekoja daudzas sarunas, kas ierakstîtas 5 kasetçs. Kadiepazinos ar Valçriju Siecenieci tuvâk, uzzinâju, ka viòa pârstâv Latvijas akadçmiski izglîtoto sievieðuapvienîbas (LAISA) pirmskara organizâciju un aktîvi piedalîjâs organizâcijas atjaunoðanâ. Viòabija neliela auguma, stiegra un lîdz sava mûþa nogalei garîgi aktîva arhîvu pçtniece, Rîgas Vçsturesun kuìniecîbas muzeja draugu pulciòa dalîbniece, kura, brîvi pârvietojoties pa gadsimtiem, stâstîjanoskaidrotos Rîgas vçstures stâstus. Viòa kârtoja savu tuvinieku – tçva, vîratçva un vîra arhîvus unatstâja ziòas par viòiem Latvijas okupâcijas un Kara muzejos. Viòa bija daudzðíautòaina perso-nîba, par kuru ieskatu gûsit, izlasot ðo interviju.

1AMâra Zirnîte: 1993. gada 10. jûnijs. Varbût jûs nosauciet savu vârdu, uzvârdu.

Valçrija Sieceniece: Valçrija Sieceniece.

Mâra Zirnîte: Cik es sapratu no iepriekðçjâm runâm, jûs bûtu ar mieru pastâstît par savas

dzîves varbût tâdiem svarîgâkiem notikumiem.

Valçrija Sieceniece: Es esmu sagatavojusi patieðâm to vissvarîgâko notikumu ne tikai manâ

dzîvç, bet arî Latvijas dzîvç – trimdas laiku. Tad es esmu sagatavojusi daþas ziòas par manu vîruAleksandru Siecenieku. Man ir viòa biogrâfija, man ir viòa reabilitâcijas akts, man ir viòa mirðanas

apliecîba. Nu, kâ lai es iesâku..[..]

Es vakar vakarâ drusku atpûtos, un tad es parakòâjos, man jau milzîga nekârtîba, savâslietâs. Un tad es atradu, ka es tomçr esmu rakstîjusi atmiòas par trimdas laiku. Un tas bija atkal

saistîts ar to, kamçr mammiòa bija dzîva, man bija jâstrâdâ, brîþiem arî divâs vietâs, nebija laikaiedziïinâties, bet pçc tam es tâ… iedziïinâjos. Un tas notika apmçram 70 gados, mammiòa mira

1973. gadâ, apmçram 1976. gadâ es sâku rakstît savas atmiòas. Lûk, to es esmu, to es varçtu jumsnolasît. Tas, protams, nav ne piestrâdâts, tas ir tâ, kâ es tanî brîdî jutu un rakstîju, tâ kâ, kâ jûs

domâjiet, vai tas jûs interesçs? Man vispâr nav labs rokraksts.

1940. gada jûnija sâkumâ mçs ar vîru bijâm Tallinâ. Mans vîrs bija kooperators un piedalîjâs

Baltijas valstu kooperatoru sanâksmç. Vîri nodarbojâs ar daþâdu kooperâciju skaroðu jautâjumurisinâðanu, bet mçs – sievas, tikâm iepazîstinâtas ar daþâdu sievieðu organizâciju darbîbu. Tas

bija laikam 16. jûnijâ, kad mçs bijâm sapulcçjuðâs kâdâ sievieðu organizâcijas telpâs un klausîjâs

104

stâstus par ðîs organizâcijas darbîbu. Pçkðòi ienâca kâds darbinieks un izsauca mûsu pavadoni

ârâ. Kad viòð atgriezâs, viòð bija bâls un izskatîjâs ïoti savâds, un klusâ balsî pastâstîja: “Lietuvâ

jau ir ienâkusi Sarkanâ armija, tagad tâ virzâs uz Latviju.” Nu, protams, mçs pârtraucâm visu.

Ðai dienâ bija vçl paredzçta arî balle Estonijas telpâs, un ballei bija jânotiek. Tâ balle bija ïoti

savâda: vîrieði bija frakâs, mçs bijâm vakara tualetçs, bija mûzika, bija dejas. Un tas notika tâ kâ,

kad visi jau zinâja, kas ir noticis. Daþas kundzes sçdçja maliòâ un raudâja. Mçs tomçr dejojâm, un

visa tâ zâle mums izskatîjâs tâdâ kâ savâdâ, fantastiskâ miglâ. Palikâm tur lîdz gaismiòai un

nolçmâm ar vîru iet kâjâm uz mûsu viesnîcu. Un pa ceïam mçs runâjâm. Man likâs, to es vçl

skaidri atceros, ka uz mums virzâs tâda pelçka, pelçka masa, kur nevar pat sejas saskatît, ka tâ

apdraud mûs. Nu, bija tâda vîzija. Atnâcâm uz viesnîcu, jau bija rîts, drîz vajadzçja iet uz staciju,

un mçs ar vîru atvadîjâmies, jo zinâjâm, sapratâm, kas mûs gaida. Stacijâ bija ïoti daudz jaunieðu –

studentu, laikam arî kâdai studentu organizâcijai sapulcçðanâs. Tie dzçra un dziedâja.

Kad iebraucâm Rîgâ, tas bija 17. jûnijs. Mçs dzîvojâm Valdemâra ielâ. Piegâju pie loga un

redzçju to pelçko masu – noputçjuðus un tieðâm pelçkus, ar pelçkâm, neizteiksmîgâm, trulâm

sejâm. Kâdam bija, bija ziedi rokâs. Viòi pûlçjâs smaidît, bet nekas neiznâca. Par to laiku mans

vîrs lamâjâs pa telefonu. Pârtrauca, jo telefonisti viòu brîdinâja, ka jau ir sâkusies noklausîðanâs.

Mâra Zirnîte: Tad par ko viòð vçl runâja?

Valçrija Sieceniece: Par ko viòð runâja? Nu, viòð bija saðutis par to, kas notiek, un izteica

savas domas diezgan kategoriski. Mana vîra pasç ierakstîts, ka karojis pret vâcieðiem un lieliniekiem.

Toreiz ministra Bçrziòa kundze bija kaut kâda aizsargu organizâcijas vadîtâja. Es nebiju aizsardzçs,

nekad neesmu gribçjusi. Man bija ïoti daudz citas organizâcijas, bet ðinî brîdî es nolçmu, ka man

jâstâjas aizsardzçs. Man nav jâbaidâs, man jâbût tur, kur ir daudzas mûsu latvietes, bet Bçrziòa

kundze man atteica to darît. Nu, viòa laikam saprata, kas var notikt. Bet mans vîrs to izdarîja –

iestâjâs aizsargos – lidotâjos. Un nekad viòam nebija iespçjas tur kaut ko darît...

Tad es toreiz strâdâju pie Universitâtes Tautsaimniecîbas fakultâtes Tirdzniecîbas un bankas

katedrâ par asistenti pie profesora Kârkliòa. Uzreiz mûsu bibliotçkâ – Universitâtes bibliotçkâ,

mûsu fakultâtes bibliotçkâ, parâdîjâs liels skaits attiecîgo grâmatu – Ïeòina, Staïina, un tâ tâlâk.

Un es tos lasîju un sapratu, ka mçs, divi cilvçki, piecistabu dzîvoklî nepaliksim un ka mums draud,

ka tur, ka tur sâks dzîvot, ka tâs tautas vara nodota sveðiem cilvçkiem. Âtri vien noorientçjos….

Mana vîra brâlçns bija precçjies ar profesora Gartjç jaunâko meitu. Viòiem piederçja divstâvu

neliels nams Pârdaugavâ, Margrietas ielâ, un tur bija izdodams viens dzîvoklis otrâ stâvâ. Tur

vispârîgi bija lieli dzîvokïi, bet tas bija sadalîts uz pusi: vienâ pusç bija trîsistabu dzîvokïi, otrâ

pusç bija divistabu dzîvokïi. Trîsistabu dzîvoklî bija trîs istabas. Mçs iekârtojâm vienâ

guïamistabu, otrâ – mazâkâ çdamistabu, un tur no tâ lielâ dzîvokïa bija palikusi lielâ istaba, ap

30 vai 40 metri liela. Daþas mçbeles mçs aizsûtîjâm uz mûsu vasarnîcu Juglâ, Katrînmuiþâ, un

izkârtojâm mçbeles tâ, kâ tas nu bija iespçjams.

Mana vîra Centrâlo apdroðinâðanas savienîbu likvidçja, tâ bija kooperatîva organizâcija.

Un tagad es stâstîðu jums pavisam tâdas savâdas lietas. Man piektdienâs nebija lekciju, man

nebija jâiet, jeb pçcpusdienâ bija tikai jâiet. Un tad vîrs aizgâja agri no rîta darbâ, bet es vçl paliku

guïot, un es redzçju tâdu sapni, ka es eju pa kaut kâdu rudzu lauku un pretî nâk man Pçteris

Siecenieks – mans vîratçvs, kurð bija miris jau 1930. gadâ. Un es priecîga metos viòam priekðâ,

metos viòam klât, apkampju un stâstu viòam, kas ir noticis ar Saðu, tâ kâ gribu stâstît. Nu, it kâ

nekas seviðís. Es pamodos, un tanî brîdî es zinâju – kaut kas ir noticis ar manu vîru, es skaidri

zinâju. Tagad es zvanu pa telefonu, neviens neatbild. Es apìçrbjos, skrienu, skrienu un braucu ar

tramvaju uz to pilsçtu, un eju par… Iekðrîgâ, un taisni tur, kur atradâs mana vîra jaunâ darbavieta,

man pretim nâk viòa viena darbiniece un raud.

Es saku: “Kas ir noticis? Kas ir noticis?”

105

Viòa saka: “Nekas, nekas.”

Es saku: “Kur ir mans vîrs?”

“Nu, viòð turpat ir.”

Es uzskrienu augðâ, ieskrienu viòa mazajâ kabinetâ. Viòð nâk man pretim ar tâdu savâdu

seju, viòð saka: “Es esmu atlaists.”

Es saku: “Tâ nav vçl lielâka nelaime, kaut kas vçl smagâks mûs gaida.”

Viòð pçc tam tomçr… Nu, bija jau zinâms, kâds viòð ir darbinieks. Viòu pârcçla uz kâdu trestu.

Mâra Zirnîte: Es atvainojos, kas tâ bija par darbavietu, no kuras viòu atlaida?

Valçrija Sieceniece: Tâ bija arî Apdroðinâðanas savienîba, apdroðinâðanas iestâde, bet jau

organizçta pçc Padomju Savienîbas parauga.

Mâra Zirnîte: No kâdas darbavietas viòu atlaida?

Valçrija Sieceniece: Redziet, mans vîrs, vîratçvs bija patçrçtâju kooperâcijas darbinieks,

mans vîrs bija Uguns apdroðinâðanas kooperâcijas, varçtu sacît, dibinâtâjs, Kooperâcijas padomes

dibinâtâjs… Un tur nostrâdâja visu savu dzîvi. Viòð bija ðîs, ðîs padomes direktors, bet nevis

iecelts, bet vçlçts direktors, kâ visi posteòi kooperâcijâ. Lûk, viòam, viòu to likvidçja, un viòupârcçla uz vienu, es neatceros, kâ to ielu sauca tur, bet tâ jau bija tagadçjâ, tas ir, padomju, tas ir,

padomju apdroðinâðanas iestâde. Es tieði nevaru pateikt, kâ viòu toreiz sauca.[..]

Viòð pabeidza to, kas bija darâms, un mçs aizgâjâm pusdienot, es vçl atceros, uz Romas

pagrabu. Mçs runâjâm par to, un, kâ jau es teicu, es teicu: “Tas nav tas ïaunâkais, kas ir noticis.”

Viòð arî drîz tika pârcelts uz tâdu Vieglâs rûpniecîbas trestu plânu daïâ. Viòa priekðnieks

bija kâds Treijs, komunists, protams. Nu, un tad vienu nakti pie mûsu durvîm zvanîja un ienâca

viena kompânija, uzrâdîja kratîðanas orderi. Es jau pirms tam, pçc tâ sapòa, es izskatîju visus…

Mâra Zirnîte: Jûs bijât izskatîjusi?

Valçrija Sieceniece: Jau izskatîjusi, un visu, un visu, ko es uzskatîju… Tie daudzie ielûgumi

no tâ un no tâ, un visu, kas bija… Tos es visu iznîcinâju.

Mâra Zirnîte: Kâda rakstura ielûgumi? No kâdâm iestâdçm?

Valçrija Sieceniece: Ziniet, tad bija uz ballçm, uz sçdçm, bet, kas tos sûtîja – privâtie, tossûtîja tâ attiecîgâ sabiedrîba. Tur bija no ministriem, tur bija no lielu uzòçmumu pârstâvjiem,

tur bija visa toreiz, kas toreiz jau skaitîjâs tâda aizdomîga sarakste, tur bija apsveikumi.

Mâra Zirnîte: Tâ kâ jûs negribçjât, lai tos vârdus atrod pie jums?

Valçrija Sieceniece: Jâ, bet tas jau arî neko nevarçja lîdzçt, bet tam arî nebija nozîme. Redziet,

katrâ organizâcija kaut ko pilij dâvinâja tad, kad Ulmanis nâca pie varas. Un ðî vîra organizâcija –

kooperâcija – Savstarpçjâ Uguns apdroðinâðanas savienîba dâvinâja pilij çdamistabas iekârtu.

Un ðî çdamistabas iekârta kïuva… pagatavota îpaði, pçc îpaðas… tieði ðinî laikâ. Un nu to vajadzçja

izòemt un nosûtît uz pili. Un kam bija tas jâdara? Tas bija jâdara manam vîram. Viòð to izdarîjaun saòçma toreiz no Ulmaòa pateicîbas rakstu. Un tas pateicîbas raksts viòam bija portfelî. Nu,

un to atrada. Bet tam arî nebija nozîmes vairâk.

Vienu vakaru mums pie durvîm piezvanîja, tas jau bija… un ienâca vîra priekðnieks, tâds

Treijs. Viòð gribçja ar manu vîru runât personîgi, bet es paliku tur klât. Un tagad viòð piedâvâja

manam vîram darbavietu. Viòð nepateica, kur bûs tâ darbavieta un kas viòam bûs jâdara. Katru

rîtu viòam pakaï atbraukðot maðîna, viòu aizvedîðot uz turieni un pçc tam atvedîðot atpakaï. Es

nospçlçju histçriskas sievietes lomu un saku: “Ne, ne, ne, nekad! Lai es nezinâtu, kur mans vîrs

katrreiz atrodas, ne, ne, ne! Saða, tu nedrîksti, tu nedrîksti to darît.”

Viòð jau tâpat to nebûtu darîjis un atteica.

Tad jau bija… tas bija, mans vîrs lûdza vienu dienu Treijam, lai piektdienâ atïauj viòam

izbraukt, dot viòam brîvdienu. Viòð gribçja aizbraukt uz Katrînmuiþu, tur kaut ko kârtot. Treijs

106

nedeva to brîvdienu. Un tas bija laikam 12. jûnijâ. Un nâkoðo nakti, es ar biju vienu dienu

aizbraukusi pie saviem vecâkiem uz Babîtes pagastu, bija ïoti skaista diena. Atceros ïoti labi to

skaisto dienu, to mieru. Nu, un mûsu sçtnieks esot izteicies kâdam vai pateicis, ka drîz bûðot

daudz dzîvokïu brîvi. Es nepiegriezu tam uzmanîbu nekâdu. Nu, un, kâ jau tas pienâkas, naktî no

13. uz 14. bija zvans pie durvîm. Un ienâca Treijs, kas vadîja visu ðo lietu, tad kâds nupat no

cietuma atbrîvotais, laikam kâds politiskais noziedznieks un vçl kâdi cilvçki. Un nolasîja mums

rakstu, ka mums tagad jâpamet Latvijas robeþas, jâizbrauc. Mierinâja mûs:

“Tur jûs visi varçsiet strâdât savâ specialitâtç.”

Nu, man ïoti satrauca tas, es domâju, ko teiks mana mammiòa, kâ viòa to pârdzîvos. Un es

piezvanîju uz “Âvâm” – tâ sauca tâs mâjas, telefons nedarbojâs. Tad vîrs lûdza atïauju piezvanît

savai mâtei. Laikam Treijam bija neçrti, viòð atïâva. Vecâ Siecenieka kundze atbrauca, atbrauca

kopâ ar Marìeru – savu mazdçlu. Un mçs sâkâm pakoties, un, ziniet, es tâdâ apmulsumâ un it

seviðíi, kad man pasaka, ka tâ un tâ bûs, jûs strâdâsiet savâ specialitâtç. Un es instinktîvi koferos

kravâjos tâ, kâ es parasti kravâjos, kad braucu uz ârzemçm. Tad jûs variet iedomâties, kas tur bija

iekðâ, vai ne?

Mâra Zirnîte: Nu, kas tur bija iekðâ?

Valçrija Sieceniece: Nu, tas bija, bija elegantas kleitas, bija elegantas kurpes, bija viss tas, kâ

es toreiz biju, bij… Bet tomçr tas Treijs apþçlojâs un pateica, un tad es daudz ko sapratu.

“Nu, tâ nevar, jums vajag òemt guïamdrçbes lîdzi, ziemas drçbes lîdzi, silto veïu un viss,

kas.” Un tad es paòçmu vienu lielu palagu un sâku mest visu tur iekðâ – i slçpoðanas zâbakus,

slçpoðanas kostîmus un silto veïu, un segas un, nu, visu ko. Un to tâ sasçju, laikam bija divi lieli

saiòi. Nu, un tad viòi… Nu, Siecenieka kundze, protams, raudâja… Viòi izsauca maðînu, smago

maðînu, jo to jau nevarçja ielikt vieglajâ maðînâ. Un es tâ atceros, ka mâte, izstiepusi rokas pçcdçla, sauca: “Saða! Saða!” Viòa viòu vairs neredzçja.

Mçs kâpâm pa trepçm lejâ, un es redzçju, kad izgâjâm uz ielas, ka abi – i profesors Gartjç ar

kundzi – stâvçja, viòð apakðstâvâ dzîvoja, stâvçja pie loga un mâja mums ar roku. Mçs iekâpâm

tanî maðînâ, visas mûsu paunas tur arî tika saliktas. Vispirms mûs veda uz Toròakalna staciju, pçc

tam tur izrâdîjâs, vai vilciens bij, vai bij pârpildîts jau, vai kâ. Un mçs pa ceïu redzçjâm vçl daudz

tâdas paðas maðînas, kâ bijâm mçs.

Piebraucot pie Daugavas tilta, mans vîrs sacîja tâ: “Nu, paskaties pçdçjo reizi uz Rîgu.”

Un es tâ spontâni saku: “Nç! Tâ nebûs pçdçjâ, es atgriezîðos!” Es atgriezos, bet viòð neatgriezâs.

Un tad mûs veda uz Ðíirotavu. Ðíirotavâ stâvçja tie slavenie un sarkanie lopu vagoni –

eðeloni. Kâds jauns milicis tur, toreiz jau milicis, jaunajâ formâ palîdzçja man izcelt, jâsaka,

paòçma mani uz rokas un palîdzçja mani izcelt, un es viòam sacîju: “Latvju zçni, ko jûs dariet

paðreiz?” Un viòð pateica: “Tie neesam mçs…”

Bet viòi darîja to. Nu, mûs abus ievietoja vagonâ, un tur priekðâ jau bija cilvçki. Bija arî

mûsu Francijas sûtòa Nukðas kundze, francûziete, ar dçlu Andrç, apmçram 15–16 gadus vecs.Bija kâda ebreju ìimene. Bij jauna meitene, pianiste, kura lîdzi bija paòçmusi ðo klaviatûru, lai

vingrinâtu pirkstus. Bija arî kâda veca mâmiòa, tâda konditora Pavasara mâte. Nu, visus es vairs

neatceros un uzskaitît visus es nevaru. Jâ, bija arî kâda tâda mazâs skatuves dziedâtâja. Tur bija

lâviòas, divstâvu, gar sienâm, un vagonâ bija izcirsts caurums labierîcîbâm.

Es paliku, es iekârtojos pie mazâ lodziòa un skatîjos. Jau kïuva tumðâks, un es redzçju, kâ

milièi ved vakarkleitâs ìçrbtas, smejoðas, iedzçruðas sievietes. Tâs bija bâra dâmas, bez viena

sainîða, tikai puskailas viòas tika ievietotas vagonos.

Nâkoðâ rîtâ… Protams, mçs nakti negulçjâm. Nâkoðâ rîtâ mûsu vagona durvis pavçrâs, unkâds formâ ìçrbts vîrietis sâka izsaukt no mûsu vagona vîrieðus pçc saraksta.

Mâra Zirnîte: Jûs jau bijât kaut kur pabraukuði?

107

Valçrija Sieceniece: Nç, visu nakti mçs tur palikâm. Vîrs… Un pateica tâ, ka tas notiek tâpçc,

ka, lûk, neesot çrti sievietçm ar vîrieðiem kopâ braukt. Un mans vîrs, bûdams dþentlmenis, tos

abus saiòus ar siltâm drçbçm – visu paòçma lîdzi. Es paliku ar savu eleganto koferîti, koferîðiem,

un tas ir viss.

Pirmais… Jâ, pirms tam vçl, tâ kâ es deþûrçju pie tâ lodziòa, es redzçju, ka gar logu skrien

Kârlis Podnieks. Un Kârlis Podnieks, un vai nu viòð ieraudzîja, jeb tas bija tanî brîdî, kad mûsu

vagona durvis bija vaïâ, un viòð prasa: “Kur ir Irma?” Viòa sieva. Podnieka kundze slimoja artuberkulozi un bija sanatorijâ, un viòai bija atïauts uz daþâm dienâm atbraukt mâjâs, viòu

vasarnîcâ. Viòa bija viena, Kârlis bij, Kârlis bij darbâ. Un Kârlis izdarîja to, ko izdarîja daudzi

labie vîri, kas bija liela muïíîba, ka viòð pieteicâs arî braukt. Bet nu viòð nokïuva turpat, kur

nokïuva mans vîrs.

Mâra Zirnîte: Tas nozîmç – viòð nenokïuva pie savas sievas. Viòð pieteicâs, lai viòu…

Valçrija Sieceniece: Viòð domâja, ka viòð var savu sievu satikt, jo viòð nedomâja, ka viòa var

izdzîvot, bûdama slima, un tâ tâlâki.

Vilis Zirnîtis: Tâpat izdarîja arî Skudra.

Valçrija Sieceniece: Jâ, ko es jums nevarçju pateikt. Kamçr es deþûrçju pie lodziòa, es redzçju

vçl tâdu bildi, tâ varçtu teikt: viena sieviete, diezgan pagara auguma, ar trîs bçrniem – meitene,

apmçram 11–12 gadus veca, invalîda krçslâ un divi daudz mazâki bçrni, tos arî ievietoja vagonâ.

Uz nestuvçm veda vecus, nesa vecus cilvçkus. Mûsu eðelons sâka pirmais kustçties, un liktenis tâ

bija gribçjis, ka tai brîdî, kad es biju pie tâ lodziòa, tai brîdî bija arî mans vîrs pie lodziòa, un mçs

dabûjâm tikai viens otram pamât ar roku. Un tâ nu bija pçdçjâ reize, kad es viòu redzçju. (Drusku

pârtrauciet tagad.)

Protams, noskaòojums visiem bija ïoti smags. Es visu laiku domâju par savu mâti un par savu

tçvu. Visvairâk par mâti, protams, jo es viòu ïoti mîlçju. Un tad pçkðòi sâka darboties mana

zemapziòa, un tur bija ierakstîts tas, ka reizi, tai paðâ periodâ, par kuru es stâstu, mammai bija

piezvanîts pa telefonu no Babîtes pagasta un prasîts, cik ir bçrnu un vai bçrni dzîvo kopâ ar viòiem.

Un tanî brîdî man izðâvâs tâds zibens caur galvu, es saprotu, kâpçc. Tâtad acîmredzot viòi arî ir

paòemti. Un kâ nu ne. Mans tçvs Pçteris Liepiòð bija Ziemeïu armijas dibinâtâju skaitâ. Pirms tam

viòð strâdâja Krosnojarskas pulkâ. Viòam bija liela pieredze tieði tanî organizçðanas, sagâdes un

finanðu lietâs. Toreiz mçs dzîvojâm, un tas bija 1918., 1919. gadâ laikam, mçs dzîvojâm Tçrbatâ.

Vispârîgi es esmu dzimusi Valkâ. Un, tâ kâ mans tçvs bij karavîrs, tad mûsu dzîvesvietavienmçr bija tur, uz kurieni viòu pârcçla. Tçrbatâ bij, Tçrbata ïoti skaista pilsçta, tur pagâja mani

pirmie skolas gadi. Latvieðu skolas toreiz nebija, es mâcîjos Puðkina ìimnâzijâ krievu valodâ.

Un tad, kad iesâkâs cîòa par Latvijas atbrîvoðanu no lieliniekiem un arî no vâcieðiem, tad

mans tçvs arî iestâjâs Ziemeïu armijas dibinâtâjos. Un mûsu dzîvoklî… Es mazliet atkâpjos.

Mâra Zirnîte: Tas nekas, labi.

Valçrija Sieceniece: Un mûsu dzîvoklî bieþi nâca, toreiz pulkvedis Beríis un toreiz arîpulkvedis Kalniòð. Pulkvedis Beríis bija mûsu pçdçjais kara ministrs. Viòi par kaut ko apspriedâs,

bet mamma no pelçkiem karavîru, pelçkâm karavîru segâm piegrieza un ðuva pagodes, un mçs,

bçrni, likâm viòas kaudzîtç.

Es paðreiz par to nerunâðu. Tikai es gribu pateikt, kâpçc mans tçvs tika saòemts.

Tad, kad Zemitâns varçja ienâkt Rîgâ, tad arî to vasaru mans tçvs mûs izrakstîja, izsauca no

Tçrbatas uz Valmieru, jo tur bija vieglâki pârtikas apstâkïi, mçs arî bijâm uz turieni pârbraukuði.

Un tad, kad Zemitâna armija gâja uz Rîgu, tad arî mçs tâ kâ tâdâ aizmugurç, arî tâdos lopu

vagonos mçs braucâm… Sçdçjâm, protams, brîvi. Mamma jau bija Tçrbatâ bijusi, atvedusi visumûsu iekârtu, tâ arî gâja lîdzi, mçs iebraucâm Rîgâ. Un mûs, nu un tçvu ar visu viòa darbu... Tçvs

bija, kïuva par Ziemeïu armijas, toreiz teica – intendantu jeb apgâdnieku. Viòam Rîgâ pieðíîra,

108

viòam ar viòa darbiniekiem to dzîvokli Raiòa bulvârî Nr. 9, kur atradâs vçlâk Republikas, padomju

laikâ, Republikas prokuratûra, un tagad Francijas sûtniecîba. Tas bija liels un elegants dzîvoklis:

pirmâs trîs istabas, kas izgâja uz Raiòa bulvâri, bija ïoti skaistas ar marmora kamîniem un

spoguïiem. Çdamistaba bija tik liela, ka tad, kad mûsu vecâki… Man bija brâlis, gadu vecâks par

mani. Kad vecâki gâja kaut kur ârâ vai viesîbâs, vai kur, tad mçs ar velosipçdiem braukâjâm par

to lielo istabu, jutâmies brîvi.

Pçc… Nu, es nestâstîðu par Bermonta laiku.

Mâra Zirnîte: Lai gan vispâr, ja mums tâ atkâpe ir sâkusies…

Valçrija Sieceniece: Lai turpinâs.

Dzîvoklis bija ïoti liels, tanîs reprezentâcijas istabâs iekârtojâs tçva darbinieki, tas bija viòa

darbavieta. Tur bija arî privâtie, bet bija arî pulkveþi, kapteiòi un tâ tâïâki. Mûsu istabas logi

iznâca uz sçtu, un mçs tur ieòçmâm laikam kâdas èetras istabas, arî, protams, arî to lielo. Lielâ

istaba bija mums tâ çdamistaba. Mûsu mçbeles tur pazuda burtiski. Un tur dzîvoja arî tâds Jânis

Eiduks, jo Valmierâ, uz kurieni mûs tçvs bija izsaucis, viòð bija skolotâjs, vçlâk ïoti pazîstams

psihiatrs, viens no pirmajiem. Un tçvam vajadzçja tur komplektçt viòa darbiniekus. Viòð Jâni

Eiduku pieòçma. Tai laikâ tur dzîvoja arî tâda Liepnieka kundze, operas dziedâtâja, kura vçlâk

apprecçjâs ar Bubkovicu. Arî tâ bija mana tçva darbiniece. Tie ir tie, kurus es labi atceros, jo ar

tiem bija vçlâk bieþi satikðanâs.

Jânis Eiduks mûs, bçrnus, vadâja pa Rîgu, râdîja Rîgu. Mçs, atceros, ka viòð veda mûs arî uz

kino, kâ toreiz sauca… Neatceros… Tur kaut kur… Nav svarîgi, kur… Vakaros pçc filmas notika

teâtra izrâdes, un tur aktieri bija visi tie lielie aktieri, kâ Antra Klints un visa tâ plejâde, kas bija,

kas vçlâk kïuva par mûsu Nacionâlâ teâtra aktieriem.

Nu, mçs dzîvojâm bezbçdîgi, es gâju skolâ, bija… Mans tçvs bija nolçmis tâ: tâdâ valodâ,

kâdâ iesâkts, vajag pabeigt, jo mâjas valoda jau mums bija latvieðu. Un mani viòð iekârtoja tâdâ

privâtâ Lîðica skolâ, bet manu brâli tâdâ Aleksandra ìimnâzijâ jeb agrâkâ Lomonosova ìimnâzijâ,

es tagad îsti nevaru pateikt.

Pçkðòi, tas bija laikam, tas bija oktobris, kad tas Bermonta laikmets sâkâs, ienâca tçvs, un

notika tâda… Viòð bija saòçmis pavçli evakuçties uz Ropaþiem. Un, nu visi darbinieki, un visu to,

ko viòi varçja paòemt no dokumentiem, to paòçma lîdzi, bet mums tçvs atstâja kâdu lielu kasti ar

dokumentiem un lika, lai mçs to dedzinâm.

Viòð noriskçja un atstâja mûs tur. Viòð vçlâk teica, ka viòð cerçja noteikti uz to, ka mums

nekas nedraudçs, ka daudz ïaunâk bûs, ja mûs vedîs tur lîdz.

Nâkoðajâ… Mçs, saprotams, mierîgi gulçjâm to nakti, bet mamma visu nakti bija nosçdçjusi

pie loga, kas izgâja uz sçtu. Un tad mazâ gaismiòâ….

1B…Notiek liels, milzîgs blîkðíis, un no vârtiem skrien mans tçvs. Jo toreiz bija citâdâki, nebija

tâ, kâ tagad durvis, tie bija vârti. Skrien mans tçvs un ieskrien pa otrâm, pa tâm virtuves durvîm

iekðâ un saka: “Visi uz pagrabu!” Jo arî tur bija izbûvçts pagrabs par dzîvokli un no çdamistabas

gâja tâdi pakâpieni. Nu, viòð baidîjâs no gâzçm. Nu, kâ jau jûs ziniet, izdevâs noturçt, noturçties…

Mâra Zirnîte: Vai tad toreiz bija tâm bailçm pamats, kaut kas notika, bija tâs gâzes toreiz?

Valçrija Sieceniece: Nç, nebija. Nevienu reizi nebija gâzes.

Mâra Zirnîte: Rîgâ, tur nebija.

Valçrija Sieceniece: Vismaz Rîgâ nebija, jo ðinî lielâ, ârkârtîgi monumentâlâ un biezâ, milzîgi

biezâm sienâm mâjâ. Mçs saskaitîjâm, mums tas bija ïoti interesanti, èetrpadsmit bumbas, bet tâs

jau nebija tâs, kas bija vçlâki, vai ne.

109

Mâra Zirnîte: Tâs bija tâdas, kas…

Valçrija Sieceniece: Nu ja, kas iztaisîja vairâk blîkðíi, drusku tâs skulptûras sabojâja, bet

nekas nebija.

Mâra Zirnîte: Viòas bija tieði tajâ mâjâ tomçr trâpîjuðas?

Valçrija Sieceniece: Bija trâpîjuðas. Tâs, kas tieðâm trâpîja, bija èetrpadsmit. Un savâdi ir tas, ka,redziet, kâ iedarbojas tas ieradums. Man bija jâiet uz skolu un manam brâlim ar bija jâiet uz skolu, mçs

gâjâm. Citu starpâ Raiòa bulvâris un toreizçjâ Brîvîbas, tâ nebija vçl Brîvîbas iela toreiz, tâ bijaAleksandra iela, tâ bija robeþa, kur sâkâs fronte. Un tad, kad mçs tupçjâm tur pie loga, kâds izgâja uz

ielu, tad mçs redzçjâm, tas man vçl tagad acîs, ka aizsoïo uz turieni ne formâs tçrpti... Tad nezinu, tadgandrîz vai ar pastalâm, un redz, kâ diezgan trûcîgi ìçrbti jauni puiði ar ðautençm… Bet atpakaï

novembrî pa sniegu mçs redzçjâm ragavas, no kurâm vilkâs lîdzi kâjas. Tas man ir palicis atmiòâ.

Mâra Zirnîte: Vai tâ fronte tieði Rîgâ, tur centrâ, tur ilgi viòa bija?

Valçrija Sieceniece: Tik tâlu viòa nenonâca, bet Daugava taèu, Daugavas krastâ tas bija. Bet

Rîga tika bumbota.

Mâra Zirnîte: Bet tur, kur jûs sakât, tâ frontes lînija, tâ Brîvîbas ielas…

Valçrija Sieceniece: Jâ, nu tur, bija aizliegts tur iet, tur nedrîkstçja iet, lai gan bumboja arî

diezgan daudz. Tur bija viena þçlsirdîgâ mâsa, laikam Þiglçvica, arî gâja bojâ.

Mâra Zirnîte: Ak viòa gâja tur…

Valçrija Sieceniece: Jâ, viòa gâja tieði…

Vilis Zirnîtis: Un tur darbojâs Valija Veðèunas-Jansone.

Valçrija Sieceniece: Jâ, Valija Veðèunas-Jansone, mana draudzene. Ar kuru…

Vilis Zirnîtis: Kura bija Daugavmalâ.

Valçrija Sieceniece: Jâ, tâ jau arî bija velna skuíis, Lâèplçða ordeòa kavaliere. Viòai ar par, esvairs nestâstîðu, viòai arî ìimenç diezgan traìisks liktenis, viòas tagad vairs nav… dzîva. Es viòu

bieþi tur, upmalâ…

Jâ, es gâju uz skolu, un tâ bija Dzirnavu ielâ Lîðina ìimnâzija. Un vçl man palika atmiòâ tâds,

nu, bçrna apmulsums. Tâ bija krievu skola, un tâ direktore vienreiz tâ teica, kad viss sâkâs, viòasaka: “Redziet, cik labi, drîz bûs atkal mums krievu valdîba.”

Un es sacîju tâ: “Nç, nav labi. Mans tçvs ir latvietis.”

Un jâsaka tâ, ka pçdçjo klasi es pabeidzu tanî paðâ skolâ, Lomonosova ìimnâzijâ, kur mans brâlisbija, jo mans tçvs bija sapratis, viòð saka: “Tâ ir tâda jaunkundþu skola, tu tur neko neiemâcîsies, ej tur!”

Tad man bija jâmâcâs. Latîòu valodu es nebiju mâcîjusies, franèu valodu, angïu, vâcu, to esbiju mâcîjusies, bet latîòu, bet man vajadzçja par to. Un matemâtikâ, fizikâ bija daudz, bet nu

bija jâdara. Un es biju vienîgâ meitene klasç, pârçjie visi bija puikas. Nu, tâ, tas nav svarîgi.

Mâra Zirnîte: Un kurâ vietâ Lomonosova ìimnâzija?

Valçrija Sieceniece: Viòa bija Raiòa bulvârî. Tur tagad, tas bija Skaitïoðanas centrs, vai kas,

apmçram tur, apmçram tur bija.

Atgriezâs tçvs ar saviem darbiniekiem no Ropaþiem, bet visi palika, nekad neviens nebrauca

uz mâjâm, visi palika turpat pa nakti. Apakðâ bija vairâkas istabas, kaut kâ sagâdâja iespçjas turpavadît nakti. Un tad, kad sâkâs bumboðana, tad mçs, arî bçrni, skrçjâm lejâ pagrabâ. Un tur

viens jauns tçva darbinieks man izmâcîja dejot valsi.

Mâra Zirnîte: Tieði tur, ja?

Valçrija Sieceniece: Jâ, tur. Starp darbiniekiem bija arî viens pianists un bija operdziedâtâja –

Liekniò kundze. Un tad, kad bija drusku mierîgâks, mums jau bija flîìelis, mçs jau mâcîjâmies arîklavieres spçlçt, tad mums notika koncerti. Un mçs jau neko tâdu îpaðu… bailes neizjutâm, bçrni

to nejût. To laiku es neatceros, tai laikâ es neatceros nekâ ïauna…

110

Mâra Zirnîte: Kurâ stâvâ jûsu dzîvoklis?

Valçrija Sieceniece: Tas bija pirmais.

Mâra Zirnîte: Un turpat apakðâ tas pagrabs.

Valçrija Sieceniece: Apakðâ bija tûlît pagrabs, tas jau bija tas elegantâkais stâvs, jâ.

Mâra Zirnîte: Un tçvs pieòçma darbâ ðîs… Par ko viòi strâdâja?

Valçrija Sieceniece: Nu, vienkârði par sekretârçm, par rakstvedçm.

Mâra Zirnîte: Tajâ armijas daïâ.

Valçrija Sieceniece: Tur, kur, tur, kur, tanî tçva kantorî. Tur taèu bija ïoti daudz saimnieciskas

lietas jâkârto. Tur bija tâtad arî jâkârto, arî dokumenti, jâved uzskaite un tâ tâïâki. Katrai atradâs

darbs, inteliìentam cilvçkam jau nemaz nav grûti to grâmatvedîbu apgût.

Mâra Zirnîte: Bet tas bija svarîgi toreiz, arî bija grûti ar darbu, ja, tolaik tâpat?

Valçrija Sieceniece: Ziniet ko, ar darbu nebija grûti, bet kaut kur bija… Nu, jûs saprotiet,

tâdâ brîdî, kur cilvçki var dzîvot, kur viòi var atrast darbu – tâda pianiste, tâds cits un tâds

skolotâjs, bet tie visi bija labi darbinieki.

Nu, un tad, kad ar Bermontu tika galâ, tad vispirms mans brâlis izdarîja vienu, pçdiòâs,

varoòdarbu. Viòð aizlavîjâs uz Daugavas krastu un atrada vienu nesprâguðu lâdiòu, un atnesa

viòu mâjâs. Nu, labi, ka toreiz vçl bija, tçva kantorî bij arî virsnieki, kas strâdâja. Nu, labi, ka

toreiz bij, viss tâ labi beidzâs. Tad…

Mâra Zirnîte: Un kantoris atradâs turpat mâjâs? Tçva kantoris atradâs turpat mâjâs?

Valçrija Sieceniece: Nu, kâ tad, es jums stâstîju – tai lielajâ dzîvoklî, kurâ bija priekðâ trîs

istabas un tur uz sçtas pusi, es nezinu, tur bija vçl kâdas piecas seðas jeb vairâk, un pagrabâ arî bija

kâdas èetras istabas. Tâ visa bija viena, viens dzîvoklis tur bija.

Nu, un tad manu tçvu iecçla par Aizsardzîbas ministrijas Budþeta un kredîta pârvaldes

priekðnieku. Ðis dzîvoklis bija jâatstâj, tas nebija vajadzîgs, jo tur, Kara ministrijâ, kura vçl nav

atdota mums, vienâ atradâs … tçva darba vieta. Mçs pârcçlâmies uz Elizabetes ielu toreiz. Tçvam

bija liela pieredze tieði organizatoriskâ laukâ, finanðu lietâs, saimnieciskâs lietâs. Un viòð vienîgais

laikam varçja noorganizçt ðo Budþeta kredîta pârvaldi.

Un tad vçl tçvs bija arî ïoti saimniecisks, apstâkïi bija grûti, un viòð Rîgâ nodibinâja tâdu

armijas bodîti. No tâs bodîtes radâs armijas ekonomiskais veikals, un tas veikals arî bija padots

Budþeta kredîta pârvaldei. Un tagad vajaga tieðâm tiem armijas cilvçkiem pastâvçt, lai viòi atdod

armijai to veikalu, un armijai ïoti lieli ienâkumi bija lîdz ar to. Armiju varçja uzturçt no tâ

veikala. Un vajadzçtu, patieðâm, to veikalu atkal atdot armijai.

Mâra Zirnîte: Un tas tâpçc arî tika organizçts, tas veikals, lai bûtu ienâkumi, ja?

Valçrija Sieceniece: Nu, tikai tâpçc, visa peïòa…

Mâra Zirnîte: Kas strâdâja tai veikalâ?

Valçrija Sieceniece: Jâ, un bija arî îsti speciâlisti, un tos mçs ar visus pazinâm, jo tie bija tâdi

patîkami cilvçki, un tçvs ar viòiem arî sagâjâs.

Mâra Zirnîte: Un kur bija Kara ministrija?

Valçrija Sieceniece: Kara ministrija – Elizabetes un Valdemâra ielas stûrî, ar ieeju no Elizabetes

ielas. Un tur arvien stâv kara maðînas.

Mâra Zirnîte: Vçl tagad?

Valçrija Sieceniece: Jâ, vçl tagad, un jo vçl tagad tâ mâja netiek vçl mums atdota. Bieþi vien

es tur uzskrçju augðâ pie tçva, kad bija kaut kas vajadzîgs…

Nç, man neiznâca, es jums pateikðu. Bija 1918., 1919. gads, man liekas, bija diezgan daudz

bçgïu no Rîgas. Un faktiski tur mana, mûsu ìimene iepazinâs ar to toreizçjo Lieknieka kundzi,

111

vçlâko Bobkovica kundzi, jo, redziet, no Sarkanarmijas bija ïoti daudz bçgïu – latvieðu. Un

nodibinâjâs dâmu komiteja, tur bija arî mana mâte. [..] Viòas nodibinâja tâdu biedrîbu, un, nu,

tâs dâmas, nu, varçtu teikt, dievinâja Zemitânu. Bet tikai es toreiz tâ îpaði neinteresçjos par tâm

lietâm, es biju bçrns, es neinteresçjos.

To, ko es redzçju. Nu, un kâds bija viòu darbs. Viòi apkopa tos latvieðu strçlniekus, kuri bija

pârbçguði. Tie bija skrandaini, utaini, badaini. Viòi tos mazgâja, viòas tos apìçrba, viòas palîdzçja

viòiem arî ar pârtiku. Un Bobkovica kundze, toreizçjâ Liekniekkundze, viòa rîkoja koncertus, un

ðie koncerti toreiz deva labus ienâkumus. Un vçl daþus citus tâdus pasâkumus, es visus neatceros,

es atceros tikai to.

Mâra Zirnîte: Strçlnieki, tie bija pârbçguði no Krievijas?

Valçrija Sieceniece: Redziet, jûs ziniet taèu, ka mûsu strçlnieki, tâ saucamie, sarkanie

strçlnieki, viòi jau bija tur pârgâjuði… Par tiem nav ko runât. Bet liela daïa no tiem pârbçga uz

Latviju. Nu, tâ kâ bçgïu gaitas droði vien nebija vieglas, tad varu iedomâties, kâdâ stâvoklî viòi

bija. Un faktiski tâ bija tâda sabiedriska organizâcija, Tçrbatâ diezgan populâra. Un tad, kad

Latvija nostiprinâjâs, nodibinâjâs, tad tomçr tâ… Tur bija tâs dâmas, un lîdz ar saviem vîriem

turpinâja pulcçties.. [..]Un tad es vçl gribu pieminçt ar par savu tçvu. Lai viòa piemiòa paliek.

(Starp citu, man lûdza, un esmu uzrakstîjusi atmiòas par tçvu, un tâs ir nodotas Kara muzejam

un Strçlnieku muzejam.) Mans tçvs aizgâja pensijâ, man liekas, tas bija 1931. jeb 1932. gadâ, bet

viòð bija dzimis zemnieks un vidçjais dçls. Pie Smiltenes tâdas mâjas “Ûsiòi”, Bilskas pagasts

laikam to sauca. Un, protams, viòð nevarçja kïût par mâjas îpaðnieku, jo bija vecâkais dçls, un

viòam bija jâiet pasaulç. Un tagad, kad viòð jau paredzçja, ka viòa darbs beigsies, viòam bija jâiet

pensijâ, toreiz bija tâ: pensija, un cauri… Jâ, pensijas gadi. Viòð kâ brîvîbas cînîtâjs dabûja nomâ

vienu diezgan nolaistu pilsçtas mâju – saimniecîbu “Mazâvas” ar tiesîbâm izpirkt savâ îpaðumâ,

un to viòð arî izdarîja. Un ðos savus pçdçjos gadus viòð pavadîja, un viòð ïoti enerìiski saimniekoja.

Viòð ârkârtîgi mîlçja zemi, viòð nevarçja neatgriezties zemç. Viòð tâ iedziïinâjâs visâs tanîs zemes

kopðanas un lopkopîbâ, lopkopîbas lietâs, un ârkârtîgi mîlçja savas “Âvas”, savu zemi. Un viòam

ar laikam piemita tâda paredzçðana, jo viòð reiz pateica… Taisni tie bija laikam 40. gadu sâkums,

viòð pateicis bija mammai tâ, ka “es mirðu, tad man nebûs neviena, kas man pasniedz ûdens

glâzi”. Un ka viòð ïoti gribçtu, lai viòu apglabâtu tur – “Âvu” dârzâ. Un tâ iznâca, jo viòð nokïuva

tûliò cietumâ, tâtad cînîjies pret to. Vesela rinda bija tur inkriminçts. Un pçc seði mçneðiem tur,

cietumâ, viòð ir miris, bet viòð ir reabilitçts. Bet neviens, cik es esmu pieprasîjusi arî dokumentos,

pârçjos dokumentos – mana vîra reabilitâcijâ ir rakstîts nâves cçlonis, ja. Bet viòam pateikts –

nâves cçlonis nav zinâms. Tâtad, vai kâds viòam tur pasniedz ûdeni un vai ir zinâma viòa kapa

vieta, vai ir zinâma mana vîra kapa vieta… Nu, tâ tas beidzâs. [..]

Es tûlît aizgâju uz dzimtsarakstu nodaïu, un es lûdzu ziòas par savu vîru. Es jau nojautu, ka

viòð dzîvs nebûs, jo man stâstîja tad, kad es biju trimdâ un gâju uz to Iekðlietu ministriju, daïu, kas

tur bija, interesçties, kas ir ar manu vîru. Vienreiz man pateica: “Viòð ir dzîvs, viòð ir notiesâts uz

desmit gadiem bez tiesîbâm sarakstîties.”

Vairâkkârt man tika pateikts, un pçdçjo reizi, kad man to pateica, tad man lika parakstîties,

ka es to zinu. Tâ bija mana vîra lieta, bet man nerâdîja to lietu, lika tikai parakstîties, ka es esmu…

Ka man tas ir paziòots. Vçlâk no citiem es dabûju zinât, ka tâ ir tâda atbilde, ja cilvçks ir noðauts.

Tâpçc es aizgâju uz dzimtsarakstu nodaïu, pieprasîju sava vîra mirðanas apliecîbu, arî dabûju.

Un nâves cçlonis tur bija – sirds skleroze. Par tçvu man atbildçja, ka nekâdu ziòu nav. Un tad es

rakstîju uz Maskavu, uz attiecîgo nodaïu, un tad es dabûju no kâdas Soïikamskas nometnes tâdu

apliecîbu – paziòojumu, ka tçvs miris tad un tad. Es neatceros tieði to datumu.

Nu, un bija arî toreiz, tajâ 1940. gada 14. jûnijâ… Jâ, es gribçju jums pateikt, ka tieði 13. jûnijâ

pçc darba mçs abi ar tramvaju braucâm mâjâs. Un braucâm gar Pçtera parku toreiz, un tas bija

112

pilns ar privâtmaðînâm. Un mçs nevarçjâm saprast, kâpçc maðînas… Vai tad tâs ir visas

nacionalizçtâs maðînas? Un tad tikai nâkamâ rîtâ mçs sapratâm, kâpçc viòas tur bija.

Mâra Zirnîte: Kâpçc?

Valçrija Sieceniece: Nu, kâ? Ar privâtmaðînâm arî veda cilvçkus, viòus mobilizçja. Un, ko es

gribçju galvenais pateikt, man jau pazûd [domas pavediens] kâdreiz, ka tas, kas ar kuru atbrauca…

Tâ maðîna, ar kuru atbrauca “Mazâvâs”, iebrauca mazâ pagalmâ, ðoferis bija mammas

mâsasmeitas vîrs Tone Roberts. Tas, mamma stâstîja vçlâk, kad mçs Sibîrijâ satikâmies, stâstîja,

ka viòð sçdçja pie stûres un raudâja. Viòð bija tas, kuram bija jâaizved mani vecâki uz to Toròakalnu.

Mâra Zirnîte: Jûsu mammu izveda no Babîtes pagasta?

Valçrija Sieceniece: Jâ. Tajâ dienâ vienmçr papa sûtîja kâdu savu strâdnieku, ar zirgu,

protams, brauca, atveda mums produktus. Nu, teiksim, pienu vai ðíiòíi un tâ tâïâki. Arî tad, kad

mçs… Un tad tieði ienâca tâ kalpone ar sûtîjumu, un viòa redzçja, kas notiek. Es savâ izklaidîbâ,

es pat nepaòçmu lîdzi sev no çdamâ, itin nekâ. Un, protams, mani vecâki zinâja ðo lietu, tçvs ar

zinâja, jo viòð ekonomiskajâ veikalâ jau pats nodeva savus raþojumus, piemçram, olas, pienu,

sieru, Jâòu sieru, kuru bija iemâcîjusies mana mamma izgatavot. [..]

Apciemoja no Amerikas mana mâsîca, kuras vîrs bij, tad viòa stâstîja, ko visi viòi tur ir

pârdzîvojuði un kâ tas viòas vîrs Roberts Tone, kâ tas ir pârdzîvojis to, ka viòam bija jâbrauc, un

tantiòa, kuru viòi ïoti mîlçja, manu mammu, un pie kuras arî viòa, Elma, mana mâsîca, visus

savus skolas gadus, Universitâtes gadus, pavadîja mûsu dzîvoklî, kad viòi abi divi bija briesmîgi

satriekti par ðo jautâjumu. Bija arî citas maðînas. Viss transports bija…

Mâra Zirnîte: Tâ kâ visiem, kam bija maðînas, tie visi bija…

Valçrija Sieceniece: Jâ, tas bija jâdara vai nu ðitâ, vai tâ. Nu, protams, tas bija jâdara.

Mâra Zirnîte: Tas bija, kâ saka, ar varu, piespiedu kârtâ?

Valçrija Sieceniece: Tikai.

Mâra Zirnîte: Un tad, kad jûsu vecâkus veda projâm?

Valçrija Sieceniece: Tai paðâ dienâ, pçcpusdienâ, mâjâ iebrauca tâ maðîna. Nu, un mamma

bija gan tik apíçrîga, nebija tâ, kâ es biju, viòa paòçma i produktus lîdzi, viòa paòçma guïamdrçbes

lîdzi, jo to visu viòa varçja lîdzi… Un galvenais, viòa bija ievietota tai paðâ eðelonâ, kur es, tikai

citâ vagonâ, kâ tas izrâdîjâs, pçdçjâ vagonâ. Ne viòa zinâja, ne es zinâju. Mamma tikai stâstîja, ka

tad, kad iebrauca tie, kâ viòus lai nosauc, es nezinu pat, tie òçmçji vai tie... Viòa bijusi priecîga,

viòa teikusi tçvam: “Es braukðu meklçt Vaïu.” Viòa sauca mani par Vaïu. Un tâ tas arî notika.

Mâra Zirnîte: Viòa jau nezinâja, ka jûs esat aizvesta?

Valçrija Sieceniece: Viòa tomçr, galu galâ viòam tomçr bija tas jâpasaka, bija jâpasaka. Un

tad viòa bija priecîga: “Es braukðu meklçt savu meitu, jâ.”

Nu, un, redziet, es tad turpinâðu par to, kas notika tai vagonâ braucot. Nukðs kundze bija

dzimusi Dienvidfrancijâ, viòa lika kârtis. Visu laiku viòa meta kârtis. Starp citu, viòa bija Francijas

pavalstniece, un viòas vîrs, viòas dçls arî saòçma pavalstniecîbu. Bet viòiem neatïâva tâs pases

paòemt lîdz. Viòa lika kârtis. Nu, ko mçs tur darîjâm? Mçs arî sacîjâm: “Nu, izliekat arî mums.”

Nu, viòa lika arî mums kârtis. Kâdreiz viòa teica labu, kâdreiz viòa teica sliktu, bet tâdâ

noskaòojumâ vajadzçja kaut mazu ce… Nu, nç, neviens jau nevarçja ticçt, bet kaut kâ tâ gribçjâs

kaut kâdu stariòu.

Braucot vçl Latvijas robeþâs pie Daugavpils, iznâca tâ, ka es ievçroju Daugavpils dzelzceïa

stacijas priekðnieku, kuram nu bija jâdod tas signâls braukt. Un viòam tecçja, viòam bira asaras.

Viòð nezinâja, ka tanî eðelonâ bija arî viòa meita no Rîgas. Viòa ar bija viòu ievçrojusi. Mçs

kïuvâm draudzenes trimdâ. Mçs tam, kam bija zîmulis, kaut kâds rakstâmais un papîrs, to es biju

paíçrusi lîdzi, arî aploksnes, rakstîjâm un metâm ârâ pa logu. Es aizrakstîju, izmetu divas vçstules –

113

vienu manai vîramâtei un otru uz laukiem, uz tçva mâjâm. Un, ziniet, abas tika saòemtas. Bija

labi cilvçki, kas to nodeva. Mana vîramâte nodeva ðo aploksni ekspertîzei, lai varçtu zinât, kur

mçs esam aizvesti. Un man vçl ir tas ekspertîzes dokuments, kurð pçta, uz kurieni tas varçtu bût.

Un tâ aploksne, kur es steigâ rakstîju to adresi, un bija saòçmuði arî “Ûsînos”.

Mâra Zirnîte: Bet kas tad tur saòçma?

Valçrija Sieceniece: Tur tak mani radi – tçva brâïi un brâïu bçrni, manas mâsîcas – tie visi

tur bija, un es… Un tâs bija tâs tçva dzimts mâjas.

Mâra Zirnîte: Tâ, kâ viòas sauca?

Valçrija Sieceniece: “Ûsîni”.

Mâra Zirnîte: Kurâ vietâ tas bija?

Valçrija Sieceniece: Tas bija pie Smiltenes, Bilskas pagastâ, un jûs jau ziniet, kas ir… ko

nozîmç “Ûsîni”.

Mâra Zirnîte: Bet ko nozîmç “Ûsiòi”?

Valçrija Sieceniece: Palasiet Endzelînu, tâs ir ârkârtîgi senas… Tâs ir viens mûsu pagânu

laikmeta dievs. Vieni saka, ka tas ir zirgu dievs, citi saka, ka tas ir biðu dievs, un Endzelîns viòu

citâdâki skaidro. “Ûsiòi” – viòð tur atrod kaut kâdu vâcu vârda sakni ‘haus’, “Ûsiòu” haus daïâ,

jo viòð domâ, ka tas varçtu bût arî mâjas, mâjas gars Ûsiòð. Un ðî nebija vienîgâ mâja, kuru

Latvijâ sauca par “Ûsiòiem”. Bet par “Ûsiòiem”, to es esmu izrakstîjusi, ko viòð saka par “Ûsiòiem”.

Tâtad es arî varu jums kaut ko jaunu pastâstît.

Mâra Zirnîte: Jûs visu laiku stâstât jaunu.

Valçrija Sieceniece: Pârbraucâm robeþu ar asarâm, tas bija briesmîgs, drûms skats atvçrâs.

Tâpat kâ tie karavîri, tie Sarkanarmijas karavîri, ienâca pelçki, trulâm, neizteiksmîgâm sejâm, tâ

izskatîjâs arî visa apkârtne – mâjas, koka mâjas, ar jau nomelnçjuðas visas. Un nekur nevienas

puíîtes, neviena krûma pie mâjas nav. Nu, bçdîgs skats bija, smags skats bija. Mûs pavisam ârâ

nelaida, ðad tad atvçra durvis un iebîdîja tâ saucamo zupu un vienâ maisâ iemeta maizi. Toreiz

mums vçl bija ko çst, un man kauns ir pateikt, bet tâ tas arî bija. Mçs to zupu, kuru mçs arî nevarçjâm

çst, lai gan vçlâkos gados mçs viòu labprât apçstu, mçs mazgâjâm to labierîcîbu, kas mums bija. Mçs

bijâm… Kâds bija ziedojis palagu, man jau nebija neviena palaga. Un tad bija druscîtiò uztaisîja tâ,

ka nu cilvçkam visu priekðâ demonstrçt… savas dabisko vajadzîbu nokârtoðanu nevajadzçja.

Pretim nâca vienâ nepârtrauktâ rindâ armijas tehnika, karavîri, un mçs jau sâkâm kaut ko

nojaust. Pârbraukðana Urâliem bija diezgan grûta, bet tad mûs vienâ stacijâ… Es neatceros, kâ

viòu sauca, es nepierakstîju, es jau ar biju drusku trula kïuvusi. Mûs izlaida ârâ, viòi saprata, ka

nekur jau mçs vairs palikt nevaram. Tur bija viens tâds dîíîtis, lai mçs varçtu kaut drusku

nomazgâties. Un tad pie vienas mâjas mçs redzçjâm plakâtu, mçs sapratâm, ka ir sâcies karð, tikai

tad… Tas jau, nevar pateikt, bija pagâjuðas jau nedçïa vairâk, mçs trîs nedçïas bijâm ceïâ. Tad,

kad es izkâpu tur, es atrados gandrîz vai tâdâ paðâ smalkâ sabiedrîbâ kâ Rîgâ. Tur bija admirâlis

Spâde, tur bija Nonâcs, tur bija Jçkabs Spilva, es tagad pârçjos vârdus esmu aizmirsusi. Un tas

bija ïoti labi, ka Spilva mani redzçja, jo viòð strâdâja pie mana tçva, un vçlâk, jûs ziniet, kas viòð

bija. Viòð bija vienu laiku Rîgâ cenu inspektors un pçc tam “Aldara” direktors, bet iesâka, bet viòð

bija kâ, viòð bija militârpersona, un viòð strâdâja pie mana tçva. Viòð bija precçjis tâdu senatora

Sîmana meitu, ar kuru mani vecâki bija pazîstami, tur mçs iepazinâmies arî ar Spilvu. Un viòi bija

mûsu mâjas draugi. Es redzçju arî Nonâcs meitu, ïoti skaista meitene. Nonâcs kundze nomira

turpat… tâ saucamajâ Karbesokâ, tas bija Tomskas apgabala Parabelas rajonâ, sâdþâ, kas atradâs

vçl tâlâk uz ziemeïiem nekâ tur, kur mûs nometinâja.

Jâ, un mçs braucâm tâlâk, un mums ðad tad stacijâs atïâva… atvçra durvis. Tad pieskrçja

bçrni, nonîkuði, bâli, vâji, bija salasîjuði meþa ogas un piedâvâja, un prasîja maizi, ko mçs viòiem

114

dot nevarçjâm. Bet mçs viòiem maksâjâm par to. Jo tâlâk mçs braucâm, jo skumjâki kïuva Nukðas

kundzes pareìojumi.

Atbraucâm galapunktâ Novosibirskâ. Tur mums lika visiem izkâpt no vagoniem ar mantâm.Es izkâpu, kâ mamma man pçc tam stâstîja, jo man citas drçbes nebija, elegantâ kostîmâ, ârâ iet

elegantâ Parîzes cepurç, èûskâdas kurpçs. Nu, tas bija tas, ko es varçju, kas man bija. Un es stâvçjupie savâm mantâm, un uzreiz pieskrien Spilva un saka: “Vallij, tava mamma ir ðeit!”

Nu, tad es pametu visu un likos, ko bija spçks, un ieraudzîju maziòu, bâlu. Nu, tad kritâmviena otrai apkampienos, un tad man radâs îstas dzîves spars un enerìija, jo vagonâ bija viens

brîdis, kad es vispârîgi nekâ neçdu. Nekâ neçdu, es negribçju vairs dzîvot. Un tad bija tas noebreju ìimenes, kas to bija ievçrojis un sâka ar mani runât. Un sâka mani pierunât, un ievçrojis

to. Un tas man palîdzçja. Un tad es tomçr sâku atkal çst. Bet nu radâs atkal nâkoðâ problçma –mçs katra bijâm citâ vagonâ, un mums lika sagrupçties pa vagoniem. Tâtad... mûs atkal var ðíirt.

Nu... tad es… mana priekðrocîba bija tâ, ka es perfekti runâju krievu valodâ, jo es taèu beidzukrievu skolu, un es tûliò redzçju, ka tur viens rîkotâjs ir. Es pienâcu pie viòa un pateicu: “Lûk, ir

tâds stâvoklis – es negribu ðíirties no savas mâtes, kâ to izdarît?”

“Rakstiet iesniegumu!”

Nu, es tûlît uzrakstîju iesniegumu, un man bija jâðíiras no maniem ceïa biedriem, un es

pievienojos mâtes vagonam, kur lielâkâ daïa bija no lauciniekiem – no Babîtes pagasta, no Salaspagasta. Pârgâju uz turieni, un tad mums lika… Daþiem izdevâs tikt kuìî, bet mums bija jâkâpj

barþâ, liela, tâda… milzîgâ barþâ, kuru vilka tâds kuterîtis – tvaikonîtis. Apkârt bija milzîgsplaðums, neizskatîjâs vairs pçc upes, bet izskatîjâs… nu, par to drusku vçlâk. Nu, mçs ar mammu

uzkâpâm uz tâs barþas, un tur, izrâdîjâs, arî bija Spilva, Jçkabs Spilva, tad laikam Kârlis Dzelzîtis.Viòð bija vai Hipotçkas, vai Zemes bankas direktors. Un Dinsbergs, arî kaut kâdu lielu posteni

viòð ieòçma. Tas bija savâdi, jo parasti vîrieði bija citâ eðelonâ un piebrauca citâdâ veidâ.

Mâra Zirnîte: Interesanti, kâpçc tad viòi bija palikuði?

Valçrija Sieceniece: Admirâlis arî bija palicis. Mçs nokâpâm kravas telpâs, lejâ, un tur bija

briesmîgs skats, jo citi jau bija priekðâ. Tur bija briesmîga skaòa, briesmîgs gaiss. Bçrni raudâja,daudziem bija caurejas, arî bçrniòiem bija caurejas, bija jâguï turpat uz grîdas. Mâte skrçja un

meklçja, vai kâdam nav rîsi vai kas, lai savu bçrnu glâbtu. Mçs sâkâm braukt un nesapratâm, kurmçs atrodamies. Tâ vairs nebija Obas upe, bet tas bija viens milzîgs ûdens klajums, kur bija ðad tad

saredzamas tâdas koku galotnîtes, krûmu galotnîtes. Un tad mçs sapratâm, ka tie ir tie, visiemzinâmie, milzîgie pavasara Obas plûdi, kas visu bija apseguði. Man bija ïoti grûti uzturçties tur,

apakðâ. Mamma bija iemigusi, un es uzkâpu augðâ un pavadîju nakti augðâ. Nezinu, cik mçs dienasbijâm braukuði, bet pçkðòi nâca pavçle: “Visiem uz klâja ar mantâm!” Un mûsu barþa piestâja… ðî

milzîgâ ûdens klajuma vietâ, kur netâlu rçgojâs tikai krûmu galotnes. Un tika dota pavçle, nolaidatrapu: “Izkâpt!” Nu... es nodomâju, tâtad tâ ir nolemts ar mums izdarît. Bet tad atskançja Dzelzîða

spçcîgâ balss: “Neviens nekustçties!” Mçs nekustçjâm. Tie divi karavîri, kas tur stâvçja, kïuva domîgi.Kaut ko ar tâdu… kâ saka, piedodiet, gromkagavariíel, es nevaru vairs pateikt…

Vilis Zirnîtis: Ar skaïruni.

Valçrija Sieceniece: Ar skaïruni pa kaut ko sarunâjâs ar tâ tvaikonîða… Pçc tam abi iesçdâs…

Tvaikonîtis piebrauca, abi iesçdâs tvaikonîtî un aizbrauca. Nu, es domâju tâ: mums tagad irnolemts, mûs vienkârði ar visu barþu nolaist dibenâ, un gaidâm, kas notiks tâlâki. Aprçíinâju tâ,

ja viòi – karavîri, tie kareivji atgriezîsies, tad mçs brauksim tâlâk, ja ne – tad ir mûsu liktenisizlemts. Un tomçr viòi atgriezâs, un mçs braucâm tâlâki. Braucâm atkal ïoti ilgi, es tâs dienas

nevaru vairs atcerçties. Un vienâ vietâ kaut kur, tas izrâdîjâs, tâ saucamâ Parabela, Parabelas –Tomskas apgabala Parabelas rajonâ, tâ, nu, kâ varçtu teikt, rajona pilsçta. Tur mûsu kuterîts

mûsu barþu pieturçja. Tur tika izsçdinâti vairâki cilvçki. Tad braucâm tâlâki, tâtad pa ceïam…

Jâ, iebrauca tâdâ Parabelas upç, no Obas iebrauca Parabelas upç, un tad sâka izsçdinât cilvçkus. [..]

115

Beidzot mçs piebraucâm arî vienâ krastâ, un pienâca arî mûsu rinda. Es biju ievçrojusi starp

tiem, kuriem bija jâizkâpj, vienu jaunu, glîtu sievieti, kuras ratiòos gulçja meitiòa, apmçram seði

mçneði veca, kura neizskatîjâs vairs dzîva, viòa bija bâla, acis bija ciet, ïoti smuks bçrniòð. Un tâ

jaunâ sieviete, kas izrâdîjâs Raudsep kundze, Elfrîda Raudsepa, kuru sauca par Kintiòu, un viòas

tantiòa, mâtes mâsa, kura pçc dzemdîbâm… Raudsepa kundzei radâs tromboze kâjâ. Viòa

negribçja atstât viòu vienu un brauca labprâtîgi viòai lîdzi. [..]

Mçs izkâpâm Parabelâ tanî sâdþâ, kuru sauca par Kuèi. Tur mums bija jâizkâpj. Krastâ bija

sapulcçjuðies vietçjie iedzîvotâji. Nu, skats bija pârâk drûms. Ìçrbuðies tik nabadzîgi, visi tâdâs it kâ

noplukuðâs drçbçs. Jûs variet iedomâties, nevienas noteiktas, spilgtas krâsas nebija. Novâjçjuði,

saskrçja arî bçrni kailâm kâjâm, lieliem vçderiem, lielâm acîm tanî galviòâ, mâtes jakâ vai tçva tâdâ

praíîtî. Un visi skatîjâs uz ðitiem cilvçkiem ar milzîgu izbrînu. Bija nodomâts… Un ziniet, kas tie

bija? Tie bija jau 15 gadus tur nodzîvojuði, tie bija tâ saucamie kulaki no Altaja. Kad tos atveda un

atstâja taigâ, un lika rakt bedres zemnîcâm, un klât viòas ar to… nu, ar skujâm. Tur viòiem bija

jâpavada ziema, un izdzîvoja ne jau visi. Tiem, kas izdzîvoja, valdîba deva nelielu pabalstu, lai viòi

varçtu govi iegâdât. Nu, un, protams, paðiem bija jâceï mâjas. Tâdas bija guïbaïíu mâjas, un tanîs

starpâs arî sûnas, ïoti primitîvs. Íieìeïu nebija, tâpçc skursteòu vietâ bija viens tâds èuguna katls,

kuram nebija dibena, tas bija. Nu, tiem vietçjiem… Bet vietçjie izteica vçlçðanos… Viòiem bija þçl

mûs, viòi redzçja, kas mçs esam. Un domâja, ka mçs tikpat tâdi, kâ izskatîjâmies, aiziesim bojâ. Viòi

piedâvâja mûs savâs mâjâs uzòemt. Var jau bût, ka to, tam bija zinâms iemesls, ka mçs atbraucâm ar

koferiem un mantâm. Viòi varçja izvçlçties. Mûs, mani ar mammu, izvçlçjâs viena saimniece, ar

vâja… Vçlâk viòa pateica – tâpçc, pateica – tâpçc, ka viòai esot divas istabas, ka pirmajâ istabâ stâv

tâ lielâ krâsns, un vçl viena istaba, un, tâ kâ viòai paðai esot seði bçrni, tad viòa nevarot òemt ìimeni

ar bçrnu, un tâpçc viòa paòçma mûs abas divas. Raudsepa kundzi ar tantiòu un mazo Maijiòu

paòçma viens vietçjais sâdþinieks, kurð dzîvoja arî nelielâ izbâ…

2AMâra Zirnîte: Kâ tâ istaba, kâ tâs mâjas izskatîjâs?

Valçrija Sieceniece: Nu, es jums pateicu – no guïbaïíiem viòa bija, un, saprotams, bija arî

pa lodziòam iekðâ. Katrâ ziòâ viena milzîga, liela krievu krâsns. Tâ krâsns mute bija tik liela, un

visa tâ krâsns bija tik liela, ka tanî varçja ielîst cilvçks. [..] Mçbeles tur nebija nekâdas. Mûsu

istabiòâ bija viena gulta, varbût bija galds. Bet saimnieces istabâ bija tâ milzîgâ krâsns, viena

bçrna ðûpulîtis, kur gulçja viens nabaga debils bçrns, un viena gulta, kur gulçja saimniece. Viòas

vîrs bija arî apcietinâjumâ, laikam bija izrunâjies. Un pârçjie bçrni gulçja uz grîdas. Krçslu laikam

nemaz nebija, bija tikai soli. Tâ tas izskatîjâs. [..]

Es jau biju no turienes aizbraukusi, jau labu laiku biju tâlâk Sibîrijâ, tuvâk centram tikusi. Nu,

tagad saimniece, kad mçs iegâjâm viòas istabâ, tanîs Kuèâs, ko viòa mums atïâva, viòa izkurinâja

pirti, lejâ pa tâdu taciòu – tur bija uzbûvçta pirts. Nu, parasta, tâda pat kâ latvieðu pirts, lauku

pirts, ja. Un turpat blakus bija strauts, un atïâva un lika, lai mçs nomazgâjamies. Mamma no viena

sava palaga izðuva matraci. [..] Nu, mçs ar tâdâm ðaubâm skatîjâmies uz to gultu, un mûsu baþas

izrâdîjâs pamatotas. Mçs gultâ negulçjâm, mçs gulçjâm uz grîdas. Un, pamostoties gaismâ, pa

celiòiem vien nâca blaktis. Kaut kâdâ ceïâ mums tomçr izdevâs ar viòiem tikt galâ. Tuvojâs ziema,

un nu mûs sâka norîkot darbâ. Tâ atkal bija izrâde vietçjiem. Bija vasara, nu un mçs gâjâm vasaras

kleitâs. Mûs sûtîja uz meþu, uz taigu siet slotas no bçrziem. Bet nevis pçrðanai, bet govju baroðanai

ziemâ. Nu, kâ mçs pratâm, tâ mçs darâm. Toreiz mçs vçl smçjâmies. [..]

Jâ, es gribu jums pastâstît, ko es vçl neteicu. Es tâ nesakarîgi runâju. Kas izrâdîjâs, tanî

Kuèos, kas bija tai vagonâ. Tur bija no Salas pagasta tâds Jaunzems, zemnieks ar sievu, tur bija

Baginska kundze ar tçvu un diviem dçliem – Jânîtis, jaunâkais, Juris, vecâkais, inteliìenta ìimene

116

bija. Tur bija viena ebreju ìimene, þîdus tagad negrib, ka saka, tur bija viena meita. Vecâki, liekâs,

viòus sauca Îdelsoni, bija mâte, divi dçli un meita. Tur bija viena arî ïoti glîta, tâda Balode, ïoti

glîta, laikam no Latgales, blonda un ïoti smuka jauna sieviete un viena skolotâja ar divâm

meitençm. Es domâju, ka es esmu visus uzskaitîjusi. Nç, tad… Vçl no Straupes… Vçl no Salas

pagasta bija tâds Straupes tçvs ar vedeklu Matildi, ar sievu, ar vedeklu Matildi un divâm

meitenîtçm, vienai bija tikai kâds gads, pusotrs, otra bija varbût gadi 3 veca. Un mazâ meitenîte

tai brîdî bija tikai, sâka atveseïoties no plauðu karsoòa, un tomçr viòu paòçma. Viòi dabûja viòus

ar maziem bçrniem un veciem cilvçkiem, viòi, protams, tika diezgan grûtos apstâkïos – bija jâguï

uz grîdas. Medicîniskâs palîdzîbas nebija, meitiòai iesâkâs plauðu karsoòi, un viòa aizgâja.

Vajadzçja viòu apbedît, griezâs pie manîm, lai es izvadot meiteni. Es nevarçju atteikt, lai gan savu

mûþu ar to nebiju nodarbojusies. Un nu, tagad pçc mûsu vecâm, arî lauku tradîcijâm sâkâs,

organizçjâs tâds bçru gâjiens. Vietçjie tomçr bija zârciòu sasituði. Priekðâ gâja Baginska puikas un

nesa mazo zârciòu, un es kâ mâcîtâjs – melnâ kleitâ ar dziesmu grâmatu rokâ. Aiz zârciòa gâja,

protams, mâte, vectçvs un vecâmâte, un visi pârçjie mûsu iedzîvotâji, un visiem vçl bija drçbes,

un visi bija arî attiecîgi ìçrbuðies. Nu, laikam gan tâdu procesiju viòi vçl nebija redzçjuði un

stâvçja izbrînîjuðies. Nu, pie kapiòa, kuru ar izraka tie paði puikas, nu ... ko, tanî brîdî jau viss, kas

sâpçja sirdî, un varçja arî pateikt… Es teicu priekðâ no dziesmu grâmatas vârdus, mçs

nodziedâjâm, un tâs nu bija bçres.

Tagad ievçrojiet: es tur izcçlos, un vçlâk tas man nenâca par labu.[..] Mçs turpinâjâm, mûs

turpinâja sûtît darbâ. Pat manai mammai lika maisît mâlus, kas bija sagatavoti vienâ milzîgâ

kublâ, kailâm kâjâm. Bet mana mamma pateica: “Òîï÷èòå ñàìè, ÿ íå áóäó!” [Mîciet paði, esnedarîðu!] Un aizgâja. Un es jums varu tâ pavisam objektîvi pateikt, ka tie vietçjie bija ïoti lîdzjûtîgi

cilvçki, labi cilvçki, izpalîdzîgi cilvçki bija. Mums bija labas attiecîbas nodibinâjuðâs. Tikai kolhoza

priekðnieks, tas gan bija draòíis. Un kârtîba bija tâda: mums visiem bija jâstrâdâ, un brigadieris,

kas tur skaitîjâs, tas nâca jau... vai nu naktî, vai agri no rîta. Ienâca iekðâ, vai kâda pieklauvçðana

pie durvîm, nç, viòð ienâca iekðâ un celt: “Na rabotu tuda!” [Uz darbu tur un tur!]

[..]Bija vçl rudens… Un es nezinu, kâ jûs domâjat, vai es... vai bûs labi, ja es to stâstîðu. Tas

ir tâds gadîjums, ar mani noticis tâpçc, ka es izcçlos tur, ka man bija izdarîts piedâvâjums.

Mâra Zirnîte: Ja jûs esat ar mieru, tas bûtu ïoti labi, ka jûs to izstâstîtu.

Valçrija Sieceniece: [..] Redziet, bija tâ – mçs vçl tâ îsti, tas bija septembrî, mçs tâ îsti vçl

nebijâm sâkuði strâdât, un es sçdçju savâ istabâ. Vai istabâ uz tâ matraèa, uz grîdas, es gultâ

nesçdçju, un lasîju vienîgo grâmatu, ko es biju paòçmusi lîdz, laikam tas bija Andrç Moruâ par

Mocartu. Un pçkðòi atveras durvis bez klauvçjiena, bez jebkâ. Un ienâk viens jauns cilvçks privâtâs

[drçbçs] un mierîgi atsçþas. Jâ, tur krçsls bija, mierîgi atsçþas. Nu, un es tagad turpat sçþu un

skatos, kas tur tâlâk bûs. Tagad viòð sâk mani izvaicât. Man ir aizmirsies un ïoti þçli, ka nevarçja

to sarunu tâpat ierakstît kâ tagad. Viòð uzstâda man daþâdus jautâjumus: “Kas es esmu? Kâda

mana profesija?”

Mums jau bija jâuzraksta savas biogrâfijas, un es neslçpu savâ biogrâfijâ savus ceïojumus, jo

es sapratu, ka to zina visi un tad es bûðu melojusi, un tad mani varçs turçt aizdomâs, jo visi jau

toreiz bija jukuði uz tiem ârzemju spiegiem. Es visu uzrakstîju. Var jau bût, ka lomu spçlçja arî tâ

biogrâfija. Un tagad viòð man sâka visâdi izvaicât, es daudz ko neatceros no tâ. Starp citu, es

atbildçju viòam diezgan koíeti ar nolûku, jâ... Un pçkðòi viòð izrauj man to grâmatu no rokâm.

Apskatâs. Viòð tur nekâ nesaprot, tâ kâ viòð tur nekâ nesaprot, tad man viòð viòu arî atdod, bet

neprasa, kas tâ par grâmatu ir. Tad viòð sâk uzdot daþâdus jautâjumus: “Kur es esmu studçjusi?

Vai es arî esmu nodarbojusies ar politiku?”

Nu, es pateicu – nevienâ partijâ nebiju, bet tomçr sievieðu kustîbâ es piedalîjos, tâtad es

nodarbojos ar politiku. Tad vçl vienu jautâjumu es atceros: “Sakiet, kâda iekârta jums liekâs

117

vislabâkâ jûsu tautai?” Dievs man toreiz vispâr tajâ vakarâ ïoti palîdzçja, es viòam pateicu tâ:

“Vienalga, kâda, tikai tâda, kurâ cilvçki vismazâk cieð.” Labi atbildçts, atbildçts ir, un nekas nav

pateikts. Nu, tad viòð aizgâja.

Tagad jau bija vakars, mçs ar mammu abas esam istabâ. Pârtika mums bija jau gandrîz

beigusies. [..] Es vçl izlaidu vienu ïoti nopietnu notikumu pirms ðitâ viesa.

Pie manîm atskrçja Baginska kundzes vecâkais dçls Juris, viòð bieþi nâca pie manis. Viòð bija

inteliìents puika, viòð bija daudz lasîjis, viòð labi pazina mûziku, mums bija daudz ko runât. Viòð

atbrauca, atskrçja pie manîm vienâ rîtâ vai vakarâ, tas nav svarîgi, un raudâja. Un pastâstîja, jâ,

tas bija laikam iepriekðçjâ dienâ noticis, un raudâja un stâstîja, ka viòu izsaukuði un viòam esot

draudçjuði, ka aizies bojâ viòa mâte un viòa vectçvs, un tâ tâïâki, un tad uzdâvinâjuði tâdus

cepumus un visu ko sasolîjuði. Un es prasu: “Juri, vai tu patieðâm parakstîji?” Viòð raud un saka:

“Jâ, es parakstîju.” Un es saku: “Un tad tu zini, ka tu esi uz visu mûþu tur tagad ticis.” Un tad, kad

ienâca tas kungs nâkoðâ dienâ, es sapratu tûliò, kas viòð ir.

Mâra Zirnîte: Kâds viòð izskatîjâs?

Valçrija Sieceniece: Ziniet, nu, normâls cilvçks, bet drçbes nebija tâ… kâ tâdos uzvalkos,

bet tomçr bija melnas drçbes, bija labas drçbes. Un diezgan tâds, nu, diezgan inteliìents. Un tâtad

viòð aizgâja pçc mûsu sarunas. Un vçlu vakarâ, diezgan pavçlu vakarâ saimniece uzreiz aicina

mûs pie galda. Es domâju: sakarâ ar ko? Nu, viòa pasaka, viens tovariðís [biedrs] esot dabûjis

saldu krçjumu, un viòa uzvârîjusi kartupeïus, lai paçd visi vakariòas. Ahâ, viens tovariðís dabûja

saldkrçjumu! Es domâju, nu, ko darît – iet vai neiet? Bet mammai gribas çst, un man arî gribâs

çst. Nu, un es nodomâju – kâpçc lai es nepaçdu? Mçs aizgâjâm. Jâ, viòð turpat sçþ. Mums jau ir

glâzîtçs ieliets putukrçjums, un kûpoðu skaistu kartupeïu bïoda. Ko viòð dara? Paíer ðòabja pudeli,

tur bija mazas glâzîtes, un fiksi lej. Es uzlieku roku un saku: “Es negribu!” Kad viòð grib pie

mammas íerties, es saku: “Mammai nedrîkst!” Neïauju viòai. Bet viòð tomçr pagûst man ieliet.

Tajâ glâzç, nç, ne atseviðíâ glâzç, bet tanî saldâ krçjumâ. Nu, traki þçli, man dikti gribas. Es atkal

domâju, esmu lasîjusi, ka tauki neitralizç alkohola iespaidu. Nu, man nekas nenotiks. Es vienâ

mierâ çdu kartupeïus un dzeru to krçjumu. Mammai es neatïauju. Nu, un mçs aizgâjâm gulçt. Es

vçl nebiju iemigusi, bija nakts, atskrien viens puika un saka: “V kantoru!” [Uz kantori!]

Nu, es sapratu, ka mani gaida tas pats, kas notika ar Juri. Es sapucçjos, nu, faktiski es nemaz

nevarçju nepucçties, man bija tikai labas lietas. [..] Un es mierîgi aizgâju uz to kantori un tâ

koíeti nosçdos viòam priekðâ. Nu, un tagad viòð man sâk stâstît, sacît. Un es saku: “Nu, un par ko

mçs runâsim?”

Viòð pasaka tâ: “Mums interesç, mçs gribçtu, lai jûs pastâstîtu, lai jûs pastâstîtu, ko ðeit runâ.”

Es saku: “Es jums to tûliò varu pastâstît. Kâpçc tik ilgi? Piemçram, tajâ ìimenç ir tâdi apstâkïi,

tâdi dzîvo tâ, un tur ir tâ un tâ, ir tâ.”

“Mums neinteresç bâbu vaidi. Mums interesç vîrieði.”

Es saku: “Bet mani ar ïoti interesç vîrieði, bet ðeit ir tikai veèi un puikas.”

Un tagad viòð man sâk stâstît, kas man par to bûs: “Nu, redziet, jûs jau pçc pâris gadiem

varçsiet tikt, pçc pâris gadiem mçs varbût kopâ ar jûsu vîru sçdçsim pie galda un dzersim tçju.

Mçs jûs varçtu pârcelt tûliò uz Rîgu, uz Latviju.”

Es saku: “Vai die, vai die! Man tâ bailes, kad es ieraugu to ðauteni, es ìîbstu, nç, nç, nç! Lai

Dievs mani pasargâ no tâ!”

Un tad viòð pasaka tâ: “Ziniet, es jau mazliet esmu psihologs.”

Un es tâ nodomâju: “Tu gan tiksi galâ ar vienu Rîgas koíetu sievieti!? Nekas tev neiznâks.”

Un neiznâca ar. Viòð sacîja:

“Mçs gribçtu, lai jûs strâdâtu pie mums.”

“Un kas tad tâ ir par organizâciju?”

“Iekðlietu ministrija.”

“Jâ, es varçtu. Es stenografçju, rakstu uz maðînas un tâ tâïâki.”

“Nç!” viòð saka.

Ar vienu vârdu sakot, uz to viòð nereaìçja. Nu, viòð jau sâk skaisties. Saruna noiet tik tâlu, ka

viòð saka tâ: “Rakstiet savu biogrâfiju!” Viòð iedod papîru un zîmuli. Un es uzreiz redzu, ka viòð ar

kaut ko raksta. Nu, es zinu, ko viòð raksta, to jau man Juris pateica. Ziniet, es neizturçju, es lecu

augðâ un uzkliedzu:

“×òî âû ïèøåòå?” [Ko jûs rakstât?]

Un saplçsu un nometu viòu. Un viòð man saka tâ:

“Èäèòå âîí!” [Ârâ!]

Es tâ eju lçnâm un domâju – nu ir slikti. Es eju ârâ, un viòð nâk lîdzi, es turpinu savu spçli. Un

es eju tîðâm, nu, varbût arî netîðâm bija, jo man bija kurpes uz augstiem papçþiem. Jûs variet

iedomâties, kâds tas ceïð ir. Kad es vienkârði ïoti nestabili, es varçju klupt, un tâ. Viòð paíer mani zem

rokas, es skatos uz debesîm un saku tâ: “Âäâîåì èäòè êóäà ëåã÷å, ÷åì îäíîé.” [Divatâ iet daudzreizlabâk nekâ vienai.] Un tâ nu es esmu laimîga par to, ka es esmu tikusi vaïâ, bet es nebiju tikusi vaïâ.

Un viòð mani pavada lîdz tai, lîdz manai tai izbai [istaba]. Un aiziet, es biju domâjusi, ka viòð aiziet.

Bet es iekðâ nevaru iet, es esmu satraukta. Es zinu, ka mamma prasîs, zinu, ka man ir jâklusç. Toreiz

es smçíçju. Es atsçdos uz tâ mazâ soliòa, sçdçju un smçíçju. Uzreiz viòð atgrieþas. Un saka:

“Kâpçc jûs esiet, kâpçc jûs neejiet gulçt?”

Un atkal man Dieviòð palîdz. Es saku tâ: “Ziniet ko, es domâju tâ: vai man iet iekðâ vai tûlît

uz Parabeli?” Tâ upi sauca.

“Kâ? Kâpçc tâ?”

Es saku: “Tâpçc, kas tad mani gaida ðeit? Man nav darba, es esmu zaudçjusi visu, kas tad

mani ðeit gaida?”

Nu viòð sâk mani mierinât. Un tagad es domâju, cik tad ilgi es tur sçdçðu. Un es nu ceïos

augðâ un eju projâm. Un tad es vçl turpinu. Nezinu, ko viòð sacîja, neatceros, bet tad es atceros, es

taèu krievu skolâ biju, tad es atceros, tâ pateicu:

“Çà êàæäûé ÷óäíûé ìèã, çà êàæäîå ïðåêðàñíîå ìãíîâåíüå ñëåçàìè è òîñêîé çàïëîòèøü

òû ñóäüáå!” [Par katru brînumainu mirkli, par katru skaistu brîdi ar asarâm un skumjâm tu samaksâsiliktenim!]

Un tâdâ veidâ teatrâli es aizeju. Nu, tâ izbeidzâs tâ mûsu… tâ pirmâ pazîðanâs, pirmâ

satikðanâs. Es iegâju klusi savâ istabâ, noteikti visa sâdþa zinâja, kas ir noticis, vai ne. Es nedrîkstu

runât, es nogulstos mammai blakus un èukstu: “Neviena vârda, rîtâ visu. Esi mierîga, viss ir labi.”

No rîta mçs aizejam uz taigu, kur tieðâm neviena nav. Taiga bija turpat blakus. Ciedras,

skaista taiga, tikai es tur dabas skaistumu neizjutu. Un es mammai visu izstâstu, kâ tas bija. Un

pasaku nevienam nesacît. Es zinâju, ka viòa nevienam nestâstîs.

Nu, tagad pagâja kâds laiks, nekas tâds îpaðs, nozîmîgs nenotika. Un uzreiz, bija jau

septembris jeb pat vçlâki, man atnes pavçsti. Mani izsauc uz, kâ mçs toreiz teicâm, uz èetriem

burtiem NKVD (Iekðlietu ministriju). Nu es saprotu visu, ka ar to nav viss beidzies. Tas man vairs

nepatîk. Un tas ir diezgan vçlâ stundâ. Dziïâ pçcpusdienâ, varbût pat vakarâ. Nu, un tagad

mamma man nâk lîdzi tos 25 kilometrus. Mums pasaka, kur mçs varam pârgulçt. Vispâr tur, kâ

tâda vieta, kur bieþi bij tie politiskie izsûtîtie, cilvçki bija ïoti atsaucîgi. Jûs gandrîz katrâ mâjâ

varat ieiet un palûgt pârgulçt. Nu, bet ðeit mums tieði pateica, kur var aiziet. Es paòçmu lîdzi sev

portfeli, kas man bija, un, tâ kâ es biju lasîjusi par to, kas ir jâòem lîdzi tâdos gadîjumos, es

paòçmu ziepes, veïas maiòu, dvieli. Un es nezinu, vçl ko es tâdu paòçmu. Un atkal es saìçrbos tâ,

119

lai es izskatîtos labi. Aizgâjâm mçs un pa ceïu runâjâm. Es mammai visu paskaidroju, viòa to arî

saprata. Es teicu: “Mamma, ja es to izdaru, tad mçs nekad vairs Latviju neredzçsim. Un es negribu,

lai tu mani pierunâ jeb raudi, tad man bûs ïoti grûti tur cînîties. Un tev man tas jâapsola.”

Viòa apsolîja un savu vârdu turçja. Tikai bija ïoti klusa un nopietna. Es viòu pavadîju lîdz tai

mâjai, kur viòa varçja apmesties, un es aizgâju uz to iestâdi. Man bija jâuzkâpj otrâ stâvâ, man lika

gaidît. Es gaidîju ilgi, un es domâju tâ – ja tas bûs tas pats, kas bija, ar to jau es tikðu galâ, bet, ja bûs

tur kâdi citi – brutâli, rupji, tad gan laikam es izbrçkðu visu, ko es par to domâju. Lai notiek, kas

notikdams.

Un nu es gaidu, kas tur bûs. Es varu pateikt tâ, ka es nekad neesmu bijusi aktrise, bet tai laikâ

laikam pats Dievs man palîdzçja. Mani aicina istabâ, un es ieraugu, ka viòð sçþ pie galda formâ. Un

ziniet, ko es daru? Tas viss nebija izplânots. Es skrienu pie galda klât, saòemu viòa abas rokas un saku:

“Cik es esmu priecîga jûs atkal satikt!”

Viòð apmulst, paliek tâds ïoti nopietns. Un es atsçþos uz dîvâna, apmetu kâju pâr kâju. Un

izòemu papirosu, aizdedzinu, un skatos uz viòu koíeti. Nu, es nezinu, kâ tâ lieta tad sâkâs –

draudi, daudz kas cits.

“Jûsu mâti, mçs ðíirsim jûs no mâtes. Un mâte drîz aizies bojâ.”

Es sacîju: “Nu, viòa jau ir diezgan nodzîvojusi, laiks vien jau ir. Un tikpat jau lîdz pavasarim

viòa nenodzîvos.”

“Mçs jûs aizsûtîsim tur, kur jûs âtri arî aiziesit bojâ.”

Nu es pieceïos, tur ir tâdas kâ lielas durvis, turu papirosu. Skatos, cik skaista mçnesnîca.

“Vai jûs arî brauksiet uz turieni paskatîties, kâ es âtri eju bojâ?”

Viòð uz to nereaìç.[..] Tagad, ziniet, es nezinu, ko mçs vçl runâjâm, bet beidzot viòð saskaitâs.

Nu, es turpinâju tâdâ paðâ vieglprâtîgâ stilâ. Tâdâ drusku, tâdas koíetes, nu, tâdâ stilâ. Viòð

piesauc mani pie galda, un viòð kaut ko raksta.

“Parakstiet!”

Nu, es domâju, es izlasu uzmanîgi visu no sâkuma lîdz galam, un tur ir rakstîts, ka es esmu

brîdinâta, ja es izpaudîðu mûsu sarunu, tas bûs valsts noslçpuma izpauðana. Nu, to jau es varu

parakstît. Tagad es parakstu, un viòð saka:

“Jûs esat muïíe!”

“Kâ tâ!? Vai dieniòâs!?”

Un eju ârâ. Vot, tâ tas beidzâs. Bet tad, kad es izgâju ârâ… ir tumsa, un es neesmu to aizmirsusi.

Un dþinkstçja tie telefona vadi. To es arî atceros. Un tad es biju visus spçkus zaudçjusi, un tad es knapi

varçju paiet. Lçnâm, lçnâm, lçnâm es gâju. Bija jau nakts, gâju uz to mâju. Un mana mammulîte tur

uz soliòa sçdçja un mani gaidîja. Nu es viòai pateicu, arî nomierinâju viòu, ka viss ir cauri. Un mçs

uz vienas lâviòas abas saspiedâmies, sagaidîjâm gaismu un soïojâm atpakaï uz mâjâm.

121

ALA MUTVÂRDU VÇSTURES VÂKÐANAS PROJEKTS –“DZÎVESSTÂSTI TRIMD”

Maija Hinkle

Otrâ pasaules kara beigu posmâ, padomju armijai atgrieþoties Latvijas teritorijâ, apmçram

150 000 Latvijas iedzîvotâju atstâja Latviju, meklçdami patvçrumu rietumu valstîs1, bet pçc bçgïunometnçm Vâcijâ lielâkâ grupa, 40 000, eventuâli nonâca Amerikas Savienotajâs Valstîs2 , kur viòi

izveidoja vçl joprojâm aktîvas kopienas Amerikas mçrogâ, kâ arî visâs lielâkâs pilsçtâs Amerikas

ziemeïaustrumos, rietumos un vidienç. 1989. gada skaitîðanâ ASV dzîvoja mazliet vairâk kâ

100 000 latvieðu izcelsmes Amerikas pilsoòu.3

Kas bija ðie bijuðie Latvijas iedzîvotâji, kas vçl joprojâm, vairâk kâ 50 gadus vçlâk, uzskata

sevi par latvieðiem? Ko viòi bija piedzîvojuði ðinî vçtrainâ gadsimtâ, atstâjot savas mâjas un Latviju

kara apstâkïos, karojot daþreiz pat vairâkâs armijâs, izveidojot dzîvi pavisam jaunos apstâkïos

Amerikâ? Kâ un kâdçï viòi palika latvieði multikulturâlâ un milzîgâ Amerikas vidç? Kâ viòi

izaudzinâja joprojâm latviskas nâkamâs paaudzes? Kâdas garîgâs vçrtîbas viòi paòçma lîdzi no

Latvijas, kas bija jâmaina? Un kas viòi ir tagad, kad Latvija ir atkal neatkarîga valsts? Kâdu lomuviòi ir spçlçjuði Latvijas dzîvç un kâdu lomu viòi spçlç tagad, jaunatgûtâ, neatkarîgâ Latvijâ?

Viòu pieredze un piedzîvotais arî ir daïa no visas latvieðu tautas vçstures, tâpat kâ tâ ir daïa no

Amerikas etnisko kopienu un imigrâcijas vçstures.

Lai dokumentçtu un pçtîtu Amerikas latvieðu un viòu pçcteèu pieredzi, 1997. gadâ Amerikas

Latvieðu apvienîbas Kultûras nozare sâka Amerikas latvieðu un bijuðo Latvijas iedzîvotâju

dzîvesstâstu vâkðanu interviju formâ galvenokârt audiokasetçs, daþreiz arî videoierakstos. Projekta

mçríis ir ne tikai savâkt pçc iespçjas daudz un daþâdus dzîvesstâstus, individuâlo cilvçku pieredzi,

bet arî ðos materiâlus apstrâdât un darît pieejamus plaðâkai publikai, atdot tos “atpakaï

sabiedrîbai” gan Latvijâ, gan Amerikâ. Amerikas Latvieðu apvienîbas Mutvârdu vçstures projektu

(ALA-MV) vada Dr. Maija Hinkle, sâkuma periodâ – arî prof. Inta Gâle-Kârpentere (Carpenter).

Projekta metodes:Gandrîz visus darbus projektâ veic apmâcîti talcinieki. Projekta metodes lîdzinâs ekspedîcijai

“Dzîvesstâsts – Latvijâ”, jo mçs ne tikai lietojam tâs paðas dokumentâcijas formas, bet arî pirmie

Amerikas projekta intervçtâji bija Latvijas ekspedîciju “absolventi”. Tâ kâ mûsu lîdzekïi irierobeþoti un Amerikâ pilsçtu atstatumi ir milzîgi lieli, tad pçc kopçjâm apmâcîbâm intervçtâji

strâdâ samçrâ izolçti, katrs savâ pilsçtâ.

Svarîgu daïu projektâ ieòem talcinieku un intervçtâju apmâcîbas, ko var iegût trîs veidos:

1) nedçïu garâs ievirzçs 3x3 nometnçs, 2) vienu dienu garos apmâcîbu seminâros, 3) ekspedîcijâ

“Dzîvesstâsts – Latvijâ”. Vissekmîgâkâ apmâcîðanas metode ir bijusi dzîvesstâstu ievirzçs 3x3

1 A. Plakans, The Latvians, a Short History, The Hoover Institution, 1995. p. 158.2 A. Plakans, The Latvians, a Short History, The Hoover Institution, 1995. p. 158. Ja ðiem bçgïiem mçspieskaitâm arî 30 000 Latvieðu leìiona karavîru (ibid. 152. lpp.), tad aptuveni 180 000 cilvçku atstâja Latviju, laibçgtu uz rietumu valstîm. No tiem ap 100 000 tur nokïuva tikai pçc kara beigâm.3 ibid., p. 119.

122

nometnçs, jo ar ik dienas divarpus stundu garâm apmâcîbâm pietiek laika gan lekcijâm, gan

praksei, gan diskusijâm. Ja iespçjams, lietojam arî mâcekïa sistçmu. Lai atvieglotu intervçtâjudarbu un vienveidotu pieeju, publicçjâm “Rokasgrâmatu intervçtâjiem”4 un izveidojâm

jautâjumus un jautâjumu kategorijas5.

Lîdz ðim esam apmâcîjuði 134 interesentus un potenciâlus intervçtâjus astoòâs 3x3 nometnçs6 ,6 vienu dienu seminâros7 un ekspedîcijâ “Dzîvesstâsts – Latvijâ”8 . No tiem 28 ir arî vadîjuði vai

piedalîjuðies kâdâ intervijâ, daþi tikai vienreiz, daþi ïoti daudzas reizes9 . Sirsnîgs paldies viòiem.Katra intervija, sagatavoðanâs intervijai un pçcintervijas apstrâde prasa ne tikai lielu laika

ieguldîjumu, bet arî milzîgu radoðâs enerìijas patçriòu.

Kâdus stâstîtâjus mçs meklçjam? Lai gan atïaujam talciniekiem izvçlçties autorus, mums ir

potenciâlu intervçjamo saraksti, ko mçs esam dabûjuði daþâdos forumos, un ieteikumi, kâ izvçlçtiesautorus. Mçs ieteicam sâkt ar vecâka gada gâjuma cilvçkiem, labiem stâstîtâjiem, cilvçkiem, kam

ir kâdi seviðíi piedzîvojumi vai devums vçsturiskos notikumos, kultûrâ vai apkârtnes dzîvç,cilvçkiem ar rezumçjoðu, vçrtçjoðu pieeju savai dzîvei un notikumiem. Rezultâtâ daudzi mûsu

uzklausîtie autori ir bijuði ïoti darbîgi, savai apkârtnei un sabiedrîbai daudz dodoði, radoði,intelektuâli cilvçki.

Kolekcijas raksturojums:Esam ierakstîjuði ap 160 dzîvesstâstu no vienas lîdz 20 stundu garumâ. Vairums interviju ir

aptuveni divu stundu garas; viena ilgst 17 stundas, viena – 20, kopâ – 430 stundas. Parasti intervijâ

piedalâs tikai autors un intervçtâjs un to pabeidzam vienâ sesijâ.

97% interviju ir ar Otrâ pasaules kara bçgïiem vai viòu pçcnâcçjiem, kas no Vâcijas bçgïu DP

nometnçm iebrauca Amerikas Savienotajâs Valstîs no 1949. lîdz 1951. gadam. Pârçjâs ir ar ebrejiemun vienu amerikânieti, kam vîrs ir latvietis. Divas intervijas ir angïu valodâ, viena – vâcu un

pârçjâs – latvieðu. 2/3 autoru ir vîrieði, daudzi no tiem bijuðie leìionâri. Daþi diençjuði ne tikaileìionâ, bet arî Latvijas armijâ, Sarkanâ armijâ vai karojuði ASV armijâ Korejâ. 2/3 ir vecumâ no

70 lîdz 90 gadiem; divi ir vecâki par 100 gadiem. 63% ir beiguði vai apmeklçjuði universitâti, daïaiir arî augstâki grâdi.

Vairâkums autoru ir daþâdu profesiju pârstâvji un sabiedriski darbinieki. Daudzi ir

darbojuðies gan savâ profesijâ, gan citâs jomâs, seviðíi literatûrâ, politikâ, sabiedriskâ darbâ.Daþi piemçri:

• Rakstnieki, þurnâlisti: Jânis Klîdzçjs, Nikolajs Kalniòð, Laima Kalniòa, Valija Ruòìe,Oïìerts Cakars, Arturs Rubenis, Ojârs Rubenis, Kârlis Íuzulis

• Mâcîtâji: Eduards Putniòð, Gustavs Kòess-Kòezinskis, Aleksandrs Veinbergs

• Politiíi, advokâti: Gunârs Meierovics, Jânis Priedkalns, Jânis Jurjâns

• Profesori un skolotâji: Jânis Petrièeks, Valija Priedîte

4 Rokasgrâmatu izstrâdâja projekta talcinieki, òemot Cleveland Ethnic Heritage Program par paraugu.5 Pirmo jautâjumu komplektu izveidoja prof. Inta Gâle-Kârpentere; projektam tâlâk veidojoties, irmainîjuðies arî jautâjumu galvenie pavedieni. Jaunâs tçmas un virzienus izstrâdâja Maija Hinkle.6 Ievirþu vadîtâji: Maija Hinkle, Biruta Abula, Inta Gâle-Kârpentere, Ruta Eihenfelde, Mâra Zirnîte, BaibaBela-Krûmiòa, Ginta Elksne7 Vadîjusi: Maija Hinkle8 Vadîtâji: Mâra Zirnîte, Augusts Milts, Maija Hinkle, Paulis Lazda, Mâra Lazda9 Talcinieki, kuri lîdz ðim ir intervçjuði: Biruta Abula, Ausma Briede, Guna Asone, Rûta un Helmûts Eichenfeldi,Zane Elksnîte, Arnolds Golds, Maija Grendze, Gunta Harvija (Harvey), Maija Hinkle, Edîte Irbe, Astrîda Jansone,Lauris Kalniòð, Inta Gâle-Kârpentere, Francis Kreèko, Miervaldis Lazdiòð, Mâra Lipace, Boriss Mangolds,Dagnija Neimane, Maija Neimane, Rita Petrièeka, Inâra Reine, Alvils Rumpçteris, Aina Serdâne, Inta Ðrâdere,Ansis Uibo, Zigfrids Zadvinskis, Dzidra Ziedone

123

• Mâkslinieki, daiïamatnieki, mûziíi: Andrejs Jansons, Ilmârs Rumpçters, Kïaviòu Juris,

Maija Neimane, Saða Pariòð, Arnolds Sildegs, Elza Reinberga

• Uzòçmçjs, finansists: Oskars Hercs

• Sabiedriski darbinieki: Maija Medne, Ingrida Jansons, Miervaldis Janðevics, Krista Liepiòa,

Lidija Bâlçna, Izabella Osîte, Staòislavs Dulevskis, Lidija Bçrziòa, Valfrîds Spuntelis, VilisMiíelsons, Francis Kreèko, Voldemârs Sproìeris, Andris Padegs, Teodors (Tedis) Zieriòð

Ierakstu apstrâde, pieejamîba:Visi ieraksti ir kataloìizçti ar pamatinformâciju par autoru un interviju, ieskaitot intervijas

kopsavilkumu, galvenâm tçmâm, intervijâ pieminçto cilvçku sarakstu un autora îpaðo pieredzi.

Daudzas intervijas ir atðifrçtas, bet tikai daþas ir arî rediìçtas. Daþâm intervijâm pievienotipersonu autobiogrâfiski teksti. Aptuveni treðai daïai interviju ir arî indekss. Lielâkajai daïai

interviju ir pievienotas fotogrâfijas. Daþas intervijas ir tulkotas angliski.

Visu ALA–MV kolekcijas interviju kopijas ir novietotas un pieejamas Nacionâlâ mutvârdu

vçstures kolekcijâ Latvijas Zinâtòu akadçmijas FSI, Rîgâ. Ierakstu oriìinâli tiks novietoti Minesotasuniversitâtes Imigrâcijas vçstures dokumentâcijas centrâ, Mineapolç, MN, ASV. Kopijas nododam

arî paðam autoram. Paðlaik kopijas ir arî pieejamas pie projekta vadîtâjas Maijas Hinkles.

Divi ALA–MV interviju apraksti ir pieejami internetâ, Latvijas dzîvesstâstu programmas,

NMV mâjas lapâ www.dzivesstasts.lv

Ieskats kolekcijâ:Intervijâs pieminçtie laika posmi aptver notikumus no 18. gadu simta lîdz mûsdienâm, bet

ìeografiskâ panorâmâ autori izstaigâ ne tikai daudzas vietas Latvijâ, Krievijâ, Vâcijâ un Amerikâ,bet ir dzîvojuði gandrîz vai pa visu pasauli, ieskaitot Pakistânu, Saûda Arâbiju, Spâniju, Brazîliju,

Austrâliju, Angliju, Kanâdu un Koreju.

Daþas intervijas satur bagâtîgu un detalizçtu informâciju, kas varçtu seviðíi noderçt

vçsturniekiem un sociâlo zinâtòu pçtniekiem, kamçr citas paver daudz personîgâku ieskatuindividuâlâ cilvçka piedzîvojumos un pieredzç ðinî dramatiskâ laikmetâ.

Interviju tçmas var sadalît divâs lielâs kategorijâs: tâs, kas ir vienâdas gan Latvijas, gan

Amerikas latvieðu stâstos, un tâs, kas ir specifiskas un raksturîgas Amerikas stâstiem.

Pie pirmâs kategorijas pieder tâs stâstu daïas, kur tiek apskatîti notikumi un personîbas

pirmskara Latvijâ, kâ arî pirmo – krievu un vâcu okupâciju laikâ, un tâs stâsta daïas, kas atspoguïoautora dzîves vçrtçjumu, laimîgos un grûtos brîþus, garîgâs un latviskâs vçrtîbas un dzîves pieeju,

un bieþi arî radoðo darbu. Daþi autori spilgti apraksta pirmskara personîbas Latvijâ. Piemçram,Gunârs Meierovics stâsta par savu tçvu, pirmo Latvijas ârlietu ministru, Zigfrîdu Annu Meiero-

vicu, un Irçne Celtniece raksturo pazîstamus Latvijas Universitâtes profesorus. Daþos stâstosautori uzsver garîgo vçrtîbu lomu viòu dzîvç, piemçram, Karinas Burdas un Ievas Câlîtes

(prâvesta Jura Câlîða mâtes) stâstos dominç kristietîbas tçma, bet Kïaviòu Jura stâstos – diev-turîba un latviskâs vçrtîbas.

Amerikas stâstiem specifiskâs un raksturîgâs tçmas ir ïoti plaðas un tiek iedalîtas ðâdi: 1) kara-vîru pieredze, leìions, gûsts; 2) civiliedzîvotâju aizbraukðana no Latvijas, motivâcija, emocijas,

pieredze karâ un pçc kara; 3) dzîve bçgïu DP nometnçs Vâcijâ; 4) ieceïoðana un pirmie gadiAmerikâ, izdzîvoðanas stratçìijas, izglîtîba; 5) latvieðu organizçðanâs un organizâcijas: draudzes,

centrâlâs un vietçjâs organizâcijas, sabiedriskie darbinieki, prese; 6) latvieðu kultûras dzîve,radoðie mâkslinieki; 7) latvieðu nâkamâs paaudzes: skolas, ìimenes, studijas, nometnes; 8) attiecîbas

ar amerikâòu sabiedrîbu un kultûru; iekïauðanâs Amerikas dzîvç; 9) attiecîbas ar Latviju un

124

latvietîbu: kâ palika latvietis un kâdçï, kâ sevi definç tagad, kâdas ir attiecîbas ar tagadçjo Latviju,

kâdçï nebrauc atpakaï dzîvot Latvijâ; 10) Amerikas latvieðu stâsti, kuri ir atgriezuðies Latvijâ uz

dzîvi; 12) intervijas ar citu tautîbu autoriem, kas saistîti ar Latviju.

Lai dotu mazu ieskatu kolekcijâ pieejamâm bagâtîbâm, esmu izvçlçjusies seðas intervijas vai

interviju daïas, kas ilustrç vienu vai vairâkas no minçtâm tçmâm.

Pirmie èetri stâsti ir izvilkumi no daudz garâkâm intervijâm. Izvçlçtie izvilkumi ilustrç

specifiskas tçmas un aspektus Amerikas stâstos. Par intervijâ apskatîtâm, bet izvilkumânepieminçtâm tçmâm es dodu îsu kopsavilkumu katras intervijas ievadâ.

Mâras Lipaces un Irçnes Celtnieces dzîvesstâstu izvilkumi uzskatâmi un dramatiski parâda

civiliedzîvotâju pieredzi Otrajâ pasaules karâ, mçìinot izbçgt no otrreizçjas padomju armijasokupâcijas. Mâra Lipace ir viena no nedaudziem, kam izdevâs izglâbties, kad 1945. g. janvârî

Baltijas jûrâ krievu zemûdeòu torpçdas nogremdçja bçgïu kuìi “Wilhelm Gustloff”.10 IrçneCeltniece dzemdçja savu ceturto bçrnu meþa mâjâ Pomerânijâ, îsi pçc padomju armija pâròçma

apgabalu.

Seko Kïaviòu Jura stâsts. No 17 stundu gara stâstîjuma es izvçlçjos tâs intervijas daïas, kur

autors runâ par 1) karavîra pieredzi, 2) rotkalðanu un latvisko un pats savu dzîves ziòu. KïaviòuJura kara stâsts ir personîgs, detalizçts un aizraujoðs, ïaujot lasîtâjam izjust kara ðausmas, trakumu

un to “dullumu”, kâ autors saka. Pârçjais izvilkums ilustrç vienu no mûsu projekta galvenâm tçmâm:garîgâs un latviskâs vçrtîbas. Kas ir tâ dziïâkâ vçrtîba, tas svçtums, kas ir vadîjis autora dzîvi?

Oskara Herca stâsta izvilkums attçlo Amerikas latvieða ïoti veiksmîgo darbîbu Amerikasdarba pasaulç, saskari ar amerikâòu sabiedrîbu un saitçm ar Latviju.

Nâkamâs divas intervijas piedâvâju visâ pilnîbâ, nedaudz rediìçtas.

Elizârs Rabinoviès ir 101 gadu vecs Latvijas ebrejs, kas iebrauca Amerikâ 91 gada vecumâ.Viòa dzîvesstâsts pârstâv nelatvieða, Latvijas pilsoòa pieredzi un 100 gados iegûtâs dzîves atziòas.

Kârïa Íuzuïa dzîvesstâstu izvçlçjos tâdçï, ka autors ir bijis aktîvs dalîbnieks vadoðos posteòos

vairâkâs trimdas organizâcijâs un viòa darbîba daþâdos dzîves posmos sîki, detalizçti un bagâtîgipârstâv veselu rindu Amerikas stâstu tçmu: leìionâru pieredzi, pçckara laiku Vâcijâ un karavîru

nometnes, Daugavas Vanagu dibinâðanu, palîdzîbas un kultûras aktivitâtes, Latvieðu teâtri Vâcijâun ASV, trimdas latvieðu centrâlo organizâciju darbîbu (ALA, PBLA), it seviðíi Latvijas neatkarîbas

atgûðanas laikâ, neatkarîgâs Latvijas valdîbu un politiku, un preses darbîbu, galvenokârt AmerikasBalsî. Autors izvçrtç daþu trimdas organizâciju darbîbu, Latvijas un trimdas attiecîbas un citus

aktuâlus tematus. Stâstîjumâ milzîgi daudz informâcijas.

Pie Kârïa Íuzuïa intervijas teksta pievienoju autora un intervijas aprakstu, lai parâdîtu,

kâdâ veidâ ALA–MV kolekcijas intervijas ir dokumentçtas un tanîs ietvertâ informâcija pieejamainteresentiem. Apmçram 20% intervijâm ir arî detalizçts indekss.

Pçdçjâ intervija ðinî nodaïâ pârstâv Birutas Abulas projektu “Ciems Latvija”.

Ðinî izlases daïâ ievietotâs intervijas vadîja Biruta Abula, Gunta Harvija (Harvey), MaijaHinkle, Rita Petrièeka, Inâra Reine un Dzidra Ziedone. Liels paldies viòâm un tulkotâjiem

Aijai Blittei, Aigaram Brantam, Mirdzai Eglîtei, Edîtei Irbei, Mârai Lazdai un Intai Ðrâderei.

10 Vâcu valodâ 2002.gadâ iznâca grâmata: Guenter Grass, “Im Krebsgang”. Ðî grâmata tulkota arî angliski:Crabwalk, 2002, Harcourt, Inc. (MH)Ðis notikums Gintera Grasa grâmatas Crabwalk (2002., Harcourt, Inc.) ievadâ ir raksturots kâ “visbaigâkâ unupuru ziòâ vislielâkâ jûras katastrofa cilvçces vçsturç” (“the deadliest maritime disaster of all time”).

125

ALA-MV izvilkumus es nedaudz rediìçju galvenokârt tâdçï, lai mazinâtu atkârtoðanos un

atvieglotu lasîðanu. Daþreiz secîba ir mazliet pârkârtota. Es lietoju ðâdus apzîmçjumus:

( ) – apaïajâs iekavâs likti stâstîtâja vârdi, kas paskaidro situâciju vai sarunas priekðmetu

un intonatîvi vai pçc runas âtruma atðíiras no pârçjâ teikuma

( ) – apaïajâs iekavâs slîpajâ rakstâ (kursîvâ) – sveðvârdi, tulkojumi vai îpaðvârda rakstîba

oriìinâlvalodâ. Angïu un vâcu valodas tekstus tulkojusi Maija Hinkle; krievu –

atðifrçtâja.

[ ] – kvadrâtiekavâs likts nepateikts vârds, kura trûkums apgrûtina teksta sapraðanu

[ ] – kvadrâtiekavâs slîpajâ rakstâ (kursîvâ) – komentâri par intervijas norisi vai stâstîtâja

intonâciju

Bibliogrâfija ievadam un ALA-MV kolekcijas intervijâm:

ALA–MV dalîbnieki, Rokasgrâmata intervçtâjiem, ALA, 1999.

Andrew Ezergailis, Holocaust in Latvia 1941–1945, The History Institute of Latvia and the UnitedStates Holocaust Memorial Museum, Washington, DC, 1996.

Pçtîjums par kuìa “Wilhelm Gustloff” bojâ eju, “Discover” TV programma, 2003. gada 21. maijs.

Gunter Grass, Crabwalk, Harcourt, Inc., 2002.

Inta Gale Carpenter, Festival as Reconciliation: Latvian Exile Homecoming in 1990, Journal ofFolklore Research, vol. 33., no. 2, 1996.

Peter Schneider, The Germans are Breaking an Old Taboo, New York Times, Jan. 18, 2003, p. B8A.Plakans, The Latvians, a Short History, The Hoover Institution, 1995.

126

NMV 786

MÂRA LIPACE

Intervija: 1998. gada 27. augustâ, Katskiïos, NY, ASVIntervçja: Dzidra Ziedone un Gunta Harvija

Atðifrçja: Aija SiltânePublikâcijai sagatavoja: Maija Hinkle

Mâra Lipace ir dzimusi Rîgâ, 1938. gadâ pârtikuðâ ìimenç. Tçvs beidzis Latvijas Universitâti argrâdu inþenierzinâtnçs, vâcu okupâcijas laikâ ir direktors fabrikâ “Aldaris”, mâte – skolotâja. Ìimençèetrus gadus vecâks brâlis. Lîdz 1944. gadam visa ìimene dzîvo Rîgâ, “Aldara” fabrikas dzîvokïu korpusâ.

Otrâ pasaules kara beigu posmâ, 1944. gadâ, mâte, dçls un seðus gadus vecâ meitiòa Mâra dodasbçgïu gaitâs uz Vâciju, kur viòi piedzîvo “baigâko un upuru ziòâ vislielâko jûras katastrofu cilvçcesvçsturç” 11, kad 1945. gada janvârî Baltijas jûrâ krievu zemûdeòu torpçdas nogremdçja bçgïu kuìi“Wilhelm Gustloff”.

Intervijas fragmentâ Mâra stâsta par kuìa bojâ eju. Tas spilgti ilustrç briesmas un grûtîbas,kâdas piedzîvoja civiliedzîvotâji un bçgïi kara apstâkïos. Fragments ir rediìçts, galvenokârt, laimazinâtu atkârtoðanos. Secîba daþreiz ir pârkârtota.

Mâra Lipace: Mçs izbraucâm no Latvijas 44. gadâ. Mans tçvs vçl palika Latvijâ, jo viòð bija

saistîts darbâ, bet, tâ kâ viòð baidîjâs, ka tad, kad fronte sabruks, krievi ienâks atpakaï Latvijâ,

viòð izkârtoja, lai mçs – mamma, brâlis un es – tiktu ârâ no Latvijas. Viòð izkârtoja mums apmeðanos

Gotenhâfenâ pie saviem attâliem radiem. Tur mçs nodzîvojâm no 44. gada lîdz 45. gada janvârim.

Tçvs pats atstâja Latviju taisni pirms krievu ienâkðanas, pârceïoties uz vienu vietu Vâcijâ, kur viòð

bija atradis darbu.

Kad krievu fronte tuvojâs Dancigai un Gotenhâfenai, arî mums bija laiks bçgt no turienes

projâm, ja negribçja palikt pie krieviem. Tanî laikâ tajâ rajonâ – pie Dancigas, 45. gada ziemâ –

bija jau ïoti liela cilvçku drûzma ar daudziem bçgïiem. Karð gâja uz beigâm, vâcieðiem jau sâka

trûkt kara un transporta materiâli. Tâ kâ visapkârt jau bija ielenkums, tad daudz bçgïi un cilvçki,

kas gribçja tikt no turienes ârâ, brauca ar kuìi. Ideja bija braukt ârâ no Dancigas, braukt pa

Baltijas jûru un pârcelt visus pasaþierus uz kâdu citu, droðâku vietu Vâcijâ. Viens no kuìiem, kas

bija tam mçríim rezervçts un lietots, bija “Wilhelm Gustloff”. Es pastâstîðu par mûsu pieredzi uz

ðî kuìa.

“Wilhelm Gustloff”’ bija sagatavots kâ bçgïu transports. Mçs ar manu brâli, kuram bija 10

gadi (man bija 6 gadi), un mana mamma, mçs dabûjâm biïetes braukt ar “Wilhelm Gustloff”. Tâ

kâ es tikko biju izslimojusi masalas, mana mamma mani uzlika uz kamaniòâm, un mçs braucâm

uz ostu, lai mçs tiktu uz kuìa. Tas bija janvâra beigâs 45. gadâ. Kuìî mçs dabûjâm vietu vienâ lielâ

zâlç vairâk augðstâvâ, kur mçs apmetâmies uz matraèiem.

Kuìî tika ielâdçti ïoti daudz bçgïu. Tur bija arî ievainoti zaldâti, tur bija daïa no Vâcijas

zemûdenes komandâm. Cik es esmu lasîjusi, tad apmçram 6000 cilvçkiem bija pârdotas biïetes,

kas bija rezervçtas. Pâris dienu laikâ visi sakâpa kuìî, kuìis tika pielâdçts un sataisîts. Viss notika

lielâ haosâ.

Mçs izbraucâm 1945. gadâ 30. janvâra pçcpusdienâ. Kad kuìis izbrauca ârâ jûrâ, viòam

piebrauca klât vçl viens mazâks kuìîtis ar bçgïiem, un vçl citi bçgïi tika ielikti “Wilhelm Gustloff”.

11 Guenter Grass, Crabwalk, 2002., Harcourt, Inc., ievadâ.

127

Lai gan pavisam skaidri nav zinâms, bet domâ, ka kopskaitâ uz kuìa bija apmçram 8000 cilvçku.12

Pilnîgi pierâdîts ir, ka ir bijis 6000.

Kuìim nebija lîdzi parastais apsargs – laivas, piemçram, torpçdlaivas, kas meklçja torpçdas.

To pavadîja tikai viena transportlaiviòa. Tâ kâ kuìim nebija neviens, kas viòu varçja pasargât no

torpçdâm, tad apkalpe bija domâjusi par to, ko vislabâk darît: vai braukt, cik âtri vien var, vai

braukt tâdâ zigzag formâcijâ, lai torpçdas viòu neskartu. Esot bijuðas nesaskaòas par to, kâ rîkoties.

Es atceros, ka sniga sniegs un bija ïoti auksts jau pçcpusdienâ. Mçs bijâm apmetuðies uz

matraèiem lielâ istabâ. Pçc pâris stundâm tajâ vakarâ kuìi torpedçja kâdas trîs krievu zemûdenes.

Par ðo notikumu ir sarakstîtas divas grâmatas angliski. Viena saucas “The Cruelest Night”(“Neþçlîgâkâ nakts”), kam autors ir Kristofers Dobsons (Christopher Dobson), un otra ir “TheDamned don’t Drown” (“Nâvei nolemtie neslîkst”).

Gunta Harvija: Vai krievu zemûdenes nezinâja, ka jûs esat bçgïu kuìis, jeb viòi zinâja?

Mâra Lipace: To es noteikti nezinu, ko tas zemûdenes kapteinis, krievs, domâja, kad viòð

redzçja mûsu kuìi. Es nezinu, ko viòð domâja. Bet pçc tam tika spriests par to, vai pçc kara

likumiem viòð to darîja likumîgi, vai viòam vajadzçja to darît. Cik es zinu, viòð netika sodîts, jo

tur tomçr bija arî vâcu zemûdenes zaldâti, ne tikai bçgïi un ievainotie cilvçki.

Kad torpçdas bija trâpîjuðas kuìim, ïoti âtrâ laikâ kuìis sâka sagâzties uz vienu pusi. Tâ kâ

mçs bijâm vienâ no augðçjâm zâlçm, mçs bijâm ïoti labâ vietâ, daudz laimîgâki nekâ tie, kas

atradâs kuìî daudz zemâk. Es atceros, ka mana mamma paòçma mani pie rokas un mçs pa

koridoru caur daudz citiem cilvçkiem lielâ drûzmâ gâjâm augðâ uz platformu, kur bija glâbðanas

laivas. Tâ kâ kuìis bija tâ pârlâdçts ar cilvçkiem un tas tika sagatavots lietoðanai tik îsâ laikâ, tad

nebija pietiekami glâbðanas laivas visiem cilvçkiem, nekâdâ ziòâ. Daudz paredzçto glâbðanas

laivu iztrûka.

Es atceros, ka mçs drûzmâ stâvçjâm. Kuìis jau bija ïoti slîpi sagâzies. Tad es atceros, ka mçs

pazaudçjâm manu brâli. Mans brâlis vairs nebija pie mums. Bija tikai mana mamma un es. Viòa

turçja mani pie rokas.

Es personîgi neatceros nekâdas drausmîgas lietas, kas tur notika, lai gan es esmu par to lasîjusi,

ka cilvçki ðâva viens otru nost, jo viòi zinâja, ka viòiem nebija nekâds veids, kâ viòi varçs izglâbties.

Bet, ko es atceros, ir, ka mana mamma un es, mçs abas stâvçjâm tajâ lielâ cilvçku drûzmâ, un

ka pçc kâda laika lielâ cilvçku drûzma vairâk tur nebija. Es nezinu, kur tâ palika. Es atceros, ka

mana mamma mani paòçma rokâs un pasniedza mani vienam vîrietim, un viòð mani ielika

glâbðanas laivâ. Mans brâlis jau bija pazudis no mums. Es atceros, ka mana mamma tur stâvçja

un mana mamma palika. Tâ bija pçdçjâ reize, kad es redzçju savu mammu.

Es atceros, ka es sçdçju laivâ, un tur bija arî daudzi citi cilvçki. Kad laivu ielaida ûdenî, tâ

atsitâs pret kuìi. Ûdens nâca iekðâ no abâm pusçm, bet ne tik daudz, lai laivu nogremdçtu. Es

atceros, ka mçs atsitâmies pret kuìi, bet tad kaut kâ mçs aizslîdçjâm no kuìa projâm. Es neatceros,

vai laiva tika airçta vai brauca ar motoru. Es tikai atceros, ka bija ïoti lieli viïòi un laiva pa viïòiem

brauca augðâ un lejâ. Es sçdçju starp 2 cilvçkiem un turçjos pie sçdekïa. Bet es neatceros, ka es bûtu

ïoti satraukta. Es arî neatceros, ka es ðausmîgi saltu. Bet es atceros, ka mçs braucâm laivâ un es

skatîjos, kâ lielie viïòi gâja gar abâm pusçm.

Nâkamais, ko es atceros (un mana atmiòa nav vairs tik skaidra par visu ðito, jo es biju tikai

6 gadus veca), ka es tâlumâ redzçju, kâ kuìis sagriezâs un nogâja dibenâ. Kuìim bija gaismiòas.

12 Pçteris Ðneiders savâ rakstâ “The Germans are Breaking an Old Taboo”, New York Times, 2003. gada 18.janv., B8. lappuse, piemin, ka uz kuìa atraduðies vairâk kâ 9000 pasaþieru, lielâkâ daïa no tiem sievietes – jûrasizpalîdzes un bçrni. Televîzijas programmas “Discover”, 2003. gada 21. maijs, filmas autori, lietojot jaunâkâsdatormodelçðanas metodes, aprçíinâjuði, ka bijuði ap 10 600 pasaþieru. (MH)

128

Kuìis nogâja dibenâ 70 minûðu laikâ no tâ laika, kad torpçdas viòu skâra. Pagâja tikai tik îss laiks,

kamçr viòð nogrima.

Tad, ko es atceros, ir, ka mçs braucâm pa viïòiem un ieradâs torpçdlaiva, kas nolaida tîklus

un mçìinâja tumsâ uzòemt cilvçkus. Mçs piebraucâm klât. Man apsçja ðòori; es turçjos pie ðòores,

un mani uzvilka augðâ kuìî. Es sçdçju torpçdu laivâ uz mucas. Man kâjas bija slapjas; man novilka

zeíes, lai gan es biju labâ stâvoklî. Es tikai atceros, ka es biju slapja. Tad es atceros, ka laivâ bija

liels sitiens, tâ, ka laiva it kâ sagriezâs. Viòi lika laivâ kaut kâdus bumbu spridzinâtâjus, un tâdçï

es dzirdçju sitienus. Tas ir viss, ko es personîgi atceros no “Wilhelm Gustloff” kuìa bojâ ejas.

Cik es zinu, torpçdlaiva uzòçma tikai kâdus pâris simtus cilvçku no 8000 cilvçkiem, kas

varçja bût kuìî. Ieradâs vçl viena laiva, kas uzòçma vçl kâdus 250 cilvçkus. Daþas mazâkas laiviòas

esot uzòçmuðas mazâkas grupiòas. Ir savâktas ziòas, ka varbût ne gluþi 1000 cilvçki tika izglâbti.

Pçc tam torpçdlaiva aizveda mûs uz Sasnecu, kur bija kuìis, kas bija rezervçts kara invalîdiem

vai slimniekiem – tâ kâ tâds Sarkanâ Krusta kuìis. Tur mani ielika kopâ ar citiem bçrniem.

Mana nâkamâ atmiòa ir, ka vairâkas dienas vçlâk es stâvu rindâ un ka mums saka, ka mûs

sûtîs uz bâreòu namu. Es neatceros, ka es bûtu bijusi ïoti satraukta. Es tikai stâvu rindâ, un garâm

nâk mans brâlis, kas ir 10 gadus vecs! [smejas] Tâ mçs satikâmies. Arî viòð bija dzîvs, un viòam

bija mûsu tçva adreses. Lîdz ðim mums nebija bijis nekâdu sakaru ar papu. Bet brâlis jau tajâ

vecumâ bija diezgan izdarîgs, un tur bija arî palîdzîbas aìentûras, tâ kâ kaut kâdâ veidâ, es

nezinu, tieði kâ, brâlis izkârtoja un sarunâja, ka mçs varam doties ceïâ pie papus. Bet tâpçc, ka bija

karð un fronte sâka nâkt uz priekðu, mçs lîdz turienei netikâm, kur bija mûsu paps.

Gunta Harvija: Vai jûs veda tikai vienus paðus?

Mâra Lipace: Mçs bijâm abi divi. Kaut kâ mums bija sagâdâta biïete, un mçs bijâm ceïâ.

Gunta Harvija: Tikai vieni paði? Jums nebija nekâda pavadoòa?

Mâra Lipace: Tas bija kaut kâ ar tâm organizâcijâm, kas tad darbojâs Vâcijâ. Bet mçs netikâm

tur, kur bija paredzçts.

Mçs palikâm vienâ vâcu ìimenç, kas mûs uzòçma. Es vâciski runâju. Vâcu ìimene bija laba pret

mums, lai gan mana galvenâ atmiòa no tâ laika ir, ka es arvien biju izsalkusi. Es sçdçju uz mâjas

trepçm un gaidîju, kad bûs kartupeïi, ko çst. Es visu laiku domâju par çðanu; man arvien gribçjâs çst.

Mans brâlis aizrakstîja manam tçvam; tçvs vçstuli saòçma, un tâ mums atkal radâs sakari. Es

domâju, ka tas notika kâda mçneða laikâ.

Pçc kâda laika tçvs atbrauca pie mums un paòçma mûs pie sevis. Mçs staigâjâm pa pilsçtu (es

vairs nezinu pilsçtas vârdu), visapkârt bija drupas. Mans tçvs mani òçma pie rokas, un mçs abi

staigâjâm pa pilsçtu. Un man bija milzîgi liela droðîbas sajûta, ka tagad man ne no kâ nav jâbaidâs,

mans tçvs ir ðeit, kas mani aizsargâs no visa, kas notiks. Tâ mçs atkal satikâmies.

Tçvs mûs aizveda pie manas mammas mâsas. Tad jau karð bija beidzies. Mçs nokïuvâm bçgïu

nometnç. Bet no manas mammas mçs nekad vairs neko nedzirdçjâm. Mana mamma aizgâja bojâ

ar kuìi.

Gunta Harvija: Vai viòa nemçìinâja pati glâbties? Jeb vai viòa kaut ko teica, ka viòai ir

bçrni? Glâbiet!

Mâra Lipace: Viòai nebija iespçja.

Gunta Harvija: Bet tos bçrnus tomçr òçma.

Mâra Lipace: Es atceros, ka mani viòa pasniedza vienam vîram. Visiem bija glâbðanas vestes.

Ja jûs padomâjiet – no tâ cilvçku daudzuma, kas tur bija, cik maz cilvçkiem bija iespçjas izglâbties.

Gunta Harvija: Un tomçr nebija tâda, ko saka “stampede” [paniska skrieðana – MH]?

Mâra Lipace: Bija. Ja lasa grâmatâs, bija “stampede”. Bija tâ. Cilvçki skrçja uz steíiem. Ar

ðautençm matroþi mçìinâja aizturçt cilvçkus, lai viòi nepâròemtu laivas. Bija ðausmîgi gadîjumi,

129

bet es personîgi tos neredzçju un neatceros. Viss, ko es atceros, ir, ka mçs gâjâm augðâ pa vienu

koridoru, ka tur bija cilvçki visapkârt, ka kaut kâ mçs muïïâjâmies uz priekðu, kamçr mçs tikâm

tur, kur bija glâbðanas laivas, un ka tur bija liela cilvçku drûzma. Bet es neredzçju nekâdas

pâridarîbas, lai gan, ja visu lasa, tad daudz kas tur notika. Daudzi cilvçki vienkârði netika ârâ no

apakðçjâm telpâm – tâs bija pârpildîtas. Viòiem nebija nekâdas iespçjas tikt pie glâbðanas laivâm,

un, ja arî viòi tiktu, tur nebija glâbðanas laivas. Tie cilvçki, kas ielçca ûdenî, nevarçja ilgi dzîvot,

jo tas bija viens no aukstâkajiem laikiem ar ïoti aukstu ûdeni. Viòi nosala un noslîka.

Gunta Harvija: Cik ilgu laiku jûs bijât glâbðanas laivâ? Vai tâs divas laivas piebrauca pçc îsa laika?

Mâra Lipace: Kuìis nogrima 70 minûtçs. Mûs uzòçma torpçdlaiva, kas bija viena no vâcu

laivâm, kas ieradâs tur palîdzçt. Tâ bija pirmâ un faktiski vienîgâ, kas spçja uzòemt vairâk cilvçkus.

Gunta Harvija: Tâ ka arî cilvçki, kas bûtu citâs laivâs, nebûtu nekur tâlu tikuði.

Mâra Lipace: Viòi nevarçja tikt, jo kuìis, kas atbrauca ar torpçdlaivu, nevarçja tur ilgi

palikt, jo kuìa apkalpe uz sava radara bija redzçjusi, ka krievu zemûdenes vçl ir netâlu. Viòiem bija

jâizðíiras – vai palikt un gaidît, pa kuru laiku viòi arî varçtu dabût torpçdu, jeb braukt projâm,

kamçr vçl var.

Gunta Harvija: Bet tâs laivas bija vairâkas taèu, ne? Jûs uzòçma divas laivas, vai ne?

Mâra Lipace: Pârskati par katastrofu stâsta, ka tika uzòemti ap 250 cilvçku tanî laivâ, kur es

biju. Statistiski tas ir brînums, ka man bija tâda izdevîba. [smejas] Un mans brâlis arî. Lai gan

viòð nebija kopâ ar mani, arî viòð tika izglâbts.

Gunta Harvija: Vai jûs arî kaut kur reìistrçjâties, ka jûs bijât starp tiem, kas ir izglâbti?

Piemçram, vai kâds grâmatu sarakstîtâjs jûs kontaktçja?

Mâra Lipace: Mani ne. Bet þurnâlisti ir pârskatîjuði visu notikumu, savâkuði faktus un ir tâs

grâmatas uzrakstîjuði.

Gunta Harvija: Tâ ka visus viòi nav mçìinâjuði intervçt, vai ne?

Mâra Lipace: Nç, mani nç. Bet ir pârskati un dati par notikumu, jo kuìa kapteinis pats

izglâbâs. Daudzi cilvçki ir rakstîjuði par ðo notikumu.

Gunta Harvija: Vai tas jums ir ârkârtîgi traumatisks notikums?

Mâra Lipace: Es nevaru teikt, ka taisni tad, kad es to pârdzîvoju, ka es jutos, ka tas bija ïoti

traumatiski. Tas tikai bija kâ fakts. Bet tas ïoti pârmainîja mûsu dzîvi, jo es uzaugu bez mâtes.

Karð beidzâs, un tad mçs bijâm nometnçs. Mçs bijâm ar mâtes radiem, un tad mçs pârgâjâm pie

tçva radiem. Un 49. gadâ, kad man bija 11 gadi, mçs atbraucâm uz Ameriku.

Gunta Harvija: Jûs nekad nemçìinâjât uzrakstît jeb dokumentçt savu pieredzi kuìa traìçdijâ?

Mâra Lipace: Nç. Es to nedarîju. Es arî neesmu seviðíi daudz kavçjusies un domâjusi par ðo

savas dzîves notikumu. Tagad man tas nâk prâtâ vairâk tâpçc, ka mçs visi runâjam par “Titâniku”un par citiem notikumiem. Faktiski tâ ir katastrofa, kur daudz vairâk cilvçku aizgâja bojâ nekâ

“Titânika” traìçdijâ. Tâ ka es domâju, ka to ir vçrts pieminçt. Stâsti un grâmatas, kas to apraksta,

ir ïoti dramatiskas un apraksta to daudz krâðòâk, nekâ es to varu izstâstît, jo manas atmiòas par

notikumu ir tomçr ïoti ierobeþotas.

Gunta Harvija: Mçs gribçtu vçl noskaidrot par jûsu brâli. Kad jûs ðovasar satikâties, ko

brâlis jums teica?

Mâra Lipace: Mçs pârrunâjâm notikumu par “Wilhelm Gustloff” bojâ eju. Es viòam prasîju –

kâ tas bija, kad tu mûs atstâji, pazudi no mums? Un viòð man teica, ka viòð redzçja, ka tur bija

tâda cilvçku drûzma, ka mçs stâvam un nekur netiekam. Viòð bija domâjis, ka viòam jâtiek nost

no kuìa, jo kuìis bija jau ïoti sagriezies uz vienu pusi. Viòam radusies iespçja tikt vienâ glâbðanas

laivâ, un viòð tâpçc vienkârði mûs atstâjis un ticis laivâ. Es viòam prasîju, ko viòð atceras no laika,

kad viòð bija glâbðanas laivâ. Viòð teica, ka viòð esot sçdçjis laivâ un ka viòam esot bijuðas ïoti

130

lielas bailes, ka viòð nogrims, un viòð esot lûdzis Dievu, lai viòð nenogrimtu. Viòð esot bijis ïoti,

ïoti satraukts un sabaidîjies.

Gunta Harvija: Bet jûs toreiz nedomâjât par Dievu? Jûs nemeklçjât kontaktu?

Mâra Lipace: Es neatceros, ka es bûtu bijusi ïoti satraukta. Es atceros, ka es sçdçju laivâ un

turçjos klât pie malâm.

Gunta Harvija: Vai tanî laivâ bija pa lielâkai daïai bçrni jeb lieli cilvçki?

Mâra Lipace: Nç, tur bçrni nebija. Es atceros vairâk lielus cilvçkus. Mans brâlis arî teica, ka

viòð neatceras, ka daudz cilvçku bûtu peldçjuði apkârt ûdenî. Viòð atceras redzçjis laivas un plostus.

Gunta Harvija: Bet tas bija naktî?

Mâra Lipace: Tas bija naktî, bet viòð neredzçja individuâlus cilvçkus, kas bija ûdenî.

1949. gadâ Mâra ar atlikuðo ìimeni dabû izsaukumu uz Ameriku. Mâra uzaug pie Albânijas,Òujorkas ðtatâ, radinieku ârstu ìimenç. Izmâcâs par farmaceiti, visu mûþu ar lielu interesi strâdâsavâ profesijâ. Apprecç Amerikas latvieti, izaudzina divus dçlus, kas abi eventuâli apprecç latvieðuizcelsmes meitenes.

Mâras tçvs strâdâ par tehnisko zîmçtâju, izdara paðnâvîbu 60 gadu vecumâ.

Brâlis iegûst grâdu aeronautikas inþenierzinâtnçs un strâdâ “Beoing” lidmaðînu firmâ visumûþu. Divas reizes precçjies, trîs bçrnu tçvs. Tagad pensionçjies, ceïo un apsaimnieko savusieguldîjumus.

131

NMV 820

IRÇNE CELTNIECE

Intervija: 1991. gada 10. oktobrî, Vaðingtonâ, DC, ASVIntervçja: Maija HinkleAtðifrçja: Aija Siltâne

Publikâcijai sagatavoja: Maija Hinkle

Irçne Celtniece ir dzimusi 1915. gadâ Tallinâ, Igaunijâ, trîs gadu vecumâ ar ìimeni pârbraucdzîvot uz Latviju. Tçvs ir pârlatviskojies igaunis, bet mâte, uzaugusi Igaunijâ, vâcieðu un itâïuizcelsmes. Tçvs vada Vecumnieku virsmeþniecîbu, kur viòð izveido koka skolu, ievelk elektrîbu unkur iegrieþas daudzi Latvijas valstsvîri.

Lîdz piektai klasei guvernantes viòu mâca mâjâs, pçc tam ar mâti un brâli dzîvo Rîgâ, pabeidzRîgas 1. pamatskolu un 2. pilsçtas ìimnâziju ar ïoti labâm sekmçm. 1933. gadâ tiek uzòemta LatvijasUniverstitâtç, Filoloìijas fakultâtç, iestâjas korporâcijâ “Daugaviete”. Intervijâ ar humoru unzîmîgâm, krâsainâm detaïâm apraksta savu apkârtni un cilvçkus, raksturo savus profesorus –Endzelînu, Straubergu, Dâli, Gulbi, u.c., atstâsta eksâmenu, uzòemðanas un sadzîves notikumus.

Vçl studiju laikâ apprecas ar arhitektûras studentu, gadu vçlâk piedzimst pirmais bçrns, meitaAija. Turpina studijas maìistra grâdam. Disertâciju rakstot, jârûpçjas jau par trîs maziem bçrniem,ieskaitot barojamu zîdainîti.

Apraksta 14. jûnija notikumu iespaidu savâ ìimenç, dzîvi Baldonç vâcu okupâcijas laikâ. Pieminebreju strâdniekus Rîgâ. 1944. gadâ vîru iesauc latvieðu leìionâ.

Sekojoðâ izvilkumâ autore apraksta bçgðanu no Latvijas Otrâ pasaules kara beigu posmâ artrim maziem bçrniem un vecâkiem, kad pati bija stâvoklî, ceturtâ bçrna piedzimðanu meþa mâjâPomerânijâ, bçgïu gaitâs krievu armijas okupçtâ zonâ, dzîvi pirmâ pçckara laikâ poïiem atdotâ rajonâAustrumvâcijâ un sareþìîto ceïu uz rietumu zonu Vâcijâ.

Fragmenti spilgti ilustrç grûtîbas, ar kâdâm sievietes, kurâm bija mazi bçrni, tika galâ kara un bçgïulaikâ, kad vîri bija prom karâ. Autores situâciju atviegloja tas, ka viòa bçga kopâ ar saviem vecâkiem.

Teksti ir rediìçti. Tâ kâ autore bija daïu savu atmiòu uzrakstîjusi, tad ðo tekstu sastâdîju, lietojotgan intervijas daïas, gan arî jau uzrakstîto tekstu.

Irçne Celtniece: Mans vîrs bija 44. gada augustâ mobilizçts. Mçs bijâm Baldonç. Tur pa

vakariem kâdreiz brauca krievu lidmaðînas. Tad mçs gâjâm pagrabâ, bet tas faktiski bija kâ joks, jo

tâs lidmaðînas (mçs viòas saucâm par kukuruzòikiem) neko nedarîja; tur nekas nenotika. Tur viòas

braukâja, bet, nu, zinât nevarçja. Ja kâdu bumbu viòi uzmeta, tad, protams, pa tumsu netrâpîja.

Tur nekas nenotika.

Bet 14. septembrî bija tâda kâ gaisa cîòa. Mans vecâkais dçls Ega bija saslimis, tam bija

augsta temperatûra, un mums taisni bija atnâcis ârsts. Uìis, mans jaunâkais dçls, sçdçja manam

tçvam klçpî. Tâda skaista diena bija, saule spîdçja, debesis bija ïoti zilas, un bija skaidra debess.

Uzreiz brauc krievu lidmaðînas, un tçvs saka: “Paskaties, paskaties! Izpletòa lçcçjs jeb kaut kas.”

Un uzreiz nokrît bumba mûsu mâjai turpat blakus. Paps atrâvâs ar bçrnu no loga. Paldies

Dievam, ka mçs neiegâjâm pagrabâ, jo tur stikli bija biruði, mçs visi bûtu bijuði ievainoti. Blakus

mâjai, kas bija pavisam klât, viena puse bija sadauzîta, koki bija pavisam melni, visi pa zemi. Tai

mâjâ, kurâ mçs dzîvojâm, tur pusei bija logi izsisti – viens logs vesels, otrs atkal pilnîgi beigts un

stikli pa zemi. Mçs pamatîgi nobijâmies, un nâkoðâ dienâ mçs bçgâm.

132

Nâkoðâ diena bija sestdiena, 15. septembris, kad vîri brauca apciemot savas sievas. Autobuss

atnâca no Rîgas uz Baldoni, kas bija 40 minûðu brauciens. Atpakaï viòð vairs pa to ceïu nevarçja

braukt. Mamma teica man: “Tagad tu taisies ar tiem bçrniem vienkârði prom. Mçs mçìinâsim

tikt vçlâk.”

Es paòçmu bçrnus – Aijai bija 6 gadi, Egam bija 3, un Udim bija pusotra. Ceturtais man bija

gaidâms. Es paíçru portfeli, domâdama, ka man tur bûs pârtikas kartiòas un viss kas iekðâ, bet

vçlâk izrâdîjâs, ka èemodânâ, ko es paíçru, bija iekðâ sveces un zeíu gumijas, un tas bija viss. Tâdâ

âtrumâ. Mums bija tikai tas, ko mçs paòçmâm uz muguras; siltus mçteïus bçrniem uzìçrbâm.

Mçs gribçjâm braukt ar autobusu tûlît atpakaï uz Rîgu, bet ðoferis saka: “Jums nav biïetes,

jûs nevariet braukt.”

Kad mana mamma iedeva viòam pusstopu, tad par to pusstopu mûs aizveda uz Rîgu. To

ceïu, ko mçs parasti nobraucâm 40 minûtçs, ðoreiz mçs braucâm vairâk par divâm stundâm. Mçs

braucâm gar Salaspili, un visu laiku dzirdam, ka ðauj.

Kad mçs iebraucâm Rîgâ, mçs tûlît braucâm pie vîra tçva. Vîra tçvs mûs saòçma, viòam bija

kaut kas çdams. Tûlît arî bija trauksme, kad bija jâiet ar bçrniem pagrabâ Valmieras ielâ.

Es gaidîju savus vecâkus. Viòi teica, ka paòems zirgu un brauks ar ratiem uz Rîgu. Paòems kaut

kâdas mantas. Es gaidîju, gaidîju un nevarçju viòus sagaidît. Naktî nevarçju gulçt. Nâkoðâ rîtâ viòi

ieradâs ap pusèetriem no rîta. Viòi bija braukuði pa meþa ceïiem un satikuði krievu tankus. Krievi

laikam domâjuði, ka tur nav neviens tâds saistâms cilvçks, likuði viòus mierâ. Tâ viòi iebrauca Rîgâ.

Septembra beigâs, es paðlaik nevaru pateikt, kad, mçs aizbraucâm uz Vâciju. Tad jau gâja

transporti ar kuìiem. Bet mçs ar kuìi nebraucâm. Divas reizes vilcieni gâja uz rietumiem. Mçs

braucâm laikam ar to pirmo vilcienu. Tur arî visâdâk gâja.

Maija Hinkle: Tas bija ar tavu vîra tçvu jeb taviem bçrniem un vecâkiem?

Irçne Celtniece: Mçs ar vecâkiem. Vîra tçvs palika, viòð izbrauca vçlâk. Manam vîram otra

mâsa bija apprecçjusi tâdu papîra fabrikantu Çrenpreisu, un viòam bija sakari. Vîra tçvs bija

Celms, un viòð, Çrenpreisi un vçl kâdi bija braukuði ar maðînâm. Es îsti nezinu, kâ.

Mçs braucâm ar vilcienu. Pomerânijâ aizbraucâm pie viena mâcîtâja, kas bija bijis Vecumnieku

draudzç. Viòð bija Baltijas vâcietis. Viòð bija ïoti populârs, lai gan viòð bija tâds îsts tips, kas mîlçja

dejot un dzert. [abas smejas] Kad viòð no pirmâs sievas bija ðíîries, tad viòð bija apprecçjis savu

kalponi, ko visi sauca par èubulîti. [atkal smejas] Bet viòam bija laba sirds, un viòð bija ïoti populârs.

Viòð no Latvijas bija izbraucis tad, kad nemaz vçl nevajadzçja braukt – 30. gados. Pirms tam

jau viòð bija aizbraucis. Viòð bija dabûjis Pomerânijâ kâdâ cerkvicâ mâcîtâja vietu.

Maija Hinkle: Kâ to mâcîtâju sauca?

Irçne Celtniece: To mâcîtâju sauca Pretners. Tçvs ar viòu bija sarakstîjies, un Pretners teicis,

lai tikai brauc turp, lai mums bûtu kur palikt Vâcijâ.

Bet tâ palikðana mums bija pavisam ðvaka tâpçc, ka viòam tâ mâja bija briesmîga. Es tev

teikðu tâ. Viòi bija tur jau kâdus 20 gadus nodzîvojuði, bet izskatîjâs tâ, ka viòi tikko vakar bûtu

iebraukuði, jo mantas jau nebija izpakotas. [smejas] Un kur mans tçvs gulçja? – Zem klavierçm.

Un pçc daudziem gadiem, kad mums, “Daugavietçm”, bija 50 gadu jubileja, mçs sçdçjâm pie

galda ar mâcîtâju Vçdzeli. Tas bija mûsu filistru saietâ. Mçs sâkâm runât, un izrâdâs, ka viòð un

vçl viens mâcîtâjs arî zem tâm klavierçm bija gulçjuði. Uz grîdas zem tâm klavierçm. Tas tâ bija.

Tad es gâju meklçt, kur palikt, jo vîrs ir armijâ un ir taèu jâatrod tâdâm mâtçm un bçrniem

kaut kur, kur apmesties. Mûs ielika – mani, manu mâti un manus trîs bçrnus (ceturtais vçl nebija

dzimis) – ielika tâdâ istabâ, kur nebija neviena krçsla, kur bija divas gultas. Tâs gultas bija tâdas

ar lieliem iedobumiem, izgulçtas. Tâ mçs tur sagulçjâm.

Maija Hinkle: Tas vçl bija pie Pretnera vai citâ vietâ?

133

Irçne Celtniece: Nç. Tas bija pavisam tuvu, bet citâ vietâ. Tâ bija vienîgâ vieta. Tur mçs vienu

laiciòu palikâm. Tad mçs aizbraucâm uz tâdu Dulcigerbruku. Tur tçvs gâja meklçties uz Berlîni, lai

viòam dod kaut kur ko strâdât, lai viòam dod darbu. Viòam apsolîja, ka viòð varçs strâdât kaut

kâdâ meþniecîbâ. Mums iedeva mâju meþa vidû. Tur pirmo reizi mçs satikâmies ar krieviem.

Maija Hinkle: Kâ tas bija?

Irçne Celtniece: Nu tas ir viens stâsts pa pirmo, es varu tev izlasît.

Maija Hinkle: Tu to uzrakstîji tad, kad tu to biji tikko pârdzîvojusi? Labi, izlasi. Es gribçtu

dzirdçt, kâ tu tiki galâ ar visu to, ka tev bçrniòð piedzima ðinî laikâ.

Irçne Celtniece: [smejas] Nu tâ bija “pirmâ sastapðanâs”.

[Lasa no uzrakstîta apraksta.]

Mçs dzîvojâm dziïi meþa vidû mâjâ, kurâ piecus gadus neviens nebija mitinâjies. Mçs tur

nonâcâm savâs bçgïa gaitâs 1944. gada rudenî. Çka bija diezgan liela, veclaicîga, bez elektrîbas un

citâm labierîcîbâm. Ûdens pumpis bija virtuvç, gulçjâm uz salmu maisiem.

Mçs tur nokïuvâm tâpçc, ka tçvam vâcu valdîba, kas toreiz bija okupçjusi mûsu dzimteni,

bija apsolîjusi vietu. Mans tçvs, pçc profesijas virsmeþzinis, bûdams ïoti aktîvs, nevarçja iedomâties,

ka viòam bûtu jâdzîvo bezdarbîbâ, kaut arî trimdâ. Tâ nu viòð bija izbraukâjis visâdas iestâdes

Berlînç, kad dzîvojâm vçl Berlînes tuvumâ, un panâcis to, ka viòam apsolîja darbu. Bet aizsûtîja

mûs tuvâk uz austrumiem, no kurienes bijâm bçguði.

Mâja atradâs Pomerânijâ meþa vidû. Tuvâkâs mâjas bija apmçram pusotra kilometru no

mums, pârtikas veikals – apmçram 3 kilometru. Uz to es reizi nedçïâ aizstûmu bçrna ratiòus un

iemainîju mûsu pârtikas kuponus.

Mâjas iedzîvotâji vai “mçs”, kâ to esmu minçjusi, bija 3 ìimenes: mani vecâki, mani trîs bçrni

(6, 3 un 2 gadu vecumâ), es pati, kas gaidîja ceturto bçrnu, dzîvojâm kopâ divâs istabâs ar virtuvi.

Bijuðais meþsargs Katlâps ar sievu bija îsti lauku cilvçki – zemi un pasmagi. Viòi bçdâjâs par savu

vienîgo dçlu, kas bija iesaukts latvieðu leìionâ un par kuru viòiem nebija nekâdu ziòu. Mums bija

kopçjas bçdas ar Katlâpu pâri, jo arî mans vîrs bija leìionâ. Treðâ ìimene bija Pilsâtnieki – mâte

ar meitu. Meita bija strâdâjusi virsmeþniecîbu kantoros. Viòai vajadzçja bût apmçram pâri 40.

Bijâm nosvinçjuði Ziemassvçtkus ar mazu eglîti, daþâm svecîtçm un dâvanâm bçrniem, kuras

pagatavoja no sçrkociòu kârbiòâm un papes. Ârâ bija dziïa ziema. Egles piesniguðas, un, ðinî

meþa mierâ dzîvojot, bija grûti iedomâties, ka mûsu dzimtene un visa Austrumeiropa deg kara

ugunîs un rietumos pilsçtas cieð bumbu uzbrukumos. Tomçr avîþu ziòas par to vçstîja, gan ïoti

apslçptâ veidâ. Vâcu armijas atkâpðanâs bija atzîmçta kâ “frontes iztaisnoðana”. Un, kâ parasti

tâdos laikos, izplatîjâs baumas. Tçvs vçl nebija dabûjis nekâdu apstiprinâjumu amatâ. Viòð gaidîja

kâdu rakstu no meþu pârvaldes, ko arî nekad nesagaidîja.

Janvâra vidû sâkâm domât par virzîðanos uz rietumiem. Tam vajadzçja atïaujas. Gâju pie

vietçjâ pagasta vecâkâ tâdu dabût, bet viòð teica, ka es ar bçrniem gan tâdu varçtu saòemt, bet ne

mans tçvs, jo viòð skaitoties “valsts dienestâ”. Man vienai ar 3 maziem bçrniem, kad ceturtais bija

gaidâms pçc nepilniem 3 mçneðiem, izceïot bija neiespçjami.

Un tad pçkðòi meþa klusums kïuva tâds kâ nemiera pilns – dzirdçjâm lidmaðînu rûkoòu,

redzçjâm bçgïus braucam.

Atkal ar tçvu gâjâm meklçt atïauju izceïot, nu jau bija janvâra beigas, bet atkal saòçmâm tâs

paðas nepamatotâs atbildes.

Tâ pienâca 30. janvâris. Tçvs iepriekðçjâ dienâ beidzot bija dabûjis atïauju mums visiem

izceïot. Viòð aizgâja uz staciju uzzinât vilciena atieðanas laiku. Lielâ nepacietîbâ gaidîjâm viòu

mâjâs. Zinâjâm, ka ilgâk vairs nevaram kavçties. Pçcpusdienâ atnâca tçvs. Mums visiem nolaidâs

rokas, viòu ieraugot, jo viòð bija stacijâ uzzinâjis, ka vilcieni uz rietumiem vairs neiet...

134

Vai jûs kâdreiz savâs jaunajâs dzîvçs esat pârdzîvojuðas tâdu dziïa izmisuma brîdi, kad liekas –

viss jûsos, jûsu jûtas, domas it kâ sastingst? Tâda bija mûsu sajûta. Zinâjâm, ka tas, no kâ bçgâm,

pamezdami mûsu dzimteni, mâjas, mûsu iedzîvi, visu, visu, tomçr mûs sagûstîs! Un, cik savâdi,

neviens neraudâja, neviens nekliedza, atceros tikai to, ka man sâka ceïgali trîcçt. Nolikâm bçrnus

gulçt un paði devâmies pie miera, bet miegs no mums bçga. Raudzîjâmies pa mazo logu baltajâ,

piesniguðajâ meþâ. Un tad – pulkstenis bija 3.00 vai 4.00 no rîta – mçs viòus dzirdçjâm – dzirdçjâm

krievu tankus braucam! Viòi brauca uz Kustrinu, vienu no lielajâm kaujas vietâm. Izejot pagalmâ,

mçs tos varçjâm redzçt caur koku stumbriem virzâmies uz rietumiem. Mûs liktenis bija pasargâjis,

jo uzsniguðais sniegs bija apklâjis visas tekas un abus meþa ceïus, kas veda no ðosejas uz mûsu mâjâm.

Dienâ lidmaðînas sâka lidot pâr mûsu mâjas jumtu. Mçs nekurinâjâm uguni, dzîvojâm klusu,

lai mûs neviens neatklâtu. Naktîs abi ar tçvu pa sasaluðu purvu klupdami un krizdami gâjâm pçc

piena uz dzirnavâm, kur krievi pirmajâs naktîs bija zvçriski rîkojuðies ar visu un visiem, un mâjas

iedzîvotâji bija aizbçguði, atstâdami lopus un iedzîvi. Vâcu bçgïi no austrumiem, savukârt padzîti,

tur tagad mitinâjâs.

Cçlâmies un gûlâmies ar gaismu, jo petroleja, kas mums bija, bija jâtaupa svarîgiem gadî-

jumiem – kâ bçrna piedzimðanai. Tâ mçs nodzîvojâm divas nedçïas, ieputinâti sniegâ un krievu

neatklâti.

Un tad mçs viòus redzçjâm! Bija gaiða ziemas diena, kad pçkðòi pagalmâ karietç, ermoòikas spçlçdami,

dziedâdami un skaïi klaigâdami, iebrauca divi krievi. Mâte pieskrçja pie virtuves durvîm, attaisîja bultu,

lai durvis neatlauztu. Durvis atrâvis, krievs, ar revolveri rokâ mçríçdams uz manu mâti.

“Liec ieroci nost,” mâmiòa viòam mierîgi krievu valodâ pateica.

“Kas tu esi – krieviete?” Krievs gandrîz valodu bija zaudçjis aiz brînumiem.

“Nç, esmu latviete,” bija viòas atbilde.

Nu sâkâs jautâjumi, kâ mçs te gadîjuðies, kur mans vîrs, utt. Vîrs palicis dzimtenç, paðas ar

varu mûs vâcieði atveduði. Gribam braukt mâjâs un gaidâm, kad vilciens atkal ies.

Ðîs pasakas vienu karavîru tomçr neapmierinâja. “Kur tava ðautene? Dod to tûlît ðurp, tu,

veci!” viòð tçvam plijâs virsû.

“Ðe vistas, uzcep tâs mums!” otrs atkal pavçlçja mâtei.

“Ja neatdosi ðauteni, mçs tevi liksim pie sienas!” tas pats krievs atkal uzstâjâs. Tçvs teica, ka

viòam tâdas nav.

“Tu melo, vecais! Piecâs minûtçs ðautenei jâbût manâs rokâs, citâdi bûsi beigts!”

Mâte mçìinâja tçvam palîdzçt, apgalvojot, ka nekâda ðaujamâ mums nav. Bijâm izmisuði.

Mâte beidzot sâka lûgt otru krievu, kas likâs labsirdîgâks, lai nomierina nikno.

“Tu, vecais. Nodzen man bârdu!” pçkðòi niknais ieroèu prasîtâjs pavçlçja. Tad iesçdâs krçslâ,

tçvs saputoja ziepes trauciòâ un pirmo reizi mûþâ tçloja frizieri. Viòð mçìinâja darît, cik labi

varçdams, un, kâ vçlâk atzinâs, apvaldît kârdinâjumu ielaist bârdas nazi mazliet dziïâk... [mçìinaapvaldît smieklus] Laikam arî niknais krievs pçkðòi atjçdzâs, kâdâ bîstamâ situâcijâ atradâs, jo

visu laiku, kamçr viòam skuva bârdu, stipri svîda. Un tomçr, vai nu tâ bija gludi noskûtâ bârda,

vai kas cits, bet niknais krievs vairs ðauteni neprasîja.

Otrs krievs mçìinâja sarunâties ar mani, kas bija ïoti grûti, jo valodu gandrîz nemaz neprotu.

Mani trîcoðie ceïgali bija pavisam vâji. Tomçr izslçjos visâ savâ godîbâ, lai redz, ka man gaidâms

bçrns. Man jau toreiz bija tikai nepilni 30 gadi! Krievs man stâstîja, cik Krievijâ viss skaists, cik tur

visi bagâti, ka Staïins rûpçjas par saviem karavîriem, kâ viòð pavçlçja saviem lidotâjiem atvest no

Krievijas visâdus gardumus un tos nomest frontes lînijâ.

“Un tu redzi ðo medu,” viòð man teica, “to man Staïins atsûtîja. Lai nu tas tiek tev un

bçrniem.” Un iedeva man trîs medus burciòas. Tad pçkðòi abi krievi, apprasîjuðies vçl, vai mana

135

mâte nezin, kur dzîvo jaunas krievu meitenes (ko viòa, protams, nezinâja), izskrçja pa durvîm,

nesagaidîjuði vistas cepeti, iesçdâs karietç un, kliegdami un skaïi dziedâdami, aizbrauca.

Mçs atviegloti uzelpojâm. Bijâm tikuði sveikâ cauri tikai ar izbailçm. Paòçmu medus podiòus

rokâs, uz tiem bija uzrakstîts “Echter deutscher Bienenhonig” [smejas] [no vâcu – îsts vâcu biðu medus].

Tâ bija pirmâ sastapðanâs ar krieviem.

[Lasîjuma beigas. Seko stâsts intervijas formâ.]

Pçc tam tas turpinâjâs katru dienu. Viòi nâca iekðâ, apsçdâs virtuvç uz krçsliem un tîrîja savus

ieroèus. Daþs runâja, daþs nemaz nerunâja. Apskatîja visas mantas, kas mums ir, vai kaut ko nevarçtu

paòemt. Aijai bija tâds maziòð koferîtis, apmçram tâds kâ bçrniem, un tur bija viens pulkstenis,

kuram nebija vairs râdîtâja un kurð negâja. Viens krievs uz mums briesmîgi uzbrçca, ka Staïins esot

teicis, ka visiem cilvçkiem pulksteòi ir jâatdod krieviem. Mamma teica, ka viòð neiet.

“Tas nekas.” Tâ viòð to pulksteni paòçma, tas bija tâds kabatas pulkstenis.

Viens bija tâds, par kuru mamma domâja, ka tas droði vien bijis kâds noziedznieks. Viòð

katru rîtu ieradâs un katru rîtu izmeklçjâs, un vienmçr arî izskatîja to mazo èemodâniòu, kur

Aijai bija iekðâ kâdas zîmuïkrâsas.

Aija teica: “Viòð tur meklç vâcu pulksteòus.” [smejas]

Tas tâ gâja visu laiku. Vienâs bailçs. Vçlâk sâka nâkt vâcu bçgïi. Tur bija lieli ðíûòi, protams,

tukði. Bija slapjdraòíis. Nâca sievietes, daþas ar vairâkiem bçrniem, ar bçrnu ratiòiem. Viena bija

vienâ pusç ratiòiem, otra – otrâ. Salîkuðas, izbadçjuðâs tur gâja pa nakti. Ðíûòi bija pilni ar

vâcieðiem. Tad ieradâs krievi un tâs sievietes izvaroja. Tad tur bija diezgan... Mani izglâba mana

mamma, jo viòa ïoti dûðîgi uzstâjâs. Viòa bija kâdreiz dzîvojusi dziïâ Krievijâ un zinâja, kâ ar

viòiem runât. Lai viòai cik bail bija, viòa vienmçr briesmîgi uzbrçca. Tas viòiem kaut kâ bija

vajadzîgs. Viòi man klât neíçrâs. Es jau biju stâvoklî, bet tas jau viòiem arî neko daudz nenozîmçja.

Tâ mçs tur nodzîvojâm.

Visu laiku tur bija tâda nekârtîba. Nâk viens krievs – to saka, otrs saka to, un visi sevi sauca

par komandantiem. Es esmu komandants te, un tu esi komandants tur, apmçram tâ. Kâdreiz bija

taisni komiski.

Tad tanî mâjâ ievilkâs tanku vienîba, un mçs bijâm 2 istabâs pilnîgi iespiesti. Tie tur vârîja un

cepa. Pavârs viòiem bija uzbekistânis, ïoti labsirdîgs. Viòi vârîja zupas, un uzbekistânis mums

vienmçr nesa çst, jo mums nebija gandrîz nekas ko çst, tikai kartupeïi.

Pa starpâm man bija piedzimis bçrns. Tad, kad tie ðíûòi bija tik pilni, tad 2 nedçïas pirms

12. marta (man puika, Imants, dzima 12. martâ) atnâca viena bçgïu grupa no Prûsijas. Starp

tiem bçgïiem bija viena vecmâte. Viòa tûlît redzçja, kas par lietu. Tâ nu gan bija tieðâm kâ Dieva

sûtîta. Mana mamma jau bija sarunâjusi man vietu vienâ slimnîcâ, bet tur bija pilnîgi neiespçjami

braukt, es nekad nebûtu atpakaï tikusi. Vecmâte tûlît paskatîjâs, bet viòai nebija itin nekas – visa

viòas soma ar medikamentiem bija aizgâjusi bojâ, to krievi bija paòçmuði un kaut kur izbçruði.

Viòai bija tikai viòas tukðâs rokas, vairâk nekas.

Dakteris bija teicis, ka bçrns piedzims 12. martâ. Divpadsmitâ marta rîtâ man sâkâs sâpes,

bet, tâ kâ pagalms bija pilns ar krieviem un viòi taisîja visâdas ðauðanas un traèus, tad man tâs

sâpes atkal pârgâja.

Vecmâte atnâca un teica: “Nu, pagaidiet, kamçr bûs vakars, kad bûs kluss.” Viòa teica: “Tas ir

tâpat kâ vistai. Kad viòa uzsçþas uz olâm, tad tâ silti, silti sasedzas. [smejas] Tas bçrns vakarâ piedzims.”

Vakarâ viòa atnâca pie mums gulçt, jo viòa bija visu laiku ðíûnî gulçjusi. Es nezinu, kâ mçs

tur sagulçjâm, bet viòa dabûja vienu no tâm gultâm man blakus. Man tâ gulta bija – salmi un

palags virsû. Tad, es nezinu, cikos (mçs jau nezinâjâm arî laiku, jo tas bija sagrozîts), man sâkâs

sâpes. Es tûlît meklçju tos, kur pieturçties, tos striíus. Ja tev trîs bçrni jau ir bijuði, tad tu domâ,

136

ka tu jau zini. Striíus kaut kâ dabûja, un tad es tur izcînîju to puiku. Paldies Dievam, viòam nebija

nekâda vaina, viss iznâca tâ, kâ vajag.

Nâkoðâ rîtâ atnâca krievi un teica: “Visiem izvâkties! Visiem tûlît izvâkties – visiem vâcieðiem,

visiem laukâ!” Protams, arî tai vecmâtei.

Mana mamma teica: “Lai nu kâ, bet mana meita nevar.”

“Kâpçc viòa nevar?”

“Tâpçc, ka viòai vakarâ bijis bçrns.”

Un tas krievs teica: “Nu tâpçc jau nav jâguï gultâ!” Bet iet pa tâdu sniegu un ûdeni, un visu,

tas bija pilnîgi neiespçjami. Ne tas bçrns nebûtu izturçjis, ne es. Nu un tad galu galâ visi aizgâja un

mçs palikâm.

Maija Hinkle: Bez vecmâtes, tikai jûs vien?

Irçne Celtniece: Jâ. Visas tâs vâcietes, kas bija tanîs ðíûòos, visas izdzina, lai kâjâm dodas uz

rietumiem, protams, krievu uzraudzîbâ. Mçs palikâm diezgan bîstamâ situâcijâ, jo tur varçja

iebraukt katrs un ar mums izdarîties, un neviens nekâ nezinâtu.

[No autores uzrakstîtâ apraksta.]

Drîz arî pârliecinâjâmies, kâdâ situâcijâ atradâmies. Tai paðâ 13. martâ istabâ, kur es gulçju,

ienâca milzîgs krievu “komandants”, kâ viòð sevi sauca, Staïina izskatâ, lielâm ûsâm un sarkanu

kazaku cepuri galvâ. Viòð nostâjâs manas gultas kâjgalî un jautâja manai mâtei, kas es esot. Mâte

teica, ka es esot viòas meita.

Kâpçc es esot gultâ? Nu, bçrns iepriekðçjâ vakarâ piedzimis. Tâpçc taèu neesot jâguï gultâ! Es

jau nemaz neesot viòas meita, jo es nerunâjot krieviski. Mâte slçpjot vâcieti (mani).

Biju no bailçm gandrîz bez samaòas. Mâmiòa dûðîgi strîdçjâs viòam pretî, lai gan redzçju,

ka viòai bija bailes, ka mani bûs grûti izglâbt. Krievs visu laiku apgalvoja, ka es esot vâciete. Kâpçc

es nerunâjot krieviski? Tad mâmiòa galu galâ zaudçja pacietîbu un viòam nikni uzkliedza:

“Kâpçc tu nerunâ vâciski? Kâpçc tu nerunâ latviski?”

Krievs, kâ par brînumu, aprâvâs, pçc îsas vilcinâðanâs apgriezâs un, ârâ iedams, teicis: “Ak,

kas man galu galâ par daïu, vai viòa vâciete vai ne!”

Es biju glâbta!

Pçc daþâm dienâm mâjâs nometâs tanku vienîba. Man vajadzçja palikt gultâ, lai varçtu

teikt, ka esmu slima, lai gan man nebija nekâdas kaites.

Ienâca feldðeriene, maza un neglîta, bet labsirdîga uzbekistâniete. Viòa ienâca pie mums un

prasîja, kas man par vainu. Mâmiòa teica, ka nezinot, kas man pçc bçrna piedzimðanas esot par

kaiti. Nu nekas, viòa izmeklçðot! Un tâpat, rokas nemazgâjusi, viòa izdarîja man iekðçjo izmeklçðanu.

Feldðeriene teica, ka viòa nevarot îsti pateikt, bet kaut kas neesot kârtîbâ. Lai guïot vien gultâ!

Kad es vçlâk atstâstîju ðo gadîjumu bçgïu DP nometnç Dr. Gailîða kundzei, viòa saðutumâ

noteica: “Vai Dieviò! Jûs varçjât viegli nomirt pçc tâdas ‘izmeklçðanas’ no asins saindçðanas.”

Bijâm kâ krâtiòâ savâ istabâ. Tâ, man liekas, nodzîvojâm kâdu nedçïu. Tad krievi teica, ka

civiliedzîvotâji nedrîkst vienâ mâjâ dzîvot ar kareivjiem. Ko mçs esot nolçmuði darît?

Mçs, protams, izstâstâm, ka mçs gribam braukt atpakaï uz Latviju ar vilcienu.

Viòi saka: “Nç. Tagad vçl nevar, vilcieni neiet. Bet, kad vilcieni ies, tad mçs jûs aizvedîsim.”

Pagaidâm viòi aizvedîðot mûs uz kâdu ciemu, kur esot diezgan vietas, kur apmesties.

Nâkoðâ dienâ mûs iesçdinâja armijas smagajâ maðînâ un atkal veda tuvâk austrumiem uz

vietu, ko sauc Ðçnava (Schoenow).

Tas bija mazajam puisîtim pirmais ceïojums vaïçjâ maðînâ. Braucot redzçjâm, kâds posts

visapkârt. Ceïmalâs gulçja salûzuði rati, izmçtâtas mantas un lîíi, ar baltiem palagiem apsegti.

137

Ðçnavâ mûs pieveda pie tukðas mâjas, izlaida no maðînas. Bijâm savâ vaïâ. Uz mâjas ieejas

durvîm krievu valodâ bija uzrakstîts “bîstams – tîfs”... Ûdens nekur nebija atrodams. Bija gandîíis netâlu no mâjas.

Tçvs atrada taèku, ûdens mucu un aizbrauca pçc ûdens. Mâjas iekðiene bija, kâ jau pçc

krievu ienâkðanas, lielâ nekârtîbâ. Mçbeles ðai mâjâ bija ïoti glîtas, neparasti glîtas zemniekumâjâm, bet tagad atvilktnes bija izvilktas, saturs (fotografijas, papîri) izmests uz grîdas. Bija

dûðîgi jâstrâdâ, lai visu iztîrîtu.

Kamçr iekârtojâmies, kâds klusi pie durvîm pieklauvçja. Kad lûdzâm, lai nâk iekðâ, ienâca

pusmûþa sieviete un kautrîgi nostâjâs pie durvîm. Kad mâmiòa prasîja, ko viòa vçlas, sieviete kânokaunçjusies teica, ka ðîs esot viòas mâjas. Vai mums jâvâcas ârâ – mâmiòa prasîja. Nç, nç, viòa

tikai lûdzot, vai viòa un viòas svaine ar bçrniem nedrîkstot apmesties bçniòos. Tâ mçs dzîvojâmviòas dzîvoklî, bet pati îpaðniece mitinâjâs bçniòos.

Saimniece bija jauks un godîgs cilvçks. Viòas vîrs un brâlis abi bija vâcu armijâ. Mçs labisadraudzçjâmies. Mâmiòa arî saimnieci un viòas svaini bieþi glâba. Kad parâdîjâs krievu karavîri,

abas vâcietes pazuda bçniòos, un, kâ paðas teica: “Frau Kuks wird mit den Russen schonfertigwerden.” [No vâcu – Kuka kundze jau ar krieviem tiks galâ.]

Dîveïa (Duevel) kundze (kâ sauca saimnieci) cepa arî maizi. Man viòa cepa pumperniíeïus –

rudzu maize no pusizdiedzçtiem graudiem, kas man ïoti garðoja.

[No intervijas.]

Pâri pretî bija dârzniecîba, kur varçja dabût salâtus un vçl ðo un to. Tagad tu iedomâjies, ka

naudai nav nekâdas vçrtîbas, bet tâ sieviete dârzniecîbâ vienmçr prasîja no mums naudu parsalâtiem. Vispâr tâds vâcu skopums. Tad, kad bija âboli, tad viens krievs stâvçja pie dârza un

uzmanîja, lai neietu âbolus zagt. Paði viòi nemaz tos âbolus negribçja – iekoda un aizmeta. Viòiemnebija nekâda interese par augïiem, viòi tikai gribçja kaut ko treknu.

No rîtiem nâca krievi un bïâva pa visu ciemu: “Uz darbu, uz darbu!”, lai tâs sievietes parâdâs,

nâk ârâ. Bet sievietes visas pa ateju mâjiòâm slçpâs. [smejas] Kad krievi bija aizgâjuði, tad viòasatkal lîda laukâ. Mûsu Dîveïi visi uzgâja mâjas augðâ, tâ ka neviens viòas nedabûja.

[Atkal seko teksts no autores uzrakstîtâ apraksta.]

Tâ mçs kâdu laiciòu dzîvojâm kaut cik normâli.

Pçc laika Pomerâniju krievi pieðíîra Polijai. Bija sagaidâmi poïi no Krievijas, kas tad apmestosvâcu mâjâs. Visus vâcieðus izdzina no mâjâm un dzina tos uz rietumiem. Mûs ðis likums neskâra, jo

dzîvojâm kâ latvieði, bet mçs arî tur baigus brîþus piedzîvojâm, kad èeka pratinâja vâcieðus. Manamtçvam bija jâiet par tulku vâcu un krievu valodâ. Briesmîgi! Tad èekistiem bija parâde taisni pie

mûsu loga, un mçs domâjâm – ak, Kungs – mçs taèu paði esam tâdi noziedznieki. Briesmîgâs bailçs.

Pie mâjâm izkâra poïu karogus. Izdzina arî mûsu saimnieci un viòas radinieci. Vâcieðu

izdzîðana bija traìiska. Neïâva daudz òemt lîdzi. Daþâs mâjâs pat pusvârîtâs vakariòas bija jâatstâjuz pavarda. Bija ciemi, kâ to vçlâk redzçju, labi apkoptâm mâjâm, aizkariem pie logiem, bet

neviena cilvçka. Tâs bija tâdas kâ spoku vietas. Tâdâs mâjâs es gan nekad negâju iekðâ, bet gankâdreiz pa logu ieskatîjos. Viss tur bija tîrs un uzkopts, bet dzîvîbas nekâdas.

Tas jau laikam viss mainîjâs, kad ienâca poïi no Krievijas, kas likâs ïoti primitîvi. Bçrniemnebija apakðveïas (bikðu), sievietes bija lielos lakatos satinuðâs. Viòas skatîjâs uz visiem ar naidu.

Pomerânijâ ir daudz spirta brûþu, tâpçc tur audzçja kartupeïus. Visur bija redzami lieli

kartupeïu lauki, par kuºiem neviens nelikâs ne zinis. Arî mçs kartupeïus salasîjâm pusdienas tiesaiun govs barîbai.

Kad daudzâs mâjâs apmetâs poïi, mûs no Dîveïu mâjas izdzina, jo mâja bija iztîrîta un

sakârtota. Mums ierâdîja mâjiòu Ðçnavas ârpusç. Arî to iztîrîjâm un iekârtojâm cilvçcîgi.

138

Kartupeïus, vai nu mâmiòa, vai es, rakâm no lauka, kas bija mûsu mâjiòai pretî – pâri ceïam. Tur

bija ievâkusies viena poliete, kas mani, kad raku kartupeïus, kâdu dienu izlamâja un padzina. Tad

tçvs aizgâja pie komandanta, kas bija krievs. Viòð mums ierâdîja lielu kartupeïu lauku, apm. ½

km no mâjâm. Tâ nu mçs ar tçvu, domâdami par ziemu un pârtiku mums un govij, nolçmâm

sarakt kartupeïus. Tas bija grûts darbs. Tçvs katru rîtu aizstûma taèku, tad ar lâpstu raka

kartupeïus. Es atkal kailâm rokâm tos lasîju no zemes un liku maisos.

Bija rudens. Zeme bija auksta un slapja. Rokas man bija nosaluðas un satûkuðas. Vakarâ

braucâm uz mâju ar kartupeïu nastu taèkâ.

Tâ strâdâjâm apmçram divas nedçïas un piepildîjâm tieði 100 maisu. Nolçmâm, ka tas pietiks

visai ziemai.

Bet ðos kartupeïus nekad nedabûjâm izlietât, jo mûs aizsûtîja uz Groslackovu (Grosslazkow),

kur mûs novietoja muiþas pârvaldnieka çkâ. Muiþas îpaðnieka pils bija turpat blakus. Tâ bija izpostîta.

Paklâji bija izmesti dubïos. Pâri tiem bija braukuði krievu tanki. Pilî bijuðas arî vecas grâmatas –

pirmie izdevumi no daþiem slaveniem darbiem, kas visi esot bijuði apgânîti un pa daïai saplçsti.

Groslackovâ apmetâmies 1945. gada 3. novembrî. Tâ bija drûma vieta. Vienîgais labums

bija tas, ka tur satikâm vairâkas latvieðu ìimenes. Starp tâm bija dzejnieka Andrieva Niedras

vedeklas Olga, Jozeja un Anna ar bçrniem. Viòu vîri Vâcijâ bija apcietinâti un aizvesti. [Ðeitautore aprakstîja un raksturoja Andrieva Niedras vedeklu un viòu bçrnus.] Vçlâk ðîs ìimenes, izòemot

laikam Annu, aizveda uz Latviju. Tad mçs tur vairs nebijâm.

Bez Niedrâm iepazinâmies ar radiofona darbinieka Mâzera ìimeni – sievu, divâm mazâm

meitenîtçm un viòa mâsu, kas kopa ìimeni, jo Mâzera kundze bija slima un darba nespçjîga. Par

savu vîru viòa nezinâja nekâ. Vçlâk izrâdîjâs, ka viòð Vâcijâ, braucot vilcienâ, bija cietis bumbu

uzlidojumâ un no ievainojumiem slimnîcâ miris.

Citas ìimenes bija Tomiòa ar diviem dçliem, divas Saldavu ìimenes un Bulles ar bçrniem.

Var bût, ka vçl biji citi, bet tos esmu aizmirsusi. Bija mazs bariòð. Daïa laikam tika uz rietumiem,

citus aizveda krievi – teica, ka uz Latviju.

Tçvs dabûja tâdu kâ vagara darbu. Bez tam viòð strâdâja arî kantorî, kur viss notika krievu

un poïu valodâ. Ðo darbu kantorî viòam sagâdâja kâds stipri apðaubâms pusmûþa vîrietis. Viòð

bija draugs visiem – draudzenes vâcietes vai polietes, draugi poïi, draugi krievi, ar kuºiem sadzçra.

Viòð sevi skaitîja par latvieti. Uzvârds viòam bija Backels. Backels runâja ar Rîgas Pârdaugavas

paðpuiku akcentu, tâpat runâja krieviski, buldurçja vâciski un esot mçìinâjis runât arî poïu

valodâ. Bet, lai gan viòam bija visâdas spçjas un mâka visur izdzîvot, viòam bija liels trûkums, jo

neprata krieviski rakstît. Latviski gan savu vârdu prata parakstît. Backelim bija gadîjies iepazîties

ar manu tçvu, kas bija beidzis krievu skolu un Meþkopîbas institûtu Krievijâ. Un tâ tçvs sâka

strâdât kantorî. Visi zîmogi tçvam bija pieejami. Tur tçvs krievu valodâ izrakstîja manam

jaunâkam dçlam Imantam dzimðanas apliecîbu un vçlâk arî citus dokumentus.

Tâ kâ mans tçvs patiesîbâ bija vienîgais latvieðu vîrietis (neskaitot Katlâpu, kas bija

neuzòçmîgs un pagïçvs), tad mûsu dzîvoklis kïuva tâda kâ sapulcçðanâs un bçdu izkratîðanas

vieta. Tçvs centâs palîdzçt, cik vien viòam tas bija iespçjams. Mums ar mâmiòu darbâ nebija jâiet.

Es vçl baroju bçrnu un ko darît mums abâm bija diezgan – èetri bçrni!

Strâdniekiem maksâja graudâ – ar miltiem un vçlâk, kad spirta fabrika sâka strâdât, ar

spirtu. Tâ mçs pçc ilga laika beidzot varçjâm çst maizi, ko pati cepu. Kad dabûjâm cukurbietes,

mâmiòa izvârîja sîrupu. Ziemassvçtki tuvojâs. Izcepâm piparkûkas. Domâjâm, ka mums vajadzçtu

Ziemassvçtkus visiem kopâ nosvinçt. Mâjâ, kur mçs bijâm apmetuðies, telpu bija diezgan.

Sagâdâjâm eglîti, tçvs izprasîja krieviem atïauju, ko viòi arî deva ar norunu, ka divi krievi

piedalîsies, lai mûs uzmanîtu... Tam bija jâpiekrît. Paldies Dievam, ka viòi atnâca gan, bet drîz

pazuda, jo nebija ne dzeramâ, ne “kazaèoka”, tikai bçrni un izmocîtas sievietes.

Bijâm nodomâjuði svçtkus svinçt, cik labi iespçjams. Gribçju, lai tçvs pie eglîtes kaut ko pasaka,

bet viòð atteicâs un teica, lai es to darot. Uzrakstîju tâdu kâ mazu “sprediíi”, iemâcîjos to no galvas.

Sanâca visa mûsu latvieðu “kolonija”. Vai eglîtç dega sveces, to neatceros, lai gan pie tâs

stâvçju, kad teicu savu “sprediíi”. Dziedâjâm Ziemassvçtku dziesmas un çdâm piparkûkas.

Ziemassvçtku vakars izdevâs.

Groslackovâ piedzîvojâm baiïu pilnu nakti.

Pieklîdusç govs mums vçl bija. To turçjâm kûtî, kas atradâs turpat. Kûts durvis bija noslçgtas

smagâm veclaicîgâm atslçgâm. Kâdu nakti dzirdçjâm, ka kâds mçìina kûtî ielauzties. Âtri

pârbaudîjâm mûsu mâjas atslçgas, jo baidîjâmies, ka laupîtâji – krievi (par to mums nebija

ðaubu, ka tie bija krievi!) lauzîsies arî mûsu miteklî. Bija tumða nakts. Arî mçs paði bijâm pilnîgâ

tumsâ. Tumsa un izmisums! Nezinâjâm, ko darît, jo zaudçt govi bûtu liela nelaime bçrnu dçï.

Tuvâkâs mâjas bija kâdu ½ kilometru, ieroèu nebija – kâ atturçt laupîtâjus? Un tad tçvs atvçra

logu un krievu valodâ sâka saukt pçc palîdzîbas. Viòð kliedza, cik stipri spçdams. Laupîtâji tomçrneapstâjâs un centâs kûts durvis atvçrt. Cik laupîtâju tur bija, tumsas dçï neredzçjâm. Dzirdçjâm,

kâ viòi cînîjâs ap durvîm. Tçvs centâs kliegt vçl stiprâk. Un tad pçkðòi grabinâðanâs ap atslçgâm

mitçjâs. Iestâjâs klusums. Laupîtâji pazuda.

Nâkoðâ rîtâ tçvam bija pilnîgi aizsmakusi balss. Viòð aizgâja uz kantori, kur krieviem sûdzçjâs

par nakts uzbrukumu. Krievi teikuði, ka nekâ nav dzirdçjuði, lai gan tçvs bija pârliecinâts, ka tie

paði viòa “darba biedri” bija nakts viesi. Krievu jau tad vairs tik daudz nebija, bija atstâti tikai

daþi, lai poïus uzmanîtu.

Pçc ðî notikuma bijâm laimîgi, ka mûs 1946. gada 12. janvârî pârcçla uz Firstenzç[Fuerstensee]. Abas muiþas Gloslackovu un Firstenzç apvienoja.

Atkal mûs novietoja pilij pretî. Ðî pils vairâk atgâdinâja veclaicîgâs Latvijas muiþas çkas, kas

bija vienstâvu – gaºas un zemas. Pilî bija daudz vecu gleznu un vçrtîgu grâmatu.

Muiþas pârvaldnieks sâkumâ bija vecs poïu kungs, kas tur laikam bija strâdâjis jau sen. Viòð

likâs ïoti izglîtots, labi runâja vâciski, jo bija mâcîjies vâcu universitâtç. Mûsu miteklis bija tieði

pretî pils ieejai. No rîtiem noskatîjos, kâ noritçja strâdnieku sûtîðana darbos. Tas man atgâdinâja

mûsu vergu laiku kârtîbu. Visi darbinieki nostâjâs garâ rindâ. Manam tçvam bija rokâ darbinieku

saraksts, kas pa lielâkai daïai bija latvietes ar daþiem izòçmumiem – vâcieðiem. Darbiniekusizsauca un norâdîja, kur katram jâstrâdâ.

Te tçvam atkal palîdzçja valodu zinâðanas, jo arî daþas latvietes vâji prata vâcu vai krievu

valodu un vajadzçja tulku.

Abâs muiþâs tâtad valdîja poïi. Daþreiz likâs, ka poïi no savas brîvîbas un patstâvîbas bija tâ

kâ apreibuði. Viòi centâs jaunajai paaudzei dot tiesîbas valdît. Arî mûsu muiþas pârvaldnieku,

veco poïu kungu, atlaida. Jaunais pârvaldnieks bija poïu students, apmçram 22 gadu vecs, kam

gan par muiþu pârvaldîðanu nebija lielas jçgas. Arî viòð bija baudîjis izglîtîbu vâcu skolâs un

studçjis vâcu universitâtç. No turienes vâcieði viòu bija pârveduði uz raktuvçm. Viòam, tâpat kâþîdiem Dâvida zvaigzne, bija jâvalkâ pie drçbçm piestiprinâtais burts “P”. Raktuvçs strâdâjot,

viòa rokas bija saçstas no íimikâlijâm, âda sarukusi. Likâs, ka tâs ir kâda ïoti veca vîra rokas.

Pârvaldnieks bija jauns, dzîves prieka pilns cilvçks, draudzîgs pret visiem. Viòð bieþi nâca ar

mums aprunâties. Iepazîstinâja arî ar savu lîgavu, par kuru teica, ka viòa neesot “nekas seviðís”

[nichts Besonderes]. Lîgava bija veselîga, jauna meitene ar tumðiem matiem un sârtiem vaigiem.

Tçvs viòai bija kurpnieks.

Un tad pçkðòi viss mainîjâs! Saòçmu vîra 1946. gada 20. februârî rakstîto vçstuli (no kâdâm

apmçram seðdesmit, ko viòð bija rakstîjis).

Bijâm norunâjuði, ka, ja viens otram pazudîsim, rakstîsim uz Veimâru, kur vîra tçvs

apmetîsies.

140

Vîrs bija Hçlas pussalâ kritis krievu gûstâ kopâ ar pârçjiem latvieðu karavîriem. Viòð teica, ka,

gribçdams manu vârda dienu (1945. gada 13. maijâ) godam nosvinçt, naktî kopâ ar diviem citiem

kara biedriem izbçdzis. Varçjuði iet tikai naktî, jo dienâ bijis meþâ jâslçpjas. Kad sâcis mûs meklçt,

pârçjie divi cîòu biedri gâjuði savus ceïus. Vîrs gâjis uz Dolcingerbriku [Dolzingerbrueck] un Veimâru,

kur vîra tçvs vairs nav bijis. Tur, dârzniecîbâ, viòð kâdu laiku strâdâjis, jo vîra tçva paziòa bijis

dârznieks. Tad atkal devies ceïâ – uz dienvidrietumiem, naktî iedams un dienâ gulçdams. Ilgs un garð

bijis ceïð. Bieþi pârticis tikai no ogâm meþos. Kad beidzot, pçc daþu mçneðu ieðanas, nonâcis rietumos,

tad bijis tik novâjçjis, ka kâds draugs, kas viòu ieraudzîjis, teicis: “Vai tu tas tieðâm esi?” Galu galâ

ticis nometnç un no Vâcijas dienvidiem pârcçlies uz Lîbeku, kur viòa draugs Tâlavs strâdâjis nometnes

vadîbâ. Visu laiku rakstîjis man vçstules, protams, uz vietâm, kur vairs nebijâm.

Kad dzîvojâm Ðçnavâ, mums pâri ielai bija Bçtkes dârzniecîba. Bçtkes kundzei bija skaista

meita, ko visu laiku no krieviem slçpusi ðíûòos un bçniòos. Bet, kad vâcieðus sâka no mâjâm

izdzît, viòa laikam domâja, ka cilvçkam jâbût praktiskam, un rezultâtâ – meitai radâs draugs,

kâds krievu komandants. Brçtkes kundze pieprasîja, lai komandants viòu ar meitu un visâm

mantâm aizved uz Berlîni, ko komandants arî apsolîjis. Lûdzu, lai viòa rietumu zonâ iemet pasta

kastîtç vçstuli manam vîram Veimârâ. Atceros, ka viòa ielika vçstulîti lielâ “pûra lâdç”, kas bija

pieblîvçta mantâm. Neticçju, ka vçstule aizies. Un, tavu brînumu – tâ bija vienîgâ, ko vîrs saòçma!

Ðo vçstuli rakstîju 1945. gada 22. oktobrî, vîrs to saòçma 1946. gada 19. janvârî.

Sâkâm domât par doðanos uz Lîbeku. Likâs, ka tas bûs grûti izdarâms. Mçs pat nezinâjâm,

kur viena zona beidzâs un kas katrâ zonâ valda, jo avîzes neviens nelasîja – to nebija. Stâstîjâm

pârvaldniekam par mûsu situâciju. Viòð teica, ka mums palîdzçðot. Viòam Ðtetinâ [Ðèecina, red.]esot paziòas un radi. Viòð pazîstot arî kâdu poïu virsnieku krievu armijâ, kas kârtojot vâcieðu

izsûtîðanu uz rietumiem. Viòam, protams, par to esot jâsamaksâ. Virsnieks mûs aizvedîðot kâ

latvieðu izceïotâjus. Nolçmâm risktçt. Pârdevâm visu lieko un galvenais – govi, lai bûtu drusku

naudas. Naudai jau gan nekâdas lielas vçrtîbas nebija.

Tçvs iepazinâs ar poïu virsnieku, kas tçvam apsolîja mums kopâ ar vâcu izceïotâjiem sagâdât

vilcienâ vietas. Mçs brauktu kâ latvieði. Vilcieni brauca no Ðtetinas uz Lîbeku.

Tâ aizbraucâm uz Ðtetinu, laikam ar pirmo vilcienu, kas pçc ilga laika no mûsu puses atkal

gâja uz rietumiem.

Ðtetinâ devâmies uz vietu, kur dzîvoja pârvalnieka paziòas. Dzîvoklî bija daudz ïauþu, kas

mûs saòçma diezgan nelaipni. Domâjâm, ka kâdu dienu jau tur varçsim izturçt, jo varbût pat

nâkoðâ dienâ brauksim uz Lîbeku. Kad nâkoðâ dienâ virsnieks mums paziòoja, ka pâris dienas

jâpagaidot, un dzîvokïa saimniece mâmiòai teica, ka saukðot policiju, jo mçs viòai esot nozaguði

viòas vîra zelta kabatas pulksteni, tad nolçmâm ðo neviesmîlîgo vietu atstât.

Kurp doties? Mums teica, lai ejot vien uz kâdu tukðu izdzîto vâcieðu mâju. Ðâdu mâju Ðtetinâ

bija diezgan. Izvçlçjâmies mâju âbeïdârzâ. Likâs, ka Ðtetinâ visas mâjas bija celtas dârzos, vismaz

tai Ðtetinas daïâ, kur bijâm nokïuvuði. Ðtetina man atgâdinâja dârzu pilsçtu – mâjas glîtas, koku

un krûmu ieþogotas.

“Mûsu” mâja bija pilnîgi tukða – ne krçsla, ne galda, ne gultas, pat ne krûzîtes. Bija jâguï uz

kailas grîdas. Atradâm 2 íieìeïus un sakaltuðus zarus. Tâ uzbûvçjâm sev pavardu un dârzâ vârîjâm

çst, jo katliòð man bija lîdz no Latvijas. Biju paòçmusi lîdz arî katram 2 karotes, nazi, dakðiòas

(tie man vçl tagad ir). Sesto nazi, dakðiòu utt. atstâju vîram Rîgâ, lai, ja viòð tur ierastos, viòam

bûtu galda piederumi.

Ðtetina likâs skaista, moderna pilsçta. Viena iela “mûsu” mâjas tuvumâ atgâdinâja Brîvîbas

bulvâri Rîgâ, jo bija apstâdîta liepâm.

141

Man patika ar bçrniem aiziet uz ostu pie Oderas upes, kur apbrînoju tâs kluso varenîbu. Cik

tâlu acis sniedzâs, bija ûdens un daudz ceïamkrânu. Viss tâds kâ sastindzis, gandrîz kâ apburts.

Pati osta, varena ar lieliem lukturiem un skulptûrâm – kentauriem. Esmu aizmirsusi slavenâ

Hitlera laika tçlnieka vârdu, kas veidoja darbus pçc klasiskiem paraugiem. Iztçloju sev, kâ tas

bijis, kad kuìis ostâ piestâja, milzîgajos lukturos dega ugunis un labi ìçrbti cilvçki izkâpa no

kuìiem ostâ...

Un tagad viss bija kluss. Neviens cilvçks, tikai es ar bçrniem. Vai ðî sastingusî varenîba mani

nospieda? Nç! Var bût, ka pat modinâja izjûtas par pasaules plaðumu un radîja ticîbu, ka atkal

kâdreiz darbosies neskaitâmie ceïamkrâni, piestâs kuìi un atbraukuðie ceïotâji gaºâm kentauriem

ieies ostas piestâtnç...

Tçvs bija virsniekam naudu samaksâjis un katru dienu gâja pie viòa, lai uzzinâtu vilciena

atieðanas laiku. Atbilde bija “pçc daþâm dienâm” vai citâda izvairîðanâs. Beidzot tçvs vairs nevarçja

Ðtetinâ mûsu “labdari” atrast, viòð bija pazudis. Bijâm piekrâpti!

Kâdas divas nedçïas bijâm “kâ siïíes mucâ” gulçjuði uz grîdas viens otram blakus, vârîjuði çst

uz íieìeïiem. Naudas sâka pietrûkt.

Un visu laiku vilciena transporti ar vâcieðiem gâja uz rietumiem!

Galu galâ nolçmâm, ka jâmçìina tikt lîdzi vâcieðiem. Lîdz ar to jâaizmirst, ka esam latvieði,

jâpârvçrðas par vâcieðiem.

Ar tçvu aizgâjâm uz vietu, kur pieòçma aizbraucçjus, lai uzzinâtu, kâ un kur jâpiesakâs un

kâdi papîri vajadzîgi. Tçvam bija kâda apliecîba, kur bija minçta mana vîra dzîves vieta Lîbekâ

un lûgums palîdzçt viòa ìimenei. To parâdîjâm. Uz mûsu mantu maisiem parâdîjâs mûsu jaunais

uzvârds “Zeltnick”.

Kad beidzot ar dreboðâm sirdîm stâvçjâm garajâ rindâ, lai dabûtu izceïoðanas atïaujas,

redzçjâm, ka bez mums bija vçl citi tâdi paði “vâcieði”, kas lâgâ neprata vâcu valodu vai runâja ar

stipru akcentu. Likâs, ka tie bija poïi vai puspoïi. Bez lielâm grûtîbâm mûs visus septiòus ieskaitîja

aizbraucçju sarakstâ. Poïi laikam ar lielu prieku ðíîrâs no saviem ienaidniekiem – vâcieðiem.

Izrâdîjâs, ka mçs tûlît netikâm îstajâ nometnç, bet mums kâdu laiku jâdzîvo “priekðnometnç”

[Vorlager]. “Priekðnometne” bija daþi tukði mâju bloki. No turienes tad mûs pçc laika pârvietotu

îstajâ nometnç un no tâs vilcienâ.

Un atkal gaidîðana, un atkal dzîvojâm pilnîgi tukðâs telpâs. Iet nekur nedrîkstçjâm, jo, ja

nebijâm mâjâs, varçja mûs izstrîpot no saraksta. Bija grûti izdzîvot.

Mâmiòa kâdu rîtu, kâ parasts, bija uzvârîjusi ûdeni tçjai vai kafijai un katlu ar karsto ûdeni

nolikusi uz grîdas (nebija jau kur likt!). Mans jaunâkais puiðelis (apmçram pusotru gadu vecs)

iebâza rociòu katlâ. Bija ðausmîga kliegðana. Paíçru bçrnu un pârskrçju pâri ielai uz nometni,

kur pieprasîju ârsta palîdzîbu. Palîdzçja poïu ârste. Bçrna dçï mûs tad pârcçla uz “îsto nometni”.

Ðai nometnç pirmo reizi sajutu, kas ir bads. Bçrniem gan deva piena pulveri un kâdreiz kaut

ko vairâk, bet pieauguðie dabûja kafiju, kas izskatîjâs pçc tçjas, un pusdienâs neizvârîtu putraimu

viru. Putraimi bija tik cieti, ka tos nevarçja çst. Ilgojâmies pçc kartupeïiem, kas mûs vienmçr bija

pasargâjuði no bada!

Daþreiz ar mâmiòu izlîdâm caur dzeloòstiepïu þogu, kas bija apkârt nometnei, un kaut ko

çdamu mçìinâjâm nopirkt vai iemainît.

Bez tam nometnç vçl bija cita nelaime – tie bija vâcieði, kas visus uzmanîja. Visiem bija

jârunâ vâciski. Meitene gan valodu prata, bet abi vecâkie zçni savâ starpâ runâja latviski. Kad

kâda vâcu meitene Aijai jautâja, kas tâ par valodu, ko viòas brâïi runâ, viòa atbildçjusi: “Tâ tâda

viòu paðu izdomâta valoda”. Kad savam vidçjam dçlam teicu: “Geh, wasch dich!” [no vâcu – Ej,nomazgâjies!], viòð man atbildçja: “Es jau izvaðençjos!”

142

Katru dienu plijos ârstei virsû, lai bçrnam izraksta zîmi, ka viòam vajadzîga kopðana slimnîcâ,

un tâpçc lai mûs ieskaita nâkoðâ transportâ. Un beidzot tas arî notika – mûs ieskaitîja

prombraucçjos.

Nometne bija pakalnâ, lejâ stâvçja vilciens. Bija ïoti jâsteidzas, jo uzraugi bija poïi, kas

gaidîja, lai kâdu mantu, kas nokristu, tûlît paði varçtu pievâkt.

Bija silts. Mums bija mugurâ apìçrbi divâm kârtâm, piem., divi mçteïi, un citi apìçrba

gabali. Tçvs stiepa lielâs pakas, tâpat arî mçs ar mâmiòu. Laime bija bçrnu ratiòi, kur guïamâ

maisâ bija ieðûti 2 vîra uzvalki, arî vîra krâsu cepure (deíelis) un mani trîs albumi. Un, protams,

tam visam virsû sçdçja – bçrns!

Uzraugi mûs steidzinâja. Bez elpas un nosvîduði mçs beidzot iekâpâm vagonâ, kur mûs

saòçma naidîgi vâcieði. Mçs, kâ par brînumu, nebijâm savas mantas zaudçjuði. Tas laikam radîja

skaudîbu, un mûs sauca par “hamsteriem”. Par lielo ìimeni, viòas vajadzîbâm un tikai trîs

pieauguðajiem nesçjiem laikam neviens nedomâja.

Arî vilcienâ nedabûjâm kârtîgi paçst, lai gan amerikâòi bija atsûtîjuði pârtiku bçgïiem –

veseliem vagoniem. Bet ðos vagonus neatvçrtus poïi aizveda lîdz Lîbekai, kur tos tâpat neatvçrtus

atkal aizveda uz Ðtetinu atpakaï un tur iztirgoja.

Pirms iebraucâm Lîbekâ, bija pçdçjâ dokumentu pârbaude. To izdarîja krievi. Mâmiòa

manam tçvam pateica, lai izliekas, ka nesaprot krievu valodu un sçþ kaktâ, jo esot “uzkrîtoðs”

savâ garâ auguma dçï. Tçvs paklausîja. Tâ tikâm cauri.

Iebraucâm Lîbekâ, bet izrâdîjâs, ka tur izkâpt drîkstçja tikai slimie. Pârçjos veda tâlâk uz

dienvidiem. Vîru nemaz nedabûju redzçt. Nekâda runâðana nelîdzçja. Tâ mûs aizveda uz vietu,

ko sauca “Liederhausen”. Tur mûs novietoja lauku mâjâs “Niederrengse”. Lauku mâju îpaðniekiem

bçgïi bija jâizmitina. Lîderhauzenâ ieradâmies 6. septembrî. Vîrs izmisis mûs tur sadzenâja un

aizveda uz Lîbeku.

Bijâm atkal latvieði. 1946. gada 10. septembrî mûs pierakstîja nometnç.

Un tad – sâkâs nometòu laiki!

Pçc pieciem gadiem bçgïu DP nometnçs Vâcijâ ìimene dabû izsaukumu uz Ameriku, Vaðingtonu,DC, kur autore strâdâ grâmatvedîbâ lielâ drçbju veikalâ lîdz aizieðanai pensijâ. Visi èetri bçrni nobeidzuniversitâti, apprecas, ìimenç astoòi mazbçrni un vairâki mazmazbçrni.

Autore ar lielu atdevi audzina jaunas meitenes studenðu korporâcijâ “Daugaviete”, piedalâs arîlatvieðu sabiedrîbâ Vaðingtonâ. Raksta analîzes un esejas par literâriem tematiem.

Aiziet mûþîbâ 1997. gada 28. maijâ.

143

NMV 787

KÏAVIÒU JURIS

Intervija: 1998. gada 23.–30. augustâ, Katskiïos, NY, ASVIntervçja: Maija Hinkle, Edîte Irbe (videoierakstâ)

Atðifrçja: Silga PriekulePublikâcijai sagatavoja: Maija Hinkle

Kïaviòu Juris ir unikâls stâstîtâjs, humorists, jaunatnes audzinâtâjs, sportists, trijâs armijâsdiençjis kara invalîds, rotkalis, dievturis.

Juris ir dzimis Krievijâ 1917. gadâ, uzaudzis ïoti patriotiskâ, nacionâli noskaòotâ ìimenç. Ìimençtçvs, mâsa un vecâks brâlis, ko padomju vara tiesâ un noðauj 1941. gadâ Astrahaòâ par pretpadomjudarbîbu. Mâte nomirst, kad Jurim ir 13 gadu.

Juris izmâcâs par mçrnieku, tad par vingroðanas skolotâju. Visu mûþu ar lielu sirdsdedzi unprasmi strâdâ ar jaunieðiem vispirms Latvijâ, tad Vâcijâ, beigâs lielâko dzîves daïu Amerikâ, mâcotrotkalðanu, latviskâs vçrtîbas un dzîvotprasmi Amerikas latvieðu jaunieðiem, “tâdiem, kam patîk,kam acis spîd”.

Vçl skolas gados piedalâs “Pçrkonkrustieðu” akcijâs, intervijâ izvçrtç organizâciju. Tiek iesauktsLatvijas armijâ sapieros, kur sagaida krievu ienâkðanu. Turpina dienestu Sarkanajâ armijâ, izmûk,lîdz kara sâkumam slapstâs meþâ, vâcu laikâ strâdâ par skolotâju tehnikumâ un sporta pârvaldç.1943. gadâ tiek iesaukts leìionâ, izstaigâ Krieviju. 1944. gadâ pçc caurðautas artçrijas un gâzes gangrçnasviòam amputç kâju virs ceïa. Seko ârstâðanâs un savas vietas atraðana pasaulç kâ invalîdam. Bçgïunometnçs izmâcâs par rotkali, kas iezîmç pârçjo mûþu. Pievienojas latviskai reliìijai dievturiem,pçdçjos piecus gadus kalpo par dievturu vadoni Amerikâ.

Kïaviòu Jura stâstîjums turpinâjâs veselu nedçïu, kopâ kâdas 17 stundas, un tika ierakstîts 12audiokasetçs un divâs videofilmâs. Stâsts ir ïoti dzîvs, pilns krâsainâm, zîmîgâm detaïâm un anekdotçm,kâ arî vçrtçjumiem un garajâ mûþâ iegûtâm atziòâm. Tas lasâms kâ aizraujoðs româns. Galvenâstçmas ir: armijas un kara gaitas, sports, patriotisms un mîlestîba uz Latviju, rotkalðana, Amerikaslatvieðu kultûras notikumi, seviðíi skolas un “2x2” un “3x3” nometnes, dievturîba un garîgâs unlatviskâs vçrtîbas.

Ar sekojoðiem izvilkumiem gribu parâdît divas tçmas Kïaviòu Jura dzîvesstâstâ: 1) armijas unkara gaitas un 2) rotkalðanu un latviskâs garîgâs vçrtîbas. No kara gaitâm esmu izvçlçjusies seviðíizîmîgu jeb dramatisku notikumu aprakstus, kas arî parâda autora vçrtçjumu par vispârçjo situâciju unpar savu dzîves pieeju. No rotkalðanas aprakstiem esmu izvçlçjusies tos, kur Juris parâda veco meistaruun mâkslinieku principus, çtiku un kur viòð runâ par latviskâm iezîmçm gan rotâs, gan dzîves pieejâ.

Izvilkumi ir òemti no daþâdâm kasetçm. Tie ir rediìçti un saîsinâti, lai novçrstu atkârtoðanos.Daþâs vietâs secîba ir mainîta.

Ðinî izvilkumâ Juris apraksta, kâ viòð dezertçja no Sarkanâs armijas 1941. gadajûnijâ, braucot ar draugu armijas uzdevumâ uz Cçsîm

Neviens pakaï nedzinâs. Aizdrâzâm tâlâk. Rîta puse jau bija, kâdi 3–4, viòð saka: “Nu, te jau,

te jau ðito apkârtni es sâku pazît. Tagad noskaties kâdu brîdi, kad priekðâ, aiz muguras nav

tuvumâ maðînas, pasaki man. Es palaidîðu lçnâk, tu lec ârâ. Tad es sagriezîðu stûri, lai maðîna iet,

pats lekðu ârâ, un maðîna aizies grâvî.” Labi. Taisni gadâs tâda maza ieleja. Es skatos: tur viena

maðîna aiziet aiz kalniòa, aiz muguras ðinî brîdî neredz. Îstais brîdis. Es saku: “Tagad, Mârtiò.”

Tâ arî izdarâm.

144

Izlecam ârâ, meþâ iekðâ. Un tad nu bija viens tâds brîdis, kuru es ïoti labi atceros. Vajadzçtu

mums tajâ brîdî varbût justies kâ vajâtam meþa zvçram. Mûs nekâdi likumi absolûti vairs nesargâ.

Vajadzçtu bût nobijuðamies. Bet nu mçs aizdiedzam tur. Man bija zem uniformas krekla kamzolis,

futbola kamzolis, vçl ar tâdu sarkanu kïavas lapu. Es visu to kreklu norauju nost, pakaðâju drusciò

zem velçnas. Draugs rauj nost visas savas zvaigznes un zîmotnes. Nu mçs esam brîvi. Ceïa atpakaï

nav. Mçs paði izvçlçjâmies, neviens mums to neteica. Mçs izvçlçjâmies ceïu, izvçlçjâmies brîvîbu.

Ðinî brîdî, ja bûtu Latvijas karogs, mçs to varçtu uzvilkt priedç. Bija tâda pacilâta sajûta, kuru

grûti aprakstît. Ilgi tas nebija – kâdas minûtes 10–15. Tad jau sâkâs tîri lietiðíi: kur iesim, ko

darîsim, kas tur notiek?

Mums tajâ braucienâ brauca lîdzi tai tukðajâ kulbâ Laima, mûþa licçja, un izvadîja mûs

cauri. Ðajâ brîdî meþâ tâ neredzamâ, kaut kâdi sajûtamâ Laima pieskârâs, uzlika roku uz pleca.

Kristîgs cilvçks teiktu: Dievs pieskârâs, Dievs uzlika roku uz pleca. Un tâpçc tâ lieliskâ sajûta, kaut

kâdas tâdas dieviðías varas klâtbûtnes tuvums. Gandrîz momentâ, 10–15 minûtçs, tavi pieci

jutekïi saasinâjâs: auss uztver niecîgâkos troksnîðus, acs fokusç pçkðòi asâk… Tu kïûsti momentâ

par meþa zvçru. Oþa, kas cilvçkam ir tik neattîstîta, salîdzinoði ar meþa zvçru, i tâ paliek asâka –

tu jûti, ka meþs smarþo, zeme smarþo.

Tad nu pa krûmiem, pa ganîbâm, pa meþiem lîdz tçva mâjâm. Pieteicâmies, ka mçs esam izbçguði.

Tur tâds meþiòð neliels, purvains. Pieteicâmies, ka mçs pagaidâm tanî purviòâ bûsim un dzîvosim. Bet

tâ citâdi nekâdus varoòdarbus neizstrâdâjâm, vienkârði divi vien pa to purviòu dzîvojâm.

Par iesaukðanu leìionâ

Par iesaukðanu kâdreiz ir lasîts: “Mûs iesauca varmâcîgi un pret likumu.” Tas viss ir taisnîba,

bija pret likumu, un daudzi negribçja iet. Man vârîjâs, un daudziem.

Mçs aizgâjâm tâpçc, ka bijâm latvieði, tâpçc, ka mîlçjâm Latviju un tautu, bet ïoti lielâ mçrâ mçs

gribçjâm atriebties. Tas ir nepareizs vârds, dumjð vârds, un jâmçìina no tâ pasargâties. Tu zaudç

skaidru domâðanu, un tâ atriebîbas doma tevi pâròem. Bet tâ mçs toreiz jutâmies, seviðíi jaunie.

Komunistu gadâ, kâ es teicu, es zaudçju savu brâli. Pçc kara tikai dabûju zinât, ka mans

labâkais draugs no fiziskâs audzinâðanas institûta, gadus 15 vecâks par mani, Kârlis Pinka,

apcietinâts Valmierâ uz ielas. Trîs, èetras dienas vçlâk sarkanie atstâjuði Valmieru, ienâkuði vâcieði,

bet sarkanie jau paspçjuði Pinku noðaut. Viena roka salauzta. Bedrç guï.

Tas ir viens – ðî tîri personiskâ sâpe. No otras puses vçl tâds kâ kauns, kâ negods. Mçs bijâm

jauni, mums vajadzçja aizstâvçt savu Latviju. Labi, pavçle nenâca, it kâ mçs esam daïçji vainîgi pie

visa ðitâ te. Ne tikai tâ noðauðana, bet òirgâðanâs par to, kas mums svçts – par mûsu karogu, par

ìerboni un varoòiem. Tev tas viss bija ar sakostiem zobiem kaut kâ jâpacieð. Un otrreiz atkal nesmuks

vârds un nejçdzîgs vârds, un dumjð vârds, bet tas visu to var izskaidrot, un tâ mçs jutâm – atriebties!

Bija policijas bataljoni, es jau gandrîz biju gatavs iet tur tâs paðas atriebðanâs dçï. Bet es

neaizgâju. Man atnâca oficiâlâ pavçle, un cauri.

Tad es diezgan ilgi noplivinâjos pa visâdâm iestâdçm un bûðanâm. Pa priekðu mani iedala

pulkâ starp kâjniekiem. Sâkas apmâcîbas. Formçjas 15. divîzija – sapieru pulks, meklç vecos

sapierus rokâ, aizkomandç mani uz turieni. Sapieru tehnika vâcieðiem ir varbût drusciò citâdâka,

un tâ mums uz âtru roku jâiemâcâs. Aizsûta uz sapieru kursiem tur kaut kur Pçrnavâ. Kad nobeidzu

tos, aizsûta uz virsnieku kursiem uz Bolderâju, tur pâris mçneðu. Tad Polijas dienvidos uz tâdiem

apmâcîbas laukumiem esesniekiem. Braukâ ar tankiem, ðauj un atkal mâca. Nu, nobeidzu es tos,

atkal ieskrienu mâjâ. Tad, kad es pavisam, pa îstam aizgâju karâ, tçvs tikai atmeta ar roku:

– Gan jau tad tu atkal atbrauksi!

145

Kâ Juris pazaudçja savu kâju, ko tas viòam nozîmçja un kâ viòð ar to tika galâ...

Labs ir. Krievs nâca virsû, tur bija ðaudîðanâs. Nâkamajâ dienâ krievs atkal nâk virsû, un es

uz tâda maza uzkalniòa, ne paðâ pirmajâ lînijâ, lai ir druscît pârskats, nu. Divi vadi man ir, tie 40

sadalîti uz pusçm, bet nu viena tâda rindiòa. Es redzu, krievs nâk cauri mûsu rindiòai, salîkuði

stâvi. Man ir maðînpistole. Es ðauju ar maðînpistoli, bet tâ pa viesuïuguni piebirusi ar smiltîm,

íerâs, ðauj pa atseviðíam ðâvienam, nedod vairs kârtâm.

Tanî brîdî es atkal dulls. Tâds uzbrukums, un tas tevi fascinç, aizrauj. Tu tâds dulls paliec. Ðauju,

ðauju, bet lâgâ nevar redzçt. Es esmu uz ceïiem nometies, vçl kâjâs pieceïos. Pçkðòi viens aiz muguras:

– Dullais! Kâjâs, visâ augumâ!

Es nostâjos priekðâ tâdam krûmam. Man vajadzçja aizlîst aiz krûma un skatîties. Tur nâk

krievi, un tai brîdî es jûtu sitienu pa kâju. Likâs pat, ka nokûp drusciò dûmi kâdu gabalu tâlâk, ne

visai tâlu. Kâds krievs ielîdis ðaut aiz tâda uzkalniòa.

Ieðâviens nesâp. Acîmredzot man ieðâva. Pirmâ brîdî atkal, redz, kas tikai neuznâk, tâds

dullais moments. Iesit pa kâju, un es tur tâ paskatîjos laikam aiz muguras – velns, ja man ieðâva,

vai es nevarçtu to lodi paòemt kâ suvenîru. Tas tâ vienu sekundi, protams. Pçc tam, es zinu, ka nav

tâlu aiz muguras pârsienamais punkts. Krievi nâk iekðâ. Es domâju – man tagad ieðâva pa kâju, es

aizskrieðu lîdz mûsu pârsienamam punktam un savâkðu papildspçkus, tik, cik var dabût, un

nâksim un mçìinâsim to krievu apturçt, lai viòi te tik brîvi netiek iekðâ. Vçlâk es dabûju zinât, ka

viena mûsu patðautene bija izsista no ierindas krievu uzbrukumâ, ar granâtmetçju vai kaut kâ.

Tur bija caurumi. Tur paliek tâds tukðums, pa to vietu viòi bija sâkuði lîst iekðâ pie mums.

Vispirms aizsûtîju vienu ziònesi, lai nâk pirmâ vada komandieris Luste pâròemt

komandçðanu. Patiesîbâ kâjnieku kaujâs viòð bija gudrâks par mani, jo viòð bija diençjis kâjnieku

virsniekos. Viòð turpinâs kauju vismaz tikpat labi kâ es, ja ne vçl labâk.

Es sâku rikðot uz pârsienamo punktu. Redzi, vçl kas, to es tagad ïoti smalki izstâstîðu.

Karavîram ir paredzçta tepat ieðûta iekðâ kâ kabata frencim tâ saucamâ pirmâs palîdzîbas paciòa,

kur ir pârsienamais, binde un vçl kaut kas, pâris plâksteri. Kad tie pienâca rotai, visiem nepietika.

Es izdalîju kareivjiem un pats sevi atstâju tukðâ. Vienkârði morâliskais tâds, man jârûpçjas par

viòiem vairâk kâ par sevi.

Es domâju, gan jau sanitârs bûs man tuvumâ ar savu lielo somu, ja kaut kas notiek. Bija tâds

moments, kad sanitârs arî nebija tuvumâ, arî kaut kur gulçja un arî kaut kur ðâvâs tajâ brîdî ar

visu savu sanitâra somu. Man iesit pa kâju, un, kâ jau tur ir – te ir zeíe, te ir bikse, un bikse ir

sabâzta zâbakâ iekðâ, un tad vilkt zâbaku nost, skatîties, kur man tur ir ieðauts, nav ne laika, ne

ko. Diegs tik turpu, un tad jau bûs kârtîbâ.

Sâku iet, un acîmredzot bija artçrija pârsista, kas vçlâk arî izrâdîjâs. Es sâku iet, sâkumâ

rikðiem, uz pârsienamo punktu. Tad sâka nâkt virsû tâds nogurums, un tai zâbakâ tâ ðïunkst.

Diena skaista, saulîte tâda kâ paðlaik, sauss, bet man zâbakâ ðïurkst, it kâ es bûtu caur kaut kâdu

ûdeni bridis. Es jûtu, ka es stipri asiòoju. Jau man tâ kâ ienâk prâtâ – velns, ka tikai nav artçrija

puðu. Nu, nekas, vçl âtrâk uz to pusi. Bet, ja tu noasiòo, nâvîgi âtri spçks zûd, to es toreiz nezinâju.Vairs es nevaru paskriet, es sâku iet, un tâs kâjas kïûst tik smagas, ka tev apzinâti jâdomâ – cel labo

kâju, tagad cel kreiso kâju.

Ðinî brîdî es sapratu, ka es esmu lielu kïûdu izdarîjis, ka es neesmu sev þòaugu uzlicis. Bûtu es

paskatîjies, ka tâ artçrija sit asini ârâ, es bûtu uzlicis þòaugu, vienkârða lieta, vismaz bûtu apturçjis

to asini. Bet nu ir pa vçlu, man nav spçka kâju pacelt, es jûtu, man nebûs vairs spçka savilkt

þòaugu pietiekoði cieði, nav nozîmes. Kaut kâ instinktîvi jeb stulbi, nu nav tâlu tas pârsienamais

punkts, tepat es viòu redzu, bet spçka maz, brîþiem paliek tâds pelçks gar acîm, zaïi riòíi nogrieþas,

tad atkal noskaidrojas skats, un tâ velcies uz to pârsienamo punktu, atkal tas palçkais, atkal tie

zaïie riòíi, spçka arvien mazâk, kïûsti ïengans.

146

Tad uz vienu brîdi trûkst elpas, velc elpu, tâ kâ noslâpsti, gaisa trûkst. Skolâ gâjis, anatomiju

mâcîjies, protams, saprotu, gaiss ir diezgan, plauða velk iekðâ, cik tik var. Tev ir tik maz sarkano

asins íermenîðu iekðâ, ka nav vairâk, kas saista skâbekli un iznçsâ pa organismu, un organisms

signalizç – dod skâbekli! Tâpçc tâ noslâpðanas sajûta, kad nav asins íermenîðu, kas aiznes skâbekli

visur, kur vajag.

Galvenais, lai smadzençm atnes skâbekli, lai viòas var strâdât. Bija skaidrs, ka smadzenes

domâ, jo nebija panika. Tad, kad es jutu, ka elpas trûkst, rauju elpu, kaut kâ diezgan dîvaini, bez

panikas. Iecirtâs doma – aha, nu tad tâdas bûs beigas, íersi pçc elpas, nesaíersi, un, kâ karavîri

teica, pârtrûks filma, zaudçsi samaòu, un cauri.

Un tieði tajâ brîdî, kad es vçl tâ velkos, to soli tâ smagi vilkdams, nâk divi karavîri, un tie redz,

ka es knapi vairs kustos, tie mani paíer, sâks nest. Es viòiem saku: – Uzlieciet þòaugu uz kâjas.

Tie neko, nobrînâs, tâ kâ noraustâs, ko man vajag, paíer rokâ ðauteni, uzsçdina mani, es

aplieku viòiem roku ap kaklu, ðie mani sâk stiept. Vçlâk tikai es izdomâju, ka, tâ kâ es nevarçju

paiet, varbût man balss arî neskançja. Es domâju, ka es viòiem saku, lai viòi man uzliek þòaugu,

un tur varbût kâds ðòâciens, gârdziens iznâk, un tie nesaprot, ko es gribu no viòiem.

Es turos viòiem ap kaklu, un ðie tagad teciòiem laiþ uz to pârsienamo punktu. Vçl viens tâds

sîkums. Es tâ slîkstu atpakaï, spçks zûd, pçdçjais vçl bija, es ðiem ieíçros apkaklçs tâ ar pirkstiem.

Zini, mazam bçrnam, viòð vçl kâjâs nevar noturçties, bet pirksti viòam stipri. Pirmais spçks ir

pirkstos, un pçdçjais spçks paliek pirkstos. Es karavîriem apkaklç ieíçries, spieþu rîkli. Ðie abi divi

ðòâkdami vien iet. Mçs bijâm vçl soïi 50 no tâm mâjâm, kur bija pârsienamais punkts, kad pârtrûka

filma, zaudçju samaòu.

Pçc brîþa nâku pie samaòas. Kâja man ir satîta, sasieta, guïu jau Sarkanâ Krusta

transportautiòâ, blakus guï vçl viens. Tâda silta sega uzklâta, un tur ârâ tâda neomulîgi balta kâja,

dzeltenîga, tâda kâ mûmija. Es domâju, tas jau nomiris, kas man blakus guï. Nç, tas tâds tîri omulîgs,

koðïâ dûmdesas gabalu.

Es pakustinu vienu kâju, pakustinu otru, ei, tâ ir man kâja, tâ neomulîgi baltâ. Ìîmis droði

vien bija tâds pats, no tâ asins zaudçjuma.

Aizveda uz tâ saucamo divîzijas pârsienamo punktu, kur jau strâdâ ârsti. Rotas pârsienamâ

punktâ, tur nekâ, tur ir feldðeris, kas pârsien, apsien. Divîzijas pârsienamâ punktâ strâdâ ârsts.

Nu, tas ir nojaucies ar asinîm kâ tâds slakteris, tam nav vaïas pat pârvilkt, ja viòam vispâr ir, tîru

halâtu vai baltu priekðautu.

Mûs tur nogulda, dakteris noiet, parâda uz mani:

– Ðito pirmo, – laikam tas ìîmis râdîja, – un tad to, un tad to, un tad redzçsim.

Uzliek mani uz galda, apskatâs, nodod mâsiòai rîkojumus, uzsit man uz pleca:

– Tev ir laimçjies, draudziò! Brauksi uz Rîgu, uz amizieri ar meitâm, pçc pâris nedçïâm redzçsimies.

Tas rauj tâ kâ pa slîdoðo lenti, tas dakters. Es tîri priecîgs tajâ brîdî, tikðu uz Rîgu, pâris

nedçïas padzîvoðos, tçloðu varoni. Bet miegs nâk, nav vçl lâgâ gulçts, iepriekðçjâ naktî mînas

likâm vai ko, kaut kâdâ rijâ nogulda mani.

Naktî es pamostos, ellîgi sâp tâ kâja, tâda sveloða, svilinoða sâpe, un es jûtu, ka drudzis krata.

Kaut kas nav labi. Saucu, pienâk viens, es saku:

– Brâlît, kaut kas nav labi, drudzis krata, kâja sâp, vakar nesâpçja.

Viòð saka:

– Es neko nevaru darît, es esmu tikai feldðeris. Daþas stundas atpakaï tevi ârsts redzçja, ko es

varu teikt.

Vienîgais, ko viòð dara, ir sadala transportus pa kara slimnîcâm tuvâkâ apkârtnç.

– Es tevi mçìinâðu rît no rîta ar vienu no pirmajâm maðînâm kaut kur laist projâm.

147

Pagâja nakts, pienâca rîts, no paða rîta transporta nebija, ap pusdienas laiku ielâdç mani

maðînâ un aizved uz Lizumu. Lizumi no Cesvaines nebija tâlu, tâ ir Vidzeme. Aizved tur, izlâdç

mûs, tos ievainotos, nogulda çnâ pie jâòogu krûmiem. Laikam vecâ muiþas pils, kur ierîkota

slimnîca. Man slâpst, dzert gribas. Nâk garâm mâsiòa, es saku:

– Mâsiò, iedod man vienu krûzi ûdens!

Nedeva man dzert, atkal laikam ìîmis râdîja, ka ar mani ir pavisam traki.

Labs ir. Dakteris noguldîja uz galda, pasauca vçl otru dakteri, spaidîja man to kâju uz augðu,

uz leju, un kaut ko sabubinâs vâciski. Iegrûþ man divas ðprices, lai nomierinâs. Kaut kur ieðpricçja

kaut kâdu burtu “s“ un “j“ kombinâciju, velns viòu zina, ko tas nozîmç, kas tâs bija, kaut kâds

saîsinâjums. Un sâk ar mani sarunâties. Vienu, otru, treðo jautâjumu, kaut kâdus nenozîmîgus.

Pçdçjais jautâjums, vai man miegs nenâkot. Es saku, ka nâk gan, pagâjuðo nakti nevarçju gulçt,

sâku taisnoties: pagâjuðo nakti dçï tâm sâpçm un iepriekðçjâ vçl mînas bija jâliek. Ðis tâ pasmaida:

– Guli, guli! Mçs te pastrâdâsim.

Ja varbût bûtu darîjuði kâ parasti, kad dod narkozi, bûtu likuði man to fleiteri uz deguna, es

sâktu domât, ka tur kaut kas lielâks ir darâms, bet nu divas ðprices, es nomierinâjos un aizmigu uz

kâdu stundiòu.

Un atkal – gaiði cilvçki. Bûtu man sâkuði likt skaitît, atkal bûtu man aizdoma, ka uz ilgu

laiku, jeb, kad cilvçks ir pie samaòas, prasa viòa piekriðanu. Man neprasîja, bet, ja man prasîtu, es

noteikti teiktu nç, teiktu, ka vakar man latvieðu dakteris teica, ka man laimçjies, varçðu braukt uz

amizieri, ka es parunâðu ar to paðu dakteri. Un tas bija labi, jo katra novilcinâta stunda varçja

mani aizaicinât uz viòu sauli.

Tas bija pçc pusnakts, ap èetriem naktî es pamostos. Drusciò kaut kâ ar to kâju nevar to otru

sataustît, uzlikts tâds kâ bûris uz gultas, sega pârklâta pâr to bûri. Bet zini, nakts, tumðs, kluss,

galva tâda padulla vçl, ienâk prâtâ tâda doma, redzi, tev ir ieðauts pa kâju, un tagad tev sapòos

râdâs, ka tev kâjas nav, guli vien, drîz bûs kâja kârtîbâ. Tâda doma pus sapnî, pus îstenîbâ.

No rîta kâjas tomçr nav. Laikam dakteris bija teicis, ka, tikko kâ es modîðos, lai pasauc viòu.

Tas atnâk un sâk skaidrot, kas par lietu, es vçl toreiz lâgâ nesapratu:

– Draudziò, tev bija gasbrands, gâzes gangrçna laikam saucas latviski. Tâ ir tâda smaga

infekcija, kad tas bacilis tiek íermenî un sâk strâdât. Tad tas loceklis kïûst zilgani pelçks, starp

audiem tâdi kâ gâzes burbulîði rodas. Tâpçc tev spaidîja to kâju, jo varçja just, ka tie burbulîði tur

ir, tâ kâ èaukst tas muskulis. Var just, cik augstu tas ir aizgâjis.

Acîmredzot vajadzçja amputçt jau te virs ceïa nost, jo tas âtri virzâs uz priekðu, it seviðíi

karstâ laikâ. Diena nokavçta. Ja bûtu íermenî, tad vairs neko nevarçtu darît.

Bet ar visu to tai rîtâ tâds miers. No kâ? Apbrînojams miers. Nu, nav kâja. Paldies, ka laikâ

amputçjât. Nav naida, par ko es brînîjos. Divas lietas, vai nu vçl narkoze nebija pilnîgi izgâjusi no

íermeòa, narkozes iespaids, vai no asins zaudçjuma. Tomçr smadzençm nav pievadîts pietiekoði

daudz asins, un tâs palikuðas tâdas miegainâkas.

Tâs pirmâs pâris dienas vienâ mierâ, kâdas divas dienas. Tad uznâca tâda dusma uz visu

pasauli, Dievu ieskaitot. Uzrakstîju niknu vçstuli sava bataljona dakterim, viòð bija labs dakteris.

Atkal dullîba. Arî mans dakteris neko citu nebûtu darîjis, kâ pirmajâ dienâ uzsitis man uz pleca,

jo tad viòð vçl par to infekciju neko nezinâja.

Ðos laikos viens dakteris teica:

– Daþas vienîbas penicilîna, un viss kârtîbâ.

Druscît lçciens uz priekðu. Vâcieðiem nebija penicilîna. Ja bûtu, tâ bûtu mana nelaime, jo

gadîjuma dçï man karð bija beidzies, un es aizbraucu uz Vâciju. Tas ir atkal nâkamais stâsts, bet

pçc kara es uzzinâju, ka 12. augustâ mûsu sapieru rotu pârcçla uz Vâciju pie mûsu divîzijas. Viòi

148

bija smagâs kaujâs, tieði mana rota. Janvâris, ziema, sniegputeòi, un krievs smagi nâk virsû. Tieði

mana rota bija palikusi tâdâ pilsçtiòâ Nakelç, krievu ielenkumâ. Kâdas divas dienas viòi bija

turçjuðies krievam pretî, ðâvuðies, sakari pârtrûkuði. Lîdz pat ðai dienai es nezinu, vai no manas

rotas kâds cilvçks palika dzîvs vai ne. Viens ziònesis esot iznâcis ârâ tur pirms tâ galîgâ ielenkuma,

kad vçl varçja ziòot, ar zîmçm, lai sûta palîgus.

Es neesmu seviðís fatâlists, bet zini, mazs komentâriòð, kas neattiecas tieði uz manu mûþu,

bet vispâr. Es tomçr ticu, ka ir kaut kâda liktenîga sagadîðanâs, kaut kur kaut kas ir noteikts. Es kâ

dievturis saku, Dievs visu noteic. Dievs pateica, ka Kïaviòu Jurim jâdzîvo. Kâ, to lai citi izdomâ,

Dievam paðam nav laika. Tâ bija tâda Laimas vadîta lode.

Armijâ ir tâds gâjiens – norâva, nevis tâ mierîgi ar roku vilka, bet parâva stobru uz leju. Es

saku – Laima viòam roku parâva un norâva to stobru uz leju, lai man ieðauj kâjâ un atðauj man

kâju nost. Un, tâ kâ visai mani rotai, visiem maniem draugiem jâpaliek Nakelç, tad nebûtu godîgi,

ka es bez vienas skrambas izietu. Nu tad nu man arî, lai es visu ðito neaizmirstu.

Kâpçc tieði man? Kâpçc es esmu palicis dzîvs? Tagad es drusciò lielîðos. Varbût tâpçc, ka man

tâ lielâ mute, lai es stâstu cilvçkiem, kâ ir un kâ notiek. Kâdreiz mçs sakâm – katrs pats savas

laimes kalçjs. Varen labs lozungs un sakâmvârds. Ðinî gadîjumâ, ja es varçtu savu likteni lemt, ja

man vajadzîgs ieðaut, es teiktu – nu, ieðauj, bet ieðauj tâ, lai mani vçlâk atkal var salâpît. Man

jâmâca futbols un basketbols, man jâmâca tehnikuma puikas vingrot, man jâiet slçpot, vai, kâ

man to kâju vajag. Saðauj mani lupatu lçveros, bet lai mani vçlâk atkal var salâpît vienâ gabalâ un

es esmu gatavs. To likteni es sev izlemtu, bet ar to es pieliktu savam mûþam aptuveni 6 mçneði lîdz

Nakeles ielenkumam, un tur es paliktu. Laima vadîja citâdi. Dievs bija teicis, ka Jurim ir jâdzîvo,

un lai viòa nokârto. Bet tâ tâda bçrniðíîga runâðana.

Kad man kâju nooperçja, mani ielika vilcienâ un mûs atveda uz Drçzdeni, tad uz to izmiruðo

nervu slimnîcu, un tur laimîgâ kârtâ îsi pirms Drçzdenes bumboðanas mûs salika vilcienâ un

pârveda uz Bâdenauheimu, kâdi 20 km uz ziemeïiem no Frankfurtes.

Esot tur, vienâ dienâ nâca pâri lidmaðînas eskadriïâm, desmitiem, simtiem.

Atkal tâda smuka diena, viens vecîtis stâv uz kruíîðiem, viòð saka:

– Mein Gott! Es skaitîju. Saskaitîju 2000 pâri, un tad man sajuka, un viòi vçl nâk.

Mçs redzam, kaut kas bailîgs, uz kurieni viòi iet? Tie gâja uz Drçzdeni, tik daudz mçs tur redzçjâm.

Todien nobumboja, nodedzinâja Drçzdeni. Un tad atkal man bija tâ cûkas laime palikt veselam.

Bûtu es bijis tanî naktî mâjâs, kad brâli apcietinâja, kad èekistam bija pavçle mani apcietinât,

es laikam gaismu neredzçtu, es neticu, ka es bûtu dzîvs. Tanî brîdî, kad es tur noasiòoju, bûtu tie

vîri nâkuði tikai desmit minûtes vçlâk, tur es bûtu palicis. Ja nebûtu mûs pârcçluði uz Drçzdeni,

jupis viòu zina, kas tur bûtu palicis. Tanî ziòâ man ir laimçjies, un tas atkal man dod domu par

kaut kâdu augstâku varu.

Mçs vienreiz ar Jâni [Briìi] runâjâm “Rotâ” [Invalîdu namâ Katskiïos, Òujorkas Ðtatâ, ASV].

Mçs vienu vakaru divi vien dzçrâm tçju, un tâ divatâ vien es viòam saku:

– Saki, Jâni, mans ievainojums pret tavu ir ðtrunts, tâ kâ pirkstâ iegriezt. [Jânim Briìim abasrokas ir amputçtas, viena lîdz elkonim, otra pâri.] Vai pçc tâ gadîjuma tu vispâr tici Dievam?

Jânis paskatîjâs ïoti nopietni:

– Un kâ vçl!

Un tad viòð teica:

– Tu vari iedomâties, tev arî pçc kara ir bijis, kad uznâk melnie, ka nav vairs vçrts dzîvot,

negribas dzîvot, pat pakârties nevari, nevari iesist naglu sienâ un uzsviest sev cilpu. Tâdâ brîdî tâ

kâ kauns no citiem cilvçkiem. Aizgâju, tur pie nometnes bija tâdi krûmi, un tur ceïos lûdzu Dievu,

un tad atkal varçju dzîvot kâdu brîdi, palika tâ kâ vieglâk.

149

Maija Hinkle: Bet tâs kâjas dçï tomçr arî vçlâk ir grûti brîþi bijuði?

Kïaviòu Juris: O, jâ.Vienreiz raksturs neizturçja.

Es biju labs basketbolists, virslîgas basketbolists. Râvensburga, maza pilsçtiòa, franèiem

garnizons, kâda vienîba, kaut kur tâds brîvdabas basketa laukums. Sarunâjuði basketbola sacîksti

starp latvieðiem un franèu armiju. Francijâ arî spçlçja basketbolu. Nu, tur ir kâdi divi labi

basketbolisti, divi galîgi ðvakmaòi, neko lâgâ nespçlç, kâdi divi tâdi viduvçji. Es, protams, skatîtâjs.

Un nevar, gribas, lai tos franèus uzvar, gribçtos bût uz laukuma un spçlçt lîdzi, un, vai, kâ mani

tur vajadzçtu! Tur tie dullie, skaties! Tur tas brîvs! Piespçlç! Ej pats cauri, ir situâcija, met taèu!

Pçc pirmâ puslaika ir pârtraukums, kâdas desmit minûtes. Neizturçja nervi, aizgâju projâm.

Labâk neskatîties, nekâ redzçt, ka citi spçlç basketu.

[Ðeit autors izstâsta vçl citus gadîjumus, kad bija grûti.]

Pirmais, viens, kas palîdzçja, ir tas, ka es iemâcîjos ðitâs rotas kalt. Bija draòíîga sajûta, ka

tev jâdzîvo no citu þçlastîbas, ka tev valsts valdîba izmaksâ kâdu pabalstu, Sarkanais Krusts,

tautieði saziedo kaut kâdu pabalstiòu. Paldies, bet katrs pabalsts iedur tâ kâ ar duncîti krûtîs – jâ,

es esmu kroplis.

Iemâcîjos ðitâs rotas kalt, nu jau es kïûstu neatkarîgs, pabalstu vairs nav jâlûdz. Iznâk viena,

iznâk otra. Atnâk cilvçks:

– Nu, ziniet, man te tâda iesvçtîba meitai. Lûdzu, vai jûs varat uzkalt.

– Bet ziniet, man nav nekâdu latu lîdzi, un jums paðiem nav tâ sudraba?

– Nu ir jau tur kaut kâdi krâjumi. Mçs paskatîsimies.

Îsi sakot, es vairs neesmu lûdzçjs, bet varu palîdzçt citam lûdzçjam. Jauka sajûta.

Tad apprecçjos, un tad bija pavisam labi. Ne tikai es, man bûs jâgâdâ vairâk vai mazâk par

sievu, man bûs ìimene. Man ir divi dçli, viena meita. Tu esi pilnvçrtîgs cilvçks. Uznâk tie melnie, un

tad vienâ brîdî uznâk tâda apgaismîba – ko tu bçdâjies, ko tu òerksti. Tu tak pazîsti cilvçkus, kas visu

mûþu nodzîvo ar koka galvu, tev galva uz pleciem, tev tikai koka kâja. Un tas bija tâds lûzuma

punkts, pats sev ar tâdu humoriòu. Ir cilvçki, kas ir dumâki par tevi, un tie dzîvo, kâja ir tikai viena.

Labi, es zaudçju kâju, bet, paldies Dievam, man ir palicis prieks. Es varu priecâties par dabu,

par puíçm, par gleznâm, par pasauli, par cilvçkiem. Man patîk savs humoriòð.

Ja man ðodien pçc gara mûþa bûtu jâsaka, kâ bûtu labâk – paturçt kâju, bet zaudçt prieku,

kïût tâdam kâ Skrûdþam “Ziemassvçtku pasakâ”, uz visu mûþu, jeb zaudçt kâju un saglabât

prieku, es teiktu – zini, es jau esmu pieradis pie protçzes, òem savu kâju, atstâj man prieku.

[Seko stâsts par Jura rotkaïa gaitâm, par mâcîðanos un mâcîðanu, par rotkaïu principiem unçtiku, par to, ko viòð pats mçìina savâs rotâs izveidot, un beigâs par to, ko viòð uzskata par latviskiemelementiem rotâs un dzîvç, ko varçtu saukt par latvisko dzîves pieeju, filozofiju. Pirmo un galvenoskolu saòem profesionâlu rotkaïu darbnîcâs Vâcijas bçgïu nometnçs: pie rotkaïiem Grenciona, Vîksnesun visilgâk un pamatîgâk pie Bçtiòa.]

Daïa no Jura stâsta par rotkalðanu, latvisko dzîves ziòu un dievturîbu

Man nekad nav bijusi tâda formâla rotkaïa izglîtîba, kaut kâda rotkaïu skola jeb mâkslas

skola, jeb kaut kas tâds. Es biju mâcîjies pie meistariem, galvenokârt pie Bçtiòa, un pçc tam

turpinâjis mâcîties tautas augstskolâ, pats no sevis, no tautas un pieredzes.

Starp rotkaïiem mçs visi esam labi draugi, lîdz ðim neko neesam viens no otra slçpuði – aha,

nu es zinu ðito triku, uz ðito es nopelnîðu. Tâ mçs, viens no otra mâcîdamies, ejam uz augðu.

Pirmais skolotâjs rotkaïos bija mans draugs Grencions. Arî viòð deva vienu labu padomu,

pats bija izgudrojis. Viòð saka:

150

– Tagad, kad tu sâc strâdât ar rotâm, tikai atdarini latviskâs rotas, nemçìini pats kaut ko

zîmçt. Tad, kad tu bûsi tâ piesûcies ar to latvisko kâ ðvamme ar ûdeni, kad viòa vairs netur ûdeni,

kad tu viòai uzlej drusciò virsû un viòai tek cauri un pil zemç uz grîdas. Kad tu bûsi tik pilns ar

latvisko, tad sâc zîmçt pats savçjo. Tad tas latviskais tev dabîgi pilçs ârâ, tev nebûs ar varu viòð

jâizþòaudz ârâ. Citâdi tu aizbrauksi uz meþa ceïu. Tâ dzîvç tâs gudrîbas krâjas, tâ vienâ nedçïâ to

nevar izstâstît un parâdît.

Par mâcîbâm meistara Bçtiòa darbnîcâ

Bçtiòð ienâca no rîta, pie durvîm pasveicinâja, mçs atòçmâm. Tad viòð nogâja gar galdiem,

kur mçs sçdçjâm kâdi 12–14 cilvçki un cîtîgi strâdâjâm, stundu stundâ, dienu dienâ. Nostaigâja.

Ja tu tur taisîji kâdu parastu Nameja gredzenu, Saules gredzenu, to viòð zina, to tu vari. Ja tu esi

iesâcis kaut ko jaunu, paða izgudrotu, tas viòu interesç. Aprunâjas. Man ir tâda aproce, tâda

apkârt ap roku, kâdi trîs Saules gredzeni. Uz galiem es esmu uzzîmçjis tâdu kâ skujiòu. Gali ir

atliekti, bet tâ skujiòa nav tâda plika skujiòa, bet viòa tâ pârkrustojas vienreiz, un tad tie gali

aiziet prom, lai viòð iznâk biezâks un smukâks. Viòð tâ noskatîjâs:

– Panâciet pie mana galda. Kâ jûs te domâjat taisît?

– Vienkârði izzâìçðu un uzlodçðu virsû.

– Es jums kaut ko parâdîðu.

Viòð paòem gravierrîku (viòam ir gravieru meistara diploms). Viòð tur drusciò izbaksta,

tur izbaksta, pretî izbaksta, panâk tâdu efektu, kâ kad monogrammas savij.

– Vai tâ neizskatîsies labâk?

Skaidrs, ka tâ izskatîsies labâk.

– Es jums parâdîðu, kâ to taisît.

Es vçl drusciò runâju pretî:

– Redziet, Bçtiòa kungs, es norunâju to aproci iztaisît par 800 markâm. Jûs jau man tur

vienu gabalu parâdîjât, kâ darît citâdi, man iznâks daþas stundas vairâk. Tagad ðitais gravçjums,

tas man paòems apmçram dienu. Tad man sanâks 1000 markas.

Viòð tâ noskatîjâs:

– Kïaviòa kungs, neviens cilvçks nav pilnîgs. Doma izdomâ, un acs kâdreiz nenoskata, ko tâ

doma ir izdomâjusi, un par visâm lietâm, roka gluþi tâ nevar, kâ acs redz, drusciò patrîc. Par to

kïûdu es nesaku nekâ, roka patrençsies, paliks droðâka, tâs lînijas paliks taisnâkas, vairâk sekos

acij. Bet, ja jûs apzinâti taisîsiet sliktâk, nekâ jûs variet, tad man ar jums nebûs ko runât.

Izgrauzu tâ, kâ Bçtiòð teica. Par maksu viòð teica:

– Ja ir norunâts, tad par tâdu maksu ir jâatdod.

Neko darît, strâdâju dienu pa virsu. Dabûju gudrîbu, un ðitâ gudrîba mûsu vecajiem

meistariem Kuceram [Oïìertam] un Grencionam, tiem tas visiem ir iekðâ. Kucers ir mâcîjies pie

graviera Berca, arî bija slavens vârds savâ laikâ Rîgâ. Ðitâ tâ amata çtika, un arî paðiem meistariem

çtika, viòð ar saviem mâcekïiem, tâ ir komanda.

Dabût to pareizo gâjienu. Kad runa iet par darbu, viòð ir meistars, mçs nerunâsim pretî, bet atkal

tâdâ svinîbu jeb bçdu reizç, mçs esam visi kopâ, viena vienîba, i meistars, i mâcekïi, visi kopâ. Visu ðito

garu dabût iekðâ. Tâ viòð bija audzinâts, to viòð mums audzinâja, un tas radîja milzîgu cienîbu pret

Bçtiòu, nemaz nerunâjot par to, ko savâ tehnikâ un savâ varçðanâ, prasmç un pieredzç, 60 gadus

strâdâjis, ko visu viòð nezinâja. Mçs nekâ nezinâjâm un tikai mâcîjâmies. Tur es dabûju lielisku skolu.

[Amerikâ iebraucis 1951. gadâ, Juris strâdâ juvelieru darbnîcâs par rotkali lîdz pensijai. Lîdztekusstrâdâ savâ pagraba darbnîcâ, veidojot latviskas rotas, un braukâ pa nometnçm un skolâm, mâcotrotkalðanu Amerikas un Eiropas latvieðu jaunieðiem.]

151

Mûsu firmâ, liela firma, ap 100 darbinieku, 60 tie benèmeòi, juvelieri vien, kuri sçd pie darba

galda un vîlç, un strâdâ. Mums paðiem savs zîmçtâjs, itâlis, beidzis Pitsburgas mâkslas skolu,

jauns puisis. Mana specialitâte ir vîrieðu gredzeni.

Lai tiktu no ðitâ monotonâ vaïâ, paða mâjas pagrabâ ieliku darbnîciòu, un tur es varu taisît

savu. Ïoti labi, nu ir izaicinâjums, es mâcos. Kucers ir profesionâlis, strâdâjis visu mûþu, viòam

arî ir pagrabâ darbnîca.

Pirmos gadus Amerikâ es tâ drusciò sportâ palîdzçju, un tad sâkâs “2x2” nometnes, tas jau

sen, gadi 30 atpakaï. Tad mani iesaistîja, un tur man atkal sâkâs darbs ar jaunajiem, gan darbnîcâs.

Bet arî tas bija interesanti, ar tâdiem, kam patîk, acis spîd.

No sâkuma “2x2” nometnç nekâda rotu kalðana nebija. Es tikai runâju lekcijas par rotâm,

râdîju fotogrâfijas, kas bija lîdzi, kuras gadu no gada ienâca vairâk un vairâk. Otrs temats man

bija par vasaras nometòu vadîðanu, kuras es Vâcijâ biju vadîjis.

Tas man paðam darîja prieku, un es to esmu darîjis gan Kursâ, gan citur. Juris Kïaviòð ir lasîjislekcijas par rotâm un apmâcîjis cilvçkus ASV, Kanâdâ, Venecuçlâ, Vâcijâ, Zviedrijâ, Anglijâ. Tik

starptautiska slavenîba, ka neòem par knapu [smejas]. Tâpat viòð ir praktiski mâcîjis visur kur, “2x2”

un “3x3” nometnçs, pa kurâm es esmu braukâjis, Vâcijâ pamatîgâk. Minsterç es kâdi 5–6 mçneði

nodzîvoju, Kursâ arî kâdas seðas nedçïas. Algas jau parasti tur nemaksâ. Minsterç algu maksâja, bet

smieklîgu, 100 markas mçnesî, kâdi 30 dolâri. Minsterç es tikai tâ varçju dzîvot, ka vâcieði man maksâja

invalîda pensiju bankâ, un tad es to òçmu ârâ. Bet man patika visa tâ bûðana, un es domâju, ka es

dabûju labu kontaktu ar audzçkòiem, man paðam patika bût tâdam druscît uz joku.

Kâpçc mani aicinâja? Es esmu vecâks, man pienâca pensijas laiks, un man patîk braukât pa

tiem “2x2”. Es pat aizgâju druscît âtrâk pensijâ, ar 62 laikam, trîs gadi âtrâk, zaudçju kâdu procentu

no pensijas, bet tie trîs gadi bija to vçrts. Nu man bija rokas brîvas, tagad es varçju braukât paðitâdâm nometnçm, Kursâm, cik tik man uziet, lîdz tam – tikai pa manu atvaïinâjuma laiku vai

arî, ja òem nesamaksâtu nedçïu.

Tajâ mûsu rotu kalðanâ nav galvenais iemâcît to vîli stumt jeb lodçt, jeb zâìçt, katrs amerikânis

jeb vâcietis uz mata tâpat stumj to vîli, uz mata tâpat lodç. Galvenais ir, ko viòð tur uztaisa? Pirms

viòi taisîs, mums ir grâmatu èupa lîdzi, viòi izðíirsta.

– Es ðito taisîðu.

– Nç, tas tev vçl ir par grûtu. Tâ ir Kurzemes stopsakta no vidçjâ dzelzs laikmeta.

Tâ, tîri negribot, kâ karavîri saka, ieliek viòam to vati ausîs, un kau kur jau viòð paliek

pamazâm. Tas bija tas uzdevums, un man tas patika. Es diezgan daudzus gadus esmu darîjies. Pat

ir divas Kultûras fonda atzinîbas. [Iedod rakstu par sevi.]

Nupat sâk tâ kâ pietikt. 81 gads, un zini, ja tu vismaz 30–40 gadus esi ar tâdiem iesâcçjiem

òçmies, un visu laiku vienu un to paðu – uzvelc apaïu riòíi, ieliec zâìîti ðitâ, iznâks apaïð, tu vari

paòemt ðito vîli – ðitâ 40 gadus, tas ir skolotâja darbs. Viòð tâpat maziem âbeèniekiem mâca, cik

ir 3+8, katru gadu no jauna. Es domâju, viòam arî tas nav tik viegli.

Ðlipsç es sen jau vairs nestaigâju. Es paskatîjos, ka man pie ìîmja tîri labi piestâv tâda îsta

vîru sakta, un es staigâju ar to ðlipses vietâ. Tâpat uzðuvu sev tautas tçrpu, ne tamdçï, lai dziedâtu

korî, bet tamdçï, lai ietu uz latvieðu svçtkiem, uz 18. novembri, uz kultûras dienâm. No sâkuma

tautieði tâ kâ brînîjâs.

Ar to saktu es tâ kâ drusciò kautrçjos iet amerikâòos, bet pie tiem ir mierîgâk kâ pie latvieðiem.

Tie ierauga, izsaka komplimentu, kâda man smuka sakta. Kur tâdu esot dabûjis? Pats uztaisîjis?

Izsaka vçlvienreiz komplimentu un dzîvo. Ar to tautas tçrpu no sâkuma bija jâpierod.

Kâ es teicu, aizgâju no darba jau ar 62 gadiem pensijâ. Pçc tam es spçcîgi strâdâju pagrabâ

pirmos gadus. Es biju priecîgs. Es strâdâju ne mazâk kâ îstajâ darbâ, es strâdâju vairâk savâ

pagrabâ, ko es gribu. Ir jau bijuði visâdi jauki brîþi, ir visâdi diplomi nopelnîti izstâdçs, pat

152

nezinu, kur viòi ir un cik viòi ir. Labi jau ir tâdi diplomi. Divi ALA diplomi. Viena ir Kriðjâòa

Barona prçmija, tas jau diezgan sen, un viens atzinîbas raksts.

Daudzi draugi satikti. Par to ir prieks. Redzi, teikâs vai pasakâs saka, ka burvis nevarot âtrâknomirt, kamçr viòð savu burvîbu nav atdevis citam, un man liekas, ka es savu burvîbu esmu

atdevis diezgan daudziem, tâ ka man bez vajadzîbas pa pasauli nebûs jâmçtâjas. Pavisam es varbûtvairâk kâ 300 cilvçkiem esmu sâcis mâcît, bet no viòiem kâdi 5–7 ir tâ sirsnîgâk iekoduðies.

Maija Hinkle: Kas jums ir bijusi mîïâkâ rota, ko jûs vislabprâtâk kaïat?

Kïaviòu Juris: Grûti pateikt. Osvalds Grîns – vecs, labs kalçjs, labs gravieris, Grîns, piemçram,

savâm rotâm nemaz neatstâj tukðu laukumu. Viss ir apstrâdâts, apgravçts, kaut kas uz piekariòiembûs uzgravçts. Viòam patîk paðam uzzîmçt savu zîmçjumu. Cilvçki pat daþreiz sâk strîdçties, vai

Grîns ir latvisks. Viòð ir grînisks, tâds ïoti îpatnçjs.

Es vairâk turos pie vienkârðâka, spçlçjos vairâk ar formu un tad tâ drusciò pielieku ður tur torotâjumu klât, bet to formu mçìinu izlocît, lai tur atspîd tâdas gaismas. Vienu brîdi man pat bija

uznâcis paðam uzzîmçt rotu, lai viens, kas nav îsti speciâlists, ja es viòam noliktu uz galda piecus,seðus seno rotu atdarinâjumus un to savu, lai viòð nevarçtu atðíirt, kura mana. Mana bûtu mana

paða zîmçjums. Tâ es darîjos.

Kura ir tâ labâkâ vai mîïâkâ? Grûti pateikt, ir vairâkas tâdas bijuðas. Kâdos gadîjumos viòas

parasti rodas? Piezvana draugs, kurð pazîst mani, pazîst manus darbus:

– Zini, mums nâk ar sievu jubileja, sudraba jubileja, kaut ko no sudraba sievai jâuzdâvina.

Tu vari kaut ko uztaisît?

Draugam jâuztaisa. Man ir brîvas rokas taisît, ko tik es gribu. Par cenu viòð nestrîdçsies. Esvaru padomât, laiku man parasti dod, un varu taisît tieðâm tik, cik vajag, beigâs es sarçíinâðu.

Draugi zina, ka es viòus nekrâpðu, cik bûs, tik bûs. Tie ir tie labâkie gabali, un daþreiz tie irizdevuðies. Labs gabals ir tad, kad viòð ir gatavs, un man viòu þçl pârdot, vienalga, par kâdu

naudu, un tad es gribu to cilvçku atrunât. Lai neòem pretî.

Tad man brîþam tâda sajûta kâ tâdam Jûdasam, kurð pats savu bçrnu pârdevis, tâdâ reizç, es

neesmu dzçrâjs, bet es paòemu kâda stingra dzçriena pudeli, pats aiz dusmâm ierauju.

Kad es esmu pavisam kaut ko labu uztaisîjis, tad es nolieku uz kaut kâdas drçbes. Pagrabâstrâdâjot, es nedzeru, pat krûzi alus ne. Ir mçìinâts karstâ dienâ, vienu bundþiòu varçtu, divas

bundþas, tu jau paliec tâds pavirðs, tu vari salaist ripâ. Bet nu ir gatavs, lielâks darbs, ne jau uz katrugredzenu, tad jau es dzîvotu vienos priekos. Lielais darbs ir gatavs, uzliec, nopriecâjies, apskaties.

Zini, ka rît, parît tu viòu atdosi un viòa nebûs. Tâpçc vien es nopirku fotoaprâtu, lai varçtu fotografçt,bet daudz par vçlu. Daudzi labie darbi ir aizgâjuði nefotografçti, un tad izdzeru vienu glâzi.

Gadâs, vienreiz, kad man abi darbi ir nofotografçti. Kad es rietumu krastâ vçl nevienâizstâdç nebiju piedalîjies, man atnâca aicinâjums, lai nu piedalos, tad, kad es jau strâdâju Kursâ,

un rietumu krastâ mani jau sâka pazît. Es apsolos.

Es uztaisu tâdu kaklarotu ar tâdâm mçlîtçm, tâdiem piekariòiem, diezgan vienkârðu

kaklariòíi. Bet ir diezgan labs. Aizsûtîðu uz izstâdi. Jau piesaku, tâds un tâds sudraba kaklagredzens, Jura Kïaviòa oriìinâls zîmçjums ar mçlîðu piekariòiem, ko viòiem katalogâ ielikt.

Pienâk Òujorkâ Kultûras dienas, janvâra beigas, Daugavas Vanagu namâ rîkotas. Man

piezvana rîkotâja, lai dod kaut ko izstâdei, lûdzas un beigâs pierunâ. Es sagrâbstu kaut ko unpaòemu arî to kakla gredzenu.

Mani paðu izstâdç ir kâdreiz kaitinâjis uzraksts “Nepârdod”. Tas man nepatîk. Ðoreiz, lai tasnenotiktu, es uzlieku tâdu sâlîtu cenu tam riòíim, par tâdu naudu viòu neviens nepirks. To uzliek izstâ-

dç, un vçl kâdus gabaliòus. Pats aizeju klausîties lekciju, kâ jau Kultûras dienâs, visâdas gudrîbas stâsta.

Lekcija cauri, vçl viena lekcija cauri, ieeju vienâ izstâdes telpâ. Dâma, kas tur deþurç, smaida:

– Kïaviòa kungs, es jûsu kakla gredzenu pârdevu!

153

Labi, man tâ nauda nu ir, bet es esmu pieðmaucis izstâdes rîkotâjus rietumkrastâ. Gâju

mâjâs, cirtos klât.

Princips man un vecajiem meistariem ir, ka mçs tos lielos darbus neatkârtojam. Cilvçks lielunaudu samaksâjis, lai tâ bûtu. Uztaisîju lîdzîgu, bija kakla gredzens, bija ar piekariòiem, bet kaut

kas druscît savâdâks.

Ir arî neveiksmes bijuðas.

Vienreiz taisu vienu zelta Daugmales gredzenu, nav jau nekas pârmçrîgs, tomçr zelts maksânaudu, un kaut kâ iekausçju viòu, iekûst man tas smalkais stiepulîtis, tâ drâtîte, kâ gadîjâs, kâ ne,

drusciò neuzmanîba. Gribçju jau sviest uz pârkausçðanu, bet man pçc pâra nedçïâm ir “2x2”nometne, ar jauniem strâdâðana, paòçmu lîdzi. Tur darbnîcâ viens jaunietis strâdâ. Tam ir kïûda,

otra kïûda, treðâ, tas jau izmisumâ:

– Es nekad neko nevarçðu uztaisît!

– Mana galda atviltknç, redzi. Es strâdâju jau 35 gadi, un redz, kas man mçnesi atpakaï

iznâca. Tas ir zelts.

Ðis paskatâs. Nav tik traki, mçìinâs, ja jau Kïaviòð arî taisa kïûdas. Dievs gâdâja, lai nepaliek

par daudz lielîgi vecie meistari.

Maija Hinkle: Ar ko jûs lepojaties visvairâk?

Kïaviòu Juris: Es teikðu, ar to, ka man ir mâcekïi. Man ir tâda Lilita [Spure], kas ðodien mâca

citus, labi mâca. Man ir tâds Andris Gobiòð, jauks puisis, kas man pielipa Minsterç, lielîgs kâgailis, nu, tagad jau pieaudzis. Tieðâm uz to, ka man ir bijuði tie mâcekïi, jo asinîs tâ rotu kalðana

vairâk vai mazâk man ir piespiesta lieta. Man viòa ir patikusi. Es esmu uríçjies vecajâs grâmatâsun mçìinâjis atdarinât, un priecâjies, ka man ir iznâcis.

Viens gabals bija, man þçl, ka man nav slîdîtes lîdzi, nav arî attiecîgâs grâmatas, kur tas iruzzîmçts. Faktiski tas zîmçjums bija leiðu tautas mâkslas grâmatâ. Rota ir no Þagares, apmçram11.–12. gs. Þagare ir paðâ robeþâ, tâda maza pilsçtiòa, ðodien viòa pat varbût ir leiðu pilsçtiòa.

Tanîs laikos zemgaïi dzîvoja tâlâk. Mçs visi zinâm, kad ordenis beidzot sakâva, izklîdinâja, zemgalepalika praktiski tukða, un tad Mindaugs pievâca pusi Zemgales. Ordenis par tâdu sapostîtu zemi

negribçja kauties, un tâ tas palika Lietuvai.

Tâ kâ toreiz Þagare bija Zemgalç, tad tâ ir zemgaïu rota, un es to atdarinâju. Bet labi atdarinât

nav vieglâk kâ kaut ko jaunu uztaisît. To es taisîju uz pasûtîjumu Grand Rapid muzejam. Trîs rotas esviòiem uztaisîju, to, tad vienu aproci un tad vienu tâ saukto stopsaktu, bronzas, ar sudraba aplikumiem.

Tâs ir tâ sauktâs krusta adatas: trîs rimbuïi, un ceturtâ vietâ apakðâ veidojâs adata, villainipiesprauþ uz katra pleca ar tâm adatâm, un tad priekðâ nâk tâdas íçdes, bronza viss, tad vçl tâdi

piekariòi, tâdas rundziòas, tâdi kâ cirvîði jeb mçnestiòi klât. Tad tai krusta adatai nâk tâdas ripas,tâs ir bronzas, ar sudraba plâksnîtes aplikumu, tâs punktiòu lînijas, zilie akmeòi vidû. Jâparâda

bilde, ar vârdu sakot.

Tad, kad es to kaklarotu iztaisîju, atdarinâjumu, noliku uz sava tumði zilâ auduma, ielçju sevglâzi konjaka par labu darbu, ko es biju nopelnîjis. Vienu brîdi man tâ kâ sevis palika þçl. Es teicu sev:

– Ko tu vçl labâku vari iztaisît, Juri? Uztaisîsi labus gabalus, citâdus, bet vai tie bûs labâki par ðito? –

Viòam nekas nepietrûka, viòam nebija nekâ lieka, viòð bija râms, viòð ir mierîgs, un viòð ir

grezns, brîniðíîgs. Izklausâs pçc muldçðanas, bet tâ apmçram bija.

Tas meistars nebija gâjis ne mâkslas akadçmijâ, ne kaut kâdi kritiíi viòam bija devuði padomus.Laimîgs meistars, ne jau vienmçr var izraut no zemes tos labâkos darbus no seniem laikiem. Tas bija

kaut kas labs, un to es rûpîgi atdarinâju no grâmatas, un par to man tieðâm bija prieks.

Ir bijis par daudz ko prieks. Vçl jau tas mans zeïïa darbs, diplomdarbs, par ko es dabûju zeïïa

diplomu, vçl Vâcijâ. Tas bija atdarinâjums sçïu kakla rotai, kakla gredzenam. Diezgan populârs,

agrâ dzelzs laikmetâ, 2.–4. gs. atrasts Sçlijâ, Saukas pagastâ, tâdos Strazdbukos, Strazdbuku mâjâ.

Tâ laika gredzeni ir samçrâ vienkârði: kakla stîpa sagriezta, kvadrâtîgi stieple sagriezta patiap savu asi. Tas ir grezns kakla gredzens. Viòam ir seði drusciò gotiski piekariòi kâ baznîcas logi,katrs savâdâk izgriezts tâdâ smukâ aþûrâ, smukas rundziòas un tâdi mçnestiòi apakðâ.

Bçtiòam bija bilde no muzeja cauri stiklam. Pati fotogrâfija bija neskaidra, tas oriìinâls,izdrupuði daþi gabaliòi. Bçtiòð teica, ka viena dâma tâdu vçloties, ka es tâdu varu uztaisît. Uz zeïïadarbu vajag zîmçt oriìinâlu, bet tâ, kâ fotogrâfija bija neskaidra, izdrupuðiem stûriem, viòðteica, lai izpçta un uzzîmç smuki un labi. Apstiprinâja zîmçjumu, tas man bija jâkaï. Tas arî manir nofotogrâfçts. Jau toreiz tas bija tîri labs darbs.

Grûti pateikt, tçvam un mâtei visi bçrni mîïi. Ir vienkârðâki, kaut kâds gredzens, bet arî pietâ vissîkâkâ detaïa ir svarîga.

Ko es mçìinu dabût gatavu savâs rotâs? 1985. gadâ es dzirdçju lekciju. Mûþu dzîvo, mûþumâcies! Toreiz Valda Dreimane, dzejniece, Piektvakara dvçsele, brîniðíîgs cilvçks, bija “2x2” nometnç,stâstîja lekciju par tematu “Latviskais stils literatûrâ”. Es lâgâ nevarçju iedomâties, kas tas ir. Manâsrotâs es apmçram varu stâdîties priekðâ, bet tâ vienkârði definçt arî es nevaru – tas bûs, tas nebûs.

Valdas Dreimanes definîcija bija apmçram tâ: “Skatîsimies mûsu dainâs. Pirmâ iezîme irmiers, atturîba, râmums.

Man mâmiòa nomirusi,

Uguntiòa izdzisusi;Uguntiòu gan iekurðu,Mâmuliòu neuzcelðu.”

Redzi, meitai droði vien lielâkâs sâpes. Lîdz ðim mûþâ viòa ir dzîvojusi ar mâti, ar tçvu, arbrâïiem. Visâdi sîkumiòi ir bijuði, bet ne mâte mirusi. Kâds cits vaimanâ, ka man mâte nomirusi,man saule sâk dzist. Viòai sâp tâpat kâ tam emocionâlajam, bet viòa to pasaka gandrîz kâatvainodamâs, ka viòa tevi apgrûtina, pastâstîdama savu bçdu, tik atturîga, tik râma, tik mierîga.

Otrs piemçrs, ka meita iemîlçjusies, un viòa to pasaka visai pasaulei, bet arî dara to tikatturîgi, kautrîgi.

Otra iezîme – apkârtnes apdvçseïoðana. Ar visu grib sadzîvot. Tas stils nav tâds, ka tas irsmuks, brangs zirgs, es pârdoðu zirgu tirgû un dabûðu tik un tik naudas, ka tas man tikai transportalîdzeklis. Nç, tas ir viòa kumeliòð, viòð to jût, viòð to mîl.

Oði, kïavi, ozoliòi,Meþasarga bâleliòi,

Arî ar tiem viòð sadzîvo kâ ar brâïiem.

Iet meita slotu griezt, sarunâjas ar bçrziem:Bçrziòð mani aicinâja.

Pat bçrzs aicina, viòam to sîko zaru daudz.Griez zarus, pazarîtes,Negriez paðu galotnîti,Lai paliek galotnîte,Kur putniem uzmesties.

Viòð ieliek bçrzam dvçseli iekðâ. Bçrzam sâpçs, ja nogriezîs galotni, òem zarus. Kâpçc sâpçs?Ne jau aiz mantkârîbas, mantiskas bûðanas, bçrzam sirds sâpçs, bet pçc kâ viòð tagad izskatîsiesbez galotnes. Latvietis tâdâ pasaulç grib dzîvot, grib saskatît.

Treðâ iezîme, ka viòð pievçrð arî sîkai detaïai tikpat lielu vçrîbu kâ mûþîgai saulei, plaðaijûrai, resniem ozoliem. Ir daina par zirnekïa pavedienu vai arî populârâ daina:

Ai, tçvu zemîte,

Tavu daiïumu.Smildziòa ziedçja

Sudraba ziediem.

155

Çdiet, govis, zaïu zâli,

Neminiet kâjiòâm.

Gauþi raud zaïa zâle,

Kâjiòâm saminama.

Cik miljoniem zâles stiebru ir pasaulç! Kas viòu þçlos? Min, çd, rauj ârâ, asfaltç. Te viens

latvietis zâli þçlo, lai nesamîda kâjâm. Satiec kâdu svçto, kas saklausîjis zâles raudâðanu. Ir viens,

kas ar putniem sarunâjas. Bet dzirdçt zâles raudâðanu, tur vajag dzimuðam latvietim bût.

Visi ðitie gâjieni. Tad es arî skatos manâ rotu kalðanâ. Gandrîz tas pats der – miers, atturîba,

râmums. Ne jau tas, ko mçs darîjâm Vâcijâ, kad mçs vçl bijâm dumi un neko neapjçdzâm. Mçs

iedomâjâmies, jo saliks vairâk virsû, jo bûs smukâk, ja vairâk piestrâdâs. Pilnîgi aplami, vismaz

latvieða acij. To jau man izmâcîja.

Man gadîjâs satikties vienreiz ar profesoru Burkartu Dzeni, tad, kad es dzîvoju Ohaijo, tajâ

Grînvilç sauktajâ, un ðis dzîvoja tajâ slavenajâ vietâ Getisburgâ.

Tur bija 12 jûdzes no mûsu mâjas lîdz turienei, gâja autobuss. Vienâ dienâ saòçmu dûðu, aizbraukðu

pie profesora Dzeòa. Cienîba un mîlestîba, tas ir profesors, dzejnieks, mâkslas akadçmijas rektors.

Aizbraucu, ðis viens pats mâjâs, meita, dçls viòam kaut kur prom, ðis viens ar kundzi dzîvo.

Piedauzu pie durvîm.

– Vai drîkstu ieiet?

– Latvieðu cilvçks, nâk tik iekðâ!

Un tik mierîgs, tik vienkârðs, tik draudzîgs cilvçks. Îsti lielie ir vienkârði. Tie puslielie, kuriem

vçl pietrûkst kaut kas, tie sevi uzpûð briesmîgi lielu. Bet ne tâds kâ Dzenis. Mçs tik vienkârði

runâjâm. Pirmo reizi mûþâ satikâmies, runâjâm, kungs uzvârîja tçju, dzçrâm tçju, runâjâm tik

sirsnîgi, ka es nokavçju autobusu atpakaï uz Grînvilu.

Otrajâ reizç es jau biju paòçmis lîdzi daþus savus darbus parâdît vecam kungam, lai viòð

apskatâs. Viena tâda aprocîte, taisîju sievai uz vieniem Ziemassvçtkiem, pabeidzu uz otriem. Saules

aproce, saliku tur tâdus Saules gredzenus, te tâdus kâ zeltus, ïoti skaisti gribçju uztaisît. Dzenis saka:

– Vai dieniò! No visa tâ, kas te salikts virsû, vismaz trîs aproces var uztaisît no tâ materiâla.

– Tâ mana paða kompozîcija.

– Kompozîcija, es neteiktu, ka tâ ir kâda jauna kompozîcija. Es teiktu, tâ ir jauna kombinâcija,

ornamenti sakombinçti citâdâ veidâ. Interesanta kombinâcija, jâ, bet par kompozîciju es to nesauktu.

Man tûlît deva iemeslu painteresçties, kas ir kompozîcija. Nelieto augstus vârdus, kad pats

nezini. Izpunktierçju, kâda ir atðíirîba starp kompozîciju un kombinâciju.

Dzenis tâlâk:

– Kâ ðitais gabaliòð ir uztaisîts?

– Vispirms to, tad to, tad to salodçju kopâ, tad atkal kopâ.

– Salodçju, pielodçju. Ja tas bûtu no viena gabala uztaisîts, tad tas bûtu ko vçrts. Viòð pats

savâ laikâ ir rotas kalis. Ir pat tâdas Dzeòa saktas, kaut kas latviskais, bet ne atdarinâts, paða

Dzeòa. Bet tas ir sâkumâ, jaunîbâ. Tad viòð ir iegâjis lielajos kalumos, metâlos, lçjumos, tâ ka

rotâs viòð nav sveðinieks.

– Bet, profesor, tagad jau tâ aproce maksâ 200 dolâru (toreiz, tikko iebraucâm Amerikâ, tâ

bija nâvîga nauda, pelnîja nedçïâ 50 dolâru). Ja es ðito bûtu skrubinâjis no viena gabala, cik tad

tas bûtu maksâjis?

– Par to nekas, bet tad tas bûtu ko vçrts.

Atkal mâkslinieku gabals – mirsti badâ, bet uztaisi kaut ko, kas ir ko vçrts.

Man ir ìimene, viens puika aug, otrs bçrniòð ceïâ. Tas ir Dzenis, omulîgs kungs, jauks kungs,

parâdîja savus ordeòus, savu fraku bija atvedis lîdzi no Vâcijas, pats smçjâs, ka cita izmçra Dzenis.

156

Parâdîja visâdus ordeòus, arî ârzemju, kâ mâkslas akdçmijas rektoram un vienam no mûsu

izcilâkajiem tçlniekiem.

Vçl viens par Dzeni tipiskais. Viòð strâdâ pie Pîtersena inkubatoru fabrikâ, un viòa uzdevums

ir no dçlîðiem çvelçt un taisît inkubatoriem durtiòas, kur câïiem staigât iekðâ un ârâ. Akadçmijas

rektoram un izcilam tçlniekam, bet nu maizîte ir jâpelna, un viòð çvelç durtiòas un taisa.

Dabûjuði zinât, ka ðis ir tîri slavens skulptors. Vecais Pîtersens, kurð visu to padarîðanu

nodibinâjis, tagad ir vecs vecîtis, tâds pats kâ es tagad. Visu to bûðanu, fabrikas un draudzi, un

banku, tagad pârvalda viòa dçls.

Ðis sarunâjis pie Dzeòa, vai viòð varçtu uztaisît Pîtersena bisti.

– Take your time, cik tik jums vajag, mçs jums maksâsim tâdu paðu algu.

Par mâkslinieka darbu tâdu paðu algu kâ par câïu durtiòu taisîðanu!

Dzenis ir Dzenis. Atnâk vecais Pîtersens, sçþ vienreiz, otrreiz.

Tâ seja ir veca, krunkaina, maisiòi zem acîm, vaigi nokâruðies, bet kaut kas vçl rçgojâs tajâ

sejâ un izteiksmç, tâ vecâ enerìija, tas vecais spçkavîrs, tas vecais pionieris, kas atnâca uz Ameriku

tâpat kâ mçs, ar tukðu kabatu, un ðodien jau no viòa ir atkarîga pilsçtele, Getisburga. Puse varbût

no pilsçtas strâdâ viòa inkubatoru fabrikâ un pârçjie – viòa bankâ.

Mçìina tajâ sejâ ielikt to sîkstumu, spraigumu, bet parâdît, ka ðodien Pîtersens ir vecs, viòa

laiks ir garâm, viòð vairs nebûvçs. Dzenis strâdâ nopietni. Atnâcis jaunais Pîtersens vienreiz

apskatîties. Ðis noòem savu slapjo maisu, tas apskatâs, ka lîdzîba jau esot, bet vai nevarçtu drusciò

uzfrizçt to veco, lai viòð tâds jaunâks izskatâs, tâds braðâks. Dzenis paskatîjies, uzkâris maisu atpakaï:

– Es to nevaru. Ja jums nepatîk, es ieðu çvelçt durtiòas, tas ir, ko es redzu, tas ir, ko es taisu. –

Tas nekas, ka tev nemaksâs vairs ne centa, bet tu bûsi sevi parâdîjis.

Tas dçls saka, ka nç, lai pabeidz, viòð jau tâ nav domâjis, ir jau smuks. Dzenis ir mâkslinieks

lîdz pçdçjam. Atkal man kaut ko iemâcîja. Tâ dzîvç sakrâjâs, un tas ir, ko Linards teica – tautas

augstskola, kur tu mâcies no ïaudîm, no apkârtnes, pats no sevis.

Man liekâs, ka man ir izdevies dabût tâdu latvisko garu iekðâ, to mieru, râmumu, ne vienmçr,

bet varbût drusciò labâk kâ daþiem maniem kolçìiem. Daþam tehnika ir pat labâka.

Mçs, vecie meistari, savâ starpâ, mçs diezgan smagi kritizçjâm viens otru. Tautâ, ja meistars

pats nav klât, tad mçs palaikam atturamies viens otru kritizçt.

Vçl viens princips, vismaz mçs, vecie meistari, otra darbu mçs neatdarinâsim, oriìinâldarbu,

viòa izdomâtu. Tas mums tâds nerakstîts, savâ starpâ. Tas ir zem mana goda, atdarinât Kuceru, es

pats varu uzzîmçt, ja tev mans nepatîk, ej pie Grîna, ej pie Kucera. Tas mums te ir iegâjies.

Stâsta nobeigumâ (11. un 12. kasetç) Juris vairâkas stundas runâja par latvisko reliìiju,dievturîbu, ko viòam tâ nozîmç un kâdi ir dievturîbas ticçjumi. Viòð salîdzinâja Bîbelç izteiktâsgudrîbas ar latvieðu dainâm. Kopsavilkumâ viòð teica:

Dievturi arî meklç to sakni, no kurienes latviskâ kultûra òem savu spçku. Dievturu nekïûst

mazâk, kâds aziet, pienâk kâds klât, tâ mçs apmçram turamies. Kad runa ir par dievturîbu, es

nobeidzu ar tâdu padomu:

– Lasiet Bîbeli nopietni, uzmanîgi, domâjiet lîdzi. Lasiet dainas tikpat nopietni, tikpat

uzmanîgi un domâjiet lîdzi. Esiet godîgi paði pret sevi, nemçìiniet sevi apmânît, izvçlieties to ceïu

dzîvç, kas ir sirdij tuvâks un prâtam skaidrâks. Ja tas ir Bîbeles ceïð, lai jums dievpalîgs, miljoniem

cilvçki ir nodzîvojuði labu dzîvi, iedami pa Bîbeles ceïu. Ja tas ir dainu ceïð, lai jums dievpalîgs.

Tûkstoðiem cilvçku ir nodzîvojuði labu dzîvi, pa dainu ceïu iedami. Un, ja tu kaut vai visu mûþu

meklç savu ceïu un svârsties, un lâgâ nezini, vai tas ir tavs ceïð, meklç savu ceïu, tad lai tev divkârt

157

dievpalîgs, jo tas ir tas labâkais. Tas, ka tu esi kristîgs cilvçks, samaksâ baznîcas nodokli, trîsreiz

gadâ aizej uz baznîcu, parâdi savu ìîmi, ka tu tur esi, ko tas daudz tev dod? Kad tu esi uzvilcis

tautas tçrpu, aizbraucis aktu priekðâ un esi dievturis, un ar to tava dievturîba beidzas, tas tev

atkal neko nedod. Bet, kad tu meklç savu ceïu, kad tu esi aktîvs, kad tu domâ, tad tev dievpalîgs. Tas ir

viss, ko es varu teikt.

Un beigâs man tas dainu ceïð bija sirdij tuvâks un prâtam skaidrâks, un es domâju, ka tas

man palîdz labu dzîvi nodzîvot tâpat kâ kristîgâ ticîba.

Kïaviòu Juris aizgâja mûþîbâ 2002. gada decembrî.

158

NMV 855

OSKARS HERCS

Intervija: 1999. gada 8. jûnijâ, Losaltosâ, KalifornijaIntervçja: Rita Petrièeka

Atðifrçja: Ivars KorbsPublikâcijai sagatavoja: Maija Hinkle

Oskars Hercs dzimis 1921. gadâ Valgundes pagasta jaunsaimnieka ìimenç. Ar humoru aprakstasavas pamatskolnieka gaitas Valgundç un Kalnciemâ, kur iznâk gan pamatîgi un sekmîgi mâcîties,gan iemîlçties un izkauties, gan aizrauties ar daþâdiem pçcskolas pulciòiem. Pçc skolas absolvçðanas1936. gadâ iestâjas Jelgavas Skolotâju institûtâ, ko beidz ar skolotâja tiesîbâm 1943. gadâ. Krievuokupâciju laikâ aktîvi piedalâs institûta pretestîbas grupâ, apraksta aktivitâtes 1941. gada jûnijâ, kadmainîjâs krievu un vâcu okupâcijas.

1943. gadâ sâk strâdât Latvieðu Politiskâs pârvaldes Tukuma atbalsta punktâ, ko viòð aprakstasekojoði: “Latvieðu nodaïa Kârïa Mçtras vadîbâ bija tieði pakïauta vâcu droðîbas dienestam ungalvenokârt nodarbojâs ar terora gada notikumu izmeklçðanu, iefiltrçðanos komunistu pagrîdç unsarkano partizânu darbîbas apkaroðanu.” Jûlija beigâs nonâk Latvieðu Politiskâs pârvaldes droðîbaspolicijas rîcîbâ Rîgâ. No 23. augusta lîdz 16. oktobrim ir Tukuma pretizlûkoðanas dienestâ un piedalâstâ saucamo meþa kaíu organizçðanâ.

Oktobrî tiek evakuçts uz Vâciju. Vispirms tiek norîkots munîciju fabrikas apsardzç, tad pie alguizmaksâðanas, kamçr jau 1945. gada 20. februârî iegûst atlaiðanas dokumentus un var piebiedrotiesciviliem bçgïiem Gistrovâ, pçc tam “Sidrabenes” nometnç Lîbekâ, kur viòð kïûst par nometnesadministratoru. Apraksta savu lomu 25 leìionâru legalizçðanâ, kâ arî nometnes dzîvi un nacionâlâsaktivitâtes. Kolçìu zagðanas atklâðana piespieþ viòu meklçt citu bçgïu nometni Vurcahâ, franèuokupâcijas zonâ, kur viòð apprecas un iekârtojas labâ darbâ Hintercartenas bçrnu namâ Donane-ðingenâ par administratoru. Arî Vurcahâ turpina darboties daþâdâs organizâcijâs, piedalâs jeb vadanacionâlas jeb pretpadomju aktivitâtes.

1950. gadâ iebrauc Amerikâ, Kalifornijâ. Seko autora stâsts par to, kâ viòð Amerikâ iegûst jaunuizglîtîbu un no melnstrâdnieka kïûst par lielas firmas finanðu direktoru ar kontraktiem miljonudolâru apmçrâ pa visu pasauli.

Oskars Hercs:13 Donaneðingenâ nostrâdâjâm lîdz 1950. gada 28. augustam, kad, dabûjuði

galvojumu iebraukðanai ASV no Ritas mâsîcas Valeskas un viòas vîra Hugo Berga, braucâm uz

izceïoðanas nometni Gronâ pie Bremenhâfenas, lai sçstos kuìî un sâktu jaunu posmu mûsu dzîvç.

Aizbraucot nezinâjâm, ka paies kâdi 17–18 gadi Amerikâ, pirms sasniegsim to dzîves standartu,

ko baudîjâm pçdçjâ gadâ Donaneðingenâ.

1950. gada 2. septembrî ar Liberty klases transporta kuìi “General W.C. Langfitt” atstâjâm

Brçmenhâfenu un ceïâ uz Òuorleânu piestâjâm Òujorkâ. Izkâpâm Òuorleânâ 1950. gada 19. sep-

tembrî, lai ar vilcienu brauktu uz Sanfrancisko, ko sasniedzâm 21. septembrî. Tur mûs sagaidîja

Valeska Bergs, lai brauktu uz netâlo Petalûmu, kur Hugo strâdâja lopu fermâ pie govju slaukðanas,

bet viòa pelnîjâs pie mâju tîrîðanas. Viòi bija iebraukuði Amerikâ gadu iepriekð.

Pirmo darbu dabûju uz bûvçm pie dzîvojamo mâju celðanas Santrozâ, uzdodoties par mâcîtu

bûvmeistaru [skilled carpenter], jo vienkârðu strâdnieku tur paðreiz nevajadzçja. Tâ kâ teicu, ka

13 Ðo intervijas daïu autors jau bija uzrakstîjis un ielasîja audiokasetç.

159

darbarîki vçl ir ceïâ no Òuorleânas un ka man jâpierod pie vietçjiem mçriem un tâ tâlâk, man

atïâva strâdât par strâdnieku ar stundas algu 1,42 dolârus. Ðî karjera turpinâjâs pâris mçneðus,

kad kopâ ar Valesku saòçmâm darbu “New Hotel Petalum” restorânâ – viòa kâ pavârs un es kâ

restorâna pârzinis [maitre d’Hotel]. Paçduði bijâm, bet apgrozîba hotelî un arî restorânâ lietus

sezonas dçï bija zema un atlikuma naudâ nebija. Rita îsu laiku sâka strâdât pie vistu plûkðanas,

bet tad sâka pelnîties ar dzîvokïu tîrîðanu, kur maksâja 1,0 dolâri stundâ.

1951. gada sâkumâ kâdus trîs mçneðus nostrâdâju Petalûmas kastîðu fabrikâ kâ strâdnieks,

bet aprîlî dzirdçju, ka apmçram 60 jûdþu attâlajâ Jukaja [Ukiah] pilsçtâ pieòemot akota darbam

meþstrâdniekus [lumberjack] – cirst un izstrâdât sarkankokus [redwood]. Amerikâòu uzòçmçjs

ïâva sevi pârliecinât, ka es un mans partneris Andrejs Arâjs esam meþos strâdâjuði un esam ar lielu

pieredzi. Bija gan jâatzîstas, ka lielâkais koks, ko kâdreiz esam nocirtuði, bija 1,5 pçdu diametrâ,

kamçr kârtîgs sarkankoks var gadîties pat 10 pçdu caurmçrâ. Viòð tomçr laikam redzçja, ka esam

gatavi nopietni strâdât un mâcîties, un mûs pieòçma.

Sâkumâ kokus nolaida vai nu viòð pats, vai viòa izpalîgs, bet mçs zâìçjâm un skaldîjâm

nolaistos kokus attiecîbâ pçc ðíiedras labuma jumta ðíindeïiem, vînogu mietiòiem, 4 x 4 stabiem

vai sçtu ðíçrskokiem.

Vçlâk, lai vairâk izpelnîtu, nopirkâm paði savus darbarîkus – iegâdâjâmies motorzâìi un

vecu, 1936. gada gâjuma, automaðînu transportam uz meþu un atpakaï. Dzîvojâm meþâ kabînç

un strâdâjâm no saules lîdz saulei, un bijâm sev pavâri. Çdienkarte sastâvçja galvenokârt no

vârîtiem kartupeïiem un vçrða gaïas konserviem [Spam, Corned beef], ziròu vai burkânu konservu

piedevâm un kakao, ko dzçrâm lielâ vairumâ saldu jo saldu.

Meþâ palikâm 2–3 nedçïas un, mâjâs braucot, noskuvâmies, nomazgâjâmies strautiòâ un

citâdi uzposâmies kâ brûtgâni – tikai rokas palika nenotîrâmas – melnas, piesûkuðâs ar sarkankoku

sulâ dominçjoðo tanînu. Mums darbs veicâs, un, strâdâjot garâs stundas, izpeïòa bija laba, kamçr

pulka citu latvieðu, dzirdçjuði par labo peïòu, atbrauca, pamçìinâja un pçc neilga laika pazuda.

Daris piedzima 1952. gada 22. janvârî Santarosâ [Santa Rosa], kur bijâm pârcçluðies

piecdesmitâ gada vasarâ no Petalûmas. Bija jâsâk domât par pastâvîgâku darbu pie mâjâm un

kas nebûtu jâpârtrauc lietus periodâ. 1952. gada vasarâ nolaidâm pçdçjo koku un labâka darba

iespçju dçï pârcçlâmies uz Rièmondu [Richmond], kas bija fabrikas pilsçta. Dabûju îslaicîgu darbu

noliktavâ pie “International Harvester” firmas, bet, tam izbeidzoties, sâkâs manas dzîves

nepatîkamâkais posms – darbs kâ automâtam pie slîdoðâs lentes “Ford” auto fabrikâ par elektrisko

metinâtâju. Tur nostrâdâju divus gadus lîdz 1954. gada septembrim.

Fabrikâ no apmçram 400 strâdniekiem biju vienîgais, kam nebija automaðînas un kurð uz

darbu brauca ar velosipçdu, vai bija lietus, vai saule spîdçja.

Izturçjis iestâjpârbaudîjumus, tiku uzòemts Kalifornijas universitâtç Bçrklijâ [Berkeley]

1954. gada rudenî, lai studçtu ekonomiku un veikala administrâciju. Starplaikâ biju beidzis

kursus Rièmondas nakts vidusskolâ grâmatvedîbâ un nekustamâ îpaðuma pârdoðanâ, kâ arî nolicis

pârbaudîjumus universitâtes kredîtam divos priekðmetos caur university extension program.

Rita pârvaldîja vairâkas dzîvokïu mâjas, par ko dabûjâm brîvu dzîvokli.

1955. gada 25. jûnijâ sagaidîjâm Darim mâsiòu – Îrisu. 1956. gada 10. janvârî tikâm uzòemti

par pilntiesîgiem Amerikas Savienoto Valstu pilsoòiem.

Es studiju laikâ strâdâju nakts maiòâ noliktavâ un vçlâk kâ skârda apstrâdâtâjs fabrikâ.

Studijas beidzu 1957. gada janvârî ar septîtâ jûnija izlaiduma pieðíirto BS grâdu biznesa

administrâcijâ. Sekmju dçï biju uz Dean’s list. 1955. gadâ, iegûstot Associate of Arts grâdu, tiku

ievelçts goda korporâcijâs, Delta Alpha Psi (accounting) un Delta Gamma Sigma (business adminis-tration). Piederçju arî profesionâlâ korporâcijâ Delta Sigma Pi. No “Merrill Lynch Foundation”

dabûju nelielu stipendiju.

160

Sâkâs darba meklçðana. Fakultâtes dekâns mani ieteica darbam universitâtes Livermoras

pçtniecîbas laboratorijâ, statistikas nodaïâ. Bet, tâ kâ mani ìimenes locekïi dzîvoja Padomju

Latvijâ, tad valsts droðîbas apsvçrumu dçï nevarçju dabût vajadzîgo uzticamîbas atzinîbu (clearance).

Bija izdevîba strâdât arî federâlajâ nodokïu aìentûrâ – Internal Revenue Service, bet likâs, ka

avansçðanâs iespçjas ir labâkas privâtajâ sektorâ. Tâ 1957. gada janvârî sâku darbu kâ jaunâkais

grâmatvedis (junior accountant) telefona ierîèu fabrikâ “Lenkurt Electric Company, San CarlosCalifornia”. Tur beidzu darbu kâ budþeta analists 1961. gada aprîlî. Lai saòemtu labâku

atalgojumu, sâku strâdât kaimiòos esoðajâ elektroniskâ fabrikâ “Eitel McCullogh”.

Tâ paða gada novembrî radâs iespçja sâkt darbu nelielâ radio un hi – fi antenu elektronikas

fabrikâ par galveno grâmatvedi. Tur nostrâdâju 24 gadus lîdz 1986. gada janvârim. Ar firmas

apgrozîbas un peïòas augðanu, gadiem ejot, pakâpeniski guvu lielâku pieredzi finansçs,

administrâcijâ, lîgumu slçgðanâ un projektu pârvaldîbâ. 1964. gadâ mani ievçlçja par firmas

kontrolieri (Controller), 1970. gadâ – par atbildîgo kasieri (Treasurer) un 1973. gadâ – par finansu

viceprezidentu (Vice President Finances), un 1979. gadâ – par eksekutîvo viceprezidentu (ExecutiveVice President).

Seðdesmitajos gados lielâkâ daïa firmas apgrozîba bija ASV pasûtinâjumi militâriem

tâlsakariem. Nepiecieðamîbas dçï apguvu attiecîgos likumus un nolikumus, kas attiecas uz valdîbas

kontaktiem, piedalîjos lîgumu slçgðanâ un biju atbildîgs par vajadzîgo atskaiti lîguma izpildîðanas

laikâ. Vçlâkajos gados apgrozîbâ dominçja kontrakti internacionâlajâ tirgû ar palieliem projektiem

Saûda Arâbijâ, Irânâ, Nigçrijâ, Dienvidâfrikâ, Çìiptç, Filipînâs, Indijâ, Brazîlijâ un citur.

Lai samazinâtu komerciâlos un kredîta riskus, bija jâapgûst internacionâlâs konvencijas

par dokumentâriem kredîtiem, banku praksi kredîtu pieðíirðanâ un dokumentâcijâ, kâ arî katras

valsts îpatnçjie noteikumi par apdroðinâðanu tranzîtâ, nodokïiem un varbûtçjiem valûtas

ierobeþojumiem. Darbs bija prasîgs, iespçju bagâts un interesants, bet bija saistîts ar bieþu un

daþreiz ilgstoðu ceïoðanu. Nodibinâju labus sakarus ar banku tirgus finansu nodaïâm gan

Sanfrancisko, gan Amerikas austrumkrastâ. Tas palîdzçja piedâvât internacionâlajâ tirgû

izdevîgâkus noteikumus pircçjam banku ilgtermiòa aizdevumiem. Gandrîz katrâ valstî pirms

sarunu sâkðanas ar potenciâlo pircçju – vai nu privâtu uzòçmumu, valsts ministriju, vai aìentûru –

konsultçjos ar vietçjo komerciâlo ataðeju vietçjâ Amerikas Savienoto Valstu sûtniecîbâ, lai dabûtu

iespçjamo informâciju, kas attiecas uz konkurenci, kredîtu, un tâ tâlâk.

Jau, sâkot ar pirmo gadu, pçc studiju beigðanas biju iesâcis blakus tâ saucamajam maizes

darbam uz savu roku nodokïu konsultâciju privâtiem klientiem un maziem uzòçmumiem. Gadiem

ejot, ðî prakse bija ar katru gadu augusi, lîdz septiòdesmito gadu beigâs apkalpoju pâri par 300

klientu. Ðis pasâkums bija jâizbeidz 1979. gadâ kâ nesavienojams ar pieauguðo darba slodzi,

bieþiem ceïojumiem un ar samazinâtu vajadzîbu pçc blakus ienâkumiem.

1982. gadâ kâ direktors–rîkotâjs (Managing Director) pâròçmu vadîbu “Granger Associates”kompânijas operâcijâm Eiropâ, Âfrikâ, Vidçjos Austrumos un Indijâ, kas radîja nepiecieðamîbu

pârcelt dzîvesvietu uz Angliju, kur firmai Londonas tuvumâ bija filiâle uz vietas raþoðanai ar attiecîgu

kadru tehniskâ, administratîvâ un pârdoðanas jomâ. Dzîvoju lielâ mâjâ, dârzu rajonâ, Sureja (Surrey)

novadâ, apmçram 20 jûdzes no Londonas. Ðî darba posmâ uzmanîbas degpunktâ bija 30 000 000

dolâru liela kontrakta dabûðana ar Saûda Arâbijas Telefonu ministriju un pçc kontrakta noslçgðanas

tâ administrâciju. Lîgums paredzçja piegâdât karaïnama rîcîbâ privâtu un stabilu, uz satelîta bâzçtu

vai radio tîklu pasaules mçrogâ telefona satiksmei un vçlâk arî televîzijai, neatkarîgi no tâ, kad un

kurâ tuksneða stûrî karalim iepatiktos apturçt savu karavânu un celt nometni pârguïai. Mûsu

atbildîbâ gan bija tikai radio tâlsatiksmes zemes daïa, bet ne satelîti.

Biju ieguvis labu pieredzi un prasmi slçgt lîgumus, patentu un tehniskâs prasmes (technicalknow – how), licencçðanu valstîs un tirgos, kur firmas produktiem bija par lielu konkurence vai

161

tirgus bija pilnîgi pasargâts vietçjiem raþotâjiem. Ðâdus lîgumus biju jau agrâk slçdzis Austrâlijâ,

Filipînâs, Indonçzijâ un Brazîlijâ. Ðinî periodâ runa bija par Indiju, Dienvidâfriku un Çìipti.

No Anglijas atgriezos Kalifornijâ 1984. gada pavasarî, kad îsi pçc tam mûsu firma akciju ceïâ

tika izpirkta no firmas “DSC” Teksasâ. Jaunajos apstâkïos paliku darbâ kâ “DSC” filiâles

darbinieks–konsultants, lai galvenokârt vadîtu 1979. gadâ iesâkto prasîbu Hâgas Internacionâlajâ

tribunâlâ 1 000 000 dolâru vçrtîbâ pret Irânu par zaudçjumiem lîguma lauðanas dçï 1979. gadâ

revolûcijas periodâ. Bija arî citi ad – hoc projekti nobeigðanai.

Tâ kâ es 1979. gadâ, bûdams Granger Associates finansu direktors (chief financial officer),

biju prasîbas sastâdîtâjs un dokumentçtâjs un citi tâ laika informçti firmas darbinieki bija izklîduði,

tad biju izdevîgâ stâvoklî diktçt manas sadarboðanâs atlîdzîbu par prasîbas tâlâku sagatavoðanu

prâvai, par papildu dokumentâciju, liecinieku liecîbâm un advokâtu darba koordinçðanu.

1985. gadâ ar “DSC” noslçdzu konsultâcijas lîgumu, kas kondicionâli man deva tiesîbas pçc

zinâmas formulas dalîties eventuâlâ ar tribunâlu piespriestâ pieðíîrumâ. Pçc vairâkâm

nesekmîgâm konferencçm ar Irânas pârstâvjiem vienoties izlîguma ceïâ vispirms Vînç un vçlâk

Hâgâ beidzot prasîba tika izskatîta Hâgas tribunâlâ 1987. gada augustâ.

Prâvas rezultâtâ prasîbu atzina par pamatotu, un tiesa pieðíîra “DSC” ievçrojumu summu

no Amerikâ bloíçtiem lîdzekïiem zaudçjumu atmaksai. Tiesu pârstâvçju es, asistçjot diviem lîdzi

paòemtiem advokâtiem, pâris tehniskiem ekspertiem un vairâkiem lieciniekiem par revolûcijas

apstâkïiem Irânâ 1978. un 1979. gadâ.

2 APrâvas vinnçðana bija gandarîjums par ielikto darbu, labo dokumentu un argumentu organi-

zâciju un profesionâlo lîmeni, kâdu biju sasniedzis. Ar lepnumu atceros uzvaras svinîbas Hâgâ

un Londonâ, kâ arî vçrâ òemamo honorâru, ko man izmaksâja uz savstarpçjâ lîguma pamata.

No 1986. gada janvâra ar lîgumu biju saistîjies puslaika darbâ pie “Silicon General, Inc.”Santaklârâ Kalifornijâ (Santa Clara, CA) kâ firmas prezidenta executive assistant administrâcijâ,

finansçs un internacionâlajâ tirgû. Biju paturçjis tiesîbas lîdztekus turpinât bût par konsultantu

“DSC” un citiem uzòçmumiem, kas nebija konkurencç ar “Silicon General”. Ârzemju

komandçjumi turpinâjâs, bet bija retâki un ne tik ilgstoði. Vçl izdevâs noslçgt licencçðanas lîgumus

ar palieliem uzòçmumiem Dienvidkorejâ un Taizemç.

Lîgums ar “Silicon General” izbeidzâs 1994. gada maijâ, un 1995. gadâ pârtraucu atlikuðâs konsul-

tâciju saistîbas, lai varçtu uz rakstâmgalda uzlikt zîmi “Gone fishing.” [“Aizbraucis makðíerçt.” – MH]

[Runâjot par tâm garîgâm vçrtîbâm un tikumiem, kas autoram ir bijuði svarîgi, autors formulçun rezumç savu dzîves pieeju un stilu.]

Rita Petrièeka: Ko jûs varçtu teikt par to, ko jûs esat ieguvis no saviem vecâkiem, ko jûs esat

gribçjis dot tâlâk saviem bçrniem?

Oskars Hercs: Kâ jau es iepriekð minçju, man ïoti prâtâ ir palikuði tie pârmetumi, ko es

dzirdçju, kad manu mâti izsauca uz skolu par to, ka es nebiju pietiekami uzmanîgs, lai mani

nenoíertu, lasot “Old Vaverli” zem sola. Tad man tçvs teica, vai es gribot palikt Valgundç par

èûsku dûrçju vai iet skolâ un tikt uz priekðu? Man esot jâizvçlas, ko es gribu darît. Tas man ir

palicis atmiòâ uz visu mûþu. No lielâm dzîves gudrîbâ ir jâizvçlas ne vien, kur grib iet, bet izvçlçties

to mçríi tâdu, lai varçtu mçrît savu progresu pret to mçríi laika ziòâ. Jâzina, vai tuvojas mçríim

vai arî tas ir aizmirsts, vai arî tas mçríis attâlinâs âtrâk, nekâ viòam mçìina tuvoties. To es tâ

pastâvîgi esmu mçìinâjis piemçrot savâ dzîvç. Es nekad nedomâju, ka es bûðu direktors rîkotâjs

savâ firmâ. Es sâku ar nodomu, ka bûðu labs galvenais grâmatvedis jeb grâmatvedîbas priekðnieks,

162

un pçc tam nâkoðais mçríis bija tikt varbût par kontrolieri, pçc tam par atbildîgo kasieri, un

beigâs mani ievçlçja par viceprezidentu finansçs un tamlîdzîgi. Bet tas bija soli pa solim, lîdz tas

notika pats no sevis. Tur bija vajadzîgs darbs un pacietîba, un mçríis, zinot, kur tu gribi iet. To es

esmu mçìinâjis iestâstît jeb to gudrîbu sniegt saviem bçrniem, seviðíi manam dçlam.

Rita Petrièeka: Vai jûs varçtu pastâstît, vai jûsu dzîve mainîjâs, kad jûs aizgâjât pensijâ, un

kâ tâ mainîjâs?

Oskars Hercs: Vai kâ mainîjâs! Es biju pieradis celties pirms septiòiem. Man bija liste, kas man

paredzçts dienâ darît. Gara liste, ko parasti papildinâju vannas istabâ, bârdu skujot, lai neaizmirstos

tas, kas bija ienâcis prâtâ. Visu mûþu bûdams aktîvs, nu tu atrodies stâvoklî, kad vairs nav uz listes

daudz ko rakstît, izòemot varbût, ka kâda grâmata jâpasûta, kâdreiz izplânots brauciens pazvejot,

paceïot, bet vairs nav tas, kas bija iepriekð vajadzîgs, ko amerikâòi saprot ar vârdu challenge[izaicinâjums – MH]. Kaut ko jau tajâ listç varçja uzrakstît, bet es biju pieradis pie tâ, ka katrai

dienai, katram laikam ir kâda challenge. Tas vairs nebija. Skaidrs, ka palika ieguldîjumu pârziòa.

Bet varbût arî tur, kur senâk es biju akciju tirgû ïoti agresîvs un atïâvos zinâmus riskus manu iespçju

robeþâs, tad tagad no riska òçmçja paliku par ieguldîtâju, jo to, ko ðodien pazaudç, nezini, vai tev

bûs laika to labâkos tirgus apstâkïos atgût, jo nezini, cik ilgi dzîvosi.

[Lai gan sâkuma gados autors ir aizòemts ar izglîtîbas iegûðanu un darba pienâkumiem, no1960. gada sâk aktîvi piedalîties gan Amerikas kultûras dzîvç, gan arî Amerikas latvieðu aktivitâtçs,pildot daþâdus pienâkumus un amatus gan vietçjâ draudzç, gan arî lielâkos sarîkojumos, kâ Dziesmusvçtkos. Seko autora pârrunas par attiecîbâm ar tagadçjo Latviju.]

Rita Petrièeka: Vai jûs gribçtu drusku pastâstît par savâm attiecîbâm ar Latviju? Vai jûs esat

tur bijis, kâdi radi jums tur dzîvo, un tâ?

Oskars Hercs: Pirmo reizi pçc kara biju atpakaï Latvijâ tikai 1990. gadâ, jo pirms tam

sakarâ ar manu top secret clearance [atïauja zinât valsts noslçpumus – MH] no Amerikas valdîbas

negribçjâs to clearance [atïauju] apgrûtinât Sanfrancisko, un uz zemçm, kas bija zem Padomju

Savienîbas kontroles, ar nodomu nebraucu. Pçc 1990. gada Latvijâ esmu bijis 8 reizes, pçdçjo

reizi 1997. gadâ. Vairâkus gadus braucu divreiz gadâ, lai kârtotu savas mâsas Zentas ârstçðanos

slimnîcâs un arî konsultâcijas ar speciâlistiem. Viòa slimoja ar vçzi un aizgâja 1995. gadâ. Kas

attiecas uz saistîbâm un sakariem ar organizâcijâm Latvijâ 90. gados, pirmajâ braucienâ tiku

stâjies sakarâ ar toreizçjo kultûras ministru Raimondu Paulu un nodevu viòam toreiz 5000 dolâru

lielu ziedojumu 1993. gada Dziesmu svçtku atbalstam. Vçlâk saòçmu kvîti, ka tas ir nodots pçc

vajadzîbas. Tâpat esmu ziedojis lielâkas summas Nacionâlâs operas uzbûvei, un man ir divi krçsli

ar Ritas un manu vârdu. Kad esam Rîgâ, ja laikus pieprasâm, mçs varam noskatîties izrâdi, sçþot

savos krçslos. Esmu arî ziedojis un atbalstîjis Nacionâlo operu caur nodibinâto fondu Òujorkâ,

kur esmu ilggadîgs biedrs.

Rita Petrièeka: Vai tagad Latvijâ ir vçl tikai jûsu mâsas bçrni? Vai jûs ar tiem uzturat sakarus?

Oskars Hercs: O, jâ. Mçs esam sûtîjuði saiòus jau 80. gados un arî pirms tam. Pirms tam mçs

sûtîjâm ar sveðiem vârdiem, neuzdodot savu vârdu, lai ìimenei nerastos nepatikðanas manas, kâ krievi

sauktu, “kriminâlâs” pagâtnes dçï. Es domâju, ka savai ìimenei esmu palîdzçjis apmçram 25 000–

35 000 dolâru apmçrâ, uzbûvçjot jaunu dzîvojamo mâju un jaunas saimniecîbas çkas. Arî vçl ðodien

sûtu 2–3 reizes gadâ 4–5 saiòus ar lietâm, kas ir viegli iegûstamas ðeit, bet ko ir grûti atrast tirgû Rîgâ.

Rita Petrièeka: Vai jûs esat sûtîjuði grâmatas un naudu kâdai skolai, bibliotçkai?

Oskars Hercs: O, jâ. Pâris gadus atpakaï savai Kalnciema skolai nosûtîju pâri par 1000

trimdâ izdoto grâmatu. Tie gan bija vairâki sûtîjumi, sûtîjums gâja pâri par 2 gadiem. Atkal ir

sakrâjuðâs grâmatas, paðreiz tikai nav enerìijas viòas sapakot. 12. jûnijâ ðajâ gadâ, tas ir, pçc pâris

dienâm, iet nâkoðais sûtîjums. Laikam ðoreiz sûtîðana bûs jâatliek uz nâkoðo reizi.

163

Rita Petrièeka: Vai jûs esat Latvijas pavalstnieks?

Oskars Hercs: O, nekad neesmu zaudçjis Latvijas pavalstniecîbu. Man un manai ìimenei,

maniem bçrniem ir Latvijas jaunâs pases, lai gan man jau bija Latvijas ârzemju pase no Latvijas

sûtniecîbas, kuru ieguvu pirms braukðanas uz Ameriku 1948. vai 1949. gadâ, jo negribçju

pievienoties krievu okupâcijas reþîma laikâ izdotajâm instrukcijâm.

Rita Petrièeka: Vai jûs piedalîjâties vçlçðanâs Latvijâ?

Oskars Hercs: Cik vien iespçjams.

Rita Petrièeka: Jûs kaut cik esat redzçjis, kâ tagad Latvijâ iet – vai jûs gribçtu tur atkal dzîvot tagad?

Oskars Hercs: Tas ir grûts jautâjums. Manos paðreizçjos apstâkïos tas ir neiespçjami, jo veselîbas

dçï man ir pilnîgi droða atbilde, ka to nevar. Bet arî pirms tam, es domâju 90. gadu sâkumâ, kad es

apmeklçju Latviju un skolasbiedri sarîkoja pusdienas un jautâja: “Nu, kad tu brauksi, kad tu pârcelsies

uz Latviju, bûdams viens no “nacionâliíiem” (kâ viòi teica) jau skolas laikâ?” Tad man bija jâsaka:

“Laikam jau nu nepârcelðos. Tâ kâ mana karjera ir vairâk vai mazâk beigusies, tas nespçlçtu lielu lomu.

Bet bçrni ir iesakòojuðies jau tâdâ veidâ Amerikas darba apstâkïos, Amerikas darba tirgû savâs

profesijâs, ka viòiem bûtu tikpat kâ neiespçjami pârorientçties.” Mums ar Ritu pârcelties un atstât

bçrnus ðeit likâs atkal kaut kâ tâ, ka tâ nebûtu tâ labâkâ pieeja. Vçlâk, lasot un dzirdot par politiskâm

norisçm Latvijâ, palika un vçl joprojâm ir sçrîgs prâts, jo liekas, ka nevienam atbildîgam valstsvîram

nav ideâlu, nav atbildîbas pret vçlçtâjiem. Tiesu sistçma nefunkcionç, nevienas lielâkâs prâvas nav

nobeigtas, neviens nav notiesâts, jo katrs saka, ka ir nevainîgs, kaut gan valsts lîdzekïi tiek izsaimniekoti

pa labi un pa kreisi. Ja es bûtu jaunâks un bûtu enerìija, kâda man vairs nav, bet kâdreiz bija, es varçtu

sev teikt: “Kâpçc tu nebrauc atpakaï un nemçìini kaut ko darît?” Bet man nav vairs tâs enerìijas, nav

arî laika, tâ kâ uz ðo jautâjumu mana atbilde ir, ka jâpaliek ir ðeit, un cauri.

Rita Petrièeka: Vai jûs varat pateikt, kur jums ir mâju sajûta?

Oskars Hercs: Mâju sajûta? Visu laiku Latvijâ.

Rita Petrièeka: Ja jums mâjas sajûta ir Latvijâ, jûs, protams, jûtaties kâ latvietis. Vai jûs

domâjat, ka bût latvietim Amerikâ ir bijis pluss, mînuss vai neitrâli?

Oskars Hercs: Man jâsaka tâ – salîdzinot ar ko? Esot Amerikâ, mçs esam pakïauti lielâkai

asimilâcijai, nekâ tas bûtu, piemçram, Austrâlijâ vai ja mçs bûtu Kanâdâ. Asimilâcijas draudi ir

lielâki ðeit, un agrâk vai vçlâk mûsu organizâcijas – vai tâ ir draudze, vai laicîgâs organizâcijas,

pazaudçs mûsu latvieðu valodu un bûs jâdomâ par eksistences turpinâjumu.

[Nobeidzot autors pastâsta par savâm attiecîbâm ar amerikâòiem un vçrtçjumu par Ameriku.Lai gan viòð iebrauca Amerikâ jau kâ pieaudzis cilvçks, viòð spçja izveidot sekmîgu darbîbu unattiecîbas gan ar latvieðiem, gan ar plaðâko amerikâòu apkârtni.]

Rita Petrièeka: Vçl pâris jautâjumi par dzîvi Amerikâ. Jûs esat Amerikas pilsonis, piedalâties

vçlçðanâs?

Oskars Hercs: Jâ, no 1956. gada 10. janvâra.

Rita Petrièeka: Vai jûs gribat pastâstît, kâdi ir jûsu uzskati par Amerikas politiku?

Oskars Hercs: No paða pirmâ gada, kad ieguvu pavalstniecîbu un vçlçðanu tiesîbas, esmu

bijis reìistrçts demokrâts [Demokrâtu partijas biedrs – MH], un jâsaka gan, ka fiskâlâ ziòâ esmu

konservatîvs, bet sociâlâ ziòâ esmu stipri liberâls. Abus ðos apvienojot, atradu, ka esmu tuvâk

demokrâtu partijai nekâ republikâòiem. Es esmu aktîvi piedalîjies katrâs vçlçðanâs.

Rita Petrièeka: Ko jûs varat teikt par to, ko jûs sagaidîjât, iebraucot Amerikâ, un kâ tas pa

ðiem gadiem ir izveidojies?

Oskars Hercs: Kad mçs braucâm uz Ameriku, mçs domâjâm, ka katrs cilvçks Amerikâ ir

miljonârs, bez izòçmuma. Daþi, kas tam ticçja arî pçc iebraukðanas, bija ne tikai vîluðies, bet, ja

164

negribçja braukt atpakaï, tad arî tâlâk daudz uz priekðu netika, jo viòi gaidîja no saviem radiem

vai no baznîcas, kas viòus bija izsaukuði, lai tie viòus uzturçtu, tâpat kâ mçs tikâm uzturçti

nometnçs Vâcijâ. Tie, kuri ilgojâs tikt uz savâm kâjâm pçc iespçjas âtrâk, tie pçc pirmo grûtîbu

pârvarçðanas atrada vietu darba tirgû un arî iespçju turpinât savu darba karjeru vai arî iegût

izglîtîbu, lai mazpamaziòâm sevi un savu ìimeni nostiprinâtu.

Rita Petrièeka: Tâ, ka jûs domâjat, ka Amerika deva tâs iespçjas...

Oskars Hercs: Katrs pats savas laimes kalçjs.

Rita Petrièeka: Ko jûs amerikâòiem stâstât par Latviju? Vai jûsu darbabiedri visi zinâja, ka

jûs esat latvietis?

Oskars Hercs: O, jâ. Man bieþi bija jâtaisa darbabiedriem vakariòas un konferences manâ

mâjâ un dârzâ. Tie bija pat iemâcîjuðies latviski runât ar mûsu sunîti, jo mçs ar sunîti runâjâm

latviski un Pûcîte saprata tikai latviski. [smejas] Mani amerikâòu draugi un kolçìi bija iemâcîjuðies

teikt “Pûcît, nâc ðurp!”. Bija arî iemâcîjuðies pazît latvieðu pîrâgus un citas latvieðu kulinârâs mâkslas

raþojumus.

Rita Petrièeka: Piemçram?

Oskars Hercs: Jâòu siers bija Jâòos. Alu gan paði nebrûvçjâm, tas bija pirkts. Zinâmâs

svçtku dienâs rudenî nekad neiztrûka skâbie kâposti un cûkas cepetis.

Rita Petrièeka: Piparkûkas?

Oskars Hercs: O, jâ, tâs bûtu gandrîz aizmirsis. Ziemassvçtkos nesu uz darbu tûtiòâs un

dalîjos, devu sekretârçm un citiem, lai iegûtu nevis tik daudz viòu mîlestîbu [smejas], bet lai viòi

mani paturçtu prâtâ nâkoðajam gadam un man pretî daudz nerunâtu.

Rita Petrièeka: Kâ jûs domâjat, amerikâòi skatâs uz latvieðiem salîdzinâjumâ ar citâm tautâm –

poïiem, vâcieðiem, spâòiem?

Oskars Hercs: Man liekas, ka uz to ir grûti atbildçt. Es neesmu nekad savos 49 gados Amerikâ

jutis, ka bûtu kâda diskriminâcija jeb, kâ amerikâòi teiktu, kâdu “adverse comment” [negatîvikomentâri – MH] par to, ka es esmu latvietis. Liekas, ka daïa izskaidrojuma ir, ka latvieði, bûdami

maza tauta, nedabûja to slavu negatîvâ nozîmç, kâ to dabûja varbût nepelnîti tâdas tautas kâ

itâïi, poïi, un tâ tâlâk.

Rita Petrièeka: Kâ jûs raksturotu pats sevi – vai jûs esat latvietis, letiòð, “dîpîtis” vai

trimdinieks?

Oskars Hercs: Òemot pçdçjo nosaukumu kâ pirmo – “trimdinieks” pçc definîcijas ir manâ

prâtâ cilvçks, kas ir spiests dzîvot ârpus savas dzimtenes un nevar tur atgriezties. Tâ kâ tagad, pçc

1991. gada, atgrieðanâs iespçjas ir bez jebkâdâm politiskâm represijâm, tad neviens no tâ

saucamajiem tautas brâïiem vairs nevar saukt sevi par trimdinieku. Katrâ gadîjumâ laiks jau ir

pagâjis, lai mçs sevi sauktu par “dîpîðiem”. Par letiòiem – tas ir slenga vârds, ko pie alus glâzes var

lietot. Katrâ gadîjumâ neesmu nekad baidîjies sanâksmçs akcenta dçï manâ angïu valodâ, ka es

neesmu varçjis tikt vaïâ no pastâvîgâs latvieðu valodas pieskaòas. Es esmu vienmçr uzsvçris, lai

man piedod manu cute latvian accent (ðarmanto latvieðu akcentu – MH) [smejas.] Nekad neesmu

baidîjies par to, ka es esmu latvietis.

Daþas nedçïas pçc ðîs intervijas autors aizgâja mûþîbâ.

165

NMV 803

ELIZARS RABINOVIÈS

Intervija: 2000. gada 16. februârî, KalifornijâIntervçja: Inâra Reine

Piedalîjâs: autora meita Riva GavartinaAtðifrçja: Ilona Grûbe

Publikâcijai sagatavoja: Maija Hinkle

Elizârs Rabinoviès ir 101 gadu vecs Latvijas ebrejs, Amerikâ iebraucis 1991. gadâ. Intervijâ parsavu dzîvi, kas publicçta Kalifornijas presç, viòð saka:

“Visa mana dzîve ir pilna maiòu. Es piedzimu cara impçrijas attâlâ nostûrî, redzçju Krievijasrevolûciju. Es cînîjos pret nacismu un ilgus gadus dzîvoju padomju impçrijâ. Es piedzîvoju savas dzimtenesLatvijas jaunatgûto neatkarîbu. Es redzçju trîs impçriju sabrukumu un brîvîbas uzvaru. Un 91 gadavecumâ es biju stiprs diezgan atbraukt uz Ameriku un 97 gadu vecumâ kïût par Amerikas pavalstnieku.”

“Es esmu redzçjis daudz ïaunuma pçdçjos 100 gados un esmu mâcîjies, ka vienalga ïaunais tikssakauts un labais uzvarçs.”

Viòa garâs dzîves noslçpums? “Es nekad nevienam neesmu darîjis pâri. Manâ sirdî nav vietasdusmâm jeb skaudîbai. Man apkârt ir cilvçki, kas mani mîl un mani respektç. Es esmu çdis, ko vienes gribu, jo nav svarîgi, kas ir tavâ vçderâ, bet gan – kas ir tavâ galvâ un tavâ sirdî.”14

Elizâra Rabinovièa stâsts pârstâv nelatvieða, Latvijas pilsoòa pieredzi un 100 gados iegûtâsdzîves atziòas. Intervija ir rediìçta un publicçta visâ pilnîbâ.

Inâra Reine: Kurâ gadâ jûs esat dzimis?

Elizârs Rabinoviès: 1898. gadâ, 24. decembrî, Jelgavâ. Tçvs bija skroderis, mâte bijacepurniece. Abi divi ebreji. Vectçvs no tçva puses bija muzikants. Spçlçja ballçs, baroniem, ebrejukâzâs. Viòð agri mira. Vectçvs no mâtes puses nâca no leiðu puses – no Þagares, tas ir uz paðasLatvijas robeþas. Viòð bija kurpnieks un sinagogâ lasîja Bîbeli sestdienâs. Bçrnîbâ dzîvoju tieðipilsçtâ. Mçs gâjâm skolâ, kur mâcîja Bîbeli, kas sâkâs no paðas mazotnes. Vçlâk çbreju skolâ gâju.Daþus gadus varçju skraidît pa visu pilsçtu, pa visâm ielâm, pa visiem jumtiem, spçlçties, kauties.Mçs tur bijâm latvieðu bçrni, vâcu bçrni, krievu bçrni. Savâ ìimenç mçs runâjâm çbreju valodâ,bet uz ielas ar latvieðu bçrniem latviski, ar vâcieðiem vâciski, ar ebrejiem ebrejiski tanîs laikos. Esgâju çbreju skolâ, kur iemâcîja krievu valodu, vâcu valodu un Bîbeli… Kâ viòu sauca?…

Inâra Reine: Talmudu?

Elizârs Rabinoviès: Talmudu… jâ… Bîbeli… Bîbeles sâkums… Tâ pati Bîbele, ko arî jumsmâcîja – Vecâ Derîba, pârtulkota uz ebreju valodu. Kad vecâks kïuvu, gribçju iestâties komercskolâ.Jelgavâ bija ne tikai ìimnâzija vâcieðiem un krieviem, latvieðiem es neatceros, ka tâda bûtu. Reâlskolabija tâpat kâ ìimnâzija, bet tikai tie, kas no turienes nâca, nemâcîjâs ne par advokâtiem, ne paraktieriem, bet par inþenieriem. Tâdas latvieðu skolas, kas bûtu kâ pamatìimnâzija, tâdu es neatceros.

Inâra Reine: Cik jums gadu bija, kad jûs sâkât pamatskolu?

Elizârs Rabinoviès: Es tagad neatceros. Es domâju, ka man bija 7 vai 8 gadi, tas laikam bija1907. gadâ jeb 1906. Ìimnâzijâ es nemâcîjos, tur nevarçja tikt, jo ebrejiem bija noteikta procentunorma, cik tur var – 24%? Lai tiktu iekðâ, vecâkiem bija vajadzîga nauda. Es gribçju tikt

14 No Noras Villagrenas raksta “San Jose Mercury News”, 2000. gada 26. decembra numurâ. No angïu valodastulkojusi Maija Hinkle.

166

komercskolâ. Tâ arî bija nolikta uz nâkoðo gadu. Es gâju strâdât. Nâkoðajâ gadâ iesâkâs Pirmaispasaules karð un mûs, ebrejus, evakuçja uz Krieviju. Tad es Krievijâ mâcîjos iekð Îáðàçîâàòåëüíûå

êóðñû áóõãàëòåðîâ [no krievu – Grâmatveþu izglîtojoðie kursi]. Pa dienu strâdâju fabrikâ un pavakaru es mâcîjos.

Inâra Reine: Tad, kad jûs Jelgavâ mâcîjâties pamatskolâ, tad bija revolûcijas laiks. To jûsatceraties?

Elizârs Rabinoviès: Es atceros ìimnâziju, es atceros japâòu karu. Latvijâ nekas nebija.

Inâra Reine: Bet 1905. gadâ Latvijâ bija revolûcija.

Elizârs Rabinoviès: Mçs dzîvojâm Marijas ielâ. Tâ drusciò sânos bija Alus fabrika. Vienureizi mçs skatâmies – strâdnieki pâri pa sçtu un bçg projâm. Tçvs stâstîja, ka tur fabrikâ bijanemieri. Tur bija izsaukti kazaki, un tie ar nagaiku [pâtagu] sâka sist viòus, un viòi muka pârisçtai. Atceros, ka bija mîtiòð Strçlnieku dârzâ. Es ar tçvu arî aizgâju. Atceros, augðâ tur kâdsstâvçja un runâja. Tad es vçl atceros, ka pa ielâm gâja ar karogu un pie Dobeles vârtiem tâdasdivas kolonnas satikâs un kaut ko bïâva. Bet 1905. gadâ es vçl negâju skolâ.

Atceros, ka pie mums bija atbraukusi viena meitene no Þagarenes, no kurienes nâca mana mâte,atbrauca mâcîties pie manas mâtes ðût cepures. Bet viòai nebija tiesîbas Kurzemç dzîvot, jo Kurzemçebrejiem, kas tur nebija pierakstîti, kas tur mûþîgi nedzîvoja, no leiðiem vai no citurienes nebija tiesîbasdzîvot. Mums bija mâjele. Kad iecirkòa policists atnâca jautât, kas viòa tâda ir, tad tâ meitene, policistuieraudzîjusi, ielîda apakð gultas. Bet viòð tur stâv un redz. Tik viòai prâta nebija. Viòai varbût bija

12–13 gadi. Viòð saka: “Nu, nâc ârâ, nâc ârâ…” Pateica, ka it kâ viòa tikai ðodien atbraukusi un vakarâbrauks projâm. Tâ varçja pa dienu iebraukt un aizbraukt, tik pa nakti nedrîkstçja palikt. Viòð pierakstîjasavâ grâmatiòâ un noteica, lai es rîtâ pulksten 9 atnâku, un tad sastâdîðot protokolu.

Uzraugs aizgâja tâlâk lîdz ielas galam. Tur bija alus veikals ar çdieniem, ar alu, tikai bezðòabja. Tur viòam divi vîrieði, kas sçdçja pie galdiòa, bija likuðies aizdomîgi. Prasîjis pasi. Betviens no vîrieðiem izvilcis revolveri, noðâvis policistu un pats aizmucis. Mans tçvs pçc tam bijaizsaukts, jo alus veikalâ atrada to grâmatiòu, kur bija ieraksts, lai Sima Rabinoviès ierodas. Viòðaizgâja: “Par kâdu gadîjumu tu biji izsaukts?” Viòð teica: “Iela nebija uzslaucîta, par to viòð maniizsauca.” [smejas] Meiteni aizsûtîjâm atpakaï mâjâs.

Inâra Reine: Kâ notika ebreju evakuâcija Pirmajâ pasaules karâ?

Elizârs Rabinoviès: 1915. gadâ ap aprîïa mçnesi gâja karð, vâcieði ienâca Kurzemç, Liepâjâ.Virspavçlnieks, Òikolais Òikolajeviès, íeizara onkulis… – Riva, apsçdies, ja man trûkst vârdilatviski, tu man pateiksi –… teica, ka ebreji varbût palîdzçs vâcieðiem. To, ka tur dzîvoja baroniun pilsçtas vâcieði birìeri Kurzemç un uz laukiem vâcieði, to viòð neskaitîja, bet ebreji tirgotâji,amatnieki – tie varot bût nodevçji! Tâ mûs, ebrejus, evakuçja. Evakuçðana nebija barga. Krievijâmums deva dzîvokli, krievi labi mûs pieòçma. Mçs gâjâm katrs strâdât, naudu pelnît. Es bijuMarðanskâ Tambovas apgabalâ. Es gâju mâcîties par atslçdznieku. Tâ kâ strâdnieku trûka, tadvisu ko vajadzçja darît. Pçc kâda laika no turienes aizgâju uz otru fabriku. Tur man bija labâk.

Vakaros mâcîjos, papildinâju krievu valodu un zinâðanas, mâcîjos grâmatvedîbu. Es pabeidzukursus, aizgâju strâdât par grâmatvedi un nostrâdâju lîdz 1922. gadam. Tad mçs aizbraucâm uzLatviju ar visu ìimeni kopâ.

Inâra Reine: Vai Jelgavâ jûs atgriezâties savâ mâjâ?

Elizârs Rabinoviès: Nç, mâja bija pârdota pirms kara. Ko es varçju darît? Tagad grâmatvedîbane visiem bija vajadzîga, vajadzçja zinât labi latvieðu valodu. Es varçju runât, bet par grâmatvedies nevarçju strâdât. Aizgâju strâdât veikalâ kâdu laiku Jelgavâ. Tad es apprecçjos. Attaisîjâmveikaliòu un tirgojâmies. Piedzima bçrni.

Inâra Reine: Kâdas tautîbas bija jûsu sieva?

Elizârs Rabinoviès: Ebrejiete. Un tâ lîdz Otrâ pasaules kara sâkumam. Veikaliòð bija tirgû.

Inâra Reine: Cik jums bçrni bija?

167

Elizârs Rabinoviès: Èetri. Viòi man vçl tagad ir, tikai izsvaidîti. Bçrni gâja ebreju skolâ.

Krievu valodu nemâcîja. Jelgavâ krievu bija maz, krieviski nerunâja, vairâk latviski.

Inâra Reine: Ebreju skolâ kâda valoda bija galvenâ?

Riva Gavartina: Manâ skolâ bija senebreju, brâïa skolâ bija vâcu. No sâkuma bija vâcu, bettad, kad Hitlers nâca pie varas, tas likâs tâ… nevajadzîgi, un tad mçs pârgâjâm uz senebreju valodu.

Elizârs Rabinoviès: Bet latvieðu valodu mâcîjâs, kâ vajag. Viòiem bija skolotâjs latvietis.Viòð mîlçja tos bçrnus, kurus viòð mâcîja. Kad krievi okupçja Latviju, Igauniju un Lietuvu, tas

bija pârsteigums.

Inâra Reine: Ko jûs veikalâ pârdevât?

Elizârs Rabinoviès: Gatavâs drçbes. Visvairâk strâdnieku drçbes. Pastâvîgi bija daudz pircçju.

Inâra Reine: No kurienes nâca tâs gatavâs drçbes? No Latvijas?

Elizârs Rabinoviès: Jâ, jâ, no Latvijas. Mçs pirkâm Rîgâ un paði devâm ðût. Par pârdevçjiemstrâdâjâm es un sieva arî lîdzi. Tas bija lîdz 1939. gada 1. septembrim. Pçc tam, kad sâkâs karð, kadvâcieði iegâja Polijâ un pçc tam tur iegâja krievi, komunisti. Komunisti oktobra mçnesî iesûtîjaLatvijâ bâzes. Pieprasîja no Latvijas bâzes. Viòa deva bâzes, bet nepielaida klât Rîgai. Viòi nebija

tâ redzami, bet viòi iekðâ bija, iekðâ bija ar tankiem, bet, tâ neko, – sçdçja, nekustçjâs.

Bet 1940. gadâ viòi iesûtîja krievus, un te bâzes sakustçjâs un okupçja Latviju. Es tanî dienâ

biju Dobelç, jo manai meitai tur bija gadatirgi, un, tâ kâ pa visu apkârtni mums bija daudzpastâvîgi pircçji, es arî biju uz to gadatirgu. Uzreiz klausâmies Dobeles tirgus centrâ, ka kaut kurgaisâ liels troksnis. Visi skatâs uz augðu. Uzreiz uzrodas liela lidmaðîna. Mçs tâdas neesam redzçjuði.Latvijâ bija lidmaðîna, bet ne tâdas lielas – mazas. Tas bija no rîta. Un pçcpusdienâ atkal troksnispa ceïu – izrâdâs, tanki gâja no tâm bâzçm, kas viòiem tur bija, uz Jelgavas pusi. Tâs bâzes bijakaut kur Saldû. Nu, mçs braucam mâjâs, un viòi bija Jelgavâ, viòi bija pa visu Latviju.

Vçlâk bija nepatikðanas, kas mûs uztrauca, jo daïa no iedzîvotâjiem, latvieði (ne visi, bet lieladaïa) teica, ka ebreji ir vainîgi, ka ebreji, t.i., es, tirgotâjs, pazîstams kurpnieks, vçl tâdi, kâdi mçsesam, paprasîjis Staïinam, lai viòð okupç Latviju! Tâdas baumas klîda, ka ebreji pieprasîja. [smejas]Nekâda delegâcija nebija…

Riva Gavartina: Delegâcija bija, bet tur bija Kirhenðteins, tur bija latvieði galvenokârt.

Elizârs Rabinoviès: Un kad viòi ienâca, uzreiz pçc 4 dienâm Ulmanis bija arestçts un parministru bija iecelts tautas mîlulîtis, tas lielais latvieðu rakstnieks. Es pats ïoti mîlçju lasît viòagrâmatas… Kâ viòu sauca?

Riva Gavartina: Vilis Lâcis.

Elizârs Rabinoviès: Viòð bija labs rakstnieks. Bet viòð ir tagad galvenais. Un Kirhenðteins,parlamenta vadîtâjs, priekðsçdçtâjs, un tur partija bija… Paga, paga… Kas tur bija par partiju?…Kâ tie gadi man… atmiòa…

Inâra Reine: Un tad, kâ tad dzîve turpinâjâs Jelgavâ?

Elizârs Rabinoviès: Pa – pa – pa… Kâ viòð saucâs, tas partijas vadîtâjs? …Kalnbçrziòð!… Tiebija tie galvenie no paða sâkuma. Kâda daïa tur bija ebrejiem? Ko viòi grib no ebrejiem? Bet tâdabauma gâja.

Un kad sâkâs 1941. gadâ karð, tad runâja atklâti daudzi, ka sitîs, kad vâcieði atnâks, tad sitîskomunistus un sitîs þîdus. Vot tâda bauma gâja. Mçs nezinâjâm, ko darît. Mûsu sçtâ dzîvoja viensskolotâjs latvietis, 27. jûnijâ viòð ar mani runâja. Viòð saka: “Nu jums jau nekâ nedarîs.” Daudzigâja uz staciju meklçt vilcienu braukt projâm, un daþi gâja kâjâm uz Rîgu projâm. Viòð man teica:“Nu kur jûs brauksiet!…” Uzreiz man pateica, ka ir vilciens, kur daudzi brauca projâm, un mçsaizgâjâm uz staciju. Bija divi vilcieni, kas òçma bçgïus. Es domâju, ka mçs aizbrauksim uz Rîgu,

kur mums ir radinieki, un tur mçs parunâsim, kâ tâlâk bûs. Mçs netikâm ârâ no vilciena, viòð sâkamanevrçt un mûs aizveda uz Krieviju.

168

Inâra Reine: Kâ jûs pavadîjât to 1940. gadu, kad krievi bija okupçjuði? Jûs varçjât turpinâtveikalu?

Elizârs Rabinoviès: Jâ, varçju. Lielveikalos bija iesûtîti komisâri, kas tur viòus… lai viòusneiztirgo un nesaòem to naudu.

Riva Gavartina: Nu viòus nacionalizçja…

Elizârs Rabinoviès: Pagaidi!… Bet maziòus veikalus, tos neaiztika, mçs varçjâm tirgot. Lîdz

kara sâkumam mçs gandrîz visu iztirgojâm, mçs tâ samazinâjâmies, ka nebija ko darît. Nebija

vietas, kur strâdât.

Inâra Reine: Kad nâca 14. jûnija deportâcijas, ko jûs tad piedzîvojât?

Riva Gavartina: Mûs neaiztika.

Inâra Reine: Bet kas tur notika?

Elizârs Rabinoviès: Nu, no Latvijas bija daudzi izsûtîti. Tikko es lasîju avîzi, ka vienu nedçïu ie-

priekð kara sâkumam bija izsûtîti 20 000 cilvçku, no tiem bija 14 000 latvieðu, 5 000 ebreju un 2,5 daþâdi.

Inâra Reine: Vai bija jums kâdi pazîstami?

Elizârs Rabinoviès: Jâ, bija, no Rîgas bija izsûtîti bagâtie, bet mums tie radinieki nebija tâdi

bagâtie. No Jelgavas neizsûtîja ebrejus.

Riva Gavartina: Jâsaka, diemþçl…

Elizârs Rabinoviès: Diemþçl, ja tur bûtu izsûtîti kâdi pâris simti, tad puse no tiem bûtu

atgriezusies. No tiem 20 tûkstoðiem, kas bija izsûtîti, sievietes bija atdalîtas un tika atbrîvotas, un

viòas gâja strâdât. Mçs pçc kara iepazinâmies ar vienu advokâtu, kas bija izsûtîts. Viòa sieva teica:

“Kad mçs atbraucâm, mani ar dçlu (viòð vçl bija mazs, gads viòam bija) atdalîja.” Un tie vîrieði,

latvieði, ebreji, tie bija ieslodzîti. Tad viòâm teica: “Ir jâstrâdâ, citâdâk nomirsiet badâ.” Viòa

aizgâja strâdât kolhozâ un sûtîja vîram sausiòus. Jelgavâ ebreji nebija izsûtîti.

Inâra Reine: Tad ar to vilcienu, kurâ jûs iekâpât, jûs aizbraucât uz Krieviju?

Elizârs Rabinoviès: Uz Krieviju. Un tie ebreji, kas bija palikuði Jelgavâ, ap 3 tûkstoði, tie bija

uzreiz, kad tikai vâcieði ienâca, viòi visi bija nobendçti. Viòus noðâva ne vâcieði, bet latvieði, vietçjie.15

Inâra Reine: Kâ tas gadîjâs, ka tas vilciens aizgâja uz Krieviju?

Elizârs Rabinoviès: Kad vâcieði iegâja Jelgavâ, tad vilciens jau bija Igaunijâ projâm.

Inâra Reine: Uz kurieni tad tas vilciens aizgâja Krievijâ?

Elizârs Rabinoviès: Viòð aizgâja Kirova apgabalâ, tas ir gandrîz pie Urâliem. Tur mûs

sadalîja pa sâdþâm, pilsçtâm. Uzprasîja, kam ir maz mantu. Kad mçs salasîjâm mûsu mantas,

bija viens portfelis, pustukðs. Mums it nekas nebija, pa ceïam kaut ko nopirkâm. Mûs aizveda

100 km no stacijas uz lielu sâdþu. Tur bija cilvçki, kas savâ mûþâ nebija redzçjuði pilsçtu un

vilcienu. Bet iznâca interesanti, ka tas, kas mûs uzòçma stacijâ un veda uz izvietoðanu, skatâs uz

vienu ebreju (tas tâds pavecs bija) un prasa: “No kurienes jûs esat?” Viòð saka: “No Mitava.”

(Tâds krievu nosaukums bija Jelgavai) – “Jûs esat skroders?” – “Jâ.” – “Jûs dzîvojât Konstantîna

ielâ?” – “Jâ.” – “Es esmu diençjis 114. pulkâ.” Viòð bija diençjis cara laikâ, viòam bija apmçram

kâdi 55 gadi. Viòð teica: “Es diençju Mihailovskaja kazarmâ.” Un tas bija pretî tai mâjai, kur

dzîvoja tas skroders.

Inâra Reine: Kad jûs bijât Krievijâ, kâ jûs tur dzîvojât?

Elizârs Rabinoviès: Mani un vienu rîdzinieku nolika strâdât restorâna bufetç. Èetrdesmit

dienu mçs nostrâdâjâm, un mûs mobilizçja, aizsûtîja uz Kirovu. Tur bija latvieðu sarkanâ valdîba,

15 Vçsturnieki un speciâlisti nav vienojuðies par to, kas ir vainojams Jelgavas ebreju iznîcinâðanâ. Prof. AndrievsEzergailis uzsver vâcieðu lomu. Sk. Andrew Ezergailis, The Holocaust in Latvia 1941 – 1945, 1996, The HistoricalInstitute of Latvia, The United States Holocaust Memorial Museum, Washington, D.C.

169

Kalnbçrziòa, Kirhenðteina valdîba. Tur mûs koncentrçja un aizsûtîja uz mâcîbu nometni. Un

1941. gada decembrî mçs aizbraucâm uz fronti.

Inâra Reine: Vai jûs visa ìimene aizbraucât uz Krieviju ar to vilcienu?

Elizârs Rabinoviès: No Jelgavas? …Visa ìimene.

Riva Gavartina: Kâ nu visa ìimene! Iza taèu nebija ar mums. Viòð aizbrauca viens pats. Tâdçï

jau mçs arî aizbraucâm. Mamma sâka raudât – kur viòð viens pats… Viòð kâ jauns puisis pietaisîjâs

klât kaut kur un aizbrauca prom. Mamma raudâja par to, ka ne mçs aiziesim bojâ, bet viòð.

Elizârs Rabinoviès: Mçs jau nezinâjâm… Jâ, viòð tad bija Rîgâ…

Riva Gavartina: Nç, viòð bija atskrçjis un pateicis, ka brauc prom.

Elizârs Rabinoviès: Viòð bija Rîgâ…

Riva Gavartina: Nç, viòð bija Jelgavâ. Tu vairs neko neatceries.

Inâra Reine: Kad jûs bijât Krievijâ, kas tad ar ìimeni notika?

Elizârs Rabinoviès: Viòi palika tajâ sâdþâ. Tikai mani mobilizçja.

Riva Gavartina: Iza taèu pçc pusgada arî aizgâja armijâ.

Elizârs Rabinoviès: Es aizbraucu, pçc gada bija mobilizçts mans dçls vecâkais. Tas taèu bija pçcgada! Un no decembra mçneða biju pie Maskavas. Vâcieði bija jau diezgan stipri sakauti. Tur mansâkâs karð. Mçs gâjâm, latvieðu divîzija gâja no Maskavas uz Latvijas pusi. 1942. gadâ pie StarajaRusas es biju ievainots. Es strâdâju kâ sanitârs. Kad es izveseïojos no ievainojuma, es satiku dçlu. Tâmçs pçc tam vienâ pulkâ karojâm kopâ. Tur bija vçl daudz pazîstamo no Jelgavas. Mçs ienâcâmLatvijâ 1944. gada jûnijâ pie Ðíaunes, tas ir Latgalç. No Ðíaunes gâjâm uz priekðu, uz Rîgas pusi.Mans dçls bija ievainots. 13. oktobrî uz ðosejas netâlu no Rîgas es biju ievainots otro reizi. ÂrstçjosRçzeknç. Pçc 2–3 mçneðiem atkal gâju frontç. Mûs ar vilcienu aizveda lîdz Jelgavai. Jelgava bija

nodedzinâta. Jelgavâ neaizkavçjâmies, gâjâm uz Dobeli, uz Tukuma pusi. Jelgavâ satiku tikai divuspazîstamus krievus, daudz tur cilvçkus neesmu redzçjis. Piedalîjos Blîdenes kaujâs…

Riva Gavartina: Kaujâs… Tu taèu nekâvies! [smejas]

Elizârs Rabinoviès: Es biju sanitârâ daïâ.

Riva Gavartina: Vai ðaut tu prati?… [smejas]

Elizârs Rabinoviès: Armijâ biju lîdz kara beigâm. Pçdçjais, kas man palika atmiòâ: 9. maijâagri no rîta es noskatîjos, kâ gâja kolonna ar vâcu oficieriem – viòus veda gûstâ, un to kolonnuveda, bija tâs priekðgalâ mûsu oficieris, pçc uzvârda Amdurs, ebrejs, kapteinis Amdurs. Ebrejs

veda vâcu oficierus gûstâ. [smejas]

Inâra Reine: Kad karð beidzâs, varçjât atgriezties Jelgavâ?

Elizârs Rabinoviès: Varçja. Ìimene atbrauca 1944. gada decembrî uz Rîgu. Jelgavâ nebijakur braukt, kur dzîvot, viòa bija nopostîta, nodedzinâta. Atbrauca uz Rîgu. Viòi dabûja dzîvokli.

Mçs bijâm nometnç Baltezerâ, 15 km no Rîgas.

Inâra Reine: Kâ toreiz atsâkât dzîvi? Vai Latvijâ Rîga arî bija kaut cik postîta?

Elizârs Rabinoviès: Latvija?… Nç… Mçs bijâm vienâ pilsçtiòâ Latgalç, kura bija nodedzinâta,bet tâlâk – nç. Pa visu ceïu, ko mçs gâjâm, viena maza pilsçtiòa bija nodedzinâta. Tikai Jelgava

bija nodedzinâta.

1 BInâra Reine: Kâ tad tâ dzîve pçc kara sâkâs Rîgâ?

Elizârs Rabinoviès: Sâku meklçt darbu. Dabûju kur strâdât. Strâdâju par preèzini visu laiku. Nosâkuma maz maksâja, vçlâk bija labâk. Iztikâm. Nebija jau toreiz kâ man tagad. Rindas bija garas.Tirgû veda kolhoznieki, pârdeva dârgâk. Bet varçja iztikt. Ne vienmçr bija gaïa. Mana sieva bija labasaimniece, prata ar mazu iztikt. Bija arî lçti produkti. Valsts cena bija ïoti maziòa, bet nepietika, bija

170

jâpiepçrk tirgû, bet tirgû ir dârgâk. Bet badâ nebijâm. Kartupeïi bija 10 kapeiku kilogramâ valsts cenâ.Kartupeïi vienmçr bija. Tirgû tie maksâja 50 kapeiku, bija labi kartupeïi, bet mçs pirkâm veikalos. Kasbija bagâtâks, tas çda labâk, garðîgâk. Zivis bija daudz, lçtas bija. Sieva pirka dorðas.

Riva Gavartina: Amerikâ nav tâdas zivis. Kâ viòas sauca? Nabagu lasis.

Elizârs Rabinoviès: Laði bija dârgi. Kas taisîja ðeptes, tam bija, bet tos nemîlçja, tie tikasodîti. Bet ar to, par ko sodîja, es nenodarbojos.

Inâra Reine: Kurâ vietâ jûs Rîgâ dzîvojât?

Elizârs Rabinoviès: Kr. Barona ielâ, centrâ.

Inâra Reine: Kâdâ sakarâ tad jûs atstâjât Latviju?

Elizârs Rabinoviès: Tas notika 80. gadu beigâs. Pirmie aizbrauca mazbçrni. Mazbçrniapprecçjâs un nodomâja, ka te labi nebûs. Latvijas tauta sâka taisît manifestâcijas pie Brîvîbaspieminekïa. Iedomâjâs, ka vajag braukt projâm, un aizbrauca. Kad viòi bija aizbraukuði, tadmeita arî grib pie bçrniem. Kâ tad mçs paliksim?

Riva Gavartina: Vispâr mçs baidîjâmies, ka nesâkas atkal karð.

Elizârs Rabinoviès: Domâjâm, ka atkal bûs karð – krievi izveda tankus uz ielâm. Toreiz laida laukâ.

Inâra Reine: Kad jûs pats izbraucât?

Elizârs Rabinoviès: Es izbraucu 1991. gada sâkumâ, Gorbaèova laikâ…

Riva Gavartina: Kâdas pâris nedçïas pirms barikâdçm.

Elizârs Rabinoviès: Bija nedroði, baidîjos, ka atkal sâksies ðauðanâs. Negribçjâm palikt.

Inâra Reine: Kur tad jûs Amerikâ iebraucât? Pa tieðo braucât?

Elizârs Rabinoviès: Tieði uz Ameriku. No Ïeòingradas mçs iesçdâmies, un tieði uz Ameriku.Dçls bija Sanfrancisko, mazbçrni arî strâdâja Kalifornijâ.

Inâra Reine: Kur tad jûsu sieva?

Elizârs Rabinoviès: Sieva nomira 1980. gadâ Latvijâ, Rîgas kapos guï. Toreiz ebreji braucaprojâm jau no 60. to gadu beigâm. Mçs tad negribçjâm braukt, bet sâkâs tie nemierîgie laiki.Mazbçrni aizbrauca, un mums vairâk nekas neatlika, kâ braukt lîdz. Mçs ar meitu un znotuatbraucâm pçdçjie. Man negribçjâs braukt, bet neko nevarçja darît.

Inâra Reine: Kâdas vçrtîbas ir bijuðas jûsu dzîvç?

Elizârs Rabinoviès: Godîgums. Krievu laikâ tâda dzîve bija: kas gribçja daudzmaz labâkdzîvot, neçst borðèu, bija daudzi apcietinâti. Es dzîvoju tâ: cik es nopelnîju, tik es arî tçrçju, unman ar valsti nebija nekâdu konfliktu, man galva ne par ko nesâpçja. Es domâju, ka tamdçï es arîdzîvoju ilgi. Viena ârste, jauna latviete, kad man bija ap 70 gadu, teikusi, ka sirds ir tik laba, ka tâilgi kalpos. Un tâ man viòa kalpo lîdz ðai pat dienai. Protams, tagad jau ârstçjos ar sirdi, bet nekas –

es dzîvoju.

Inâra Reine: Vai jums ir kâda reliìiska pârliecîba?

Elizârs Rabinoviès: Nç, tâdas apziòas man nav. Kad es varu, tad es braucu uz sinagogu.Latvijâ gâju sinagogâ, pie komunistiem gâju. Kad es biju pensijâ, es gâju uz sinagogu – man

neviens neko nevarçja aizrâdît. Man tâ patîk. Es cienu visus, kas turâs pie reliìijas.

Inâra Reine: Ja jûs vçl varçtu savu dzîvi atkârtot, ko jûs darîtu savâdâk?

Elizârs Rabinoviès: Ziniet, es uz to nevaru atbildçt. Dzîve bija smaga, bet pârmaiòus: bijaprieki, bija bçdas, lielas bçdas.

Inâra Reine: Ko jûs domâjat par nâkotni?

Elizârs Rabinoviès: Ko es varu domât! [smejas] Man jau tie gadi ir skaitîti: vçl vienu gadu,vçl divi, varbût trîs.

Inâra Reine: Jums tagad jau ir 101 gads?

171

Elizârs Rabinoviès: Jâ. Es esmu priecîgs par to, ka es staigâju uz savâm kâjâm, ka pats sevi

apkalpoju. Tikai ir bailes, ka sliktâk nepaliek. Lai es nomirtu uz kâjâm, tikai ne uz gultas. Dzirde

ir laba, bet redze ir slikta. Ja bûtu redze laba, kaut man ir 100 gadu, es vienalga bûtu mâcîjies

angïu valodu. Bet tagad, ja man uzprasa uz ielas angliski, es tikai varu atbildçt: “I don’t speakEnglish.”16

Inâra Reine: Cik ilgi ir, ka jûs nevarat redzçt?

Elizârs Rabinoviès: No 1988. gada.

Inâra Reine: Kas tad notika? Kas tâ ir par vainu?

Elizârs Rabinoviès: Gadi. Te, Amerikâ, man taisîja operâciju, bet redze labâka nekïuva.

Elizârs Rabinoviès aizgâja mûþîbâ 2002. gada 27. jûnijâ 103 gadu vecumâ.

16 Angl.: “Es nerunâju angliski.”

172

NMV 815

KÂRLIS ÍUZULIS

Intervija: 2000. gada 10. un 12. septembrî, Vaðingtonâ, DC, ASVIntervçja: Maija HinkleAtðifrçja: Aija Siltâne

Publikâcijai sagatavoja: Maija Hinkle

Kârïa Íuzuïa interviju piedâvâju visâ pilnîbâ, nedaudz rediìçtu. Izvçlçjos viòa interviju ne tikaitâdçï, ka autors ir bijis aktîvs dalîbnieks vadoðos posteòos vairâkâs trimdas organizâcijâs, bet vçlvairâk tâdçï, ka viòa darbîba daþâdos dzîves posmos sîki, detalizçti un bagâtîgi pârstâv veselu rinduAmerikas stâstu tçmu: 1) leìionâru pieredzi, 2) pçckara laiku Vâcijâ un karavîru nometnçs, 3) DaugavasVanagu dibinâðanu, palîdzîbas un kultûras aktivitâtes, 4) latvieðu teâtri Vâcijâ un it seviðíi ASV,5) trimdas latvieðu centrâlo organizâciju darbîbu (ALA, PBLA), it seviðíi Latvijas neatkarîbasatgûðanas laikâ, 6) neatkarîgâs Latvijas valdîbu un politiku, 7) preses darbîbu galvenokârt AmerikasBalsî. Autors izvçrtç daþu trimdas organizâciju darbîbu, Latvijas un trimdas attiecîbas un citus aktuâlustematus. Stâstîjumâ milzîgi daudz informâcijas.

Pirms intervijas teksta ievietoju autora un intervijas aprakstu, daïçji tâdçï, lai parâdîtu veidu,kâ ALA – MV kolekcijas intervijas ir dokumentçtas un tur ietvertâ informâcija pieejama interesentiem,un daïçji tâdçï, lai dotu ieskatu intervijas saturâ. Apmçram 20% ALA – MV interviju ir arî pievienotsdetalizçts indekss.

Autora un intervijas aprakstsDzimðanas dati: 1923. g. 30. maijâ, “Pûcçs”, Smiltenes pag., Valkas apr., Latvijâ

Tautîba: latvietis

Ticîba: luterânis, Vaðingtonas latvieðu Ev.–lut. draudze

Izglîtîba: Smiltenes pamatskola, 1937. g.

Amats/profesija: radio þurnâlists

Nodarboðanâs (gadi): veikalvedis daþâdos posmos; bûvstrâdnieks ASV 1951.–1956. g.;

1956.–1988. g. þurnâlists un reþisors Amerikas Balsî (beigâs Eiropas nodaïas vadîtâjs)

Sabiedriskâs intereses, biedrîbas, organizâcijas (gadi): Daugavas Vanagi (no 1946.); ALA valde;

PBLA valde; Latvijas valdîba (kâ G. Meierovica asistents); Amerikas Latvieðu teâtris (ALT)

1959.–1985.; DV Òujorkas koris; koris un teâtris Smiltenç

Precçjies – kad, ar ko: Broòislava Lukðâne, 1949. g.

Intervijas apjoms – 4 kasetes, 220 minûtes

Intervijas dalîbnieki – autors, intervçtâja

Intervçtâja komentârs: par norisi, apstâkïiem, autora attieksmi, atklâtîbu, ticamîbu.

Pçc autora ieteikuma intervija notika Vaðingtonas latvieðu draudzes nama bibliotçkâ. Sçþam

çrtos krçslos pie galdiòa. Stâstîjums ticams, lietiðís. Autors ïoti emocionâls (raudâja), kad runâja

par agro bçrnîbu – tçva nâvi, apstâkïiem pçc tam, nerealizçto skolu. Pçc tam nevçlçjâs runât par

potenciâli emocionâlâm tçmâm, kâ smago kara ievainojumu. Autors bieþi smaida, kad runâ par

jocîgiem atgadîjumiem, skatâs acîs, dzîva sejas izteiksme. Otrâ sesijâ atvainojâs, ka alerìiju dçï

balss krît ciet.

Atmiòu laika posms: no 20. gadiem lîdz 2000. g.

Dzîvesstâsta ìeogrâfija – Latvijâ: Smiltene, Vaiòode, Jelgava, Straupe

173

Ârpus Latvijas: Vâcijas bçgïu nometnes (Giftenç, Zârðtetç, Blombergâ, Augsburgâ), ASV

(Òujorka, Vaðingtona, DC).

Autora îpaðâ pieredze: Autors ir bijis vadoðos posteòos (parasti kâ saimnieciskais jeb kultûras

nodaïas vadîtâjs) Daugavas Vanagos (DV), DV Vaðingtonas nodaïâ, Amerikas Latvieðu teâtrî

(ALT) Vaðingtonâ, Amerikas Latvieðu apvienîbas valdç (ALA), Pasaules Brîvo latvieðu apvienîbas

(PBLA) valdç, Amerikas Balsî, Latvijas valdîbâ (1994-1995). Karavîrs latvieðu leìionâ. Vâcijas

karavîru bçgïu nometnçs.

Galvenâs tçmas: Kultûras notikumi un dzîve trimdâ, kur pats ir piedalîjies: teâtris, Amerikas

Latvieðu teâtris Vaðingtonâ; Amerikas Balss un þurnâlistika Latvijâ un Amerikâ; politiskâs rosîbas:

ALA, PBLA, Latvijas valdîbâ; Daugavas Vanagi. Karð; bçgïu nometnes Vâcijâ un latvieðu karavîri.

Paða bçrnîba un jaunîba nabadzîgos apstâkïos. Garîgâs vçrtîbas. Vçrtçjumi par Latviju, latvieðu

tautu, sadarbîbu un attiecîbâm ar trimdas latvieðiem.

Satura kopsavilkums: aplûkotie mûþa posmi, personiskai un sabiedrîbas dzîvei veltîtâ vçrîba,

stâstîjuma secîba, spilgtâkâs vietas, akcenti, runas veids: Autors aplûko visus mûþa posmus,

sâkot ar ìimeni, kurâ uzauga. Sâkuma un skolas gadus raksturojot, uzsvars uz personîgo dzîvi,

bet pçc tam galvenâ vçrîba veltîta darbam un rosmçm sabiedriskâ laukâ. Autors vienmçr ïoti

prasmîgi un konkrçti apraksta vidi, kurâ darbojas, novçrtç toreizçjâs iespçjas un rezultâtus.

Stâstîjuma veids dzîvs, bagâts konkrçtiem notikumiem, bet arî vçrtçjumiem, kas ieliek notikumus

plaðâkâ kontekstâ. Labs humors. Autors bieþi piemin citus cilvçkus, ar kuriem ir iznâcis strâdât

vai satikt. Apbrînojami laba atmiòa.

Personas, kas ir atmiòâs: (apmçram tâdâ secîbâ, kâ ir pieminçtas tekstâ) Jânis Verners, Pçteris

Lûsis, Edgars Dambe, pulkvedis Janums un viòa ìimene, Koluðs, Roberts Kukainis, Herberts Zâgers,

Alberts Ðvalbe, Pçteris Aigars, Jânis Ðâberts, Aleksandrs Liepa, Milda Zîlava, Jçkabs Zaíis, Osvalds

Urðteins, Hilda Prince, Anda Urðteina, Kârlis Baltpurviòð, Oïìerts Paròickis, Çvalds Dajevskis,

Viliberts Ðtâls, Jânis Zariòð, Viesturs Kundziòð, Helga Gobzine, Vilis Hâzners, Ancâns, Bruno Skulte,

V. Mednieks, Viesturs Timrots, Kârlis Ritums, Gunârs Meierovics, Valdis Pavlovskis, Mâra Zâlîte,

Anatolijs Gorbunovs, Oïìerts Pavlovskis, Andrejs Krastiòð, Valdis Birkavs, Viktors Hausmanis

Vispârçjs vçrtçjums: Ðis ir vçrtîgs, informâcijas bagâts stâstîjums,sss ko sniedz cilvçks, kas pats ir

visur lîdzi darbojies, parasti vadoðos posteòos. Labi pârdomâts, skaidrs, saistoðs, vispirms

hronoloìisks, tad pa tçmâm. Daudz faktu, notikumu aprakstu, bet arî plaðu vçrtçjumu,

izskaidrojumu. Taisnîgs, lîdzsvarots stâstîjums, neizceïot sevi, bet arî sevi nenoslçpjot. Ïoti labi

apraksta vairâkus trimdas rosmju laukus.

1 AKârlis Íuzulis: Mans vârds ir Kârlis Íuzulis. Latvijâ gan to vârdu izrunâja ar garo “û” –

Kârlis Íûzulis, bet laika gaitâ tas ir pârmainîjies, pazudis, dzîvojot daþâdâs citâs zemçs.

Es esmu dzimis 1923. gadâ 30. maijâ Smiltenes pagasta “Pûcçs”, klçtiòâ, nevis pirtiòâ. Latvijâ

uz laukiem tanî laikâ pârvâcâs uz vasaras periodu dzîvot vçsâkâ vietâ, un tâ acîmredzot toreiz

bija bijusi klçtiòa.

No “Pûcçm” mani vecâki pârcçlâs uz saimniecîbu, kas saucâs “Jaungrestes”, ko viòi ieguva kâ

rentnieki apstrâdâðanâ. Diemþçl tçvs âtri aizgâja mûþîbâ; viòð nomira 1931. gadâ. Palika mâte ar

diviem maziem bçrniem; man bija 8 ar pusi gadu, mâsai bija tieði 4 gadi. [Îss pârtraukums autora asarudçï.] Tçvs nomira 16. decembrî, mâsai 17. decembrî palika 4 gadi. Tâ bija bçdîga dzimðanas diena.

Manus vecâkus laulâja prâvests Kârlis Kundziòð, kura dçls Kârlis Kundziòð, juniors, vçlâk

kïuva par arhibîskapu. Viòð mani kristîja, un es esot briesmîgi baznîcâ brçcis. Kad mani nesuði no

baznîcas ârâ, tad draudzes locekïi teikuði: “Te nâk tas lielais bïauris.” Dziedâtâjs es neesmu kïuvis,

bet visâdâs citâdâs skunstes nozarçs gan esmu darbojies.

174

Tanî gadâ, kad nomira tçvs, sâkâs manas skolas gaitas Mçru pagasta seðklasîgajâ pamatskolâ.

Kad es viòu beidzu, tad viòa skaitîjâs Birzuïu pagasta pamatskola, jo prezidenta Ulmaòa laikâpagasta nosaukums tika mainîts no Mçra uz Birzuïu pagastu.

Maija Hinkle: Kâ jums dzîve mainîjâs, kad tçvs nomira?

Kârlis Íuzulis: Dzîve mainîjâs visos pamatos. Tçvs, bûdams ïoti labsirdîgs cilvçks, bijagalvojis draugiem un paziòâm vekseïus. Ðie cilvçki, kam viòð bija vekseïus galvojis, izmantoja

brîdi, kad tçvs aizgâja mûþîbâ, un atteicâs ðos vekseïus maksât. Lîdz ar to visa mûsu iedzîve tikaizputinâta. Es atceros kâ ðodien, kad tâdâ aukstâ ziemas februâra dienâ mâjâs notika ûtrupe; pçc

tam mamma paòçma vienu raibaliòu, un mçs devâmies pie mâtes brâïa uz Mçra pagasta“Lîèupiem”. Tur mçs dzîvojâm to laiku, kamçr es gâju skolâ, jo tas nebija tâlu no Mçra pamatskolas,

tikai kâdas 15 minûtes, ko iet ar kâjâm. Tur mamma strâdâja brâïa saimniecîbâ, un viòas brâlisattiecîgi atkal palîdzçja abus mazos bçrnus audzinât un skolâ vadît.

Kad es 14 gadu vecumâ nobeidzu pamatskolu, mçs pârcçlâmies uz dzîvi uz Smilteni, jo turmans tçva brâlis rentçja pusmuiþu no Smiltenes mâcîtâja muiþas. Tâ kâ es biju beidzis pamatskolu,

vajadzçtu sâkt iet vidusskolâ, bet materiâlo apstâkïu dçï es vidusskolâ nevarçju iet. Es sâku strâdât.

Pirmâ vasarâ es Smiltenes stacijâ lâdçju stutmalku, kâ tanî laikâ sauca ðtencels, kurus izlietojaogïraktuvçs, lai nostiprinâtu raktuvju sienas. Es visu vasaru nostrâdâju, lâdçdams vagonus,

mçìinâdams nopelnît naudu, jo vçl nebiju atmetis cerîbu, ka varçtu iet tâlâk skolâ. Tomçr tasnerealizçjâs, jo piemetâs slimîba, difterijs ïoti smagâ formâ. Kad es atveseïojos, es dabûju darbu

Smiltenç lielâ uzòçmumâ “Jânis Pçtersons”, kuram bija divi lieli veikali: manufaktûras un gatavodrçbju veikals, un apavu un âdu veikals. Rudenî 14 ar pus gadu vecumâ es sâku tur strâdât,

mâcîties par bodnieku. Tad pat mâsa sâka skolas gaitas Smiltenes seðklasîgâ pamatskolâ.

Maija Hinkle: Kâ jûs to uzòçmât, ka jûs tagad esat ìimenes galvenais apgâdnieks?

Kârlis Íuzulis: Es tagad teicu, ka es esmu par ìimeni atbildîgs. Un zinâmâ veidâ ir labi, ka

tâdâ agrâ jaunîbâ cilvçkam ir jânostâjas paðam uz savâm kâjâm.

Maija Hinkle: Vai jûs dabûjât arî kâdas puikas lietas darît?

Kârlis Íuzulis: Nç, man tâdas puikas lietas nesanâca. Varbût, no vienas puses, tâda rûgtabçrnîba, bet, no otras puses, es esmu ïoti pateicîgs ðodien, ka tâda viòa bijusi.

Maija Hinkle: Vai jums bija kâds cilvçks tanî laikâ, uz ko jûs skatîjâties kâ uz modeli dzîvei,

priekðzîmi?

Kârlis Íuzulis: Katrâ manâ dzîves posmâ mani galvenie draugi, labi un tuvi draugi, ir visi

bijuði par mani kâdus 7–10 gadus vecâki. Tie ir bijuði mans paraugs, jo viòi jau bija dzîvç kaut kosasnieguði, un es domâju, ka man jâtiek turpat, kur viòi. Bçrnîbâ mani ïoti imponçja paðgâjçju

kuïammaðînas, un es domâju, ka, kad es pieaugðu, man ir jâkïûst par paðgâjçja kuïmaðînas vadîtâju.Kad es jau biju pçdçjâ klasç skolâ, es vçlçjos kïût par dakteri. Briesmîgi augsts mçríis. Tas, protams,

nerealizçjâs, bet ir daudzas citas lietas, kas ir realizçjuðâs, par kurâm es tanî laikâ vispâr nesapòoju.

Kad es sâku strâdât veikalâ, atkal visi mani kolçìi un draugi bija krietni vecâki par mani.

Mans mçríis toreiz bija kïût par vecâko pârdevçju, iegût kvalifikâcijas tanî profesijâ. Tâ kâ Latvijâtanî laikâ bija tâda Kooperâcijas skola, kur varçja mâcîties neklâtienç, es sâku mâcîties

korespondences ceïâ visus man vajadzîgos priekðmetus – grâmatvedîbu un tâdas lietas. Latvijâ,tâpat kâ citâs Eiropas zemçs, arî bija jânokalpo prakses vai mâcekïa gadi, un pçc tam varçja dabût

apliecîbu, ka tu esi pilntiesîgs pârdevçjs vai “Geschaftsmann”. Tâ arî es kïuvu par pârdevçju.

Tad sâkâs krievu laiks, pirmais posms – 1940./41. gads. Par to ir grûti runât. Es domâju, kavisiem ir apmçram vienâdas atmiòas par to laiku.

Maija Hinkle: Kâ tas bija Smiltenç?

Kârlis Íuzulis: Smiltenç bija tâpat kâ daudzâs citâs vietâs. Piemçram, visi tie cilvçki, kas

strâdâja, sekmîgi un labi strâdâja, tos vienkârði nolika nost no darba. Piemçram, Smiltenes pilsçtas

175

galva, Jânis Veners, kas bija ârkârtîgi iemîïots un iecienîts, tika nolikts nost un viòa vietâ ielika vienu

tâdu, kas knapi prata rakstît. Pat mûsu veikalâ par uzraugu ielika vienu komisâru, lai mûs uzraudzîtu,tos astoòus cilvçkus, kas mçs tanî veikalâ strâdâjâm, ka mçs nekâdas briesmas te netaisâm.

Maija Hinkle: Arî pie jums bija komisârs?

Kârlis Íuzulis: Jâ, viòa vienkârði bija iecelta kâ politiskais uzraudzîtâjs vai komisârs. Tâ mçsto pirmo gadu nocînîjâm. Kad krievi gâja ârâ, tad visus veikalus Smiltenç izlaupîja, vienu postaþu

atstâja. Visu, kas nu vien bija òemams, tas bija paòemts un salauzts. Kad krievu valdîðana bijaatstâjusi Smilteni, tâ izskatîjâs kâ viens pamests kaujas lauks. Viss, protams, bija vâcu gados atkal

jâmçìina cik necik sakârtot.

Maija Hinkle: Kâds bija noskaòojums Smiltenes cilvçkos par krieviem pirms viòu ienâkðanas?

Kârlis Íuzulis: Par krieviem? Smiltene skaitîjâs tâda ïoti latviska pilsçta, ïoti. Neviens jau

neticçja, ka viss tas notiksies. Tâpat kâ visâ Latvijâ bûtîbâ daudzi teica, ka, ja jâizvçlas starp 2sliktumiem – starp vâcieti vai krievu, tad jau labâk krievs. Nu, kad ienâca tas krievs, tad teica:

“Lai Dievs pasarg!” Tie bija drûmi un nepatîkami mçneði un gadi. Bet tas posms pagâja un atkalsaimniecîba cik necik tika sakârtota.

Vâcu laikâ es atkal tiku vienu soli tâlâk savâ veikalnieka karjerâ, jo mani izraudzîja SmiltenesPatçrçtâju biedrîbâ par veikalvedi, kur es nostrâdâju no 1941. gada lîdz 1943. gada rudenim. Tad sâkâs

manâ dzîvç atkal viens jauns posms, tas bija, kad man bija jâaiziet Latvieðu leìionâ, kad mani iesauca.

Bet te es vçl pâris momentus gribu pakavçties taisni par laiku, kamçr es strâdâju Smiltenç. Es

jau teicu, ka es biju bïaustîjies kristîbu dievkalpojumâ. Kïûstot jauneklim, paliekot vecâkam,man bija vçlçðanâs darboties arî sabiedriskâs lietâs. Pirmâm kârtâm Smiltenç bija koris, Smiltenes

Mûzikas un dziedâðanas biedrîbas koris, ar diriìentu Baumaòa kungu. Tur mçs cîtîgi katru nedçïudivas reizes mçìinâjâm. Tur vienâ jaukâ brîdî aptrûkâs, kas notis pârraksta. Es to darbiòu uzòçmosun apgâdâju kori ar notîm. Toreiz jau tâdi kompjûteri nebija, bija citâdi pavairoðanas lîdzekïi.

Tâ man bija viena brîvâ laika nodarbîba. Otra nodarbîba bija ar Smiltenes vîru kori, ïoti spçcîguvîru kori, ko diriìçja Edgars Dambis. Tas visus tos gadus dûðîgi darbojâs, un tur es arî nodziedâju

lîdz tam brîdim, kamçr gâju projâm leìionâ.

Maija Hinkle: Vai jums bija arî kaut kâda darîðana ar mûziku pirms ðiem koriem?

Kârlis Íuzulis: Nç, tas man no skolas laikiem, jo skolâ jau mâcîja arî mûziku. Bet tas pamats,notis un visas ðitâdas lietas, man kaut kâ tas patika. Es domâju, nu jâpamçìina.

Maija Hinkle: Vai tas bija atalgots darbs?

Kârlis Íuzulis: Nç, nç. Es nekad neesmu tâdos sabiedrîbas darbos atalgotu darbu darîjis,nekad savâ dzîvç. Tas vienmçr ir bijis mîlestîbas darbs. Blakus mûzikai man varbût vçl lielâka

mîlestîba radâs uz teâtri.

Smiltenç ïoti aktîvi darbojâs aizsargi un aizsardzes. Aizsardþu vadîtâja tanî laikâ bija daktera

Edgara Maèulâna kundze – Lîvija Maèulâne. Pie aizsardþu pulciòa nodibinâjâs dramatiskâ kopa,kas drîkstçja saòemt palîgus no Sabiedrisko lietu ministrijas, ðinî gadîjumâ – reþisorus no Latvijas

teâtriem. Pirmais reþisors, kas atbrauca uz Smilteni no Sabiedrisko lietu ministrijas, bija nekascits kâ “zvejnieka dçls” Pçteris Lûcis. Viòð iestudçja lugu “Skroderdienas Silmaèos”. Tas ir milzîgi

liels uzvedums. Tur sâkâs mana saskare ar teâtri, iegûstot arî vienu 20 gadu vecâku (Pçteris Lûcisir par mani vismaz 20 gadus vecâks), ïoti sirsnîgu, gandrîz vai paraugcilvçku, kas seko ideâliem.

Viòð manî laikam iedçstîja arî mîlestîbu uz teâtri. Viòð iestudçja vairâkas lugas. Es skaitîjos teâtragrupas inspicients, kas gâdâja par to, lai viss notiktu tâ, kâ tam ir jânotiek. Mana lîdzdalîba jau

neilga tik daudzus gadus, bet arî tie daþi gadi, kâdi 4–5, tie man ðinî plâksnç ïoti daudz palîdzçja.

Maija Hinkle: Un jûs bijât arî aktieris; ko jûs darîjât?

Kârlis Íuzulis: Jâ, es spçlçju lîdzi “Skroderdienâs” arî kâ aktieris. Es biju daïa no “tautas”,

viens no tiem, ko programmâ nosauc “un citi”. Viòð iestudçja arî lugu “Studentu vasara”, tur

176

man bija loma. Vienreiz biju galvenâ lomâ viens no diviem mîlçtâjiem. “Íînas vâzç” es spçlçju

Jâni. Es nemaz neatceros visas lugas, kâdâs bija darîðana. Tâds bija mans Smiltenes dzîves posms,

kas beidzâs, kad es aizgâju leìionâ 1943. gada oktobrî. Es ierados Vaiòodç 33. pulkâ.

Maija Hinkle: Jûs tikât iesaukts vai aizgâjât aiz pârliecîbas?

Kârlis Íuzulis: Es tiku iesaukts. Kad leìions nodibinâjâs 1943. gadâ, es domâju, februârî,

tad bija pirmâs komisijas. Tâ kâ es strâdâju par veikalvedi nozarç, ko tanî brîdî uzskatîja kara

veðanai kâ nozîmîgu un neatvietojamu rûpniecîbu, tad mani uz 6 mçneðiem atbrîvoja no

iesaukðanas. Kad pienâca oktobris, kara laime vâcieðiem vairs negâja tik labi, un tad nekâdas

atbrîvoðanas vairs nenotika. Man bija jâaiziet leìionâ.

Es nonâcu Vaiòodç 33. pulkâ, kuru toreiz komandçja pulkvedis Vilis Janums. Man jâsaka, ka

atkal man dzîvç Dievs ir stâvçjis klât, man laimçjâs. Ja ir kâds gâdîgs komandieris bijis latvieðu

leìionâ, tad tas bija pulkvedis Vilis Janums, jo viòð citâdi savus pulka vîrus nesauca kâ “mani dçli”.

Izbraucâm no Vaiòodes uz Krieviju uz fronti 1943. gada novembra beigâs. 1943. gada Zie-

massvçtkus mçs sagaidîjâm Krievijâ, frontç. Tie bija pirmie Ziemassvçtki pilnîgi citâdos apstâk-

ïos, nekâ mçs bijâm pieraduði Ziemassvçtkus svinçt. Par to laiku ir ïoti grûti stâstît, jo lietas ïoti

strauji mainâs, nevienu dienu nav zinâms, kas notiks. Janvârî man pieðíîra 2 nedçïas atvaïinâjuma,

kad varçju aizbraukt atpakaï uz mâjâm Smiltenç apciemot mâti un mâsu. Kâdas 2 dienas pirms

atvaïinâjuma beigâm vienu rîtu pamostos, un mamma man saka: “Kâds tu izskaties!”

Es teicu: “Kâ? Kâds es izskatos?”

“Tu esi galîgi dzeltens.”

“Man nekas nav,” es teicu, “absolûti nekas.” Izrâdâs, ka man ir piemetusies dzeltenâ kaite.

Bet man jâbrauc atpakaï. Es teicu: “Man ir jâbrauc uz Rîgu, man jâpieteicas iestâdç, kur karavîrus

novirza, lai tiktu atpakaï savâ vienîbâ. Leitðtelle tâ saucâs.”

Braucot no Smiltenes uz Rîgu ar vilcienu, kas tanî, kara laikâ jau arî vairs negâja tik spoþi, es

dabûju vidusauss iekaisumu. Mani, protams, nekur neaizsûtîja, bet ievietoja kara slimnîcâ

Sarkandaugavâ. Pçc divâm dienâm mani ielika transportâ, dzelzceïa lazaretes vilcienâ, kurâ es

pavadîju turpat divas nedçïas. Visu vilcienu aizsûtîja uz Zârzemi, kas ir tagad iekïauta Francijâ,

uz Nansî, tâdu vietiòu. Ïoti smuka vietiòa, Vogezu kalna piekâjç tâda pilsçtiòa, lazaretes pilsçti-

òa. Tur es dabûju ârstçties lîdz aprîïa vidum. Laimîgâ kârtâ mçs tur bijâm 8 ðitâdi latvieðu bçdu

brâïi no leìiona. Vesels stûris bija norobeþots mums, latvieðu nodaïai.

Kad mûs tik tâlu saveda kârtîbâ, mûs visus palaida vaïâ, mçs braucâm atpakaï uz Rîgu. Tur

mums katram pieðíîra divas nedçïas slimîbas atvaïinâjumu, kad atkal varçju apciemot piederîgos

Smiltenç. Bija jau 1944. gada aprîïa otrâ puse. Pçc atvaïinâjuma mums bija jâpiesakâs Jelgavâ veselîbas

rotâs, kas bija tiem, kas bija atveseïojuðies. No turienes mûs sadalîja tâlâk, kur nu katram palikt.

Tanî paðâ laikâ tur arî bija iespçja tikt apmâcîtam specialitâtçs. Es izvçlçjos autotransporta

nozari, lai iemâcîtos braukt. Kâ saka, ðoferim vienmçr drusku vieglâka dzîve, nekâ ar kâjâm

skrienot. Ar moci es jau pratu braukt, to man draugs jau Smiltenç bija iemâcîjis. Mani pârcçla no

veselîbas rotas uz auto skolu un rotu. Ðis Jelgavas posms ilga lîdz jûlija vidum.

Kad bija krievu frontes pârrâvums uz Ðauïiem, kas nâca iekðâ arî Kurzemç, tad mûs aizsûtîja

uz Eleju, t.i., Meiteni, lai mçs iesaistâmies Jelgavas aizstâvçðanâ. Tur, protams, mûsu aizstâvçtâju

spçki bija biðíiò pa maziem. Mûs izklîdinâja, izputinâja, un mçs nonâcâm atpakaï Rîgâ.

Rîgâ es dabûju zinât, kur atrodas mans sâkotnçjais, 33. pulks. Atkâpðanâs jau bija notikusi

tik plaðâ mçrâ, ka arî 33. pulks bija jau no Krievijas izvâcies ârâ un atradâs Straupç. Es domâju,

man ir beidzot jâtiek atpakaï pie mana sâkumpulka. Laimîgâ kârtâ es biju dabûjis no rotas

kancelejas tâdas formas, ka, ja rotas komandierim nav vienmçr tâ zîmoga, tad rotas komandieris

var parakstît (“Im Ermangelung des Dienstsiegel”), pietiek ar “Unterðift” parakstu. Es òçmu to

177

pârgalvîbu un parakstîjos, ka es esmu rotas komandieris, parakstîju viòa vârdu un ar drusku

viltotiem papîriem devos uz Straupi. Bet es sâku domât, kad es tagad tikðu atpakaï pulkâ, tad diez

vai es uz mâju tikðu. Iedomâjos, ka varçtu pa ceïam izbraukt cauri Smiltenei un apciemot mammu.

Bet es nu braucu Smiltenç iekðâ no Vidzemes ðosejas, kur ir liels ceïu krustojums, un uz krustojuma

stâv þandarmi, bet divas mâjas tâlâk ir komandantûra. Tas ir viss, kas man ir vajadzîgs! Man ir

faktiski viltota komandçjuma zîme. Þandarms man prasa: “Kur tu brauc?”

Es teicu: “Es meklçju savu vienîbu, 33. pulku.”

Lai es ejot uz komandantûru. Tas bija svçtdienas rîts.

1 BKârlis Íuzulis: Es piebraucu, apgrieþu motocikletu un pastâvu komandantûras çkas priekðâ.

Es ieeju iekðâ – drausmîgs klusums, neviena dzîva dvçsele. Tur tâds priekðnams. Es domâju, es tur

pastâvçðu tagad kâdu brîdi, un, ja kâds nâk, nu, tad man bûs jâiet. Es tur stâvu, stâvu, stâvu. Paiet

kâdas minûtes piecas, es domâju, nu ilgs laiks. Es tik eju ârâ, kâpju motocikletam virsû un braucu

tik prom. Þandarms bija redzçjis, ka es tur iekðâ biju, padod savu sveicienu un – viss kârtîbâ.

Man bija jâbrauc Smiltenei cauri, jo mana mamma dzîvoja aiz kapsçtas otrâ pusç. Es

aizbraucu tur, malkas ðíûnîtî iebraucu motocikletu un teicu: “Nu man ir vçl viena nakts te, jo

rîtdien man ir jâbrauc tâlâk.” Tâ tas viss labi iznâca. To nakti vçl satiku mammu, bet mâsu vairs

neizdevâs satikt, jo viòa palîdzçja raþu novâkt laukos, kâ tas toreiz bija jâdara visiem

vidusskolniekiem.

Maija Hinkle: Kur jûs òçmât dûðu izstrâdât tâdu triku?

Kârlis Íuzulis: Ziniet, jaunîbâ daudz nedomâ par konsekvencçm. Un vienkârði liek pa visu

banku. Kas nu bûs, tas bûs. Protams, es ðodien to nekad nedarîtu, jo tas varçja beigties ïoti bçdîgi.

Jo tik tuvu fronte bija, un tad vienkârði bûtu bijusi kara tiesa, un tad ir cauri. Bet es saku, vienmçr

esmu teicis: “Dzîvç viss notiek tâ, kâ tam ir jânotiek. Vienmçr ir kâds, kas kaut kur vada kaut ko.”

Nâkoðâ dienâ braucu uz Straupi. Es tiku Straupç un Stalbç, kur bija novietots 33. pulks. Tur

es tiku atpakaï pie sava pulka. Un tad es jutos kâ atpakaï mâjâs.

Maija Hinkle: Ïoti bieþi tiek pacelts jautâjums, seviðíi tagad, – par ko latvieði cînîjâs vâcu

armijâ? Kâda jums bija par to sajûta?

Kârlis Íuzulis: Man sajûta bija absolûti skaidra, ka mçs cînâmies par to, lai krievs netiktu

atpakaï Latvijâ. Un tas nebija man vienam. Es zinu, ka tas bija... Vispâr nemaz nevar bût citâda

runa par to, kas bija leìionâ. Kas latvieðu leìionâ cînîjâs, tâ bija vienîgâ doma, vienîgâ ideja,

kamdçï mçs tur esam, un ka mçs nevaram mâjâs palikt, ka mums ir jâiet. Jo tas, kas notika 40. un

41. gadâ, to neviens otrreiz vairs negribçja piedzîvot. Tas bija totâli skaidrs.

Un tas, ko tagad saka, ka mçs varçjâm darît citâdi, tas ir absolûti no gaisa nogrâbtas kaut

kâdas tâdas idejas, kas absolûti neatbilst nekâdai realitâtei, nekâdai patiesîbai. Nekâdai patiesîbai.

Pieòemsim, lietuvieði to izdarîja, jo, kad gribçja nodibinât lietuvieðu leìionu, lietuvieði samuka

meþâ, un viòiem tâdu leìionu nenodibinâja. Nodibinâja leìionu tikai igauòiem un latvieðiem.

Vai lietuvieði ir labâkâ situâcijâ ðodien kâ latvieði? Nç, nav. Ja mçs skatâmies, kâ pçc kara vajâja

cilvçkus, tad man jâsaka, ka lietuvieðus vajâja varbût vçl vairâk nekâ citus. Jo, kas notika – lietuvieði

palika policijas dienestâ, un policijas dienests bija tas, kuram varçja pierakstît visâdas lietas.

Fronte ir fronte. Tur cînâs divas varas viena pret otru, kurð kuru uzvarçs – tâ ir tîra cîòa, sports,

teiksim rupji. Tâ tas bija ar latvieðu leìionu vienîbâm.

Latvieðu leìionâ taèu bija tomçr tik ïoti daudz cilvçku iesaistîti, ka es nevaru teikt, ka neviensnedomâja citâdâk. Nav tâdas sabiedrîbas, kur neviens citâdâk nedomâ. Ir daþâdas domas. Mums

katrâ organizâcijâ ir daþâdas domas. Tas ir normâli.

178

Maija Hinkle: Bet par to paðu tçmu vçl mazdrusciò. Vai jûs pats vai jûsu draugi arî zinâjâtkaut ko par kurelieðiem, nacionâliem partizâniem un par iespçju iemukt meþâ?

Kârlis Íuzulis: Jâ, jâ, jâ, zinâjâm. Bet tâ bija katra cilvçka brîva izvçle, ja viòð grib. Man,piemçram, bija iespçja. Kad krievi iedzina íîli no Ðauïiem iekðâ Kurzemç, tad mans vada komandieris,leitnants Brombergs, man teica: “Man kara pietiek, es braucu uz Zviedriju. Brauc lîdzi man.”

Es teicu: “Nç, es nebraukðu lîdzi. Es to nevaru darît, jo man te ir mamma un mâsa. Ja esdezertçju... es to vienkârði nevaru darît.” Tâ es ðo izdevîbu neizmantoju.

Viòð nokïuva Zviedrijâ, un pçc tam kâ ðejienes [ASV, – MH] izlûkdienesta darbinieks tikanomests Latvijâ 50. gados. Viòu, protams, saíçra, aizsûtîja uz Sibîriju, kur viòð aizgâja bojâ. Tâkâ labi vien bija, ka es viòam neaizbraucu lîdzi.

Atgrieþoties pie manâm kara gaitâm, Straupç un Stalbç, kur bija mûsu pulks, pçc nedçïaspienâca rîkojums, ka mûs pârcels uz Vâciju sakârtot 15. divîziju. Atkâpðanâs cîòâs visi 3 pulki bijacietuði ïoti smagus zaudçjumus un vairs neatbilda tâdâm vienîbâm, kâdas viòas bija. Tad 1944. gada23. augustâ mûs no Rîgas pârveda uz Gotenhâfenu un no turienes sadalîja tâlâk pa Austrumprûsiju;es nonâcu poïu koridorâ un Austrumprûsijâ. Divîzijas sçdeklis bija Sofienvaldç.

Tur jaunos, kas nebija frontç bijuði, apmâcîja kara mâkslâs. Tâ kâ krievi atkal bija tik tâlutikuði, ka viòi nâca arî tur virsû, tad mûs 1945. gada janvâra beigâs atkal iemeta frontç.

Mani 3. februârî smagi ievainoja pie Landekas ielenkumâ. Man caurðâva plauðas. Sâkâsposms kara slimnîcâ Helmðtetç, kur, karam beidzoties, bija lielas, lielas diskusijas, kam Helmðtetepiederçs, jo vienâ pusç ap pilsçtas robeþâm bija krievi, otrâ pusç – angïi. Par to tika ilgi runâts, vaipilsçta paliks rietumu sabiedrotajiem, jeb tâ paliks krievu pusç. Mçs bijâm – tâda lazaretes pilsçta.

Mçs bijâm ïoti kutelîgâ situâcijâ, jo tikpat labi mçs vienâ rîtâ varçjâm pamosties un mçs atrodamiesjau pie krieviem. Bet nu laimîgâ kârtâ tas tâ nenotika. Es nebûtu varçjis nekur aizmukt, jo manribas bija sadragâtas, bija taisîta operâcija.

Februâra vidû es nonâcu slimnîcâ, un jûnijâ kâdu nedçïu pirms Jâòiem mums paziòoja, kamçs esam tik tâlu atveseïojuðies, ka mûs vedîs prom, ka bûs transports. Bet, uz kurieni tas trans-ports bûs, neviens neteica. Starp citu, mçs tur bijâm ïoti daudz latvieðu, pâri par 100 latvieðu. Untagad mums pasaka, ka nâkoðâ rîtâ bûs transports. Nu, mçs domâjam, ko lai mçs tagad darâm.Var bût, ka mûs vienkârði paòem, aizved un nodod krieviòam, un saka: “Te ir.”

Bet tas interesantâkais bija tas, ka slimnîcai nebija apsardzes, ne angïu, ne citas. Varçja iet unstaigât. Mçs tagad salasâmies kâdi pâri par 30 latvieðu agri no rîta un mçs sarunâjam, ka brauksimuz Braunðveigu, jo tur viens bija noskaidrojis, ka Braunðveigâ jau ir latvieðu nometne. Nu, tadvienîgâ vieta, kur jâbrauc, ir uz Braunðveigu. Mçs tanî rîtiòâ visi sapulcçjamies – kâ nu katrs, kâdsnu katram ir tas drçbes gabals no slimnîcas. Mçs visi esam arî ievainoti. Man vçl operâcijas brûceir vaïâ. Tâdi mçs aizbraucam uz Braunðveigu, ierodamies Braunðveigâ latvieðu komitejâ.

Tur latvieðu komitejas vadîtâjs bija ârkârtîgi liels goda vîrs, bijuðais Ludzas pilsçtas galvaKoluðs. Viòð mums visiem, pâri par 30 bijuðiem karavîriem, leìionâriem, izdeva kaut kâdas dîpîðukartiòas, jo mums tâdu oficiâlu atlaiðanas papîru nebija, un dzîvot bez tâdiem bija diezgan riskantalieta. Mçs vienkârði domâjâm, ka dosimies vien, gan jau kaut kur papîrus dabûsim. Koluða kungs

mûs visus uzòçma kâ dçlus un sagâdâja mums veselu zâli, kur bija saliktas pâri par 30 gultiòas.Tur mçs visi atradâm sev mâjvietu.

Tad mçs sâkâm skatîties, kur mçs varçtu palikt, jo Braunðveiga bija tuvu robeþai, tur nebijadroðs. Mçs visi izklîdâm. Es nonâcu Giftenes nometnç, netâlu no Hannoveres, starp Hannoveriun Hildeshaimu, kopâ ar vçl kâdiem trijiem citiem no Braunðveigas. Tur mçs bijâm civilâ nometnç,lai gan vçl joprojâm skaitîjâmies nelegâli. Bet pçc kara tik smalki viòi neskatîjâs. Vienmçr mçs turpârtiku dabûjâm, mçs nebijâm gluþi izmisumâ. Tomçr bija kaut kâdâ veidâ jâlegalizç mûsuatbrîvoðana no armijas, jo pa to laiku visas leìionu vienîbas bija jau aizsûtîtas uz Cedelgemu, uz

gûstekòu nometni. Mûsu nometnes komandants bija Roberts Kukainis.

179

Maija Hinkle: ALA prezidentam Jânim Kukainim radinieks?

Kârlis Íuzulis: Tçvs. Roberts Kukainis. Viòð bija bijis mâcîbu spçks Latvijas Universitâtç.

Viòð bija nometnes komandants. Viòð ïoti eleganti pârvaldîja angïu valodu; viòð stâjâs sakarâ ar

angïu armijas iestâdçm un teica: “Tâda un tâda ir situâcija.”

Sabiedrotie jau bija informçti par latvieðu leìionu; nebija vairs tâ, ka viòi nezinâtu, kas ir

latvieðu leìions. Komandantûra izkârtoja, lai mçs dabûtu atlaiðanas papîrus. Viòi mûs aizsûtîja

uz gûstekòu nometni netâlu pie Saltavas, uz Hannoveres ceïa, pie Hamburgas. Tur mçs kâdas trîs

nedçïas pabijâm, dzîvojâm metâla barakâs. Tad mçs dabûjâm oficiâlos atlaiðanas dokumentus,

ka mçs esam demobilizçti no latvieðu leìiona. Viss tur bija smalki aprakstîts, mûsu ievainojumi,

utt. Tâ mçs ieguvâm oficiâlu bijuðo karavîru statusu leìionâ. Kâ saka, riktîgi atvaïinâtie. Tas bija

1946. gada aprîlî, tanî paðâ laikâ, kad tika atbrîvoti arî visi 12 000 latvieðu leìiona karavîri no

Cedelgemas gûstekòu nometnes. Tieði tanî paðâ laikâ tas sakrita.

Tikai tagad visi ðie oficiâli atbrîvotie karavîri vairs nevarçja dzîvot civilo nometnçs. Mçs

vairs nevarçjâm palikt Giftenes DP nometnç. Mums izveidoja speciâlu nometni tikai bijuðiem

karavîriem, kas neskaitîjâs ne UNRRA (United Nations Refugee Relief Association, red.), ne IRO

(International Relief Organization, red.) aprûpç, bet skaitîjâs angïu militârâs pârvaldes aprûpç,

t.i., mûs apgâdâja angïu militârâ pârvalde. Tâ radâs Zârðtetes karavîru nometne.

Apmçram kâdu pusotru kilometru no Giftenes bija pilsçtiòa Zârðtete, kur bija bijusi kara

rûpniecîba “Woss Werke”, “Woss” fabrika, kas raþoja kaut kâdus kara materiâlus. Tur ârzemnieku

strâdnieki dzîvojuði barakâs, kur tagad ierîkoja bijuðo karavîru nometni. Tur nonâcâm mçs, tie

60, kas bija atbrîvoti no Soltavas nometnes, plus kâdi 250, kurus atbrîvoja no Cedelgemas. Starp

citu, tur bija arî vîru koris “Dziedonis”, kuru diriìçja Roberts Balodis. Tas bija tâds kodols.

Par ðîs nometnes komandantu militârâ pârvalde izraudzîja Herbertu Zâgaru. Viòð bija

leìionâ leitenanta dienesta pakâpç, bija komandçjis rotu, arî smagi ievainots. Viòð dzîvoja

Nordðtemmenes nometnç, kas atradâs kâdu kilometru no Giftenes nometnes un kur bija arî

militârâs pârvaldes aparâts. Tie laikam viòu pazina. Viòð, starp citu, ir brâlis bijuðam ìenerâldirek-

toram Voldemâram Zâgaram un Oïìertam Zâgaram, kas dzîvoja Lankasterâ, Pensilvânijâ.

Savukârt viòam vajadzçja sakomplektçt nometnes administrâciju. Tâ kâ pulkvedis Janums

bija atbrîvots un tikko atgriezies no Cedelgemas gûsta, Zâgars bija aizgâjis, lai pulkvedis iesaka

viòam kâdu, ko viòð varçtu izmantot administrâcijâ – saimniecîbas vadîtâju, biroja darbiniekus.

Pulkvedis Janums bija ieteicis mani, bet tas…

Es drusku ieðu atpakaï uz notikumu 1945. gada novembrî. Mçs no Giftenes nometnes bijâm

ceïâ, lai apciemotu valsts svçtkos Goslârâ esoðos latvieðu karavîrus, kas atradâs turienes slimnîcâs.

Tur brauca Januma kundze, Januma meita Velta, kapteiòa Ercuma kundze (kas ar bija mûsu 33.

pulkâ) un viòa meita Ausma. Es un mans draugs Alberts Ðvalbe bijâm lîdzi no vîrieðu cilvçkiem,

lai palîdzçtu vest mantas. Mçs braucâm âtrvilcienâ, kas iet no Hannoveres lejâ uz Frankfurti.

Posmâ starp Barnteni, kur mçs un Januma kundze dzîvojâm, un Hildesheimas staciju mûsu

pasaþieru vilciens saskrçjâs ar vienu kravas vilcienu. Mûsu vilciens tika absolûti totâli sadragâts,

un mçs tikâm aprakti drupâs.

Atkal notika liktenîga sagadîðanâs. Es ar savu draugu kaut kâdâ veidâ tikâm ârâ no tâm

drupâm. Mçs domâjâm, kur tâs mûsu dâmas ir palikuðâs? Januma Velta stâvçja man pusaugumu

priekðâ, jo tanî laikâ vilcieni bija ðausmîgi pârpildîti. Skatos, Januma kundzei nekas nav un arî

Ercuma kundzei nav nekas. Bet Veltai kreisâ kâja karâjâs tajâs lielajâs cîpslâs, es uzliku viòai

þòaugu, lai nenoasiòo. Tâ kâ tas notika stacijas teritorijâ, es domâju, ka nevar gaidît, kamçr

atnâks kaut kâdi palîgi. Es paòçmu Veltu un viòu vienkârði lîdz stacijai aiznesu. Tur jau bija

pretim sanitârâs maðînas. Es dabûju viòu sanitârajâ maðînâ iekðâ, un viòa nonâca slimnîcâ pirmâ.

Varbût tâdâ veidâ viòa palika pie dzîvîbas. Viòai gan to kâju amputçja. Tagad ar protçzi staigâ.

180

Viòa vçl tagad mçdz teikt, kad iepazîstina: “Te ir mans dzîvîbas glâbçjs.’’ Nu jâ, tâ tâda epizode,

kas bija ïoti, ïoti bçdîga.

Protams, es arî biju pamatîgi cietis – man bija sadragâts ceïa skriemelis. Bet ar visu to laikam

tanî trakajâ satraukumâ es absolûti to nejutu. Es to sâku just tikai tad, kad mçs aizbraucâm

slimnîcâ. Tad es jutu, ka man tâ kâja vairs riktîgi nekustas. Tas tâ – tâ ir viena tâda starpepizode.

Katrâ ziòâ pulkvedis Janums bija teicis, ka viòam ir Kârlis Íuzulis no pulka, un teicis: “Tas tev

varçtu bût labs saimniecîbas vadîtâjs.” Tâ es kïuvu Zârðtetes karavîru nometnç par saimniecîbas

vadîtâju.

Mçs ar Herbertu Zâgaru abi divi sâkâm rîkoties. Mçs, protams, bijâm ïoti priecîgi, ka arî

Baloþa vîru koris nonâca mûsu nometnç, jo tas palîdzçja radît rosîgu kultûras dzîvi. Koris brauca

turnejâs, deva koncertus turpat uz vietas. Tas vispâr bija ïoti, ïoti darbîgs. Visi tie cilvçki arî bija

tâdi, kam patika darboties, nevis kûkot stûrî un skatîties, kur var dabût ïergu (ïerga ir paðbrûvçtais

ðòabis). Tâdas lietas nebija. Tur arî bija pozitîva attieksme pret sportu – basketbolu spçlçja,

volejbolu spçlçja. Vienîbas bija. Tika rîkoti visâdi turnîri. Bija tâda ïoti aktîva kultûras un

sabiedriskâ dzîve, sabiedriskâ rosme.

Maija Hinkle: Jûs tur bijât tikai bijuðie leìionâri?

Kârlis Íuzulis: Tikai bijuðie leìionâri, neviens cits. Neviena dâma, tikai vîri. Tâdas nomet-

nes bija – Hallendorfa bija tâda nometne, Grosenbroda, kur angïu zonâ viòi visi tika izvietoti.

Neviena dâma nebija atïauta tanîs nometnçs. Tâs bija nodotas angïu militârâs pârvaldes pârval-

dîðanâ. Tâs darbojâs lîdz kâdam 1947. gadam, kad ðîs nometnes likvidçja, jo angïi izdomâja, ka

viòi var ðos cilvçkus ïoti labi izmantot Anglijâ.

Tad radâs Westward Ho akcija, ar ko aizbrauca liela daïa leìionâru un, protams, arî civilie. Tomçr

lielâkâ daïa aizbraucçju bija leìionâri no Vâcijas, kas atradâs atvaïinâto leìionâru nometnçs. Lielâkâ

daïa pârcçlâs uz Angliju; viena daïa pieteicâs sardþu vienîbâs, kâdas radîja gan angïi, gan amerikâòi.

Protams, amerikâòu vienîbâs pieteicâs tie bijuðie karavîri, kas bija nokïuvuði amerikâòu zonâ. Tie, kas

bija angïu zonâ, pieteicâs angïu vienîbâs. Bet tie, kas vairs negribçja ar militârâm vienîbâm saistîties,

aizbrauca uz Angliju, uz Westward Ho akciju, lai viòi varçtu strâdât civilâ laukâ. Lîdz ar to nometòu

dzîve apsîka. Man piekrita mûsu nometnes likvidçðana, jo nometnes komandants Herberts Zâgars

smagi saslima ar tuberkulozi un tika ievietots sanatorijâ. Visu izceïoðanas procesu, kad nometne tika

likvidçta, visu to iznâca paveikt man. Zârðtetes nometnes vârtu aizvçrðana bija manâ ziòâ.

Maija Hinkle: Ko nozîmçja bût par saimniecîbas vadîtâju? Kas jums bija jâdara kâsaimniecîbas vadîtâjam?

Kârlis Íuzulis: Jâskatâs, lai visi bûtu paçduði, viss bûtu kârtîbâ un lai visiem bûtu sava vieta,

sava gulta un savas drçbes, ko vilkt mugurâ. Administrators pa visu lîniju. Biroja vadîtâjs bija

tas, kas kârtoja sarakstus, nometnes komandants bija Herberts Zâgars.

Biroja vadîtâjs bija leitnants Bruno Dombrovskis. Zigurds Zamuels bija viòa palîgs. Mans

palîgs bija Þano Mûsiòð, kas tagad dzîvo Anglijâ. Bruno Dombrovskis tagad dzîvo Vankûverâ

Kanâdâ, jo viòð no Anglijas pârcçlâs uz turieni.

Starp citu, es paliku Vâcijâ un neaizbraucu uz Angliju, jo es domâju, ka es to nevaru atïauties

sava karâ gûtâ ievainojuma dçï, zinot, ka tur lielai daïai ir jâiet strâdât raktuvçs. Es izðíîros palikt

Vâcijâ. Tâ man arî piekrita nometnes likvidçðana. No visiem 300 cilvçkiem nometnç mçs, kas

tobrîd palikâm Vâcijâ, bijâm kâdi 10. No tiem vçl kâdi 7 aizbrauca uz Latviju, jo tie izðíîrâs, ka

viòiem ìimenes bija palikuðas Latvijâ ar maziem bçrniòiem. Viòi teica – nç, viòi brauc atpakaï uz

Latviju. Kas ir, tas ir, un cauri.

Maija Hinkle: Vai jums arî bija kaut kâds kontakts ar jûsu cilvçkiem Latvijâ?

Kârlis Íuzulis: Es aizrakstîju Pçterim Lûcim, jo man gluþi negribçjâs rakstît saviem piede-

rîgiem. Es domâju, rakstîðu, droðs paliek droðs, Pçterim Lûcim, jo viòð varbût ir labâkâ situâcijâ.

181

Viòð bija laimîgâ kârtâ manu vçstuli saòçmis. Tâ mani piederîgie dabûja uzzinât, ka es esmu pie

dzîvîbas, jau 1946. gadâ. Lûcis bija paziòojis manai mâtei un mâsai, ka es esmu Vâcijâ un es esmu dzîvs.

Pirmo reizi, kad es aizrakstîju savçjiem tieði, bija 1947. gadâ. Viòi bija manu vçstuli saòçmuði un

atrakstîja man atpakaï. Atkal kâdu ilgu, ilgu laiku, vairâkus gadus nebija nekâdi kontakti. Regulârâki

kontakti atjaunojâs, kad es nokïuvu Amerikâ, bet tâ ir cita vçsture un cita lapaspuse manâ dzîvç.

Pçc Zârðtetes nometnes likvidçðanas es atgriezos Giftenes nometnç, kura vçl darbojâs. Es

nezinu, kâdâ sakarâ, laikam tâdçï, ka es jau biju Latvijâ tâds bodnieks kïuvis, mani tur atkalizraudzîja par nometnes saimniecîbas vadîtâju. Lîdz ar to es skaitîjos nodarbinâts vâcu saimniecîbâ,

“nodarbinâta pârvietotâ persona”. Un atkal iznâca tâ, ka tâ nometne 1949. gadâ tika likvidçta.

Vienu daïu pârcçla uz Emdenes nometni, pie Emdenes. Bet mçs, kâdi 5–6 cilvçki, izvçlçjâmies un

dabûjâm arî angïu UNRRA piekriðanu, ka mçs pârceïamies uz Blombergu.

2 AKârlis Íuzulis: Nu tas jau bija tâds atkal ...

Maija Hinkle: Tad jau Mçrbekas latvieðu teâtris gandrîz pilnâ sastâvâ?

Kârlis Íuzulis: Pilnâ sastâvâ bijâm. Tur mçs arî labâk sapazinâmies. Kâ mçs vispâr iepazi-

nâmies? Giftenes nometnç dzîvoja rakstnieks Pçteris Aigars. Pçdçjâ posmâ, kad Zârðtete likvidçjâs,

mçs dzîvojâm vienâ mâjâ. Kad mûs pârcçla atpakaï uz Gifteni, man ierâdîja istabiòu tajâ paðâ stâvâ,

privâtmâjâ, kur dzîvoja Pçteris Aigars. Tur mçs labi sadraudzçjâmies, un man jâsaka, ka tâ draudzîba

ir saglabâjusies visu pârçjo mûþa posmu, kamçr Pçteris Aigars dzîvoja. Jâ, man vçl jâpiemin, ka

Giftenç es sev ieguvu mûþa draugu, apprecçjâmies. Pçteris Aigars bija viens no mûsu kâzu viesiem.

Maija Hinkle: Kâ jûs savu sievu satikât?

Kârlis Íuzulis: Mçs satikâmies vienâ no sporta sarîkojumiem, pçc vienâm sporta sacîkstçm

Giftenç, kurâ piedalîjâs Zârðtetes vienîba. Es tanî laikâ skaitîjos, nu, laikam goda dçï biju ielikts par

ðîs vienîbas priekðnieku. Sports manâ dzîvç nav bijusi mana lielâ mîlestîba, mana stiprâ puse, bet

draugi visi bija sportisti, un viòi teica: “Nç. Tev arî tur jâbrauc lîdzi. Tu bûsi mûsu vienîbas vadîtâjs.”

Es teicu: “Labi, labi. Ja tâ, tad tâ. Ja jûs tâ nolemjat, es bûðu vienîbas vadîtâjs.”

Pçc sacîkstes Giftenç tika rîkota balle, un tur profesora Burkharda Dzeòa dçlam Atim

atnâkuðas lîdzi divas patîkamas, jaunas meitenes. Viena no tâm meitençm bija Broòislava Lupðâne.

Tâ 1946. gada rudenî sâkâs mûsu sapazîðanâs, un 1949. gada pavasarî mçs noslçdzâm mûþa

draudzîbu vai mûþa lîgumu, vai laulîbas, kâ nu to sauc. Katrâ ziòâ tas bija sâkums. Nu tas ir

vilcies, cik ir jau – 51, 52 gadi.

Tâ mçs pârcçlâmies uz Blombergu pçc Giftenes nometnes likvidâcijas. Tur Pçteris Aigars

sapazîstinâja ar aktieri Jâni Ðâbertu, Mçrbekas teâtra zvaigzni. Tâ kâ man teâtris ïoti patika, sâkâs

cieðâka sadarbîba ar Mçrbekas teâtra ansambli. Kad mçs dzîvojâm Giftenç un Zârðtetç, uz Gifteni

no Mçrbekas lugas iestudçt paðdarbîbas kopâ brauca Viliberts Ðtâls. Ar to starpniecîbu man jau

toreiz radâs kontakti ar teâtriniekiem. Es sapazinos ar Paròicki un, protams, ar Ðâbertu, Ìçrmaòiem,Baltpurviòu, Dajevskiem un visiem pârçjiem. Tâ sâkâs mana saskare ar ðiem teatrâïiem.

Blombergâ mums ilga palikðana neiznâca, jo arî Blombergu 1949. gada vasarâ likvidçja, un

mûs pârcçla uz Augusdorfu. Augusdorfâ Mçrbekas teâtris turpinâja darbu, kaut gan reþisors Urðteins

un reþisors Zaíis Jçkabs bija jau aizbraukuði projâm. Arî Jânis Zariòð bija jau aizbraucis uz Angliju.

Kârlis Baltpurviòð iestudçja Mârtiòa Zîverta “Tvans” un iedeva man ïoti spçcîgu lomu,

jauno gleznotâju Mîlîti. Ar “Tvanu” mçs izceïojâm vçl pa visu Vâciju. Nospçlçjâm laikam kâdas

pârdesmit izrâdes vçl atlikuðajos latvieðu centros. Tâ bija mana saskare ar latvieðu teâtri Vâcijâ.

Jâsaka tâ, ka tur es sapazinos ar visiem bijuðajiem lieliem Latvijas teâtra aktieriem un zvaigznçm – arMildu Zîlavu, Kârli Lagzdiòu utt. Tie bija visi profesionâli aktieri.

Maija Hinkle: Un kâ jûs...?

182

Kârlis Íuzulis: Liela dûða. Es teicu paldies Dievam, ka man bija drusku aizmugure jau

radusies no Latvijas laika ar Pçteri Lûci, jo es pie viòa kâdus èetrus gadus darbojos.

Maija Hinkle: Vai jums kâdreiz bija arî skola?

Kârlis Íuzulis: Nç, skola vçl nâks. Skola man sâkâs, kad es Òujorkâ gâju teâtra skolâ. Bet

Vâcijâ nometnç es vienkârði, nu, gribçju, un viòiem vajadzçja, jo, teiksim, nebija tâda cilvçka, kas

varçtu to lomu pildît. Izmçìinâja, vai es to eventuâli varçtu spçlçt, vai ne. Baltpurviòð teica: “Jâ.”

Man jâsaka, ka, klausoties atsauksmes, es galîgi podu neesmu izgâzis tajâs izrâdçs. Nu, tas bija tâ.

Tanî paðâ laikâ es arî strâdâju. Nometnç bija vairâki veikali, viens no tiem Daniðevska pârtikas

preèu veikals. Mani kâ bodnieku atkal sameklçja rokâ, un tad es tur strâdâju par veikalvedi lîdz

tam brîdim, kamçr bija izceïoðana uz Ameriku, no 1950. gada vasaras lîdz 1951. gada maijam.

Mana sieva bija þçlsirdîgâ mâsa, kas pavadîja izceïotâju transportus, un lîdz ar to viòa ar izceïotâju

transportiem braukâja starp Brçmenhâfenu un Òujorku. Òujorkâ viòa beigâs dabûja mums galvojumu

izbraukðanai uz Ameriku. Tâ mçs nokïuvâm ðeit, kaut gan tas nemaz negâja tik viegli.

Pirmais izsaukums, kad mums bija jâbrauc uz izceïoðanas nometni Ventorfu, bija jau 1950. gada

novembrî. Mçs aizbraucâm uz Ventorfu. Bet tanî laikâ Amerikâòu iestâdçs bija milzîgâ akcija par

to, ka tik neielaiþ Amerikâ kâdus nevçlamus cilvçkus. Mçs nonâcâm lîdz pçdçjai instancei, pie

konsula, kam nu bija jâpasaka to jâ vai nç. Bet tâ kâ es biju bijuðais karavîrs, ko es nekur nebiju

noliedzis, viòð teica: “Nç, jûs uz Ameriku braukt nevariet, jo jûs esat karojis pret Ameriku. Jûs

Ameriku nekad neredzçsiet kâ savu ausi.” Nekâ. Mçs braucâm atpakaï uz nometni.

Es turpinâju strâdât savâ veikalâ kâ veikalvedis. Darbs man bija, alga man bija. Es jau tur

sâku sapazîties arî ar vâcu firmâm, un tie laikam redzçja, ka es galîgs muïíis neesmu tai tirdzniecîbas

jomâ, un piedâvâja, vai es negribu pârcelties uz Diseldorfu uz vienu uzòçmumu un strâdât tur

par veikalvedi. Bet, tâ kâ mums plâni bija citâdâki, es teicu, ka nç, ka es palikðu turpat, kur es

esmu. Mçs gaidîjâm, kâ atrisinâsies bijuðo karavîru jautâjums.

Pateicoties laikam toreizçjâ Latvijas sûtòa Amerikâ, Jûlija Feldmaòa, un, es domâju, arî

sûtòa Skrçbera Þençvâ pûlçm un darbam, Amerikas Kongress tomçr pieòçma rezolûciju, ka

latvieðu leìiona bijuðie karavîri nav uzskatâmi par Amerikai naidîgu vienîbu, ka tie ir galvenokârt

cînîjuðies tikai pret komunismu. Tieði tanî laikâ laimîgâ kârtâ sâkâs arî Makkartija çra, kad

komunisti bija ar savu aukstâ kara radîðanu parâdîjuði sevi no “labâkâs” puses. Lîdz ar to durvis

pavçrâs arî mums.

1951. gadâ, maija sâkumâ, mûs atkal izsauca uz Ventorfu, un tad tâ lieta gâja ïoti âtri. Tad

nebija tas pats kungs, kas man pateica: “Jûs savâ dzîvç Ameriku neredzçsiet.” Nepaskatoties uz

mani, iespieda zîmogu mûsu papîros. Arî þurnâlists Aleksandrs Liepa tur bija tâds pats putns. Arî

tam tika tas pats.

Tâ mçs 1. jûnijâ ieradâmies slavenajâ Òujorkâ. Man tâ bija pirmâ reize, bet manai sievai jau

tâ bija laikam kâda 5. vai 6. reize, jo viòa bija transportus pavadîjusi. Ostâ mûs sagaidîja Ðâberta

kungs un kundze un mûs aizrâva pie sevis uz Bruklinu. Pirmo reizi savâ mûþâ braucu ar pazemes

vilcienu. Un tas laikam bija âtrvilciens. Tas troksnis, pa tuneli braucot, bija tik ðauðalîgs, ka man

likâs, ka te nu gan kaut kas saies galîgi ðíçrsâm. Bet dzîvi mçs palikâm. [smejas]

Mçs laimîgi nonâcâm Bruklinâ. Pirmâs pâris nedçïas dzîvojâm pie Ðâberta ìimenes, kamçr

mçs sameklçjâm paði sev mazu dzîvoklîti pie vienas vecâkas amerikâòu dâmas, kas izîrçja daïu no

sava dzîvoklîða mums. Sieva dabûja darbu vienâ slimnîcâ Bruklinâ kâ þçlsirdîgâs mâsas izpalîdze

(nurse’s aid), un mums sâkâs sapazîðanâs gan ar draugiem, gan jauniem paziòâm. Radâs jauni

draugi un jauni paziòas.

Maija Hinkle: Kas jums paðam bija par darbu, nodarboðanos?

Kârlis Íuzulis: Domâju, jâsâk strâdât uz bûvçm, jo visi teica: “Uz bûvçm – tas tik ir pamatîgi.”

Tagad tur bija tikai 2 nedçïas nodzîvotas.

183

Bet es jums pastâstîðu to interesantâko par to, kâ mçs darbus meklçjâm. Vâcijâ jau tas nebija

nekas – aiziet ar kâjâm kaut kur. Bruklinâ ir slimnîca. Mçs domâjâm, nu, aiziesim uz to Bruklinas

slimnîcu ar kâjâm. Bet mçs nezinâjâm, ka tâ Bruklinas slimnîca atrodas 5–6 kilometru attâlumâ.

Beigâs mçs ïoti âtri tikâm pie skaidrîbas, ka tâ ar kâjâm nekur te nevar aiziet. [smejas]

Vispirms sieva atrada darbu tanî slimnîcâ, bet es baznîcâ dabûju satikties ar bûvniekiem,

kas teica: “Nu tâ tik ir vieta!” Jâiet uz bûvçm. Bet man no bûvçm nav nekâda jçga. Nu, labi, ka

jâiet, jâiet, ies uz bûvçm. Longailendâ bija tâds bûvuzòçmçjs Kirðteins, pie kura strâdâja arî

Dagnijas Krçsliòas tçvs Stenne. Viòð tur bija priekðstrâdnieks, viòð visu sarunâðot. Man tikai

jâaizbraucot ar pazemes vilcienu lîdz Dþamaikai, viòð tur mani paòemðot, aizvedîðot un atkal

atvedîðot atpakaï. Kâ norunâts, tanî pirmdienâ ierodos Dþamaikâ. Jâ, viòð mani paòem. Aizved

uz turieni un izlaiþ bûvlaukumâ. Nu, tukðs laukums, tur tâdi visâdi koki guï. Uzreiz viòð saka, lai

es naglojot tos “tûbaifor” (two by four). Man jâsaka tâ, ka man toreiz angïu valoda nekâda spoþâ

nebija. Es domâju, “tûbaifor”, naglot “tûbaifor”. Kas tas ir tâds par zvçru? Beigâs es tomçr dabûju

zinât, kas tas ir. Es tagad visu dienu nagloju tos “tûbaifor”, taisu tos, kâ viòus tur îsti sauc, “hedder”

(header) un visu citu.

Bet tas labâkais bija tas, ka dienas beigâs mçs atbraucâm atpakaï, mani atveda uz pazemi,

mani izlaida ârâ, un es konstatçju, ka man kaut kâ pa dienu, kaut kur, es nezinu, kur, ka es esmu

pazaudçjis naudu un tagad es netieku mâjâs. Mani izlaiþ Dþamaikâ, un es dzîvoju Bruklinâ,

veselas 2 pasaules [smejas], kâ saka, katra savâ pasaules malâ. Es domâju, kâ lai es tieku tagad

mâjâs? Es biju bûtîbâ ïoti notrûcies. Nav pat ar ko piezvanît uz mâjâm.

Es domâju, ieðu tik pie pazemes konduktora iekðâ. Tagad es tâds pats darba drçbçs, un es eju

iekðâ. Es saku, ka man nav naudas, bet man jâtiek Bruklinâ mâjâs. Braucu no darba, esmu pazaudçjis

naudas maku, man nav vairâk, nav pat naudas, ar ko piezvanît. Laikam es izskatîjos tik godîgs, vai

es mâcçju notçlot, es nezinu, lai gan man jau nebija neko ko tçlot, ka viòð mani ielaida pazemç bez

maksas, un es aizbraucu lîdz mâjâm, nokïuvu mâjâs. Un tad es domâju, Amerika ir tomçr laba zeme –

tomçr cilvçkiem tic. Tâ man bija pirmâ tâda pozitîvâ nots. Es domâju arî, ka diez vai citur tas tâ

bûtu bijis, ka es aizietu un teiktu, ka man nav naudas un jâtiek mâjâs. Domâtu, ka tas tikai muld.

Es tur strâdâju, strâdâju, strâdâju kâdas, es nezinu, laikam kâdas 2 vai 3 nedçïas, un es sâku

skatîties, ka tur nekâda nauda nav, ka tur maksâ laikam 75 centi par stundu. Es izrçíinu, ka ar

visu, ko es tur nobraucu, man gandrîz vçl paðam jâmaksâ klât. Es teicu, ka tur nekâda jçga nav.

Tad es vienkârði izlasîju darba sludinâjumu un aizgâju uz vienu tâdu firmu tieði Manhetenâ pie

10. avçnijas un 54. ielas, uz noliktavu, kas izsûtîja daþâdus þurnâlus uz visâm pasaules malâm.

Gadîjâs, ka uzòçmuma îpaðnieks labi runâja vâcu valodu. Man tas bija burvîgi, jo es vâciski

runâju. Es teicu, kas es esmu.

“O!” viòð teica, “tad ir labi.” Mani pieòçma tur darbâ.

Pirmâ alga bija 40 dolâru nedçïâ, kas man likâs liela alga. Mçs toreiz maksâjâm par dzîvoklîti

14 dolâru nedçïâ. Mçs izrçíinâjâm – manai sievai bija laikam kâdi 25 dolâri, man paðam 40 – mçs

esam bagâti cilvçki. 65 dolâri nedçïâ, vai dieniò, kas par naudu! Bet tâ jau nemaz nav. [smejas]Tur es nostrâdâju lîdz 1952. gada vasarai.

Tad atkal nejutu mieru, ka citur varçtu dabût lielâku naudu. Otrkârt, tas darbs bija ðausmîgi

putekïains, visas tâs grâmatas. Es bûtîbâ tur ieguvu alerìiju, es kïuvu ïoti alerìisks pret putekïiem.

Bet nu bija arî tâda lieta. Sâkâs vanagu darbs. Vâcijâ jau es biju vanagu darbâ iesaistîjies un,

pârceïoties uz Ameriku, tûlît arî tur iekïâvos vanagu rosmçs. Un arî, protams, teâtra lietâs un

kora lietâs. Tâ ka es biju apkrâmçjies ar visâdiem blakus pienâkumiem.

Maija Hinkle: Varbût runâsim vispirms par vanagu darbu. Kâ tas Vâcijâ viss sâkâs?

Kârlis Íuzulis: Vâcijâ bûtîbâ oficiâlâ Daugavas Vanagu organizâcija tika nodibinâta

Cedelgemâ. Pçc tam, kad no Cedelgemas karavîru masas izplûda ârâ, kad viòi tika atbrîvoti un

184

atgriezâs daþâdâs vietâs, daþâdâs nometnçs un veidoja jaunas nometnes, visur radâs Daugavas

Vanagu nodaïas. Viena ðâda nodaïa izveidojâs arî Giftenç. Es biju Giftenes nodaïas priekðnieks.

Giftenes nodaïâ bija arî pulkvedis Janums.

Tad, kad sâkâs izceïoðana, Amerikâ jau bija Daugavas Vanagu organizâcija izveidota, jo

1950. gada 5. janvârî Òujorkâ tika radîta pirmâ DV vienîba. Tâ kâ tâ skaitîjâs pirmâ DV vienîba

Amerikâ, tad ðogad vanagi varçja atskatîties uz 50 gadu jubileju Amerikâ. Tâ kâ es tikai 1951.

gadâ ieceïoju Amerikâ, tad mani jau bija uzmeklçjuði. Òujorkas DV vienîbas vadîtâjs Arvîds

Lîdacis sarakstç ar pulkvedi bija dabûjis zinât, ka Íuzulis arî pârcçlies uz Òujorku, un lai viòu

iesaista vanagu darbâ. Lîdacis, protams, mani sameklçja rokâ un tûlît mani iesaistîja DV ASV

valdes darbâ – gan ieceltâ, ne vçlçtâ. Kad 1952. gadâ notika vçlçðanas, tad mani ievçlçja DV ASV

valdç un lîdz ar to arî mani lîdztekus ievçlçja Òujorkas apvienîbas valdç.

DV ASV valdç es pildîju kasiera amatu. Tanî laikâ notika lîdzekïu vâkðana Bçrzaines îpaðuma

iegâdei Vâcijâ. Tâ nu bija viena milzîga un faktiski laikam pirmâ lielâ lîdzekïu vâkðanas akcija

tâdam lielam, lielam pasâkumam, kurai bija tas lozungs:

“Kaut vienu dolâru!” Un, ziniet, tanî laikâ jau visiem tâ rocîba vçl bija ïoti niecîga un maza,

tad tie ziedojumi arî bija tâdi, ka lielâkâ daïa bija dolârs vai 2 dolâri. Pieci dolâri, 10 un 20 – tâdi

bija retums. Jûs varat iedomâties, kâds kvantums ziedojumu tur nâca iekðâ, jo tâ summa, ko mçs

savâcâm Bçrzainei, bija 30 000 dolâru. Tas viss bija no cilvçkiem, kam vçl nebija nauda.

Piedevâm bija panâkta starpvalstu vienoðanâs, ka Amerikas dolâru varçja Vâcijâ apmainît

pret 6 markâm. Tâ bija tâda speciâla likme. Lîdz ar to Vâcijâ mûsu savâktie ziedojumi deva vienu

ârprâtîgu summu, tie 180 000 markas deva. Ar to varçja visu Bçrzaini nopirkt, un vçl palika

nauda pâri viòas iekârtoðanai. Tas bija mans pirmais lielais darbs Òujorkâ vanagu organizâcijâ.

Maija Hinkle: Pastâstiet, kas tâ Bçrzaine bija.

Kârlis Íuzulis: Bçrzaine bija îpaðums, kas atrodas pie Freiburgas pilsçtas Dienvidvâcijâ, ko

bija izraudzîjuðies toreiz invalîdu pârstâvji, lai bûtu invalîdiem kur apmesties. Bija kâdi 20 pûrvietas

liels zemes gabals kalna nogâzç ar vienu lielu çku virsû, kuru var pârvçrst un izbûvçt, lai bûtu

invalîdiem kur dzîvot. Es nezinu, cik tur tâs telpas bija, bet, es domâju, tur kâdus pâris duèus

invalîdus varçja novietot. Bet nu katrâ ziòâ tas îpaðums bija ïoti skaistâ vietâ.

Jâsaka gan, ka tie, kas to îpaðumu izraudzîja un apskatîja (tas bija majors Vilis Hâzners un

virsleitnants Ancâns), viòi laikam bija piemirsuði, ka invalîdiem ir savas pârvietoðanâs grûtîbas.

Cik ðis îpaðums ârkârtîgi skaisti izskatîjâs dabâ, tik varbût viòð bija nepiemçrots tieði invalîdiem.

Piemçram, nokïût tur ar invalîdu ratiòiem bija gandrîz neiespçjami. Tâ ka tanî ziòâ tâ bija

nelaimîga izvçle. Bet mçs Amerikâ, protams, to nezinâjâm, jo mçs ticçjâm, ka viss tas ir faini un

kârtîbâ. Un ir jau ar, jo tas îpaðums tieðâm ir ïoti skaists.

Ðodien viòð funkcionç, bet viòð nefunkcionç tâdâ veidâ, kâ viòð bija domâts. Viòð bija do-

mâts, ka tur varçs daudzi invalîdi apmesties. Bet tas nenotika, jo tur ir vçl viena cita lieta, un tâ ir

tâ, ka latvieði, kas ir vienâdâ veidâ skarti, nemîl bût tik daudz kopâ, seviðíi tâdi, kas ir smagi

cietuði. Jo, ja tu pats esi apskâdçts, tu to tâ nemani. Bet, ja tu skaties – 1, 2, 3, 4, 10, 15, tam trûkst

roka, tam trûkst kâja, tam ir kas cits, viòam viena acs jeb kaut kas tamlîdzîgs. Tas rada depresîvu

atmosfçru. Tie cilvçki ir ar mieru tur aizbraukt padzîvot nedçïu, divas nedçïas, varbût mçnesi,

bet viòi nav gatavi tur dzîvot visu laiku. Tâ ðî brîniðíîgâ ideja par to, ka tur nu bûs invalîdi

aprûpçti, tâ vienkârði nerealizçjâs. Bet îpaðums tika pârvçrsts un izlietots citâdâ veidâ – kâ atpûtas

nams, kas tâ vai tâ kalpoja invalîdiem. Bet tâda pastâvîga dzîvoðana, tâ neizveidojâs.

Tagad tur ir izveidotas, pieceltas klât dzîvojamâs mâjas, un îpaðums kalpo daþâdiem mçríiem

un viòu izlieto daþâdos citâdos veidos. Tas piederçja Daugavas Vanagu organizâcijai. Ðinî gadîjumâ

viòð pieder Daugavas Vanagu organizâcijas, bet atbildîgâ ir Vâcijas valde.

Katrai zemei ir sava DV valde, un viòiem ir savi îpaðumi. Anglijâ ir savi, Amerikâ – savi,

185

Kanâdâ ir savi, Vâcijâ ir savi, Austrâlijâ ir savi, utt. Bet “Bçrzaine” ir visas brîvâs pasaules latvieðu

devums invalîdiem, jo tanî laikâ tas bija liels sasniegums un liels pasâkums, ka mçs kaut ko tâdu

varçjâm celt un samest tik îsâ laikâ tâdu naudu kopâ, lai to varçtu iegâdâties. 1952., 1953. gadâ tâ

bija neiedomâjama lieta, ka tâdi cilvçki, kas te bija tikko iebraukuði, to varçtu paveikt.

Maija Hinkle: Kâda “Bçrzainei” bûs nâkotne?

Kârlis Íuzulis: Grûti ir paredzçt, kâda viòai bûs nâkotne, jo mainâs saimnieciskie apstâkïi,

mainâs cilvçki. Bijuðie invalîdi, kam it kâ tâ mîtne bija domâta, tie beidza ðîs zemes gaitas, tie

pazûd, tie vairâk nav. Ir iespçjams varbût, ka îpaðums tiks pârdots, bet par to ir jâlemj. Tas vçl nav

izlemts. Patreiz viòð vçl funkcionç un zaudçjumus nenes. Katrâ ziòâ viòa vçrtîba, es nezinu, ir cik

kârðojusies, miljonos marku viòð ir vçrts, tas îpaðums. Tâ ka nav ko steigties ar viòa likvidçðanu,

tâ nauda nav patreiz nekur vajadzîga, nav viòu kur likt. Tas îpaðums tur stâv, un viòð tiek uzturçts

kârtîbâ. Tur notiek daþâdi seminâri un daþâdas sanâksmes. Tur brauc arî no Latvijas cilvçki –

izmanto kâ tûristu apmetnes vietu, arî ðejienieði. Tâ ka es domâju, ka tas ir tâds katrâ ziòâ pozitîvs

veikums. Tâ, tas bûtu par to posmu, kad es Òujorkâ vanagu darbâ biju.

Òujorkâ bija Daugavas Vanagu vîru koris, tur es aktîvi piedalîjos. [Îss pârtraukums.]Daugavas Vanagu vîru koris, kuru diriìçja Bruno Skulte un vadîja Arvîds Lîdacis, spçlçja ïoti, ïoti

ievçrojamu lomu Òujorkas periodâ, vanagu dzîvç un vispâr visâ Òujorkas sabiedriskâ dzîvç. Tas

tieðâm bija izveidojies par ïoti, ïoti spçcîgu vienîbu – pat lîdz 45 vîru sastâvam tas bija. Daudz

koncerti tika doti gan Òujorkâ, gan ârpus Òujorkas – Bostonâ, Konektikutâ, tad Vaðingtonâ. Ðeit

mçs braucâm koncertçt un piedalîties lielos pasâkumos, jo Bruno Skulte bija ârkârtîgi dinamisks

mâkslinieks, diriìents un komponists. Viòð bezgala daudz jaundarbus radîja tieði korim, rakstîtas

dziesmas. Tâ ka tas bija atkal tâds viens skaists posms vismaz tieði tanî ziòâ, ka latvieðu dziesma

tika kopta un tieðâm nesta pie klausîtâjiem.

2 BBija klausîtâji, kuri bija izsalkuði pçc latviskâs mâkslas. Kur vien mçs braucâm, mûs gaidîja.

Seviðíi jau Bruno Skulte bija ârkârtîgi iecienîts un iemîïots diriìents. Es atceros, kad sâkâs latvieðu

Vispârçjie Dziesmu svçtki Amerikâ. Pirmajos Dziesmu svçtkos Èikâgâ, kas notika 1953. gadâ, piedalîjâs

abi Òujorkas kori – Òujorkas jauktais koris un vîru koris. Arî Òujorkas jauktajâ korî es dziedâju vienu

laiku, lai gan vçlâk, kad man to pienâkumu sanâca par daudz, tad bija jauktais koris jâatmet, jo man

kaut kâ sirds pie tâ vîru kora vairâk piesçjâs.

Es atceros, ka, vienalga, vai tas bija Èikâgas Dziesmu svçtkos, vai 1958. gadâ Òujorkâ

Vispârçjos Dziesmu svçtkos, vai Klîvlendas Dziesmu svçtkos, kâ jau parasti, Dziesmu svçtkos ir

vairâki virsdiriìenti, un vienmçr ir viens virsdiriìents, kas ir visvairâk iemîïots, atkarîgi no tâ, kâ

mçìinâjumos virsdiriìents koristus moka. Dziesmu svçtkos visi koristi vienmçr gaidîja, kad nâks

Bruno [sasit rokas]; kad nâks Bruno, tad bûs labi. Un tieðâm, tikko kâ viòð uznâca, koristiem bija

tâ, it kâ viens kâdu ðprici bûtu iedevis. [smejas] Visi bija augðâ. Viòð kaut kâ prata “paòemt

publiku”, arî koristus. Ðeit, Amerikâ, Dziesmu svçtkos sâkuma gados bija kâdi 1200–1500

dziedâtâju. Uzreiz likâs, ka tie visi pamoduðies. Ne jau tamdçï, ka tie pârçjie diriìenti bija slikti.

Burvîgs diriìents bija Arnolds Kalnâjs. Bet kaut kâ viòiem nebija tas, kad uznâca Bruno Skulte,

kaut gan mçìinâjumos viòð bija ïoti neðpetns. Ja negâja, tad viòð riktîgi vîru valodâ sadeva; viòð

runâja diezgan, diezgan dûðîgi. Bet mçs visi viòu ïoti cienîjâm un mîlçjâm. Mums tas bija pilnîgs

ðoks, kad Bruno aizgâja mûþîbâ tik âtri. Tas latvieðu mûzikas dzîvei Amerikâ bija ðausmîgs, bûtisks

zaudçjums, kad viòð vairâk nebija. Bet Òujorkas koris darbojâs vçl ilgi.

Es pârcçlos uz Vaðingtonu 1956. gadâ darbâ. Es dabûju darbu Amerikas Balsî, un tad mana

darboðanâs vanagu organizâcijâ lîdz ar to pârcçlâs uz ðejieni, kaut gan es tur, Òujorkâ, biju tik

daudz vietâs iesaistîjies.

186

Pârceïoties uz Vaðingtonu, es teicu sievai: “Tagad es gan nekur neieðu, jo es tagad gribu

drusku atpûsties. Neviens mani te nezin,” es teicu “tagad bûs viegli dzîvot.” Bet tas tâ neizdevâs.

Tomçr bija saoduði, ka es esmu te, Vaðingtonâ.

Maija Hinkle: Pirms mçs sâkam runât par Vaðingtonu, es gribçtu dzirdçt mazliet vairâk par

kori. Cik bieþi jums bija mçìinâjumi?

Kârlis Íuzulis: Korim? Mçìinâjumi bija divas reizes nedçïâ, vakarâ pçc darba. Visi bija klât,

cilvçki brauca stundu no Longailendas. Tas nebija nekas, katrâ virzienâ stundu braukt uz

mçìinâjumu, tâ nebija nekâda problçma. Es pats dzîvoju Dþamaikâ. Ar maðînu tas bija, kâ kuru

reizi, atkarîbâ no satiksmes. Mçìinâjumi notika Bruklinas draudzes namâ, t.i., Bruklinâ, apakðas

zâlç. Mâcîtâjs Zariòð arî dzîvoja tanî namâ. Mçs bijâm klât kâ nagliòas divas reizes nedçïâ. Ja nebija

koncerts paredzçts, tad kâdreiz bija vienreiz nedçïâ, bet, ja nâca tuvâk koncertam, tad bija divreiz.

Maija Hinkle: Cik daudz koncertu jums bija gadâ?

Kârlis Íuzulis: Lielâki koncerti mums bija vismaz kâdi pieci gadâ, starp 5–10 tâdi lieli

koncerti. Bostonâ, Vilimantikâ, Òujorkâ, Filadelfijâ, Vaðingtonâ. Òujorkâ ïoti bieþi iznâca dziedât

dievkalpojumos. Kantâtes tika iestudçtas. Pats koris rîkoja savu pastâvîgo koncertu. Vienmçr

bija kaut kam jâgatavojas. Protams, vasarâ jau kâds posms bija, kad nenotika mçìinâjumi, bijâm

brîvi, – laikam jûlijs, augusts, nu, tie mçneði. Kad nâca septembris, tad tûlît atkal sâkâs. Tas bija

tâds ïoti, ïoti aktîvs posms. Bet, ziniet, tanî laikâ mçs visi bijâm jauni, un tad jau tas nemaz nelikâs

nogurdinoði. Arî miega tik daudz nevajadzçja.

Maija Hinkle: Ko jûs dziedat?

Kârlis Íuzulis: Es dziedu pirmo basu – baritonu. Es vienmçr kreòíçjos, ka tenoriem ir

daudz feinâk. Pirmajiem tenoriem ir tâs melodiskâs dziesmas. [smejas] Mums, tam resnam galam,

ir reti kâdas dziesmas, kur ir skaista melodija iekðâ.

Pârceïoties uz Vaðingtonu, koris atkrita. Bet te atkal sâkâs ðeit, laikam jau tas bija iegâjies no tâ

darba zemes valdç, kad mani te âtri vien atrada un atkal iesaistîja Vaðingtonas Daugavas Vanagu

apvienîbas darbâ. Tolaik apvienîbas vadîtâjs bija Voldemârs Mednieks. Mani iesaistîja valdç un ïoti

veikli ielika rokâs sarîkojumu daïas vadîtâja pienâkumus. Tâ, man jâsaka, bija ïoti patîkama

nodarboðanâs. Man godîgi jâatzîstas, ka man patika to lietu darît, jo tur bija saskare ar mâkslâm – gan

ar koncertiem, gan ar teâtra izrâdçm, ar gleznu izstâdçm. Man arî manâ iepriekðçjâ darboðanâs laikâ

bija raduðies kontakti ar daþâdiem mâksliniekiem, ar gleznotâjiem utt. Man bija personîgs kontakts,

un personîgâ kontaktâ vienmçr ir vieglâk atrast pozitîvu atbildi, cilvçkam ir grûtâk atteikt. [smejas]

Tâdâ veidâ te, Vaðingtonâ, kultûras dzîve izveidojâs tîri aktîva. Daudzi lieli sarîkojumi ir

bijuði. Te bija Austrâlijas “Saules josta”, laikam kâdas trîs reizes mçs viòus uzaicinâjâm uz ðejieni.

Tas ir pâri par 50 cilvçku ansamblis. Mums bija Kanâdas sievieðu, Daugavas Vanadþu koris “Zîle”,

kuru diriìç Arvîds Purvs. Viòas ir ðeit koncertçjuðas vairâkas reizes. No Òujorkas Longailendas

Roberta Baloþa vadîtais Longailendas novada draudzes koris. Visâdas teâtra izrâdes ir organizçtas,

mâkslas izstâdes.

Mums radâs ïoti labs, sirsnîgs kontakts ar Rokvilles sarîkojumu centra (civic center) vadîbu.

Tur mçs dabûjâm brîvas telpas izstâþu rîkoðanai – profesionâlâ galerijâ – ar vienîgo noteikumu,

ka mums izstâde ir jâatstâj vienu mçnesi. Bet mums nebija nekas jâmaksâ. Tâ latvieðu gleznotâji,

vesela rinda, dabûja izstâdîties ðinî galerijâ, un ne viòiem, ne mûsu vanagiem tas nemaksâja

nevienu centu. Tâ tas darbs gâja.

Beigâs, kad Mednieka kungs vairs negribçja pildît priekðnieka pienâkumus, jo viòð teica, ka

viòð 22 gadus esot nostrâdâjis kâ priekðnieks, ka viòam esot laiks iet pensijâ, tad man klçpî iekrita

priekðnieka amats. Lîdz ar to manâ vadîbâ apvienîba darbojâs, ja es nemaldos, 13 gadus. Bet arî

tagad es no darba vanagu organizâcijâ neesmu aizgâjis un neaizieðu laikam savâ dzîvç. Tâ ir tâda

mûþa organizâcija.

187

Maija Hinkle: Par ko jûs esat vislepnâkais, par to periodu, kad jûs bijât priekðnieks

Vaðingtonas Daugavas Vanagu apvienîbâ?

Kârlis Íuzulis: Es domâju, taisni par to norisi kultûras dzîves jomâ, tieði, ka tâdi lieli, ïoti

nozîmîgi sarîkojumi, ka visi tie “Saules jostas” sarîkojumi notika, ka ârkârtîgi vçrtîgas gleznu

izstâdes ir notikuðas. Seviðíi to darbu veicinâja tas, ka ðeit tika uzcelta baznîca un nams ar zâli un

telpâm, kur varçja visu to darbîbu izvçrst.

Jâsaka arî, ka lieliskâ sadarbîba ar draudzi un draudzes vadîbu palîdzçja. Tâ ka es uzskatu

visu to posmu savâ ðejienes vanagu darbâ kâ tâdu ïoti pozitîvu.

Arî sadarbîba ar valdes locekïiem apvienîbâ bija ârkârtîgi pozitîva, jo katrs bija gatavs darît savu

darbu bez kaut kâdas kurnçðanas, bez kaut kâdas aizrunâðanâs. Vienalga, cik agri no rîta vai cik vçlu

vakarâ jâsâk, bet, ja bija jâdara, tad bija jâdara. Mçs, Vaðingtonas vanagi, arî tieði vanagu paðu

organizâcijâ esam tâdas zîmîgas konferences, sanâksmes rîkojuði – DV 15 gadu pastâvçðanas Amerikâ

kongress, tad bija 25 gadi, tad bija 40 gadi, un nupat ðogad tika atzîmçti organizâcijas 50 gadi. Visi tie

Amerikas mçroga jubileju kongresi bija uzticçti Daugavas Vanagiem Vaðingtonâ rîkot. Tâ ka acîmredzot

arî pârçjie vanagi ir novçrtçjuði, ka Vaðingtonâ ir cilvçki, ir vanagi, kas ðâdas lietas spçj darît.

Te arî ir izauguði jauni, spçcîgi darbinieki kâ, piemçram, Viesturs Timrots, kas te pârcçlâs kâ

jauneklis no Roèesteras. Viòð darbojâs lîdzi kâ apvienîbas priekðnieka vietnieks. Pçc tam, kad es

aizgâju no ðî darba projâm, tad viòð pâròçma priekðnieka pienâkumus, viòð kalpoja vairâkos

posmos kâ apvienîbas priekðnieks.

Mums bija ïoti laba sadarbîba ar jaunatni, par ko es arî esmu priecîgs. Sporta kopa darbojâs

pie apvienîbas ïoti sekmîgi – vairâkkârt sievieðu volejbola vienîba bija Amerikas meistars.

Visas ðîs lietas bija ârkârtîgi pozitîvs rezultâts mûsu darbîbai ðeit. Es domâju, ka lîdz ar to

mçs arî ieguvâm sabiedrîbas uzticîbu un atbalstu visam mûsu darbam.

Maija Hinkle: Ko jûs vçrtçtu kâ negatîvu? Vai jums ir arî kâdas lietas, kur bûtu gribçjies

citâdâk? Es domâju – tieði ar Daugavas Vanagiem.

Kârlis Íuzulis: Nu, es nezinu. Tâ grûti man faktiski, grûti ir kaut ko negatîvu atrast mûsu

darbâ. Paðam, kad tu esi bijis iekðâ tanî darbâ, ir tâ grûti, grûti... Kaut gan tagad nu es jau esmu

labu laiku ârpus no vadîbas.

Maija Hinkle: Faktiski es nedomâju to jautâjumu tik daudz kâ negatîvu. Bet vai bûtu bijis

kaut kas tâds, ko bûtu gribçjies vai nu vairâk, vai citâdâk?

Kârlis Íuzulis: Vairâk jau vienmçr var, bet ir jârçíinâs ar to, teiksim, ðâdâ zinâmâ ierobeþotâ

sabiedrîbas lokâ jûs varat darît tikai tik, par cik ir atsaucîba no tâs sabiedrîbas loka. Òemot vçrâ

to latvieðu kodolu, kas ðeit ir, jûs nevariet izvçrst to darbîbu tik plaði, kâ jûs vçlçtos. Jums ir

jârçíinâs ar zinâmiem ierobeþojumiem. Var jau visu ko rçíinât – mums bûs jâdara tas un tas, un

neizdara neko. Bet, es domâju, un es vienmçr esmu vadîjies pçc principa ka, ja mçs darâm to un

tad, un tad, vai mums tas izdosies. Jo nav nekâda mâksla solît: “O! Mçs to darîsim.’’ Un beigâs

mçs nekâ neizdaram.

Mans uzskats vienmçr dzîvç ir bijis: ja es kâdam dodu solîjumu, ka mçs to darîsim, tad tam

ir jânotiek. Ja ir kaut kas solîts, tad tas ir jâdara. Nevar tâ mçtâties ar solîjumiem. To mçs esam

visu laiku arî vanagu organizâcijâ ðeit mçìinâjuði darît. Vai nu ar mazâkiem vai lielâkiem

rezultâtiem, bet nekad ar zaudçjumiem.

Man jâsaka, ka visâ manâ darboðanâs laikâ Vaðingtonas apvienîbas valdç mums nekad neviens

sarîkojums nav nesis zaudçjumus. Neviens. Vienalga, cik viòð liels ir bijis, bet vienmçr mums ir

bijis plusos. Un tas, cik liels tas pluss, tas ir bijis atkarîgs no tâ, par cik mçs paði esam piestrâdâjuði.

Seviðíi ïoti lielu darbu ðinî laukâ ir veikuðas vanadzes sadarbîbâ ar vanagiem, seviðíi rîkojot

daþâdus tirdziòus ar latviskiem gardumiem – rupjmaizi, þâvçtiem zuðiem utt. Viòu sarîkojumi

188

mûsu kasi ïoti papildinâja, tie ienâkumi ïâva mums daudz un daþâdas lietas veikt un atbalstît –

gan jaunieðus ar stipendijâm, gan citâdâk. Tâdçï es personîgi domâju, ka Vaðingtonas vanagi ar

savu darbu var bût apmierinâti. Es domâju, ka tas turpinâs arî ðodien. Ðodien apvienîbu vada

Voldemârs Sproìeris, ar ïoti dâsnu roku vada un kârto ðo darbu.

Maija Hinkle: Daudzâs vietâs ir problçma, ka ir grûti piesaistît jaunieðus jebkâdâ latvieðu

aktivitâtç. Vai jums ir izdevies viòus piesaistît?

Kârlis Íuzulis: Seviðíi mums izdevâs tad, kad aktîvi darbojâs sporta kopa. Tagad viòi vçl darbojâs,

bet viòi vairs nav tik aktîvi, kâ bija savâ laikâ. Kad tâ darbojâs, tad mçs piesaistîjâm jaunieðus, un man

jâsaka paldies Dievam, ka tas tâ izdevâs. Bet ne visâs vietâs tas tâ ir. Mums te, Vaðingtonâ, bija laime.

Varbût daïçji tamdçï tas bija, ka Viesturs darbojâs lîdzi, jo viòð bija no jaunâs paaudzes.

Mums darbojâs lîdzi arî Çriks Plato vienu brîdi, darbojâs lîdzi Raimonds Pavlovskis. Ja jaunie

darbojâs lîdzi, tad jau ir vieglâk piesaistît citus jaunos klât, nekâ, kad vecie tur saka tâ vai tâ.

Vispâr es domâju, ka, ja tie no tâs vecâkâs paaudzes ir pietiekoði iecietîgi un saprotoði pret

jauno paaudzi, arî tad ir vieglâk jaunos iesaistît. Es zinu, ka ir daudzi arî no mûsu paðu vanagu

saimes, kas ir diezgan neiecietîgi, kad ir drusciò citâdâki uzskati, un, ja tu nepiekrîti tam, tâ kâ es

domâju, tad tu neesi labs latvietis. Man jâsaka: paldies Dievam, mûsu darbîbâ Vaðingtonâ tas

nekad nav bijis. Mçs Vaðingtonas DV valdes darbâ esam bijuði cilvçki daþâdâs vecuma pakâpçs –

Arvîds Zâìeris, Èapanta kungs un visvisâdi. Es domâju, ka mçs esam bijuði ïoti, ïoti gatavi

sadarboties un saprotoði ar jauno paaudzi. Tas ir palîdzçjis arî apvienîbas darbâ.

Maija Hinkle: Daugavas Vanagi tika organizçti kâ palîdzîbas organizâcija tieði vienai ïoti

specifiskai cilvçku grupai, bijuðajiem karavîriem. Eventuâli viòu lîdzdalîba izbeigsies. Vai jûs

domâjat, ka organizâcijai bûtu jâpârveidojas, lai viòa turpinâtu pastâvçt?

Kârlis Íuzulis: Viòa jau ir pârveidojusies. Es teikðu tâ, viòu dibinâja 1945. gada decembrî,

un viòa tika pârveidota jau kâdâ 1951., 1952. gadâ, kad no tikai vîru organizâcijas nolçma, ka tur

var sastâvçt arî dâmas, vanagu piederîgie. Ðî organizâcija vairs nebija tikai tîri tâda kâ strçlnieki

jeb kalpakieði. Kad aukstais karð bija parâdîjis, ka mçs tik âtri uz Latviju atpakaï netiksim, tad

nâca sapraðana, ka ðî ir patriotiska organizâcija, kurâ ir jâdod iespçja darboties visiem, kas atzîst

un atbalsta Daugavas Vanagu nospraustos mçríus, to solîjumu, ka mçs kalpojam Latvijai un

latvieðu tautai. Ðî pieeja pavçra ceïu vanadþu darbîbai, un lîdz ar to Daugavas Vanagi no palîdzîbas

organizâcijas invalîdiem kïuva par palîdzîbas organizâciju visai latvieðu saimei, kam palîdzîba ir

vajadzîga gan ðeit, gan Latvijâ, gan Sibîrijâ. Lîdz ar to tas darbs ir izpleties, un tur nav vairs ko

grozît, jo viòð tâds iet un viòð tâds turpinâsies, cik ilgi tas bûs vajadzîgs jeb cik ilgi mçs spçsim

darboties un darît. Tâ ka es domâju, ka tâ organizâcija ir ar saviem 55 gadiem pierâdîjusi, ka viòa

ir spçjîga eksistçt. Es domâju, ka viòa ir vajadzîga, ïoti vajadzîga.

Man tikai þçl, ka ðodien Latvijâ ir divas Daugavas Vanagu organizâcijas, kas nevar vienoties,

ka tur viena ar otru sacenðas un nevar atrast vienu valodu. Tas ir ïoti þçl. Tam ir galvenokârt divi

iemesli – viens ir tîri materiâlais, materiâlâ plâksne, un otrs ir neiecietîba pret cilvçka politiskajiem

uzskatiem. Es domâju, ka vienai tâdai lielai organizâcijai kâ Daugavas Vanagu organizâcijai – tai

nevar bût tikai viens uzskats: tâ ir mana taisnîba, un tâdçï tâ ir visiem taisnîba. Tâdâ organizâcijâ

jâbût iespçjai paust, es neteikðu, 10 daþâdus uzskatus, bet organizâcijâ varçtu bût 10 daþâdi

uzskati. Bet tas mçríis ir viens, un mçs kalpojam vienai lietai. Tâs blakus lietas var tanî brîdî

atbîdît uz malu; es varu domât sociâldemokrâtiski, es varu bût tas, bet, ja es stâvu par savu

organizâciju, es stâvu par savu organizâciju. Ja to Latvijâ saprastu, tad es domâju, ka tur nebûtu

nekâdu problçmu, tad no divâm organizâcijâm kïûtu viena, un tâ bûtu darboties spçjîga un ïoti

iespaidîga organizâcija. Tas vçl ir darbs, kas ir priekðâ. Tas ir jânokârto, bet to var darît tikai viòi

paði Latvijâ, to mçs nevaram no ðejienes iespaidot. Tur neviens nevar pateikt: “Jums ir jâdara tas

un tâ.” Es domâju, ka nu par vanagiem es bûtu pateicis visu.

189

Maija Hinkle: Tikai pasakiet, no kura gada un lîdz kuram jûs bijât priekðnieks?

Kârlis Íuzulis: Es zinu, ka es biju 13 gadus. Bet, kad es aizgâju projâm, tad mani ievçlçja...[Lûdz izslçgt magnetofonu.]

Maija Hinkle: Tâ ka no 1976. lîdz 1990. gadam?

Kârlis Íuzulis: Jâ, 1990. gadâ notika 40 gadu darbîbas jubileja. Jâ, pareizi, 40. gadâ pâròçma

Viesturs Timrots. Jo taisni tad bija delegâtu sapulce. Pirms tam mums bija notikusi apvienîbas

biedru sapulce, un viòð tika ievçlçts manâ vietâ par priekðnieku. Un 40. delegâtu sapulcç viòð

pildîja priekðnieka pienâkumus. Nu, 14 gadus tad es esmu bijis, nevis 13, bet 14. [smejas]

Intervijas turpinâjums 2000. gada 12. septembrî, Vaðingtonas draudzes telpâs.

Kârlis Íuzulis: Aizejot vçl atpakaï par darboðanos Daugavas Vanagu organizâcijâ, es tikai gribçju

pieminçt, ka 1964. gadâ es nodibinâju Daugavas Vanagu Mâkslas aìentûru pie DV ASV valdes, jo tanî

laikâ ïoti kuploja latvieðu kultûras dzîve – brauca daþâdi mâkslinieki un lektori, ar izrâdçm. Un tas

prasîja plânoðanu utt., kas, protams, bija saistîta ar lîdzekïiem. Un es tâ izdomâju, ka bûtu vçrts radîttâdu Daugavas Vanagu Mâkslas aìentûru, kas ðîs turnejas veidotu un koordinçtu, un meklçtu

mâksliniekus. Tas tad realizçjâs 1964. gadâ. Sâka darboties Mâkslas aìentûra pie DV ASV valdes.

Man jâsaka, ka tas bija viens tâds, manuprât, ïoti vçrtîgs pasâkums, jo mçs rîkojâm, piemç-

ram, daþâdas gleznu izstâdes, kur ar darbiem piedalîjâs tâdi gleznotâji kâ Anna Dârziòa, Jânis

Cielava, Ansis Cepure, Çvalds Dajevskis, vesela plejâde, ko vçl varçtu uzskaitît.

Tâpat koncertturnejas tika rîkotas, kur brauca mâkslinieki no Eiropas, piemçram, Atis Teihmanis

kopâ ar igauòu mâkslinieci Kokeri. Tad – Maija Lielause no Anglijas, kas bija flautas soliste. No krasta

lîdz krastam ðîs turnejas tika rîkotas. Ja es nemaldos, Atim Teihmanim bija laikam kâdi 30 koncerti visâtanî braucienâ. Tâpat Renâte Gûtmane no Ðtutgartes operas un Ludmila Sepe–Eða. Arî ðeit no Amerikas

mâksliniekiem – Klîvlendâ dzîvojoðâ mâksliniece, dziedâtâja, kontralts Antonîna Vaivode, kam arî

bija turneja no krasta lîdz krastam.

Tad referâtu turnejas tika rîkotas Âdolfam Ðildem no Vâcijas, Jânim Rudzîtim, literatûras

kritiíim no Zviedrijas, pulkvedim Aleksandram Plensneram no Zviedrijas.

Aìentûra sâkâs 1964. gadâ. Es to vadîju kâdus trîs gadus, un pçc tam vadîbu pâròçma Bruno

Igals Òujorkâ. Aìentûra bija pie DV ASV Zemes valdes. Tâ bija tikai viena nozare pie AmerikasDaugavas Vanagu valdes.

Aìentûras darbîba bûtîbâ pati izsîka, kad visa latvieðu kultûras dzîve trimdâ sâka

samazinâties. Zinâmâ veidâ viòa sasniedza kulminâciju, kad latvieðu saimç pârsvarâ bija tie, kas

bija izceïojuði no Latvijas un kam bija ïoti dziïa interese dzirdçt tos latvieðu mâksliniekus un

latvieðus, ko viòi pazina jau no Latvijas laikiem. Ar laiku ðî interese sâka mazinâties, nâca jauni

vietâ, un viss pârkârtojâs, kâ jau ðâdâs lietâs ir, kad vietçjâs organizâcijas sâk paðas izvçlçties, ko

viòas vairâk grib. Lîdz ar to Mâkslas aìentûra aktîvi un ar labiem panâkumiem darbojâs varbût

kâdus 10 gadus. Es domâju, ka tas bija ïoti vçrtîgs pienesums latvieðu kultûras dzîvei trimdâ.

Tad es vçl gribu pieminçt attiecîbâ uz vanagiem, ka man ir bijusi tâ laime sastâdît un sagatavot

Amerikas Daugavas Vanagu organizâcijas pastâvçðanas un darbîbas 40 gadu izdevumu, grâmatu.

Nupat ðogad es pabeidzu arî 50 gadu grâmatas sastâdîðanu, kas ðî mçneða beigâs nâks klajâ. Tie ir tie

darbi, ko es vçl gribçtu pieminçt, runâjot par manu darboðanos Daugavas Vanagu organizâcijâ.

Maija Hinkle: Vçl mazliet par Mâkslas aìentûru. Gleznotâjiem tâs arî bija turnejas jeb

izstâdes notika tikai vienâ vietâ?

Kârlis Íuzulis: Turnejas, turnejas, jâ. Tâs bija turnejas. Kâ nu kuram, daþam bija 7 izstâdes,

daþam – 10. Tas ir ïoti smags pasâkums – pârsûtît darbus; tur ir iesaistîtas visâdas problçmas. Paði

mâkslinieki bûtîbâ bija ïoti priecîgi, jo viòiem atkrita visas saiòoðanas un pârsûtîðanas. Viòi

atsûtîja darbus uz ðejieni, un tanî vietâ, kur beidzâs izstâde, tie rîkotâji atkal viòiem aizsûtîja

190

darbus atpakaï. Viòiem par to vairs nebija nekâdu problçmu. Tâ bija zinâmâ veidâ tâda

mâkslinieku atbalstîðana, un tâ deva iespçju ðejienes cilvçkiem dzirdçt un redzçt mâksliniekus, kas

dzîvo Eiropâ un kurus, teiksim, atseviðíai latvieðu kolonijai nebûtu bijis iespçjams izsaukt. Ðâda

veida turnejâ bija iespçja dzirdçt no krasta lîdz krastam tâdus slavenus mâksliniekus kâ Ati

Teihmani un Renâti Gûtmani. Tas bûtu par to posmu.

Ko mçs varam tâlâk, ko lai es tâlâk jums stâstu? Varbût par savu darboðanos teâtra nozarç

Amerikâ?

Es jau sâkumâ minçju par savu sasaistîðanos ar teâtri Latvijâ, tad arî par posmu Vâcijâ, kur

es nedaudz dabûju darboties pie Mçrbekas teâtra. Iebraucot Òujorkâ, protams, tad jau tas ceïð uz

teâtri bija vaïâ, jo tûliò mani uzmeklçja reþisors Osvalds Urðteins, kas, tikko kâ viòð iebrauca

Amerikâ, sâka iestudçt “Maiju un Paiju”, izrâdi Òujorkâ. Nu, un tur bija vajadzîgas visâdas

palîglomiòas. Tâ ka tie aktieri un teâtra cilvçki, ar ko es spçlçju un strâdâju kopâ vçl Vâcijâ, –

aktrise Helga Gobzine un gleznotâjs Çvalds Dajevskis, kas mums gatavoja dekorâcijas “Tvana”izrâdei – tie bija ieteikuði, ka te vçl ir viens, kas ar teâtri òemâs, ir tâds Kârlis Íuzulis. Tâ tûlît mani

sameklçja rokâ, un tad mçs râvâmies “Maijâ un Paijâ”, spçlçjot visâdus velniòus un râpojot pa

skatuvi tanî pasaku lugâ. Ar to faktiski sâkâs manas teâtra gaitas Amerikâ.

Lîdztekus bija tomçr arî vairâk jâiedziïinâjas zinîbâs par teâtri. Osvalds Urðteins atvçra

Òujorkâ Latvieðu teâtra skolu. Ðî teâtra skola darbojâs slavenajâ Karnegi namâ, kur viòð bija

noîrçjis studiju.

3 AStudija Karnegi namâ darbojâs kâdus divus gadus, no sâkuma ar kâdiem astoòiem

audzçkòiem, bet beigâs mçs palikâm seði. Studija bûtu droði vien darbu turpinâjusi, bet iznâca tâ,

ka Urðteina kungu pârcçla Amerikas Balss darbâ vispirms uz Vaðingtonu, un, paplaðinot Amerikas

Balss darbîbu ar nodaïu Minhenç, viòu pârcçla tâlâk strâdât Minhenç. Lîdz ar to teâtra studija

izbeidza darbu, bet arî es no Òujorkas pârcçlos uz Vaðingtonu, jo, tâ kâ divi Amerikas Balss

darbinieki Vaðingtonâ aizbrauca strâdât uz Eiropu, uz Minheni, tad Vaðingtonâ Amerikas Balsij

vajadzçja jaunus darbiniekus. Tâ man laimçjâs, ka es nokïuvu Vaðingtonâ un sâku strâdât Amerikas

Balsî 1956. gadâ.

Maija Hinkle: Tâ ka tâ studija tad gâja no kâda 1950. gada lîdz kuram?

Kârlis Íuzulis: Tâ sâkâs 1952. gada rudenî un darbojâs lîdz 1954. gada rudenim, jo tad

pârcçla Amerikas Balsi uz Vaðingtonu. Lîdz ar to Urðteina kungam bija jâpârceïas uz Vaðingtonu;

tâ studija nevarçja vairs darboties. Bet divus gadus mçs ïoti intensîvi strâdâjâm, katru nedçïu

divas reizes mums bija kâdas trîs stundas katru vakaru.

Maija Hinkle: Cik tas izmaksâja?

Kârlis Íuzulis: Mums bija jâmaksâ tikai par telpâm. Es tagad vairs neatceros, tâ summa nebija

liela. Mçs visi kopâ samaksâjâm, un Urðteina kungs to kâ mîlestîbas darbu darîja, nekâdu algu nesaòemot.

Maija Hinkle: Nebija nekâdas ûnijas vai kas tamlîdzîgs?

Kârlis Íuzulis: Nç, nç, nekâdu. Bet tâs stundas mums bija ïoti vçrtîgas, jo Urðteina kungam

bija ârkârtîgi lielas zinâðanas un bagâþa attiecîbâ uz teâtri. Tas bija liels ieguvums, kas man,

protams, arî ïoti palîdzçja, pârceïoties uz Vaðingtonu darbâ Amerikas Balsî – ar runâðanas mâkslu

un visu pârçjo. Tas bija tâds ïoti labs posms.

Maija Hinkle: Kur jûs strâdâjât lîdz tam laikam?

Kârlis Íuzulis: Lîdz tam laikam, kâ jau lielâkâ daïa visu iebraucçju, tikko aizbrauca Ameri-

kâ, strâdâju uz bûvçm. Nebija jau slikti – svaigâ gaisâ, un jâsaka, ka labi maksâja. Arî tâlâkâ dzîvç

ðis posms bija ïoti noderîgs, jo, kad mçs vçlâk Vaðingtonâ iegâdâjâmies savu mâju, mâka, ko es

191

biju ieguvis, strâdâjot uz bûvçm, ïoti labi noderçja. Es varçju papildinât mûsu paðu rezidenci bez

lieliem izdevumiem [smejas], maksâjot tikai par materiâliem.

Bet, atgrieþoties pie Òujorkas un teâtra, – tanî laikâ latvieðu mâkslas dzîve ar teâtriem un

koncertiem sâka vçrsties plaðumâ ne tikai vietçjâs kolonijâs, bet sâka segt visu Ameriku vai lielâko

daïu no Amerikas – Austrumu piekrasti un vidieni –, kur bija izvietoti visvairâk latvieðu ieceïotâji.

Tâ ïoti darbîgu cilvçku ierosmç izveidojâs Latvieðu teâtra draugu biedrîba, kuru vadîja Krçsliòa

kungs, bijuðais Rûjienas aptiekârs. Viòð ir Kaspara un Jâòa Krçsliòa tçvs.

Latvieðu teâtra draugu biedrîba iestudçja Voldemâra Kârkliòa lugu “Indîgâ efeja”, kur arî

man bija viena loma. Es spçlçju tâdu invalîdu Íelpðu, kas bija jaunieceïotâjs Amerikâ, bijuðais

leìionârs. Luga râdîja, kâ tie sâk savas gaitas Amerikâ, jo ðeit tomçr bija arî ïoti daudz bijuðie

leìionâri iebraukuði, kad atïâva iebraukt. Lîdz ar to es kïuvu arî par ðîs turnejas administratoru.

Mçs devâm, ja es nemaldos, 34 vai 35 izrâdes pa lielu daïu Amerikas, pa austrumkrastu lîdz

vidienei, Kanâdu ieskaitot. Tas bija ïoti interesants brauciens. Izrâdç piedalîjâs Jânis Ðâberts,

Kârlis Lagzdiòð, Austra Ðteinberga, Skaidrîte Pence un Viesturs Kundziòð. Mçs abi ar Viesturu

Kundziòu bijâm no Urðteina studijas, kâ saka, “jaunie turki”. [smejas] Tas bija ïoti interesants

brauciens. Mums abiem ar Viesturu tas bija seviðíi liels piedzîvojums tieði skatuves mâkslâ, jo,

darboties kopâ ar tieðâm izciliem Latvijas teâtra mâksliniekiem, bija liels piedzîvojums.

Maija Hinkle: Kâ tas praktiski notika?

Kârlis Íuzulis: Praktiski tas notika tâ, ka vispirms bija jânoorganizç turneja pa 35 vietâm ar

sarakstîðanos un visu to, lai par velti nebûtu jâbraukâ. Mçs bijâm turnejâ trîs mçneðus projâm no

mâjâm, jo tâ bija domâta kâ iespçja aktieriem pelnît savu dieniðío maizi. Tâ kâ tas bija ziemâ, kad

uz bûvçm daudz strâdât nevarçja, mçs bijâm priecîgi, ka mums bija iespçja braukt un pa to laiku

“taisît mâkslu”. Jâsaka, ka skatîtâju atsauksme bija ârkârtîgi liela un pozitîva. Galvenais bija, ka

ðî turneja deva iespçju vecâkâs paaudzes latvieðu mâksliniekiem, aktieriem, pelnît sev iztiku ar

savu mâkslu, jo tieði tâdam mçríim arî ðis teâtris bija domâts. Mums ar Viesturu tas bija citâdâk,

jo mçs izmantojâm savu brîvo laiku prieka dçï.

Maija Hinkle: Vai jûs îrçjât maðînas transportam?

Kârlis Íuzulis: Jâ, jâ. Mums bija noîrçta maðîna, pçc tam teâtris nopirka maðînu, vienu t.s.

“steiðon” (station) vâìi. Bija arî ðoferis un visas dekorâcijas, kâ jau ceïojoðam teâtrim. Luga bija

tâdâ veidâ izvçlçta, lai milzîgi daudz dekoratîvâ materiâla nevajadzçtu. Tâ mçs visi ceïojâm. Tas

bija vienreizçjs piedzîvojums manâ dzîvç.

Maija Hinkle: Vai tur tieðâm iznâca arî nopelnît?

Kârlis Íuzulis: Jâ. Cik es atceros, Teâtra draugu biedrîbai beigâs palika laikam pâri kâdi

5000 dolâri. Tanî laikâ – 1954., 1955. gadâ – tâ bija liela nauda. Pçc tam Tçatra draugu biedrîba

turpinâja savu darbîbu, bet es tur vairâk nepiedalîjos, jo man bija citas lietas, ko kârtot un darît.

Amerikas Latvieðu teâtra Òujorkas ansamblis atkal iestudçja jaunas lugas, kur es piedalîjos. Vasarâ,

kad iestudçja citas izrâdes, man bija jâstrâdâ maizes darbs uz bûvçm. Tad vçl teâtra skola. Tâ es

Teâtra biedrîbas darbu atmetu.

Maija Hinkle: Vai Osvaldam Urðteinam arî bija kâda daïa turnejâ?

Kârlis Íuzulis: Nç, nç. Viòð nebija. Viòð strâdâja Amerikas Balsî par Latvieðu nodaïas raidîjumu

reþisoru, un viòam tur bija darba pilnas rokas. To viòð nevarçja darît. Bûtîbâ arî mana iekïûðana

ansamblî bija sagadîðanâs, jo oriìinâli mana loma bija paredzçta Oïìertam Paròickim. Bet, tâ kâ

tanî laikâ arî viòð jau strâdâja Amerikas Balsî un viòam arî bija jâpârceïas uz Vaðingtonu, tad

izmisîgi meklçja viòa aizstâjçju. Osvalds Urðteins bija “Indîgâs efejas” reþisoram Jçkabam Zaíim

ieteicis mani. Tâ es tiku pie ðîs lomas un pie ðî lieliskâ piedzîvojuma braukt gandrîz pa visu Ameriku.

Maija Hinkle: Uz Kaliforniju arî?

192

Kârlis Íuzulis: Nç, uz Kaliforniju mçs ne. Tâlâkâ vieta, kur mçs spçlçjâm, bija Linkolnâ

Nebraskâ, Sûfolsa (Soux Falls) Dienviddakotâ, Omahâ. Tas bija vidienç. Tad vçl Mineapole,

Èikâga, Milvoki, zinât, 35 vietas ir grûti tagad uzskaitît un atcerçties. [smejas] Bet tas bija tâds

interesants piedzîvojums. Katrâ ziòâ arî sava veida skola un iepazîðanâs ar Ameriku un Kanâdu.

Lîdz ar to, kad es 1956. gadâ dabûju pârcelties darbâ uz Vaðingtonu un izbeidzu savu karjeru kâ

bûvstrâdnieks un sâku strâdât Amerikas Balsî, tad man visa darboðanâs arî pârcçlâs lîdzi uz

Vaðingtonu un Vaðingtonas saimç. Kad Osvalds Urðteins atgriezâs no Minhenes, jo viòu pârcçla

atpakaï uz Vaðingtonu, mçs 1958. gadâ nodibinâjâm Amerikas Latvieðu teâtra Vaðingtonas ansambli.

Tanî laikâ jau bija izveidots Amerikas Latvieðu teâtris ar vienu ansambli Òujorkâ, Òujorkas

ansambli, un otru ansambli Bostonâ, kuru vadîja Jânis Lejiòð, Reinis Birzgalis, – galvenokârt tie

teâtra profesionâïi, kas bija spçlçjuði un darbojuðies Eslingenas teâtrî Vâcijâ. Òujorkâ bija

galvenokârt tie, kas bija darbojuðies Mçrbekas teâtrî Vâcijâ. Tad, kad Urðteins atbrauca atpakaï

no Vâcijas, tad ðeit, Vaðingtonâ, arî sanâca kodols teâtra ansamblim: Osvalds Urðteins, Urðteina

kundze Hilda Prince un Oïìerts Paròickis. Mums jau bija trîs Latvijas laika aktieri, es no teâtra

studijas, un tâ mçs nolçmâm, ka mçs Vaðingtonâ arî varam dibinât teâtri. Mçs nodibinâjâm

Amerikas Latvieðu teâtra Vaðingtonas ansambli.

1959. gada beigâs mçs sâkâm iestudçt Mârtiòa Zîverta lugu “Klauns Fiasko”. Atkal sâkâm

braukt pa Amerikas austrumu krastu turnejâ, savas 15–20 izrâdes, Kanâdu un Ameriku ieskaitot.

Darbs turpinâjâs. Nâkoðâ luga bija Anðlava Eglîða “Omartî kundze”, ar ko Amerikas Latvieðu

teâtra Vaðingtonas ansamblim bija turneja no krasta lîdz krastam. Ar ðo lugu tika dotas izrâdes

arî rietumkrastâ – Denverâ, Losandþelosâ, Sanfrancisko, Portlandç, Sietlâ, Vankûverâ. Ar vârdu

sakot, tas bija liels darbs.

Mçs vienmçr arî aicinâjâm palîgâ aktierus no Òujorkas ansambïa, jo lîdz ar Urðteina

aizbraukðanu no Òujorkas turienes ansambïa darbs apsîka, jo nevienam nebija tik liela dziòa

taisît izrâdes, kâ bija Urðteinam. Bet pa Vaðingtonu mçs râvâmies diezgan dûðîgi.

Kopð Vaðingtonas ansamblis darbojâs, no 1959. gada lîdz 1985. gadam, mçs iestudçjâm kopâ

kâdus 20 uzvedumus – gan lugas, gan dzeju uzvedumus, gan daþdaþâdi. Kopâ ir sniegtas pâri par

300 izrâdes, un tâs ir noskatîjuðies turpat pie 200 000 cilvçki. Tas latvieðu kultûras dzîvç ir diezgan

ievçrojams notikums.

Bez tam Vaðingtonas ansamblis ir sagatavojis tâdus lieluzvedumus kâ, piemçram, Blaumaòa

lugu “Ugunî’’ Dziesmu svçtkiem Klîvlendâ 1968. gadâ. Tas bija milzîgi plaða vçriena uzvedums,

kur uz vienu izrâdi Klîvlendâ bija turpat pie 3000 cilvçku zâlç. Izrâde bija sakarâ ar Latvijas 50 ga-

du jubileju, speciâli tam domâta. Bez tam Vaðingtonas ansamblis ar saviem uzvedumiem ir

piedalîjies arî Eiropas Dziesmu svçtkos Íelnç un rietumkrasta Dziesmu svçtkos. Visbijâ, Gotlandç.

Íelnç mçs spçlçjâm Anðlava Eglîða lugu “Bezkaunîgie veèi”, kas ar lieliem panâkumiem gâja arî

tagad 90. gados Latvijâ. Man liekas, viòa kâdus 3 jeb 4 gadus bija repertuârâ. Mçs sagatavojâm

Jâòa Raiòa “Daugava” lieluzvedumu PBLA rîkotajâm Dziesmu dienâm Visbijâ 1979. gadâ. Tâ ka

mçs esam mçìinâjuði iet pie tautas visos kontinentos un visâs vietâs, kur nu vien bija iespçjams. Ðis

atkal bija interesants posms manâ dzîvç, ko es vienmçr ar lielu patiku atceros.

Maija Hinkle: Jâ, katrâ ziòâ tas skatîtajiem bija milzîgi bûtiski, ka vispâr tâdas izrâdes

notika. Daþas no tâm lugâm bija tieðâm ïoti populâras.

Kârlis Íuzulis: Jâ. Tagad, kad daïu no laika mçs dzîvojam Latvijâ un skatâmies turienes

izrâdes, tad, es domâju, ka diezgan daudz Amerikas Latvieðu teâtra Vaðingtonas ansambïa

iestudçjumu varçtu godam nostâties arî blakus turienes uzvedumiem – gan Nacionâlâ teâtrî, gan

Dailes teâtrî.

Maija Hinkle: Katrâ ziòâ “Bezkaunîgie veèi” bija brîniðíîgi.

193

Kârlis Íuzulis: Jâ. Es domâju, ka “Ugunî” arî bija lieliska izrâde. Mçs darîjâm, ko varçjâm.

Es domâju, ka ðis bûtu apmçram tas posms manâ dzîvç, kas ir saistîts ar teâtri.

Maija Hinkle: Vai jûs vçl kâdreiz bijât administrators ansamblî?

Kârlis Íuzulis: Visu laiku, kamçr Amerikas Latvieðu teâtris darbojâs ðeit, Vaðingtonâ, es

visu laiku skaitîjos ansambïa administrators. Es vadîju saimniecisko un administratîvo pusi, un

Urðteina kungs bija mâkslinieciskais vadîtâjs.

Maija Hinkle: Bet jûs taèu bijât aktieris arî?

Kârlis Íuzulis: Jâ, jâ. Nu, tas jau neizslçdz to, ka es varu spçlçt lîdzi.

Maija Hinkle: Un kâda bija tâ saimnieciskâ puse?

Kârlis Íuzulis: Man atkal jâsaka tâ, ka mçs laimîgâ kârtâ ne ar vienu uzvedumu, ne ar vienu

izrâdi neiekritâm materiâlâ ziòâ. Mçs vienmçr bijâm plusos. Mums zinâmâ veidâ bija ðis ansamblis

nostâdîts uz tîri tâdiem saimnieciskiem pamatiem. Mçs ne no viena nemeklçjâm nekâdas palîdzîbas

un atbalstus. Mçs saimniekojâm ar to, ko mçs ieòçmâm. Mçs sedzâm visus lugas sagatavoðanas

izdevumus, visus transportus.

No sâkuma mçs braukâjâm tâpat kâ teâtra draugu biedrîbas trupa – ar mazu “station” vâìi un

piekabi aizmugurç. Vçlâk mçs sâkâm îrçt, jo mçs atradâm, ka ir daudz çrtâk braukt un arî dekorâcijas

labâk var sagatavot, ja mçs îrçjâm autobusu. Sâkot ar 68. gadu, mçs îrçjâm turnejâm autobusu.

Pârbraucieni tad bija tâda liela atpûta, jo turnejas bija ârkârtîgi intensîvas. Katru vakaru izrâde,

un daþas dienas pat divas, kâ, piemçram, Toronto – kad mçs spçlçjâm, mums bija viena izrâde plkst.

2.00, otra izrâde – plkst. 7.00 vakarâ, un pçc tam atpakaï uz Vaðingtonu. Un nâkoðajâ rîtâ – darbâ.

Savas neçrtîbas jau bija, jo vienmçr zinâmâ veidâ mçs dzîvojâm bez atvaïinâjumiem. Kad

citi cilvçki sauïojâs jûrmalâ, mçs strâdâjâm un mçìinâjâm lugu jeb braucâm turnejâ. Tad mçs

izmantojâm savus atvaïinâjumus.

Jâ, tas mums bija nostâdîts uz tîri komerciâliem principiem. Kâ nu ar kuru roku, bet mçs

vienmçr bijâm savu iztiku nopelnîjuði. Neskatoties, kur mçs braucâm un kâ mçs braucâm, mums

nebija nekad jâvelk savs maks ârâ un jâpiemaksâ. Mçs vienmçr sedzâm visas viesnîcas un savus

uzturus utt.

Maija Hinkle: Vai kâda organizâcija jûs arî atbalstîja jeb tas nebija?

Kârlis Íuzulis: Nç. Tas bija tîri privâts uzòçmums. Tâdâ veidâ mçs zinâjâm, ka tâ ir visvieglâk

strâdât, ne ar vienu saistîbu, nevienam nav jâatbild, mçs varam izvçlçties paði savu repertuâru un

braukt, kur gribam un kâ gribam, un spçlçt, kad gribam, utt. Tâ ka tâ bija liela priekðrocîba. Un

man jâsaka, ka mums tieðâm tas tâ ïoti labi funkcionçja.

Maija Hinkle: Kâpçc tas izbeidzâs?

Kârlis Íuzulis: Izbeidzâs tâpçc, ka vispirms 1980. gadâ, drîz pçc savas 70 gadu dzimðanas

dienas, nomira Osvalds Urðteins, aizgâja mûþîbâ. Lîdz ar to pietrûka mûsu mâkslinieciskais

dzinçjspçks, mâkslinieciskais vadîtâjs. Vçl viena luga tika sagatavota, ko reþisçja viòa meita Anda

Urðteina – Juberta, – Voldemâra Kârkliòa izrâde “Sarkanvîns”, kas mums ïoti labi izdevâs.

Nelaimîgâ kârtâ arî Andiòa aizgâja mûþîbâ, un lîdz ar to tas apstâjâs automâtiski.

Maija Hinkle: Dvçsele izgâja laukâ.

Kârlis Íuzulis: Jâ. Diemþçl... Tâ tâs lietas notiek dzîvç.

Maija Hinkle: Skatîtâji jau vçl bûtu.

Kârlis Íuzulis: O! Jâ, skatîtâji bûtu un bija, kad mçs, piemçram, braucâm ar “Sarkanvînu”

1985. gadâ. Andiòa vçl sagatavoja vienu uzvedumu “Ðî tava diena – Latvija”, kas bija dzejâ un

dziesmâ suminâjums Latvijai, ar ko mçs piedalîjâmies divus gadus pçc kârtas daþâdâs vietâs

Latvijas Neatkarîbas pasludinâðanas dienas 18. novembra svinîbâs – gan Bostonâ, gan Òujorkâ,

Priedainç, Filadelfijâ, tepat Vaðingtonâ. Mçs bijâm arî uzaicinâti uz vidieni, uz Kalamazû un

194

Grandrapidiem, bet diemþçl ar Andas aizieðanu mûþîbâ tas apstâjâs. Ar to Vaðingtonas ansambïakarjera izbeidzâs.

Man jâsaka, ka gadi gâja uz priekðu, un tâs paaudzes aktieri, kas vçl Latvijâ darbojâs, tie bijakïuvuði veci un arî daudzi jau aizgâjuði Dieva mierâ. Mûsu diezgan aktîvais darbs bija jâizbeidz. Lîdzar to arî mana aktîvâ darboðanâs teâtra jomâ ir beigusies. Tâ ka tas bija viens posms, kas ir noslçdzies.

Maija Hinkle: Vai tas nepietrûkst?

Kârlis Íuzulis: Zinâmâ veidâ jâ, bet es teikðu tâ, ka man varbût to palîdzçja aizstât manaiesaistîðanâs aktîvâ darbâ nacionâli politiskâ laukâ. Mani 1986. gadâ ievçlçja Amerikas Latvieðuapvienîbas valdç, un tur man tika uzticçts vadît aprûpes biroju, kas bija ïoti interesants darbs, unman jâsaka, man ïoti pa prâtam, jo arî Daugavas Vanagu organizâcijâ mans darbs bija bijissaistîts ar aprûpes darbu.

Tas pavçra ïoti plaðu darba lauku – rûpçties tieði par latvieðu vecajiem ïaudîm. Es domâju,ka tas darbs bija zinâmâ veidâ ïoti interesants. Man arî gadîjâs ïoti labi palîgi. Kâ referenti bijaKârlis Ritums, kas bija visu laiku strâdâjis lîdz aizieðanai pensijâ Social Security pârvaldç. Viòambija ïoti plaða un vispusîga informâcija par visâdâm iespçjâm, kas ir pieejamas vecajiem ïaudîmno Amerikas valdîbas palîdzîbas jomâs. Viens no referentiem man bija Bârbiòa kungs noKlîvlendas, kam bija pieredze veco ïauþu aprûpes namos. Vçl viens referents man bija Ilgonis

Priedulâjs no Èikâgas, kas atkal pârstâvçja Daugavas Vanagu organizâciju. Mums ïoti, ïoti labi tâdarboðanâs ritçja.

Bija pienâcis tas laiks, kad tie latvieði, kas bija ieceïojuði Amerikâ pçc Otrâ pasaules kara, bijasasnieguði pensijas vecumu. Daudzi bija aizgâjuði pensijâ. Un latvieðiem tomçr laikam ir tâda daba –kur ir trîs latvieði, tur ir jâtaisa biedrîba, un, kur ir trîs pensionâri, tur arî taisa biedrîbu. Latvieðibija izveidojuði vismaz kâdas 15–16 pensionâru kopas, kas darbojâs Amerikâ. Daþas bija ïotilielas un spçcîgas kâ, piemçram, Èikâgâ.

Mçs no ALA rîkojâm pa apgabaliem ðo kopu sanâksmes, lai mçs varçtu atrast veidus, kâlabâk palîdzçt ðiem vecajiem ïaudîm nejusties tik vientuïiem, un arî palîdzçt ar daþâdiem padomiempar to, kur viòi varçtu saòemt palîdzîbu vçl ârpus savâm pensijâm no vietçjâm paðvaldîbâm, utt.Mçs vçlçjâmies uzzinât, kâdas ir viòu vçlmes, kâdâ veidâ latvieðu sabiedrîba viòiem varçtu palîdzçt,lai viòi nejustos tik vientuïi. Ðis atkal bija ïoti, ïoti interesants posms manâ sabiedriskâ darbâ.

Ðinî kapacitâtç es pavadîju visus septiòus gadus, kopð es ALA valdç darbojos. No sâkuma esbiju tikai valdes loceklis. Kopð 1990. gada mani ievçlçja par Amerikas Latvieðu apvienîbas priekðsçþavietnieku, un 1992. gadâ, kad ALA valdes priekðsçdis Valdis Pavlovskis uzòçmâs Latvijasaizsardzîbas ministra vietnieka pienâkumus, tad man iekrita klçpî vadît Amerikas LatvieðuApvienîbu. Kad 1992. gadâ bija kongress, man bija atlicis tikai viens gads kalpot ALA valdç, jostatûti paredz, ka par septiòiem gadiem ilgâk ALA valdç nevar darboties. Kongresâ mani gan

uzstâdîja kâ kandidâtu priekðsçþa amatam, bet es atteicos. Es turpinâju veikt priekðsçþa vietniekaamatu. Par ALA priekðsçdi ievçlçja Intu Rupneri, un es atkal tiku no vietas izpildîtâja amata vaïâ.

Lîdztekus darbam ar veciem ïaudîm aprûpes birojam bija arî uzticçta stipendiju fondaapsaimniekoðana un stipendiâtu izvçrtçðana. Tas arî bija ïoti interesanti. Tik ïoti daudz latvieðujaunieðu vçlçjâs studçt un iegût akadçmisko izglîtîbu, ka mçs tieðâm ievçrojamas summas pieðíîrâmstipendijâs – gadâ ap 30 000 dolâru. Tas bija ïoti daudz.

Maija Hinkle: Vai stipendijas tika pieðíirtas arî studentiem no Latvijas?

Kârlis Íuzulis: No sâkuma vçl ne. Bet vçlâk, kad Latvija pasludinâja, ka viòa ir neatkarîgavalsts, kad varçja jau to darît un studenti no Latvijas sâka pieprasît stipendijas, tad es vairs nebijustipendiju komisijas priekðsçdçtâjs, jo ALA pârstrukturçðanas procesâ stipendiju fonds tikapieskaitîts Kultûras birojam, kas bija, manuprât, daudz pareizâk. Konstantîns Sventeckis bija ðîbiroja vadîtâjs. Viòa laikâ tika ïoti daudz stipendijas pieðíirtas arî daudziem studentiem no

Latvijas. Tas tâpat iet vçl ðodien.

195

3 BLîdz ar to, ka ALA kongresa delegâti izraudzîja mani par priekðsçþa vietnieku, automâtiski

es kïuvu arî par Pasaules Brîvo latvieðu apvienîbas (PBLA) valdes locekli, kur es darbojos no 1990.

gada lîdz 1994. gadam. Tur iznâca sadarboðanâs ar toreizçjo PBLA priekðsçdi Gunâru Meierovicu.

Atkal iznâca interesanta sagadîðanâs. 1993. gadâ bija 5. Saeimas vçlçðanas, un liela daïa toreizçjie

ðejienes politiskie darbinieki kandidçja uz ðo Saeimu. Tâ kâ ïoti daudzi no viòiem tika arî ievçlçti,

ja nemaldos, no rietumu zemçs dzîvojoðajiem latvieðiem tika ievçlçti 18 deputâti, to starpâ arî

Gunârs Meierovics un Valdis Pavlovskis, tad es atkal kïuvu par PBLA priekðsçþa vietas izpildîtâju.

Tas amats man ilga lîdz 1993. gada beigâm, kad bija jâpârvçl priekðsçdis. Man katrâ ziòâ nebija

nekâdas vçlçðanâs kandidçt uz ðo amatu, jo es domâju, ka es daudz darbu varçju veikt, strâdâjot

kâ valdes loceklis. Vaira Paegle tika ievçlçta par PBLA priekðsçdi 1993. gadâ.

Bet es teikðu tâ, ka tas laiks, darbojoties PBLA un tâpat arî ALA, politiskâ ziòâ tas bija

ârkârtîgi interesants laiks, jo tas bija Latvijas Atmodas laiks, kad Latvija atguva savu neatkarîbu.

Seviðíi daudziem cilvçkiem tâda laime nebija, tieði tanî laikâ bût tanî procesâ iekðâ.

Tâ, piemçram, 1991. gadâ notika pirmâ PBLA sçde Rîgas pilî. Tâ bija plânota, lai tâ notiktu

18. novembra svinîbu laikâ. Tas bija liels piedzîvojums, ka mums tâ sçde notika Rîgas pilî, Baltajâ

zâlç. Tur bija visa toreizçjâ Ministru Padome. Toreiz tâ vçl nesaucâs Ministru kabinets, tâpat kâ

Saeimas vietâ darbojâs Augstâkâ Padome.

Kad visi ðie augstie vîri ieradâs mûsu sçdç, ieskaitot Augstâkâs Padomes Prezidija priekðsçdi

Gorbunova kungu un Ministru prezidentu Godmaòa kungu, tad Latvijâ mans rada gabals –

manas mâsas vîrs – nâca klausîties tâs sçdes un, esot garderobç, nododot savu mçteli, dzirdçjis, ka

garderobisti sarunâjas. Kristîne teikusi savai kollçgai: “Es ðito saprotu. Redz, kâ kungiem jânâk

atskaitîties.” Tagad ir PBLA sçde. “Mûsu kungiem jânâk atskaitîties.” [smejas]

Maija Hinkle: Jâ. Atskaitîties ðitai lielai pasaules organizâcijai.

Kârlis Íuzulis: Vçlâk mans svainis smçjâs. “Jûs neziniet, kâdi jûs varas vîri esat,” viòð teica. [smejas]

Maija Hinkle: Vai viòi arî aktîvi piedalîjâs jeb viòi bija vairâk tâ kâ klausîtâji?

Kârlis Íuzulis: Nç, nç. Visi vadîtâji sniedza savus ziòojumus, ko viòi dara, kâ viòi dara.

Maija Hinkle: Viòi tieðâm atskaitîjâs?

Kârlis Íuzulis: Absolûti jâ. Absolûti. Ârlietu ministrs un kultûras ministrs, izglîtîbas ministrs

un premjers. Tas bija tieðâm iespaidîgi. Tâ bija tâda interesanta lieta. Viss tas laika posms bija tâds –

katra diena nesa kaut ko jaunu.

Es teikðu tâ, ka tauta Latvijâ sagaidîja no ðejienes, no rietumos dzîvojoðiem cilvçkiem, vai nu

viòi strâdâja politikâ vai baznîcâ, vienalga, kur, sagaidîja varbût vairâk, nekâ ðie cilvçki un ðîs

organizâcijas bija spçjîgas dot. Kaut mçs vienmçr runâjâm par to, ka mums vajag Latviju brîvu un

tâ jâdabû brîva, un jâstrâdâ tai lietai, mçs tomçr bijâm ðausmîgi pârsteigti, ka tas notika tik pçkðòi.

Te ir Latvija, lûdzu! Mçs bijâm apjukuði zinâmâ veidâ, jo mçs bijâm teikuði, ka mçs esam gatavi iet ar

plikâm kâjâm uz Latviju, ka tik mçs tiktu atpakaï savâ tçvzemç. Bet, kad nu ðis brîdis bija klât un

mums piedâvâja, lai mçs dodam trîs cilvçkus, kas varçtu strâdât Ministru Padomç, tad mçs varçjâm

dabût tikai vienu cilvçku, un tas bija Valdis Pavlovskis. Viòð bija gatavs atteikties no sava darba

Amerikâ, braukt uz Latviju un sâkt strâdât. Tas pierâdîja, ka ir viegli runât, bet nav tik viegli izdarît.

Man jâsaka, cepuri nost Valdim Pavlovskim, ka viòð tieðâm to darîja. To nevar par zemu novçrtçt.

Vienmçr jau iemeslu var atrast, kamdçï tas tâ notika un ne citâdâk. Cilvçki bija saistîjuðies

daþâdos amatos un daþâdos darbos. Es teikðu tâ, ka trimdas posms bija vienkârði bijis par garu,

lai to lielo degsmi un mîlestîbu uzturçtu. Kad pienâca tas brîdis, ka nu ir, ka mçs varam braukt

atpakaï, daudzi uzreiz teica: “O! Nç. Es nevaru braukt atpakaï, jo man te ir darbs, man te ir bçrni,

man te ir mazbçrni.” Tas viss saprotams.

196

Bet ir daudzi cilvçki, kas ir aizbraukuði atpakaï, kas strâdâ. Man jâsaka ar lielu cieòu, ka taisni

jaunâ paaudze ir tâ, kas to ir izdarîjuði visvairâk. Bûtîbâ tie, kas vçl nebija iesâkuði savu karjeru ðeit. Tie

aizbrauca atpakaï, kâ Vita Tçrauda, Gertnere, Çriks Plato, Mârtiòð Paròickis, te no Vaðingtonas. Ïoti,

ïoti daudzi cilvçki, kas ir atraduði sev tur profesiju. Lielisks piemçrs ir Roberts Grava, kas Latvijas

Bankâ tik ievçrojamu amatu ieòem. Es domâju, ka ir jau, bet varçja bût vairâk, varçja bût vairâk.

Maija Hinkle: Vai jûs domâjat, ka tanî pirmâ momentâ kaut kas tika palaists garâm vai kaut

kas tika sabojâts?

Kârlis Íuzulis: Es domâju, ka pirmâ momentâ tika sabojâts. Bija tas, ka nepiepildîjâs tâs

cerîbas, ko latvieði Latvijâ lika uz tiem latvieðiem, kas atrodas rietumos. Jo tie cerçja, ka tagad,

kad nu ievçlçs Saeimâ tos ârzemju latvieðu deputâtus, nâks atrisinâjums.

Te es gribu pieminçt, ka Igaunijâ, ja nemaldos, tika ievçlçts tikai viens deputâts no ârzemçm

un Lietuvâ – viens jeb neviens. Toties Latvijâ –18, no 100 deputâtiem 18, gandrîz 20%. Bet nelaime

bija tâ, ka, kamçr Latvija nebija neatkarîga un tai nebija savas Saeimas, nebija arî nekâda vajadzîba

sadalîties partijâs. Bet, kad Latvija kïuva neatkarîga un sâka veidoties partijas, tad mçs, trimdas

latvieði, kas attiecîbâ uz Latviju tikko visi bijâm it kâ viena Latvijas trimdas partija, mçs visi bijâm

vienâ partijâ, visi runâjâm vienu valodu, kaut mçs varbût iekðçji domâjâm citâdâk, pçkðòi mums

bija iespçja piedalîties 5–6 partijâs. Un trimdas aktîvie cilvçki, darboòi, tie saskaldîjâs. Zemnieku

savienîbâ bija tik daudz, Kristîgo demokrâtu savienîbâ bija tik, radâs Latvijas ceïð – tur bija tik,

tur bija Latvijas Nacionâlâ neatkarîbas kustîba – tur bija tik. Ðie cilvçki tagad sadalîjâs kâdâs 5

partijâs. Vairs nebija 18 cilvçku, kas varçtu runât ar vienu ideoloìiju, vienâ domâ. Nu katram ir

jârunâ savas partijas interesçs. Un lîdz ar ðo tas lielais bloks, kas varçja tieðâm bût ïoti ievçrojams

Latvijas politiskajâ dzîvç, tas nepiepildîja uz viòu liktâs cerîbas.

Rezultâtâ, vçlot nâkoðo Saeimu, 6. Saeimu, 18 cilvçku vietâ ievçlçja, ja es nemaldos, 6 vai 7.

Tas bija tas rezultâts. Tagad, kad lietas ir notikuðas, ir varbût viegli tâ runât. Es domâju, ka tâs

daþâdâs partijas bûtu varçjuðas izmantot iespçju, ka viòus visus ievçl Saeimâ. Seviðíi tas tika

pierâdîts 6. Saeimâ, kad deputâti staigâja no vienas partijas, no vienas frakcijas uz otru. Arî 5. Saeimâ

ðie 18 varçja izveidot savu frakciju. Tâ bûtu varçjusi spçlçt ievçrojamu lomu Saeimâ. Es domâju,

ka tâ ir viena izdevîba, kas tika palaista garâm, diemþçl.

Maija Hinkle: Vai bija kâds mçìinâjums to darît?

Kârlis Íuzulis: Mçs, PBLA, mçìinâjâm to ârpus Saeimas. PBLA birojâ Rîgâ mçs mçìinâjâm

rîkot katras divas nedçïas sanâksmi, kurâ piedalîjâs visu partiju ârzemju latvieðu deputâti. Tur mçs

debatçjâm par to, kâdâ veidâ Saeimâ mûsu cilvçkiem darboties, cerîbâ, ka ðîs diskusijas savedîs kopâ

un novedîs pie tâ. Bet tas nenotika, un ar 6. Saeimu sanâksmes vairs nenotika. Bet 5. Saeimas laikâ

tâds mçìinâjums bija.

Mçs domâjâm, ka mums jâmçìina dabût, lai viòi neitrâlâ vidç var panâkt kopçju valodu, ka

izveido frakciju, kas var funkcionçt. Bet tas neiznâca. Diemþçl tâ ideja nerealizçjâs. Tas taisni bija

tas laiks, kad es pildîju priekðsçþa vietnieka vietas izpildîtâja amatu.

Maija Hinkle: Kas bija tas, kas to visvairâk mçìinâja iekustinât?

Kârlis Íuzulis: Tieði PBLA, PBLA valde. Tas bija no PBLA valdes dots mâjiens. Mçs lûdzâm:

“Nâciet, un mçs runâsim, vai mçs nevaram kaut ko darît.” Bet mçs izmçìinâjâmies, mums neizdevâs

tas izmçìinâjums. Tie tomçr palika uzticîgi katrs savai partijai. Es domâju, ka tâ ir kïûda. Ar varu

nevar neko uzspiest. Brîvâ sabiedrîbâ ir jâpakïaujas, kâ katrs domâ, tâ ir. Bet es domâju, ka tâ

doma bija ïoti laba. To arî ïoti atbalstîja Latvieðu nacionâlâs apvienîbas Kanâdâ valdes priekðsçdis

Tâlivaldis Kronbergs. Es domâju, ka atbalsts bija arî no Austrâlijas PBLA valdes locekïiem. Bet

tie, kuriem vajadzçja sanâkt kopâ, tie to neizdarîja, un lîdz ar to tas moments tika palaists garâm.

Ar to mums ir jâdzîvo ðodien.

Maija Hinkle: Kâ jûs pats jûtaties, runâjot par atgrieðanos vai neatgrieðanos Latvijâ uz dzîvi?

197

Kârlis Íuzulis: Es personîgi pats esmu arî tâds, kas dzîvo divâs vietâs, bet es jûtos vairâk

mâjâs Latvijâ nekâ ðeit. Tur es kaut kâ jûtos vairâk mâjâs. Paðlaik es ar vienu kâju dzîvoju Latvijâ –

tur man ir dzîvoklis, un arî man ðeit ir dzîvoklis. Bet pienâks laiks, kad man bûs jâizðíiras, vai mçs

esam tur vai te, jo vienkârði gadi to prasîs. Jau tagad tâ braukâðana jau vairs neiet. Tâ ka es

domâju, ka droði vien tâ palikðana bûs tanî pusç, jo tur ir mûsu saknes un tur ir mûsu radi, un tur

ir mûsu mâjas. Diemþçl tâ ir tâ sajûta. Bet es domâju tâ: kamçr mçs varam braukât, tad

pensionâriem tâ ir interesantâkâ dzîve, es teikðu. Vienu laiku dzîvo tur, otru laiku – ðeit.

Bet nu, atgrieþoties pie PBLA, ar PBLA ir saistîts arî Latvijas Brîvîbas fonds, jo PBLA valde

ir arî Brîvîbas fonda padome. Es domâju, ka arî ðis fonds ir ïoti daudz darîjis Latvijas atkopðanâs

procesâ. Piemçram, es atceros, ka sçdç, kas notika Rîgas pilî 91. gadâ, nolçma pieðíirt pusmiljonu

dolâru daþâdiem projektiem Latvijâ. Uz tiem pieteicâs pâri par 250 iesniegumu, ja es nemaldos,

kâdu 3–4 miljonu dolâru apmçrâ. Mçs varçjâm pieðíirt pusmiljonu. Tâ tas ir gâjis, tikai ne vairs

ar tik lielâm summâm. Tie bija pieðíîrumi, kas nebija nevienam vairs jâatmaksâ.

Bet, ejot tâlâk un redzot, kâ tas palîdzîbas darbs funkcionç Latvijâ, mçs konstatçjâm, ka

lietderîgâk ir viòiem palîdzçt ar aizdevumiem – vai nu pilnîgi bez procentiem, kad jâatmaksâ

tikai aizdotâ summa, vai ar pavisam niecîgiem procentiem. Ðî sistçma turpinâs visus ðos gadus, ar

summâm, kâ nu kuru gadu. Tâ kâ ðîs summas tiek atmaksâtas atpakaï, tad kapitâls palielinâs un

arvien vairâk var palîdzçt. Tâdâ veidâ ðejienes Brîvîbas fonds var veikt tieðâm ïoti svçtîgu darbu.

Es, piemçram, atceros, ka Smiltenes Sarkanâ Krusta slimnîcai bija vajadzîga nauda, lai viòa

varçtu iegâdâties visâdas diagnostikas aparatûras. Tika aizdots, ja es nemaldos, kâdi 40 000 dolâri uz

5 gadiem. Viòi to ir atmaksâjuði, viòi ir dabûjuði savas aparatûras, un PBLA ir paveicis svçtîgu darbu.

Es domâju, ka ðîs organizâcijas vairâk vai mazâk ir tieðâm par lielu, lielu svçtîbu bijuðas Latvijai.

Maija Hinkle: Bet vai Latvijâ tauta to arî zin un prot novçrtçt?

Kârlis Íuzulis: Zin, jâ. Es domâju, ka zin un to novçrtç. Ziniet, ir tâdi uzplûdi un atplûdi.

Bija tâds posms, kad bija milzîgas cerîbas un mçs bijâm milzîgâ cieòâ Latvijâ – visi tie, kas ðeit

dzîvoja un kas brauca. Tas bija tâ, nu, nav ko runât.

Un tad pçkðòi kaut kas notika. Es domâju, ka taisni tas bija, ka tâs politiskâs intrigas un visa

tâ birokrâtija, ka to nevarçja apkarot. Kad tie 18 Saeimas deputâti bûtîbâ nedeva to, ko no

viòiem sagaidîja, tad lîdz ar to tâ sajûsma par ðejienes latvieðiem pazuda: “Jûs jau nekâ nedarât,

tâpat kâ ðejienieði.” No tâda posma, kad tâ doma bija, lai likvidçtu to “mçs un jûs”, tomçr nav

izdevies to likvidçt. Arvien tas pastâv – “mçs un jûs”. Patreiz varbût atkal tas sâk pazust, bet vienu

brîdi tas bija diezgan asi izjûtams – “Ko nu jûs!” Un “mçs”.

Otrs, ko es esmu konstatçjis, ir, ka Latvijâ bija: “Mçs paði zinâm, kâ to darît. Nejaucieties mûsu

lietâs iekðâ.” Es nezinu, kamdçï tas tâ bija. Mçs nedomâjâm sliktu, mçs gribçjâm labu, bet viòi kaut

kâdâ veidâ, it kâ aizstâvçdamies: “Nu, jâ. Bet mums jau nav tâdas rocîbas kâ jums. Mçs darâm to, ko

varam izdarît ar saviem lîdzekïiem un savu darbu.” Es domâju, tâ bija tâda bçrniðíîga nostâja, jo

neviens tur negribçja un negâja, un nedomâja kâdam darbu òemt nost vai kaut kâdu pozîciju.

Kaut ðodien seviðíi jaunâs paaudzes vidû jau ir ðis sacensîbas moments, ka lai labie darbi

neaiziet tiem, kas atbrauc no ðejienes, no Amerikas vai no Austrâlijas, vai no Vâcijas, vai Anglijas.

Tagad ir jaunâ paaudze, kas gandrîz 10 gadus ir dzîvojusi neatkarîgâ valstî un kam ir bijusi iespçja

attiecîgi izglîtoties un arî ârzemçs iegût izglîtîbu. Viòi ir spçjîgi paði veikt daudzus darbus, un viòi

negribçtu, ka viòiem tâs pozîcijas it kâ atòemtu kâds, kas ir atbraucis no rietumiem. Tas ir

saprotami, es to pilnîgi saprotu.

Bet tie, kas brauc tagad, tâdi, kâ es esmu, kas ir pensionâri, no tiem nav vairs jâbaidâs, jo tie

nevienam neko nost neòems un tie vienîgi var palîdzçt Latvijas saimniecîbai atkopties, tur dzîvojot

un tçrçjoties. Tâds tas stâvoklis diemþçl ir, un tur nekâ nevar darît.

198

Maija Hinkle: Vai jûs varat arî Latvijas valdîbâ saskatît pretestîbu pret idejâm no rietumiem?

Un es nedomâju tikai saimnieciskâ ziòâ, bet arî kultûras ziòâ un jebkur.

Kârlis Íuzulis: Es domâju, ka kultûras ziòâ faktiski tas stâvoklis ir vislabâkais. Cik es tagad

vçroju, tur nav tâda greizsirdîba, ka tas ir viens lauks, kur norit ïoti cieða un laba sadarboðanâs

starp latvieðiem Latvijâ un latvieðiem ðeit. Tur tâ lieta ir, manuprât, uz pareizâm sliedçm.

Kur var vçlçties noteikti daudz labâku sadarbîbu, ir tieði politiskâ laukâ, politiskâ darbâ,

kur viens otrs no ðejienieðiem varçtu pienest kaut ko vçrtîgu. Tur tâs idejas netiek tik labi uzòemtas.

Kad ievçlçja Saeimu un bija jaunais Ministru kabinets, es domâju, ka nu mums jâpanâk cieðâka

sadarbîba starp Latvijas valdîbu un PBLA valdi. Tâ kâ tas bija mans uzdevums, es tikos ar Ministru

prezidentu Birkavu, un mçs runâjâm par veidiem, kâ PBLA un vispâr latvieðu organizâcijas rietumvalstîs

varçtu cieðâk sadarboties ar Latvijas valdîbu. Mçs gribçjâm, lai valdîba izraudzîtu vienu sakaru personu,

lai mçs zinâtu, ar ko vienmçr varam bût kontaktâ. Mums, no rietumiem, valdîbâ tomçr bija Gunârs

Meierovics, bija Oïìerts Pavlovskis, bija Jânis Ritenis, Brûveris vienu laiku. Bet tas nekad netika. Teica

gan, ka viòi to apsvçrs, izraudzîs un mums paziòos, kura bûs sakaru persona, bet nekad tas netika

izdarîts. Es, tiekoties ar ârlietu ministru Andrejevu, vçl atkârtoju to iespçju, ka tas mums ïoti palîdzçtu

sasaistîties cieðâk, bet arî tas tâpat palika, jo Andrejevs arî aizgâja no ârlietu ministra amata, bija spiests

aiziet. Kad nâca Vaira Paegle kâ PBLA priekðsçde, viòa arî mçìinâja turpinât ðo paðu tçmu par

sakarpersonas izraudzîðanu valdîbâ, bet tas arî nerealizçjâs. Acîmredzot tur bija tomçr tâda iekðçja

pretestîba, ka kâdas mums ir attiecîbas, tâdas ir, un tâ lai tas paliek.

Maija Hinkle: Ko jûs pats tagad darât politikâ? Vai jums ir kâda loma politiskâ Latvijâ?

Kârlis Íuzulis: Es tur darbojos vçl kâdu brîdi Daugavas Vanagu Centrâlâs valdes

pârstâvniecîbâ vienkârði tâpat ar kâdu padomu, bet es neesmu nekur vairs saistîjies.

Pçc tam kad es aizgâju no PBLA valdes darba, tad es vçl strâdâju par palîgu ministram

Gunâram Meierovicam, kad viòð bija Ârlietu ministrijâ ministrs Baltijas valstu un Ziemeïvalstu

sadarbîbai. Es tur darbojos 1994. un 1995. gadâ par viòa preses lietu kârtotâju viòa vadîtâ nozarç.

Tas atkal bija tâds ïoti, ïoti interesants posms, jo tas bija saistîts ar Baltijas valstu un Ziemeïvalstu

sadarbîbas izveidoðanu. Jâsaka, ka tas tâ skaisti kulminçjâs, kad 1995. gada vasarâ notika pirmie

Baltijas un Ziemeïvalstu Dziesmu svçtki Rîgâ, Latvijâ, kas bija pirmais gadîjums, kas pulcçja

laikam kâdus 7000 dziedâtâjus no trim Baltijas valstîm, no Dânijas, no Norvçìijas, no Zviedrijas,

no Somijas un no Islandes. Nâkoðie svçtki notika Visbijâ, un ðovasar viòi notika Norvçìijâ. Tie

turpinâsies riòía kârtîbâ. Svçtki bûs vçl Dânijâ, Zviedrijâ un Somijâ un tad nâks atpakaï uz

Baltijas valstîm.

Maija Hinkle: Vai tas bija tieði jûsu birojs, kas to noorganizçja?

Kârlis Íuzulis: Jâ, tas notika sadarbîbâ ar Kultûras ministriju. Bet Gunâra Meierovica

vadîtâ ministrija bûtîbâ koordinçja to sadarbîbu. Oïìerts Pavlovskis bija ministrs Eiropas lietâs,

bet Gunârs Meierovics bija tieði pa Ziemeïreìionu. Viòa tçvs jau bija ïoti aktîvs Baltijas valstu

sadarbîbas izveidoðanâ, bûdams pirmais ârlietu ministrs Latvijas valdîbâ, un Gunârs bûtîbâ to

domu turpinâja. Jâsaka, ka ar ïoti labiem panâkumiem. Diemþçl, kad atkal mainîjâs valdîba, kad

ievçlçja 6. Saeimu, nâca jauni deputâti, jauna valdîba, un tie vairs nepiegrieza tik lielu vçrîbu ðai

sadarbîbai. Atkal tâ vienotîbas lieta ir drusku atkritusi, bet viòa nav pajukusi. Paldies Dievam!

Bet es domâju, ka visas trîs baltieðu valstis ir vienâdas ðinî punktâ. Viòi nevar saprast, ka

pasaulç Baltijas valstis ir tâs, par ko runâ. Te neviens neteiks – Latvija, Lietuva vai Igaunija, bet

“Baltic”, Baltijas apgabals. Nav jau jâzaudç neatkarîba, bet es domâju, ka tâs attiecîbas varçja

bût daudz, daudz tuvâkas un cieðâkas.

Maija Hinkle: Varbût ir jâizbauda pilnîgâ neatkarîba, un tad atkal var sâkt sadarboties. Tas

ir tâpat, kâ bçrns mâcâs staigât.

199

Kârlis Íuzulis: Var bût, var bût, ka tas ir tâ. Nu, tas bûs par tâm manâm darboðanâm politikâ.

Tad atliek vçl viens lauks – mana darboðanâs un þurnâlista karjera Amerikas Balsî, kas ir

mans ilgâkais mûþa darba lauks, kur es sâku strâdât 1956. gadâ Latvieðu nodaïâ. Arî tas bija savâ

ziòâ ïoti interesants laiks, jo tieði tanî laikâ notika Ungârijas cîòa par savu brîvîbu, kura tika

smagi apspiesta. Es atceros, ka mums vçl deva speciâlus raidîjumus ik pa tâdiem îsiem gabaliòiem –

ik pa 10 minûtçm, lai mçs varçtu ïoti bieþi ziòot par pçdîgo attîstîbu. Es ïoti labi atceros, ka mçs

bijâm studijâ, kad ungâru pretestîba tika likvidçta, apspiesta. Pulkstenis bija laikam 4.00 no rîta,

kad mçs raidîjâm uz Latviju un teicâm, ka ir Ungârijâ cauri, ka sacelðanâs ir apspiesta. Bija tâda

drûma, drûma, bçdîga sajûta.

Tas arî bija tâds bagâts posms dzîvç, jo pa vakariem varçju iet universitâtç.

4 AAmerikas Balss rîkoja kursus pie Dþordþa Vaðingtona universitâtes, kur mçs varçjâm

paplaðinât savas zinâðanas gan politiskâ, gan tîri þurnâlistiskâ jomâ, jo man paðam tas bija pilnîgi

jauns darba lauks. Es nekad savâ mûþâ nebiju domâjis, ka es kïûðu par þurnâlistu. Bet nu tâ tas

dzîvç ir, vienmçr notiek tâdas neparedzçtas lietas. [smejas]

Un man jâsaka, ka tas bija viens jauks un skaists posms. Tieði ðinî politiski sareþìîtâ laikâ

strâdât tanî jomâ un tanî iestâdç – es to vienmçr atceros kâ tâdu lielu, lielu privilçìiju, ka mums,

tikai 10 cilvçkiem, kas bijâm Amerikas Balss darbinieki, bija iespçja diendienâ runât uz tautu

Latvijâ un stâstît, kas notiek visâ pasaulç un ko visa pasaule domâ par to sistçmu, kurâ viòi dzîvo.

Tas bija vienmçr pârdzîvojums.

Nekad jau nedrîkstçja ielikt iekðâ savu emocionâlo izjûtu. Tas bija pamatîgs noteikums, ka ir

jâsniedz ziòa kâ ziòa – “Tas ir ðodien noticis, un tâ tam ir jâbût.” Tur nedrîkst nekâdas emocijas

nâkt lîdzi, nedrîkst parâdît: “Vai, cik es esmu priecîgs, ka tagad krieviem ir slikti gâjis.”

Tas darba posms deva seviðíu iespçju satikties ar ârkârtîgi plaðu latvieðu sabiedrîbu Amerikâ,

braucot uz latvieðu kolonijâm, veidojot reportâþas un intervçjot cilvçkus no daþâdâm dzîves

nozarçm, kas tika izmantotas raidîjumos. Visur, kur kaut kas notika, kur bija kâdas lielâkas

izdarîbas – vai tie bija Dziesmu svçtki, vai kâdi kongresi, tur visur mûsu cilvçki bija klât.

Man laimçjâs, ka, sâkot ar 60. gadu beigâm, mana galvenâ reportâþu sagatavoðana bija

trimdas sabiedrîbas notikumu jomâ, jo es skaitîjos Latvieðu nodaïas raidîjumu reþisors. Man bija

jâgâdâ, lai raidîjums skançtu un bûtu interesants. Mçs esam bijuði klât visos Dziesmu svçtkos, un

ir dots milzîgi daudz reportâþu.

Bija interesanti, kad es pirmo reizi aizbraucu uz Latviju 1989. gadâ, pçc tam, kad es biju

aizgâjis pensijâ. Mums apmeðanâs bija viesnîcâ “Latvija”. Man bija sarunâts aizbraukt ciemos pie

rakstnieces Mâras Zâlîtes, kas ir mums ieprecçts rada gabals, jo viòa ir noprecçjusi manu brâlçnu

otrâ pakâpç, ko es arî nezinâju. Viòa saucâs Mâra Zâlîte–Íuzule. Bet tas nu tâ, starp citu.

Bet nu tagad mçs iekâpjam taksometrâ pie viesnîcas un braucam pie viòas. Mûsu taksometra

ðoferis saka: “Jûs ârkârtîgi labi latviski runâjiet.”

Es teicu: “Kas tur par brînumu. Vai jûs Amerikas Balsi arî kâdreiz klausâties?”

Viòð teica: “Kas tad Latvijâ Amerikas balsi neklausâs?”

Es teicu: “Nu, es esmu Kârlis Smiltnieks.”

“Kârlis Smiltnieks!” [izsauciens] viòð teica.

Es teicu: “Jâ.” [smejas] Tas man bija patîkams pârsteigums, ka es nebiju tukðs vârds. Kârlis

Smiltnieks bija mans vârds, ar kuru es runâju radio raidîjumos uz Latviju.

Mana darboðanâs Latvieðu nodaïâ ilga lîdz 1982. gadam kâ Latvieðu nodaïas raidîjumu

reþisoram, reportierim un rakstîtâjam. Tad 1982. gadâ mani iecçla par Amerikas Balss Eiropas

200

nodaïas “executive producer”, ko laikam varçtu tulkot par Eiropas nodaïas galveno reþisoru. Tas bija

atkal viens jauns, tîri administratîvs darbs. Mans uzdevums bija arî novçrtçt raidîjumu kvalitâti visâs

15 Eiropas nodaïâs un sekot, kâ ðie raidîjumi tiek veidoti. Tas jau bija tâds diezgan saspringts darbs, jo

tur bija 15 daþâdas valodas un 250 darbinieki. Tas bija diezgan interesants laiks. Tur es nostrâdâju lîdz

savai aizieðanai pensijâ, lîdz 1988. gadam, kad es biju Amerikas Balsî nokalpojis 32 gadus.

Aizieðana pensijâ man deva atkal brîvas rokas darboties Amerikas Latvieðu apvienîbâ un PBLA.

Vienmçr ir sanâcis tâ, ka, tikko ir atbrîvojuðâs saistîbas ar vienu darbu, tad atkal tûlît nâkuðas vietâ

jaunas. Tamdçï es tagad ïoti izbaudu to, ka es esmu pilnîgi brîvs, man vairs nav nekur nekâdu darîðanu.

Maija Hinkle: Vai Amerikas Balsî manîja arî Gorbaèova ieraðanâs laiku?

Kârlis Íuzulis: Jâ, jâ. Ne tikai ar Gorbaèovu, bet, piemçram, kad nâca Hruðèovs pie varas,

utt. Vispâr aukstâ kara attiecîbas starp Ameriku un PSRS kâ barometrs parâdîjâs arî raidîjumos.

Ja attiecîbas saasinâjâs, raidîjumi palika daudz stingrâki, daudz asâki. Tikko tâs attiecîbas kïuva

maigâkas, arî tâ valoda raidîjumos nebija vairâk tik asa.

Bet nekad tas nebija kâ priekðraksts jeb cenzûra. Daþi varbût sacîja, ka jûs neko nevariet

raidît un ziòot, un stâstît. Tas neatbilst patiesîbai. Ar to materiâlu, ko mçs vâcâm un darîjâm, mçs

varçjâm ïoti brîvi rîkoties un raidît. Bija zinâmas politiskâs vadlînijas, kuras katrâ zemç bija

jâievçro, un bija lietas, kas mums bija noteikti jâraida, teiksim, katru dienu bija zinâmas ziòas,

kuras bija noteikti jâraida uz zinâmu pasaules apgabalu. Baltijas zemçm bija savas, Padomju

Savienîbai bija savas un Austrumeiropai kâ tâdai bija savas, utt.. Tanî ziòâ bija. Bet tas, es saku,

ïoti, ïoti atspoguïojâs, kâda bija politiskâ atmosfçra, tâdi bija raidîjumi.

Maija Hinkle: Kâ ar Amerikas valdîbas maiòâm, ja nâca demokrâti vai republikâòi?

Kârlis Íuzulis: Uz raidîjumu tas neatstâja nekâdu iespaidu, jo pamatâ vienmçr bija princips –

preses brîvîba ir preses brîvîba.

Piemçram, mûsu Amerikas Balss direktors bija Dþons Èanselers (John Chancelor), kas taèu

ir slavenais “ankormens” (“anchorman”) no NBC. Arî Dþons Deivijs bija. Tie taèu neïausies sev

mçìinât uzfrizçt kaut ko tâdu. Tâ bija Amerikas Balss raidîjumiem tâ laime.

Bez tam noteikums bija, ka nedrîkst nevienu ziòu laist gaisâ, kas nenâk no diviem avotiem vai no

divâm ziòu aìentûrâm, t.i., no diviem tâdiem avotiem, kam ir stingra, pierâdîta ticamîba. Nevienu.

Jâsaka, ka Amerikas Balss bûtîbâ ïoti, ïoti reti kïûdîjâs. Visos tajos gados, kopð es strâdâju, varbût uz

vienas rokas pirkstiem var saskaitît tos gadîjumus, kad bija palaista çterî kaut kâda nepatiesîba.

Latvieðu nodaïâ, es atceros, ka viena ziòa pagâja gaisâ, ka komponists Graubiòð ir miris, kad

viòð vçl arvien bija dzîvs. Tas notika, pateicoties nepârbaudîtai informâcijai, kas pienâca no

Stokholmas: “Graubiòð miris.” Mçs ar’ pûðam gaisâ: “Graubiòð miris.” Graubiòð dzîvo kâ ercens

pa Latviju. Tâ bija liela mâcîba. Nu tâ, es domâju, ka es esmu savu dzîves stâstu izstâstîjis.

Maija Hinkle: Ko jûs domâjat par presi un radio tagad Latvijâ? Vai jums paðam ir kaut kâdi

sakari ar viòiem vai sadarboðanâs ar viòiem?

Kârlis Íuzulis: Teiksim, man ar preses cilvçkiem nav tik daudz sakaru kâ ar Latvijas

politiskajiem darbiniekiem, seviðíi ar tiem, ko es iepazinu, kamçr es darbojos PBLA valdç. Es

regulâri piedalîjos, gâju uz un sekoju Saeimas sçdçm, lai redzçtu, kas tur notiek. Tâdçï man daïa

politisko darbinieku ir tomçr pazîstami, un mçs ne jau bieþi, bet ðad tad, kad mçs satiekamies, tad

ir tâ patîkami aprunâties. Tas sâkâs jau Augstâkâs Padomes laikâ un turpinâjâs Saeimas laikâ.

Es atceros, piemçram, ka tad, kad Pavlovskis kïuva par aizsardzîbas ministra vietnieku un

man bija jâturpina vadît Amerikas Latvieðu apvienîbu, tad 41. ALA kongresâ tika uzaicinâts

Augstâkâs Padomes priekðsçdçtâjs Anatolijs Gorbunovs kâ viesis. Tas bija liels satraukums ðeit,

Amerikâ, ka nu aicina komunistus uz kongresu! Bet es domâju, ka tas bija ïoti vçrtîgs notikums,

jo ðeit bija iespçja mûsu cilvçkiem bût tieðâ kontaktâ ar cilvçku, kas bija tanî brîdî Latvijas augstâkâ

201

amatpersona, un prasît viòam ðeit, brîvâ sabiedrîbâ, brîvâ zemç, visus jautâjumus, ko vien katrs

iedomâjâs un ko gribçja. Tas arî notika.

Kongress notika Mineapolç, un ðinî kongresâ Anatolijs Gorbunovs gandrîz divas stundas

atbildçja uz delegâtu jautâjumiem. Es domâju, ka tâ bija visvçrtîgâkâ lieta kongresa norisç, jo

cilvçki bija visu kaut ko iedomâjuðies. Viòam tieðâm tika prasîts: “Kamdçï jûs teicât tâ un kamdçï

jûs teicât tâ? Kamdçï jûs darîjât tâ?” Man jâsaka, ka viòð nekur neizvairîjâs no atbildes. Viòð

katram jautâjumam atbildçja bez kâda naida, bez kâda saðutuma. Viòð paskaidroja, kamdçï viòð

tanî brîdî ir darîjis tâ un nevis citâdâk. Nekad jûs nevarat apmierinât visus 100%, bet es domâju,

viòð ar savâm atbildçm vismaz 80, ja ne vairâk, procentus delegâtu absolûti apmierinâja. Tie

saprata situâciju, kâdâ bija jâdarbojas tanî laikâ, un kamdçï tas tika darîts tâ un ne citâdâk. Es

domâju, ka ðî Gorbunova uzstâðanâs palîdzçja rast tâlâkus kontaktus.

Man ar vairâkiem þurnâlistiem arî ir kontakts. Starp tiem ir Dimants, kas pâròçma vadîbu

Eiropas kustîbâ Latvijâ no Gunâra Meierovica, kad tas vairâk negribçja tâlâk vadît.

Par Latvijas presi un Latvijas TV un radio man ir savi ieskati un uzskati. Attiecîbâ uz presi

mani ârkârtîgi traucç tas, cik ðausmîgi piesâròota ir latvieðu valoda. Tas ir briesmîgi, briesmîgi,

briesmîgi. Kur agrâk funkcionçja un parâdîjâs krievu vârdi, tagad parâdâs anglicismi. Tas ir

noþçlojami. Mçs paði savu valodu neprotam cienît. Un kamdçï? Ar to mçs nepaliekam ne gudrâki,

ne inteliìentâki, nekas. Izskatâs tâ, it kâ viòð domâ: “O! Mçs zinâm to.” Kam tas ir vajadzîgs? Tas

izskatâs tik bçdîgi.

Tâpat ir arî televîzijâ. Tur tagad nâk pilnîgi jauna paaudze, kas vai nu ir tikko beiguði studijas,

vai vçl nemaz nav beiguði, un viòi ir kaut kâ iekïuvuði tur iekðâ. Viòiem vienkârði nav pieredzes,

viòiem nav prakses, viòi izklausâs ïoti diletantiski. Visi tie jautâjumi, kad viòi intervijas taisa! Ne

visi ir tâdi. Ir þurnâlisti, kas ir ïoti labi. Bet taisni tâ jaunâ paaudze ir visdiletantiskâkâ.

Es brînos, ka viòi ir tâdi, jo ðodien ir iespçja redzçt Latvijas televîzijâ visus rietumu raidîjumus.

Visu tur var redzçt – kâ tiek intervçti, kâ tiek reportâþas taisîtas. Ja kaut mazdrusciò òemtu no tâ,

paskatîtos, kâ vajag darît. Nç.

Tâ ir tâ lieta, ko jau es jums teicu, ka “mçs paði zinâm, kâ to darît”. Þurnalistika, radio un TV

reportâþa ir lieta, kas ir jâmâcâs, jâmâcâs, visu mûþu ir jâmâcâs. To saka ðejienes þurnâlisti. To neviens

ðeit nekautrçjâs teikt, ka ir jâmâcâs. Tad vienmçr kaut kâda notîte nâk no jauna klât. Bet Latvijâ – nç,

tâ kâ tas bûtu tâds ðtamps, ðitâ te formula, un pçc tâs es eju. Tas tik ðausmîgi beigâs sâk traucçt.

Tâda lieta kâ runas mâksla. Ja tu esi, kâ viòi saka, diktors – es nezinu, kamdçï tâds vârds

izvçlçts, tas arî man ðausmîgi grieþ ausîs – tad taèu tas pirmais noteikums ir runas mâksla. Jo tâ ir

tâ, kas ir, lai to cilvçku piesaistîtu, lai cilvçka uzmanîbu piesaistîtu tam, ko tu saki. Nç, kaut ko

bubina zem deguna – galotnes tiek norîtas, utt. Tâ ir tik vienkârða lieta – apgût runas mâkslu.

Nekas nav vienkârðâk.

Maija Hinkle: Vai jums neprasâs aiziet uz Latvijas Universitâti un parunâties ar þurnâlistikas

pasniedzçjiem par jûsu pieredzi un atzinumiem?

Kârlis Íuzulis: Tad, kad es sâku braukt uz Latviju, man pirmo reizi bija tikðanâs ar Andreju

Krastiòu, kas bija Augstâkâs Padomes priekðsçdçtâja vietnieks.

Es viòam teicu: “Andrej! Ðitâ lieta ir galîgi ðíçrsâm pie jums.”

Viòam tanî laikâ, kad Birkavs aizgâja no premjera amata, bija piedâvâts sastâdît valdîbu

(bet viòam to valdîbu neapstiprinâja). Viòð man teica: “Tikko man valdîba bûs sastâdîta, tad tu

nâksi. Òem un iemâci, kâ runât.”

Bet es toreiz atrunâjos: “Lai nu paliek.” Ja es bûtu 10 gadu jaunâks, tad es labprât ietu un to

darîtu, bet es ðodien vairs negribu, jo es zinu, cik tam ir ïoti liela pretestîba. Priekð kam man sevi

kreòíçt, nervozçt un erroties. Gan jau ar laiku tas nokârtosies.

202

Bet man ir þçl, jo tâ ir lieta, ko ir tik vienkârði izdarît. Viòiem taèu ir teâtra skola, utt., kur

taèu runas mâkslu mâca. Aizsûtîtu tos runâtâjus uz turieni, ar vienu kursu pietiktu.

Ko mçs darîjâm Amerikas Balsî, kad es biju Eiropas nodaïas “prodûcers” (producer), – mçs

rîkojâm seminârus, kur mçs apmâcîjâm, kâ runât, kâ gatavot intervijas, kâ reportâþas gatavot.

Nâca iekðâ jauni, viòiem bija jâiziet tam cauri. To paðu vajadzçja Latvijâ darît.

Maija Hinkle: Vai tie seminâri un treniòð bija visai Amerikas Balsij jeb Latvieðu nodaïai? Vai

tas bija katrai nodaïai atseviðíi?

Kârlis Íuzulis: Katrai nodaïai atseviðíi nebija, bet bija visai Eiropas nodaïai (“European Divi-sion”), kura raidîja 15 valodâs un kas sastâvçja no 15 nodaïâm. Tas mums bija regulâri. Bija cilvçks,

kas mâcîja, kâ runât, kâ sagatavot intervijas utt. Kaut gan jaunie darbinieki bija pieòemti darbâ ar

zinâðanâm, tomçr bija jâpapildina. Tas pats bûtu bijis vajadzîgs Latvijâ. Tas daudz, daudz palîdzçtu

kvalitatîvi un klausîtâjiem bûtu visa tâ lieta baudâmâka. Bet nu gan jau tâs lietas nokârtosies.

Maija Hinkle: Man vçl ir jautâjums par ðo paðu tçmu. jûs sacîjât, ka Latvijâ ir manâma pretestîba

pret idejâm no rietumiem un ka jûs negribat nervus bojât. Vai jums paðam ir kâda ne tik laba pieredze?

Kârlis Íuzulis: Nç, man nav. Es esmu tikai to vçrojis no malas. Man nav. Nç, man nav. No

sâkuma mani ârkârtîgi kaitinâja tâ nevçrîba, kas bija veikalos, bet tas jau tagad arî ir pazudis.

Maija Hinkle: Mçs ïoti daudz esam runâjuði par to, kâdas jums paðam personîgi un kâdas

mûsu trimdas sabiedrîbai ir attiecîbas ar Latviju. Kâ jûs raksturotu latvieðu tautu? Kas latvieðu

tautai ir tâds bûtisks? Kâdas garîgâs vçrtîbas raksturo latvieðu tautu? Un kâdas ir jûsu paða garîgâs

vçrtîbas, pie kurâm jûs esat turçjies? Kas jums liekas svarîgs?

Kârlis Íuzulis: Es domâju bûtîbâ, ka latvieðu cilvçks, latvieðu tauta vairumâ ir ïoti sîksta,

daþâdos apstâkïos ïoti izturîga tauta. Ir tâds teiciens: “Kaíi met, kâ gribi, viòð vienmçr kritîs uz

kâjâm.” Un man jâsaka tâ, ka liela daïa latvieðu ir tâdi paði, ka viòi spçj kaut kâdâ veidâ izkulties

cauri daþâdâm situâcijâm. To pierâdîja jau tâ tautas daïa, kas aizgâja trimdâ, ar to, ko viòi ir savâ

dzîvoðanas laikâ sveðumâ sasnieguði. Lai varçtu tikt uz priekðu, iebraucot sveðos apstâkïos, latvieðu

cilvçks ir spçjis pârorientçties, lîdz kamçr apstâkïi viòam ir devuði iespçju tikt tur, kur viòð ir

vçlçjies savâ dzîvç tikt, vai izvçlçjies jaunu profesiju utt. Es domâju, ka tas ir viens tâds diezgan

uzskatâms pierâdîjums, ka latvieði ir izturîgi un elastîgi, piemçroties daþâdiem apstâkïiem.

Attiecîbâ uz tautu Latvijâ es teikðu, ka tur varçtu attiecinât to paðu, jo, kâ gan citâdâk latvieði

bûtu izturçjuði ðos 50 gadus, dzîvojot zem okupâcijas varas, dzîvojot apspiestîbâ, ja viòiem nebûtu

ðîs maòas bût elastîgiem, vienâ otrâ reizç piemçrojoties apstâkïiem, vienkârði tamdçï, ka citu iespçju

nav. Vai nu tu turpini dzîvot jeb tev ir jânoslçdz rçíini ar dzîvi. Es domâju, ka ðajos apstâkïos bûs

daudzi tâdi, kas izvçlçsies piemçroties, lai izdzîvotu un varbût lai sava ìimene varçtu izdzîvot.

Viena lieta, ko, man ðíiet, varçtu uzskatît par negatîvu lietu, ir tâ, ka daudziem no mums,

tas ir, tiem latvieðiem, kas atrodas Latvijâ, ka tiem ir kaut kâdâ veidâ radusies mazvçrtîbas sajûta.

To mçìina noslçpt varbût ar tâdu bravûru, bet man ir tâds iespaids.

Otrs, kas man, es teikðu, dikti, dikti íeras pie dûðas, ir tas, ka, esot Latvijâ, kas ir latvieðu

zeme, kur latvieðu valoda ir valsts valoda, tur dzîvo iebraucçji, kas ir Latvijâ pavadîjuði daudzus,

daudzus gadus un gadu desmitus, varbût tur ir dzimuði un izauguði, un, ja ðie cilvçki sadraudzç-

juðies ar latvieðiem un tagad ðie cilvçki sanâk tâdâ draudzîgâ barâ, ja tur bûs viens no tiem, kas

runâs ðo sveðo valodu, pieòemsim, ðinî gadîjumâ tâ ir krievu valoda, tad visi tie latvieði, kas ir tanî

telpâ, visi sâk runât krievu valodâ. Vairâkkârt Latvijâ, tiekoties ðâdâs sanâkðanâs, es esmu bijis

par to ïoti, ïoti pârsteigts. Starp citu, arî tie cilvçki jeb tas cilvçks, kas tur ir, saprot latviski. Viòð

varbût nerunâ gramatiski pareizi, bet viòð saprot. Nç, bet visi latvieði uzreiz pâriet uz krievu

valodu. Es personîgi krievu valodu nesaprotu, un es uzreiz personîgi jûtos pilnîgi ârâ izstumts. Es

saprastu, ja tas cilvçks bûtu atbraucis no sveðzemes, no Krievijas. Ja viens amerikânis bûtu

aizbraucis uz Latviju un viòð neprastu un nesaprastu latvieðu valodu, un ja mçs, pârçjie, prastu

203

angliski, un ja mçs gribçtu parâdît viòam laipnîbu, tad mçs mçìinâtu kaut kâdâ veidâ uzòemt

sakarus. To es saprastu. Bet ðinî gadîjumâ, es domâju, ka, ja tas tâ turpinâsies, mçs nekad nevarçsim

panâkt, ka latvieðu valoda ir îsta valsts valoda. Ja mçs paði, katrs latvietis, nepastâvçsim uz to, ka,

ja tu gribi ar mums draudzçties un sarunâties, nu, lûdzu, runâ mûsu valodu. Nu labi, ja tu

neproti, tad iemâcies. Tas ir tas mînuss mûsu piemçroðanâs mâkai. Tâ ir mûsu piemçroðanâs gan

uz vienu, gan uz otru pusi.

Es saprotu, ka Amerikâ, jeb Vâcijâ, jeb Anglijâ, utt., kur mçs dzîvojam un kur mums visiem

ir jâzina valsts valoda, ja pie mums atnâk kâds cilvçks, kas runâ tikai angliski, protams, tad mums

arî ir jârunâ angliski, jo tâ ir valsts valoda. Mçs savâ starpâ, latvieði, tiekoties, varam runât

latviski, bet, ja mûsu vidû ir viens cilvçks, kas runâ citu valodu, un ja mçs viòu esam aicinâjuði, tad

mums jâmçìina bût pieklâjîgiem, lai viòð arî saprot, ko mçs runâjam. Bet Latvijâ, kur Latvijas

valsts valoda ir latvieðu valoda un kur tas cilvçks Latvijâ nodzîvojis 10, 20, 30 gadus un tur dzimis,

audzis un skolâ gâjis, un ja tad viòð neprot latviski – to es vairs nevaru saprast.

Maija Hinkle: Kâ ir ar jûsu paða garîgâm vçrtîbâm? Kas jums ir bijusi tâda vçrtîba, pie kâ jûs

esat visu mûþu turçjies? Kur jûs òemat spçku grûtos brîþos?

Kârlis Íuzulis: Mans uzskats dzîvç vienmçr ir bijis, ka cilvçkam ir jâbût patiesam. Es domâju,

ka tas ir mani manâ dzîvç visu laiku vadîjis. Vienalga, kâdu darbu tu dari vai ko tu dari, ja tu

nevari bût patiess, tad labâk turi muti ciet un neglaimo, un dari.

4 B[Ticîba, reliìija un Dievs] dzîvç ir vadîjis un devis spçku iet cauri daþâdiem dzîves posmiem

un saglabât sevi. Laikam tas ir no bçrnîbas iedçstîts, jau ejot skolâ. Es domâju, ka tas bija ïoti

svçtîgi, ka Latvijâ skolâ bija ticîbas jeb reliìijas mâcîba. Tas dod cilvçkam pamatu jau agrâ bçrnîbâ.

Tanî brîdî es varbût to nemaz neaptvçru, ko tas nozîmç. Tikai vçlâk dzîvç, kad iet atpakaï un pats

nemaz tâ nevar to notvert. Un uzreiz – “Kamdçï es to darîju?” Un tad man nâk atpakaï, ka tas ir,

pateicoties tai stundai. Ticîbai un reliìijai, jâ.

Maija Hinkle: Un otrâdi, kas ir jums tâdi laimîgi brîþi bijuði? Vai ir bijis tâds tik laimîgs

brîdis, ka varçtu teikt, ka tâdçï vien ir vçrts bijis dzîvot?

Kârlis Íuzulis: Es vienmçr esmu savâ dzîvç teicis tâ, ka dzîvç viss notiek tâ, kâ tam jânotiek.

Ir grûti brîþi un bçdîgi brîþi, nu, viòi ir jâpieòem. Tâ tas ir bijis nolemts, un tâ tam ir jânotiek. Tur

nekâ nevar darît.

Kas ir man bijis tâds laimîgs un skaists brîdis? Ziniet, tie gadi ir tik daudz, ka to ir tâ grûti

uzreiz pateikt, aptvert. Daudz skaistu brîþu ir bijuði dzîvç, un tâdi saviïòojoði un aizkustinoði. Es

nezinu, vienu izvçlçties ir gandrîz neiespçjami.

Ïoti daudz, daudz tâdu iespaidîgu, spilgtu momentu ir bijis dzîvç. Es teikðu – viens, kas bija

saistîts ar manu darboðanos teâtra jomâ, bija Dziesmu svçtkos Klîvlendâ, pçc “Ugunî” izrâdes,

kad 3000 cilvçku audience bija pilnîgi kâ viens. Tâ saaudâs. Tas bija tâds pacilâjums.

Politiskâs darboðanâs jomâ ïoti iespaidîgs moments bija mûsu PBLA sçde Rîgas pilî. Tas bija

viens tâds moments, kas atkal nekad dzîvç neatkârtosies, tas nevar atkârtoties. Tas ir ïoti, ïoti

iespiedies atmiòâ.

Un, protams, tikðanâs ar savçjiem, kad mçs 1989. gadâ pirmo reizi aizbraucâm uz Latviju.

Tîri personîgâ ziòâ, emocionâli tas bija visaugstâkais punkts. Es domâju, ka tie bûtu tie 3 laimîgi

punkti, ko es varu minçt no daudziem, kas varçtu bût bijuði.

Maija Hinkle: Par ko savâ dzîvç jûs esat tieðâm apmierinâts? Kas ir izdevies?

Kârlis Íuzulis: Es savâ dzîvç bûtîbâ esmu apmierinâts par to, ka man bija tâ laime strâdât

Amerikas Balsî. Tâ bija vienreizçja iespçja cilvçka mûþâ, òemot vçrâ, kâdi apstâkïi pasaulç valdîja

204

un kâdi apstâkïi valdîja Latvijâ, ka man katru dienu bija iespçja runât uz tautu Latvijâ. Tas ir

vienreizçji. Katru dienu es gâju uz darbu ar milzîgu prieku. Ziniet, ir briesmîgi, ja jâiet uz darbu,

kad jûtas, ka iet kâ pret sienu. Bet es katru dienu gâju uz darbu ar apziòu, ka kaut kas bûs atkal

jauns, kaut kas bûs citâdâks. Es uzskatu, ka manas dzîves skaistâkais laiks ir darbs Amerikas Balsî

un strâdâðana tur.

Maija Hinkle: Kas ir tâds, kas nav dzîvç izdevies? Ko gribçtos darît citâdâk?

Kârlis Íuzulis: Tas, kas nav izdevies, tas jau notika agrâ bçrnîbâ, tas, ka es nevarçju iegût

tâdu izglîtîbu, kâdu es gribçju. Man neradâs iespçjas vienkârði materiâlu apstâkïu dçï. Bet dzîves

skola ir bijusi ïoti skaista, un es domâju, ka to, ko citi iegûst, apmeklçjot daudzas skolas, es esmu

savâ dzîvç guvis no lîdzcilvçkiem, no sabiedrîbas, no vides. Es esmu staigâjis pa pasauli ar atvçrtâm

acîm. Visa Eiropa ir izceïota krustâm ðíçrsâm. Katrs brauciens, katrs apmeklçjums, kur mçs esam

bijuði, ir bijis arî zinâmâ veidâ man personîgi vienmçr tâds studiju brauciens, kurâ es esmu vienmçr

ïoti daudz guvis un skatîjies, sevî uzsûcis, uzòçmis.

Maija Hinkle: Ko jûs vçl gribçtu paveikt?

Kârlis Íuzulis: Ko es vairs daudz varu paveikt [smejas] – 77 gadi uz pleciem, ko nu daudz

vairs var paveikt.

Maija Hinkle: Jums ir plaða pieredze. Vai neprasâs to uzrakstît?

Kârlis Íuzulis: Es nezinu, es nezinu. Slinkums íerties klât. [smejas] Es domâju, ka citiem ir

daudz iespaidîgâkas lietas, par ko rakstît. Es domâju, ka nç. Nu, nezinu vçl. Tad, kad es dabûðu tâs

kasetes, ko es te esmu sarunâjis, tad es apskatîðos, padomâðu, [smejas] vai ir vçrts kaut ko tur

darît vai nç. Pagaidâm nç.

Maija Hinkle: Ko vçl jûs gribçtu pateikt?

Kârlis Íuzulis: Es gribçtu pateikt jums paldies, ka jûs esat uzòçmusies tâdu traku darbu.

Ðitâdas lietas òemt un klausîties no sveðiem cilvçkiem. Tas ir tieðâm apbrînojami, ka ir cilvçki, kas

ðitâdiem projektiem íeras klât.

Maija Hinkle: Mani ðis darbs ïoti bagâtina, un es esmu pateicîga visiem, kas man ir savus

stâstus uzticçjuði.

Kârlis Íuzulis: Man vienîgâ nelaime ir tâ, ka es esmu briesmîgi emocionâls cilvçks, ka es

nespçju pats sevi diezgan nokontrolçt. Kad nonâk pie lietâm, kas emocionâli cilvçku aizkustina,

tad man metas slapjð gar acîm. [smejas] Tâ tas ir, un tur neko nevar darît. Sevi bija vairâk varbût

dzîvç jâkontrolç. Bet es vienmçr esmu vadîjies pçc tâ, ka nav vçrts tik dikti apspiest savas jûtas un

visu paturçt iekðâ. Lai iet uz âru.

Maija Hinkle: Paldies!

Izpildot dokumentâcijas lapas, radâs jautâjums, kam sekoja atbilde:

Maija Hinkle: Jautâjums bija sakarâ ar materiâliem par teâtri; par ierakstiem un

videomateriâliem.

Kârlis Íuzulis: Labi. Amerikas Latvieðu teâtra Vaðingtonas ansambïa arhîvs par visu darbîbu –

vairâk kâ 20 gadu darbîbas laikâ, tas ir sakârtots un 1999. gadâ tika nodots Viktora Hausmaòa

kungam, jo viòð ïoti daudz strâdâ pie materiâliem, kas ir saistîti ar latvieðu teâtra mâkslu ârpus

Latvijas rietumu zemçs. Ðinî gadîjumâ arhîvâ ir visi uzòçmumi un sarakstes, utt, – gan ar autoriem,

gan ar reþisoriem un daþâdâm personâm. Tie ir visi pie Hausmaòa kunga. Bez tam vairâkas

Amerikas Latvieðu teâtra izrâdes ir ieskaòotas videolentç: “Divu kungu kalpa” izrâde, kas bija

Osvalda Urðteina jubilejas izrâde viòa 50 gadu skatuves darba jubilejâ, un Andas Urðteinas

iestudçtâ Voldemâra Kârkliòa lugas izrâde “Sarkanvîns”. Ðie videomateriâli ir manâ îpaðumâ,

bet pârçjie materiâli ir Hausmaòa kungam.

205

Ciems Latvija projekts

Biruta Abula

Ciems Latvija ir latvieðu apdzîvota vieta Amerikas vidienç, Mièiganas pavalstî. Kopð 1967. gadaCiems Latvija rajonâ zemi iepirkuðas un savrupmâjas uzcçluðas 40 latvieðu ìimenes.

Projekta mçríis: dokumentçt pçc iespçjas lielâku skaitu Ciems Latvija iedzîvotâju dzîvesstâstu.Ciemâ dzîvo daþâdu profesiju ïaudis, precçti pâri, atraitnes, atraitòi, vieninieki; caurmçra vecums70+. Intervçtas 27 personas no 22 ìimençm.

Projekta vadîtâja pateicas par finansiâlo atbalstu: Kalamazû pilsçtas Mâkslinieku apvienîbai(The Kalamazoo Council of Arts), Latvieðu fondam un Amerikas Latvieðu apvienîbai.

Ðai izlasei pievienoju interviju ar Baibu Dumpi.

NMV 863

BAIBA DUMPE

Intervija: 1999.–2001. gads, ASVIntervçja: Biruta AbulaAtðifrçja: Ilona Grûbe

Publikâcijai sagatavoja: Biruta Abula

Baiba Dumpe, dzimusi 1930. gada 7. jûlijâ Valmierâ, Latvijâ. Dzîvesstâsta atmiòas tçlainiataino bçrnîbu, agro jaunîbu dzimtenç. Piedzîvojumiem un pârdzîvojumiem bagâtas ir sâkotnçjâstrimdinieces jaunietes gaitas, tad dzîve un mâcîbas pârvietoto personu nometnç Vâcijâ, iebraukðanaASV un pirmâs darba iespçjas. Redzama pieauguðas sievietes, ìimenes mâtes piemçroðanâs darba undzîves apstâkïiem Èikâgas pilsçtâ, latvietîbas saglabâðana, sabiedriskâ dzîve, pienâkumi, atbildîba,saskare ar vietçjo sabiedrîbu, pârcelðanâs uz Ciemu Latvija, pensijas gadi un iedzîvoðanâs samçrâizolçtâ latvieðu apmetnç.

Baiba Dumpe ïoti raksturîgi notçlo stipras latvietes izdzîvoðanas spçjas sveðâ vidç un apstâkïos.Latvijas lauku sçta, skaistâ daba, ìimene, latvieðu draugi veidojuði Baibas Dumpes personîbu, latvieðadzîves ziòa un tradîcijas dziïi iesakòojuðâs viòas bûtîbâ, dzîve bez latviskas paðizteikðanâs nebûtuiedomâjama.

Baibas Dumpes dzîvesstâstâ paustâs atziòas saklausâmas gandrîz visâs Ciems Latvija intervçtoiedzîvotâju atmiòâs, kur centos atrast kopsaucçju viòu motivâcijai atstât agrâkâs dzîvesvietas unpavadît mûþa atpûtas gadus samçrâ izolçtâ, latviskâ vidç.

Intervija ir rediìçta un saîsinâta. Izòemtâs vietas norâdîtas ar daudzpunkti.

Biruta Abula: Lûdzu, pastâstiet par savu dzîvi, par savu bçrnîbu! Kur jûs esat dzimusi? Cik

liela bija ìimene? Vai esat pilsçtniece vai lauciniece?

Baiba Dumpe: Es esmu pilsçtniece, dzimusi Valmierâ 1930. gada 7. jûlijâ Birzuïu ìimenç. Man

tçvs bija grâmatvedis Valmieras Zemes bankâ un mâte, galvenokârt sâkumgados, noteikti dzîvoja

mâjâs. Komunistu gadâ viòa sâka strâdât. Mana dzîve Valmierâ bija ïoti jauka. Es to atceros visu

mûþu, un tagad arî, kad es esmu bijusi uz Latviju, es atradu visas vecâs takas un atradu stâvos

krastus, un atradu vietas arî, kas nu vairs nav, nu, bet atcerçties atcerçjos, kur tas viss ir.

Biruta Abula: Par savu ìimeni pastâstiet, lûdzu, vai jûs esat vienîgais bçrns?

206

Baiba Dumpe: Nç, mçs bijâm 3 mâsas. Es Valmierâ nodzîvoju, pabeidzu pamatskolu, kamçr

bija laiks atstât Valmieru kaºa pçc. Manas mâsas nebija tik laimîgas, viòas netika tik tâlu ar

skoloðanos. Bet es jau izturçju iestâjpârbaudîjumus ìimnâzijâ. Tâ ka es biju gatava sâkt iet

Valmieras ìimnâzijâ. Valmierâ es gâju arî mûzikas skolâ. Gâju no 8 gadu vecuma. Un ïoti patika.

Mana klavieru skolotâja bija Sinepa kundze. Tas bija otrs… otrs posms, ko es ïoti labprât atceros

bez tieðâ skolas darba un skolas gadiem. Un skola man ïoti patika. Mûsu klases audzinâtâjs bija

Pçteris Burkins, kas bija personîba pati par sevi. Viòð ârkârtîgi labi spçlçja klavieres, un viòð

zinâja, ka mçs esam viena grupa meiteòu, kam ïoti patika mûzika un klavieru spçlçðana it seviðíi.

Un tad viòð mums par prieku starpbrîþos spçlçja klasisko mûziku, mûs iepazîstinâja…

Viòð bija vecpuisis, un viòð tieðâm ïoti sirsnîgi òçma skoloðanu. Valmieras skolasbiedri ir:

Andrejs Dripe, piemçram, kas ir pazîstams Latvijâ, tas bija mans pamatskolas klases biedrs. Tâ kâ

es kâdreiz pârlasu, apskatu… apskatu savas pamatskolas bildîtes: O, to es ïoti labi atceros!… To

es ïoti labi atceros. Arî ðeit ir valmierieði, ko es pazîstu jau no skolas gadiem.

Dzimtenes posmâ, pirms Valmieras atstâðanas ïoti, ïoti svarîgas bija vasaras, ko mçs, visa

ìimene, atskaitot tçvu, pavadîjâm pie manas mâtes vecâkiem. Viòi dzîvoja Íieìeïu pagastâ, kas

bija apmçram 11 km no Valmieras.

Bet mçs tajâs lauku… lauku mâjâs pavadîjâm visas vasaras, absolûti visas, kamçr es atceros.

Un mçs no lauku mâjâm pat izbraucâm. Tâ ka tas bija… tas bija dramatisks brîdis.

Bet, par vasarâm runâjot, tâs bija… tâs bija pilnîgi neatsveramas. Mçs, kamçr mçs bijâm,

nu, mazas, protams, tikai priecâjâmies un vecaimâtei pa kâjâm… pa kâjâm dauzîjâmies.

Bet tad, kad jau nu… it seviðíi es, kad es nâcu vecâka jau, tad bija jâgana zosis, tad bija

jâgana govis kâdreiz, kaut gan priekðpçdçjâ vasarâ, pirms izbraukðanas, tad vecaistçvs salîga

mani par ganu. Un tas, ko es gribçju – es ïoti gribçju pierâdît, ka es to izturçðu. Un es izturçju arî,

bet nu… Daþas dienas bija grûtâk, daþas dienas bija vieglâk – viòð mani arî lutinâja. Svçtdienas

rîtos viòð teica: “Baibît, tu paguli, es izlaidîðu tâs govis ârâ.” Bet tad es rudenî dabûju vadmalu

vienai kleitai vai mçtelim, cik nu tur iznâca. Es zinu, ka man uzðuva mçteli, un es ar to mçteli

nodzîvoju visu, gandrîz visu trimdas laiku. Tad es dabûju miltus, es dabûju... es dabûju kartupeïus.

Tikai diemþçl es nu nevaru salîdzinât, vai tâ alga bija tâda standartalga ganam vai tâ bija

standartalga mazmeitai. Tas man grûti pateikt. Bet katrâ ziòâ es biju nopelnîjusi to. Un tad

pçdçjâ vasarâ es teicu: “Nç, nç, es vairs par gani negribu visu vasaru, es gribu darît kaut ko

vairâk.” Nu un tad es kaplçju cukurbietes, kas bija viens no visnepatîkamâkiem darbiem man, jo

likâs, ka tâs vagas ne mûþam nebeidzas – gâju un gâju, un gâju, un tur vçlreiz vien tai paðâ vagâ,

un tu esi kaplçjis lîdz apnikumam.

Kas man patika?… Man ïoti patika, kad mani iemâcîja statiòus siet, teiksim, kûïus siet, un

tad salikt statiòos. Tas bija vienreizçji. Kad es savu pirmo statiòu saliku un uzliku cepurîti galvâ,

es domâju: “O, nu es esmu kaut ko sasniegusi!”

Tad es plûcu linus – to man iemâcîja.

Protams, arî kaòepes, tâs jau man sen bija jâplûc. Kad tagad runâ par marihuânu, vai nç, es

atceros to saldo smarþu!… It seviðíi man bija jâplûc pa pusdienas laikiem. Kâpçc man lika pusdienas

laikâ iet un plûkt tâs kaòepes, es nezinu. Bet es biju kâdreiz tâ noreibusi kâ muða. Man bija jâiziet ârâ no

tâ kaòepju lauciòa, jâatsçþas malâ un kaut kâ jâatþilbst biðíi, un tad gâju atpakaï un plûcu tâs kaòepes.

Tad es dabûju cûkâm vârît çdienu, kapât lapas un kâ Latvijâ vârît, protams. Tas man ïoti

patika. Tâ ka to es visu izbaudîju.

Un, es nezinu, man arî liekas, ka es tâ kâ zemapziòâ kaut kur esmu tâ pus uz pusi pilsçtniece

un lauciniece, jo man visi tie darbi ïoti, ïoti patika. Vai man bûtu paticis, ja man tas vien bûtu

jâdara visu savu mûþu, to es nezinu, bet nu tiktâl man tas patika.

207

Biruta Abula: Vai jums ir atmiòâ kâdi ìimenes svçtki, vai Jâòu svinîbas, vai kâdas saieðanas,

vai baznîcas svçtki?

Baiba Dumpe: Jâòus, tos mçs parasti svinçjâm uz laukiem. Un tad nu bija tâdi îsti latviskiJâòi ar lielu, lielu kopðanu un spodrinâðanu pirms tam. Visas taciòas pârslaucîju, pârslaucîju un

atkal pârslaucîju, un vecâmâte cepa karaðas un pîrâgus. Arî lîgoðana bija. Mans vecaistçvs ïotilabi spçlçja vijoli, viòð spçlçja cîtaru, un viòiem bija ïoti labas balsis, un tâpat arî maniem vecâkiem,

mâtei bija laba un manam onkulim, un vienai tantei… Ïoti skaisti dziedâja.

Ziemassvçtki… Ziemassvçtki mums bija ìimenes svçtki, tikai mûsu ìimene bija. Protams, ar

egli arî, kâ bija Latvijâ, îstâs sveces un mâtes daþâdi cepumi, ko mçs pilnîgi sagaidîjâm gadu nogada. Ar deklamçðanu – daudz dzejoïu. Mçs bijâm trîsas, un mums gandrîz par katru dâvanu, ko

mçs dabûjâm, nevis tik vienu reizi noskaitîja, bet mçs skaitîjâm atkal un atkal, un atkal.

Nu, protams, dâvanu jau arî nebija tâdi birumi, kâ tagad ir – grâmatas galvenokârt un

ðokolâdes figûras, un kaut kas tâds.

Lieldienas arî bija. Ar ðûpolçm laukos. Kad mçs aizbraucâm uz laukiem – o, jâ, tad jâ. BetLieldienâs arî, kâ kuro reizi, iznâca ar braukðanu uz laukiem – kâds laiks bija un vai kâds bija

apslimis, tad neaizbrauca nekur.

Es citas, tieði tâdas ïoti specifiskas ìimenes tradîcijas, es neatceros îsti.

Biruta Abula: Vai baznîcâ ieðana arî bija paradums?

Baiba Dumpe: Baznîcâ bija, [bet] noteikti Amerikâ mçs gâjâm daudz vairâk baznîcâ, nekâmçs gâjâm Latvijâ.

Vecaistçvs jâ – viòð bija perminders, un viòð mani òçma lîdzi. Mçs îstenîbâ abi ar vecotçvudaudz braucâm [uz baznîcu]. Vecâmâte bija ïoti atturîga. Viòa ticçja Dievam, bet viòa nebija

baznîcâ gâjçja. Viòa arî tad, kad mçs bijâm Vâcijâ un kad mçs te bijâm, viòa lasîja Dziesmugrâmatu, palasîja savas mîïâs dziesmas, bet viòa nebija uz baznîcâ ieðanu. Vecaistçvs – ïoti, viòð

spçlçja vijoli kâdreiz tur speciâlos gadîjumos. Viòð bija tas gâjçjs.

Biruta Abula: Vai jums ir atmiòâ kapu svçtki?

Baiba Dumpe: Kapu svçtki… Jâ, labi, ka jûs atgâdinâjât. Kapu svçtkos, tur vecâmâte bija

pirmâ. Viòai vienalga, kas mâjâ, viòa atstâja meitai vai puisim, izstâstîja – tas un tas, un: “Esbraucu!” Un mçs braucâm.

Kapu svçtki, tie bija… tie bija tieðâm… tie bija tâda ìimenes tradîcija. Tad satika tur radus,no apkârtnes sabrauca, un tad visu dienu tur pavadîja. Tad tur çda, un tad tur bija dievkalpojums

starpâ un aizlûgumi, un pçc tam ciemoðanâs liela. No rîta agri izbrauca, vakarâ brauca mâjâ,kaut gan Rubenes kapi bija ïoti tuvu. Otra daïa ìimenes bija Kokmuiþas kapos, kas bija tâlâk, kas

bija uz Valmieras pusi. Tie bija no manas mâtes puses. Tad no mana tçva puses bija Valmieraskapos, vecajos kapos. Bet uz Kokmuiþas kapiem mçs arî braucâm. Tad, protams, meitenes, mçs

visas, lîdzi, ratos iekðâ un… Bet visvairâk Rubenes kapos bija.

Ko es vçl varçtu pastâstît par laukiem? Lauku dzîve, tas bija mûsu tas, jâsaka, gada augstâkaispunkts. Tad rudenî, kad bija jâbrauc mâjâs, visi raudâja, ieskaitot vecotçvu. Tas staigâja apkârt:

“Nu tagad mâja bûs klusa, tagad meitenes prom!” Bet, protams, palika nâkamais gads, uz ko cerçt.

Un mçs no laukiem… arî mçs sâkâm savu bçgïu ceïu, jo Valmiera jau bija pilnîgi kara stâvoklî.

Un tçtis vçl atbrauca pçdçjâ vakarâ no Valmieras ar divriteni, un tad jau bija… vezumi visisapakoti. Ar diviem vezumiem mçs izbçgâm.

Septembrî mçs izbraucâm, tad mçs ar kuìi izbraucâm. Jâ, augusta beigâs [no laukiem]. Untad pirmâ naktî – tad Valmiera dega jau. Visa pamale bija liesmâs – un mûs [ceïâ] vienâ saimniecîbâ

ielaida, un mums ïâva tur pârgulçt.

Mçs bijâm pieci mûsu tieðâ ìimenç un vecaistçvs ar vecomâti. Mçs ar tçti nogâjâm visu ceïulîdz Rîgai kâjâm, jo vezumos nebija vietas vairâk.

208

Biruta Abula: Un kas palika tajâs lauku mâjâs?

Baiba Dumpe: Tâs palika tukðas.

Biruta Abula: Lopi …?

Baiba Dumpe: Palika… palika… Vecamtçvam bija poïu laukstrâdnieku pâris. Tie palika,

vâcu karavîri jau bija iekðâ. Un teica, ka tur it kâ… it kâ mçìinâs aizstâvçties, ierakties, bet tur

nekas nebija iznâcis. Tie vâcu karavîri tur pa nakti bija palikuði, apðâvuði lopus un vistas. Un tas

pçdçjais, ko vispâr zinâja, ka tas poïu pâris ir bijis kâdu laiku vçl. Mçs tagad bijâm aizbraukuði,

mçs ar Ilmâru tur bijâm apskatît. Oriìinâli tâs lauku mâjas bija – krogs – mûra sienâm, tur

cilvçks varçja gulçt uz to palodzi. Tâ kâ vecu laiku krogi: vienâ galâ bija kûts, otrâ galâ – dzîvojamâs

telpas. Bet viòð bija ïoti labi uzturçts. Tagad no tâs mâjas bija palicis stûris, burtiski stûris. Un

vecais bija jauno mâju uzcçlis un gandrîz jau pabeidzis. Tâ bija, kad redzçjâm … no ârpuses

diezgan noþçlojama, bet iekða bija burtiski izdemolçta. Jo tur tâda veca sieviòa dzîvoja vienâ

galâ, un tâ teica, ka piedzçruðies krievi ir ar âmuriem situði milzîgu caurumu griestos un sienâs.

Un tagad tas îpaðums ir pârdots, un tur ir tâds mazs veikaliòð tajâ mâjâ ierîkots un tâds kâ

restorâniòð maziòð. Tas apmçram viss. Bet viss… viss âbeïdârzs… absolûti nekas vairs nav, nekas…viss tukðs, un cauri. Tur kolhozs ir bijis, daïa no kolhoza.

Biruta Abula: Brîdî, kad jûs atstâjât mâjas, vai bija runa: mçs jau bûsim drîz atpakaï?

Baiba Dumpe: O, jâ! Mçs tik aizbrauksim lîdz Rîgai, un tad mçs bûsim… pçc pâris mçneðu

bûs atspiesti krievi atpakaï, un mçs nâksim atpakaï. Tâ bija tâda doma, bet mçs bijâm lîdz Rîgai

jau… Rîgâ man dzîvoja tçva mâsa, tçva tçva brâlis. Un otra tçva mâsa bija dârzkopîbas skolâ.

Tîraiòi, pie Rîgas. Un tad bija sarunâts, ka mçs satiksimies un izlemsim, ko mçs darîsim, kur mçs

Rîgâ paliksim jeb mçs brauksim ârâ uz Tîraini. Bet tad jau pirmâ vakarâ bija gandrîz skaidrs, ka

palikðana nebûs, ka jâsâk domât, ko mçs darîsim, vai mçs brauksim visi tâlâk ar zirgiem lîdzLiepâjai. Un tad tas spriedums bija, ka mçìinâs tikt uz kâdiem kuìiem. Bet to nu es tagad nezinu,

kâ mçs galu galâ tikâm lîdz tam kuìim. Tas, ka tie zirgi ar tiem pajûgiem palika Daugavmalâ, to,

man liekas, mans vecaistçvs un mans tçvs, nebûdams laucinieks, nepârdzîvoja. Es domâju, ilgi,

ilgi viòi par to runâja. Un îstenîbâ mçs ar mâsu gan arî, jo tie zirgi bija – viens bija tâ kâ manas

mâsas zirgs un viens bija mans.

Biruta Abula: Un jums tos vienkârði bija jâatstâj Daugavmalâ?

Baiba Dumpe: Burtiski tur viòi palika. Tâ sajûta, ka tur atstâj tâ kâ ìimenes locekli gandrîz.

Piemçram, tajâ vienâ naktî mûs pieòçma vienâ lauku mâjâ, ðíûnî, teica, lai mçs ejam tur gulçt unlai mçs arî tos zirgus vedam ðíûnî iekðâ. Jo mçs varam visi palikt bez tiem zirgiem. Un tajâ naktî,

es zinu, ka mçs visi gulçjâm rindâs pilnîgi tur uz grîdas ðíûnî, tur tâds plâns siens bija. Un ieskrçja

viens piedzçries karavîrs iekðâ, viòð latviski runâja. Un atrâva granâtu, un izmeta, un tâ granâta

tam pirmam zirgam pie pakaïkâjas nokrita. Viòð [karavîrs] tik drausmîgi riebîgi iebïâvâs un

atrâva tâs lielâs ðíûòa durvis. Tâ granâta nesprâga. Bet neviens nezinâja, kas notiks, ja tas zirgs

uzsper tai granâtai. Un nekas nenotika. Bet es zinu, ka mçs visi tâ kâ ðokâ bijâm.

Bet nu lîdz tai Rîgai mçs tikâm. Mûs nodzina gan nost no galvenâ ceïa, un mçs gâjâm pa

jûrmalas smiltîm praktiski, un zirgi bija pârstiepuðies, un gandrîz vienu to zirgu zaudçjâm pçdçjâ

naktî, bet, nu tikâm lîdz tai Rîgai, un tad bija jâatstâj viss.

Un tad mçs braucâm ar vâcu karavîru transporta kuìi.

Biruta Abula: No Rîgas?

Baiba Dumpe: No Rîgas. Mûs salâdçja visus paðâ apakðâ iekðâ. Zirgi mums bija vienâ galâ,

un mçs bijâm otrâ galâ – ne mûsu zirgi – armijas zirgi. Un tad naktî bija trauksme, ka mums it kâ

seko zemûdene. Izdeva visiem glâbðanas vestes, un ka var kuºu katru brîdi mums trâpît. Bet nu arî

laimçjâs, ka mums netrâpîja. Tur bija arî karavîri.

Bet nebija ïoti daudz to bçgïu, jo viòiem acîmredzot bija tik zinâma platîba paredzçta.

209

Mçs braucâm tad uz Vâciju, jâ. Bet tagad to es arî îsti neatceros, kâ mçs… kâ mçs nokïuvâm

galu galâ tajâ Tîringijâ. Mçs, visa ìimene, bijâm kopâ, un mçs bijâm septiòi, kas mçs izbraucâm

no tâm lauku mâjâm, tad mana tçva mâsa, viena mana tçva mâsa ar savu vîru un tçvamâte, un

divi bçrni Rîgâ pievienojâs mums.

Otra tçva mâsa bija stâvoklî, ap Ziemsvçtku laiku tajâ gadâ viòai piedzima bçrniòð. Nu un

tad… tad mums bija tas dramatiskais brauciens pâri Vâcijai. Mûs salâdçja vilcienos, un tad mûs

veda lejâ uz Tîringiju, un tur bija Drçzdenes uzlidojums pa ceïam, stacijâ.

Biruta Abula: Un jûs bijât Drçzdenç?

Baiba Dumpe: Mçs bijâm tieði Drçzdenç. Mums lika atstât vilcienu, un tuvumâ bija tâda ïoti

liela banka. Un tai bankai bija apakðâ tie droðîbas pagrabi. Mûs sadzina tur visus iekðâ. Un tâ bija

pirmâ reize, kad es redzçju kara ievainotos, kad nesa iekðâ tos gaisa spçku izpalîgus, jaunos tos

puiðus, apdeguðus, sadeguðus. Un tad, protams, bija jâkâpj atpakaï vilcienâ, un tur vairs nebija

neviena loga – visi logi bija izbiruði.

Mûs burtiski no tâ vilciena visus iestûma tajâ bankas pagrabâ un no tâ pagraba atkal ârâ uz to

vilcienu. Bet galvenokârt visi latvieði tur bija. Tie bija, man liekas, lielais vairums no tâ paða kuìa.

Bet kâpçc tieði mûs lika braukt tur un tur… var bût, ka tas bija vâcu izkârtojums. Jo mums nebija

nekâda zinâma vieta, kur mçs braucam, mçs bijâm bçgïi, un kur mûs viòi izvietoja – tas bija tas.

Nu, mûs pa priekðu aizveda uz Dahavu, un tad tikai mçs tikâm uz Tîringiju. Tas bija tâds…tâ

kâ tâds pârejas punkts. Mçs bijâm Dahavâ, mçs bijâm – o, kâdu nedçïu, vismaz, ja ne vairâk. Tai

nometnei blakus, kur mçs bijâm, bija koncentrâcijas nometne.

Biruta Abula: Jûs toreiz apzinâjâties to, ka tâ ir koncentrâcijas nometne?

Baiba Dumpe: Mçs zinâjâm, ka tâ ir, kur ir þîdi iekðâ… Es pieòemu, ka pieauguðie zinâja. Bet

mums tur bija jâiet cauri visâm riebîgâm atutoðanâm, kad sadzina visus plikus iekðâ un karavîri

nopûta. Un tâ bija arî tâ vieta, kur mçs pirmo reizi redzçjâm, kâ tas ir, ka tu dabû ðíçli rupjmaizes

un piparmçtru tçju. Man kâdreiz piparmçtru tçja ïoti garðoja, bet pçc tâ Dahavas laika es ilgu

laiku… es… kâ es saodu piparmçtru tçju, tâ man tikai nâca tâ Dahava prâtâ.

Nu, un tad pçc tam mçs nokïuvâm Tîringijâ Zâlfeldâ. Un maniem vecâkiem bija tûliò jâstâjas

darbâ bruòoðanâs rûpniecîbâ. Mani, un tur vçl bija viena meitene, mûs sûtîja uz vâcu ìimnâziju,

bet mums bija katru dienu jâbrauc ar vilcienu.

Katru dienu mums bija jâbrauc ar vilcienu, bet bija tâda koncentrçta bumboðana. Un tad

mums skolas braukðana bija cauri, jo pâris reizes bija tâ, ka tas vilciens nevarçja aizbraukt. Viòð

iebrauca tunelî, un viòu nelaida ârâ ne uz vienu pusi, jo bija bumboðana. Tâ ka mûsu skolas laiks

nebija ilgs tajâ vâcu ìimnâzijâ.

Tiem mâjâ, protams, pa bumboðanas laiku nepârtraukta skrieðana uz patvertnçm. Mûsu

patvertne bija diezgan tâlu, zem kalna bija izbûvçta. Bet tad tajâ laikâ mana tçva mâsas vîrs bija

vienâ dârzniecîbâ dabûjis vietu. Un viòam bija dikti daudz darba. Un viòð dabûja, ka es varu iet

palîgâ tur strâdât. Man nemaksâja neko, bija kaut kas, ko darît vismaz. Un tad es gâju kâjâmvairâkus kilometrus katru dienu uz to dârzniecîbu, nostrâdâju un vakarâ nâcu atpakaï. Un tâ arî

bija tâ vieta, kur es redzçju, kur beidzot Zâlfeldu nobumboja. Es biju uz lauka, kad sâkâs uzlidojums.

Tad nâca vilnis pakaï vilnim virsû Zâlfeldai. Un redzu, ka bumbas krît, un es zinâju, ka visa mana

ìimene tur ir. Tâ kâ tas bija diezgan ðausmîgi kâ manai ìimenes daïai Zâlfeldç, tâ man, jo mçs

nezinâjâm pâris dienas, vai mçs palikuði visi dzîvi. Mums bija tâda laba latvieðu, tâda grupa, kas

mçs tâdâ fabrikâ bijâm izvietoti, plâni bûvçtâ – vçjð pûta pilnîgi cauri. Bet nu iztikt mçs iztikâm.

Biruta Abula: Vai jûs atceraties tâ kâ bada stâvokli gandrîz?

Baiba Dumpe: Bada stâvokli nç, bet tâdu stâvokli, kad mâte ar vecomâti bija tâ gandrîzasarâs: kâ mçs tagad kaut ko dabûsim kopâ. Tur apkârt lauki. Mçs bijâm pilnîgi klajâ laukâ, tâ

fabrika, un visi domâja: nu, mûs nobumbos, skaidrs, vai ne… Tur absolûti nekas nebija apkârt

210

vairâk. Bet viòas gâja tur pa tiem laukiem, viòas sameklçja kâdu kartupeli vai kâdu bieti vienu, ko

nebija nokopuði. Un tad viòas abas ar manu vidçjo mâsu Marutu atrada vienu skârni. Un tam vâcietim

kaut kâda iemesla dçï mana mâsa Maruta milzîgi patika. Viòa bija tâda ïoti droða, ne uzmâcîga, bet

viòai nebija bail no cilvçkiem. Un viòas abas ar vecomâti gâja ar piena kanniòu, un tas vâcietis viòâm

asinis ielçja. Un, ziniet, milti bija vçl paglabâjuðies lîdzi. Un tad vecâmâte taisîja asiòu pankûkas ar kaut

kâdu eïïu ðausmîgu. Es nezinu, eïïa arî bija kaut kur samangota, bet tâda ïoti, tâda diezgan nepatîkama

garða tai eïïai bija. Bet katrâ ziòâ tâs pankûkas bija skraukðíîgas, un tas bija tâ kâ standarta çdiens ilgu

laiku. Atnes atkal tikai kanniòu, iekul miltus iekðâ un çd. Tâ kâ bads mums faktiski nebija. Bija ïoti, ïoti

liesi un ïoti, ïoti… viens un tas pats, viens un tas pats. Bet iztikðana bija.

Nu un… par tiem laikiem… O, jâ! Mçs tur Ziemsvçtkus visi tur kopîgi svinçjâm, un 18. no-

vembri, un dziedâjâm dûðîgi. Un manai tantei piedzima meitiòa, mana mâsîca Ruta, tieði pirms

Ziemsvçtkiem klostera slimnîcâ. Bet viss bija kârtîbâ beigu beigâs. Un viòus apmetinâja vâcu dzîvoklî.

Viòiem atïâva apmesties, un tâ vecâ vâcu kundze bija ârkârtîgi jauka. Mçs jau Amerikâ bijâm,

es viòai sûtîju vçstules. Viòa mirusi tagad. Viòa daudz tur palîdzçja ar manu mazo mâsîciòu. Latvieði…

kur tâds kopums ir bijis, atkal tâs svarîgâs dienas atzîmçja, it seviðíi Zâlfeldâ. Tur jau izklaidus arî

dzîvoja daudzi pie vâcieðiem, bet mçs, kas tajâ fabrikâ bijâm kopâ, vârdadienas pat atcerçjâs.

Tâs runas bija, kâdi pâris gadi jau nu te bûs pa to Vâciju jâpaliek, bet nekad neviens tajâ brîdî

nerunâja, ka nu pat Vâcijâ vairs nevarçsim palikt, ka mums bûs jâpârceïas kaut kur citur. Jo tâ

sajûta, ka tas vçl aizvien ir tikai tâds pagaidu… pagaidu dzîve un to nu mçs kaut kâ izturçsim. Tas

vçl ilgi, ilgi turçjâs, tâ doma. Un mums jau it seviðíi vçl tâdi ïoti lieli nâkotnes plâni nemaz nebija –

tikai par skolu domâja: redzi, aiziet atkal… atkal aiziet garâm, atkal aiziet… kâ to skolu tagad,

kad mçs atgûsim to zaudçto laiku? Tad, kad vçl Zâlfeldâ tur bijâm, viens no maniem onkuïiem,

viòð bija… tas pats, kuºam tâ meitiòa piedzima, viòð ïoti interesçjâs par latvieðu literatûru, un

viòð it seviðíi mûs òçma mûþîgi priekðâ. Mçs skaitîjâm dzejoïus, mçs lasîjâm…. Gluþi vienkârði

uzðíir lapu – kas tajâs lapâs ir: kas vienâ lapâ, kas otrâ lapâ – izlasa visu… izlasa visu. Viòð

pastâstîja par rakstniekiem. Beigâs bija tâ, ka mçs zinâjâm no galvas, it seviðíi es zinâju no galvas

visâdus tos dzejoïus. Mans onkulis skaitîja, es skaitîju. Ðitâ mçs ïoti daudz laika pavadîjâm.

Kaºa beigas mçs sagaidîjâm turpat Zâlfeldâ. Îstenîbâ es biju tajâ ciemâ, kad ienâca amerikâòu

karavîri. Es strâdâju tur, tajâ dârzniecîbâ.

Biruta Abula: Jûs atceraties kâdu pârdzîvojumu vai notikumu sakarâ ar to?

Baiba Dumpe: Man personîgi bija kaut kâds tâds atvieglinâjums, bet arî es kaut kâ neuzticçjos

tajâ laikâ nevienas puses kaºavîriem, teiksim, man bija atvieglinâjums par to, ka tas kaºð, ka tâ

bumboðana ir cauri, bet nebija tâda ârkârtîga prieka sajûta, bet … gluþi vienkârði bija tâda, kaut

kâda nedroðîbas sajûta vçl aizvien, ka atkal kaºavîri, atkal kaºavîri… Bet nâca krievi virsû Tîringijai,

un mûs aizveda uz Jçni. Un tad Jçnâ mçs bijâm daþas dienas, kamçr izdomâja, ko tagad ar mums

darît. Un tad mçs atkal tikâm uzlikti vilcienos visi, un tad mûs veda uz Fiðbahu. Un tad pa ceïu

bija… tieði mçs bijâm Lîgo vakarâ vilcienâ. Un vilcienu apstâdinâja, ik pa brîdim apstâdinâja, lai

var izlaist ârâ tâ kâ uz labierîcîbâm, kas bija meþâ parasti. Bet tajâ vakarâ tieði apstâdinâja, kad

bija abâs pusçs pïavas. It seviðíi tajâ vienâ pusç bija tik skaista pïava ar visâdâkâm puíçm. Protams,

visas sievietes iekðâ – plûc un dzied, un lîgo. Un saplûca ar lieliem klçpjiem jâòuzâles. Un tad mçs

visu nakti ar tâm jâòuzâlçm. Sçdçjâm tajâ vagonâ, pinâm vainagus, dziedâjâm, un no rîta mçs

bijâm Fiðbahâ. Un tad mums, protams, tûliò ierâdîja vietas. Tur bija bijusi nometne kâdreiz,

kaºavîru nometne. Ierâdîja vietas tajâs barakâs pagaidâm. Un turpat tajâ nometnç bija arî slimnîca,

un tur bija mana mâte ar mâsu, kas palika slima. Bet nu arî tâ slimoðana beidzâs laimîgi, jo

dabûja viòai zâles. Tad nu mçs nodzîvojâm tur, kamçr bija atkal izbraukðana uz Ameriku.

Biruta Abula: Un tad jums tie skolas, tie ìimnâzijas gadi…?

Baiba Dumpe: Skaistâkais laiks manâ mûþâ lîdz… lîdz, lîdz ðitiem laikiem visiem. Bet, es

211

domâju, tajos izceïoðanas laikos, tas bija tas skaistâkais laiks, kas mums bija, tas bija Fiðbahas

nometnes laiki. Un tâ bija tâda liela nometne platîbas ziòâ. Un tur auga tie krûmi, ko te sauc par

brums, un mçs viòus iesaucâm par virðiem. Viòi ziedçja ar dzelteniem ziediem. Visa tâ nometne,

kad ziedçja, viss bija viena dzeltena jûra. Un apkârt bija skaistas, baltas ðosejas, kur mçs pavadîjâm

nezin cik stundu, staigâjot pa tâm skaistâm ðosejâm, vçlâk, kad nodibinâja ìimnâziju. Un ìimnâziju

faktiski nodibinâja diezgan âtri. Mçs iebraucâm nometnç Jâòos, un tajâ jûlijâ nodibinâja ìimnâziju.

Un tad nu sâkâs tas cîtîgais skolas laiks. Latvieðu valodu mâcîja Zinaîda Lazda, arî Kârkliòð.

Biruta Abula: Jûs pabeidzât ìimnâziju Vâcijâ?

Baiba Dumpe: Es paðas beigas nepabeidzu.

Biruta Abula: Pieci gadi bija?

Baiba Dumpe: Pieci gadi, jâ. Mçs gâjâm vasaru un ziemu. Mçs gâjâm skolâ nepârtraukti, mums

brîvlaika nebija nekâda. Bet mums pienâca izceïoðana, pirms es varçju galîgi pabeigt 49. gadâ.

O, mums bija ïoti, ïoti stingra [skola]. Mçs dabûjâm kâ labâkâ skola godalgas. Mums bija,

tieðâm mums bija ïoti labi skolotâji.

Âbele (vçlâkais skolas direktors) mums mâcîja matemâtiku, fiziku, astronomiju, kosmogrâfiju.

Biruta Abula: Un cik sveðvalodu jums bija skolâ?

Baiba Dumpe: Mums bija latîòu, vâcu, angïu un latvieðu. Latîòu valodâ mums bija Draviòa

kungs, nepârspçjams, ïoti, ïoti labs. Un mums bija ârkârtîgi laba matemâtikas skolotâja Klostiòa.

Ârkârtîgi laba.

Man nav neviena skolotâja, kas man nelikâs labs. Tur bija îpatnçji daþi skolotâji, kaut vai

mûsu klases audzinâtâja Rutmaòa kundze. Viòa mums pasniedza vçsturi. Viòa bija tik oriìinâla!

Biruta Abula: Kas notika sabiedriskâ dzîvç? Ko jûs kâ bçrni un jaunieði darîjât?

Baiba Dumpe: Skauti, gaidas pilnâ sparâ. Un teâtri, un dziedâðana. Visâdas kopas, ðûðanas

bija, tur daiïamatnieki nâca un kokgriezçji, un tçlnieki.

Biruta Abula: Nebija iespçjas klavierstundas òemt?

Baiba Dumpe: Îstenîbâ iespçjas bûtu bijuðas, bet man nebija laika. Jo skolâ bija, vai nç, korî

piedalîjâs, un es ar gaidâm milzîgi aizrâvos. Gluþi vienkârði neiznâca.

Tâs skolas gaitas, tâs bija burvîgas!

Runâjot par gaidâm, mums paðâ sâkumâ nebija gaidu vadîtâjas kaut kâ nometnç. Bet mums

bija skautu vadîtâjs, viens, kas bija ârkârtîgi, ârkârtîgi labs, es domâju, ar tâdu izdomu, ar tâdu

aizrautîbu. Un viòð òçma mûs, tâs gaidas, lîdzi.

Tur blakus nometnei bija tie tîreïi, kur bija munîcijas pagrabi vçl aizvien, varçtu sprâgt gaisâ,

vai… Ðíçrðïa gâjieni… Meitenes visas aizrâvuðâs, tâ ka nu. Kad es skatos tajâs vecajâs… tajos

uzòçmumos, un viss – ko mçs tur visu nedarîjâm! Meþu mâkas, visas, tâpat kâ skautus, mûs samâcîja.

Mçs pratâm visu ko. Biju lielgaidâs, kas bija pilnîgi atkal galîgi cita pasaule tanî laikâ. Un ïoti daudz

roveru. Tas bija kaut kas neaizmirstams, kad tur “Uguns un nakts” uzveda meþâ uz klintîm un

ugunskuru apgaismojumâ. Un tad bija Ðçkspîra vakars, kur “Makbetu” uzveda. Un tas “Hamlets”tur tika tik iespaidîgi uzvests, ka man vçl tagad tirpas nâk pilnîgi. Un, es domâju, visas tâs pârrunas

un viss tas… tas mums visiem palicis ir prâtâ. Es domâju, kaut ko tâdu ðite tu gluþi vienkârði… vairs

nevari dabût to. Jo tie cilvçki jau bija saauguði tajâs nometnçs jau kopâ. Un tad, kad salika vçl ðitâ,

koncentrçtâs grupâs – ârkârtîgi iespaidîgi bija. Bet nu tur es arî… tur es arî izgâju vadîtâju

sagatavoðanas kursus Vircburgâ, tur, pie tiem visiem veciem, labiem vadîtâjiem. Nu, un tad, protams,

nâca atkal izceïoðana. Bet nu, es domâju, to nevar izdzçst kaut kâdîgi, tâ sçkla, kas tur tika iedçstîta

un attîstîjâs visu to laiku, es domâju, tas ir palicis uz visu mûþu mums visiem.

Jâ. O, jâ, mums bija ïoti… ïoti spilgts notikums bija pirmie Dziesmu svçtki trimdâ, kas

bija Fiðbahâ.

212

Biruta Abula: Jûs jau visi dziedâjât?

Baiba Dumpe: Mçs visi dziedâjâm. Mçs arî dejojâm. Tas ir, kur es uzðuvu sev tautastçrpu

pirms Dziesmu svçtkiem.

Biruta Abula: No kâda materiâla?

Baiba Dumpe: … atveda faktiski no Anglijas bçrnu autiòus, baltus bçrnu autiòus, ïoti, tâ kâ

pûka gandrîz, mîkstus, mîkstus, vieglus. No tiem autiòiem, vai nç. Melni bija. Tâdu dabûju, kad

nokrâsoja, un visu to izðuvu. Es biju laimîga. Tieði pirms tiem [Dziesmu svçtkiem] smagi sameþìîjusi

kâju potîtç. Es nevarçju paiet. Un man atïâva palikt no skolas mâjâ. Un es sçdçju meþâ. Fiðbahai

visapkârt bija prieþu meþs. Ârkârtîgi skaistas priedes. Un es sçdçju tur, meþâ, uzlikusi kâju augðâ,

un ðuvu bez pârtraukuma.

Biruta Abula: Ar visiem rakstiem?

Baiba Dumpe: Izðuvu blûzi. Protams, man nebija tâ greznâkâ. To blûzi es biju sâkusi jau

âtrâk ðût. Galvenais – svârkiem apakða. Visu to uz to oranþo pamatu, visus tos musturus izðuvu.

Mâte laimîgi pabeidza man to òieburu. Kur mçs bijâm dabûjuði tâs spîdîgâs lentas, es nezinu, bet

kaut kur bija. Tad mûsu mâjturîbas skolotâja man iedeva blûzei drçbi, piegrieza. Es jau biju

izðuvusi tos rokas greznojumus. Tie bija jâðuj virsû ar cauro vîli. Mâte palîdzçja to blûzi… Bet tas

bija, kad man bija tautastçrps mugurâ. Burtiski izðuvu.

Biruta Abula: Tas tçrps jums vçl tagad ir?

Baiba Dumpe: O, jâ. Viòð ir. Èikâgas tautas deju grupâ Dzelmieðos ar maniem brunèiem un

òieburu dejoja.

Es domâju, tâ bija tâda vienreizçja sajûta [toreiz, Vâcijâ]. Un tad man vçl laimçjâs asistçt pie

karoga, kad galveno karogu nesa iekðâ Dziesmu svçtkos. Es domâju: O, tas ir augstais punkts! Tas

bija… tas bija pârdzîvojums, tie Dziesmu svçtki. Es domâju: tik daudz kopâ, kad dziedâja, un viss.

Biruta Abula: Vai jûs atceraties, vai notika arî tâdas ìimenes viesîbas, vai vârdadienas svinçja,

vai dzimðanas dienas svinçja?

Baiba Dumpe: Nu, iesvçtîbas bija tas… Tie bija atkal tie augstâkie punkti. Svinçjâm

vârdadienas tâpat. Tas bija interesanti. Vârdadienas vai dzimðanas dienas – kas nu varçja, kas

varçja kaut ko sarûpçt. Kaut kas tik garðîgs kâ “spems” uz rupjmaizi – vienreizçji! Un tâ mçs vçl

tagad runâjâm: tâs burvîgâs dzimðanas dienas vai vârdadienas ar tâm “spema” maizçm, kad to

noçd vienu, un tad tu domâji: “Pagaidi, nezin vai drîkst to otru òemt, vai tur iznâks visiem vai

neiznâks?” Burtiski dalîjâs. Tas bija vienreizçji. Nu, un tad, protams, iesvçtîbas. Tâs jau nu bija

ïoti gaidîtas, un cerçja, ka tevi tur nu ielûgs un ies labi.

Biruta Abula: Vai jûs atceraties, no kâ jums ðuva iesvçtâmo kleitu?

Baiba Dumpe: Man bija no izpletòa. Bet tagad es neatceros, kur es tâs baltâs kurpes dabûju,

jo man tad nebija baltas kurpes.

[Vâcijas gadi beidzas, visa ìimene atbrauc uz Ameriku.]

Mçs bijâm ìimenç trîs meitas, tçvs, mâte un mâtesmâte. Mçs visi bijâm uz viena kuìa, bet uz

tâ kuìa bija arî tçva divas mâsas ar savâm ìimençm un tçvamâte.

Biruta Abula: Visu laiku jûs kopâ bijât?

Baiba Dumpe: Visu laiku, jâ. Tâ kâ tâdâ ziòâ mçs bijâm ïoti, ïoti laimîgi.

Biruta Abula: Vai jûs atceraties, vai jums bija kâdas speciâlas domas vai pârdomas, vai

pârdzîvojumi, kad jûs uzkâpât uz kuìa?

Baiba Dumpe: Man bija ïoti liels pârdzîvojums. Vispirms man bija ne tik daudz varbût tieði tâ,

ka es domâju par Eiropu kâ tâdu, bet es domâju par skolu, kas vçl it kâ palika, kaut gan diezgan

tukða skola jau bija. Un tas bija pilnîgi tâ, ka pilnîgi sirds lûza. Bez tam arî palika man labs draugs.

213

Precçðanos ar ìimeni pârrunâjâm un nolçmâm, ka atbrauksim labâk te un redzçsim, kâ tâ dzîve

izkârtojas, un es bûðu drusku vecâka, un tad, ja mçs gribçsim vçl precçties, tad mçs precçsimies Amerikâ.

Ilmârs arî zinâja, ka nekas ar to precçðanos tajâ Vâcijâ neiznâks. Nç, nç. Un, kâ mçs atbraucâm,

mûs kuìis izlika malâ Òujorkâ.

49. gada 24. septembrî mçs iebraucâm Òujorkâ. Un tad no Òujorkas, protams, mûs sûtîja

tâlâk. Mçs braucâm ar busu.

Biruta Abula: Kas jums bija galvotâji?

Baiba Dumpe: Mums bija viena ìimene augðâ Òujorkas ziemeïos. Viòi mûs galvoja. Tçvu

galvoja, ka viòð strâdâs tajâ viòu lauksaimniecîbâ. Mçs bijâm tik liela ìimene. Mums bija diezgan

grûti atrast galvotâju. Un, ja viòiem vajadzçs, tad viòi mani arî nodarbinâs. Bet viòiem mani

nevajadzçja. Es dabûju citur darbu. Tâ kâ mçs bijâm uz laukiem, tâdâ… mûs izmitinâja tâdâ

vecâ, vecâ lauku mâjâ, kur nebija ne centrâlâ apkure, nekas. Tur bija 2 lielas krâsnis un ïoti daudz

logu. Dikti auksts bija. Ïoti nelâga [sajûta], garastâvokïa ziòâ drûms rudens. Tur bija ârkârtîgi

skaista apkârtne. Kalnos augðâ skaisti, ârkârtîgi skaisti – lapu koki visi bija krâsaini. Un es tik

domâju: kâ mums tâ dzîve izputçja. Samçrâ agrâ jaunîbâ es ârkârtîgi spilgti pârdzîvoju to skolas

atstâðanu un vispâr to mûsu draugu pulka izklîðanu. Labi, ka bija ìimene.

Biruta Abula: Atgrieþoties atpakaï pie tiem draugiem. Es domâju, uz jums acîmredzot

ârkârtîgi liels bija draugu iespaids. Vai citiem arî? Visi turçjâs kopâ?

Baiba Dumpe: Viss kopums, viss tas skolas kopums, sâkot gandrîz ar pirmo klasi [visi bija kopâ].

Biruta Abula: Bet kam bija tas nopelns, ka tas ðitâ izveidojâs?

Baiba Dumpe: Es nezinu. Mums bija laime, man liekas. Kaut kâ mums visiem bija ârkârtîgi

kopîgas intereses. Tur bija daþi, kas atkrita.

Tur vienâ brîdî mums sanâca ïoti daudz bijuðo karavîru, kas tika no gûsta ârâ un kas atnâca

uz skolu. Un tie bija, protams, daudz vecâki.

Biruta Abula: Ilmârs arî tajâ grupâ?

Baiba Dumpe: Ilmârs arî bija tajâ grupâ, bet Ilmârs palika lîdz beigâm. Bet tur ïoti daudzi atnâca,

kas bija vecâki par Ilmâru vçl. Un viòi atnâca, un viòi nogâja apmçram gadu un izkrita no skolas.

Amerikâ bijâm tikai mûsu ìimene. Absolûti nekas no latvieðiem. Un visa tâ pulsçjoðâ dzîvîba,

kas nometnç bija, kur tu gâji no agra rîta lîdz vçlam vakaram – tur bija tâdas nodarbîbas un

dziedâðana, un dejoðana, un, un, un tur tâda sanâkðana, un tâda sanâkðana. Tas pilnîgi cauri. Bet,

protams, jau… mçs jau pâri visam tam tikâm. Nevienam nebija viegli. Un tçvs bija grâmatvedis.

Tagad viòð kopa govis kûtî – slauca un tîrîja kûti, un brauca uz lauka strâdât, un zâìçja malku, bet

viòam bija ïoti grûti arî tâdâ ziòâ, ka viòð gluþi vienkârði nebija fiziski tam norûdîts.

Mâte palîdzçja kâdreiz tai mûsu galvotâjai mâju kopt vai kaut ko izcept, bet mâte bija

îstenîbâ mâjâ. Un tçvs bija vienîgais apgâdnieks.

Biruta Abula: Un cik viòi jums maksâja tajâ laikâ?

Baiba Dumpe: 10 dolâru nedçïâ pie brîvas dzîvoðanas tajâ vecâ mâjâ. Par to bija jâpçrk

çdiens visai ìimenei. Es sâku pelnît, un tad es, protams, to savu naudu arî liku tur klât.

Biruta Abula: Un cik jums maksâja, arî 10 dolâru?

Baiba Dumpe: O, 75 centi par stundu, faktiski tas, ko es dabûju. Bet es jau arî nestrâdâju

katru dienu. Tur nevarçja dabût nemaz tâ uzreiz visus tos darbus. Un es tur vairâkas mâjas tîrîju,

un tad tajâ pavasarî pie vienas ìimenes dzîvoju pa nedçïu – es vâcu divus bçrnus tur un taisîju

viòiem çst, un kopu mâju.

Biruta Abula: Nu, un kâ tie amerikâòi uz jums skatîjâs, kâ uz vienkârðiem strâdniekiem, kas

te ir atbraukuði un tagad viòiem palîdz, jeb viòi domâja: ðie jau pie mums ilgi nepaliks – viòiem ir

cits dzîves stils? Kâ jûs jutâties?

214

Baiba Dumpe: Tas bija faktiski tâ interesanti. Tâ ìimene, kas mûs galvoja, tâ sieva bija skolotâja,

un viòa bija jau lasîjusi un interesçjusies, ko viòa izsauc un kas mçs esam, un kas mçs esam bijuði.

Bet tur, kur manas tçva mâsas ìimene bija, viòð bija ïoti laipns un liels, resns vîrs, un viòð mûs

sauca par “lataviens”. Un tas bija rçíinâjies, ka nu viòu ìimene tur paliks. Viòi domâja: tagad nu

bûs leiputrija, nu tur bûs absolûti tik lçts darbaspçks, cik nu var bût. Bet nu neiznâca gluþi tâ.

Biruta Abula: Tajâ laikâ jums bija jâparaksta lîgums, ka jûs paliksiet kâdu laiku?

Baiba Dumpe: Nç. Lîguma laimîgi nebija. Bija tâds, nu, teiksim, mutisks lîgums, ka mçs

vismaz paliksim, it kâ atstrâdâsim, nu, to galvojumu. Kaut gan viòi neko nebija maksâjuði. Mums

paðiem bija ceïð jâmaksâ, no tâs paðas algas bija jâmçìina sakrât, atmaksât. Un tas bija kaut kas 65

dolâri vai kaut kas tâds. Tas bija pirmais parâds.

Ðausmîgi tas bija, bet atmaksâja, un tikâm jau visi tur cauri. Mçs ilgi tur nepalikâm.

Bet ko es vçl gribçju stâstît… Tur bija ïoti aktîvs metodistu mâcîtâjs, viòð bija tieðâm…

daïçji arî politiíis. Viòð bija iejaukts arî visâdâkâs bçgïu lietâs. Viòa baznîca bija sameklçjusi to

mûsu galvotâju. Un viòð pirmâ vakarâ… Mçs bijâm tikko iebraukuði, tikko nokâpuði no kuìa,

negulçjuði, tikko ðûpojuðies tajâ busâ, kur mums bija slikta dûða gandrîz visiem, jo milzîgi kratîja,

un garð ceïð, kamçr mçs atbraucâm no Òujorkas uz Odesa (tâ pilsçtiòa bija). Un viòð mûs pirmâ

vakarâ, manu mâsu Marutu un mani, aizveda uz baznîcu. Un mçs tûliò momentâ dabûjâm

stâstît, kâ mçs esam braukuði un kas mçs esam, un kâpçc mçs te esam. Cik nu mçs angliski zinâjâm.

Un manu mazo mâsu aizveda vçl uz vienu citu baznîcu. Un tâ bija pilnîgâ panikâ, jo viòa angliski

gandrîz nemaz nerunâja. Bet, nu tas arî izkârtojâs. Bet no tâ laika, no tâ pirmâ vakara tas mâcîtâjs

Pçtersons mani vâca apkârt pa Òujorkas ðtatu. Kur tikai nu bija metodistu baznîcai kaut kâdas

sanâkðanas, kaut kâdi mîtiòi, prezentçðanas daþnedaþâdas… es tikai braukâju.

Biruta Abula: Jûs to darîjât labprât jeb ïoti nelabprât?

Baiba Dumpe: Ziniet, tâ… Diezgan nelabprât no sâkuma, jo bija ïoti auksts. Man nebija ne

silti zâbaki, ne man bija pietiekoði silts mçtelis, kleita man viena bija, nekâdâs lupatâs nebiju,

skrandâs neesmu, tas man ir, ja tu tâdu mani gribi – es braucu. Bet man gluþi vienkârði, man kaut

kâ fiziski sâka gandrîz par grûtu palikt. Jo viòð bija samçrâ pârticis cilvçks, bet viòam bija ïoti, ïoti

veca maðîna un ïoti auksta maðîna. Es tâ salu, es ðausmîgi salu, un es arî biju ïoti vâja tad, man

nebija nekâdu ekstra mârciòas nekur.

Viòam brauca arî lîdzi viòa sekretâre, tâda vecâka dâma, kas bija ïoti pâròemta no vispâr,

ko metodisti dara. Tâ es izbraukâju daudzas baznîcas. Kad es kâdreiz skatos Òujorkas karti, es

domâju: o, tur es biju, tur es biju, tur es ðausmîgi salu, tur es biju, tur es biju…

Biruta Abula: Vai jûs parasti atbildçjât tikai uz jautâjumiem, jeb jûs pati izgâjât priekðâ

un stâstîjât?

Baiba Dumpe: Paðâ sâkumâ teica: “O, tev tikai jâatbild jautâjumi.” Es teicu: “Vai man kâds

palîdzçs tos jautâjumus tâ pârtulkot, lai es sapratîðu?” “Nu, ðito pirmo reizi pamçìinâsim tâ.” Es

îstenîbâ neesmu droða, vai es pareizi atbildu to jautâjumu ar tâm savâm angïu valodas zinâðanâm,jo es varbût tieðâm negribu tâ nemaz teikt. Nu, un tad mçs norunâjâm tâ, ka man bûs tâds mazs,

tâds pavisam îss, tâds kâ konspektiòð, ko viòð gribçja teikt, lai es izstâstu, kâpçc mçs vispâr gribam

no Vâcijas tikt ârâ un tikt ðite ðurp. Jo viòð tieðâm izgalvoja daudz bçgïu.

Biruta Abula: Interesanti, ko jûs kâ jauna meitene teicât, kas bija tas iemesls, kâpçc jûs

atstâjât Vâciju?

Baiba Dumpe: …es varbût bûtu drusku citâdâk teikusi, bet man bija viena daïa jâsaka, ko

viòð domâja, kas bûtu svarîgi. Teiksim, es pat nebûtu teikusi, ka es gribçju to Vâciju atstât, bet viòð

gluþi vienkârði to nostâdîja tâdâ situâcijâ, ka mums tur nav nâkotne absolûti nekâda. Un tâ irtaisnîba. Tas bija. Tas man nebija grûti pateikt, bet tas konspekts, ko es viòiem tur devu, tas

nenâca tâ îsti no sirds.

215

Es gaidâs [Amerikâ] daudz esmu runâjusi, nekad es neesmu neko teikusi, kâ es tieðâm nejûtu.

Tas bija… îstenîbâ bija ïoti interesanti braukât ar viòu. Bet es gan kâdreiz braucu uz mâju, un it

seviðíi vienâ tajâ reizç…. Es braucu uz mâju, un es pilnîgi raudâju.

Biruta Abula: Kâpçc?

Baiba Dumpe: Tâpçc, ka es nebiju vçl lîdz tam brîdim saskârusies ar tâdu… tâdu kâ ïaunumupilnîgi: “Ko jûs te meklçjat un kâpçc jûs te braucat? Un mums jûs nevajaga.” Ne jau nu visi tâ

domâja, bet tur bija divas sievietes, kas bija tâ kâ tâs lielas runâtâjas. Un tas viss, ko no tâm dzirdçju.

Un tur bija, laikam bija [agrâk] liela vietçjo izmantoðana notikusi. Un es, protams, to dabûju!

[Agrâk] neviens nebija nekur runâjuði, un es nu tagad runâju. Nu es nu biju priekðâ, un es to

dabûju virsû, kaut gan mani tûliò tas mâcîtâjs aizstâvçja, [sakot], ka mçs [latvieði] esam pilnîgi

citas ðíiras cilvçki, ka mçs strâdâjam, ka mçs neprasâm, lai mums dod jaunu maðînu un jaunu

dzîvokli, tâpçc ka mçs esam tik daudz cietuði, ka mçs te esam, lai mûs kâds tagad nu lutinâtu. Bet

katrâ ziòâ man kaut kâ tas tik ðausmîgi íçrâs klât, ka es domâju, ka es nebraukðu tev lîdzi nekur

vairâk, es negribu nevienu vairâk redzçt. Bet nu tas pârgâja.

Un tad man ïoti labi gâja Itakâ, Kornela universitâtç. Un pirms Ziemsvçtkiem tur bija

metodistu kaut kâda ïoti liela konference. Un tad tajâ laikâ bija uzrâdîjusies mûsu rajonâ vçl otra

ìimene. Un tur bija, divi dçli bija tajâ ìimenç. Un tas viens dçls bija apmçram manâ vecumâ, un

viòð dziedâja, viòam bija laba balss.

Viòð arî brauca lîdzi. Un tad viòð dziedâja tautasdziesmas, un es viòam spçlçju lîdzi uz

klavierçm. Viòam bija patîkama balss, bet nu galîgi neskolota, bet tautasdziesmai [labi]. Bet viòð

nerunâja, Pçtersons teica [viòai]: “Nç, tu tikai runâ.”

Biruta Abula: Bet jûs bijât ïoti droða jauna meitene. Jûs varçjât iziet priekðâ 100 cilvçkiem un

stâvçt priekðâ, un runât, un skatîties visiem virsû.

Baiba Dumpe: Kâ es tagad tâ domâju, es îstenîbâ biju pârsteigta pati par sevi, jo es tajâ laikâ

biju îstenîbâ ïoti atturîga un arî kautrîga. Tagad es varu daudz, daudz brîvâk, pilnîgi arî sveðâ

sabiedrîbâ – man pilnîgi netraucç. Bet tad, ja es nepazinu cilvçkus… Kâpçc es varçju tajâs baznîcâs,

es nezinu. Vai man bija tâda sajûta, ka es tâ kâ tâdâ…tâ kâ misija man ir vai kas man ir, es nezinu.

Bet es tieðâm to… to es tieðâm darîju.

Biruta Abula: Viòð jums arî maksâja kaut ko par tiem braucieniem?

Baiba Dumpe: Nç, nç, nç. Es dabûju pâris grâmatas no viòa.

Biruta Abula: Bet vai tie cilvçki, ar kuºiem jûs runâjât, tie jums iedeva kaut kâdu honorâru

vai kaut ko?

Baiba Dumpe: Nç. Nç. Nç. Nç, tas bija viss… Viòiem bija tâda programma laikam paredzçta

bçgïu palîdzîbai. Un tâ nauda, ko nu tur ziedoja, visa gâja tam, lai galvotu kâdu atkal. Un tas bija,

kâ saka, mans… varbût mans tâds labais darbs. Es tâ kâdreiz iedomâjos, es domâju: es gaida tikilgi esmu bijusi, un tâdi mazi labie darbiòi jau nu ir darîti. Varbût ðitas skaitâs uz manu tâdu

lielâku kredîtu drusku. Labi, ka to varçja izdarît. Viòð bija ïoti enerìisks, tas Pçtersons. Bet ar

sirdstrieku viòð nomira. Mçs jau bijâm prom tad.

Tçvam tas bija grûts periods. Viòam ïoti patika tâ vieta, un viòam ïoti patika tâs govis, viòð

teica: “Es esmu beigâs tieðâm samîlçjies tajâs savâs govîs.” Kûts bija tâda ïoti moderna, un daudz

to lopu bija. Un mâtei arî bija grûts tas rudens. Tieðâm viòa arî bija pârslçgusies pilnîgi uz ðauru

ekonomiju. Mâsâm bija jâiet skolâ, vajadzçja drçbes, vajadzçja apavus, bet pârdzîvot mçs

pârdzîvojâm. Vecâmâte, tâ saimniekoja pa mâju. Mçs faktiski tur nebijâm vairâk kâ to vienu

ziemu. Nepilnu gadu mçs tur bijâm, gandrîz gadu, kad manam onkulim piedâvâja darbu vienâ

augsnes izmçìinâjumu laboratorijâ. Tas darbs bija Ohaijo, Sentmerijâ [Saint Mary]. Viòu galvotâjs[Òujorkâ], tas dûðîgais, apaïais saimnieks, tad nu gan viòð bija dusmîgs, tad nu viòð brâza viòiem

virsû, ko nu viòð tik prata, visus vârdus, ka viòð ðitâ, ka viòð ir izmantots, ka viòi aiziet tagad.

216

Bet nu tad laimçjâs, ka tur [Ohaio] vajadzçja tajâ laboratorijâ, pie tâm maðînâm cilvçkus,

kas tâs maðînas darbinâja. Un mans onkulis domâja, ka mans tçvs to noteikti varçja izdarît, un

izsauca viòu tur. Un tâ mçs visi pârcçlâmies uz Sentmeriju. Bet ko es saku – uz Sentmeriju. Mçs pa

priekðu vçl no turienes bijâm – es pârlçcu biðíi par âtru – mçs bijâm Indianâ, jo onkulis sâkumâ

dabûja darbu Indianâ, vienâ lielâ câïu fermâ. Un tur mçs bijâm pa priekðu. Un tur mçs tikâm

iekðâ caur Âbelçm. Jo Âbele [skolas direktorsVâcijâ] bija savukârt dabûjis darbu vienâ Brâïu

draudzes koledþâ North Manchesterâ.

Onkulis saòçma pirmais, un tad mçs arî atnâcâm tur. Un mçs dzîvojâm tâdâ arî fermas mâjâ –

abas ìimenes tur dzîvojâm kopâ. Un turpat bija tâs câïu bûdas visapkârt, un tur perinâja tos

câïus, un mans tçvs un mans onkulis strâdâja pie tiem câïiem tur.

Te bija labâk. Es saòçmu darbu tur pie viena advokâta, kas bija ðíîries. Un viòam viens dçls

bija jau koledþâ prom un otrs dçls gâja ìimnâzijâ pçdçjâs klasçs. Mani gluþi vienkârði pieòçma tur

tîrît mâju un mazgât veïu. Un es sâku iet koledþâ tur. Es pie viòiem dzîvoju tajâ pilsçtiòâ un sâku

iet tajâ koledþâ, kur Âbele strâdâja.

Âbeles kungs palîdzçja studentiem. Viòð no apkalpotâja kïuva tur par profesoru.

Un es îstenîbâ nogâju koledþâ tikai to vienu gadu tur. Un man bija ïoti grûti tajâ pavasarî, jo

amerikâòi bija pieraduði, ka pavasara milzîgo tîrîðanu taisa, un man bija arî visi gala eksâmeni

tajâ pavasarî. Es mazgâju to mâju no iekðpuses un no ârpuses uz trepçm, un berzu, un ðrubçju, un

caurâm naktîm dzîvoju augðâ. Un tad bija pçkðòi viens punkts, ka es nevarçju norît vairâk nekâ.

Es pilnîgi sâku smakt tajâ vienâ naktî. Un izrâdâs, ka man bija tie rîkles nervi, bija tâ iekairinâti,

bija no tâ sasprindzinâjuma! Mani aizveda pie ârsta tûlît, un tas ârsts bija ïoti labs. Viòð zinâja,

kâda mums situâcija. Un viòð tik man iedeva tâdas drusku nomierinoðas zâles un teica: “Tad, kad

tu noliksi pârbaudîjumus, tad bûs viss kârtîbâ.” Un bija arî tâ. Noliku tos pârbaudîjumus, un

bija viss kârtîbâ. Bet tâ viena nakts bija pilnîgi ðausmîga, es domâju: “Nu man ir beigas.”

Biruta Abula: Ko jûs bijât iecerçjusi studçt, kad jûs tur sâkât?

Baiba Dumpe: Tajâ laikâ es domâju, ka es…, ka es gribu bût farmaceite, droði vien arî bûtu

turpinâjusi. Kaut gan tagad es skaidri zinu, ka tas nebija tas, ko es gribçju. Ja es vçl ietu atpakaï uz

koledþu, es noteikti òemtu bibliotekâri.

Biruta Abula: Un kâ tie amerikâòi uz jums skatîjâs? Vai viòi bija draudzîgi ar jums sabiedrîbâ?

Baiba Dumpe: Koledþâ man nebija nekâda tâda cieðâka saskare. Es aizgâju uz stundâm un

atnâcu no stundâm, un steidzîgi nâcu atpakaï, jo man bija visi citi darbi jâizdara. Bet to, to

koledþas laiku… tas nebija nekâdâ ziòâ nekas tâds, kâ mums gâja ìimnâzijâ. Un es arî nedomâju,

ka tas tâds bûs. Bet vispârîgi, es domâju, tas North Manchesteras laiks arî manai ìimenei bija ïoti

patîkams, jo tur bija diezgan daudz latvieðu atkal. Un mçs satikâmies katru nedçïas nogali.

Biruta Abula: Kur jûs satikâties?

Baiba Dumpe: Pie maniem vecâkiem, jo tie bija ârpus pilsçtas un viòiem bija vieta, kur var

sçdçt ârâ, iekðâ, kur nu grib, vai ne, un neviens nebija apkârt, neviens tur netraucçja.

Starp citu, tajâ [vietçjâ] baznîcâ arî mûs ar Ilmâru laulâja.

Viòð [Ilmârs] jau bija Èikâgâ. Un tad mçs beidzot nodomâjâm, ka man tagad bûs 21 gads

jûlijâ, un tad 50. gada Ziemassvçtkos mçs saderinâjâmies, laulîbas bûs jûnijâ. Bet Ilmâru pa to

laiku iesauca amerikâòu armijâ.

Biruta Abula: Tas bija Korejâ?

Baiba Dumpe: Viòð atbrauca îsi pirms laulîbâm. Tad metodistu baznîcâ 2. jûnijâ bija laulîbas.

Un 10 dienas pçc tam viòam bija jâbrauc uz Koreju. Un tad 18 mçneðus mçs neredzçjâmies, bet

nebçdâjâm. Vai nu gluþi laime nebûs, apprecçjâmies. Un kâzas bija ïoti jaukas, uz laukiem.

Biruta Abula: Un amerikâòi arî piedalîjâs?

217

Baiba Dumpe: Amerikâòi bija. Bet metodisti ir nedzçrâji. Absolûti bez alkohola. Tûliò pçc

laulîbâm bija [svinîbas] ar amerikâòu viesiem kopâ, visâdas maizîtes sasmçrçtas. Bet tikai ar

limonâdi, kafiju un tçju. Un vçlâk viòi aizgâja.

Un to visi gaidîja ar ïoti lielu nepacietîbu, jo tagad nu mçs varçsim tâ riktîgi sâkt. Un tie

amerikâòi, tiem tik labi gâja, tie sçþ un sçþ, un sçþ. Ârkârtîgi karsta diena bija – kaut kas tuvu pie

100 grâdiem [pçc Fârenheita], un ârâ tur visi, tur sçdçja zem tiem lieliem kokiem un priecâjâs. Un

mâte tikai…, ka nu iet drîzâk prom… Nu, un tad sâkâs latvieðu svinçðana. Pçc tam tad bija cûkanokauta, un – kâ jau uz laukiem.

Es paliku Manèesterâ faktiski îsu laiku tikai, jo Èikâgâ Ilmâra ìimene bija, kur apmesties.

Aizgâju uz Èikâgu. Un es sâku darbu meklçt. Izpildîju visus papîrus, biju uz interviju, un skaitîjos,

ka es esmu pieòemta darbâ telefona centralç. Mans tieðais priekðnieks [atklâja] un teica: “O, jûs

neesat pavalstniece.” Es saku: “Nç.” Viòð saka: “Tad es jûs nevaru pieòemt. Tas ir federâlais likums”

Es saku: “O, tas gan interesanti. Un mans vîrs nav pavalstnieks, un viòu iesauca armijâ.” “O, nç,

tas nevar bût!” Es teicu: “Nu kâ tas nevar bût, viòð ir Korejâ!” Nu viòð man sâka tik ðausmîgi

atvainoties, ka viòð nevar man to darbu dot. Tâ tur neiznâca.

Un tad, tad es dabûju darbu vienâ birojâ caur latvieti. Bet tajâ laikâ nevarçja strâdât birojâ,

ja tu biji stâvoklî. Par 5 mçneði ilgâk nekad. Bet viòiem tieði tajâ laikâ aizgâja daudz cilvçku prom,

un es pabeidzu darbu 10 dienas pirms Pçteris piedzima.

Tad, kad Pçteris piedzima, un tad es, protams, nestrâdâju vairâk, bet tad es sâku òemt no

televîzijas koledþas kursus. Puikas bija mazi. Nu, tas ir, Pçteris piedzima 54. gada decembrî. Es

salasîju laikam kaut kas 60 kredîtus. Jâ, es izòçmu psicholoìiju un literatûras daþâdîgas. Ïoti

interesanti bija. Un, es domâju, tas bija vienîgais, kâ es tâs lekcijas [varçju òemt], noklausîjos

televîzijâ, un tad visus mâjas darbus [veicu]. Mums bija jâreìistrçjas. Bija jâmaksâ, bet nebija

seviðíi daudz. Zinâmos laikos tie pârbaudîjumi jânoliek. Pçdçjos es liku kaut kad 61. gadâ, tad

man mâsa mira. Man vidçjâ mâsa nomira ar anoreksiju, ko tajâ laikâ vispâr neviens nezinâja, kastas ir. Un ârsts uzðíîra grâmatâ tekstu un teica: “Paòem un izlasi, kas tavai mâsai.” Viòa pie manis

dzîvoja, tâ kâ bada nâvç nomira.

Biruta Abula: Un jûs nekâ viòai nevarçjât palîdzçt?

Baiba Dumpe: Pie ârsta strâdâja. Viòa neko negribçja darît. Es viòai pat gâju lîdzi pie tâ

viena ârsta. Viòa teica: “Nepûlies, nenâc, es pie viòa atpakaï neieðu.” Pie psihiatra [negâja]: “Man

nekas nav, ar viòu ko runât.” Tas ir burtiski tâ kâ paðnâvîba.

Biruta Abula: Nu drausmîgi!

Baiba Dumpe: Jâ, tas ir ðausmîgi. Un es domâju, tas bija vecâkiem ðausmîgs sitiens. Mâte kaut

kâ âtrâk tika tam pâri, bet tçvs, man liekas, nekad tâ îsti nevarçja pieòemt, ka kaut kas tâds ir noticis.

Biruta Abula: Nu, es ceru, ka viòas mîlestîbas objekts to saprata.

Baiba Dumpe: Nedomâju.

Biruta Abula: Nu, un tad jûs… Jums bija bçrni un jûs audzinâjât bçrnus…

Baiba Dumpe: Jâ, es audzinâju bçrnus, jâ, un Ilmârs, vai ne, bija ïoti aktîvs ar sportiem un

teâtriem, un ar visu ko.

Mçs îrçjâm dzîvokli no vîratçva. Vîratçvam bija mâja. Un bçrni, kad bija tik pietiekoði veci,

sâka iet Ciânas draudzes svçtdienas skoliòâ, un es, kad mûsu jaunâkam dçlam bija 4 gadi, tad

nolçmu, kad nu ir pçdçjais brîdis, kad man jâsâk strâdât atkal. Un tad es skatîjos, ko nu es varçtu

darît un kur bûtu tâdi darba piedâvâjumi, kas pçcpusdienâ sâktos, pievakarç. Un aizgâju uzbankâm. Bankas tieði meklçja, kad sâkâs pâreja uz speciâlo tehniku maðînrakstîðanâ. Es izðíîros

par darbu Pirmâ Valsts bankâ Èikâgâ. Tur var piebraukt klât ar vilcienu labi un nav tâlu nekur

jâiet. Un es sâku tur strâdât, iemâcîjos, un 30 gadu nostrâdâju. Bija ïoti patîkams dzîves periods.

Daudz draugu ieguvu, un tâdu vçl, kas te vçl brauc ciemâ tagad.

218

Biruta Abula: Amerikâòi?

Baiba Dumpe: Jâ, jâ, amerikâòi, jâ, jâ. Tur jau latvieði nebija.

Biruta Abula: Pastâstiet, ja jûs vçlaties, par to, kâda jums bija sabiedriskâ dzîve.

Baiba Dumpe: Ilmârs nâca no darba, un tad es skrçju pa durvîm ârâ. Puikas atnâca no skolas

mâjâ, un tad mçs tâs daþas stundas ïoti cîtîgi nostrâdâjâm, un man bija vakariòas tikpat kâ sagatavotas.

Es skrçju prom, un Ilmârs nâca mâjâ. Un tad Ilmârs pâròçma dçlu audzinâðanu, kas bija ïoti svçtîgi. Uz

treniòiem veda, uz skautiem – pilna maðîna tur. Apkârtnç mums bija ïoti daudz latvieðu.

Biruta Abula: Un kâ jums gâja pieauguðo sabiedriskâ dzîve? Jûs tur visi tikâties? Jums bija

visi tie draugi?

Baiba Dumpe: Mums, jâ… draugi… draugi… draugu… Îstenîbâ mçs esam bijuði ïoti, ïoti

laimîgi – mums vienmçr ir bijuði, teiksim, daudz draugu, un tâdi labi draugi, kad… bçrni sâka iet

svçtdienas skolâ baznîcâ, tur mçs dikti iedraudzçjâmies ar vienu grupu, vai ne… mums ïoti labi

gâja kopâ. Arî Ilmârs bez latvieðu sabiedrîbas nemaz nebûtu varçjis dzîvot.

Biruta Abula: Jûs svinçjât dzimðanas dienas un vârdadienas?

Baiba Dumpe: Mçs svinçjâm, jâ. [..] Kâ kuro reizi. Ziemsvçtkos, Lieldienâs tikai ìimenes.

Bet tad, kad puiku krusttçvi un krustmâtes nâca uz bçrnu dzimðanas dienâm, un tad bija [lielâkassvinîbas], Mârtiòus plaði mums iznâca svinçt. Bet tad, kad nu puikas jau bija paauguðies, tad

mums bija ïoti tâda cieða draugu grupa, kas arî viena daïa ir te arî [Ciemâ], kur mçs daudz

satikâmies. Un tad gluþi vienkârði… o, sanâk – vai kâdam dzimðanas diena, vai atkal iedomâjas

vârdadienu svinçt, tad mçs dejojâm pçc tam un dziedâjâm, un Jaungadus gaidîjâm kâdreiz paði

kopâ. Bet mums îstenîbâ ir bijuðas divas tâdas draugu grupas. Tâda viena bija tâda draugu

grupa, ar ko mçs daudz gâjâm uz amerikâòu koncertiem, uz teâtriem, kur mums ïoti intereses

saskançja. Un tad bija otra draugu grupa, kur mçs tâ biðíi trakojâmies kopâ vairâk.

Biruta Abula: Vai jûs arî ar amerikâòiem satikâties nedçïas nogalç, vai aicinâjât pie sevis

mâjâ, vai viòi jûs? Jûs teicât, ka jums bija labas attiecîbas.

Baiba Dumpe: Jâ, ïoti labas. Nç, viòas dzîvoja tâlu no mums projâm, tâs manas labâs

draudzenes. Visâs kâzâs, kad bija, mçs tikâm lûgti. Mçs ar Ilmâru bijâm uz poïu kâzâm, grieíu

kâzâm, visâdîgâm.

Biruta Abula: Un jûs savukârt aicinâjât uz savu bçrnu kâzâm viòus?

Baiba Dumpe: Nç. Tad jau, tad vairs ne. Tâ citâdi mçs ârpus darba nesatikâmies, nebija

vajadzîba izmçìinât, kâ iekïauties.

Biruta Abula: Un kâ bija ar kaimiòiem? Vai jûs ar amerikâòu kaimiòiem draudzçjâties?

Baiba Dumpe: Mçs vienmçr draudzîgi bijâm, bet neviens nebija tâds tâ kâ, teiksim,

priekðpilsçtâs, kad iet un dzer kafijas kopâ.

Biruta Abula: Vai jûs jûtaties, ka jûs tâ kâ no viòiem vairîjâties jeb viòi no jums, vai tas

vienkârði tik tâ sagadîjâs?

Baiba Dumpe: Nç, vairîties mçs nevairîjâmies.

Tajâs vietâs, kur mçs dzîvojâm, tad tur neviens nebija tâ sâcis. Mçs tur runâjâmies kâdreiz

stundâm ârâ. Viòi turpat sçdçja savâ pusç sçtai, es sçdçju otrâ pusç, un mçs varçjâm runâties par

visu ko. Bet nebija tâ, ka ietu ïoti cieði kopâ. Mçs bijâm ïoti draudzîgi, bet tâ mçs speciâli nç.

Biruta Abula: Kuºâ brîdî tad jûs uzsâkât tâdu aktîvu sabiedrisko darbu Èikâgâ? Jo es zinu,

ka jûs ar gaidâm strâdâjât, un kâ jûs sakât – spçlçjât klavieres.

Baiba Dumpe: Paðâ sâkumâ, tad, kad Ilmârs bija armijâ vçl, es tikko atnâcu uz Èikâgu, tad

es strâdâju ar gaidâm taisni. [Vçlâk viòa bija gaidu galvenâ vadîtâja.]

Nodarbîbas bija vienâ darbdienas vakarâ.

Biruta Abula: Tâ ka visiem bija jâved savi bçrni uz to nodarbîbu?

219

Baiba Dumpe: Jâ, kad tâs nodarbîbas bija. Es seviðíi ilgi ar tâm gaidâm nenostrâdâju tur.

Bet Dzelmes tautas deju grupâ spçlçju klavieres. Es sâku îstenîbâ dejot Dzelmes deju grupâ. Untad iznâca, ka Dzelmçm nav vairs neviens, kas viòiem spçlç. Un viòiem bija ïoti daudz to jauno

dejotâju, un viòiem nebija mûzika. Un tad mani pierunâja, vai es nevaru spçlçt arî. Nu, abus esnevarçju darît. Un, tâ kâ es gluþi vienkârði uzdevu tad to dejoðanu, un es sâku viòiem spçlçt. Un es

10 gadi, man liekas, nospçlçju.

Mçìinâjumi bija dikti regulâri un ïoti stingri, un gari. Es domâju, tâdâ ziòâ arî tas, kaut kâtas paziòu loks tâds stipri plaðs ir no tiem laikiem un arî no gaidu laikiem, kad es aktîva biju. Kad

es biju vadîtâja, nu, es domâju – priekðniece, arî vecâkus ïoti daudz iepazinu, un labi iepazinu.

Biruta Abula: Vai jûs teiktu, ka jums Èikâgâ tâ sabiedriskâ dzîve bija rosîga… katru nedçïas

nogali kaut kur, kaut kâdi notikumi – pie viena jâiet vai pie otra, jeb pie jums nâca?

Baiba Dumpe: Pçdçjos gados, varçtu teikt, ka gandrîz tâ.

Biruta Abula: Kad jûs tur visi satikâties, vai jûs kâdreiz runâjât par latvieðu nâkotni un ko

mçs darîsim, vai mçs brauksim atpakaï vai mçs nebrauksim? Vai tâdi temati vispâr pacçlâs?

Baiba Dumpe: Pacelties noteikti pacçlâs, un mçs arî pârrunâjâm to. Mçs faktiski, piemçrâm,

neviens neðaubîjâmies, kâpçc bçrni bûtu jâsûta uz Gaºezeru jeb kâpçc bçrniem bûtu jâiet svçtdienasskolâ, tâ mûsu tâ grupa, un viòa bija diezgan plaða. Mçs nekad tâ nedomâjâm, kâ, piemçram, te

es esmu dzirdçjusi daþus cilvçkus, kas ciemâ dzîvo: “Es saviem bçrniem nekad latvieðu valodunemâcîju, jo es zinâju, ka 5 gadu laikâ viss bûs cauri.” Un ar pârliecîbu tas bija teikts tajâ laikâ, jo

tagad ir iznâkusi runa, kâpçc viòu bçrni vispâr nerunâ latviski: “Tâpçc, ka es atzinu, ka tas absolûtinav vajadzîgs, jo tâda latvieðu sabiedrîba kâ tâda nebûs vairâk, neeksistçs.

Biruta Abula: Ko jûs domâjiet par asimilâciju, ka neatvairâmi visi asimilçjâs?

Baiba Dumpe: Es domâju tâ, viena daïa izdzîvos kâ latvieði. Arî daïa, kas tagad ir pusmûþacilvçki. Arî viena daïa bçrnu.

Biruta Abula: Kas ir gala mçríis?

Baiba Dumpe: Lai varbût nomirtu ar sajûtu, ka es esmu latvietis, atbalstot latvieðu intereses.Runâjot skaidri latviski. Es varu gandrîz galvot par vairâkâm ìimençm.

Biruta Abula: Un daþi no tiem, kas neatbalstîja, tomçr dzîvo ðeit tagad, Ciemâ, ðie cilvçki,par kuriem iet runa?

Baiba Dumpe: Jâ, dzîvo te, jâ. Latvijas mantojums viss lîdzi, un viòð ir ïoti liels latvietistagad, bet tiem viòa bçrniem tas tika atòemts tad.

Biruta Abula: Vai jûs domâjat, ka jums viss latviskais bija tâds apzinâts gâjiens jeb tas tâ

vienkârði bija un citâdi nevarçja bût?

Baiba Dumpe: Es domâju, ka tas bija ïoti tâds dabisks gâjiens. Ja tâs iespçjas tur bija, kaut kâ

nenâca nemaz prâtâ, kâpçc viòas neizmantot. [Citi neizmantoja], viòi neredzçja, ka tas bûtusvarîgi, kâpçc kaut ko tâdu darît, ka tas bûs cauri tûliò.

Biruta Abula: Vai jûsu bçrni nekad nesacçlâs pret to, ka viòiem jâiet atkal uz skautiem, atkaluz gaidâm, uz dejoðanu jeb uz skolu, jeb uz baznîcu?

Baiba Dumpe: Viòi… [smejas] viòi… viòi sacçlâs par to, ka viòiem tie latvieðu mâjasdarbi

ir: “Atkal! Mçs tikko beidzâm. Atkal!” Viòiem ïoti patika iet uz skolu, viòiem patika tur tâsabiedrîba, viòiem arî tas skolotâjs patika.

Biruta Abula: Un tad, protams, jums noteikti saistîjâs arî jûsu vçl citas dzîves gaitas arvisiem tiem sportiem?

Baiba Dumpe: O, jâ, jâ, jâ. Tur jau… Tas jau ïoti atkal cits stâsts pavisam.

Biruta Abula: Vai jûs domâjat, ka visiem latvieðu jûsu draugiem bija apmçram lîdzîgadomâðana, lîdzîga nostâja, vai tie cilvçki visi bija samçrâ labi situçti? Varçja latvieðu lietâs

piedalîties? Ienâkumu ziòâ viòiem nebija milzîgu grûtîbu Èikâgâ?

220

Baiba Dumpe: Es îstenîbâ tâdu, kam tâdas taisni grûtîbas bûtu bijuðas, nezinu. Citam bija lielâka

rocîba, citam mazâka. Mums bija arî daþi draugi, kas bija ïoti pârtikuði, un tiem nebija nevienambçrnu. Viòi bija labi situçti, viòi bûtu arî labi bijuði, ja viòiem bçrni bûtu bijuði. Bet, nu, tas tâ.

Biruta Abula: Bet jûs tai savâ sçtâ ielaiþat savus latvieðu draugus, un tie amerikâòu draugi

tad jûsu sçtâ bieþi neienâk. Jo, ja jûs dzîvotu tikai amerikâòu sabiedrîbâ, vai tad bûtu amerikâòitie tuvie draugi vai tad vispâr draugu nebûtu?

Baiba Dumpe: Droði vien bûtu amerikâòi cieðâki kâ, teiksim, Èikâgâ, mums [sabiedrîba]bija ïoti liela… bija ïoti liela laime bût tik daudzos latvieðos … Un, ja tu esi cilvçks, kam vajag

sabiedrîbu. Ja tu esi tâds, kam nevajag, kas paòem savu grâmatu un sçþ un lasa, un çd savusviestmaizi, tad… tad vienalga, vai nu tu esi amerikâòos, vai latvieðos, tad tev nevajag nevienu.

[Ja bçrni saceïas pret latvieðu skolu.] Es saku: [bçrniem] Vai tad uz skolu priekð “fana” [izpriecai]jâiet? Tev jau vajag abas lietas apvienot… nu mûsu mazdçls tagad iet [latvieðu skolâ], Kârlîtis iet.

[Mûsu bçrni] tad bija aizòemti no rîta lîdz vakaram. Viòi bija aizòemti pamatîgi.

Biruta Abula: Bet vai viòiem nebija, pieòemsim, amerikâòu skolâs kaut kâdi pienâkumi?

Baiba Dumpe: Viòi spçlçja bumbas, spçlçja amerikâòu skolâs.

[Vçlâkos gados latvieðu tautas dejâm] viòam nebija laika vairâk.

Biruta Abula: Vai jûs nejûtat, ka mçs tâ kâ dubultu dzîvi esam dzîvojuði?

Baiba Dumpe: Ir, ir… Tiem bçrniem ir ïoti liela slodze bijusi. Tieðâm ir. Es zinu, ka mûsu

mazmeitas Atlantâ skrien kâ ðausmas pilnîgi. Bet viòiem… viòiem nav dubultâ dzîve. Bet ðite[Kalamazû pilsçtâ] ir – tu esi latviski – angliski, latviski – angliski visu laiku.

Izturçts ir. Un es domâju, nevienam nekâdas traumas nav bijuðas.

Biruta Abula: Vai jûsu visi bçrni ir precçjuðies ar latvieðiem?

Baiba Dumpe: Vidçjais nav precçjies. Abi citi ir precçjuðies ar amerikâòiem. Abas vedeklas

man ir amerikânietes.

Biruta Abula: Un kâ tas gadîjâs? Es runâju tâ vispârîgi.

Baiba Dumpe: Es faktiski nezinu. Pçteris man tik sacîja: “Mamma, man [latvieðu meitenes,piemçram, no Gaºezera] viòas visas tâ kâ mâsas. Mçs esam zeíes kopâ mainîjuði un drçbes mainîjuði,un stâstîjuði viens otram savus, zini, visus noslçpumus. … Mçs tâ kâ ìimençs jûtamies gandrîz, kâ

brâïi un mâsas viss tas bars kopâ.”

Pçteris apprecçjâs, kad viòð universitâti beidza.

Bet man îstenîbâ ir ïoti labas vedeklas. Un es domâju: tâ kâ, piemçram, kâ Pçtera sieva ir

savas meitas uzaudzinâjusi – cepuri nost!

Biruta Abula: Un viòi runâ latviski?

Baiba Dumpe: Diemþçl nç.

Biruta Abula: Ne vienâ, ne otrâ ìimenç?

Baiba Dumpe: Nç, nu Andreja ìimenç jau Kârlîtis [mazdçls] iet tagad latvieðu skolâ.

Biruta Abula: Un viòi apgrozâs latvieðu sabiedrîbâ?

Baiba Dumpe: O, jâ… jâ, jâ. [Kalamazû]Atlantâ arî, Latvijas sportisti pie viòiem ir gulçjuði.

Biruta Abula: Vai tai sievai bûtu vçlçðanâs arî pçc amerikâòu draugiem?

Baiba Dumpe: Viòiem ir ïoti labi draugi, ïoti labi draugi tur, arî Pçtera skolas draugi, ir arîSûzanas draugi. Brauc tâpat ciemos un iet un nâk.

Biruta Abula: Vai jums paðiem bija kaut kâ grûti pieòemt to, ka viòi precçjâs ar amerikânietçm?

Baiba Dumpe: Jâ, pirmâ brîdî tas bija spçcîgs ðoks. Un es domâju, ka Pçteris jutâs arî patsïoti slikti par to, ka viòð to mums dara. Bet viòð teica: “Mammiò…” – tas ir tas cilvçks, ar ko viòð

grib dzîvot. Un es domâju, viòiem ir ïoti laba laulîbas dzîve, un apbrînojami laba. Es domâju, ka

tik kopîgas intereses, kâ viòiem abiem ir, kas viòiem patîk darît un iet.

221

Biruta Abula: Un kâ jums iet, kad notiek kaut kâdas ìimenes viesîbas? Un ir mazbçrni, kas

nerunâ latviski, un vedeklas. Jûs visi runâjat angliski tad?

Baiba Dumpe: Mçs runâjam abçjâdi. Pilnîgi, absolûti abçjâdi. Un neviens neko ïaunâ neòem,

un, es domâju, viòi tagad arî saprot apmçram, par ko runâ, un, ja viòi grib piedalîties – viòi sâk

runât angliski par to paðu tematu apmçram, jeb uzprasa: “Pagaidi, par ko tagad runâjat?”

Biruta Abula: Vai jums ir kâdas tradîcijas, ko jûs esat bijuði spiesti atmest tâpçc, ka jums ir

vedeklas amerikânietes?…

Baiba Dumpe: Nç. Îstenîbâ vienîgi Ziemsvçtkos ir tâ, ka dâvanas dod vakarâ un no rîta. Divreiz.

Biruta Abula: Vai jûsu dçliem ir arî kaut kâda interese par to, kas tagad notiek Latvijâ?

Baiba Dumpe: O, jâ. Viòi visi ir bijuði. Jaunâkais dçls pat ar savu sievu bija Latvijâ.

Nu vecâkâ mazmeita ar Ilmâru bija Latvijâ. Tâ ir Pçtera meita. Bet viòa nerunâ latviski. Bet

viòa bija tik ârkârtîgi skaistas fotogrâfijas uzòçmusi Latvijâ un atveda tik ârkârtîgi latviskus

momentus. Es biju pilnîgi pârsteigta.

Biruta Abula: Vai jûs jûtat, ka jûsu dzîve ir piepildîta ðeit, Amerikâ, un kâ jûsu dzîve bûtu

varçjusi citâdi izveidoties? Jums ir kâdas domas par to?

Baiba Dumpe: Man liekas tâ, ka tad, kad es atstâju Latviju, es biju biðíi par jaunu, lai man

bûtu bijuði tâdi… nu tâdi nâkotnes sapòi lieli. Es domâju, bija ïoti, ïoti sâpîgi redzçt manu

vecvecâku mâjas, kad es tagad aizbraucu. Tâs lauku mâjas bija tâda vieta, … kur ïoti, ïoti labi bija

gâjis un kur tâda vistuvâkâ vieta, vai nç. Un redzçt, ka tas viss tika izpostîts, un tur vairs nekas nav.

Biruta Abula: Pasakiet man to, kâpçc man absolûti visi cilvçki, ar kuºiem esmu runâjusi, ir

teikuði uz mata to paðu, ka tâs lauku mâjas Latvijâ ir tâs îstâs mâjas? Lai gan viòi tur varbût tikai

vasaras ir dzîvojuði. Un kâpçc tas tâ ir, kâ jûs domâjat?

Baiba Dumpe: Es… es nezinu, vai tas kaut kâ… viss tas plaðums, tâ… tas âbeïu dârzs tur kâ

tâds, un tur bija mûsu mîïie vîtoli, mûsu, kur mums bija katrai no mâsâm sava mâja – mçs par

“mâjâm” saucâm. Un tur bija nora, un tur bija… tur bija birzs, un tur bija… Tâ, vai ne, pilsçtas

mâja, tâ bija… tâ bija mâja. Labi, arî bija mîïa, un tur bija arî ïoti, ïoti jauki, un jauki iekârtots,

un skola bija, un viss. Bet tas vçl tajâ vecumâ kaut kâ… es… es nezinu, tâdu iespaidu nebija

atstâjis uz mani, kâ tâs vasaras tajâs lauku mâjâs.

Biruta Abula: Vai jûs domâjat, ka latvieðu dvçsele ir kaut kâdâ veidâ laucinieciska? Ar to es

nedomâju nievâjoði. Vai mums ir iekðâ kaut kas tâds, ka pçc dabas mçs cenðamies?

Baiba Dumpe: Man liekas, ka tas tâ ir. Varbût, ja aizvien Latvijâ bûtu auguði, Latvija daudz

vairâk bûtu progresçjusi, tie iespaidi varbût vairs nebûtu tâdi. Bet tajâ laikâ noteikti tie lauki bija

kaut kas vienreizçjs. Katra diena bija kâ tâds piedzîvojums pats par sevi.

Biruta Abula: Vai jûsu mâte bûtu to paðu teikusi, ko jûs sakât?

Baiba Dumpe: Es domâju, noteikti, un pat tçvs, kas ir faktiski pilsçtâ dzîvojis. Tçtis arî, kad

viòð atbrauca uz laukiem pie mums nedçïas nogalçs vasarâ, viòð pilnîgi uzplauka. Jo viòam ûdeòi

milzîgi patika, vispâr Gauja, un viòð makðíerçja.

Biruta Abula: Bet vai tur bija kâda sakarîba ar to, ka viòiem nebija tik smagi jâstrâdâ, jo viòi

pa daïai bija viesi tur? Ja viòiem katru dienu bûtu jârok grâvji vai jâsçj, vai lauki jâapkopj, vai kas,

vai viòð tâpat bûtu teicis?

Baiba Dumpe: Mans tçvs noteikti. Kaut gan, teiksim, atkal mans mâtes brâlis, kas bûtu

varbût, nu, bijis mantinieks tâm lauku mâjâm, tieðais, tam atkal absolûti neinteresçja tas. Viòð

darîja, jâ, viòð darîja, tâpçc ka tçvs viòam jaunîbâ lika darît. Bet, tikko viòam vairs nelika to

darît, tâ viòð bija prom. Kâ katrs tas cilvçks ir.

Biruta Abula: Par savu dzîvi domâjot, jûs jûtat, ka ðeit ir jûsu îstâs mâjas, ne tik daudz

fiziskas kâ garîgas mâjas?

222

Baiba Dumpe: Tas tâ grûti pateikt. [nopûðas]

Kad es staigâju pa Valmieru, tad es domâju, te bija mana îstâ vieta. Lîdz vienam brîdim likâs,

tu nebûsi tâds pilnîgs cilvçks, ja tu nebûsi atpakaï Latvijâ. Man liekas, ka tâ reize kaut kur aizgâja

garâm. Tagad es noteikti nevarçtu galîgi aiziet uz Latviju dzîvot.

Biruta Abula: Kâdçï?

Baiba Dumpe: Nerunâjot, ka te ir bçrni un mazbçrni. Man kaut kâ par daudz sveðs liekas tas

veids, kâ tur tâ dzîve paðlaik ir. Viòi saka, ka viss iet laikam lîdzi, ka tâ ir jâbût, man kaut kâ

neliekas, ka tas ir îsti vairs tâda latviska dzîvoðana. Ja es gribçtu iet tur atpakaï, tad es gribçtu tâdu

skaidru latvisku dzîvoðanu, un tâda, man liekas, tur vairs nekad nebûs. Varbût pçc pâris paaudzçm.

Tâ ka man ir kaut kâ tâs mâjas te, es kaut kâ jutos, ka te es varu tomçr kaut vai sapòot, kâ bûtu

varçjis bût. Tur es kaut kâ nevaru to vairs. Man viens gabals kaut kur ir pazudis.

Biruta Abula: Tas, kas jums ir devis to stiprumu, visa tâ jûsu draugu, radu sabiedrîba, kas

jums ir palîdzçjis izdzîvot ðeit?

Baiba Dumpe: Tieðâm ârkârtîgi daudz; kad es biju jaunâka, es biju ïoti nesabiedriska. Man

daudz labâk patika bût mâjâ. Un tad tas viens periods, kad mçs atnâcâm uz Èikâgu, kad bçrni bij

visi mazi, es nebiju seviðíi ieinteresçta uz ballçm nepârtraukti. Ilmârs gâja uz saviem sportiem ïoti

daudz. Nebija, kur bçrnus atstât. Jo tad jau nebij tâdi babysitter, un, vai dieviò, ja tu òçmi mâjâ

sveðu cilvçku pie saviem bçrniem – mîïais Dies!

Biruta Abula: Kâpçc jûs pârcçlâties uz Ciemu?

Baiba Dumpe: Nu… vai nu palikt Èikagâ, ko mçs tâ îsti negribçjâm…

Biruta Abula: Kâpçc?

Baiba Dumpe: Kaut kâ likâs, kad, ja bçrni visi prom un ja mçs paði vairs nestrâdâsim. Man

ir Èikâga vienmçr ïoti patikusi, es vçl aizvien labprât dzîvoju Èikagâ. Bet kaut kâ gribçjâs… jâ, es

zinu… un tas bij ïoti îpatnçji, kad Ilmârs bij tas îstenîbâ, kas visvairâk gribçja no Èikâgas ârâ tikt.

Un jaunîbas spara dienâs, vai ne, paðâ sâkumâ, viòð bija tas, ko es nekad nevarçju iedomâties, ka

viòð negribçtu dzîvot pilsçtâ. Bet tagad, tagad, viòð teica, nç, viòð Èikagâ nepaliks ne par kâdu

naudu, nç, nç, nç, nu, un tad te sâka tâs zemes piedâvât, vai ne, un mçs îstenîbâ atbraucâm rudenî,

sniegs jau bij uzsnidzis. Dabûjâm zinât, ka ðinî rajonâ tagad pârdod to zemi, un mums viena ïoti

laba draudzene atbrauca lîdz.

Jâ, viòa sakûdîja, un viòa pati nav uzcçlusi, viòa nemaz nav atnâkusi vçl.

Biruta Abula: Bet viòa ir nopirkusi zemi?

Baiba Dumpe: Viòa ir pâri mums pa ceïu, tieði pretî, jo mçs runâjâm, ka mçs gribam tâ, ka

mçs varam… Samâties ar rokâm no rîta, vai ne, sçdçt katra savâ logâ, un viòa ar nekad neizskatâs,

ka viòa jebkad uzcels vairâk, bet ðî bij tâ vieta, kur mçs gribçjâm, jo tâs bij tâ kâ otras mâjas

kïuvuðas gandrîz. Tu nevarçji vasaru iedomâties bez Gaºezera. Un bez visiem, atkal visiem

draugiem, un visâm ieðanâm un skrieðanâm, un skatîðanâm, vai ne, un tas bij, tas bij atkal pilnîgi

tâda otra dzîve, tâ kâ nometnç gandrîz [Gaºezerâ].

Biruta Abula: Bet nu tagad tâ sabiedrîba, kas jums ðeit ir, jums ir tâda sajûta, ka jûs viens

otru stiprinât un viens otram palîdzat, un jums ir tâ… savu stiprumu varat dabût arî no tâs

vietçjâs sabiedrîbas?

Baiba Dumpe: Pa daïai, es teiktu. Vçl varbût, laimîgi, nav pienâcis tas brîdis, kad vajadzçtu

ïoti meklçt tieði tâdu atbalstu. Ne tik daudz materiâlu, bet taisni, pilnîgi tâ, vai ne, ka tu zini, kad

nu es neesmu viens te, vai ne, un tomçr ir cilvçki, kas tâpat domâ varbût kâ es. Jo paðlaik mçs vçl

esam, vai ne, tâdi stipri patstâvîgi.

Biruta Abula: Un jûs ar nolûku gribçjât ðeit strâdât vai tas tâ vienkârði atkal izgadîjâs, vai

jums ir vçlçðanâs strâdât?

223

Baiba Dumpe: Mani îstenîbâ jau aicinâja jau uz ðejieni, kad es vçl Èikâgâ strâdâju. Jau kâdas

divas vasaras pirms tam, vai pat trîs. Kad tu nâksi te, kad tu nâksi te [strâdât Gaºezera birojâ]?

Mums ïoti tevi vajadzçtu. Es neesmu nekâda speciâliste, bet viòi zinâja apmçram, ko es varçtu

darît. Es nebiju ne profesionâla grâmatvede, nekas, es strâdâju bankâ, bet tas ir tas. Un es teicu –

nu, redzçs, ka es atnâkðu. Mçs te pârcçlâmies deviòdesmit otrajâ gadâ, jûlija sâkumâ, un man tajâ

rudenî izoperçja vçzi. Un mani arî jau tûliò uzaicinâja strâdât. Un es teicu: nu tagad pilnîgi

izslçgts, varbût nâkamgad! Gaºezera cilvçki nâca un teica: nu, nâc, gluþi vienkârði! Mçs tev

atnesîsim, mçs tev atnesîsim, iedosim grâmatas, tev nav jânâk pat uz biroju, sçdi te, mâjâ, un

izskati cauri. Jo tajâ brîdî bij tieði, kad Gaºezeram neviens te vairâk nebij. Jo tad bij iznâkusi tâdiezgan âtri un asi tâ vadîbas maiòa visa tur, vai ne, un, un, protams, ziemâ tas nebij traìiski, vai

ne, jo tur jau nav tik daudz, ko darît, bet, protams, bij grâmatas jânoslçdz. Un es no sâkuma, es

domâju – es taèu nevaru, es gluþi vienkârði nevaru to. Man stâvçja priekðâ apstaroðanas un viss, vai

ne, un tad es sâku domât – varbût tas ir tieði tas, ko man vajag. Ziema, tumðs laiks, un tâ, neviens

bçrns arî nebij tuvumâ, un viss, un es domâju – ô, man varbût tieði tâ vajag, ka man nav laika ne

par ko domât, ka es te rakðos tikai. Un es teicu – labi, es pamçìinâðu, un es domâju – tas bij labi,

priekð manis noteikti tas bij labi, jo es daudz âtrâk tiku visâm tâm domâm pâri, vai ne, un bez tam

es no rîta braucu uz apstaroðanu un tûliò braucu uz biroju taisnâ ceïâ, laimîgi to es varçju izdarît,

un tas iznâca labâk, nekâ es biju cerçjusi. Un tas ir – tagad jau septiòi gadi bûs.

Biruta Abula: Vai jums ir tâda sajûta, ka dzîvojam pagâtnç vai mçs dzîvojam lîdzi arî visamtam, kas notiek Latvijâ? Vai, pieòemsim, jûs cîtîgi interesçjaties, jums pienâk kâdas ziòas par to,

kas Latvijâ notiek, vai jûs pçrkat Latvijas avîzes, grâmatas, vai jums raksta, vai, vienalga, kâ?

Baiba Dumpe: Es personîgi dzîvoju lîdzi tam. Es neesu nekad bijusi ïoti politiski ieinteresçta,

bet es tomçr interesçjos lîdz, kas tur notiek. Un pagâtnç, man liekas, es esu dzîvojusi ïoti lielâ mçrâ

visu savu mûþu. Es domâju, tas vispâr ir manâ dabâ. Bet es… es dzîvoju lîdzi, kas Latvijâ notiek.

Teiksim, es pate, nedomâju, ka es jebkad gribçtu aktîvu dalîbu òemt. Man dusmas sanâk, jâ, bet

tâs manas dusmas neko nepalîdz.

Biruta Abula: Vai jautâjumus, kas notiek Latvijâ, jûs apsprieþat ar bçrniem?

Baiba Dumpe: Nç, ïoti daudz ne, viòi visi bijuði Latvijâ, un es domâju, viòi zin, kas tur…,

kas tur notiek..., bet nedomâju, ka viòiem ir tâda ïoti dzîva interese par to politiku.

Biruta Abula: Vai jums kâdreiz sâp tas, ka viòiem maz interesç?

Baiba Dumpe: Es nedomâju, ka man tas taisni sâp, man varbût vairâk bij tâda sâpîga sajûta,

kad viòi neapprecçja latvietes, bet, kad es redzu, ka viòiem ir labas ìimenes dzîves, es domâju…

un bçrni aug labi, un viss, es domâju – tas atsver to. Tas to neatsvçra tajâ reizç, teiksim, kad viòi,vai es domâju, tagad tajâ gadu gâjumâ tâs dzîves ir labas izveidojuðâs, un es domâju, tas ir ïoti

svarîgi. Jo, kâ nu kuram laimçjas arî, vai ne. Teiksim, vispâr katrâ ziòâ es bûtu daudz priecîgâka,

ja visa mûsu ìimene bûtu tikai latvieði, kamçr nav jârunâ angliski, ka es varu runât tikai latviski,

vai ne, kad mçs sanâkam, kaut gan mçs to ïoti daudz darâm.

Pçteris dzîvo Atlantâ. Tas ir vecâkais. Un tâpat ir jaunâkajam dçlam. Nu labi, viòi ir gâjuði te

skolâs. Viòi tâ kâ atplaukst pilnîgi, kad viòi te atbrauc [uz Ciemu pie Gaºezera].

Biruta Abula: Nu, un jûs saskatât Gaºezeram nâkotni un tâpat tam Ciemam ðeit?

Baiba Dumpe: Nu, ziniet, sâkâs ar lieliem nâkotnes sapòiem, jo tajâ Ciemâ penzionâri visi

tikai ietiek. Nu, kâdi var bût nâkotnes sapòi penzionâru ciemam?

Biruta Abula: Jûsu bçrni te nâks dzîvot, kad jûs iesiet prom?

Baiba Dumpe: Nu… varbût, ka viens nâks, jâ.

Biruta Abula: Bet nu viòi to mâju varbût noturçs kâ vasaras mâju lîdz tam brîdim?

Baiba Dumpe: Droði vien, ka to… Es domâju, ka tâ mâja mûsu ìimenei noteikti paliks. Vai

nu vienam, vai otram, vai treðam. Par to es nedomâju, ka to mâju aizsitîs ciet, jeb pârdos. Jo es

224

domâju, ðitas tomçr ir kaut kâ tâ jau, jau… iesakòojies tai ìimenç. Bet, tâ kâ, piemçram, mûsu

Salna [Ciema iedzîvotâjs] runâ par nâkotni, es domâju, ka tâs ir ilûzijas galîgi. Jo tâ viòð nesâkâs,

tad jau tam Ciemam vajadzçja sâkties ar jaunu ìimeòu ievâkðanos te.

Biruta Abula: Bet vai jûs nedomâjat, ka tie mûsu bçrni – daïa vismaz no viòiem – arî meklç

cita veida vidi un cita veida sabiedrîbu, un viòi varbût nemaz negrib bût tikai latvieðu vidû? Tâda

sabiedrîba tak arî ir?

Baiba Dumpe: Nu, skaidrs, ka tâ ir, skaidrs, ka tas ir ïoti iespçjams. Kaut gan tur, kur Pçteris

dzîvo, vai ne, Atlantâ, tur nav ne no viòa ìimenes tuvumâ, ne no viòas ìimenes. Viòas ìimene ir

Ohaijo, un mçs esam ðite, vai ne. [..]

Biruta Abula: Un vçl viens jautâjums, pie kâ mçs neesam pieskâruðies un ko es gribçtu

jums pajautât, pirms beidzam, mçs nemaz neesam runâjuði par jûsu kora vadîðanu ðeit, zinu,

ka jums ir korîts.

Baiba Dumpe: Mums ir korîtis, jâ, mums ir.

Biruta Abula: Kâ tas iesâkâs?

Baiba Dumpe: Tas jau bij iesâcies, pirms es te atnâcu. Viòi bij paði nâkuði, viòi gluþi vienkârði

gribçja, man liekas, nu, 18. novembrî uzstâties vai Jâòos padziedât, vai kaut kâ tâ, bet viòi bij

atraduði, ka, ja neviens viòiem nespçlç lîdz, tad lâgâ neskan vairs. Un tad, protams, viòu arî bij

daudz mazâk. Kad es atnâcu, es neesu ne kaut kâdus korus [vadîjusi], mani pierunâja – vari

paspçlçt meldiju lîdz. Kaut kâ sâkâm, un mums tâ grupa tâda tîri liela kïuva, un mums ïoti labi

gâja kopâ. Mçs visi, ko mçs izsmçjâmies un pârrunâjâm politiku, un noðíendçjâmies.

Biruta Abula: Jûs esat diezgan daudz, cik tai kopâ jûs esat?

Baiba Dumpe: Divdesmit trîs.

Es domâju, korîtî mums ir tâda… arî tâds labs gars. Mçs neplçðamies, mçs dziedam dziesmas,

kas mums visiem patîk, es nekad nenolieku priekðâ – ðito es gribu, vai ne, lai jûs dziedat. Es

apmçram apskatos, ko es varu dabût, ko es domâju, ko viòi var izdziedât, un tad mçs pamçìinâm,

mums patîk… pa vidu, nu, mçs nedziedam tâ kâ skolâ – dziesmu pakaï dziesmai. Pastâsta – es

tikko izlasîju to un to, ko jûs par ðito sakat, vai ne. Jeb atkal, ja kâdam mâjâ kâda krîze vai kas, vai

ne, parunâ par to, nu, kâ tam iet, un kâ tur iet, vai ne, un es domâju, tas ir… es domâju, tas ir ïoti

veselîgi, un mçs kaut ko iemâcamies ar biðíi.

Biruta Abula: Es domâju, tas ir brîniðíîgi, tas tiem cilvçkiem dod ârkârtîgi lielu paðapziòu –

viòi kaut ko dara!

Baiba Dumpe: Es domâju arî, kad tâ ir no vienas puses, mçs dziedam tâdas diezgan

sentimentâlas jeb atkal kaut kâdas tautasdziesmas.

Biruta Abula: Vai jûs teiktu – cilvçkiem, kas ðeit dzîvo, ir kaut kâdi pienâkumi jeb vairâkumam nav?

Baiba Dumpe: Vairumam varbût nav. Ir vienai daïai, piemçram, Daugavas Vanagiem, daudz

darba prasa. Bet, teiksim, manuprât, man tas noteikti palîdz, ka man ir kaut vai tâs trîs stundas,

katru dienu man tur [Gaºezera darbâ] ir jâbût, un es ceïos zinâmâ laikâ, un es apìçrbjos, es

nestaigâju apkârt visu dienu noðïukusi, un es esmu cilvçkos.

Biruta Abula: Izklausâs, ka jums patîk cilvçki, no visa tâ, kam jûs esat cauri gâjusi.

Baiba Dumpe: Nç, nç, man, man, man tieðâm… jâ, man patîk cilvçki. Teiksim, man viòi ne

visi personîgi patîk, bet man patîk dzirdçt, vai ne, ko viòi dara.

Biruta Abula: Ja es tâ varçtu iedomâties, ka ðitâdâ vietâ dzîvojot… ja cilvçkiem nav nekâdu citu

pienâkumu, tad tomçr tâdu zinâmu labsajûtu dod iespçja piezvanît un papïâpât, vienalga, par ko.

Baiba Dumpe: Tâpat, vai ne, mçs ar Cîruïu Dzidru esam ïoti labas draudzenes, viòa bija

Èikâgâ [kâdas dienas], un mçs aizbraucâm piektdien. Un viòa saka uz manîm piektdienas rîtâ: “Ar

ko es tagad runâðu ðovakar!” Es teicu: “Nu, tad tev jâzvana kâdam citam!” – ”Jâ, bet par ko es gribu

225

runât, nav neviena otra bez tevis, ar ko es gribu runât par tâdâm lietâm.” – “Pirmdienas vakarâ,”

es saku, “ pirmdienas vakarâ atkal tu nebûsi.” Viòa teica: “Jâ, jo tu bûsi prom korîtî! Tad jau

nevar zvanît.”

Es tâ kâdreiz domâju, es domâju, ja bûtu tâ, ka es te paliktu galîgi viena pati. Teiksim, ka no

tâ Ciema tur liela daïa vairs nebûtu, un te nu es esmu palikusi. Teiksim, no manas mâtes puses viòi

ir visi dzîvojuði garus mûþus. Ne vieglus mûþus, bet garus mûþus. Un es gan domâju, ka es neesu

tâ vairs gluþi taisîta, bet es nezinu, es nezinu, vai es varçtu dzîvot. Vienîgi, ja nu es bûtu tik veca un

tik, tâda flegmâtiska jau kïuvusi, ka man galîgi vienalga, vai ne. Varbût. Bet tâ… Tâpçc, tâpçc, par

to korîti runâjot, es domâju, ka tas pagaidâm mums visiem palîdz. Un tad it seviðíi, ja vçl kaut

kur jâdzied, un tad…, ko mçs vilksim mugurâ, un vçl vajaga vienu mçìinâjumu! Es teicu, nu, nç,

man liekâs, ka nu pietiks. Vçl vienu reizi, ja tik tu vari, vçl vienreiz! Vçl vienreiz, vai ne.

Es jau kâdreiz domâju arî, man arî patîk lasît, un ka vajadzçja varbût tâdu literâro, bet tas

te kaut kâ nestrâdâ, jo par daudz daþâdas ir tâs intereses, kas cilvçkiem patîk.

Biruta Abula: Paldies par sarunu.

[No personîgâm sarunâm pçc intervijas: “Spîtîba – palikt par latvieti palîdzçja izdzîvot.”]