7135 lekë

VASIL S. TOLEKRISTI POPA7

Për klasën e shtatë të arsimit 9-vjeçar

9 789928 080639

ISBN: 978-9928-08-063-9

Akademik Vasil S. ToleKristi Popa

7Për klasën e shtatë të arsimit 9-vjeçar

©

Të gjitha të drejtat e autorit lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht te zotëruara/rezervuara nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje, huapërdorje, shfrytëzim dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cënues me çfarëdo lloj mjeti apo apo forme, pjesërisht dhe/ose tërësisht, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese

Ky botim, në tërësi dhe/ose në pjesë të tij, ndalohet të transmetohet dhe/ose përhapet në çdo lloj forme dhe/ose mjet elektronik, mekanik, regjistrues dhe/ose tjetër, të ruhet, depozitohet ose përdoret në sisteme ku mund të cënohen të drejtat e autorit, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..Çdo cënim i të drejtave të autorit passjell përgjegjësi sipas legjislacionit në fuqi.

Kontaktet:www.mediaprint.alShtëpia Botuese Sektori i Shpërndarjes dhe Marketingut: Shtypshkronja:Kutia Postare 7467 - Tiranë Tel.: 04 4500605

Cel.: 069 40 50 380Tel.: 04 2251614 Cel.: 069 40 44 441Cel.: 069 20 79 021Cel.: 069 40 44 443 Cel.: 069 40 20 201

botime@mediaprint.al distributor@mediaprint.al print@mediaprint.al

Komente dhe sugjerime janë të mirëpritura në email: botime@mediaprint.al

Të gjitha të drejtat janë të rezervuara

“Mediaprint” sh.p.k.

S H T Ë P I A B O T U E S E

Tel.: 04 4500605

Miratuar nga Ministria e Arsimit dhe e Shkencës, maj 2012

Titulli:

Autorë: Akademik Vasil S. ToleKristi Popa

Drejtuese botimi: Anila Bisha

Redaktor shkencor: Akademik Vasil S. Tole

Recensentë: Prof. Dr. Fatmir HysiSofokli Tole

Redaktore: Ma. Ingrit Prizreni Faviola ShahinajPunoi shembujt muzikorë: Andi Bajraktari

Design: VisiDesign

Kopertina: VisiDesign

Shtypi: Media-print

ISBN: 978-9928-08-063-9 Botimi i parë: 2012

Edukim muzikor 7

7

3

Kapitulli I - Këndimi muzikor Shembujt muzikorëMësimi 1 Himni Kombëtar “Rreth flamurit të përbashkuar” 7 1.1 Këndimi i Himnit Kombëtar 7 7 - “Himni Kombëtar” 1.2 Njohuri mbi simbolet kombëtare 7 1.3 Këngët patriotike, djepi i Himnit Kombëtar 9 9 - “Patriotike” Dh. LekaMësimi 2 Himni i Republikës së Kosovës 10 2.1 Himni shtetëror i Kosovës, 2008 10 10 - “Himni” i Kosovës 2.2 Njohuri mbi kompozitorin e Himnit të Kosovës 11Mësimi 3 Këndimi muzikor iso-polifonik, këngët iso-polifonike 12 3.1 Kënga iso-polifonike 12 3.2 Të këndojmë së bashku muzikën iso-polifonike 13 13 - “Muzikë iso-polifonike”Mësimi 4 Këndimi muzikor homofonik, këngët homofonike 16 4.1 Kënga homofonike 16 4.2 Të këndojmë së bashku muzikën homofonike 17 17 - “Muzikë homofonike”Mësimi 5 Përjetimi muzikor dhe ritmik i ritmeve 3/8 dhe 6/8 20 5.1 Koncepte bazë të ritmikës muzikore 20 5.2 Ritmi 3/8 dhe 3/4 në muzikën popullore botërore 20 20 - “Pop. daneze” 3/8 5.3 Ritmi 3/4 në muzikën klasike 21 21 - “Këngë”, Brams 22 - “Korale”, Shubert 5.4 Ritmi 6/8 në muzikën popullore, patriotike dhe atë klasike 23 23 - “Pop. meksikane” 6/8 24 - “Patriotike shqiptare” 5.4 Ritmi 6/8 në kanone 25 25 - “Kanone” - Intervistë me Mozartin 26 28 - “Këngë”, Mozart

Kapitulli II - Bazat e arsimimit muzikorMësimi 6 Intervalet muzikore, shifrimi dhe si t’i kuptojmë 30 6.1 Ç’janë intervalet muzikore? 30 6.2 Identifikimi i intervaleve 31 6.3 Kanone mbi intervale të ndryshme 32Mësimi 7 Shenjat e ngjyrimit dhe roli i tyre 33 7.1 Ç’janë shenjat e ngjyrimit dhe llojet e tyre? 33 7.2 Zbatoni në praktikë vendosjen e shenjave të ngjyrimit 34 34 - “Këngë”Mësimi 8 Shenjat dinamike të lëvizjes dhe rëndësia e tyre 36 8.1 Llojet e shenjave dinamike të lëvizjes 36 8.2 Interpretoni kanonin duke përdorur shenjat dinamike të ngadalta, mesatare dhe të shpejta 37 37 - “Kanon”, MozartMësimi 9 Shenjat e shartimit dhe të artikulimit 38 9.1 Shenjat e shartimit 38 9.2 Shenjat e artikulimit 38 9.3 Përdorimi i shenjave të shartimit dhe artikulimit 39 39 - “Këngë”, MozartMësimi 10 Lidhja e vlerës dhe lidhja shprehëse 40 10.1 Lidhja e vlerës 40 10.2 Lidhja shprehëse 40 10.3 Përdorimi në muzikë i lidhjes së vlerës dhe asaj shprehëse 41

PËRMBAJTJAPërmbajtja

7EDUKIMI MUZIKOR

4

41 - “Këngë”, MozartMësimi 11 Kohët 3/8 dhe 6/8 42 11.1 Ritmi tresh 42 11.2 Ritmi tresh në këndimin muzikor 43 43 - “Këngë”, BramsMësimi 12 Sinkopa dhe masa e paplotësuar 44 12.1 Sinkopa 44 12.2 Ushtrime muzikore me sinkopë 44 45 - “Pop.” meksikane, afrikane 46 - “Këngë”, Freskobaldi 12.3 Masa e paplotësuar 47 47 - “Korale”, Brams

Kapitulli III - Luajtja në instrumentet muzikoreMësimi 13 Parimet e interpretimit në instrumentet me tastierë 50 13.1 Parimet e interpretimit 50 13.2 Zbatoni parimet në interpretimin e pjesëve muzikore 52 52 - “Vals”, ShubertMësimi 14 Si të luajmë shkallën do+ dhe la– në tastierë 54 14.1 Si punon pianoja? 54 14.2 Interpretimi i shkallëve 54 14.3 Interpretoni pjesët muzikore 55 55 - “Romancë”, ÇajkovskiMësimi 15 Shoqërimi muzikor dhe roli i veglave muzikore ritmike 56 15.1 Veglat ritmike dhe mënyra e shkrimit 56 15.2 Shoqërimi ritmik në 2/4 57 57 - “Këngë”, Weber 15.3 Shoqërimi ritmik në 3/4 58 58 - “Këngë”, Brams 15.4 Shoqërimi ritmik në 3/4 59 59 - “Këngë”, Dh. Leka

Kapitulli IV - Dëgjimi muzikorMësimi 16 Si të dallojmë format muzikore dy dhe tre pjesëshe 61 16.1 Forma dy pjesëshe 61 16.2 Forma tre pjesëshe 61 16.3 Gjeni format muzikore 62 62 - “Minuet”, HajdenMësimi 17 Parimet bazë të formave të fugës, rondosë dhe sonatës 63 17.1 Fuga 63 17.2 Rondoja 63 17.3 Sonata 64Mësimi 18 Mbi muzikën shoqëruese në kinema dhe aspekte të tjera 65 18.1 Historiku i muzikës në film 65 18.2 Partiturë muzikore e filmit 66Mësimi 19 Kënga himn 67 19.1 Ç’është kënga himn? 67 19.2 Historiku i krijimit të himneve 68

Kapitulli V - Shprehjet dhe krijimi muzikorMësimi 20 Përjetimi i muzikës nëpërmjet arteve të tjera në antikitet 72 20.1 Muzika në antikitet 72 20.2 Arkeologjia muzikore në Shqipëri 73Mësimi 21 Krijimi i vijave melodike dhe plotë 75 21.1 Si të krijojmë vijën melodike? 75 21.2 Krijim muzikor në ritmin 3/8 75 21.3 Krijim muzikor në ritmin 6/8 76Mësimi 22 Mbi aktivitetet kombëtare dhe vendore të muzikës: Festivali Folklorik Kombëtar i Gjirokastrës 77 22.1 Festivali Folklorik Kombëtar, FFK i Gjirokastrës 77

7

5

Hyrje

Të dashur nxënës!

Teksti “Edukimi muzikor - 7”, që ju tashmë kini në duar është çelësi për t`u rifutur në magjinë e muzikës, për të hapur derën e radhës së të panjohurave të saj. Me “Edukimin muzikor - 7” jini në një shkallë më të lartë të njohurive muzikore. Përmes tij do të mundeni që të këndoni, të shkruani dhe të kuptoni më mirë artin muzikor dhe krijuesit e muzikës në të gjitha kohërat. Muzika, shembujt më të mirë të saj po ju presin që t’i këndoni, t`i shkruani me nota dhe t’i dëgjoni, të bëheni pjesë e tyre, pjesë me tingujt e mrekullueshëm të muzikës sonë popullore, të këngëve patriotike apo atyre klasikë, vetëm dhe në grup. Muzika është kultura e cila do t`ju ndihmojë që jo vetëm ta përjetoni atë pozitivisht, por dhe të shpreheni rreth saj, mbi artistët, instrumentistët dhe këngëtarët, mbi aktivitetet muzikore dhe rëndësinë që ato kanë në formi-min tuaj. Ky tekst do t`ju vijë në ndihmë edhe për gërshetimin e tij me lëndët dhe shkencat e tjera që ju mësoni në shkollë, pasi muzika është kultura që i përbashkon ato. Suksese!

Nxënësit Mësuesit

Të nderuar mësues!

“Edukimi muzikor - 7” është teksti i radhës në rrugën për kulturimin mu-zikor të nxënësve. Këndimi, njohuri të reja dhe shkrimi muzikor, luajtja në instrument dhe shprehja e mendimeve mbi muzikën janë etapat që përsëri do të përballeni, së bashku me nxënësit. Ajo që ndryshon është standardi në rritje i njohurive dhe i vërtetimit gradual të tyre në praktikën muzikore në klasë. Në këtë tekst, shembujt më të mirë të muzikës popullore, asaj klasike e më gjerë, përsëri do ta zbukurojnë orën e mësimit me larminë e tyre. Ajo që i përbashkon në një unitet të vetëm të gjitha këto është dëshira që përmes muzikës të zbulojmë një botë më të mirë, një botë e cila mund dhe duhet zbuluar nga të gjithë nxënësit tuaj në këtë etapë të formimit të tyre. Bëjeni muzikën të prekshme për nxënësit, në mënyrë që ata ta ndjejnë atë për së brendshmi. Punë të mbarë!

Hyrje

7EDUKIMI MUZIKOR

6

Kapitulli I

Këndimi muzikor

Perfeksionohet mënyra e të kënduarit solemn të Himnit Kombëtar dhe të Himnit të Kosovës. Mësohet dhe shpjegohet kuadri ligjor në lidhje me mënyrën se si interpretohet Himni Kombëtar gjatë ceremonive zyrtare. Nguliten anët e përbashkëta dhe dallimet mes këngës popullore iso-polifonike të jugut dhe këngës popullore homofonike të veriut përmes këndimit dhe teorisë. Mësohen ritmet 3/8 dhe 6/8 përmes këndimit solo dhe në grup të shembujve nga tradita popullore, këngët patriotike dhe muzika klasike.

Në këtë kapitull do të mësoni, si:

Orfeu duke kënduar me veglën e lirës

7

7

HIMNI KOMBËTAR “RRETH FLAMURIT TË PËRBASHKUAR”

Këndimi IMësimi 1

Himni është njohur si kënga kombëtare e shqiptarëve, më 28 Nëntor 1912.

Ligji i Simboleve KombëtareLigji Nr. 8926, datë 22. 07. 2002, “PER FORMËN DHE PËRMASAT E

FLAMURIT KOMBËTAR, PËRMBAJTJEN E HIMNIT KOMBËTAR, PËR FORMËN DHE PËRMASAT E STEMËS SË REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË

DHE MËNYRËN E PËRDORIMIT TË TYRE”

NENI 6PËRDORIMI I HIMNIT KOMBËTAR

1. Çdo shtetas ka të drejtë të këndojë Himnin Kombëtar.2. Himni Kombëtar këndohet dhe interpretohet në ceremonitë zyrtare, të parashikuara

në protokollin e shtetit, si dhe në çdo veprimtari tjetër ndërkombëtare, ku vendi ynë është palë. Kur interpretohet Himni Kombëtar merret drejtqëndrim.

3. Në ceremonitë solemne, festive dhe të përfaqësimit kombëtar, interpretohet vetëm strofa e parë dhe refreni i Himnit Kombëtar. Kur Himni Kombëtar interpretohet së bashku me himnin e një vendi tjetër, përparësi ka ky i fundit.

1.1 Këndimi i Himnit Kombëtar

1.2 Njohuri mbi simbolet kombëtare

7EDUKIMI MUZIKOR

8

“Më njëzet e tetë nëntor”këngë popullore kushtuar Shpalljes

së Pavarësisë së Shqipërisë

Më njëzet e tetë nëntornë këmb‘ u ngre Shqipëria,Smail Qemali në Vlorëme gjithë shokët e tia,mori fl amurin në dorë:

- Me këtë shpallet liria:gjithë bota ta dëgjojnë:ja të vdesim, ja të rrojmë,ësht‘ e jona Shqipëria!

Odhise Paskali, “Luftëtari kombëtar”

Lexim: “Kënga Patriotike”, nga Gaqo Avrazi

“Këngët tona patriotike janë një dëshmi e gjallë e përpjekjeve të popullit tonë për liri… Këngët “Për mëmëdhenë”, “Të gjithë ne o djema”,”O trima luftëtarë”, “Himni i bandës së lirisë”, “Mëma jonë Shqipëri” etj., kanë qënë kushtrim lufte në të gjitha demonstratat kundër pushtuesve. Çështja e kulturës kombëtare zuri vend të parë në veprimtarinë e patriotëve tanë të Rilindjes që punuan shumë për përhapjen e diturisë në popull, për përparimin e gjuhës dhe të letërsisë shqipe. Ata e shikonin zhvillimin kulturor dhe gjuhën shqipe si kusht për të dalë nga prapambetja e tmerrshme ku e kishte lënë vendin tonë pushtimi i huaj, si një mjet me rëndësi për zgjimin dhe gjallërimin e ndjenjës kombëtare, për zgjerimin e lëvizjes patriotike dhe të luftës për liri”.

Në qendër dirigjenti Gaqo Avrazi, kompozitori Çesk Zadeja në

të majtë dhe kompozitori Preng Jakova në të djathtë

Banda muzikore patrotike “Vatra”

7

9

1.3 Këngët patriotike, djepi i Himnit Kombëtar

Pyetje1. Cilat janë rregullat ligjore për përdorimin e

Himnit?2. Cila është koha muzikore mbi të cilën

këndohet Himni Kombëtar?3. Cila është nota më e ulët dhe nota më e

lartë e melodisë së Himnit Kombëtar?

Detyra Këndoni melodinë së bashku me vargjet e Himnit Kombëtar.

Shkruani në fletore melodinë e Himnit Kombëtar duke respektuar standardet e shkrimit muzikor.

Mësoni vargjet e këngës popullore.

Këndimi I

“Flamuri i Shqipërisë”, patriotike

“Porsi fleta”, patriotike

7135 lekë

VASIL S. TOLEKRISTI POPA7

Për klasën e shtatë të arsimit 9-vjeçar

9 789928 080639

ISBN: 978-9928-08-063-9