Embed Size (px)
Citation preview
`N ONTLEDING VAN SUID-AFRIKA SE NYWERHEIDSTRATEGIE IN DIE
NEGENTIGS
deur
PIETER FRANCOIS VOSLOO
`n Skripsie voorgele ter gedeeltelike vervulling van die vereistes vir die grand
MAGISTER COMMERCII (EKONOMIE)
aim, die
DEPARTEMENT EKONOMIE RANDSE AFRIKAANSE UNIVERSITEIT
STUDIELEIER: DR R F BOTHA
Desember 1997
ERKENNINGS
Met voltooiing van hierdie studie is dit vir my 'n voorreg om opregte dank
uit to spreek teenoor die volgende persone/organisasies:
Dr R.F. Botha vir sy bekwame en gewaardeerde leiding en
ondersteuning as dosent en studieleier.
My vrou Lizet, vir Naar hulp, liefde en ondersteuning deur the lang ure
en nagte wat ons saam aan ons studies sit en werk het.
My familie vir hul deurlopende ondersteuning.
Die Groter Pretoria Metropolitaanse Raad vir finansiele ondersteuning.
Geldelike bystand gelewer deur the Sentrum vir Wetenskap
ontwikkeling (RGN, Suid-Afrika) vir hierdie navorsing word hiermee
erken. Menings uitgespreek en gevolgtrekkings waartoe geraak is, is
the van the outeur, en moet nie noodwendig aan the Sentrum vir
Wetenskapontwikkeling toegeskryf word nie.
P.F. VOSLOO
PRETORIA
1997
INHOUDSOPGAWE
HOOFSTUK 1
ORIENTERING 1
1.1 Inleiding 1
1.2 Probleemstelling 2
1.3 Navorsingsdoel en Metode 3
1.4 Hoofstukindeling en Inhoudsafbakening 4
HOOFSTUK 2
NYWERHEIDSBELEID IN SA: DIE VERLEDE EN DIE HEDE 6
2.1 Inleiding 6
2.2 Die Verlede 6
2.3 Huidige Beleid 13
2.3.1 Die Heropbou- en Ontwikkelingsprogram 14
2.3.2 Die Mahro-Ekonomiese Strategie 16
2.4 Samevatting 19
HOOFSTUK 3
INVLOEDSFAKTORE OP NYWERHEIDSBELEID 21
3 1 Inleiding 21
3.2 Mededingende Voordeel 22
3.3 Menslike Hulpbronontwikkeling 27
3.4 Investerings-, Nywerheids- en Handelsbeleid 28
3.5 Die Investering-Groei-Ontwikkelingskakel 32
3.6 Samevatting 33
HOOFSTUK 4
SUID-AFRIKA SE NYWERHEIDSTRATEGIE 35
4.1 Inleiding 35
4.2 Die Strategie 38
12.1 Menslike Hulpbronontwikkeling 43
4.2.2 Verbetering in Produktiwiteitsulakke 44
4.2.3 Tegnologiebeuordering 45
iv
4.2.4 Finansiering van Nywerheidsontwikkeling 48
4.2.5 Aansporingsmaatreels vir Investering 50
4.2.6 Die Klein- en Mediumsakesehtor (Subkontraktering) 55
4.3 Samevatting 59
HOOFSTUK 5
INTERNASIONALE TENDENSE 61
5.1 Inleiding 61
5.2 Globalisasie 62
5.2.1 Dalende tariefgrense 62
5.2.2 Dalende nie-tariefgrense 64
5.2.3 Mobiliteit van kapitaal 65
5.2.4 Veranderende Strategiee van Firmas 67
5.2.5 Veranderende Struktuur van Industries 68
5.3 Regionalisasie 69
5.4 Samevatting 71
HOOFSTUK 6
SAMEVATTING EN GEVOLGTREKKINGS 72
6 1 Inleiding 72
6.2 Samevatting 72
6.3 Gevolgtrekkings 74
6.4 Slotopmerkings 76
VERWYSINGSLYS 77
V
LYS VAN TABELLE
TABEL 2.1: NYWERHEIDSBELEID IN SUID-AFRIKA TUSSEN 1971 EN 1986 8
TABEL 3.1: PERSENTASIE VAN MEDEDINGENDE UITVOERPRODUKTE
VOLGENS LOON- EN TEGNOLOGIEVLAKKE
25
TABEL 3.2: PERSENTASIE VAN MEDEDINGENDE UITVOERE VOLGENS
VERNAAMSTE INSETTE
25
TABEL 4.1: LAE RENTEKOERSKEMAS VAN DIE
NYWERHEIDSONTWIKKELINGSKORPORASIE
48
TABEL 4.2: ALGEMENE SKEMAS VIR KLEIN EN MEDIUM GROOTTE
NYWERAARS
49
TABEL 5.1: VERANDERENDE REELS VAN DIE SPEL 70
vi
LYS VAN FIGURE
FIGUUR 5.1: DOEANE TARIEWE: GEINDUSTRIALISEERDE LANDE 62
FIGUUR 5.2: GEMIDDELDE DOEANE TARIEWE: VERVAARDIGDE
PRODUKTE 62
FIGUUR 5.3: AANTAL ONDERNEMINGS GENASIONALISEER EN
GEPRIVATISEER IN SUID-AFRIKA 64
FIGUUR 5.4: DIREKTE BUITELANDSE INVESTERING PER KAPITA 65
vii
SUMMARY
In this study the role and function of an Industrial Strategy in South
Africa was investigated within the context of the Macroeconomic Strategy
for rebuilding and restructuring the economy through growth,
employment and redistribution and keeping in line with the goals set out.
in the Reconstruction and Development Programme.
The findings of the research can be summarised as follows:
The industrial strategies of the past were seen as a mechanism to
protect South Africa's local industries and to support the policy of
import substitution. Against this background the current policy
documents guiding South Africa's industrial strategy were evaluated.
From this it was gathered that the change from a demand side to a
supply side industrial strategy is in line with the above policy
documents.
The industrial strategy is ideally suited to provide a development
service contributory to all aspects of economic development (namely the
institutional, economical, physical and social aspects thereof).
International experience and development information gathered should
be used extensively as a continuous planning and evaluation
instrument as this will ensure that the industrial strategy is relevant,
accountable and influential.
In view of the magnitude of economic development challenges in South
Africa (inter alia directed towards overcoming the inequalities of the past)
the research conclusions reached were a) that the industrial strategy has
indeed a rightful place as part of the bigger macro-economic strategy in
South Africa, but b) for the industrial strategy to play its economic role to
the full, the strategy must keep in line with international developments.
HOOFSTUK 1
ORIENTERING
1.1 Inleiding
`n Nywerheidstrategie is 'n stel riglyne wat poog om the aktiwiteite van
the nywerheidsektor so te kardineer dat the optimale werking van die
mark verseker word. Dit beteken egter nie dat the staat ekonomiese
aktiwiteite in detail reguleer en bestuur nie, maar inmenging beperk tot
`n situasie waar dit duidelik blyk dat the normale funksionering van the
mark lei tot sub-optimale oplossings. Dit is binne hierdie
markgeorienteerde raamwerk dat the proses van the formulering en
implementering van 'n nywerheidstrategie gesien moet word.
Suid-Afrika se nywerheidstrategie het in the huidige dekade historiese
veranderings ondergaan. Weens politieke redes het the vorige regering
grootliks gefokus op strategiese nywerhede en selfonderhoudendheid.
Hierdie situasie het daartoe gelei dat Suid-Afrika se nywerheidsektor
binne the internasionale arena as uiters onkompeterend gesien word.
Hierdie toestand is verder vererger deur the grootskaalse uitvoer van
onverwerkte minerale.
Teen hierdie agtergrond en as gevolg van veranderende toestande in the
internasionale arena is the huidige regering in the proses om 'n totaal
nuwe strategie te implementeer. Hieronder tel 'n geskikte makro-
ekonomiese strategie, sosiale en ekonomiese infrastruktuurontwikkeling,
ontwikkeling van the kleinsakesektor, handelsbevordering, aanmoediging
van binne- en buitelandse investering en 'n stel reels wat die skep van 'n
gesonde kompeterende omgewing vir ekonomiese ontwikkeling sal
verseker. Grondliggend hiertoe is the Witskrif op Heropbou- en
Ontwikkeling asook the meer onlangse Makro-Ekonomiese Strategie.
2
Die kern van the land se nywerheidstrategie is egter die verskuiwing
vanaf 'n vraagkantbenadering, waar nywerhede aangemoedig is om vir
die hoogs beskermde binnelandse mark te vervaardig, na 'n aanbodkant-
benadering waar nywerhede aangemoedig word om te investeer in
produkte en prosesse wat internasionaal kompeterend is.
Ten einde 'n beter insig te verkry in hierdie situasie ontleed hierdie
dokument the bree raamwerk van die owerheid se aanbodkant-
maatstawwe wat 'n sleutelrol vertolk in the strategie om nuwe lewe in die
nywerheidsektor te blaas. Verder word daar ook gekyk na die relevansie
van hierdie strategie binne die internasionale raamwerk om te bepaal of
the strategie in lyn is met internasionale tendense.
1.2 Probleemstelling
Die oogmerk van hierdie studie is om groter insig te verkry in Suid-Afrika
se nywerheidstrategie.
Uit hierdie oogmerk ontstaan the volgende twee vrae wat as the bree
probleemstelling Bien:
Die vraag na the aard en die funksie van 'n nywerheidstrategie: Wat is
die rol wat ii nywerheidstrategie in die breer ekonomiese raamwerk
uertolk?
Die vraag na die optimale funksionering van the strategie: Hoe word
hierdie strategie bestuur ten einde reg te laat geskied aan die ideale rol
daarvatt in die breer ekonontiese onigewing?
In meer konkrete terme gestel, kom die probleemstelling daarop neer dat
antwoorde verskaf sal moet word op the volgende pertinente vrae wat
implisiet in die genoemde bree vraagstellings opgesluit le.
3
Hoedanig is the huidige strategie geskoei op vroeere strategies en
wat is the relevansie daarvan?
Wat is the presiese invloedsfaktore op the strategie?
Wat is the strategie wat gevolg word om te verseker dat daar
optimaal voldoen word aan the breer makro-ekonomiese behoeftes
van the land?
Hoe pas the plaaslike strategie in the hoogs kompeterende
internasionale ekonomie aan by globale tendense?
Die probleemstelling soos uitgestippel deur the voorgaande vrae lei tot die
vraag of the gestelde strategie inderdaad houbaar is.
1.3 Navorsingsdoel en Metode
Soos reeds gese is in the voorafgaande probleemstelling, is the oogmerk
met hierdie ondersoek om groter insig te probeer verkry in Suid-Afrika se
nywerheidstrategie in die negentigs. Laasgenoemde tydperk is as
vertrekpunt geneem in the lig van 'n verskeidenheid van faktore.
Eerstens het daar 'n nuwe politieke bestel in Suid-Afrika tot stand gekom
en gevolglik het die rol en funksie wat the nuwe regering moet vertolk ten
opsigte van nywerheidsontwikkeling sterk na yore gekom. Verder het die
algemene ekonomiese onstabiliteit wat daar op hierdie tydstip in the land
geheers het, the regering genoop om ernstig te kyk na 'n nuwe
nywerheidstrategie as deel van 'n breer makro-ekonomiese strategie.
Ten tweede het the regionalisasie en globalisasie van die wereld se
ekonomiee sedert the begin negentigs ook sterk na yore gekom en is the
problematiek rondom staatsbetrokkenheid in 'n land se nywerheids-
aktiwiteite opnuut onder die soeklig geplaas.
4
Met hierdie twee aspekte as grondliggende uitgangspunte is daar aan the
hand van die verkennende aard van the studie besluit om in die
navorsingsontwerp uitsluitlik voorsiening te maak vir 'n literatuurstudie.
1.4 Hoofstukindeling en Inhoudsafbakening
Die verloop van the ondersoek word soos volg weergegee.
In Hoofstuk 2 word daar kortliks gekyk na the ontwikkeling van
nywerheidsbeleid sedert the 1920s aangesien 'n betekenisvolle debat
rondom toekomstige nywerheidsbeleid in Suid-Afrika 'n basiese
onderliggende kennis van the konteks waarin so 'n beleid ontwikkel is,
vereis. Enige ekonomiese beleidsprogram is noodwendig 'n produk van
beide the verlede en the toekomsvisie van the beleidsmakers en the breer
gemeenskap.
In Hoofstuk 3 word daar kortliks gekyk na the belangrikste
invloedsfaktore op the Suid-Afrikaanse nywerheidsbeleidsomgewing
aangesien the suksesvolle implementering van 'n land se
nywerheidstrategie berus op 'n kombinasie van the verskeie onderling
afhanldike faktore wat 'n rol speel in the oorhoofse strategie. Die
ondersoek sal geskied aan the hand van 'n ontleding van mededingende
voordeel, menslike hulpbronontwikkeling en investerings-, nywerheids-
en handelsbeleid. Verder sal daar ook gekyk word na the onderlinge
afhanklikheid van the investering-groei-ontwikkeling skakel.
Teen the agtergrond van the vorige hoofstukke ondersoek Hoofstuk 4 the
Suid-Afrikaanse regering se nywerheidstrategie aan the hand van the rol
van the openbare sektor as stabiliseerder van ekonomiese aktiwiteit. Daar
sal gevolglik gekyk word na the land se huidige nywerheidstrategie met
spesifieke fokus op the aanbodkantmaatstawwe wat in the proses is om
geimplementeer te word.
5
Ten einde ingeligte keuses to maak ten opsigte van Suid-Afrika se huidige
en toekomstige strategie kyk Hoofstuk 5 na internasionale neigings wat 'n
invloed uitoefen op the land se nywerheidsbeleid.
Hoofstuk 6 Bien as samevatting van the belangrikste gevolgtrekkings wat
daar gemaak kan word uit the studie.
6
HOOFSTUK 2
NYWERHEIDSBELEID IN SUID-AFRIKA:
DIE VERLEDE EN DIE HEDE
2.1 Inleiding
Alvorens begin word om the aard en funksie van Suid-Afrika se huidige
nywerheidstrategie onder die loep te neem, word dit van belang geag om
the beleidsraamwerk van the verlede kortliks toe te lig. Hierdie
perspektief plasing word as 'n onontbeerlike vertrekpunt vir die ondersoek
beskou.
2.2 Die Verlede
Suid-Afrika se geskiedenis ten opsigte van nywerheidsbeleid begin in die
vroee 1920s en was versterk deur the totstandkoming van die PAKT
Regering. Hierdie regering het klem gele op the belangrikheid van the
diversifisering van the Suid-Afrikaanse ekonomie sodat daar wegbeweeg
kon word van the ekonomie se afhanklikheid van landbou en the
goudmynbedryf. Industriee moes dus ontwikkel word wat die plek van the
goudmynbedryf as dryfveer van ekonomiese ontwikkeling sou inneem
wanneer die land se minerale bronne uitgeput sou raak.
Die Brie belangrikste gebeure in hierdie periode was: (1) the
totstandkoming van Eskom as operbare korporasie wat elektrisiteit aan
the land sou voorsien; (2) Yskor as openbare korporasie om the vraag na
staal te bevredig; en (3) die stigting van the Raad op Handel en Nywerheid
om the owerheid se nuwe beleid van invoervervanging deur middel van
geselekteerde tariefbeskerming toe te pas. Die Nywerheidsontwikkelings-
korporasie (NOK) is in the 1940s in the lewe geroep as 'n verdere
ondersteunende maatstaf tot nywerheidsontwikkeling.
7
Nywerheidsontwikkeling in Suid-Afrika was dus gegrond op inwaartse
ontwikkeling - the algemeen aanvaarde beleidsbenadering vir
nywerheidsontwikkeling in daardie tyd. Veral the plaaslike vervaardiging
van verbruikersgoedere het groot voordeel getrek uit the invoer-
vervangingsbeleid voor die aanbreek van the Tweede Wereldoorlog.
Hierna het die klem verskuif na the plaaslike vervaardiging van
intermediere goedere soos tekstiele, chemiese stowwe en dies meer. In
ooreenstemming met the patroon wat internasionaal ontstaan het in lande
met 'n invoervervangingsbeleid is daar slegs in sekere sektore vooruitgang
gemaak.
Teen the laat 1960s het dit egter geblyk dat the invoervervangingstrategie
se doel uitgedien is en die hydrae tot ekonomiese groei en industriele
ontwikkeling drasties aan the afneem was (South Africa, 1995). Dit het
dus noodsaaklik geword om nuwe bronne van groei buite the binnelandse
mark to spoor.
Gevolglik het the regering sedert 1971 (wat as the waterskeiding ten
opsigte van nywerheidsbeleid in Suid-Afrika beskou word) toegesien dat
nywerheidsbeleid op 'n deurlopende grondslag aan amptelike ondersoeke
blootgestel is, soos blyk uit tabel 2.1. Die belangrikste hydrae van hierdie
ondersoeke is volgens Botha (1986) daarin gelee dat dit gelei het tot 'n
groter bewustheid in regeringskringe betreffende 'n gekoordineerde en
omvattende nywerheidstrategie.
8
TABEI, 2.1: NYWERHEIDSBELEID IN SUID-AFRIKA TUSSEN 1971 EN 1986
M/A p„F 'BE4EIDSDGICUME ::::EVER AANISTEDOEWit EN/. g
dMIggii0i:i:::
1971 WITSKRIF 0011 DIE VERSLAG VAN DIE
INTERDEPARTEMENTELE KOMITEE
INSANE DIE DESENTRALISERING VAN
NYWERHEDE
Gekoordineerde aanbevelings oor
stappe wat beter uitvoering kan gee
aan die beleid van desentralisasie
asook die verstiging van nywerhede in
gebiede wat daarvoor aangewys is.
1972 VERSLAG VAN DIE KOMMISSIE VAN
ONDERSOEK NA DIE
UITVOERHANDEL VAN DIE
REPUI3LIEK VAN SUID-AFRIIKA
(REYNDERS-VERSLAG)
Fokus op die formulering en
vasstelling van 'n uitvoerbeleid en
strategic deur die regering asook die
nastrewing van die nuwe beleid.
1975 NASIONALE FISIESE
ONTWIICKELINGSPLAN
Verlengstuk van die 1971 Witskrif.
Belangrike wysigings ten opsigte van
desentralisasie is in hierdie dokument
vervat. SA is in 38 streke verdeel met
uitsluiting van bestaande
metropolitaanse gebiede en die Swart
state.
1977 VERSLAG VAN DIE STUDIEGROEP
001: UITVOERBYSTAND (VAN
HUYSSTEEN VERSLAG)
Ondersoek die heersende stelsel van
maatreels gemik op
uitvoerbevordering en maak
aanbevelings vir die verbetering van
die stelsel.
1978 VERSLAG VAN DIE TEGNIESE
KOMITEE 0012 DIE
UITVOERBAARHEID VAN DIE VAN
HUYSSTEEN-STUDIEGROEP SE
AANI3EVELINGS
Die aanbevelings van hierdie verslag
is in hoofsaak gegrond op die
aanbevelings van die Van Huyssteen
Studiegroep ten opsigte van 'n nuwe
stel maatreels vir uitvoerbystand.
1977 VERSLAG VAN DIE KOMMISSIE VAN
ONDERSOEK NA DIE WET OP REeLING
VAN MONOPOLISTIESE TOESTANDE,
1955 (MOUTONVERSLAG)
Doen ondersoek oor moontlike nuwe
wetgewing ten opsigte van
mededingingsbeleid. Lei tot die Wet op
die Handhawing en Bevordering van
Mededinging, 1979.
9
1982 WITSKRIF OOR DIE BEVORDERING
VAN NYWERHEIDSONTWIKKELING AS
'N ELEMENT VAN 'N SAMEI-IANGENDE
STREEKONTWIKKELINGSTRATEGIE
VIR SUIDER AFRIKA
Belangrikste beleidswysiging is die
vermindering van (lie geldentifiseerde
streekontwikkelingspunte.
1983 VERSLAG VAN DIE STUD1EG 120E13
OOR 'N STRATEGIE VIR NYWERKEIDS•
ONTWIKKELING (KLEU-VERSLAG)
Formuleer 'n ontwikkelingstrategie
vir nywerhede. Voorstelle en
aanbevelings van die verslag by
uitstek rigtinggewend.
1984 WITSKRIF OOR 'N STRATEGIE VIR DIE
SKEPPING VAN
WERKSGELEENTHEDE IN DIE
REPUBLIEK VAN SUID-AFRIKA
Ernstige werkloosheid in die 70s het
hierdie strategic genoodsaak. 'n
Algemene strategic vir die bekamping
van werkloosheid is ontwikkel.
1984 VERSLAG VAN DIE KOMITEE VAN
ONDERSOEK NA DIE TOEPASSING
VAN DIE NYWERHEIDS-
I3ESKERMINGSBELEID (VAN DER
HORST VERSLAG)
Die aanbevelings van die Reynders-
kommissie,en die Kleu-studiegroep
het hierdie verslag genoodsaak. Die
anbevelings van die verslag is geskoei
op die doeltreffende toepassing van
nywerheidsbeleid.
1986 TUSSENTYDSE VERSLAG VAN DIE
KOMITEE INSAKE
UITVOERAANSPORINGS
Doen ondersoek na 'n moontlik nuwe
en meer algemene stelsel van
aansporings. Evolusionere
oorskakeling na die nuwe stelsel
nagestreef.
Bron: 13o ha, 1986
Soos dit blyk uit tabel 2.1 is hierdie nuwe era ten opsigte van
nywerheidsbeleid in Suid-Afrika afgeskop met die totstandkoming van `n
Kommissie van Ondersoek (Reynders Kommissie) wat grotendeels gefokus
het op the rol van uitvoerhandel. Hierdie kommissie stel in 1972 voor dat
groter klem geplaas moet word op uitvoerbevordering as dryfveer van
nywerheidsontwikkeling. Dit is verder ook voorgestel dat invoer-
beskerming en invoervervanging belangrike elemente van Suid-
Afrikaanse handel- en nywerheidsbeleid moet bly (Holden, 1996).
10
Hierdie verandering in beleidsrigting val saam met the aanvaarding van
uitvoergeorienteerde beleid wat in the vroee sewentigs begin momentum
kry het in Korea en Taiwan Deur hierdie beleidsbenadering het
genoemde lande groot vooruitgang gemaak ten opsigte van the uitbreiding
van hul ekonomiee en the verhoging van the algemene lewensstandaard in
the onderskeie lande. Suid-Afrika het egter veral om twee redes nie kon
voordeel trek uit the nuwe beleidsbenadering nie.
Eerstens het the internasionale isolasie van Suid-Afrika daartoe gelei dat
the implementering van 'n uitwaarts-georienteerde groeibenadering nie
suksesvol geimplementeer kon word nie. Tweedens het skerp stygings in
the prys van goud en kommoditeite tussen 1970 en 1980, gelei tot the
sogenaamde "Dutch Disease" (rykdom wat ontstaan as gevolg van
voordelige relatiewe prysverhogings).
Hierdie toestand het daartoe gelei dat Suid-Afrika algemeen beskou is as
`n ryk land en verder gelei het tot the appresiasie van the Rand
wisselkoers. Die inflasiekoers het ook gestyg tot op vlakke hoer as die van
Suid-Afrika se belangrikste handelsvennote. Die Rand is gevolglik oor
geevalueer tot groot nadeel vir the ontwikkeling van the land se nie-
tradisionele uitvoerprodukte.
In the praktyk is the uitvoergeorienteerde beleid van the sewentigs dus tot
'n groot mate onderdruk. Nieteenstaande bogenoemde het the nuwe visie
gelei tot the bekendstelling van fiskale en ander uitvoer ondersteunende
maatstawwe wat veronderstel was om aanvullend to wees tot the
invoervervangingsbeleid wat reeds in plek was.
Bykomend tot the bogenoemde aspekte het daar tussen 1970 en the laat
tagtigs 'n reeks gebeure plaasgevind wat 'n verdere invloed uitgeoefen het
op the land se internasionale kompeterendheid. her word daar spesifiek
verwys na:
11
Die ondergeskikte Bantoe Onderwys sisteem;
Die verkryging van vaardighede is onderdruk weens oneffektiewe
en diskrimenere indiensnemingspraktyke. Eers in die laat
sewentigs het hierdie situasie begin verander weens the afskaffing
van the maatreels rondom die reservering van werk;
Beleid ten opsigte van streeknywerheidsontwikkeling wat liggings-
besluite skeefgetrek het;
Isolasie van the internasionale gemeenskap het daartoe gelei dat 'n
groot deel van die land se hulpbronne aangewend is om strategiese
nywerhede to vestig, waarvan baie nie tot stand sou kom onder
normale omstandighede nie;
'n Neiging tot kapitaalverdieping in the ekonomie weens the
verlaging in the relatiewe koste van kapitaal as gevolg van (1) the
handhawing van negatiewe reele rentekoerse vir Lang periodes
asook verskeie owerheidsaansporingsmaatreels sons versnellende
waardevermindering en ander belasting toegewings; en (2) the
geweldige toename in arbeidskoste per eenheid wat plaasgevind het
as gevolg van the stygings in nominale lone weens die hoe inflasie
en the verkleining van loonverskille;
Oorevaluering van the Rand het groei en kompetisie in the
nywerheidsektor onderdruk wat weer gelei het tot 'n groter vraag
na hoer vlakke van tariefbeskerming;
Met the instelling van finansiele sanksies in 1985, het the Rand
aansienlik gedepresieer. Hoewel hierdie depresiasie gedien het as
stimulant vir nywerheidsontwikkeling, het dit ook gelei tot 'n
12
versnelling in inflasie wat nie teengewerk kon word deur 'n
verlaging in beskermingsvlakke en invoerpariteitpryse nie.
Hiermee saam is inflasie nog verder aangewakker deur invoer-
bokostes wat ingestel is ter beskerming van the betalingsbalans.
Hierdie situasie sowel as the beleid van hoe reele rentekoerse, in
reaksie op the betalingsbalansbeperking en the geveg teen inflasie,
het daartoe gelei dat the positiewe effek van the depresiasie op
nywerheidsontwikkeling grootliks uitgekanselleer is; en
• Die verswakking in the owerheid se finansiele posisie en the
verhoging in belastingkoerse het plaasgevind teenoor the
agtergrond van 'n internasionale arena waar the verlaging in
rentekoerse begin momemtum kry het.
Hierdie aspekte, tesame met die land se internasionale isolasie, het gelei
tot 'n progressiewe verswakking in the land se groeiprestasie, the
stagnasie van nywerhede en the feitlike ineenstorting van the ekonomie se
arbeidsabsorpsiekapasiteit.
In reaksie hierop het the Raad op Handel en Nywerheid in 1988 'n
belangrike beleidsdokument gepubliseer waarin 'n gedetailleerde
nywerheidstrategie uiteengesit is. Die dokument wat as 'n Beleid en
Strategie vir die Ontwikkeling en Aanpassing van Industries bekend staan
(Board of Trade and Industry, 1988), fokus op the ondersteuning van
geselekteerde industries om sodoende strukturele aanpassings te
bevorder. Die hoofdoelstelling van the dokument was om nywerhede te
herorienteer om internasionaal mededingend te word. Die verslag het
verder ook klem geplaas op aanbodkantmaatstawwe soos verbetering in
produktiwiteitsvlakke en tegnologie oordragte. Die verslag stel ook voor
dat daar aan firmas wat programme instel om produktiwiteitvlakke te
verbeter, finansiele ondersteuning verleen moet word.
13
Hoewel the Departement van Handel en Nywerheid se Strukturele
Aanpassingsprogramme nooit as sodanig geimplementeer is nie, is sekere
komponente van the program gedeeltelik in plek geplaas. Die grootste
kritiek teen die programme is volgens Black (1993) die feit dat die detail
van the programme nie goed deurdink is nie en veral sterk gekritiseer is
deur the besigheidsektor.
Hierdie strategie is in 1990 vervang deur the instelling van the
Departement Handel en Nywerheid se Skema vir Algemene Uitvoer-
aansporings wat dit ten doel het om the hoe koste van beskermde insette,
wat in effek the koste van uitvoere verhoog het, teen te werk. Met 'n paar
uitsonderings kwalifiseer alle uitvoerders vir the subsidie, hoewel the
omvang van the subsidie kleiner is vir uitvoere wat nie volledig in Suid-
Afrika vervaardig is nie. Die skema berus dus op the beginsel van waarde
toegevoeg en word as kontant aan uitvoerders uitbetaal. Die probleem met
hierdie stelsel is egter dat maatskappye wat reeds in the verlede uitgevoer
het voor the bestaan van the skema, ook vir uitbetalings kwalifiseer
(Holden, 1996). Die suksesse van hierdie skema kan egter the in verband
gebring word met the finansiele omvang (koste) daarvan the en het dus
ook aanleiding gegee tot the nuwe nywerheidstrategie soos later in hierdie
dokument uiteengesit sal word.
2.3 Huidige Beleid
Suid-Afrika se oorgang na 'n demokrasie en die beeindiging van the land
se internasionale isolasie het dit moontlik gemaak om the
nywerheidsbeleid so aan te pas dat beter nywerheids- en ekonomiese groei
aangeteken kan word. Hierdie aanpassing in Suid-Afrika se
nywerheidsbeleid is veral om twee redes genoodsaak:
the oneffektiwiteit van invoervervanging as 'n lewensvatbare bron
van groei, en
14
2) the feit daar skerp gekyk word na lande met 'n beleid van
diskriminasie teen invoere in the na Uruguay Rondte.
Die onderliggende filosofie tot Suid-Afrika se nywerheidstrategie is
gevolglik dramaties verander na 'n uitwaarts-georienteerde aanbodkant-
benadering en kry grondslag in the Heropbou- en Ontwikkelingsprogram
(HOP) en spesifiek the Makro-Ekonomiese Strategie.
Die doel van ekonomiese beleid in enige land is the generering van 'n
volgehoue, langtermyn toename in the materiele en sosiale welsyn van 'n
samelewing. In Suid-Afrika se geval word the sosiale en ekonomiese
doelwitte van the land breedvoerig uiteengesit in the HOP en the Makro-
Ekonomiese Strategie. Die HOP het voor the Makro-Ekonomiese Strategie
verskyn en het bree riglyne neergele vir nywerheidsontwikkeling in Suid-
Afrika. Die regering se Makro-Ekonomiese Strategie fokus egter in meer
detail op Suid-Afrika se nywerheidstrategie. Beide hierdie dokumente
Bien dus as the maatstaf waarteen enige aspek rondom nywerhede
geevalueer moet word. Die bree riglyne van beide dokumente word
vervolgens kortliks uiteengesit.
2.3.1 Die Heropbou- en Ontwikkelingsprogram
Die primere doel van die HOP is the heropbou van the Suid-Afrikaanse
samelewing deur the uitwissing van armoede. Om hierdie basiese doelwit
to bereik is the HOP geskoei op vyf sleutelprogramme, naamlik:
Bevrediging van basiese behoeftes;
Ontwikkeling van Suid-Afrika se menslike hulpbronne;
Bou van the ekonomie;
Demokratisering van the staat en samelewing; en
Implementering van the HOP.
15
Die inisiatiewe ten opsigte van nywerheidsontwikkeling soon vervat in
hierdie dokument sal 'n groot bydrae maak tot the bereiking van
bogenoemde doelwitte.
Eerstens, sal daar deur die ondersteuning van nuwe industriee, en the
inblaas van nuwe lewe in bestaande onkompeterende maar arbeids-
intensiewe industriee (om internasionaal to kan meeding) asook
inisiatiewe wat sal lei tot grootskaalse werkgeleenthede - openbare werke
programme gesorg word dat the groter oorhoofse basiese behoeftes
bevredig word.
Tweedens, sal nywerheidsinisiatiewe, wat 'n betekenisvolle bydrae lewer
tot the ontwikkeling van Suid-Afrika se menslike hulpbronne, ten voile
aangewend word in the strewe na beter opleiding en the opgradering van
bestaande vakmanskap.
Derdens, sal the inisiatiewe direk bydrae tot the ideaal van 'n sterk
groeiende, gelyke en uitwaarts georienteerde ekonomie. Die fokus sal
volgens hierdie dokument egter geplaas moet word op the kapitalisering
van the ekonomie se sterkpunte en the regstelling van the land se reeds
blootgestelde swakpunte.
Vierdens, word daar in the HOP klem gele op the interafhanklikheid van
the ekonomiee in the Suider-Afrikaanse streek en word daar dus gesteun
op 'n nywerheidsontwikkelingsbeleid wat ook the behoeftes van Suid-
Afrika se buurstate in ag neem. Suid-Afrika se beleid moet dus nie geskoei
wees op streeksdominasie nie, maar eerder op the bou van 'n groot,
stabiele en groeiende streeksmark. Sodoende kan the oorskot arbeid deur
hierdie streeksmark geabsorbeer word en verhoed dit ook the groot invloei
van arbeiders uit Suid-Afrika se buurstate.
16
Laastens sal the sukses, al dan nie, van the visie van 'n vinnige,
kompeterende en arbeidsabsorberende industrialisasie proses afhang van
the Brie belangrikste rolspelers naamlik the owerheid, besigheid en arbeid
inaggenome the belange van alle gemeenskappe binne Suid-Afrika.
2.3.2 Die Makro-Ekonoiniese Strategie
Hierdie strategie, wat in Junie 1996 aan the parlement voorgele is, moet
gesien word binne the breer sosiale raamwerk van the HOP en word
beskou as 'n instrument wat riglyne gee aan the heropbou en
herstrukturering van the land se ekonomie. Die strewe van die strategie
is:
'n kompeterende, vinnig groeiende ekonomie met genoeg
werksgeleenthede vir alle toetreders tot the arbeidsmark;
the herverdeling van inkome en geleenthede tot voordeel van the
armes;
'n samelewing waarin betroubare gesondheidsdienste, onderwys
en ander dienste vir almal beskikbaar is; en
'n omgewing waarin mense se blyplekke veilig is en wat the
bevordering van 'n produktiewe werksomgewing verseker.
Hierdie strategie is geformuleer teen the agtergrond van the meer
onlangse ekonomiese ontwikkelings in Suid-Afrika. Veral hier van belang
is the vreedsame oorgang na 'n demokrasie en the gepaardgaande
beeindiging van the ekonomiese stagnasie van the 1980s. Ander
soortgelyke positiewe ontwikkelings sluit in:
langtermyn ekonomiese groei wat the land se bevolkingsgroei
oortref;
17
the verlaging van the begrotingstekort, hervorming van the
belastingsisteem en the verandering in prioriteite ten opsigte van
. openbare besteding;
the verlaging van inflasie en verbetering van the betalingsbalans-
tekort;
the blootstelling van the ekonomie aan internasionale kompetisie
en toegang tot nuwe markte;
the transformasie van openbare instellings; en
the daarstelling van 'n beleidsraamwerk vir die lewering van
sosiale dienste.
Nieteenstaande bogenoemde faktore het dit vir the regering duidelik
geword dat the koers van werkskepping, as primere bron van inkome-
herverdeling, nie voldoende is om 'n meer gelyke Suid-Afrikaanse
samelewing tot stand te bring nie. Die huidige groeitendens van ongeveer
3% per jaar is ook nie voldoende om the werkloosheidskrisis in die
arbeidsmark op te los nie. Gevolglik sou 'n ander instrument geskep moes
word om the strewe na 'n meer gelyke inkomeverdeling en samelewing
daar te stel.
Hierdie toestand is vererger deur the feit dat the land se wisselkoers wat
in Februarie 1996 begin depresieer het, (teen Junie 1996 was die reele
effektiewe wisselkoers reeds 12% wider die Januarie waarde) 'n verdere
teken was van the onsekerheid wat daar oor the toekoms van the Suid-
Afrikaanse ekonomie bestaan het. Dit het daartoe aanleiding gegee dat
the regering the Makro-Ekonomiese Strategie geformuleer het as 'n
instrument tot meer diepgewortelde ekonomiese hervorming.
Dit is teen hierdie agtergrond dat the strategie beskou moet word as
oorbruggingsmeganisme tussen bestaande bep erken de ekonomiese
toestande en the transformasie na 'n kompeterende uitwaarts
georienteerde ekonomie wat gekenmerk word aan volgehoue groei.
18
Hoewel the strategie 'n geintegreerde stelsel is wat uit verskeie
komponente bestaan, is dit vir the doeleindes van hierdie studie nodig om
meer spesifiek te fokus op the elemente van the strategie wat direk van
toepassing is op the land se nywerheidsektor.
Die toenemende onbetroubaarheid van the uitvoere van basiese
grondstowwe (in the 1980s) het daartoe gelei dat beleidmakers the fokus
in handel- en nywerheidsbeleid veskuif het na the nastrewing van
werkskepping deur toenemende internasionale kompeterendheid. Dit
behels 'n verskuiwing vanaf inmengings in the vraagkant van the mark,
soos tariewe en subsidies, na aanbodkantmaatreels wat daarop gemik is
om the eenheidskoste per item te verlaag. So 'n situasie sal ook
noodwendig lei tot 'n opwaartse beweging op the waardeketting. Verder
omvat hierdie verandering in the nywerheidstrategie the volgende
elemente:
'n konsolidering van the hervorming van handel- en nywerheids-
beleid, insluitende 'n verdere verlaging in tariewe (waartoe SA
verbind is in terme van die Wereldhandelsorganisasie
ooreenkoms) om te kompenseer vir the reele depresiasie in the
wisselkoers,
the instelling van belasting aansporingsmaatreels vir 'n vaste
periode om investering te stimuleer,
'n veldtog om klein- en mediumsakeontwikkeling aan te moedig,
the versterking van die beleid rondom kompetisie, en
the ontwikkeling van ondersteuningsprogramme vir nywerheids-
klosse as deel van the Makro-Ekonomiese Strategie se
nywerheidsbeleid.
Die sukses van the Makro-Ekonomiese Strategie ten opsigte van the
nywerheidsektor is dus afhanklik van the nastrewing van groter
19
internasionale kompeterendheid en die suksesvolle implementering van
the daarmee gep aardgaan de geteikende aansporingsmaatreels vir
nywerhede.
Die oorhoofse sukses van die Makro-Ekonomiese Strategie is egter
afhanldik van the koOrdinasie tussen al the versIdllende komponente van
the strategie. Dit behels dus monetere, fiskale, handels-, nywerheids- en
arbeidsbeleid. Onkonsekwentheid in enige van hierdie velde sal daartoe
lei dat the geloofwaardigheid van the Makro-Ekonomiese Strategie in
geheel in gedrang kom.
2.4 Samevatting
Hierdie hoofstuk het kortliks gefokus op spesifieke komponente van Suid-
Afrika se nywerheidsbeleid sedert the 1920s. Die land het in hierdie
periode 'n wyd uiteenlopende reeks maatstawwe aangewend om
nywerheidsontwikkeling aan te moedig. Die belangrikste hiervan was
tariefbeskerming wat nywerheidsontwikkeling inwaarts georienteer het.
Hierdie standpunt is verdedig deur the klassieke kleuter-industrie
argument maar dit het eerder gegaan oor the nastrewing van sekere sosio-
politieke doelwitte wat inmenging deur the owerheid regverdig het.
Sedert the vroee sewentigs is daar egter ook van ander instrumente
gebruik gemaak om uitvoerprestasie te verbeter. In terme van doelwitte
sons internasionale mededingendheid en werkskepping was
nywerheidsbeleid tot op hede egter oneffektief. Onoordeelkundige
beskerming en subsidies het nie gelei tot verbeterde internasionale
mededingendheid nie, maar het eerder the alhanldikheid van beskerming
en ondersteuning verhoog.
Spesifiek word hier verwys na die meer onlangse instelling van the Skema
vir Algemene Uitvoeraansporings wat daarop gemik was om the
20
sogenaamde anti-uitvoerneiging aan te spreek. Die Skema vir Algemene
Uitvoeraansporings sou egter in the loop van 1997 heeltemal uitgefaseer
word en sodoende sal genoegsame fiskale hulpbronne beskikbaar gestel
word om 'n groot deel van the hulpbronbenodighede van the
beleidsverandering vanaf the vraagkant- na the aanbodkantbenadering te
dek. Besteding op the Skema vir Algemene Uitvoeraansporings het
jaarhks ongeveer 0.5% van Bruto Binnelandse Produk beloop. Die
herontplooiing van hulpbronne met so 'n omvang kan 'n belangrike
komponent vorm van 'n stel gekoiirdineerde nywerheidsinstrumente en
beleidsmaatreels wat dit ten doel stel om Suid-Afrika se nywerhede
internasionaal meer kompeterend te maak.
Dit moet egter genoem word dat in die soeke na internasionale
mededingendheid en verbeterde ekonomiese prestasie 'n baie breer
speelveld as net nywerheidsbeleid gedek moet word. Studies wat fokus op
ekonomiese beleidshervorming dui daarop dat om suksesvol
internasionaal kompeterend te raak en ekonomiese groei en ontwikkeling
te verbeter, feitlik alle terreine van ekonomiese beleid in ag geneem moet
word.
Uit the Heropbou- en Ontwikkelingsprogram en the Makro-Ekonomiese
Strategie blyk dit egter dat daar veral vyf beleidsareas is wat uitgesonder
kan word in the transformasie van the oorhoofse ekonomiese
beleidsomgewing in Suid-Afrika Daar word spesifiek verwys na makro-
ekonomiese-, handels-, klein- en mediumsakeontwikkelings-,
arbeidsmark- en nywerheidsbeleid. Die vordering van elkeen van hierdie
areas kan as afsonderlike studies onderneem word. Grondliggend tot
elkeen van hierdie studievelde is the verbetering van toestande en
moontlikhede vir Suid-Afrika se histories minderbevoorregte
gemeenskappe.
21
HOOFSTUK 3
INVLOEDSFAKTORE OP NYWERHEIDSBELEID
3.1 Inleiding
Uit hoofstuk 2 blyk dit duidelik dat Suid-Afrika se nywerheidstrategie
sedert the Tweede Wereldoorlog twee uitstaande kenmerke gehad het. Die
eerste hiervan is the inwaartse orientasie van the ekonomie wat onderle is
deur subsidies en beskermingsbeleid en tweedens the lae vlak van
menslike hulpbronontwikkeling.
Hierdie toestand het aanvanklik hoe industriele groeikoerse, veral in die
1960s en vroee 1970s, verseker maar het gou hierna gelei tot 'n daling in
groeikoerse en omvangryke werkloosheid. Dit het verder gelei tot the
ontstaan van strukturele betalingsbalansprobleme en dit het gou geblyk
dat hierdie vlakke van nywerheidsbeskerming nie volhou sal kan word
nie. Die probleem is vererger deur the feit dat Suid-Afrika se inkome uit
the uitvoere van basiese grondstowwe dramaties begin afneem het.
Volgens Joffe et al (1996) is daar gevolglik veral drie aspekte wat 'n
direkte invloed uitoefen op the formulering van 'n nywerheidstrategie in
Suid-Afrika. Hierdie aspekte word kortliks saamgevat as:
Die rol van aansporingsmaatreels in the mark gebaseer op Suid-
Afrika se mededingende voordeel in the internasionale mark;
the voile uitbouing van Suid-Afrika se menslike hulpbronne; en
the ontwikkeling van toepaslike en ondersteunende
beleidsinstrumente.
Hierdie hoofstuk sal vervolgens kortliks fokus op elk van hierdie
genoemde aspekte.
22
3.2 Mededingende Voordeel
Volgens Porter (1991) berus 'n land se mededingendheid in the
internasionale arena op the mate waartoe the land sy nywerhede
deurlopend opgradeer op grond van innoverende idees. Lande word
gedwing om innoverend te wees as gevolg van onderlinge druk tussen
mededingers, voorsieners en kliente. Alle lande se nywerheids-
ontwikkeling begin egter met the faktorgedrewe fase waar 'n land se
kompeterende nywerhede hul voordeel verkry uit natuurlike hulpbronne
en goedkoop arbeid.
Soos the land oorbeweeg na fase 2, the sogenaamde iavesteringsgedrewe
fase word daar groot bedrae geld geinvesteer in the opgradering van
produksiefaktore en in moderne, doeltreffende fabrieke en metodes wat
gebaseer is op buitelandse tegnologiee. Die basis van 'n land se
kompeterendheid verbreed dus vanaf 'n toestand waar slegs faktor-
gedrewe elemente beskilcbaar is, na 'n situasie waar meer geskoolde
arbeid, beter infrastruktuur en beter moontlikhede vir skaalopbrengs deel
vorm van the speelveld. Dit word dus vir 'n land moontlik om suksesvol te
kompeteer in gestandariseerde, prys-sensitiewe produkte van meer
gesofistikeerde industriee. Lande is egter nog nie in hierdie stadium in
staat om te kompeteer op grond van differensiasie van produkte en
innovasie nie.
Eers as al the land se ondersteuningsmaatreels in plek is om innovering
en deurlopende opgradering te bevorder, is dit moontlik om the
ueranderingsgedrewe fase te betree. Sodra hierdie stadium bereik word, is
`n land op the kruin van sy produktiwiteit en is dit moontlik op te
kompeteer op grond van beter innovasies. In the laaste, sogenaamde
rykdomgedrewe fase, vind daar egter 'n afname in 'n land se
kompeterendheid en 'n daling in 'n land se ekonomiese lewenskrag plaas.
23
Aspekte soos inkomeverdeling eerder as the skepping daarvan, word
fokuspunte.
Dit is egter belangrik om daarop te let dat die vordering deur die
bogenoemde fases nie noodwendig plaasvind nie. Die meeste lande vorder
nooit verder as the faktorgedrewe Ease nie omdat hul nie die uitdagings
van faktoropgradering, uitbreiding in plaaslike vraag, ontwikkeling van
ondersteunende industriee en the bevordering van dinamiese mededinging
binne the land self kan baasraak nie. 'n Aktiewe strategie en beleid is
noodsaaklik om hierdie evolusionere proses tot stand te bring.
Volgens Lall (1996) is dit belangrik om daarop te let dat die ontwikkeling
van mededingende voordeel nie net gaan oor the bemeestering van
uitlandse tegnologiee nie. Soos 'n land se nywerhede deur die bogenoemde
fases beweeg, word the proses van opgradering en diversifisering al hoe
meer kompleks. So 'n verdieping in nywerheidsaktiwiteite kan
verskillende vorms aanneem:
Die eerste hiervan is the tegnologiese opgradering van produkte en
prosesse binne industriee sodat 'n land betrokke raak in groter
toegevoegde waarde prosesse as wat aanvanklik the geval was.
Tweedens lei toetrede tot progressief meer komplekse aktiwiteite na
`n uitbreiding in the nywerheidsbasis en sodoende word nuwe velde
van mededingende voordeel vir 'n land geskep.
Derdens lei 'n toename in the plaaslike inhoud en onderlinge
skakels tussen nywerhede tot the totstandkoming van plaaslike
verskaffers, subkontrakteurs en firmas wat spesialiseer in
toepaslike dienste. So 'n toename in plaaslike deelname lei tot the
ontstaan van nuwe geleenthede vir mededingende voordeel.
■
24
• Ten laaste is dit noodsaaklik dat the bemeestering van nuwe meer
komplekse tegnologied binne the raamwerk van toepaslike plaaslike
tegnologiee gesien word.
Al hierdie prosesse is egter afhanklik van the mate waartoe 'n land in
staat is om sy nywerheidstrategiee so te formuleer dat moontlike
markmislukkings, wat the ontwikkeling van meer gevorderde tegnologiee
kan onderdruk, oorkom kan word. Omdat daar nie 'n spesifieke resep is
vir nywerheidsontwikkeling nie, kan 'n land sy proses van industrialisasie
en verbeterde mededingende voordeel op verskillende maniere aanpak
Dit is dus vir 'n land noodsaaklik om te fokus op the aspekte wat sal lei tot
the grootste verbetering in the land se mededingende voordeel.
Suid-Afrika se Mededingende Voordeel
Ontwikkeling in Suid-Afrika is tot op hede nog grootliks gebaseer op the
land se rykdom aan natuurlike hulpbronne. Dit word bevestig deur
berekeninge deur the Nywerheidontwikkelingskorporasie (Jacobsz,1996)
wat the belangrikheid van 'n land se uitvoere, relatief tot the wereldmark
meet. Hierdie berekeninge maak dit moontlik om sektore met
mededingende voordeel te identifiseer. Dit dui daarop dat 84% van the
produkte waarin Suid-Afrika 'n sogenaamde mededingende voordeel het,
deel vorm van lae tegnologie industriee en meer as 90% van the land se
mededingende produkte afkomstig is van industriee wat gekenmerk word
aan lae en medium loonvlakke. Die feit van the saak is dat Suid-Afrika
baie min mededingende produkte het wat deel vorm van hoe en medium
tegnologie- of loonkategoriee. Hierdie situasie word opgesom in tabel 3.1.
Van verdere belang, soos blyk uit tabel 3.2, is the feit dat meer as 73% van
the land se kompeterehde uitvoerprodukte se vernaamste inset natuurlike
hulpbronne is. Die feit dat slegs ongeveer 10% van the land se
mededingende uitvoerprodukte gekoppel kan word aan arbeidsintensiteit,
dui daarop dat Suid-Afrika se arbeidskoste 'n afskrikmiddel is vir the
7% 57% g:T6(44, 35% II 100%
10g4tilnkie:
Rekenaars en kantoor-
toerusting
1% Chemiese produkte,
motorvoertuie 6%
Wetenskaplike instrumente,
kommunikasie- toerusting
3% Rubber en
plastieke, nie- metal e
6%
Elektriese masjienerie
0% II 4% Ander
fabriekswese
Petroleum raffinadery
0%
Pulp, yster en staal. Metaal-
produkte 48%
Voedsel, tabak, houtprodukte
35% II 84%
Pulp, chemiese stowwe, rubber en plastiek,
yster en staal
14% Skaalopbrengs
Natuurlike
hulpbronne
Voedsel, drank en tabak, houtprodukte, petroleum,
nie-metale, onedel metale
73%
Tekstiele, toerusting en leer, vervaardigde
metaalprodukte, ander fabriekswese
Arbeid 9%
Nie-elektriese masjienerie, elektriese masjienerie,
kommunikasietoerusting en semi-geleiers
Spesialisasie 3%
Lugvaart, rekenaars, farmaseutiese produkte,
wetenskaplike instrumente
Wetenskap 1%
25
ontwikkeling van volhoubare mededingende voordeel in arbeidsintensiewe
industriee.
TABEL 3.1: PERSENTASIE VAN MEDEDINGENDE UITVOERPRODUKTE VOLGENS
LOON- EN TEGNOLOGIEVLAKKE
Bron: Jacobsz, 1996
TABEL 3.2: PERSENTASIE VAN MEDEDINGENDE UITVOERE VOLGENS
VERNAAMSTE INSETTE
Bron: Jacobsz, 1996
26
Hierdie toestand skep egter probleme vir volgehoue ekonomiese
ontwikkeling binne die raamwerk van die nasionale en internasionale
arena. Suid-Afrika se vermoe om hoer op die mededingende voordeel leer
te beweeg, is egter krities afhanklik van buitelandse investering asook
menslike hulpbronontwikkeling. Investering in verbeterde toepaslike
opleiding sal vir the ekonomie 'n nuwe bron van dinamiese mededingende
voordeel skep en sal verder ook die ekonomie se arbeidsabsorpsie-
kapasiteit verbeter. Hand aan hand hiermee gaan 'n regstellende
verkleining in die skewe verspreiding van inkome wat bestaan in Suid-
Afrika.
Soos in ander lande met 'n oorvloed natuurlike hulpbronne toon Suid-
Afrika (soos gesien uit tabelle 3 1 & 3.2) ook 'n agterstand in terme van
the ontwikkeling van meer vakarbeid-georienteerde industriee. Die
opgradering van vaardighede neem egter 'n tyd om resultate te lewer en
beklemtoon die dringendheid om hulpbronne in the rigting te kanaliseer.
In the interim periode is uitvoergeorienteerde natuurlike hulpbron-
ontwikkeling noodsaaklik ter wine van die betalingsbalans. Hierdie
situasie sal gehandhaaf moet word totdat Suid-Afrika se ontwikkelings-
inisiatiewe daarin geslaag het om die onkompeterendheid van
nywerheidsektore hoer op in the waardeketting dramaties te verminder.
Die langtermyn visie met nywerheidsbeleid is om the land se nywerheids-
ontwikkeling te rig na hoer vlakke op die waardeketting sodat 'n
wesenlike hoeveelheid (hoog geskoolde en hoe inkome) volhoubare
werksgeleenthede geskep word. Binne the hoogs kompeterende
internasionale arena sal Suid-Afrika sy mededingende voordeel ten voile
moet benut om te verseker dat hoe groeikoerse (insluitend
werksgeleenthede) gehandhaaf word. Dit is the enigste manier om 'n
stabiele samelewing sonder armoede tot stand te bring. Die Suid-
Afrikaanse owerheid beplan om hierdie proses te fasiliteer deur middel
27
van 'n pakket van aanbodkantmaatstawwe wat spesifiek fokus op
aktiwiteite wat lei tot verbeterde faktorbevoegdhede.
Oor the kort- en mediumtermyn is the hoofdoelwit egter om the land se
internasionale kompeterendheid so te verbeter dat the land so you
moontlik kan oorskakel na the investeringsgedrewe fase van
nywerheidsontwikkeling. Owerheidsbeleid sal primer fokus op 'n groot
toename in investering wat spesifiek fokus op fisiese en menslike
kapitaal.
3.3 Menslike Hulpbronontwikkeling
Die ontwikkeling van menslike kapitaal is altyd 'n kritiese faktor en vorm
the grondslag van 'n land se pogings om 'n toename in the
kompeterendheid van nywerhede te weeg te bring. Institusionele en
beleidsondersteuning is noodsaaklik gesien in the lig van the
internasionale tendens waar nuwe tegnologiee en meer gesofistikeerde
prosesse asook the gepaardgaande ekonomiee van skaal lei tot verhoogde
vlakke van mededinging. Indien 'n regering sy doelwitte ten opsigte van
the nasionale ekonomie en the nywerheidsektor wil bereik, is dit
noodsaaklik dat the land in sy beplanning moet verseker dat die
beleidsraamwerk en implementering daarvan, in verband gebring kan
word met the land se behoefte aan menslike hulpbronne.
In Suid-Afrika is een van the mees fundamentele grondbegrippe van the
HOP the ekonomiese bemagtiging van the Suid-Afrikaanse bevolking. Om
hierdie maksimum kapasiteitsvlak te bereik, vereis the ontwikkeling van
`n relevante onderwys en opleidingsisteem wat voorsiening maak vir 'n
lewenslange leerproses binne sowel as buite the werksituasie.
Binne the konteks van Suid-Afrika se hertoetrede tot the internasionale
arena en the voltooing van the Uruguay Rondte van die Algemene
28
Ooreenhoins op Tariewe en Handel het dit krities geword om
internasionaal kompeterend te word. 'n Gekoordineerde strategie vir
menslike hulpbronontwikkeling is 'n essensiele komponent van so 'n
veldtog om internasionaal kompeterend te kan meeding en in the lig van
the bogenoemde word daar ook binne nywerheidskonteks voorsiening voor
gemaak.
Die voordele ten opsigte van menslike hulpbronontwikkeling binne the
konteks van the land se nywerheidstrategie en the hertoetrede tot the
internasionale arena sluit onder meer the vorming van nuwe idees,
tegnologie en the verkryging van nuwe vaardighede in. Verder trek the
ontwikkeling van Suid-Afrika se menslike hulpbronne ook voordeel uit the
verhoogde kompetisie, the verkryging van ekonomiee van skaal en the
skep en opgradering van plaaslike industriee rondom nuwe en opkomende
markte. Menslike hulpbronontwikkeling en nywerheidsontwikkeling is
dus 'n onderling afhanklike proses aangesien beide prosesse op mekaar
aangewese is vir sukses.
3.4 Investerings-, Nywerheids- en Handelsbeleid
Soos menslike ontwikkeling is the beleidsareas rondom nywerhede,
handel en investering ook van spesifieke belang vir the oorhoofse
transformasieproses. Die vordering in Suid-Afrika ten opsigte van elk van
hierdie beleidsareas word vervolgens kortliks weergegee. Onderliggend tot
elk van hien:fie beleidsareas is the begeerte om toegang tot ekonomiese
geleenthede vir Suid-Afrika se minderbevoorregte gemeenskappe uit te
brei.
Inuesteringsbeleid
Gesien vanuit 'n investeringsperspektief is Suid-Afrika se huidige
mededingende voordeel hoofsaaklik in due areas gekonsentreer:
29
minerale;
mineraalveredeling; en
landbou.
Ondersteunend tot the reeds genoemde aspekte sal veranderende
toestande in the land daartoe lei dat nuwe geleenthede ontstaan wat
ontwikkel moet word in 'n mededingende voordeel. Sekere van hierdie
moontlike geleenthede wat reeds deur the Nywerheidsontwikkelings-
korporasie (Jacobsz, 1996) geldentifiseer is, is onder andere:
investeringsmoontlikhede verwant aan the Makro-Ekonomiese
Strategie;
verwagte styging in plaaslike vraag; en
toerisme.
In the Makro-Ekonomiese Strategie word dit ook duidelik gestel dat the
owerheid investering in areas wat nie voorheen gedek is nie, sal
aanmoedig. Die feit bestaan egter dat privaat investeerders nie ma1dik
toetree tot projekte wat gekenmerk word aan hoe risiko, lae aanvanklike
winsvlakke en hoer aanvanklike uitgawes nie. In the regering se
voorgestelde ondersteuningsprogram word daar egter voorsiening gemaak
vir hoe risiko en kleuter-industriee.
Die program skenk ook aandag aan the behoefte wat daar bestaan om the
privaatsektor se mededingende voordeel in the produsering van nuwe
produkte vir sowel the binnelandse as buitelandse markte, to versterk.
Nywerheidsbeleid
Ten opsigte van the owerheid se nywerheidsbeleid kan die volgende
hoofdoelwitte onderskei word:
30
werkskepping;
toename in investering;
verbeterde handelsprestasie; en
verbeterde produktiwiteit.
Die regering se voorgestelde ondersteuningspakket streef daarna om 'n
groot toename in the prestasie van the ekonomie, in terme van genoemde
kriteria, te weeg te bring. Die pakket stel dit dus ten doel om bestaande
sowel as nuwe industriee by te staan in die herstrukturering sodat
bogenoemde doelwitte bereik kan word.
Mikpunte wat gekoppel kan word aan the skep van volhoubare
werksgeleenthede en g-roeiende nywerhede word vervolgens gelys.
Die owerheid sal daarna streef om the kompeterendheid van
geselekteerde industriee te bevorder.
Daar sal ondersteuning gebied word aan ligte vervaardigende
industried wat potensiaal toon om te bestaan sonder beskerming.
Voorwaartse skakels tussen primere nywerhede en
vervaardigende nywerhede sal aangemoedig word.
Owerheidsondersteuning sal toegeken word aan industriee wat
produkte uit the opbrengste van landbou vervaardig aangesien
dit 'n sektor is wat arbeidsintensief is en wat direk en indirek
werksgeleenthede kan skep.
Laastens wil the owerheid Suid-Afrika se nywerheidsaktiwiteite
fokus op produkte met 'n hoer toegevoegde waarde asook the
verhoging van produktiwiteit deur menslike hulpbron-
ontwikkeling, herorganisasie van werkstrukture,
demokratisering van the werksomgewing en tegnologiese
ontwikkeling.
31
Die regering se strategie, soos in hierdie verslag uiteengesit, is met
bogenoemde mikpunte in ag geneem ontwikkel en kan dus 'n belangrike
bydrae lewer in die realisering daarvan.
Handelsbeleid
Ook handelshervorming is volgens the Makro-Ekonomiese Strategie 'n
geintegreerde deel van the oorhoofse herstrukturering van die Suid-
Afrikaanse ekonomie en moet dus so ontwikkel word dat dit maksimaal
bydrae tot the nastrewing van the gestelde doelwitte. In tandem met
nywerheidsbeleid moet handelsbeleid konsentreer op the bevordering van
uitvoere van vervaardigde Suid-Afrikaanse produkte. Ten einde the land
internasionaal kompeterend te maak, is dit dus noodsaaklik om die
voorgestelde maatstawwe soos vervat in the Makro-Ekonomiese Strategie
te implementeer.
Daar word in the Makro-Ekonomiese Strategie ook spesifiek verwys na the
ontwikkeling van ondersteuningsmaatstawwe vir klein, medium en mikro
ondernemings sodat ook hierdie sektor van the ekonomie internasionaal
kompeterend kan raak. Die relatiewe intensiteit van arbeid van hierdie
sektor regverdig the spesifieke verwysing daarna. Teen hierdie agtergrond
is dit noodsaaklik om in ag te neem dat firmas van verskillende omvang
en grootte verskillende behoeftes het en the aanbodkantpakket sal dus 'n
verskeidenheid van instrumente moet akkommodeer om te verseker dat
toepaslike instrumente vir verskillende ondernemings beskikbaar is.
Suid-Afrika is verder verbind tot the ooreenkoms met the Wereldhandels-
organisasie en dit is dus noodsaaklik om the vereistes van the organisasie
na te kom. Die gevolg hiervan is dat geen aktiwiteit of fasiliteite van the
openbare sektor teenstrydig mag wees met the voorwaardes van the
ooreenkoms nie.
32
3.5 Die Investering-Groei-Ontwikkelingskakel
Nywerheidsbeleid in Suid-Afrika word geformuleer teen the agtergrond en
erkenning dat investering, groei en ontwikkeling mekaar onderling
versterk. Waar nywerheidsbeleid in the verlede primer gefokus het op 'n
toename in privaatinvestering is the klem nou verbreed om belangrike
kwalitatiewe faktore wat aan investering gekoppel kan word, in te sluit.
Nywerheidsbeleid is gerig op the bevordering van privaatinvestering wat
sal lei tot the verwesenliking van the ideale rondom groei en ontwikkeling.
Ten opsigte van the investering van the owerheid is daar 'n definitiewe
skakel tussen investeringsprojekte en huidige en toekomstige ekonomiese
groei en ontwikkeling. Infrastruktuur besteding op behuising,
elektrisiteit, water en dies meer veroorsaak 'n toename in vraag - en dus
ekonomiese groei - oor the korttermyn. Hierdie investering deur the
owerheid sal ook oor the korttermyn lei tot privaatinvestering, veral in
sektore wat verband hou met konstruksie. Hierdie privaat-openbare
investeringsiklus kan egter slegs voortbestaan indien daar genoeg fondse
beskikbaar is vir the finansiering daarvan
Bogenoemde aspek plaas klem op the kritiese skakel wat bestaan tussen
nywerheids- en makro-ekonomiese beleid met betrekking tot the
generering van voldoende spare om investering te finansier. 'n Nasionale
poging (privaat en openbaar) is noodsaaklik om besparing te verhoog na
vlakke wat the bogenoemde investeringsiklus kan ondersteun.
Owerheidsinvestmingbesteding, soos reeds bespreek, kan langtermyn
groei ook positief beinvloed. 'n Vanselfsprekende voorbeeld hiervan is
besteding op behuising wat the effektiewe vraag na "wit goedere"
dramaties sal laat styg oor the langtermyn. Besteding op infrastruktuur
sal ook lei tot 'n toename in produktiwiteit en so the aanbodkant van the
ekonomie versterk.
33
Gesien vanuit 'n fisiese liggingsperspektief lei die verband wat daar
bestaan tussen investering deur die openbare sektor en privaat-
investering tot 'n bepaalde behoefte aan sekere vorms van kotirdinasie. 'n
Mate van beplanning is dus nodig om te verseker dat liggingsbesluite ten
opsigte van infrastruktuur- en nywerheidsinvestering mekaar tot the
maksimum komplimenteer. 'n Voorbeeld hiervan is the ligging van
gesubsidieerde behuising en elektrisiteit wat moet skakel met
liggingsbesluite rondom nywerheidsinvestering wat vice versa lei tot
werkskepping.
Die implementering van nywerheidsbeleid in Suid-Afrika moet dus
geskied teen the agtergrond en erkenning van the sterk onderlinge
verwantskappe wat daar in the hele proses bestaan.
3.6 Samevatting
Elk van the genoemde invloedsfaktore op nywerheidsbeleid beinvloed 'n
land se nywerheidskapasiteit. Saam dra hierdie faktore by tot 'n
dinamiese sisteem wat meer belangrik is as the individuele dele. Hierdie
individuele dele kan met verloop van tyd mekaar onderling versterk of
ondermyn. So byvoorbeeld sal the teenwoordigheid van 'n gesofistikeerde
mark (vraag) nie noodwendig lei tot gevorderde produkte en produksie-
prosesse indien the kwaliteit en vlak van menslike hulpbronne dit nie
toelaat nie. Breedweg gesien sal 'n swak plek in enige komponent van the
invloedsomgewing the potensiaal van the industrie in geheel onderdruk.
Dit is dus hides vir 'n regering om invloedsfaktore waaroor hulle beheer
het, so te rig dat historiese en verwagte swakhede vroegtydig oorkom kan
word.
34
Die voorgaande gegewens oor die invloedsfaktore op 'n nywerheidstrategie
Bien as 'n toepaslike en noodsaaklike verwysingsraamwerk vir the hierop-
volgende hoofstuk, waar daar in meer detail gefokus word op Suid-Afrika
se nywerheidstrategie.
35
HOOFSTUK 4
SUID-AFRIKA SE NYWERHEIDSTRATEGIE
4.1 Inleiding
Gesien teen the agtergrond van the vorige hoofstukke blyk dit duidelik dat
Suid-Afrika in the proses is om 'n reeks beleidsmaatstawwe en
ondersteuningsmeganismes te implementeer met the doel om groei in the
nywerheidsektor te verhoog en the sektor te transformeer om
internasionaal kompeterend te kan meeding. Dit is veral omrede twee
kritieke punte dat Suid-Afrika so you moontlik beleid en ondersteunings-
maatstawwe moet implementeer.
In the eerste plek moet the heropbou en ontwikkeling van die land
binne the raamwerk van the HOP en the Makro-Ekonomiese
Strategie dringend resultate begin oplewer. Hiervoor word daar
grootskaalse werksgenererende nywerheidsontwikkeling gepaard-
gaande met 'n verbetering in internasionale kompeterendheid,
vereis.
Die tweede kritieke faktor is the vorming van the Wereldhandels-
organisasie (die Wereldhandelsorganisasie is gevestig op 1 Januarie
1995 en gee gestalte aan die resultate van die Uruguay Rondte van
die Algemene Oooreenkoms op Tariewe en Handel) wat sekere
riglyne (Handelsverwante Investeringsmaatstawwe) neerle in
terme van the tipe maatstawwe, subsidies en tariewe wat vir lande
beskikbaar is ten opsigte van nywerheidsontwikkeling. Hierdie
maatstawwe plaas 'n groot beperking op the raamwerk wat vir die
owerheid beskikbaar is in terme van ontwikkelingsbystand (Gunta,
1994).
36
Internasionaal is the klem ten opsigte van nywerheidsbeleid besig om te
verskuif na the skep van 'n ondersteunende makro-ekonomiese omgewing
wat geken word aan realistiese wisselkoerse en openbare beleid wat
ondersteunend is tot kapitaal, geskoolde arbeid en tegnologiebevordering.
Verder is ontwikkeling geskoei op the dinamiese benadering van
mededingende voordeel teenoor the meer statiese benadering waar lande
fokus op hul plaaslike produksiefaktore.
Die dramatiese veranderinge in Suid-Afrika se internasionale handel en
nywerheidstrukture reflekteer the diepgaande sosiale, ekonomiese en
politieke heropbouprosesse wat huidiglik plaasvind in the land. Hierdie
veranderinge verteenwoordig 'n onvermydelike reaksie op internasionale
ekonomiese veranderinge wat Suid-Afrika in the gesig staar. Verder
reflekteer dit the besluit van the regering om ekonomiese beleid en
strategiee wat sedert 1948 gevolg is, te vervang met meer toepaslike
strategiee vir huidige en verwagte ekonomiese toestande.
Alhoewel sommige van the prosesse reeds voor the 1994-verkiesing
geinisieer is, is the nuwe beleid en strategie 'n totale ommeswaai van the
proses van nywerheidsbevordering en groei deur middel van
invoervervanging. Hierdie ou benadering was onder andere•geskoei op hoe
vlakke van tariefbeskerming, verreikende en komplekse programme om
plaaslike industriee te ondersteun en uitgebreide owerheidsbeheer ten
opsigte van the kapitaal- en arbeidsmarkte.
Die huidige regering en spesifiek the Departement Handel en Nywerheid
streef na 'n verlaging in beskermingsvlakke en 'n vereenvoudiging van
tariefstrukture, asook the rasionalisering van owerheidshulp aan
plaaslike industriee en the deregulering van markte. Daar word gestreef
na meer gelyke ekonomiese ontwikkeling deur middel van:
37
the uitvoer van 'n reeks meer gediversifiseerde produkte na nuwe
internasionale markte; .
the verbetering van Suid-Afrika se internasionale
kompeterendheid;
the blootstelling van binnelandse ondernemings aan
internasionale kompetisie deur invoere;
the bevordering van the effektiewe allokasie van hulpbronne
(moontlik gemaak deur the liberalisering van markte vir
binnelandse goedere en dienste);
en the stimulering van produktiwiteitsvlakke deur 'n toename in
investeringskapitaal.
Bogenoemde word bevestig deur the regering se deurlopende
onderhandelings om Suid-Afrika se toegang tot the markte van the
Europese Unie te vegroot. Hiermee saam is the regering ook besig om
nouer ekonomiese en politieke bande te smee met the ekonomiee van die
Indiese Oseaan Rand asook the opkomende markte van Oos- en Suidoos-
Asie.
Nou geskakel met hierdie inisiatiewe is the implementering van
beleidsinstrumente wat gerig is op the normalisering van ekonomiese en
politieke bande met the lande van Suidelike Afrika. Dit behels nuwe
onderhandelinge met the Suider-Afrikaanse Doeane-Unie en aktiewe
deelname in the Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap. Vinnig
groeiende Suid-Afrikaans gebaseerde uitvoere en investering in the streek
moet gekomplimenteer word deur 'n toename in invoere vanuit the streek
sowel as gesamentlike pogings om energie, water, kommunikasie en
vervoernetwerke te ontwikkel.
Hierdie belangrike verskuiwing in the regering se nywerheidstrategie
word weerspieel in the omvangryke en potensieel pynvolle
herstrukturering wat in the land se nywerhede sal moet plaasvind. Die
38
gepaardgaande ondergang van industried in nie-kompeterende sektore en
die onvermydelike gevolge van herstrukturering sal finansiele,
ekonomiese en sosiale kostes meebring in 'n ekonomie wat terselfdertyd
oplossings soek vir grootskaalse werkloosheid.
Monitor Company (1994) het in 'n aanbieding in the Kabinet the regering
se siening bevestig dat daar binne die raamwerk van the internasionale
arena ernstig gekyk moet word na Suid-Afrika se nywerheidstrategie:
"We must not be fooled by the existence of new factories, offices and
shopping malls into thinking that the underlying industries are globally
competitive. Underneath the attractively painted body panels, the economic
engine is rusty and outdated. In almost every industrial cluster we
researched, identical products were being made at substantially lower cost
and/or higher quality by firms in other countries.
Many South African firms exist only because of protection by Government.
With SA's signing of the World Trade Organisation Accord at Marrakesh,
and the cold wind of global competition that this will bring, these
industries must change or die."
Teen hierdie agtergrond sal daar vervolgens breedweg gekyk word na
Suid-Afrika se nywerheidstrategie met spesifieke fokus op die
aanbodkantmaatstawwe.
4.2 Die Strategic
Suid-Afrika se nywerheidstrategie is gegrond op die slaankragte wat daar
in die Suid-Afrikaanse ekonomie geldentifiseer is. Die slaankragte wat the
grondslag vorm van Suid-Afrika se nywerheidstrategie kan as volg
saamgevat word:
39
Wegbeweging vanaf the onderliggende filosofie van
invoervervanging en self-onderhoudendheid na 'n filosofie waar
uitvoerbevordering, intern asion ale mededingendheid en
werkskepping the grondslag vorm.
Die uitfasering van aansporingsmaatreels geskoei op the
vraagkantbenadering en the implementering van aanbodkant-
maatreels.
'n Verskuiwing vanaf sanksies en antagonistiese verhoudings
met lande in Suider-Afrika na voorkeur handelsooreenkomste en
volhoubare ekonomiese integrasie in the streek.
'n Ommeswaai van 'n situasie waar rasgebaseerde
konglommerasie the grondslag van eienaarskap vorm na 'n
situasie waar the basis van eienaarskap verbreed,
gepaardgaande met verhoogde kompetisie en verteenwoordiging.
Om uitvoer to gee aan hierdie slaankragte ter bevordering van the
kompeterendheid van die Suid-Afrikaanse nywerheidsektor, het the
regering 'n pakket van aanbodkantmaatstawwe geformuleer. Die fokus
van hierdie aanbodkantmaatstawwe is the verbetering van Suid-Afrika se
menslike hulpbronne, tegnologie en kapitaaltoerusting sowel as the
verbetering van the land se produktiwiteit deur middel van beter
werksorganisasie.
Die mees kritiese faktore wat the basis van hierdie nuwe strategie vorm
word vervolgens kortliks gelys en sal later in hierdie hoofstuk in meer
detail ontleed word.
Menslike Hulpbronontwikkeling
Verbetering in Produktiwiteit
Tegnologiebevordering
Finansiering van Nywerheidsontwikkeling
40
Aansporingsmaatreels om te Investeer
Klein- en Mediumsakeontwikkeling
(insluitend Subhontraktering)
Die nywerheidsfokus van hierdie aanbodkantstrategie word gedefinieer
deur the oorhoofse doelwit wat streef na the fundamentele
herstrukturering van die Suid-Afrikaanse nywerheidsektor en the
gepaardgaande verbetering in the sektor se internasionale
kompeterendheid. Deur the bogenoemde maatstawwe word daar dus
gefokus op:
the ontwikkeling van nuwe industriee;
the hernuwing van hoogsbeskermde sensitiewe industriee; en the
investering in internasionaal kompeterende industriee.
Vervolgens sal hierdie begrippe kortliks omskryf word waarna the reeds
genoemde kritiese komponente van the nywerheidstrategie in meer detail
ontleed sal word.
Sensitiewe industriee
Die begrip sensitiewe industriee verwys na industriee wat veral blootgestel
is aan the verandering in the beleid rondom nywerheidsbeskerming en dus
afhanklik is van herstrukturering om internasionaal kompeterend te kan
meeding Hierdie industriee is tipies arbeidsintensief of vorm deel van
arbeidsintensiewe nywerheidsgroep soos byvoorbeeld the tekstielbedryf as
deel van the breer tekstiel- en kleresegment. Die relatiewe belangrikheid
van hierdie industriee tot the ekonomiee van provinsies en dorpe is
disproporsioneel en the ontwrigtende effek wat the ondergang van hierdie
industriee kan he op 'n gebied versterk the noodsaaklikheid van openbare
ondersteuning. Sodoende word hierdie nywerhede se kanse op eerstens
oorlewing en tweedens om the brar internasionale mark te betree,
versterk.
41
In hierdie industriee en nywerheidsgroepe is the opgradering van
tegnologie tesame met opleiding en heropleiding belangrike komponente
in the bevordering van internasionale kompeterendheid en die beskerming
van the industriee se medium- en langtermyn arbeidsabsorpsiekapasiteit.
In terme van tegnologie, produktiwiteit en the fokus van the mark is 'n
totale metamorfose van bestaande onkompeterende industriee dus nodig.
Die belangrikheid om hierdie industriee te ondersteun word verder
versterk deur te fokus op the werkloosheidsaspek in Suid-Afrika. In the
eerste plek kan ondersteuning van hierdie industriee korttermyn
werksverlies weens tegnologie-opgradering beperk. Tweedens kan
ondersteuning van sulke industriee 'n netto uitbreiding in
werksgeleenthede meebring weens die feit dat vinniger ontwikkeling en
uitbreiding van the meer kompeterende industriee in the nywerheidsgroep
plaasvind.
Die regering het ook die volgende kriteria neergele vir sensitiewe
industriee om te kwalifiseer vir openbare ondersteuning:
'n skerp afname in tariefbeskerming moet van toepassing wees
op die industrie;
modernisering van 'n groot komponent van toerusting word
vereis vir 'n omvangryke verandering in kompeterendheid;
the industrie sal oor the langtermyn sonder enige hulp moet kan
voortbestaan; en
die spesifikasies van nywerheidsprogramme waaroor daar
konsensus bereik is in 'n forum, soos byvoorbeeld in the tekstiel-
en klerebedryf, moet ook hier in ag geneem word.
42
Internasionaal kompeterende industriee
Die regering is ook van mening dat 'n ondersteuningspakket beskikbaar
moet wees vir industriee wat reeds internasionaal kompeterend is, met 'n
dinamiese mededingende voordeel, asook industriee wat die potensiaal
toon om internasionaal kompeterend te raak. Hieronder ressorteer
industriee wat:
aktiewe deelnemers is op the internasionale sowel as die
binnelandse mark;
reeds voorsiening maak vir uitbreiding; en
potensiele werksgeleenthede kan skep deur the uitbreiding van
hul markaandeel asook deur middel van voorwaartse en
rugwaartse verbindings.
Die rede waarom hierdie industriee ook ondersteun moet word, is geskoei
op the doelwit om Suid-Afrikaanse industriee internasionaal meer
kompeterend te maak. Daar word dus gepoog om deur middel van
ondersteuning, the industriee se binne- en buitelandse markaandeel
verder te vergroot om sodoende 'n uitbreiding in werksgeleenthede te
verseker.
Industriee wat as kompeterend beskou word in the internasionale mark is
the wat waarde toevoeg tot minerale en landbouprodukte voor dit
uitgevoer word. Industriee met the hoogste potensiaal om internasionaal
kompeterend te raak is industriee laer of in the vervaardigingsprosesse.
Sulke industriee gebruik rou materiale en intermediere insette teen
uitvoerpariteitpryse vanaf internasionaal kompeterende firmas stroom op
in the vervaardigingsproses. Studies om sulke potensiele nie-tradisionele
uitvoer-industriee te identifiseer word tans onderneem deur organisasies
soos the Nywerheidsontwikkelingskorporasie en the Departement Handel
en Nywerheid.
43
Die voorsiening van ondersteuning vir the ontwikkeling van nie-
tradisionele uitvoere skep 'n sterk ontwikkelingskomponent gebaseer op
dinamiese mededingende voordeel, waar verbeterde vaardighede,
tegnologie en innovering al hoe meer the vlak van kompetisie sal bepaal.
4.2.1 Menslike Hulpbronontwikheling
In Suid-Afrika se nywerheidstrategie word menslike hulpbron-
ontwikkeling as 'n uiters noodsaaklike element beskou in the proses om 'n
ekonomie tot stand te bring wat internasionaal mededingend kan
kompeteer. Dit is veral belangrik gesien teen the agtergrond van 'n wereld
waar navorsing en tegnologie the basis van sosiale en ekonomiese
vooruitgang vorm. Die land staan dus voor the uitdaging om sy
navorsings-, opvoedings-, en nywerheidsinstellings so te herorienteer dat
daar 'n opgeleide menslike hulpbron basis tot stand kom wat dit vir die
Suid-Afrikaanse nywerheidsektor moontlik sal maak om effektief
internasionaal mee te ding.
Die regering se Tegnologie en Menslike Hulpbronprogram vir Industriee
is geloods teen the bogenoemde agtergrond. Die doelwitte van the program
is:
the voorsiening van menslike hulpbronne met toepaslike
tegnologiese- en bestuursopleiding vir industriee;
the bevordering van tegnologie;
'n toename in the aantal studente wat opgelei word in
tegnologiese beroepe;
the bevordering van 'n noue, en langtermyn samewerking tussen
the nywerheidsektor, hoer onderwys, the staat en wetenskaplike
rade;
the bevordering van gesamentlike navorsingsprojekte tussen
bogenoemde instellings;
44
the vestiging van kooperatiewe sentrums van kennis in
sleutelareas van die wetenskap, ingenieurswese en tegnologie;
the kommersialisering van wetenskaplike en tegnologiese
prosesse wat sal lei tot nuwe produkte, prosesse, sisteme, dienste
en ondernemings; en
the aanmoediging van industriee om hul investering in navorsing
en ontwikkeling te verhoog (Martin, 1997).
4.2.2 Verbetering in Produktiwiteitsulakke
Die verbetering in produktiwiteitsvlakke word gesien as 'n natuurlike
uitvloeisel van inisiatiewe soos menslike hulpbronontwikkeling, beter
werksorganisasie en moderne gesofistikeerde produksie toerusting
(tegnologie). Gesien vanuit meer beperkte visie kan produktiwiteit ook
verbeter word deur the meer doeltreffende aanwending van bestaande
hulpbronne. Hier byvoorbeeld word daar verwys na the instelling van
veelvoudige skofte, wat sal lei tot the beter benutting van bestaande
kapitaaltoerusting asook 'n daling in kostes en gevolglik 'n toename in
kompeterendheid. 'n Verdere voordeel oor the korttermyn is addisionele
werksgeleenthede sonder 'n toename in besteding op kapitaaltoerusting.
Die verhoging van produktiwiteit word as een van the belangrikste
elemente van the nywerheidstrategie beskou. Produktiwiteit word egter
deur 'n verskeidenheid van faktore beinvloed soos ondermeer makro-
ekonomiese toestande, besigheidsiklusse, the onderwys en dies meer.
Verskeie van die sleutelelemente van produktiwiteit word egter aangetref
op mikro-ekonomiese vlak. Ten einde relevante beleidsmeganismes te
formuleer vir 'n verbetering in produktiwiteit is gedetailleerde mikro-
ekonomiese ondersoeke op 'n deurlopende grondslag noodsaaklik.
45
Produktiwiteit word dus nie as 'n afsonderlike komponent van the
strategie beskou nie maar vorm 'n geintegreerde deel van the ander
komponente van die strategie. Die strewe is egter om deur the onderskeie
programme, soos bespreek in hierdie dokument, Suid-Afrika se
produktiwiteitskoers tot op vlakke vergelykbaar met van the land se
vernaamste geindustrialiseerde mededingers, te bring.
4.2.3 Tegnologiebevordering
Binne the konteks van nywerheidsbeleid moet tegnologiebevordering nie
slegs gesien word as the ontwikkeling van nuwe tegnologiee nie, maar ook
om aspekte soos modernisering en opgradering van bestaande tegnologie
te akkommodeer. Die aanbodkantprogram stel dit ten doel om al hierdie
aspekte van tegnologiebevordering aan te spreek.
Tegnologiese ontwikkeling word deur Jacobz (1996) beskryf as een van the
mees bepalende faktore in die kompeterendheid van nywerhede in the laat
1990s. Voorbeelde hiervan kan gevind word in beide hoe tegnologie
industriee soos elektronika, telekommunikasie en bio-tegnologie asook in
tradisionele industriee soos yster en staal, tekstiele en the voedsel-
industrie. Die voordeel van nuwe tegnieke word gewoonlik verkry uit 'n
toename in produktiwiteit asook uit the vermindering in defekte. Verdere
voordele is verbeterde werksverrigting van produkte, optimale inventaris-
vlakke en meer ekonomiese bestuursprosesse. Nuwe tegnologiee lei dus
direk en indirek tot modernisering en beter prestasies op the wereldmark.
Tegnologiese veranderinge bied egter groot probleme vir ontwikkelende
lande wat tydens die aanvanklike fase van nywerheidsontwikkeling
tekort skiet aan toepaslike masjienerie, skolingsvlakke en institusionele
ondersteuning om tegnologiee te bemeester wat as standaard beskou word
in ontwikkelde lande. Lande staan dus voor 'n dilemma van stagnasie in
terme van the internasionale speelveld. Volgens Jacobsz (1996) kan
46
hierdie probleem tweeledig aangespreek word. Ontwikkelende lande kan
eerstens enorme stygings in produktiwiteit verkry deur slegs hul
bestaande tegnologiee meer effektief aan te wend. Verder kan the
aanvanklike kleinskaalse verbeterings en aanpassings in bestaande
tegnologievlakke lei tot grootskaalse verbeterings in produktiwiteits-
vlakke.
Volgens Joffe et al (1995) is daar in Suid-Afrika 'n beperkte verbintenis
deur nywerhede om te investeer in the verbetering van tegnologiee. Hier
word daar spesifiek verwys na the ontwerp en ontwikkeling van
tegnologiee wat op 'n deurlopende grondslag aangepas moet word by
verbruikers se veranderende behoeftes. Hierdie toestand word verder
vererger deur the beperkte kompetisie wat daar in the binnelandse mark
bestaan. Die skep van 'n meer mededingende omgewing is dus 'n
noodsaaldike voorvereiste vir firmas om hul tegnologie te verbeter. 'n
Uitvoergeorienteerde handelsbeleid, the liberalisering van invoere en the
bevordering van kompetisie, hoewel buite die raamwerk van
tegnologiebeleid, is nou gekoppel met the saamstel van beleid rondom die
land se tegnologiese omgewing.
Daar is en word steeds verskeie programme veral deur the Departement
van Handel en Nywerheid geloods wat the tegnologie komponent van die
strategie aanspreek. Vervolgens sal daar kortliks gekyk word na hierdie
programme.
Die Mededingingsfonds
Die doelwit van hierdie program is om nywerhede te ondersteun in the
proses van herstrukturering van produksieprosesse om internasionaal
kompeterend te kan meeding. Dit word bereik deur:
• the bevordering van van buite- en binnelandse ondersteunings-
dienste asook the opleiding van personeel, wat 'n sleutelrol vervul
47
in privaat ondernemings, deur middel van internasionale
blootstelling;
the beskikbaarstelling van fondse, op 'n 50/50 basis, vir the
verkryging van deskundiges op the gebied van 'n betrokke
nywerheid se aktiwiteite; en
noue samewerking tussen the Departement van Handel en
Nywerheid en nywerhede by the beplanning van prosesse om the
kompeterendheid van nywerhede te verhoog.
Werksplekinisiatief
Hierdie program stel dit ten doel om samewerking tussen werkers en
werkgewers te bevorder ten einde the land se vlakke van
kompeterendheid en werkskepping te verbeter deur middel van the
verbetering in the prestasie en produktiwiteitsvlakke van nywerhede.
Die Fonds vir Sektorspesifieke Vennootskappe
Hierdie program streef daarna om ondersteuning te bied aan sektor-
spesifieke vennootskappe in the voorbereiding van tegniese en
bemarkingsprogramme ten einde kompeterendheid en produktiwiteit te
verhoog. Programme wat onder hierdie fonds ressorteer is the volgende:
verbetering van organisasiestrukture in the werkplek;
opgradering van the kwaliteit van toerusting;
the versterking van ontwerpmoontlikhede; en
ander inisiatiewe om the kwaliteit van produkte te verbeter.
Hierdie program word gesien as opvolger tot the studies van
nywerheidsgroepe en word beskou as 'n instrument om the planne van
aksie wat tydens the studies geidentifiseer is, te implementeer.
48
4.2.4 Finansiering van Nywerheidsontwikkeling
Die hoofdoelwit met ontwikkelingsfinansiering, as deel van the regering se
aanbodkantpakket, is om the privaatsektor by te staan in the vestiging
van nuwe, of the uitbreiding en/of modernisering van bestaande
nywerhede (Havenga, 1996). Dit word bereik deur the voorsiening van
mediumtermyn lenings, tussen drie en tien jaar, aan aansoekers wat aan
the volgende kriteria wat deur the Nywerheidsontwikkelingskorporasie
neergele is, voldoen:
'n projek moet the moontlikheid toon dat 'n bepaalde aanvaarbare
winsgrens binne 'n sekere periode bereik kan word;
'n redelike finansiele bydrae word verwag van the aandeelhouers
(die eienaar moet 'n minimum bydrae van een derde van the
totale befondsing benodig, verskaf);
the Nywerheidsontwikkelingskorporasie gee voorkeur aan
aansoeke waar the lening gelyk is aan the aandeelhouers se
belang in the onderneming.
Hierdie lenings is onderhewig aan 'n reeks van kompeterende rentekoerse
wat so gekombineer word dat dit by the spesifieke behoeftes van the
aansoeker pas. Terugbetalings van hierdie lenings word in lyn gebring
met the verwagte kontantvloei van the projek.
Ter bereiking van the regering se reeds gestelde nywerheids- en
ekonomiese doelwitte het the Nywerheidsontwikkelingskorporasie sekere
standaard Lae Rentekoerskemas ontwikkel. Hierdie skemas word
vervolgens saamgevat in tabel 4.1.
Addisioneel tot hierdie skemas is the Nywerheidsontwikkelingskorporasie
se algemene finansieringskemas so ontwikkel om spesifiek klein en
medium grootte nyweraars by te staan in the aanvanklike groeifase van
hul ontwikkelingsproses. Tabel 4.2 gee 'n samevatting van the skemas wat
vir hierdie doeleindes beskikbaar is.
49
TABEL 4.1: LAE RENTEKOERSKEMAS VAN DIE NOK
tantrnal:gimosota4it -- nMENNEMNA'atidartElkikEWITISERESIMm
Wereldspelerskema Verskaf finansiering aan nyweraars vir die verkryging
of modernisering van vaste bates.
Werksgeleenthedeskema Die doel van hierdie skema is die skep van addisionele
kapasiteit binne nywerhede.
Lewenskema Die bevordering van nuwe investering met die oog op
die verhoging in uitvoere.
Multi-Skofskema Die uitbreiding van 'n onderneming se kapasiteit deur
middel van die implementering van 'n addisionele agt
ure skof.
Boordskema Die skep van meer werksgeleenthede in die
landbousektor in landelike gebiede.
Bron: Havenga, 1996
TABEL 4.2: ALGEMENE SKEMAS VIR KLEIN EN MEDIUM GROOTTE NYWERAARS
::::::::::::::::: ., ' r RittitMOFORE:''
Normale Finansiering Medium Termyn Lenings
Opgeskorte verkope en huurkontrakte vir perseel en
toerusting
Gewone en voorkeur aandelekapitaal
Invoer Finansiering Verskaf krediet en waarborge vir die invoer van
kapitaa produkte
Finansiering vir uitvoer
van kapitaalgoedere en
dienste
Kredietfasiliteite vir kapitaal goedere en dienste wat
uitgevoer word
Eko-Toerismeskema Ontwikkeling in bewaringsgebiede en privaat wildtuine
van 10000 ha of meer
Algemene Toerismeskema Die restourasie, opknapping en uitbreiding van
bestaande akkommodasiefasiliteite
Standaard Gehuurde
Fabrieksgeboueskema
Ten einde kapitaal meer produktief aan te wend en om
nyweraar se koopkrag en kontantvinei te verbeter
Ekonomiese Bemagtiging-
skema
Om entrepreneurs uit die agtergeblewe gebiede te help
om nuwe of bestaande vervaardigingsnywerhede te
bekom
Ondernemerskapitaal-
skema
Stel lenings beskikbaar vir die ontwikkeling van nuwe
produkte of nuwe ondernemings met goeie
groeipotensiaal
Bron: Havenga, 1996
50
Dit is egter noodsaaklik om the gebruikmaking van hierdie finansierings-
meganismes aan te moedig met the oog op the skep van groter
mededingingspotentiaal. Daar moet ook op 'n deurlopende grondslag
gekyk word na nuwe behoeftes wat ontstaan sodat nuwe
finansieringskemas ontwikkel kan word.
4.2.5 Aansporingsrnaatreels uir Inuestering
Die nuwe benadering tot nywerheidsbeleid behels 'n verskuiwing vanaf
the verhoging van pryse van uitsette (vraagkantbenadering) na 'n
benadering waar the verlaging van investeringskostes verbeterde
produktiwiteitsvlakke sal verseker (aanbodkantbenadering). Hiermee
saam gaan the uitfasering van the Algemene Skema vir Uitvoer-
aansporings en verlaagde beskermingsvlakke. Die behoefte bestaan dus
om geskikte investeringsmoontlikhede meer aantreklik te maak.
Ondersteuningsmaatstawwe is egter nie die enigste determinant wat
bepaal of 'n firma gaan investeer of nie. Ander belangrike meewerkende
faktore is ekonomiese, sosiale en politieke stabiliteit asook 'n land se
ekonomiese groeikoers. Ondersteunende maatstawwe vir investering is
dus slegs 'n komponent van 'n meer uitgebreide strategie om investering
aan te moedig.
Om te verseker dat 'n nuwe aansporingskema nie deur dieselfde probleme
as the stelsel van die verlede gekortwiek word nie, het the regering sekere
riglyne neergele waarvolgens maatreels geselekteer moet word.
Vervolgens sal hierdie maatreels kortliks saamgevat word:
• the aansporingsmaatreels moet effektief en toepaslikheid wees
vir the verbetering van produktiwiteit en kompeterendheid
51
deurdat dit the vinnige verkryging van vaardighede, kapitaal en
tegnologie, verseker;
the aansporingsmaatreels moet hul vermod om the breer
mikpunte van Suid-Afrika se handels-, nywerheids-, makro-
ekonomiese en sosiale beleid te bevorder, asook the verligting van
the betalingbalansbeperking op groei, bespoedig en stimuleer;
dit moet in ag geneem word dat the voorwaartse en rugwaartse
skakels binne the raamwerk van the bree nywerheidsgroepe
bevorder moet word;
misbruik van the aansporingsmaatreels moet tot die minimum
beperk word deur the prosedures vir administrasie so eenvoudig
moontlik te hou en toe te sien dat elke maatreel gerig is op 'n
spesifieke, kwantifiseerbare en hoogs sigbare mikpunt;
the maatreels moet nie verslawend wees nie en meet fokus op the
vestigingsfase van nywerhede om so the leerkurwe van
ondernemings te verkort;
the beginsels van deursigtigheid, ondersoek, monitering en
aanspreeklikheid moet enige aansporingsmaatreel onderle;
daar moet verseker word dat the aansporingsmaatreels nie the
reels van the Wereldhandelsorganisasie teenwerk nie;
en the fiskale implikasies van the aansporingspakket moet van
the begin of duidelik uitgespel word.
Gesien teen the agtergrond van the vereistes van the Heropbou- en
Ontwikkelingsprogram moet Suid-Afrika se aansporingsmaatreels ook the
ontwikkelingsbehoeftes van die land se buurstate in ag neem. Enige
aansporingsmaatreel meet dus oorweeg word teenoor the reeds beskikbare
aansporingsmaatreels in lande van the Suider-Afrikaanse Doeane-Unie.
Dit moet egter nie gesien word dat Suid-Afrika sy maatreels op dieselfde
vlak as the Doeane-Unie vennote moet plaas nie omrede the lande nie soos
Suid-Afrika oor 'n mededigende voordeel beskik om nywerheids-
investering aan te trek nie.
52
In 'n studie genaamd Global Advantage of South Africa Project, wat
uitgevoer is deur the Monitor Groep (1994), word daar aangedui dat
owerheidsbeleid ten opsigte van aansporingsmaatreels vir investering so
opgestel moet word dat dit sal lei tot 'n toename in sowel menslike as
fisiese kapitaal indien dit tot voordeel strek van Suid-Afrika se strewe na
the investeringsgedrewe fase van nywerheidsontwikkeling.
Die ideale aansporingspakket vir investering is een wat lei tot the
vestiging van lewensvatbare ondernemings wat nooit sou vestig in the
afwesigheid van the aansporingsmaatreels nie. 'n Stelsel is oneffektief
indien dit lei tot the vestiging van nywerhede wat geen bestaansreg het
nie of slegs bydra tot bestaande industriee se winsvlakke.
Belastingkonsessies as Aansporingsmaatreel
Die meriete van 'n sisteem van belastingkonsessies vir buitelandse
investering in Suid-Afrika kan as volg saamgevat word:
Eerstens is 'n belastingkonsessie nie kritiek vir ernstige
investeerders met lewensvatbare projekte nie, maar slegs 'n basiese
komponent van 'n standaard pakket van programme vir
investeringsbevordering wereldwyd.
Tweedens vorm belastingvakansies 'n fundamentele deel van
internasionale kompetisie omrede the omvattende gebruik hiervan
in the Nuut Geindustrialiseerde Lande.
Derdens word daar gekompenseer vir verlore inkomste deur die feit
dat belastingvakansies lei tot nuwe ekonomiese aktiwiteite wat
opsigself weer lei tot werkskepping en die skep van buitelandse
valuta, inkome en belastinginkome in sowel the plaaslike en
nasionale arena.
53
• Vierdens toon the internasionale tendens dat the oorweldigende
meerderheid ondernemings wat vestig as gevolg van
belastingkonsessies, in plek bly nadat the konsessie verval het.
Uit 'n teoretiese perspektief lei belastingkonsessies tot ekonomiese
distorsies en is as sulks dus sub-optimaal (Havenga, 1996). Tog staan die
feit dat the metode effektief is in 'n land soos Suid-Afrika waar dit the
negatiewe effek van 'n onkompeterende belastingstelsel teenwerk. Hoewel
`n lae standaard korporatiewe belastingkoers the ideaal is om vaste
investering aan te moedig bestaan the feit dat gesien uit 'n fiskale posisie
dit the 'n lewensvatbare opsie is vir Suid-Afrika oor the korttermyn the.
Belastingvakansieskemas toon the neiging om arbeidsintensiewe
investering te bevoordeel hoewel dit ook waarde het vir kapitaal-
intensiewe skemas indien the voordeel verkry uit the skema, oorgedra kan
word na toekomstige belastingjare.
Teenoor belastingvakansieskemas staan versnelde waardevermindering-
skemas wat veral effektief is ten opsigte van investering oor 'n langer
periode en gekenmerk word aan 'n langer konstruksieperiode en aanvoer-
tye. Dit geld veral in 'n omgewing wat gekenmerk word aan hoe inflasie
waar normale waardeverminderingprosedures oneffektief is in the
terugvordering van the voile reele waarde van kapitaalbestedings.
Die dringende behoefte in Suid-Afrika om grootskaalse werksgeleenthede
te genereer maak belastingvakansies meer voordelig as versnelde
waardeverminderingskemas. Dit moet egter genoem word dat the omvang
van laasgenoemde projekte as sodanig lei tot the skep van 'n groot
hoeveelheid indirekte werksgeleenthede. Verder is the tipe
werksgeleenthede wat geskep word deur hierdie projekte veral geskik vir
the oorvloed ongeskoolde arbeid wat beskikbaar is in Suid-Afrika.
54
Hierdie projekte het ook 'n groot positiewe impak op the betalingsbalans.
Normaalweg lei dit tot 'n dramatiese toename in uitvoere en buitelandse
valutaverdienste wat 'n belangrike hydrae lewer om the druk op the Suid-
Afrikaanse betalingsbalans te verlig. Versnelde waardevermindering-
skemas lewer dus 'n belangrike bydrae tot the skep van 'n sterk platform
vir the betalingsbalans vanwaar meer arbeidsintensiewe investerings-
projekte in the toekoms geloods kan word.
Die beste opsie binne the Suid-Afrikaanse ekonomiese raamwerk is dus
om albei investeringspakette aan te bied, soos wat wel die geval is in 'n
verskeidenheid lande. Maatskappye moet dus aanvanklik voor 'n keuse
gestel word om van een van the twee skemas gebruik te maak.
Internasionaal is daar egter bevind dat hoe eenvoudiger 'n
investeringspakket, hoe beter the resultate wat the pakket oplewer.
Die argumente van the Katz Kommissie teen belastingkonsessies oortref
the argumente ten gunste daarvan, maar erken tog the feit dat the gebruik
van sulke maatreels onvermydelik is oor the mediumtermyn. Die
Kommissie gaan dan ook sover om riglyne to gee waarvolgens the
belastingkonsessies neergele moet word sodat the effek daarvan
maksimaal is en the kostes tot 'n minimum beperk kan word. Hierdie
riglyne is:
Enige belastingkonsessie moet lei tot effektiewe bevordering
van the sosiale voordele wat dit veronderstel is om direk en
indirek aan to spreek;
the mikpunte wat deur the skema nagestreef word moet
spesifiek en eenvoudig wees en onduidelikhede moet verhoed
word;
maatstawwe waar 'n groot mate van burokratiese oordeel
nodig is, moet teen gewaak word;
on
voorspelbaarheid en stabiliteit van konsessies moet nagestreef
word, alhoewel geen aansporingsmaatreel as permanent
beskou moet word nie;
daar moet gelet word op alle moontlike indirekte effekte wat
aan aansporingsmaatreels gekoppel kan word; en
aanspreeklikheid moet bevorder word deur belasting-
konsessies deel te laat vorm van normale belastingwetgewing
sodat politieke invloede grootliks beperk kan word.
Die kommissie se basiese oogmerk ten opsigte van belastingkonsessies is
om dit so spaarsamig moontlik te gebruik en moet in alle gevalle reg laat
geskied aan the doelwitte van the Heropbou- en Ontwikkelingsprogram.
4.2.6 Die Klein- en Mediutnsakesektor (Subkontraktering)
In die regering se nywerheidstrategie word daar spesifiek verwys na die
rol van the klein- en mediumsakesektor. Dit word beklemtoon dat hoe
meer daar geinvesteer word in die ontwikkeling van klein- en medium-
sake entrepreneurskap, hoe groter is die opbrengs in terme van
produktiwiteit, the skep van rykdom en werksgeleenthede. Verder sal dit
lei tot 'n breer belastingbasis en -opbrengs wat the stygende behoefte aan
sosiale infrastruktuur sal help verlig.
Die ekonomiese voordele wat gekoppel word aan 'n suksesvolle klein- en
mediumsakesektor, as deel van the breer nywerheidstrategie, kan as volg
saamgevat word (CSIR, 1993).
werkskepping;
herstrukturering van ekonomies agterlike industriee na meer
dinamiese industriee;
56
inisiering van vinnige ekonomiese veranderings (weens the
relatiewe gemak om 'n kleinsakeonderneming to vestig asook the
beperkte omvang van insette wat benodig word);
lae vlakke van invoerbenodigdhede;
effektiewe gebruik van beperkte mannekrag en kapitaal;
vermindering van monopolistiese toestande binne the bre&
ekonomie.
Daar kan dus definitiewe voordele aan klein besighede teenoor groter
ondernemings gekoppel word en sal vervolgens kortliks puntsgewys
saamgevat word.
Klein besighede is buigsaam ten opsigte van verandering in the
behoeftes van die mark en vir verandering in the besigheids- en
tegnologiese omgewings. Hierdie voordeel het daartoe gelei dat
klein besighede in baie lande 'n sterk bron van innoverende
idees en denke is rondom besigheids- en tegnologiese aspekte.
Klein besighede het bale nouer kontak met hul klientebasis en
bied persoonlike diens wat aan the ondernemings 'n
kompeterende voordeel bo groter ondernemings gee.
Klein besighede het laer kostestrukture weens laer oorhoofse
kostes en laer loonstrukture.
Die bestuur van klein besighede is minder gekompliseerd ten
opsigte van strategiese beplanning, eienaarskap, mannekrag,
beheer en dies meer.
Dit wil dus blyk of klein besighede 'n belangrike rol speel in 'n land se
interne en eksterne kompeterendheid. Lande met kompeterende en
tegnologies gevorderde klein ondernemings behaal dus goeie ekonomiese
prestasies. Die suksesvolle ontwikkeling van so 'n klein onderneming
nywerheidstruktuur vereis egter 'n delikate balans tussen inter-industrie
57
kompetisie en samewerking wat gerugsteun word deur uitstaande
ondersteuningsdienste.
Die ondersteuningsfunksie moet dienste voorsien wat klein besighede nie
effektief self kan voorsien nie en noodsaaklik is vir the suksesvolle
funksionering van die ondernemings. Alhoewel sulke ondersteunings-
dienste evolusioner kan ontwikkel (soos in the Silicon Valley), deur middel
van subkontraktering (soos in Japan se geval) of deur middel van
assosiasie tussen klein ondernemings in the selfde bedryf (Italiaanse
industriele groeperings) word dit al meer voorgehou dat the owerheid 'n
belangrike rol het in terme van the inisiering en ondersteuning van the
ondersteuningstrukture (Scott, 1990).
In sekere lande soos Japan, Taiwan en Duitsland bied the kulturele,
ekonomiese, institusionele en regsomgewings groot ondersteuning aan
kleinsakeontwikkeling. 'n Veral belangrike aspek van the ekonomiese
omgewing is the uitgebreide gebruikmaking van subkontrakteurs. Verder
strek 'n sterk gedesentraliseerde owerheid en institusionele instellings tot
groot voordeel van kleinsakeontwikkeling (CSIR, 1993).
As 'n mens kyk na the suksesvolle ekonomiese ontwikkeling van lande
soos Suid-Korea, Japan, Taiwan en Duitsland (Scott, 1989) is dit duidelik
dat 'n sleutelelement van hul sukses toegeskryf kan word aan the
ontluiking en ontwikkeling van 'n kompeterende en goed geintegreerde
besigheidsektor. Hierdie ekonomiese wenners het the ontluiking van klein
besighede bevorder deur the daarstelling van effektiewe skakelings tussen
groot- en kleinskaalse industriee, wat hoofsaaklik aan the praktyk van
subkontraktering toegeskryf kan word. Die verkree voordeel is tweerlei: in
klein besighede, kan groot maatskappye effektiewe, betroubare en koste-
effektiewe verskaffers vind. In the groot besighede kan klein besighede 'n
bron van vraag vind wat voorspelbaar is, op tyd betaal en bereid is om
ondersteuning to bied op verskillende wyses.
58
Menige klein besighede opereer op the buitewyke van the hoofstroom-
ekonomie en vir hierdie besighede is dit meestal 'n onmoontlike taak om
in the root markte in te breek wat deur root spelers gedomineer word.
Dit is absoluut noodsaaklik vir the ontwikkeling van klein besighede dat
hierdie deurbraak plaasvind vir twee redes (Scott, 1990):
Toegang tot root markte voorsien 'n grondige basis van waar
klein besighede omskep kan word van wisselvallige, elementere
ondernemings tot groeiende, dinamiese en goed gevestigde
ondernemings. Dit is die laasgenoemde soort klein besighede
wat the ekonomie voorsien van 'n stabiele bron van indiensname
en gesonde kompetisie in the mark.
Kleinsakeontwikkeling is een van the beste maniere om 'n
ongesonde konsentrasie van ekonomiese mag in die land meer
gelyk te versprei en sodoende word 'n kompeterende ekonomie
geskep wat geleenthede voorsien aan jong ondernemings om
besigheid te doen met hul toter teenpartye.
In Suid-Afrika het struikelblokke van the verlede egter daartoe gelei dat
klein besighede ernstig onderontwikkel is. As deel van the land se
strategie, gesien teen the internasionale ervaring, sal daar 'n root poging
aangewend word om the beleid soos uiteengesit in die Witskrif op
Kleinsakeontwikkeling, in werking te stel. Die regering is ook besig met
the oorweging en implementering van nuwe wetgewing, programme en
instellings om uitvoer te gee aan the spesifieke komponent van the
strategie (Growth, Employment and Redistribution: A Macroecnomic
Strategy, 1996).
59
4.3 Samevatting
Bogenoemde veranderings in beleid en strategie, wat huidiglik
geimplementeer word in Suid-Afrika, ondersteun die idee dat tarief-
hervorming alleen te swak is om the tendens van invoervervanging te
neutraliseer. Dit het daarom noodsaaklik geword om 'n werkbare
nywerheidsbeleid te formuleer om sodoende Suid-Afrika se nuwe
beleidsrigting te ondersteun. Die hoofdoelstelling met hierdie
beleidsverandering is die bevordering van the kompeterendheid van the
land se nywerheidsektor om sodoende sosio-ekonomiese doelwitte soos
werkskepping, hoer groei- en inkomevlakke te verseker.
Ter ondersteuning van hierdie skuif na 'n meer uitvoergeorienteerde stel
doelwitte het the regering 'n pakket van aanbodkantmaatstawwe
geformuleer. Soos blyk uit hierdie hoofstuk is the fokus van hierdie
pakket the verbetering in the kwaliteit van Suid-Afrika se menslike
hulpbronne, tegnologiee en kapitaaltoerusting sowel as the verbetering in
produktiwiteit deur beter werksorganisasietegnieke. Met hierdie
agtergrond is the gestelde aanbodkantmaatstawwe geformuleer. Die
fokus van hierdie programme is gedefinieer deur the oorhoofse doelwit om
fundamentele herstrukturerings in the nywerheidsektor aan te bring.
In the probleemstelling tot the ondersoek word the volgende vraag na the
aard en funksie van the nywerheidstrategie gestel: Hoe word hierdie
strategie bestuur ten einde reg te laat geshied aan die ideate rol daarvan in
die breer ehonomiese omgewing? Uit hierdie hoofstuk kan die bevinding
gemaak word dat Suid-Afrika se nywerheidstrategie geregverdig word
deur the bepaalde karakteristieke daarvan. Die strategie:-
kan 'n rol vertolk in the funksionering van alle komponente van
the nywerheidsomgewing;
veronderstel optimale betrokkenheid van alle belangegroepe by
the implementering daarvan; en
60
• word gekenmerk deur 'n potensieel ryke verskeidenheid van
moontlikhede in terme van the aanpasbaarheid van die strategie
by veranderende behoeftes.
Daar kan op grond van die voorafgaande tot the gevolgtrekking geraak
word dat the rol van the nywerheidstrategie in Suid-Afrika as bron van
ekonomiese vooruitgang 'n wesenlike een kan wees.
In die hieropvolgende hoofstuk word daar kortliks ingegaan op die bree
neigings in the internasionale ekonomie wat direk en indirek 'n invloed
uitoefen op 'n land se nywerheidsektor. Sodoende kan the vraag na the
relevansie van Suid-Afrika se nywerheidstrategie, gesien teen the breer
internasionale ekonomiese raamwerk, beantwoord word.
61
HOOFSTUK 5
INTERNASIONALE TENDENSE
5.1 Inleiding
Van the baie veranderinge wat daar plaasvind binne the wereldekonomie
is daar veral twee neigings wat 'n direkte impale het op die keuses wat
daar in Suid-Afrika gemaak word ten opsigte van nyWerheidsbeleid.
Hierdie neigings is:
the globalisasie van the wereld se ekonomiee; en
the regionalisasie van the wereld se ekonomiese eenhede.
Globalisasie kan beskryf word as die proses waar markte en produkte in
verskillende lande al hoe meer interafhanklik raak weens die dinamika
van the handel in produkte en dienste en die vloei van kapitaal en
tegnologie. Dit kom dus neer op 'n toenemende integrasie van markte vir
goedere, dienste en kapitaal (Ohmae, 1990).
Globalisasie word gedryf deur the liberalisering van handels- en
kapitaalmarkte, toenemende internasionalisering van korporatiewe
produksie en verspreidingstrategiee en tegnologiese veranderinge. Hierdie
veranderinge is vinnig besig om beperkings op the internasionale handel
van goedere en dienste uit te wis. 'n Verder bydraende faktor tot the
proses is die toenemende mobiliteit van kapitaal.
Soos lande toetree tot the internasionale mark is daar ook toenemende
druk om ook deel te vorm van the skynbare teenstrydige proses van
regionalisasie wat lei tot the vorming van handelsblokke. •
62
Dit moet egter beklemtoon word dat hierdie elemente nie net 'n nuwe
neiging is wat 'n land kan Ides om na te volg of nie. Beide globalisasie en
regionalisasie lei tot onomkeerbare veranderinge in die aard van handel-
en nywerheidsaktiwiteite en dit kan dus nie bekostig word dat hierdie
faktore nie in ag geneem word nie. Soos dit sal blyk uit hierdie hoofstuk
is dit ook belangrik om daarop te let dat alhoewel die twee genoemde
faktore as teenstellend gesien kan word hul egter nou geskakel is.
5.2 Globalisasie
Een van the mees fundamentele veranderinge wat 'n invloed het op
ekonomiee is the globalisasie van the wereld se ekonomiee. Daar is veral
vyf vername veranderlikes wat as die oorsaak en gevolg van hierdie
verskynsel gesien kan word, naamlik (Monitor, 1997):
the dalende tariefgrense in internasionale handel;
dalende nie-tariefgrense in handel;
verhoogde mobiliteit van kapitaal;
veranderende strategiee van firmas; en die
veranderende strukture van industriee.
5.2.1 Dalende tariefgrense
Soos reeds genoem in hoofstuk 2 het daar sedert the tweede wereldoorlog
tot die hede 'n dramatiese verskuiwing plaasgevind vanaf 'n stelsel van
tariewe vir beskerming van plaaslike industriee en ekonomiee na the
verwydering van tariewe ten einde dieselfde doelwitte na te streef.
Hierdie tendense word kortliks saamgevat in Figuur 5.1 en 5.2 wat dui op
internasionale tendense in die genoemde periode. Hierdie individuele
tariefverlagings word versterk deur the toenemende bilaterale en
63
multilaterale handelsooreenkomste. Die Algemene Ooreenkoms op
Tariewe en Handel, the Noord-Amerikaanse Vrye Handelswet, en the
Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap is maar 'n paar voorbeelde
van hierdie nuwe tendens.
FIGUUR 5.1: DOEANE TARIEWE: FIGUUR 5.2: GEMIDDELDE DOEANE TARIEWE:
GEINDUSTRIALISEERDE
VERVAARDIGDE PRODUKTE LANDE
Hierdie verlaging in tariewe sal noodwendig lei tot 'n punt waar the
konsep van grense tussen lande irrelevant sal wees ten opsigte van
handel. Die proses word gedryf deur the begeerte om voordeel te trek uit
the geleenthede wat daar bestaan in the internasionale ekonomie ten
spyte van die oenskynlike nadele van the oopstel van ekonomiee tot
kompetisie. Globale logika word dus eerste gestel. Ekonomiese eenhede
wat besluit het om tot op hede nie deel te vorm van hierdie globale
ekonomie nie vind dat hul toenemend uitgesluit word van internasionale
vooruitgang.
Kantor (1995) beklemtoon in haar boek: World Class: Thriving Locally in
the Global Economy dat the wereld se probleemgebiede, areas is wat
oneffektief met die globale ekonomie gekoppel is en waar daar intern
64
baklei word oor beperkte hulpbronne eerder as oor nasionale grense saam
te werk om sodoende 'n beter geheel daar te stel.
Suid-Afrika se onlangse isolasie van the globale ekonomie het gelei tot
firmas en industriee wat ver agter hul internasionale mededingers is.
Teen the agtergrond van globalisasie is dit soveel meer noodsaaklik om
hierdie agterstande uit te wis. Die regering beweeg egter vinnig om te
voldoen aan the Algemene Ooreenkoms op Tariewe en Handel se vereistes
en sodoende is daar 'n taamlike vinnige verlaging in plaaslike
handelsgrense. Hierdie vinnige aksies is egter problematies vir sekere
Suid-Afrikaanse industriee soos byvoorbeeld the motor-industrie wat nie
sonder beskerming internasionale druk sal kan weerstaan nie. Hierdie
veranderinge is egter onvermydelik en probleemareas sal dus spesifiek
aangespreek moet word sodat 'n werkbare oplossing binne the algemene
raamwerk gevind kan word.
5.2.2 Dalende nie-tariefgrense
`n Tweede faktor in the proses tot globalisasie is the val in nie-
tariefgrense. Hoewel hierdie bewegings meer subtiel is, is the proses net so
invloedryk. Die vernaamste krag agter hierdie prosesse is die verlaging in
the koste om met the wereld geskakel te wees. Hierdie verlagings kom voor
oor 'n wye front vanaf skeepsvervoer, lugvaart tot telekommunikasie. 'n
Verdere stu-krag in hierdie proses is the toename in geleenthede en die
daarmee gepaardgaande afname van the risiko om te investeer in
internasionale ondernemings. Soos blyk uit figuur 5.3 is die laaste twee
dekades in Suid-Afrika nie net gekenmerk deur 'n eksponensiele toename
in the aantal ondernemings wat geprivatiseer is nie, maar ook aan 'n groot
daling in the aantal ondernemings genasionaliseer.
40 '
20 -
Aantal Privatiserings Aantal
Nasionaliserings
Nasionalisezing Privatisering
120 '
100 -
Aantal 80 -
Transaksies 60 -
A
4
r R
0
1960 1964 1975-1979 1980-1984
Jaar Bron: World Bank Report, 1995
160
140
1965.1969 1970.1974 1985-1989 1990 1992
65
FIGUUR 5.3: AANTAL ONDERNEMINGS GENASIONALISEER EN GEPRIVATISEER IN SUID-AFRIKA,
1960-1992
Hierdie verskuiwings in beleid stuur 'n sterk positiewe boodskap vir the
internasionale investeringsgemeenskap weens the feit dat dit lei tot
werklike investeringsgeleenthede asook lien as teken dat daar nie 'n
risiko van nasionalisering van bates is nie.
Dit is egter nog the duidelik of Suid-Afrika sy privatiseringsbeleid
suksesvol kan implementeer nie. Hoewel the nasionale regering verbind is
tot sekere vorms van privatisering van staatsbates, is daar teenstand van
verskeie belangegroepe en dit lei in baie gevalle tot skikkings-
ooreenkomste. Hierdie stand van sake then as 'n afskrikmiddel vir
potensiele investeerders en ondermyn the strewe na 'n toename in direkte
buitelandse investering.
5.2.3 Mobiliteit van kapitaal
`n Derde sleutelelement in the proses van globalisasie is die verhoogde
mobiliteit van kapitaalvloei deur die wereld. Suid-Afrika se hertoetrede
tot the internasionale ekonomie is ook vergesel deur 'n toename in
kapitaalbewegings in en uit die land. Hierdie toestand is egter baie
Note: SA Rand be eken teen 1995 gemiddelde wisselkoers. van R3.62 tot die VSA$
R 2,378 R 2,082
R 1,234 R 1,169
I I
R 1,033
R 369 el R250 R 181
t
3600
3200
R 3 349
2800 R 2,682
2400
2000
Rand 1600
1200
800
400
0 Hong Seattle
Kong
Sao New Menlo Denver Santiago Buenos Bogota fluid-
Paulo York Stad Aires Anita
68
onbestendig en word bepaal deur investeerders se persepsies en
ontwikkelings in the aandelemark. Na dekades van 'n baie beperkte
kapitaalinvloei het the netto invloei van kapitaal in Suid-Afrika 'n
hoogtepunt van R 7.4 biljoen bereik in the vierde kwartaal van 1995 maar
het geval tot R0.1 biljoen in the eerste kwartaal van 1996 (SARB
Kwartaalblad, Junie 1996).
`n Verdere bron van onderlinge interafhanklikheid ten opsigte van
kapitaal is direkte buitelandse investerings. Suid-Afrika het sedert the
1994-verkiesings 'n invloei van meer as R18 biljoen se fondse gehad. Die
grootste invloei van hierdie fondse het gekom vanaf die VSA, Duitsland,
the Verenigde Koninkryk en Maleisie (Monitor, 1997).
Figuur 5.4 vergelyk hierdie vloei van fondse, op 'n per kapita basis, met
the van ander internasionale stede. Hieruit blyk dit duidelik dat Suid-
Afrika se per kapita invloei van fondse oor the algemeen laer is in
vergelyking met the van ander lande. Nuwe direkte buitelandse
investering is in Suid-Afrika ook ver onder optimale vlakke. Hierdie
toestand lei tot beperkte direkte interaksie met the internasionale
ekonomie en ondermyn Suid-Afrika se ekonomiese groeiverwagtinge.
Bron: BARB Kwartaalblad, 1996
FIGUUR 5.4: DIREKTE BUITELANDSE INVESTERING PER KAPITA
67
5.2.4 Veranderende Strategiee van Firmas
Binne the konteks van the internasionale ekonomiese arena spits multi-
nasionale maatskappye, met 'n beperkte produk- of goederereeks, hulle
aktiwiteite al meer toe op die globale mark. Hierdie firmas/nywerhede
ding wereldwyd mee in al the aantreklikste ekonomiee asook in the
ekonomiee van opkomende toekomstige markte. Politieke risiko word dus
versprei oor 'n reeks ekonomiee en gevolglik het baie ondernemings 'n
stadium bereik waar hul oorspronklike nasionaliteit twyfelagtig of
irrelevant is. Internasionaal is maatskappye soos Nestle, Gillette en
Phillips goeie voorbeelde van the genoemde situasie. In Suid-Afrika se
geval kan ons bier verwys na ondernemings soos Minorco, Rembrandt en
ook toenemend SA Brouerye.
Na the beeindiging van sanksies het sommige Suid-Afrikaanse firmas
begin om bande met internasionale maatskappye te smee. Hierdie
samesmeltings en werwings word geillustreer deur die stelselmatige
uitbreidings van byvoorbeeld Richemont, SA Brouerye asook omvangryke
transaksies deur ondermeer Gencor (Billeton Verwerwing) en SAPPI (S D
Warren Verwerwing) (Ernst & Young, 1995). Soortgelyk is baie globale
firmas besig om te herinvesteer in Suid-Afrika.
Hoewel Suid-Afrika 'n toename ervaar in internasionale transaksies bly
the land relatief afgesluit van the internasionale ekonomie. Verdere
bevestiging van hierdie aspek wat reeds onder punt 5.2.3 genoem is, is the
feit dat lande soos Mexiko, Argentinie, Brasilie en Chili tussen 1994 en
1995 onderskeidelik 217, 193 en 111 buitelandse transaksies aangegaan
het. Oor dieselfde periode was Suid-Afrikaanse ondernemings by slegs 50
buitelandse transaksies betrokke. Verder was the meeste van hierdie
transaksies slegs 'n oordrag van bestaande aandele eerder as the skep van
nuwe aktiwiteite of the smee van 'n gesamentlike ondernemings (Ernst &
Young, 1995).
68
5.2.5 Veranderende Struhtuur van Industriee
Die grootste impak van globalisasie op 'n land se ekonomie is the feit dat
dit the meer genoeg is om slegs plaaslik kompeterend te wees nie maar
ook the behoefte om universeel kompeterend te wees. Hierdie strewe na
universele kompeterendheid vind grondslag in Porter se vyf
geidentifiseerde kragte in plaaslike markte wat the aantreklikheid van
industriee in die internasionale mark beinvloed. Die vyf kragte is as volg:
Verbruikers se bedingingsmag
Verskaffers se bedingingsmag
Bedreigings van nuwe mededingers
Bedreigings van substituut goedere
Wedywer tussen bestaande ondernemings
Dit word dus vir industriee noodsaaklik om voortdurend hul
kompeterendheid te verhoog ten einde prestasievlakke te handhaaf.
Hierdie stand van sake is nie net 'n realiteit vir industriee nie maar moet
ook binne 'n streekskonteks aanvaar word. Dit is dus binne streek/land-
konteks noodsaaklik om te fokus op the daarstel van 'n platform vanwaar
'n firma globaal kompeterend kan meeding. Lande moet nie net prosesse
implementeer om aan te pas by the nuwe hoogs kompeterende globale
omgewing the maar moet kyk na 'n totaal nuwe benadering, en strukture,
rondom alle aangeleenthede wat betrekking het op 'n land of streek se
produktiwiteit binne the globale ekonomiese netwerk.
69
5.3 Regionalisasie
"As the borderless and interlinked economy develops, regionalism and city-
level interests come more and more into play... the global economy follows
its own logic and develops its own webs of interest which rarely duplicate
the historical borders between nations." (Ohmae, 1990)
Hoewel hierdie aspek nog nie wyd erken word nie is dit noodsaaldik om te
besef dat streke, en nie lande nie, the genoemde grondslag (platform) vorm
vanwaar industriee met mekaar meeding. Dit is ook belangrik om daarop
te let dat hierdie aspek al hoe belangriker word sons nasionale grense val.
Gesien vanuit 'n meer konkrete perspektief is dit belangrik om daarop te
let dat the volgende items wat deel vorm van the platform grootliks
streekspesifiek is:
Kwaliteit van infrastruktuur (lughawens, telekommunikasie)
Gemiddelde salarisse deur firmas betaal
Kwaliteit van the natuurlike omgewing
Doeltreffendheid van the openbare vervoerstelsel
Kwaliteit van vermaak/ kulturele gebeure
Taal en kultuur/waardes
Op grond van the bogenoemde blyk dit duidelik dat die vlak van
kompeterendheid van firmas/industriee direk bepaal word deur
liggingskeuses binne 'n streek. Gesien vanuit 'n owerheidsperspektief
omvat liggingskeuses dus nie net die identifisering van teiken-industriee
nie, maar eerder the identifisering van aksies wat geneem moet word om
`n platform te bou vir the begeerde firmas.
Die verskuiwing in konteks weens regionalisasie het the gevolg dat the
reels van the spel moet verander (sien tabel 5.1). Lande wat steeds probeer
meeding op grond van the ou stel reels sal vinnig vind dat hul al verder
Onderontwikkelde streke moot deur
'n proses van industrialisasie gaan
ten einde to ontwikkel
Streke moet hul binnelandse
kompeterendheid verbeter deur
hulself to beskerm van buitelandse
mededingers
Lando kompeteer vir beperkte
hulpbronne via handelsbeleid en
plaaslike aansporings
Plaaslike industriee behaal sukses
deur die plaaslike mark se behoeftes
on standaarde te bevredig
Die vrye vloei van inligting on
tegnologie maak clit vir streke
moontlik om fases in die
industrialisasieproses oor to slaan
on vermincler die tyd om sekere
ontwikkelingsvlakke to bereik
Streke kan hul binnelandse
kompeterendheid verbeter deur to
skakel met die globale ekonomie
Stroke beheer die belangrikste
veranderlikes wat die skep van
nuwe tipes hulpbronne en rykdom
moontlik maak
Die vinnige vloei van inligting lei
tot 'n globale samevloei van
behoeftes en globale kliente wat
beter produkte teen laer pryse
vereis
70
agter raak soos die prosesse uitbrei. Suid-Afrika moet hierdie
veranderinge aanvaar en moet geleenthede vir sukses binne hierdie
raamwerk identifiseer.
TABEL 5.1: VERANDERENDE REELS VAN DIE SPEL
Bron: Monitor, 1997
Die land moet aktief aan hierdie nuwe prosesse deelneem eerder as om
passief daarteenoor to staan en sodoende uitgebuit te word. Suid-Afrika
moet homself sien as 'n land binne 'n breer ekonomiese streek en die
dimensies/aktiwiteite identifiseer waar daar sterk meegeding moet word
met the land se buurstate asook the aktiwiteite waar dit meer voordelig
sal wees om noue internasionale samewerking te bewerkstellig.
71
5.4 Samevatting
Binne the nuwe raamwerk toon nywerhede wat internasionaal meeding
groter potensiaal vir produktiwiteitsgroei as nywerhede wat slegs op
plaaslike markte konsentreer. Die mees produktiewe industriee kan
uitbrei deur middel van uitvoere en absorbeer hulpbronne van minder
produktiewe industriee waarvan the produkte eerder ingevoer kan word.
Om te kan uitvoer as sodanig is egter nie the oplossing vir 'n land nie.
Uitvoere wat gebaseer is op lae lone en lae winsvlakke lei nie tot 'n
verbetering in 'n land se lewenstandaard nie. Slegs aktiwiteite wat
gekenmerk word aan hoe produktiwiteitsvlakke lei tot 'n beter situasie.
Dit is verder belangrik om daarop te let dat dit industriee, en nie lande of
streke is, wat met mekaar meeding. 'n Land of streek voorsien egter the
platform/strategie vanwaar hierdie nywerhede meeding. Hierdie platform
beperk of verbeter egter 'n firma se moontlikhede.
Met the platform wat geindentifiseer is as the kritiese basis vir groei is dit
egter noodsaaklik om te bepaal watter eienskappe in 'n land/ streek
vinnige opgradering en hoe produktiwiteitsvlakke ondersteun. Ten einde
sukses ten opsigte van innovering te verseker is dit noodsaaklik om sowel
binnelandse as internasionale behoeftes te bevredig. Daar is bevind dat
the skep van mededingende voordeel nie 'n statiese proses is nie en dat die
volhoubaarheid daarvan slegs gehandhaaf kan word indien bestaande
prosesse voortdurend uitgebrei en opgradeer word na meer gesofistikeerde
of nuwe prosesse.
Ook vanuit 'n mededingingsperspektief gesien verskaf 'n streek of 'n land
slegs the platform vir 'n nywerheid se globale strategie. Hierdie plaaslike
basis speel egter 'n beslissende rol in 'n nywerheid se vermoe om globaal
te kan meeding. Nywerhede se sukses is dus grootliks afhanklik van the
mate waartoe 'n streek 'n basis verskaf wat beide ondersteuning bied en
aansporings verskaf vir innovering en opgradering.
72
HOOFSTUK 6
SAMEVATTING EN GEVOLGTREKKINGS
6.1 Inleiding
In hierdie hoofstuk word eers 'n kort samevatting van the ondersoek
gegee, waarna daar 'n aantal gevolgtrekkings gemaak word ten opsigte
van Suid-Afrika se nywerheidstrategie.
6.2 Samevatting
In the voorgaande hoofstukke is gepoog om antwoorde te vind op die
volgende •rae soos reeds geformuleer in the probleemstelling vir die
ondersoek (vergelyk paragraaf 1 2)
Hoedanig is die huidige strategie geskoei op vroeere strategiee en wat is
die relevansie daarvan?
In hoofstuk 2 is tot the slotsom gekom dat the nywerheidstrategiee van
the verlede grootliks deur the staat gesien is as 'n meganisme vir the
beskerming van plaaslike industriee en invoervervanging. Elkeen van
hierdie strategiee is kortliks bespreek om sodoende die relevansie
daarvan op the huidige beleid te identifiseer. Die hoofstuk kulmineer
in 'n kort ontleding van the huidige beleidsdokumente wat the
grondslag vorm van land se huidige nywerheidstrategie.
Wat is die presiese invloedsfaktore op die strategie?
In hoofstuk 3 is daar gekyk na the belangrikste faktore wat invloed
uitoefen op the land se nywerheidstrategie. Spesifieke fokus is geplaas
op the aspekte rondom Suid-Afrika se mededingende voordeel, the
noodsaaklikheid van menslike hulpbronontwikkeling en the riglyne
73
rondom the bestaande investerings-, nywerheids- en handelsbeleid.
Verder is daar gekyk na die invloed van the onderling versterkende
aspekte van the investering-groei-ontwikkelingskakel.
Wat is die strategie wat gevolg word oat te verseher dat daar optirnaal
voldoen word die breer mahro-ekonomiese behoeftes van die land?
Teen the agtergrond van the voorafgaande hoofstukke is the kern van
the Suid-Afrikaanse nywerheidstrategie in hoofstuk 4 ontleed. Uit the
hoofstuk blyk tit dan ook duidelik dat the strategic sterk fokus op the
slaankragte wat daar in the Suid-Afrikaanse ekonomie geldentifiseer is.
Groot klem word veral gele op the regering se pakket van aanbodkant-
maatstawwe aangesien the resultate van the suksesvolle
implementering van hierdie komponente in wese sal then as the
barometer van the operasionele sukses van the strategie.
Hoe pas die plaaslike strategie in die hoogs kompeterende internasionale
ekonomie aan by globale tendense?
As daar bepaal wil word of daar suksesvol uitvoering gegee kan word
aan 'n land se nywerheidstrategie is tit noodsaaklik om te kyk na
tendense in the internasionale ekonomie. Dit is dan ook presies wat ten
doel gestel is met hoofstuk 5 wat kortliks gefokus het op the
belangrikste neigings binne the wereldekonomie. Spesifiek is hier
verwys na the prosesse van globalisasie en regionalisasie in 'n wereld
waar ekonomiese grense progressief aan the verdwyn is. Deur toe te
sien dat the land se strategie binne the internasionale logika sin maak,
word the relevansie en verantwoordbaarheid van the strategie verseker.
Uit the voorgaande word tit duidelik dat tit in the ondersoek gaan om
antwoorde op a) the vraag na the aard en the funksie van the
nywerheidstrategie en b) the vraag na the optimale funksionering van
the strategie, om so te beantwoord aan the navorsingsdoel van the
ondersoek, naamlik om groter insig te verkry in Suid-Afrika se
nywerheidstrategie.
6.3 Gevolgtrekkings
Uitgaande van the bevindinge van hierdie studie kan daar, omvattend
beskou twee wesenlike gevolgtrekkings gemaak word:
Suid-Afrika se nywerheidstrategie het inderdaad Sa regmatige plek en
belangrike rol binne die bestaande ekonomiese spektrum. Hierdie
gevolgtrekking word gestaaf deur die volgende bevindinge:
Die oorgrote meerderheid van nywerhede in Suid-Afrika is
betrokke by lae tegnologie nywerheidsaktiwiteite. Hierdie feit
impliseer 'n omvangryke nywerheidsontwikkelingstaak wat
wesenlik ook te make het met the uitskakeling van groot
agterstande wat ontstaan het as gevolg van Suid-Afrika se
beskermingsbeleid van die verlede - 'n aangeleentheid wat sterk
figureer binne die regering se Makro-Ekonomiese Strategie. 'n
Nywerheidstrategie wat dus grootliks gerig is op verbeterde groei
en internasionale kompeterendheid ten einde sosiale, ekonomiese
en politieke heropbouprosesse te ondersteun, het dus voile
bestaansreg.
Uit hoofde van the onlosmaaldike verband tussen nywerheids-
ontwikkeling en ekonomiese ontwikkeling in Suid-Afrika, is die
land se nywerheidstrategie ideaal om die ml van
ontwikkelingsmeganisme te vertolk.
'n Verdere regverdiging vir Suid-Afrika se aanbodkant-
nywerheidstrategie is die feit dat dit voorsiening maak vir the
produktiewe aanwending van plaaslike insette en sodoende word
van the land se basiese behoeftes bevredig.
74
75
Die land se nywerheidstrategie hart sy bepaalde rol alleen vervul wanneer
daar by die veranderende internasionale tendense aangepas word. Die
studie bring the volgende aspekte aan the lig:
Die herintegrasie van the Suid-Afrikaanse ekonomie met the
wereldekonomie is noodsaaklik weens the feit dat the land vir 'n
lang tyd geIsoleer was van the internasionale mark weens sanksies
en the beleid van invoervervanging. As gevolg hiervan is the
liberalisering van the Suid-Afrikaanse ekonomie in voile gang om so
the land se posisie in die internasionale mark te versterk. Dit is
noodsaaklik vir the land en the streek dat Suid-Afrika binne hierdie
breer raamwerk betrokke sal wees in the daarstel van
internasionale beleid en strategie, eerder as om te moet saamleef
met onvoldoende besluite wat deur ander rolspelers geneem is.
Onderliggend tot the nywerheidstrategie is the dringende behoefte
aan the herlewing van produktiwiteitsgroei binne the konteks van
the Suid-Afrikaanse ekonomie se hertoetrede tot the internasionale
ekonomie en the veranderende patrone van mededingende voordeel
binne hierdie ekonomie.
Deeglike kennis van internasionale tendense wat 'n invloed
uitoefen op the daarstel van 'n uitvoerbare nywerheidstrategie is
noodsaaklik.
Aktiwiteite in the nywerheidsektor wat gerig is op the wereldmark
word blootgestel aan groot druk ten opsigte van mededingendheid
en opgradering deur middel van nuwe tegnologiee. 'n Strategie wat
fokus op eksterne kompetisie lei tot kosteverlaging en produk
ontwikkeling.
76
6.4 Slotopmerkings
Die uiteindelike doelwit met industrialisasie in Suid-Afrika is the
voorsiening van volhoubare, produktiewe werksgeleenthede vir the
bevolking. Hierdie proses word geakkommodeer deur the
nywerheidstrategie wat toepaslike riglyne verskaf om the proses te lei.
Dit is egter noodsaaklik om te onthou dat the strategie gesien moet word
as as 'n proses wat deurlopend aanpas by veranderde omstandighede. Dit
moet dus nie as 'n vaste beleidsdokument beskou word nie. Verder is the
betrokkenheid van alle rolspelers in die implementering van die strategie
ook van kernbelang.
Ten laaste moet dit beklemtoon word dat the suksesvolle implementering
van Suid-Afrika se nywerheidstrategie noodsaaklik is vir the sosiale,
politieke en ekonomiese welvaart van the land. Die effektiewe en
gefokusde ondersteuning van the staat is dus 'n voorvereiste om te
verseker dat the nywerheidstrategie relevant en volhoubaar is binne the
hoogs mededingende internasionale omgewing.
77
VERWYSINGSLYS
Balassa, B. 1990. Policy Choices in the Newly Industrializing Countries,
Washington: The World Bank.
Black, A. 1993. The Role of the State in Promoting Industrialisation, in
Upton, M & Simkins, C. (reds), State & Market in Post Apartheid South
Africa, Johannesburg: Witwatersrand University Press.
Board of Trade and Industry. 1988. A Policy and Strategy for the
Development and Structural Adjustment of Industry in the Republic of
South Africa, Pretoria: DTI.
Botha, R.F. 1986. Ekonomiese Beleid in Suid-Afrika sedert 1990, Pretoria:
Buro van Ekonomiese Politiek en Analise, Universiteit van Pretoria.
Council for Scientific and Industrial Research, (CSIR). 1993. Small, Micro
& Medium Enterprises - First report of the SMME Task Team, Pretoria:
CSIR.
Department of Trade and Industry. 1996. Trade and Industrial Policy in
South Africa, Pretoria: DTI.
Ernst & Young. 1995. A Review of Merger and Acquisition, Johannesburg:
Ernst & Young.
Gunta, K.R. 1994. GATT Accord: Results of Uruguay Round of
Multilateral Trade, New Delhi: Atlantic Publishers and Distributors.
78
Havenga, M. 1996. Industrial Support Measures, in Regional Industrial
Location Study (Chapter 2), Johannesburg: Industrial Development
Corporation.
Holden, M. 1996. Economic Integration and Trade Liberalization in
Southern Africa, Washington D.C: The World Bank.
Holden, M. et al. 1996. Trade and Industrial Policy and Competition,
Durban: University of Natal.
Industrial Development Corporation. 1995. Trade Integration and
Economic Development in South Africa, Sandown: Industrial Development
Corporation of South Africa.
Jacobsz, K. 1996. Global Trends, in Regional Industrial Location Study
(Chapter 1), Johannesburg: Industrial Development Corporation.
Joffe, A. et al. 1995. Improving Manufacturing Performance in South
Africa-Report of the Industrial Strategy Project, Cape Town: UCT Press.
Kanter, R.M. 1995. World Class: Thriving Locally in the Global Economy,
New York: Simon & Schuster.
Kleu Study Group. 1983. Summary of Report of the Study Group on
Industrial Development Strategy, Pretoria: Government Printer.
Lall, S. 1996. The Creation of Comparative Advantage: The Role of
Industrial Policy, New York: St. Martin's Press.
Martin, R 1997. Onderhoud met 'n beampte van die Departement Handel
en Nywerheid oor the regering se Aanbodkantmaatstawwe gevoer op 29
Julie 1997 in Pretoria.
79
Monitor Company. 1994. Global Advantage of South Africa Project,
Johannesburg: Monitor Company, Inc.
Monitor Company. 1997. Development of an Industrial Strategy for the
Greater Pretoria Metropolitan Area, Johannesburg: Monitor Company, Inc.
Ohmae, K. 1990. The Borderless World, New York: Harper Collins.
Ohmae, K. 1996. The Rise and Fall of the Nation State, London:
HarperCollins.
Porter, M. E. 1990. The Competitive Advantage of Nations, New York:
Free Press.
Schydlowski, D.M. 1995. An International Perspective on South Africa's
Trade & Industrial Policy, A Discussion Document prepared under the
RILS Study, for the Department of Trade & Industry at the request of the
Development Bank of Southern Africa.
Scott, J.L. 1989. Small Business: A partner in prosperity. IMIESA,
Augustus 1989.
Scott, J.L. 1990. Subcontracting: Forging links between large and small
business. Entrepreneur, January/February 1990.
South Africa. 1995. Support Measures for the enhancement of the
international competitiveness of South Africa's Industrial Sector,
Submission by Government to the Trade & Industry Chamber of Nedlac.
South Africa. 1996. Growth, Employment and Redistribution: A
Macroeconomic Strategy, Pretoria: Government Printer.
80
Suid-Afrika 1994. Heropbou- en Ontwikkelingsprogra'n, Pretoria:
Staatsdrukker.
Suid-Afrikaanse Reserwebank. 1995. Kwartaalblad (Junie), Pretoria.
Suid-Afrikaanse Reserwebank. 1996. Kwartaalblad (Junie), Pretoria.
World Bank. 1995. World Bank Report, Washington D.C: The World Bank.
