Na µη γίνει η Αριστερά · ο Πρετεντέρης άρχισε το μοτίβο ότι «υπάρχει Προεδρική πλειοψηφία» και τρεις

Σαµαράς Βενιζέλος

Ζαν-ΚλοντΓιουνκέρ

σωσίβιο

Na µη γίνει η Αριστερά

γιααυτούς

ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ Το κίνηµα που ανέτρεψε τη Χούντα

100 χρόνια από τον Πρώτο Παγκόσµιο Πόλεµο

Ioύλιος - Αύγουστος 2014 Nο105 Tιµή: 4€

ΕΝΑΣΑΙΩΝΑΣΠΟΛΕΜΩΝΚΡΙΣΕΩΝΚAΙ

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ

100 χρόνια από τον Πρώτο Παγκόσµιο Πόλεµο

Ιούλιος - Αύγουστος 2014105

Ο Σοσια λι σμός από τα Κάτω είναι το δίμη νο περιο δι κό του Σοσια λι στι κού Εργα τι κού Κόμ μα τος

Iδιοκτήτης: Eκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, Yπεύθυνη σύντα ξης: Mαρία Στύλ λουΣύνταξη: Θανάσης Καμπαγιάννης, Σωτήρης Κοντογιάννης, Νίκος Λούντος, Λέαν δρος Μπό λα ρης, Κώστας ΣαρρήςEξώφυλλο, σελι δο ποί η ση: Παντε λής Γαβριη λί δης, Yπεύθυνη διακίνησης: Ελεάννα Τσώλη, 210 5247140,Kεντρική διά θε ση: Μαρ ξι στι κό Βιβλιο πω λείο, Φει δίου 14-16, Tηλ. 210 5247584,Περιο δι κό «Σοσια λι σμός από τα Κάτω», Τ.Θ. 8161-102 10, Αθήνα, ISSN: 2241-7176

Για επικοινωνία: [email protected] www.socialismfrombelow.gr

Τεύχος

2

8

12

18

22

28

33

Ο Πρώτος ΠαγκόσμιοςΠόλεμος και η γέννηση της επαναστατικήςΑριστεράςΛέανδρος Μπόλαρης

Κυβέρνηση χωρίς σωσίβιοΠάνος Γκαργκάνας

ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ Το κίνημα που ανέτρεψε τη ΧούνταΜαρία Στύλλου

Φασισμός και αντιφασισμός μετά τις εκλογέςΘανάσης Καμπαγιάννης

Το πραξικόπημα τηςΧούντας στην ΚύπροΝίκος Λούντος

Η συμμετοχή τηςΕλλάδας στον πόλεμοΚώστας Βλασόπουλος

Από τα χαρακώματαστην επανάστασηΣωτήρης Κοντογιάννης

Ο κόσμος σε εξέγερση

Paul Mason

Η εργατική εναλλακτική

Λένα Βερδέ, Λέανδρος Μπόλαρης

Το Γ’ Ράιχ στην Εξουσία

Richard J. Evans

Βιβλιοκριτική37

SAK 105d.e$S_Sosialismos Apo ta Kato 6/21/14 5:06 PM Page 1

Κυβέρνηση χωρίς

σωσίβιοΟι επιλογές

της κυρίαρχης τάξης

βρίσκονται σε αδιέξοδο,

όπως εξηγεί ο

Πάνος Γκαργκάνας.

11 Ιούνη, συγκέντρωση στοΡαδιομέγαρο έναν χρόνοαπό την κατάληψη της ΕΡΤ.


| Iούλιος - Αύγουστος | 2014 | 3

Τα αποτελέσματα της τριπλήςεκλογικής αναμέτρησης στις18 και 25 Μάη επιβεβαίωσανγια άλλη μια φορά την μαζική

στροφή προς τα αριστερά και μάλισταμε πιο εμφατικό τρόπο από τις εκλογέςτου 2012. Όσοι υπολόγιζαν ότι ο κό-σμος κουράστηκε να παλεύει και να ελ-πίζει στην Αριστερά διαψεύστηκαν.

Αυτή τη φορά ο ΣΥΡΙΖΑ προηγείταιμε τέσσερις μονάδες διαφορά από τηΝέα Δημοκρατία, οι συνεργαζόμενεςδυνάμεις της συγκυβέρνησης έχασαν τημάχη στην Περιφέρεια της Αττικής, ενώοι δυνάμεις της αριστεράς πέρα από τονΣΥΡΙΖΑ που είχαν συμπιεστεί στο5,31% το 2012, διατήρησαν το 8,21%αυτή τη φορά, σχεδόν τρεις μονάδες ήπερίπου 140.000 ψήφους παραπάνω.1

Όλα αυτά μέσα σε συνθήκες όπουόλα τα ΜΜΕ προεξοφλούσαν ότι νικη-

τής των Ευρωεκλογών θα ήταν η «ευρω-

σκεπτικιστική» ακροδεξιά πριμοδοτώ-

ντας τη Χρυσή Αυγή με τον αέρα της

Λεπέν στη Γαλλία και του UKIP στη

Βρετανία. Η προσπάθεια των νεοναζί

να μεταμφιεστούν σε «διωκόμενους πα-

τριώτες» τους έφερε ένα 9,39%, ποσο-

στό προκλητικό αλλά όχι ικανό να σβή-

σει τη νίκη της Αριστεράς.

Το πολιτικό τοπίο που προδιαγρά-

φουν αυτά τα αποτελέσματα είναι μια

νίκη του ΣΥΡΙΖΑ απέναντι σε ΝΔ-ΠΑ-

ΣΟΚ και ταυτόχρονα μια ισχυρή αρι-

στερή αντιπολίτευση πέρα από τον ΣΥ-

ΡΙΖΑ.

Κι όμως, ο τόνος που επικρατεί στη

συζήτηση για τα αποτελέσματα των

εκλογών είναι «έ, δεν έγινε και ανατρο-

πή». Πρακτικά, οι ηττημένοι δίνουν τον

τόνο. Από το ίδιο το βράδυ των εκλογών

ο Πρετεντέρης άρχισε το μοτίβο ότι

«υπάρχει Προεδρική πλειοψηφία» και

τρεις βδομάδες και έναν ανασχηματι-

σμό αργότερα, ο ίδιος ο Σαμαράς σε συ-

νέντευξή του στο Βήμα της Κυριακής

ισχυρίζεται ότι δεν θα γίνουν πρόωρες

εκλογές γιατί η κυβέρνηση μπορεί να

συσπειρώσει αρκετούς «ανεξάρτητους»

βουλευτές για να εκλεγεί Πρόεδρος της

Δημοκρατίας. Για τον Σαμαρά και τον

Βενιζέλο αυτό είναι παρηγοριά, για να

καλλιεργούν τα σενάρια ότι έχουν χρό-

νο για να πάρουν τη ρεβάνς στις βου-

λευτικές εκλογές που «αργούν ακόμα».

Αλλά όλα αυτά στηρίζονται στην ιδέα

ότι ο χρόνος θα δουλεύει υπέρ τους.

Μια ιδέα άτοπη, γιατί και η κυβέρνηση

βγήκε εξασθενημένη από τις κάλπες και

η αντίληψη ότι τα μνημόνια ανήκουν στο

παρελθόν είναι εκτός τόπου και χρόνου.

Μπορεί η ΝΔ να μεταμφιεστεί;Τα Σαμαρικά επιτελεία της ΝΔ υπο-

λογίζουν ότι μπορούν να επαναπατρί-

σουν τους χαμένους ψηφοφόρους τους

μέσα από μια διπλή προσέγγιση: σκλή-

ρυνση της μεταναστευτικής πολιτικής σε

συνδυασμό με χαλάρωση της μνημονια-

κής πολιτικής. Υποτίθεται ότι έτσι παίρ-

νουν υπόψη τους τα μηνύματα της κάλ-

πης, τόσο την πανευρωπαϊκή άνοδο της

ρατσιστικής ακροδεξιάς, όσο και την

οργή από τις συνεχείς περικοπές μι-

σθών, συντάξεων και κοινωνικών υπη-

ρεσιών.

Μια πρώτη απάντηση σε αυτούς τους

σχεδιασμούς δόθηκε ήδη από τα αποτε-

λέσματα των τοπικών εκλογών, όπου

επιχειρήθηκε αυτή η συνταγή. Η υποψη-

φιότητα του Άρη Σπηλιωτόπουλου στην

Αθήνα υπηρέτησε αυτή τη λογική. Ήταν

ένα στέλεχος που είχε μείνει έξω απόκυβερνητικά καθήκοντα το προηγούμε-νο διάστημα, άρα θεωρητικά μπορούσενα πάρει αποστάσεις από συγκεκριμέναμέτρα και να αξιοποιήσει το λεγόμενο«μέρισμα από το πρωτογενές πλεόνα-σμα». Παράλληλα, δεν δίστασε να φέρειτην ισλαμοφοβία στην πρώτη γραμμήτης προεκλογικής εκστρατείας δηλώνο-ντας αντίθετος στη ανέγερση τζαμιούστο κέντρο της Αθήνας.

Το αποτέλεσμα ήταν μια τρανταχτήαποτυχία. Για πρώτη φορά η ΝΔ έμεινεστην Αθήνα χωρίς υποψήφιο στο δεύτε-ρο γύρο. Και ακόμα και ο Καμίνης πουήταν ο κυβερνητικός υποψήφιος στοδεύτερο γύρο με το πλεονέκτημα ακόμημεγαλύτερων αποστάσεων από την κυ-βερνητική πολιτική ως «ανεξάρτητος»,τελικά επικράτησε οριακά απέναντιστον Σακελλαρίδη του ΣΥΡΙΖΑ.

Συνολικά η αναζήτηση μιας ισορρο-πίας ανάμεσα στα ακροδεξιά ανοίγματατης ΝΔ και σε ένα «αναθεωρημένο»προφίλ στην οικονομική πολιτική απο-δεικνύεται δύσκολη επιχείρηση. Αυτόφάνηκε και στον ανασχηματισμό πουσαν κύριο χαρακτηριστικό έχει την αμη-χανία των μετακινήσεων. Τι είδους«φρεσκάρισμα» της κυβέρνησης είναινα διαδέχεται ο Βορίδης τον Γεωργιάδηστο υπουργείο Υγείας; Ακόμη πιο έντο-νη την οσμή της συνέχειας αναδίδει ητοποθέτηση του Γκίκα Χαρδούβελη στοπόστο του Στουρνάρα με ταυτόχρονημετάθεση του τελευταίου στην Τράπεζατης Ελλάδος. Το αποτυχημένο επιτελείοτης κυβέρνησης Παπαδήμου που διαχει-ρίστηκε το «κούρεμα» με το PSI, τώραθα διαχειριστεί τη νέα διαπραγμάτευσηγια τη βιωσιμότητα του χρέους. Ο Σαμα-ράς έρχεται πιο κοντά στην προοπτικήνα έχει την τύχη του Παπαδήμου. Καισίγουρα δεν θα του δώσουν λύση τεχνά-σματα όπως η υπουργοποίηση Γιακου-μάτου που τριγυρνούσε στα κανάλια λέ-γοντας ότι ο Σόιμπλε είναι προβοκάτο-ρας του… ΣΥΡΙΖΑ.

Το υπόβαθρο αυτής της κατάστασηςείναι βέβαια οι εξελίξεις στο επίπεδοτης οικονομίας που αποκλείουν κάθεχαλάρωση της λιτότητας. Αυτό το δήλω-σε ανοιχτά ο Σόιμπλε, αλλά ακόμη πιοδηλωτική της κατάστασης είναι η από-φαση του Ντράγκι να ρίξει ξανά τα επι-τόκια και να προσφέρει νέο πακέτοφτηνού χρήματος στις τράπεζες ύψους400 δις ευρώ.

Υποτίθεται ότι η παγκόσμια οικονο-μία βρίσκεται πια σε ανάκαμψη, έστω κιαν χρειάστηκαν έξι χρόνια βουτιάς καιαπέραντα πακέτα διάσωσης προς το

Φω

τογρ

αφ

ία:

Γεω

ργί

αΠ

ανα

γοπ

ούλ

ου

- E

uro

kin

issi


τραπεζικό σύστημα. Θεωρητικά αυτόσημαίνει προσπάθεια να επιστρέψουνοι Κεντρικές Τράπεζες σε «ομαλά» επί-πεδα επιτοκίων εγκαταλείποντας τις πο-λιτικές «έκτακτης ανάγκης». Σε αυτή τησυλλογιστική λογοδοτεί η τακτική τηςΚεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ που μει-ώνει σταδιακά τα ποσά με τα οποία τρο-φοδοτούσε τις τράπεζες το προηγούμε-νο διάστημα. Παράταση της πολιτικήςτης «ποσοτικής χαλάρωσης» εγκυμονείκινδύνους για νέες κερδοσκοπικές φού-σκες σαν αυτές που έσκασαν το 2007-8.

Ωστόσο, μπροστά στην παρατεινόμε-νη στασιμότητα ή έστω το αναιμικό τηςόποιας ανάκαμψης στην Ευρωζώνη, ηΕΚΤ προτιμάει το ρίσκο με τις νέεςφούσκες και ανοίγει περισσότερο τουςκρουνούς για το τραπεζικό σύστημα. Οιευρωπαϊκές τράπεζες εξακολουθούν ναείναι ευάλωτες, με μεγάλα «τοξικά» ήμη εξυπηρετούμενα δάνεια, και μια τυ-χόν νέα οικονομική ύφεση θα σήμαινεγρήγορη επιδείνωση της κατάστασήςτους. Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμή-σεις, η «ανάπτυξη» στην Ευρωζώνη θαείναι επιπέδου 1% το 2014. Το νέο πα-κέτο Ντράγκι είναι η επιβεβαίωση γιατο πόσο χάλια είναι η κατάσταση.

Όπως το διατύπωσε ο γερμανός οικο-νομολόγος Πέτερ Μπόφινγκερ σε συνέ-ντευξή του στη Ντόιτσε Βέλε που δημο-σίευσε το in.gr:

«Κίνδυνος νέας τραπεζικής κρίσης; Ε: Ποιοι είναι όμως οι κίνδυνοι όταν

διοχετεύεται τόσο φθηνό χρήμα στηναγορά, όπως στην παρούσα φάση;

Α: Θα πρέπει να εξετάσει κανείς τηνκατάσταση. Είναι γεγονός ότι η ευρω-ζώνη εξακολουθεί να βρίσκεται σε εξαι-ρετικά αδύναμη οικονομική θέση. Δια-πιστώνουμε ότι ο πληθωρισμός κινείταικάτω από τους στόχους της ΕΚΤ καιυπό αυτή την έννοια είναι, νομίζω, λογι-κό να προσπαθείς ως κεντρική τράπεζανα αξιοποιήσεις όλα τα διαθέσιμα εργα-λεία. Μπορεί να πρόκειται για ένα μι-κρό βήμα, ωστόσο βοηθά τις τράπεζεςπου αντιμετωπίζουν δυσκολίες, καθώς ηαναχρηματοδότησή τους γίνεται πιοφθηνή.

Ε: Τι θα γίνει όμως όταν η αναχρημα-τοδότησή τους γίνει και πάλι πιο ακρι-βή; Θα βρεθούμε τότε ενώπιον της επό-μενης τραπεζικής κρίσης;

Α: Δεν θα το πήγαινα τόσο μακριά.Το ζητούμενο είναι να αυξηθούν καιπάλι τα επιτόκια, αλλά αργά και σταθε-ρά. Όσο έχουμε αυτή την αδύναμη οι-κονομική ανάπτυξη – και δεν πιστεύωνα υπάρξει ξαφνικά μια ραγδαία ανά-πτυξη στην ευρωζώνη τα επόμενα τρία,

τέσσερα χρόνια – τα επιτόκια αυτά ται-ριάζουν στην περίσταση. Παράλληλαέχεις τη δυνατότητα να εγκαταλείψειςσταδιακά την πολιτική αυτή των χαμη-λών επιτοκίων και να την επαναφέρειςσε φυσιολογικά επίπεδα, χωρίς ναυπάρξουν αναταράξεις του χρηματοπι-στωτικού συστήματος».2

Και βέβαια αν ισχύει η πρόβλεψη

«δεν πιστεύω να υπάρξει ξαφνικά μιαραγδαία ανάπτυξη στην ευρωζώνη ταεπόμενα τρία, τέσσερα χρόνια» για το

σύνολο της ζώνης του ευρώ, τότε ισχύει

περισσότερο για τον ελληνικό καπιταλι-

σμό και τους άλλους ουραγούς της περι-

φέρειας.

Το ανύπαρκτο σωσίβιο της Κεντροαριστεράς

Ένας άλλος τρόπος που γίνεται προ-

σπάθεια να κρυφτεί η ήττα της συγκυ-

βέρνησης ΝΔ-ΠΑΣΟΚ είναι μέσα από

τη θεωρία ότι αν προσθέσουμε τα ποσο-

στά της Ελιάς με το Ποτάμι και τη ΔΗ-

ΜΑΡ αναδεικνύεται μια μεγάλη σταθε-

ροποιητική πολιτική δύναμη επιπέδου

16%. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, αν

προχωρήσει η συνεργασία αυτού του

χώρου, τότε αλλάζουν τα δεδομένα και

η πρωτιά της Αριστεράς χάνει τη σημα-

σία της.

Προφανώς αυτός ο μύθος μπορεί να

εξυπηρετεί τις ανάγκες της ηγεσίας Βε-

νιζέλου (που βρίσκεται υπό αμφισβήτη-

ση), αλλά δεν έχει σχέση με την πραγ-

ματικότητα. Και οι τρεις συνιστώσες του

κατέγραψαν ήττες και έχουν μπροστά

τους μια περίοδο κρίσης μάλλον παρά

δυναμικής ανόδου.

Αυτό είναι προφανές στην περίπτωση

της ΔΗΜΑΡ που γνώρισε μια εκλογική

συντριβή. Αλλά ισχύει και για το Ποτά-

μι που προσδοκούσε διψήφια ποσοστά

και σκάλωσε γύρω στο 6%. Για ένα σχη-

ματισμό χωρίς δομές, που στηρίχτηκε

στη μιντιακή προβολή του σαν «κάτι

νέο», η αποτυχία αυτή σημαίνει ότι θα

έχει δυσκολίες ακόμη και να επαναλά-

βει το ποσοστό που πήρε την πρώτη φο-

ρά.

Αντίστοιχα, το 8% της Ελιάς μπορεί

να είναι πάνω από το σκορ που έδιναν

οι δημοσκοπήσεις, αλλά είναι τέσσερις

μονάδες κάτω από την επίδοση του ΠΑ-

ΣΟΚ το 2012. Η συρρίκνωση συνεχίζε-

ται, έστω κι αν ο ρυθμός δεν ήταν τόσο

καταστροφικός όσο στην περίπτωση της

ΔΗΜΑΡ.

Ακριβώς επειδή αυτή είναι η πραγμα-

τική κατάσταση, έχουν αρχίσει να ακού-

γονται οι φωνές για αναπροσανατολι-

σμό αυτού του χώρου προς τη συνεργα-

σία με τον ΣΥΡΙΖΑ. Κανένας δεν πι-

στεύει ότι τα προβλήματα της συγκυβέρ-

νησης και της ΝΔ θα οδηγήσουν σε ενί-

σχυση του μικρότερου κυβερνητικού

εταίρου. Αντίθετα, όλο και περισσότε-

ροι παράγοντες της κεντροαριστεράς

βλέπουν το μέλλον τους δεμένο με την

προοπτική συμμετοχής σε μια συμμαχι-

κή κυβέρνηση με τον ΣΥΡΙΖΑ. Το είπε

ο Κουβέλης και μαζί του η πλειοψηφία

της ηγεσίας στη ΔΗΜΑΡ, το έγραψε ο

Σκανδαλίδης στα ΝΕΑ, ο αέρας φυσάει

προς τα εκεί.

Αυτό με τη σειρά του επιδεινώνει την

4 | ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Νο105ΑΠΟ

ΤΑ ΚΑΤΩ

11 Ιούνη, ένα χρόνο από το κλείσιμο της ΕΡΤ, πανεργατικό συλλαλητήριο.


κατάσταση της ΝΔ. Μέχρι τώρα χρησι-

μοποιούσε το επιχείρημα ότι ο ΣΥΡΙΖΑ

δεν διαθέτει υποψήφιους κυβερνητικούς

συμμάχους. Ξαφνικά, αυτός που μπορεί

να μείνει με μόνο πιθανό σύμμαχο τη

Χρυσή Αυγή είναι ο Σαμαράς.

Γι’ αυτό άλλωστε τα κυβερνητικά πα-

παγαλάκια κάνουν ό,τι μπορούν για να

ειρωνευτούν αυτή τη στροφή. Πρωτο-

στατεί ο Πρετεντέρης που εκθείαζε τη

ΔΗΜΑΡ όταν μπήκε στη συγκυβέρνηση

με τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ, αλλά βρίσκει

εξωφρενική κάθε σκέψη για συνεργα-

σία ΔΗΜΑΡ-ΣΥΡΙΖΑ.

Το πραγματικό ζήτημα που ανοίγεται

μπροστά μας μέσα από τις εξελίξεις στο

χώρο της Κεντροαριστεράς δεν είναι αν

ο Βενιζέλος θα καταφέρει να δώσει

αληθοφάνεια στους ισχυρισμούς του

Σαμαρά ότι μπαίνουμε σε «μεταμνημο-

νιακή εποχή», αλλά αν οι ζυμώσεις στο

χώρο Ελιά-Ποτάμι-ΔΗΜΑΡ θα διευκο-

λύνουν μια μεγαλύτερη στροφή του ΣΥ-

ΡΙΖΑ προς τα δεξιά.

Οι επιλογές της ηγεσίας ΤσίπραΗ πρωτιά του ΣΥΡΙΖΑ στις ευρωε-

κλογές χωρίς να αυξήσει τα ποσοστά

του, έχει ανοίξει μια συζήτηση για το αν

χάθηκε η δυναμική του ΣΥΡΙΖΑ και

πώς μπορεί να την ανακτήσει.

Υπάρχουν προσεγγίσεις κοινωνιολο-

γικές που ισχυρίζονται ότι ο ΣΥΡΙΖΑ

αντλεί πλέον ψήφους από τα μεσοστρώ-

ματα ή και αστικά κομμάτια, αλλά χάνει

έδαφος στις εργατικές περιοχές. Αυτό

δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότη-

τα.

Το πανελλαδικό ποσοστό είναι

26,57%, αλλά στο Περιστέρι ανεβαίνει

στο 34,88%, στη Νίκαια στο 34,27% και

στη Νέα Ιωνία στο 33,28%, ενώ στη Φι-

λοθέη πέφτει στο 16,80% και στην Εκά-

λη στο 7,83%. Επίσης στην επαρχία

υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στις αγρο-

τικές περιοχές και στις πρωτεύουσες

των νομών π.χ. στον Έβρο το ποσοστό

είναι 15,56% αλλά μέσα στην Αλεξαν-

δρούπολη ανεβαίνει στο 19,84%, και

στην Αχαία η Πάτρα δίνει 36,58% αλλά

η Ακράτα 24,57%.

Αντίστοιχα, το ΚΚΕ και η ΑΝΤΑΡ-

ΣΥΑ σημειώνουν τα καλύτερα αποτελέ-

σματά τους στις εργατικές περιοχές,

ανεβάζοντας το άθροισμα στο 45-46%

στο Αιγάλεω, στο Περιστέρι και τη Νί-

καια.

Υπάρχει ένα μαζικό ρεύμα της εργα-

τικής τάξης προς τα αριστερά, με τον

ΣΥΡΙΖΑ να παίρνει το μεγαλύτερο κομ-

μάτι, αλλά να μην διαθέτει μεγάλο ορ-

γανωτικό έλεγχο πάνω σε αυτό το ρεύ-μα. Ένας τρόπος για να δούμε αυτή τηνεικόνα είναι να θυμηθούμε τις επιδό-σεις των συνδικαλιστών του ΣΥΡΙΖΑστις εκλογές στα συνδικάτα: δεν συγκρί-νονται με τα ποσοστά που παίρνει στιςκοινοβουλευτικές εκλογές. Ένας άλλοςτρόπος είναι η σύγκριση με τις δημοτι-κές εκλογές. Στην Πετρούπολη ο ΣΥΡΙ-ΖΑ πήρε 32,49% στις ευρωεκλογές, αλ-λά το ΚΚΕ κέρδισε το Δήμο με 26,28%στον πρώτο γύρο και 53% στο δεύτερο.Παρόμοια στην Πάτρα του 36,58% ΣΥ-ΡΙΖΑ, το ΚΚΕ πήρε το Δήμο με 25,06%στον πρώτο γύρο και 63,55% στο δεύτε-ρο.

Η ηγεσία Τσίπρα προσπαθεί να αντι-μετωπίσει αυτή την αντίφαση με κλασι-κά εκλογικίστικο τρόπο. Ο προσανατο-λισμός δεν είναι να αποκτήσει μεγαλύ-τερες οργανωτικές ρίζες μέσα στην ερ-γατική τάξη, αλλά να κάνει μεγαλύτεραανοίγματα σε δεξαμενές ψηφοφόρωνπρος τα δεξιά του.

Αυτή η αντιμετώπιση ήταν ορατή όλοτο προηγούμενο διάστημα και εντείνε-ται μετά τις εκλογές. Οι υποσχέσεις γιαμια «Νέα Κοινωνική Συμφωνία» στη γε-νική συνέλευση του ΣΕΒ (που περιλαμ-βάνουν «χαμηλότερο ενεργειακό κό-στος για τις επιχειρήσεις»!), αλλά και οιχειρισμοί στήριξης της υποψηφιότηταςΓιουνκέρ με το σκεπτικό ότι έτσι ενι-σχύεται ο θεσμικός εκδημοκρατισμόςτης ΕΕ, δείχνουν προς αυτή την κατεύ-θυνση.

Αυτός ο προσανατολισμός ενισχύεταιμετεκλογικά και από τις εξελίξεις στηνΚεντροαριστερά αλλά και στους Ανε-ξάρτητους Έλληνες. Η εκλογικίστικηαντίληψη βλέπει ευκαιρίες για να μπο-ρέσει ο ΣΥΡΙΖΑ να απορροφήσει ψή-φους που διαρρέουν από τον Καμμένο,τον Κουβέλη ή το Ποτάμι αν προσαρμό-

σει την πολιτική του ακόμη πιο κοντά

προς αυτό το χώρο.

Πίσω από αυτές τις επιλογές βρίσκε-

ται μια σοσιαλδημοκρατική αντίληψη

για το κόμμα που είναι πιο κοντά στον

Τόνι Μπλερ παρά στον Ανδρέα Παπαν-

δρέου του 1981. Το σοσιαλδημοκρατικό

ΠΑΣΟΚ είχε τότε ισχυρές κλαδικές ορ-

γανώσεις που έλεγχαν το συνδικαλισμό

και ένα τεράστιο δίκτυο τοπικών οργα-

νώσεων. Αργότερα ήρθαν οι εκσυγχρο-

νισμοί που κλάδεψαν τους οργανωτι-

κούς δεσμούς με την εργατική τάξη και

αναβάθμισαν την «επικοινωνιακή πολι-

τική» ως το άλφα και το ωμέγα της κομ-

ματικής τακτικής. Ο κίνδυνος να γίνει ο

ΣΥΡΙΖΑ ΠΑΣΟΚ στη θέση του ΠΑ-

ΣΟΚ παραπέμπει πιο πολύ στην περίο-

δο Σημίτη παρά στο 1981.

Ωστόσο, επειδή ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι

μόνο Τσίπρας, υπάρχει και μια άλλη πα-

ράμετρος που πρέπει να πάρουμε υπό-

ψη. Η αριστερή πτέρυγα του ΣΥΡΙΖΑ

δυσκολεύεται να αντιπαρατεθεί σε αυ-

τές τις κινήσεις γιατί πάσχει από υποτί-

μηση για τις δυνατότητες του κινήματος.

Χρειάζεται μια καθαρή απάντηση στο

ερώτημα μήπως έχει καμφθεί η δυναμι-

κή του κόσμου που παλεύει.

Χωρίς μια τέτοια απάντηση οι από-

ψεις π.χ. του Παναγιώτη Λαφαζάνη για

«νέα ριζοσπαστικοποίηση»3 μπορεί να

μένουν κενό γράμμα μπροστά στη δυ-

σπιστία όσων υιοθετούν τις αντιλήψεις

της κάμψης.

Υπάρχει κάμψη της εργατικής αντίστασης;

Επιφανειακά είναι πολύ εύκολο να

ζωγραφίσει κανείς μια εικόνα που μετα-

φέρει τις ευθύνες των ηγεσιών της Αρι-

στεράς στις πλάτες του κόσμου. Το

2010-2012 είχαμε μια πανεργατική

απεργία κάθε έξη βδομάδες κατά μέσο

όρο, είχαμε κίνημα στις πλατείες, είχα-

με ανατροπή των κυβερνήσεων Παπαν-

δρέου και Παπαδήμου με εκρήξεις ορ-

γής την 28η Οκτωβρίου του 2011 και

στις 12 Φλεβάρη του 2012. Στα δυο χρό-

νια που ακολούθησαν από τότε πολλοί

αναρωτιούνται ξανά και ξανά: «Μα πού

είναι δυο εκατομμύρια άνεργοι και δεν

βγαίνουν στους δρόμους»;

Η εξυπονοούμενη απάντηση είναι ότι

κουράστηκαν. Όμως αυτό δεν μπορεί

να εξηγήσει αυτά που είδαμε και βλέ-

πουμε όλο αυτό το διάστημα. Αν το κυ-

ρίαρχο στοιχείο ήταν η κόπωση, τότε τι

είναι αυτό που δίνει τη δύναμη σε μια

χούφτα καθαρίστριες να δίνουν τη θρυ-

λική μάχη τους; Από πού αντλούν το


Η αναζήτηση μιαςισορροπίας ανάμεσαστα ακροδεξιά ανοίγματα της ΝΔ και σε ένα «αναθεω-ρημένο» προφίλ στην οικονομική πολιτικήαποδεικνύεται δύσκολη επιχείρηση


σθένος οι εργαζόμενοι της ΕΡΤ να ξε-

σηκώνουν την αλληλεγγύη για τον αγώ-

να τους ένα χρόνο μετά το μαύρο; Πώς

μπορεί να ερμηνευτεί το κύμα των αντι-

φασιστικών κινητοποιήσεων που έφερε

τα πάνω κάτω μετά τη δολοφονία Φύσ-

σα σπάζοντας την ασυλία των νεοναζί

της Χρυσής Αυγής και οδηγώντας τη

ΝΔ να μην μπορεί να αξιοποιήσει τους

Μπαλτάκους της;

Η πραγματική εικόνα είναι ότι η ριζο-

σπαστικοποίηση της εργατικής τάξης

όχι μόνο δεν ανακόπηκε, αλλά προχώ-

ρησε πιο πέρα από εκεί που είχε φτάσει

τα προηγούμενα χρόνια. Μια σειρά από

χώρους προσπάθησαν να οργανώσουν

αγώνες διαρκείας ενάντια στις μνημο-

νιακές επιθέσεις. Οι εκπαιδευτικοί, οι

διοικητικοί των ΑΕΙ και ΤΕΙ, οι γιατροί

του ΕΟΠΥΥ, οι εργαζόμενοι στα νοσο-

κομεία έδωσαν σκληρές μάχες και προ-

σπάθησαν να συντονιστούν για να ξεφύ-

γουν από το φρενάρισμα της συνδικαλι-

στικής γραφειοκρατίας. Μπορεί να μην

κατάφεραν να σπάσουν τον γραφειο-

κρατικό έλεγχο, αλλά έδειξαν ξεκάθα-

ρα τα προχωρήματα στη σκέψη χιλιά-

δων εργαζόμενων, την αναζήτηση της

οργάνωσης από τα κάτω και της κλιμά-

κωσης πέρα από τη συμβολική διαμαρ-

τυρία.

Μόνο αν έχουμε αυτά τα προχωρήμα-

τα κατά νου μπορούμε να καταλάβουμε

τη στροφή αριστερά που καταγράφεται

στις εκλογές των σωματείων και έφτασε

να αλλάξει τους συσχετισμούς στην κο-

ρυφή της ΑΔΕΔΥ. Και βέβαια μόνο με

αυτές τις εικόνες μπορούμε εξηγήσουμε

πώς την ώρα της πρωτιάς του ΣΥΡΙΖΑ

στις ευρωεκλογές, το ΚΚΕ και η

ΑΝΤΑΡΣΥΑ ανακάμπτουν από το στρί-

μωγμα των ποσοστών τους τον Ιούνη

του 2012.

Σίγουρα αυτή η ανάκαμψη είναι αντι-φατική. Η ΑΝΤΑΡΣΥΑ παραδείγματοςχάρη, είδε τις ψήφους της να πέφτουναπό τις 130.000 της 18 Μάη στις 40.000των ευρωεκλογών. Αλλά πότε άλλοτε ηεπαναστατική αριστερά είχε 130.000ψηφοφόρους; Αν αυτό δεν είναι δείγματης παραπέρα ριζοσπαστικοποίησης μέ-σα στην εργατική τάξη, τότε τι είναι;Επιτυχία της ΑΝΤΑΡΣΥΑ τη μια Κυ-ριακή και αποτυχία την άλλη;

Μεγάλο τμήμα αυτής της πολιτικοποί-ησης έχει χαλαρούς δεσμούς με την ορ-γανωμένη αριστερά και μπορεί να στη-ρίζει ΑΝΤΑΡΣΥΑ στο σωματείο, ΣΥΡΙ-ΖΑ στις βουλευτικές εκλογές και ΚΚΕστις δημοτικές. Αλλά αυτό δεν αναιρείτην ύπαρξή της, ούτε ακυρώνει τηναπειλή που αντιπροσωπεύει για τουςΣαμαροβενιζέλους. Αντίθετα, αναδει-κνύει τις δυνατότητες για κοινή δράσητης Αριστεράς και την αναγκαιότηταγια πολιτική και συνδικαλιστική συ-γκρότηση μιας νέας εργατικής πρωτο-πορίας.

Ο σεχταρισμός δεν συγκροτείΗ ηγεσία του ΚΚΕ θεωρεί ότι αυτή

συγκρότηση μπορεί να γίνει με την πε-ριχαράκωση της δικής της επιρροής καιτις διαρκείς καταγγελίες για τον ΣΥΡΙ-ΖΑ και την ΑΝΤΑΡΣΥΑ. Η πιο συστη-ματική προσπάθεια για τέτοιο «τσιμε-ντάρισμα» έγινε στην προεκλογική πε-ρίοδο με τον Ριζοσπάστη να επανέρχε-ται καθημερινά στο μοτίβο «η ΑΝΤΑΡ-ΣΥΑ είναι συνιστώσα του ΣΥΡΙΖΑ»και «ο ΣΥΡΙΖΑ είναι η αστική εφε-δρεία».

Κάποιες στιγμές αυτός ο σεχταρισμόςφτάνει σε τραγικό σημείο, όπως όταναντιμετώπισε την προσπάθεια των εκ-παιδευτικών να οργανώσουν απεργία

διαρκείας ως «τυχοδιωκτισμό». Άλλες

φορές γίνεται απλά ευτράπελος, όπως

όταν προσπαθούσε να καταγγείλει τον

Πέτρο Κωνσταντίνου ότι διευκόλυνε τη

Χρυσή Αυγή προεκλογικά στο Δήμο της

Αθήνας.

Σε κάθε περίπτωση όμως είναι ανα-

ποτελεσματικός και για το κίνημα και

για το ίδιο το ΚΚΕ. Σε επίπεδο κινήμα-

τος, το πιο απλό παράδειγμα ήταν ίσως

η στάση του ΚΚΕ την ημέρα της πορεί-

ας στα γραφεία της Χρυσής Αυγής αμέ-

σως μετά τη δολοφονία του Παύλου

Φύσσα. Χιλιάδες αγωνιστές έδιναν μά-

χη για να γίνει εκείνη η πορεία. Η ηγε-

σία του ΣΥΡΙΖΑ είχε ταχθεί ενάντια

στην πορεία προειδοποιώντας για «προ-

βοκάτσιες». Η ηγεσία του ΚΚΕ προτί-

μησε μια μεσημεριανή συναυλία σαν άλ-

λοθι για την αποχή της από την πορεία.

Δεν σεβάστηκε ούτε το δικό της κόσμο

που τις προηγούμενες μέρες διαδήλωνε

μαζί με όλους στους δρόμους όπου είχε

γίνει ο φόνος του Φύσσα.

Η αναποτελεσματικότητα του σεχτα-

ρισμού, όμως, εκφράστηκε και στο

εκλογικό επίπεδο. Ένα από τα καλύτε-

ρα αποτελέσματα του ΚΚΕ στις 18 Μάη

ήταν στην Περιφέρεια Αττικής με τον

Θανάση Παφίλη να συγκεντρώνει το

10,66%. Όταν όμως στο δεύτερο γύρο η

ηγεσία του ΚΚΕ κάλεσε αυτόν τον κό-

σμο να μην διαλέξει ανάμεσα στον

Σγουρό και τη Δούρου, η ανάλυση των

αποτελεσμάτων έδειξε ότι το 55% των

ψηφοφόρων του ΚΚΕ πήγε στη Δούρου,

ένα 10% πήγε στον Σγουρό και μόλις

ένας στους τρεις ακολούθησε την κομ-

ματική γραμμή.

Χωρίς πολιτικές πρωτοβουλίες και

δράση, οι συνεχείς καταγγελίες δεν

βοηθάνε την συγκρότηση των πρωτοπό-

ρων αγωνιστών. Το βάρος πέφτει στην

επαναστατική αριστερά να προσπαθή-

σει να καλύψει αυτό το κενό.

Τι να κάνουμεΗ ανάγκη για άμεσες πρωτοβουλίες

στήριξης του κόσμου που παλεύει φάνη-

κε πολύ γρήγορα μετά τις εκλογές. Στις

11 Ιούνη, τη μέρα που συμπληρωνόταν

ένας χρόνος από το μαύρο στην ΕΡΤ,

ένας κοινός συντονισμός κατάφερε να

συνενώσει διαθέσιμους της εκπαίδευ-

σης, εργαζόμενους από τα ΜΜΕ, τα

ΑΕΙ, τα νοσοκομεία, και άλλους χώρους

όπως την Ιντρακόμ σε απεργιακό συλ-

λαλητήριο το μεσημέρι στην Κλαυθμώ-

νος και σε πορεία που κατάληξε στο

πλευρό των καθαριστριών στο υπουρ-

γείο Οικονομικών. Το ίδιο απόγευμα χι-


ΤΑ ΚΑΤΩ


λιάδες συγκεντρώθηκαν έξω από το Ρα-διομέγαρο και την ERTopen. Αυτός οσυντονισμός προγραμμάτιζε να συνε-δριάσει ξανά στις 16 Ιούνη, ενώ το Συ-ντονιστικό των Νοσοκομείων ετοίμαζετην απεργία στις 18 Ιούνη.

Η στήριξη, η μονιμοποίηση και η δι-εύρυνση τέτοιων συντονισμών είναιίσως το πιο επείγον από τα άμεσα καθή-κοντα. Με δοσμένη την προκλητικήαδράνεια της συνδικαλιστικής γραφειο-κρατίας και την προσπάθεια της κυβέρ-νησης να συνεχίσει τις επιθέσεις πουέχει συμφωνήσει με την Τρόικα, τέτοιεςπρωτοβουλίες είναι απαραίτητες σε όλατα μέτωπα. Όχι μόνο στο πλευρό τηςΕΡΤ, των Καθαριστριών και των διαθέ-σιμων που αντιστέκονται, αλλά και ενά-ντια στις συγχωνεύσεις σχολείων καιενάντια στην αναζήτηση νέας «δεξαμε-νής» διαθεσιμοτήτων στους Δήμους καιενάντια στον νέο γύρο περικοπών στιςσυντάξεις.

Αντίστοιχες ανάγκες προβάλλουν στοαντιφασιστικό μέτωπο. Η Χρυσή Αυγήπροσπαθεί να αξιοποιήσει το εκλογικόαποτέλεσμά της για να αποκτήσει ξανάασυλία για την εγκληματική δράση τηςκαι η Νέα Δημοκρατία είναι πρόθυμηνα παζαρέψει ποιοι νεοναζί θα πέσουνστα μαλακά ανάλογα με τις ανάγκες τηςγια το πώς θα βγαίνουν τα κουκιά στηΒουλή. Το κίνημα έχει κερδίσει ναυπάρχει πολιτική αγωγή στη δίκη τηςΧρυσής Αυγής, αλλά αυτή η μάχη χρειά-

ζεται στήριξη. Δεν πρέπει να αφήσουμενα ξαναστηθούν οι γέφυρες των Μπαλ-τάκων με τους Κασιδιάρηδες. Ούτε νααφήσουμε τους Χρυσαυγίτες να παρι-στάνουν τα «θύματα σκευωρίας». Οιαντιφασίστες σε κάθε γειτονιά έχουνάμεσα καθήκοντα.

Η ΑΝΤΑΡΣΥΑ έχει καλύτερες δυνα-τότητες να ανταποκριθεί σε αυτές τιςπρωτοβουλίες από κάθε άλλη φορά.Υπάρχουν περισσότεροι εκλεγμένοιστους Δήμους, στις Περιφέρειες και στασυνδικάτα που μπορούν να στηρίξουναυτή την προσπάθεια. Τα δημοτικά σχή-ματα που στηρίχτηκαν από την ΑΝΤΑΡ-ΣΥΑ μπορούν να προωθήσουν τη συ-νεργασία όχι μόνο αναμεταξύ τους αλλάκαι με τις τοπικές ΕΛΜΕ, τα σωματείατων εργαζομένων στα Νοσοκομεία τηςπεριοχής τους και τους συλλόγους τωνεργαζομένων στους Δήμους έτσι ώστεσε κάθε γειτονιά να υπάρχει ασπίδαπροστασίας ενάντια στα κλεισίματα, τιςαπολύσεις αλλά και τις φασιστικές επι-θέσεις.

Η οικοδόμηση ενός τέτοιου δίκτυουθα προσανατολίσει και την υπόλοιπηαριστερά στη στήριξη των αγώνων. Πα-ράλληλα, όμως, χρειάζεται ενίσχυση τηςίδιας της ΑΝΤΑΡΣΥΑ.

Ο κόσμος της ΑΝΤΑΡΣΥΑ που έδω-σε τη μάχη των εκλογών με υπερπρο-σπάθεια, ενεργοποιώντας πάνω απόδυο χιλιάδες υποψηφιότητες σε όλα ταεκλογικά μέτωπα, έχει την προσδοκία

ότι δεν θα επαναληφθούν τα προηγού-

μενα λάθη της συμπόρευσης. Όχι πια

διαπραγματεύσεις σε κλειστά δωμάτια

όπου γίνεται κοπτοραπτική προγραμμά-

των. Η στάση του Σχεδίου Β που επέμε-

νε σε μια πατριωτική αντιμετώπιση του

Ευρώ χωρίς ρήξη με την Ευρωπαϊκή

Ένωση δεν δικαιώθηκε, ούτε μπόρεσε

να καλύψει τις αδυναμίες της πίσω από

μια προσωποκεντρική εκστρατεία του

Αλέκου Αλαβάνου.

Το αντικαπιταλιστικό πρόγραμμα της

ΑΝΤΑΡΣΥΑ όχι μόνο δεν «τρόμαξε»

αγωνιστές, αλλά συσπείρωσε την μεγα-

λύτερη ως τώρα απήχηση. Προτεραιότη-

τα τώρα δεν έχει η προετοιμασία για

την επόμενη εκλογική μάχη, αλλά η

αξιοποίηση όλου αυτού του δυναμικού

στις πρωτοβουλίες που έχει ανάγκη ο

κόσμος του αγώνα. Να μπούμε μπροστά

στη μάχη για την ανατροπή της συγκυ-

βέρνησης ΝΔ-ΠΑΣΟΚ, να δείξουμε

στην πράξη ότι ο αντικαπιταλισμός εί-

ναι δύναμη για όλα τα βήματα μπροστά

που κάνει η τάξη μας εδώ και τώρα. n

Σημειώσεις1. Περίπου 100.000 ψήφους παραπάνω από το 2012

πήρε το ΚΚΕ και σχεδόν 40.000 παραπάνω τα ψηφο-δέλτια της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς.

2. Από το in.gr: “Deutsche Welle, «Συμβολική κίνηση» ταμέτρα Ντράγκι”.

3. Βλέπε Εφημερίδα των Συντακτών, Πέμπτη 12 Ιούνη.


11 Ιούνη. Η πορεία καταλήγει μπροστά στην κατάληψη των καθαριστριών του υπ. Οικονομικών.


Ας ξεκινήσουμε από το κα-

μπανάκι: παρόλες τις απο-

καλύψεις για την εγκλημα-

τική της δράση και τις προ-

σπάθειες του αντιφασιστικού κινήματος,

η Χρυσή Αυγή κατόρθωσε να διατηρή-

σει τον αριθμό των ψήφων που είχε πά-

ρει τον Ιούνη του 2012, αυξάνοντάς τες

κατά περίπου 110.000.

Πήρε 536.910 ψήφους στις Ευρωεκλο-

γές (ποσοστό 9,39%, τρίτο κόμμα), ενώ

τον Ιούνιο του 2012 ειχε πάρει 426.025

ψήφους (ποσοστό 6,92%, πέμπτο κόμ-

μα) και τον Μάιο του 2012 είχε πάρει

440.966 (ποσοστό 6,97%, έκτο κόμμα).

Στις περιφερειακές εκλογές πήρε

430.000 ψήφους (συμμετείχε στις 12 από

τις 13 περιφέρειες) που ισοδυναμει με

ποσοστό 8,1% (πεμπτο κόμμα). Στις δη-

μοτικές εκλογές η Χρυσή Αυγή έκανε

περιορισμένα κατεβάσματα σε 9 δήμους

πανελλαδικά (ως Ελληνική Αυγή). Το

καλύτερο αποτέλεσμά της ήταν προφα-

νώς στην Αθήνα με το 16% του Κασι-

διάρη, ενώ στις υπόλοιπες πόλεις το πο-

σοστό της κινήθηκε κατά μέσο όρο στο

5-6%. Συνολικά, από τα κατεβάσματα

αυτά, η Χρυσή Αυγή κατόρθωσε να

εκλέξει 3 ευρωβουλευτές, 26 περιφερει-

ακούς συμβούλους και 14 δημοτικούς

συμβούλους. Αξιοποιώντας αυτό το δί-

κτυο των εκλεγμένων, η Χρυσή Αυγή θα

επιχειρήσει να σταθεροποιήσει την πο-

λιτική επιρροή της και να θωρακίσει τον

ναζιστικό πυρήνα και την εγκληματική

της δράση πίσω από μια ανακαινισμένη

πολιτική βιτρίνα. Αυτός είναι ο μεγαλύ-

τερος κίνδυνος που προέκυψε από τα

εκλογικά αποτελέσματα: η φασιστική

απειλή είναι υπαρκτή και δεν χωρά κα-

μία υποτίμηση απέναντί της.

Κι όμως, το κλίμα στο εσωτερικό της

Χρυσής Αυγής, τόσο στα γραφεία της

όσο και στα κελιά των φυλακών, τα

βράδια της 18 και της 25 Μάη ήταν κά-

θε άλλο παρά πανηγυρικό. Τα μούτρα

του Κασιδιάρη στο “διάγγελμα” της 18

Μάη, τα αμήχανα χρυσαυγίτικα κείμενα

των πρώτων ημερών και οι δημόσιες το-

ποθετήσεις για “τους Έλληνες που δεν

καταλαβαίνουν” είναι περίτρανες απο-

δείξεις. Ένα αποτέλεσμα που από τους

πολιτικούς αναλυτές και τους δημοσιο-

γράφους των ΜΜΕ χαρακτηρίστηκε ως

μια “εκλογική νίκη της Χρυσής Αυγής”

(τοποθετήσεις που στη συνέχεια η ηγε-

σία της οργάνωσης αναγκάστηκε να

αναπαράξει για να τονώσει τους οπα-

δούς της) αντιμετωπίστηκε από τα στε-

λέχη της με παγωμάρα και απογοήτευ-

ση. Γιατί;

Η πιο άμεση απάντηση είναι ότι η

Χρυσή Αυγή περιορίστηκε σε μια συ-

ντήρηση δυνάμεων και απέτυχε να κά-

νει το επόμενο άλμα που τής ήταν τόσο

απαραίτητο για να αποτελέσει την “εί-

δηση της βραδιάς των εκλογών”. Η

στρατηγική αυτή είχε συμπυκνωθεί στο

στόχο να είναι ο Κασιδιάρης στον δεύ-

τερο γύρο των δημοτικών εκλογών της

Αθήνας. Οι μεγαλοστομίες για τους επι-

κείμενους “χρυσαυγίτες δημάρχους”

ήταν πάντοτε κομμάτι της γνωστής γκαι-

μπελικής προπαγάνδας. Ωστόσο, η

εκλογή του Κασιδιάρη στον δεύτερο γύ-

ρο θα ανάγκαζε όλα τα κόμματα να το-

ποθετηθούν εναντίον της Χρυσής Αυγής

και να στηρίξουν ή να ανεχτούν την

υποψηφιότητα Καμίνη. Δεν θα μπορού-

σε να υπάρξει καλύτερο προπαγανδι-

στικό όπλο για τον “αντισυστημισμό”

της Χρυσής Αυγής που στέκεται, δήθεν,

μόνη της εναντίον ολόκληρου του “κλε-

πτοκρατικού πολιτικού συστήματος”.

Δυστυχώς για τους ναζί, ο Κασιδιάρης

απέτυχε. Η εντυπωσιακή άνοδος της

υποψηφιότητας Σακελλαρίδη του ΣΥΡΙ-

ΖΑ σήμανε ότι ο οργανωτής των ταγμά-

των εφόδου της συμμορίας έκοψε το νή-

μα τέταρτος (πίσω ακόμα και από τον

Άρη Σπηλιωτόπουλο). Το υπερ-όπλο της

Χρυσής Αυγής προσβλήθηκε από μια

τυπική βλάβη: έπαθε αφλογιστία.

Δεν πρέπει όμως να αναζητήσουμε

την αμηχανία στο εσωτερικό της Χρυ-

σής Αυγής για τα αποτελέσματα μονάχα

στους συμβατικούς εκλογικούς υπολογι-

σμούς. Υπάρχει κάτι βαθύτερο που την

εξηγεί και βρίσκεται στην ίδια την ου-

σία του πολιτικού της σχεδίου. Η Χρυσή

Αυγή έπαιξε εμφατικά για ενάμιση χρό-

νο το χαρτί των ταγμάτων εφόδου, πα-

τώντας πάνω στην πολιτική επιτυχία της

εισόδου της στην Βουλή τον Μάη-Ιούνη

του 2012. Όμως το σχέδιο αυτό βρέθηκε

αντιμέτωπο με μια γρήγορη αντισυσπεί-

ρωση ενός μαζικού αντιφασιστικού κι-

νήματος. Έτσι, η φθινοπωρινή έφοδος

του Σεπτέμβρη του 2013, με την κλιμά-

κωση της τρομοκρατίας στον Μελιγαλά,

το Πέραμα και τη Νίκαια, αποδείχτηκε

χάρτινη. Η αντιφασιστική έκρηξη μετά

τη δολοφονία Φύσσα και η μερική άρση

της ασυλίας των νεοναζί από κυβέρνηση

και κρατικές αρχές σήμαναν την απώ-

λεια του σημαντικότερου κεκτημένου

της συμμορίας στην πολύχρονη ύπαρξή

της: της νομιμοποίησής της ως “πολιτι-

κού κόμματος”. Το κλείσιμο του Μιχα-

λολιάκου στη φυλακή και η έναρξη ποι-

νικής δίωξης για σύσταση εγκληματικής

οργάνωσης αποτυπώνουν αυτη την προ-

σωρινή ήττα. Απέναντι όμως σ' αυτή τη

δραματική αλλαγή των συνθηκών, η

ηγεσία της Χρυσής Αυγής δεν έμεινε

άπραγη.


ΤΑ ΚΑΤΩ

Φασισμόςαντιφασισμόςμετά τις εκλογές

Τα εκλογικά

αποτελέσματα της

ναζιστικής συμμορίας

υποδηλώνουν μια

σταθεροποίηση της

πολιτικής της επιρροής.

Κι όμως, όπως γράφει ο

Θανάσης Καμπαγιάννης,

κάτω από την επιφάνεια

όλα αλλάζουν.

και


Πολιτική στροφήΗ αλλαγή δεν είναι φανερή μόνο

στην απότομη πτώση των ρατσιστικώνεπιθέσεων, έτσι όπως καταγράφεταιαπό το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατι-κών Ρατσιστικής Βίας, την περίοδο μετάτον Σεπτέμβρη του 2013. Η Χρυσή Αυγήεπιχείρησε πολιτική στροφή. Όπωςσυμβαίνει συχνά, η στροφή αυτή έγινεπιο φανερή στην επιλογή των προσώ-πων κατά την πρόσφατη εκλογική μάχη.Η Χρυσή Αυγή χρειάστηκε να κατεβά-σει περίπου 800 υποψηφίους, σε αντίθε-ση με τα παλιότερα πέτρινα χρόνια πουκατέβαζε 50-60 άτομα πανελλαδικά. Ηεπιλογή των υποψηφίων δίνει μια καλήεικόνα της πολιτικής της μετατόπισης.Κρίνοντας από τις επιλογές για το ευ-ρωψηφοδέλτιο και τους υποψήφιους πε-ριφερειάρχες και δημάρχους, η ΧρυσήΑυγή αναγκάστηκε να υποκαταστήσειτην ανεπάρκεια δικών της στελεχών μεπαλιά στελέχη του ΛΑΟΣ και της ΝεαςΔημοκρατίας, καθώς και με άφθονουςαξιωματικούς των σωμάτων ασφαλείας(της αστυνομίας και, ιδίως στις Ευρωε-κλογές, του στρατού).

Αν το εκλογικό αποτέλεσμα της Χρυ-σής Αυγής ήταν καλύτερο (αν κατόρθω-νε δηλαδή να κάνει το άλμα που υπο-σχόταν στους οπαδούς της), τότε ηστρατηγική αυτή θα ήταν διπλά πετυχη-μένη: αφενός θα σήμαινε την οριστικήεγκόλπωση ενός κομματιού της παλιάςάκρας δεξιάς στο νεοναζιστικό πολιτικόσχέδιο, αφετέρου θα άνοιγε το δρόμογια έναν νέο γύρο επιθέσεων των ταγ-μάτων εφόδου. Και τα δύο αυτά στοι-χεία θα ήταν κρίσιμα για το παρασκη-νιακό παζάρεμα της ακύρωσης της ποι-νικής δίωξης για την εγκληματική οργά-νωση. Όμως η στροφή προς μια “σοβα-ρότερη Χρυσή Αυγή” πριν τις εκλογέςκαι το άνοιγμα των ψηφοδελτίων της

σήμαναν τελικά μονάχα το ισοφάρισμα

των ψήφων που χάθηκαν μετά τις απο-

καλύψεις για τη δολοφονία Φύσσα, με

το κέρδισμα νέων, κατά βάση απογοη-

τευμένων πρώην ψηφοφόρων της Νέας

Δημοκρατίας.

Σε αντιστάθμισμα, η Χρυσή Αυγή πα-

ρέδωσε τις έδρες των ευρωβουλευτών

της σε δύο ανώτατους στρατιωτικούς

και στον πατέρα του δολοφονημένου

Χρυσαυγίτη Φουντούλη, ενω παλιά στε-

λέχη του ΛΑΟΣ (όπως ο Γούδης που

εκλέχτηκε δημοτικός σύμβουλος της

Χρυσής Αυγής στην Αθήνα) τρύπωσαν

στις τάξεις της. Τα “ανοίγματα” της

Χρυσής Αυγής θα μεγαλώσουν τώρα τις

πιέσεις πάνω στον ηγετικό της πυρήνα

να “σοβαρευτεί” ακόμα περισσότερο

και να προσαρμοστεί στην κοινοβουλευ-

τική κανονικότητα. Τα παλιότερα στελέ-

χη της Χρυσής Αυγής που απέτυχαν να

εξαργυρώσουν τους “αγώνες” τους και

τα μέλη των ταγμάτων εφόδου (κάποια

από αυτά ήδη στη φυλακή) έχουν αρχί-

σει να αναρωτιούνται τι αλήθεια κέρδι-

σαν από όλη αυτή την ιστορία.

Ο Κρις Χάρμαν έχει περιγράψει ανά-

γλυφα αυτή την αντίφαση στο κέντρο

κάθε φασιστικού κινήματος, σε ένα άρ-

θρο του για την Ινδία το 2004: “Ο φασι-σμός είναι ένα κίνημα που εξαρτάταιαπό την ακατάπαυστη ορμή του προς ταεμπρός, ώστε να κάνει τους οπαδούςτου να ξεχνούν τα οικονομικά και κοι-νωνικά τους συμφέροντα που μπορούννα τους εμπλέξουν σε κοινούς αγώνεςμε τους εργάτες και τις μειονότητες γιαέναν καλύτερο κόσμο. Όπως είχε πειμια φορά ο Χίτλερ: “ο μικρός άνθρωποςνιώθει σαν σκουλήκι, αλλά εμείς τον το-ποθετούμε σε ένα κίνημα που τον κάνεινα νιώθει κομμάτι ενός μεγαλου δρά-κου”. Είναι όμως πολύ δύσκολο να συ-ντηρείς ένα κίνημα με μια τέτοια ορμή,

αν αυτό κρατιέται μακριά από την εξου-σία για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα.Τότε είναι που ξεκινάνε οι διασπάσειςανάμεσα σ' αυτούς που έλκονται νααποδεχτούν τους καρπούς της κανονι-κής κοινοβουλευτικής επιρροής και σ'εκείνους που είναι ανυπόμονοι για μιααπευθείας σύγκρουση”.1

Οι εντάσεις αυτές έχουν κιόλας αρχί-

σει να κάνουν την εμφάνισή τους στον

πυρήνα της Χρυσής Αυγής. Η ποινική

δίωξη και η φυλάκιση των στελεχών της

τις επιτείνουν (χαρακτηριστικό παρά-

δειγμα οι “ανεξαρτητοποιήσεις” Αλεξό-

πουλου και Μπούκουρα). Αντίθετα με

ό,τι πιστεύεται, ο ρόλος που θα επιλέξει

το κάθε στέλεχος της οργάνωσης (αυτός

του “σοβαρού” και “μετριοπαθούς” ή

αντίθετα του “σκληρού” και “ασυμβίβα-

στου”) δεν εξαρταται από την ιδιοσυ-

γκρασία του, αλλά πολλές φορές μόνον

από τη συγκυρία. Έτσι, αυτή τη στιγμή

ο Μιχαλολιάκος φαίνεται να υιοθετεί

τον ρόλο του σκληρού και δεν διστάζει

να δημοσιοποιήσει την “διαφωνία” του,

γεγονός πρωτοφανές για την ιστορία

της οργάνωσης.

Ήδη, στα μέσα της Χρυσής Αυγής

έχουν δημοσιευτεί κείμενα δημόσιας

κριτικής προς τις επιλογές της ηγεσίας

που βρίσκεται εκτός φυλακών.2 Η σημα-

ντικότερη παρέμβαση ήταν αυτή του φύ-

ρερ Μιχαλολιάκου στην εφημερίδα

“Εμπρός” (31/05/2014): «Συναγωνιστέςκαι Συναγωνίστριες, σίγουρα επιτύχαμεμία Νίκη, αλλά ΔΥΣΤΥΧΩΣ δεν έλει-ψαν τα φαινόμενα παλαιοκομματισμού,πολιτικαντισμού, φαινόμενα τα οποίαχαρακτηρίζουν ένα αστικό και όχι επα-ναστατικό κόμμα. Αυτό θέλετε για τηνΧρυσή Αυγή; Εγώ ΟΧΙ! Και να ξέρετεπως ο μεγαλύτερος εχθρός του Κινήμα-τός μας είναι όλοι αυτοί που λένε "ν' αλ-λάξουμε"...».3 Η παρέμβαση του Μιχα-


14 Ιούνη, Λονδίνο. Η εθνική Συνδιάσκεψη της Κίνησης “Ενωμένοι Ενάντια στο Φασισμό”.


λολιάκου συνοδεύτηκε από πολεμικά

κείμενα εσωκομματικής υποστήριξής

του από τη “νεολαία” της οργάνωσης.4

Δεν έχει κανένα νόημα να προβλέ-

ψουμε την εξέλιξη αυτής της διαμάχης,

που στην περίπτωση του ηγετικού πυρή-

να της Χρυσής Αυγης θα κριθεί περισ-

σότερο στη σφαίρα του οργανωμένου

εγκλήματος και λιγότερο της εσωκομμα-

τικής πολιτικής (με δεδομένη τη διασύν-

δεση χρυσαυγίτικης πολιτικής δράσης

και ποινικού εγκλήματος). Αυτό που

αξίζει να κρατήσουμε είναι ότι η ναζι-

στική συμμορία αντιμετωπίζει μια αυξα-

νόμενη ένταση ανάμεσα στο στρατηγικό

πολιτικό της σχέδιο (την οικοδόμηση

ταγμάτων εφόδου) και στον τακτικό

ελιγμό της κοινοβουλευτικής της παρου-

σίας και του “ανοίγματος” στην παρα-

δοσιακή δεξιά για να αντιμετωπίσει την

ποινική δίωξη σε βάρος της. Το εκλογι-

κό αποτέλεσμα μπορεί να νομιμοποιεί

εκ νέου τη συμμορία ως “πολιτικό κόμ-

μα”, αλλά δεν θεραπεύει αυτή την (όχι

πλέον τόσο) υποβόσκουσα ένταση.

Το αντιφασιστικό κίνημαΤι σημαίνουν λοιπόν αυτά για το αντι-

φασιστικό κίνημα και τη δράση του; Ας

προσπαθήσουμε να απαντήσουμε αυτό

το ερώτημα σε τρία επίπεδα.

Το αντιφασιστικό κίνημα έχει αρχικά

να συγκρουστεί με την προσπάθεια της

Χρυσής Αυγής να ομαλοποιήσει την πο-

λιτική της παρουσία, αυτό που στη Γαλ-

λία (όσον αφορά το Εθνικό Μέτωπο της

Λεπέν) είχε πάρει τον χαρακτηριστικό

τίτλο “απο-διαβολοποίηση”. Είναι μια

κρίσιμη μάχη που θα κριθεί δρόμο το

δρόμο, συγκέντρωση τη συγκέντρωση

και συμβούλιο το συμβούλιο. Εκτός της

διοργάνωσης αντισυγκεντρώσεων εκεί

που η Χρυσή Αυγή προσπαθεί να ξεμυ-

τίσει στις γειτονιές, χρειάζεται η αμφι-

σβήτηση του δικαιώματος των εκλεγμέ-

νων της να παρίστανται στα συμβούλια

όπου έχουν εκλεγεί σαν να επρόκειτο

για ένα “νόμιμο πολιτικό κόμμα”.

Η αλλαγή σε σχέση με το προηγούμε-

νο διάστημα έγκειται στο ότι η κυβέρνη-

ση της Νέας Δημοκρατίας έχει δεύτερες

σκέψεις για το αν απέδωσε η προσπά-

θεια απομόνωσης της Χρυσής Αυγής,

μιας και οι δεξιές ψήφοι τελικά δεν

επαναπατρίστηκαν προς τη ΝΔ. Δεν εί-

ναι λοιπόν καθόλου αυτονόητο ότι οι

κυρίαρχες δυνάμεις στα περιφερειακά

και δημοτικά συμβούλια θα μποϋκοτά-

ρουν την παρουσία των νεοναζί. Το γε-

γονός μάλιστα ότι σε διάφορες περιπτώ-

σεις, οι εκλεγμένοι της Χρυσης Αυγής

δεν είναι μέλη ταγμάτων εφόδου, αλλά

κυριλέ ακροδεξιοί θα χρησιμοποιηθεί

υπέρ της συμμορίας. Ας φέρουμε ένα

παράδειγμα: στη Θεσσαλονίκη, μία δη-

μοτική σύμβουλος της Χρυσής Αυγής εί-

ναι άτομο με αναπηρία και, μέσα από

αυτό, οι νεοναζί επιχειρούν να λανσά-

ρουν ένα “ανθρώπινο πρόσωπο” που θα

τους νομιμοποιήσει, τη στιγμή που το

Δημοτικό Συμβούλιο έχει πάρει απόφα-

ση ότι η Χρυσή Αυγή είναι ανεπιθύμητη

στην πόλη (στα πλαίσια της προετοιμα-

σίας της φετινής 22 Μάρτη).

Η απάντηση πρέπει να είναι κρυστάλ-

λινη: κάθε νομιμοποίηση της παρουσίας

της συμμορίας σε ένα δημοτικό ή περι-

φερειακό συμβούλιο αποτελεί κινδυνο

για τα δημοκρατικά δικαιώματα, τις

ελευθερίες, την ίδια την φυσική ύπαρξη

της μεγάλης πλειοψηφίας των κατοίκων

μιας πόλης, ανάμεσά τους και των ατό-

μων με ειδικές ανάγκες που θα αποτε-

λέσουν στόχο προς “ρευστοποίηση” αν

ποτέ οι νεοναζί καταλάβουν την εξου-

σία. Τέτοια θα πρέπει να είναι η απά-

ντηση σε κάθε συμβούλιο και η Αριστε-

ρά έχει να πρωτοστατήσει ότι θα υιοθε-

τηθεί ως επίσημη θέση από κάθε φορέα

και κάθε συλλογικό όργανο.

Το αντιφασιστικό κίνημα, εκτός του

να απομονώσει τη Χρυσή Αυγή, έχει πε-

ραιτέρω το καθήκον να αμφισβητήσει

τον έλεγχο και τη σχέση της με το μισό

εκατομμύριο των ψηφοφόρων της. Άνοι-

ξε πριν τις δεύτερες εκλογές μια συζή-

τηση για το αν οι 500.000 που ξαναψή-

φισαν Χρυσή Αυγή είναι τελειωμένοι

φασίστες και για το αν τα “δημοκρατικά

κόμματα” θα πρέπει να τους απευθύνο-

νται για να τους κερδίσουν. Από την

πλευρά της Νέας Δημοκρατίας, η συζή-

τηση αυτή είναι υποκριτική: η στρατηγι-

κή της ΝΔ είναι η υιοθέτηση της ατζέ-

ντας των νεοναζί (όπως το έκανε ο Σπη-

λιωτόπουλος με το τζαμί ή ο Δένδιας με

τους μετανάστες), συνοδευόμενη από

“καταγγελίες” για την εγκληματική τους

δράση. Η στρατηγική αυτή δεν παίρνει

ψήφους από τη Χρυσή Αυγή, αλλά αντί-

θετα τής προσθέτει. Γι' αυτό και δεν

μπορεί η Αριστερά να μιλάει σαν να εί-

ναι η ΝΔ κομμάτι κάποιου “αντιφασι-

στικού”, “συνταγματικού τόξου”.

Για την Αριστερά, όμως, τα πράγματα

είναι πιο συγκεκριμένα. Ο φασισμός εί-

χε πάντα σαν στόχο να αμφισβητήσει τη

συλλογικότητα της εργατικής τάξης,

όπως αυτή εκφράζεται με τη συμμετοχή

στα συνδικάτα και την υποστήριξη στην

Αριστερά, αρχικά διαβρώνοντας και

στη συνέχεια τσακίζοντάς της. Μπορεί ο

κορμός κάθε φασιστικού κινήματος να


ΤΑ ΚΑΤΩ

Αντιφασιστικό συλλαλητήριο στη Θεσσαλονίκη, 15 Ιούνη.


είναι μικροαστικός (και η εκτίμηση αυ-τή επιβεβαιώνεται περίτρανα κοιτάζο-ντας, λόγου χάρη, τα επαγγέλματα τωνβουλευτών της Χρυσής Αυγής που είναισυντριπτικά μικροαστικά). Ωστόσο, έναφασιστικό κίνημα επιχειρεί πάντα νααποκτήσει ρίζες και οπαδούς μέσα στηνεργατική τάξη (η προσπάθεια της Χρυ-σής Αυγής στο Πέραμα για το κτίσιμοεργοδοτικού σωματείου και την τρομο-κράτηση του ΠΑΜΕ είναι χαρακτηρι-στική).

Μια αντιφασιστική στρατηγική πουεγκαταλείπει κάθε αμφισβήτηση τηςσχέσης της Χρυσής Αυγής με το μισόεκατομμύριο που την ψήφισε είναι έναπελώριο αυτογκόλ: αφενός γιατί βασί-ζεται στην υπόθεση ότι η Χρυσή Αυγη“ελέγχει” αυτούς τους ψηφοφόρους πουείναι λάθος. Η οργανωτική σχέση ναζι-στικού πυρήνα και ψηφοφόρων είναιακόμα πολύ αδύναμη, γεγονός που φά-νηκε στους 200-300 συγκεντρωμένουςέξω από την Ευελπίδων όταν συλλάβα-νε τον Μιχαλολιάκο. Αφετέρου γιατίμέσα στο μισό εκατομμύριο ψηφοφόρωντης Χρυσής Αυγής υπάρχουν εργάτεςκαι άνεργοι που κανένα υλικό συμφέ-ρον δεν έχουν από την επικράτησή της,όσο “αντισυστημισμό” και αν πουλάει ησυμμορία. Για να κατορθώσει το αντι-φασιστικό κίνημα – και βέβαια η Αρι-στερά – να σπάσει αυτούς τους ψηφο-φόρους από τη Χρυσή Αυγή, θα χρεια-στεί ένας αιχμηρός, αντισυστημικός καιταξικός λόγος.

Η επιτυχία της Χρυσής Αυγής δεν θακριθεί μόνο στη δυνατότητά της να με-τατοπίζει προς τα δεξιά τον ιδεολογικόμέσο όρο των ψηφοφόρων της, μετατρέ-ποντάς τους από “αγανακτισμενους” σε“φασίστες”. Αυτό βεβαίως χρειάζεταινα το κάνει, και το γεγονός ότι διαθέτειπλέον ένα κομμάτι που τη στήριξε τονΜάη-Ιούνη του 2012 και την ξαναψήφι-σε εν γνώσει της δολοφονίας Φύσσα εί-ναι ένα πλεονέκτημα σε σχέση με το πα-ρελθόν. Το παιγνίδι ωστόσο θα κριθείστο κατά πόσο θα κατορθώσει να μετα-τρέψει ένα τμήμα από τους παθητικούςψηφοφόρους σε οργανωμένη δύναμηστις γειτονιές και τους δρόμους. Τοαντιφασιστικό κίνημα έχει να παλέψειβήμα βήμα ενάντια στη συγκρότηση αυ-τής της αντιδραστικής δύναμης: σπάζο-ντας τα μειοψηφικά κομμάτια των εργα-ζόμενων και των ανέργων που μπορείνα ψήφισαν Χρυσή Αυγή, εξουδετερώ-νοντας τη διάθεση μικροαστικών στρω-μάτων να χτίσουν τάγματα εφόδου μετην αντιπαράθεση ενός μαζικού κινήμα-τος που θα ελέγχει τους δρόμους και,

τέλος, τσακίζοντας τον σκληρό ναζιστι-κό πυρήνα που κρύβεται πίσω από τηνπολιτική βιτρίνα του “κόμματος” καιτων ψηφοφόρων.

Η ποινική δίωξη και το κίνημαΤο τρίτο επίπεδο στο οποίο πρέπει να

παρέμβει το αντιφασιστικό κίνημα είναιαυτό της ποινικής δίωξης της ηγεσίαςτης Χρυσής Αυγης. Η δίωξη είναι απο-τέλεσμα του εξαναγκασμού της κυβέρ-νησης (για τις κρατικές αρχές δεν χρει-άζεται να αναφερθούμε, είναι απόλυταδιαβρωμένες από τη συμμορία). Τοαντιφασιστικό κίνημα πρέπει να είναιπαρόν όχι μόνο στις χωριστές δίκες στιςοποίες κρίνεται η καταδίκη των φασι-στών (υποθέσεις Λουκμάν, ΠλατείαςΑμερικής, Μεταμόρφωσης. Π. Φαλή-ρου, και μπροστά μας υποθέσεις Σκορ-δέλη, στέκι Αντίπνοια, κλπ), αλλά καιστη μεγάλη δίκη για την εγκληματικήοργάνωση και φυσικά τη δολοφονία τουΠαύλου Φύσσα.5 Η συγκρότηση τηςπρωτοβουλίας δικηγόρων για την Πολι-τική Αγωγή του αντιφασιστικού κινήμα-τος “JailGoldenDawn” και η εξασφάλι-ση της παρουσίας της στη δίκη της Χρυ-σής Αυγής είναι σημαντικά κρατούμενα:η έναρξη της δίκης πρέπει να οριστεί τοταχύτερο δύνατο χωρίς κωλυσιεργίεςκαι το αποτέλεσμά της να ειναι η παρα-δειγματική τιμωρία των κατηγορουμέ-νων και το κλείσιμό τους στη φυλακή.

Χωρίς να δημιουργεί αυταπάτες γιατο τσάκισμα της φασιστικής απειλής πουμπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα απόένα μαζικό αντιφασιστικό κίνημα, η πο-λιτική αγωγή του αντιφασιστικού κινή-ματος μπορεί να προσφέρει απτά απο-τελέσματα. Κατά πρώτον, να παρεμπο-δίσει έμπρακτα τη στροφή της ΧρυσήςΑυγής προς τη νομιμοφάνεια, θυμίζο-ντας τις εγκληματικές δράσεις της συμ-μορίας και αναδεικνύοντας όσες έμει-ναν ατιμώρητες. Η δημοσίευση της ανα-φοράς στον Άρειο Πάγο για το χρυσαυ-

γίτικο πογκρόμ του Μάη του 2011 μετάτη δολοφονία του Μανώλη Καντάρη εί-ναι μια τέτοια προσπάθεια, που δυσκο-λεύει τους Κασιδιάρηδες και τους Πα-ναγιώταρους να υποδυθούν τους γραβα-τοφορεμένους πολιτικούς. Κατά δεύτε-ρον, να οξύνει τις εσωτερικές αντιπαρα-θέσεις και τις φυγόκεντρες τάσεις τωνστελεχών της συμμορίας. Οι αποκαλύ-ψεις του Ηλία Σταύρου, επιστημονικούσυνεργάτη και μεσαίου στελέχους τηςοργάνωσης, δένουν από τα μέσα το κα-τηγορητήριο και ανοίγουν το δρόμο καισε άλλα στελέχη να σπάσουν τη μαφιό-ζικη ομερτά. Και τελευταίο, η πολιτικήαγωγή μπορεί να αναδείξει τις βαθιέςδιασυνδέσεις της ναζιστικής συμμορίαςμε το κράτος και την κυβέρνηση Σαμα-ρά.

Οι επόμενοι μήνες προσφέρουν πολ-λές ευκαιρίες για να συζητήσουμε, ναοργανώσουμε και να επαναπροσανατο-λίσουμε το αντιφασιστικό κίνημα στιςνέες ανάγκες που αναδεικνύει η συγκυ-ρία: από τις πολιτικές εκδηλώσεις τηςΑριστεράς και τα αντιρατσιστιστικά φε-στιβάλ του καλοκαιριού μέχρι τις συνε-λεύσεις της ΚΕΕΡΦΑ και την ετήσιασυνάντησή της τον Οκτώβρη, οπότε θαμπορέσουμε να κάνουμε έναν απολογι-σμό και να προγραμματίσουμε τις νέεςδράσεις μας. Το βέβαιο είναι ότι η μάχηενάντια στη φασιστική απειλή θα απαι-τήσει μια διαρκή και στοχευμένη κινη-

τοποίηση για να αποδώσει καρπούς. n

Σημειώσεις1. Κρις Χάρμαν, “The Hindutva and European fascism –

Some comparisons and some lessons”, 2004, στοwww.marxists.org, http://goo.gl/t7t43h

2. Ανώνυμο, “Exitus Acta Probat”, στο σάιτ της συμμο-ρίας: http://goo.gl/DKpJhF

3. Ν. Μιχαλολιάκος, “Μια άλλη άποψη για τις εκλογές”,Εμπρός, 30/05/2014.

4. Πολιτικός Στρατιώτης, “Δεν Αλλάζουμε!”, Αντεπίθεση,http://goo.gl/C6OpAj

5. Για μια πιο εκτεταμένη αναφορά στην ποινική δίωξητης Χρυσής Αυγής, βλ: “Καμία ψήφος στους νεοναζί”,ΣΑΚ, τεύχος 103, Μάρτης-Απρίλης 2014.


12 Ιούνη, Ευελπίδων. Το δικαστήριο έβγαλε αθωωτική απόφαση.


Το κίνημα πουανέτρεψε τη Χούντα

ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ

Η εφημερίδα που έβγαλε η Οργανωση Σοσιαλιστική Επανάσταση το 1974.

Σκίτσο του Σπύρου Ορνεράκηγια το δημοψήφισμα ενάντια στη Μοναρχία.

Γκιζίκης και Σεραφείμ, ορκίζουν τον Καραμανλή.

Παττακός, Παπαδόπουλος και Λαδάς εξόριστοι στην Κέα.



Για να μιλήσει κανείς για τηνμεταπολίτευση, φέτος τον Ιού-λη συμπληρώνονται 40 χρόνια,χρειάζεται να αποδομήσει

τρεις μύθους. Ο πρώτος ότι η μεταπολί-τευση ήταν μια κοινή προσπάθεια λαούκαι πολιτικής ηγεσίας να φέρει πίσω τηδημοκρατία. Ότι ο Κωνσταντίνος Καρα-μανλής ήταν ο αναμφισβήτητος ηγέτηςπου, αφήνοντας πίσω τον κακό του εαυ-τό, κατάφερε και συσπείρωσε όλους μα-ζί, εξασφάλισε την εθνική συμφιλίωσηκαι άρα μόνο έτσι αλλάζουν τα πράγμα-τα.

Ο δεύτερος μύθος ότι ο Καραμανλήςέκανε τομή στο μετεμφυλιακό κράτος,εξασφάλισε τον εκσυγχρονισμό και τονεκδημοκρατισμό των δομών του και πα-ράλληλα συνέβαλε στο πέρασμα του ελ-ληνικού καπιταλισμού σε αναπτυγμέναευρωπαϊκά επίπεδα. Και ο τρίτος μύθοςότι για τα δεινά της σημερινής κατάστα-σης, για την κρίση και τα μνημόνιαφταίει το εργατικό κίνημα και η αριστε-ρά που λοξοδρόμησαν από τους στόχουςκαι το μήνυμα εκείνης της μεταπολίτευ-σης.

Επειδή φέτος συμπληρώνονται 40χρόνια από την μεταπολίτευση και θαξανακούσουμε όλα αυτά τα ψέματα, αλ-λά πολύ περισσότερο γιατί τα κόμματατης κυρίαρχης τάξης που δημιουργήθη-καν τότε έχουν μπει σε βαθειά κρίση,είναι υποχρεωτικό να ξεδοντιάσουμετους μύθους και να απαντήσουμε απόμεριάς των από κάτω, αυτών που βγή-καν ορμητικά στην ιστορία, καθόρισαντις εξελίξεις και έκαναν την κυρίαρχητάξη και τα πολιτικά της στηρίγματα νατρέμουν.

Δύο κόσμοι διαφορετικοίΗ δικτατορία δεν έπεσε γιατί ο Κα-

ραμανλής ήρθε από το Παρίσι, έκανετους Χουντικούς στην άκρη και έφτιαξεκυβέρνηση δημοκρατική με τη συμμετο-χή όλων των “αντιστασιακών δυνάμε-ων”.

Η πραγματικότητα είναι η ανάποδη.Η Χούντα κατάρρευσε γιατί το τελευ-ταίο της παιχνίδι να προχωρήσει σε επι-στράτευση και έτσι να δημιουργήσειστρατόπεδα συγκέντρωσης σε όλη τηνΕλλάδα, για να ελέγξει όχι μόνο τιςστρατιωτικές της επεμβάσεις στην Κύ-προ αλλά και το κίνημα στην Ελλάδα,κατάρρευσαν παταγωδώς.

Η επιστράτευση, όπως γράφει ο Τά-σος Σακελλαρόπουλος, «μετέτρεψε τιςμονάδες εκστρατείας σε πολιτικά εργα-στήρια κατά της δικτατορίας…

… Σε γενικές γραμμές αναδείχτηκε η

επιχειρησιακή αδυναμία του σχεδίουεπιστράτευσης που είχε καταρτίσει ηΧούντα. Ενός σχεδίου το οποίο είχε ου-σιαστικό σκοπό, όχι την πολεμική ετοι-μότητα απέναντι σε εξωτερική επίθεση,αλλά την απομάκρυνση των επίστρατων,σε περίπτωση λαϊκών κινητοποιήσεωνκατά του καθεστώτος, από τα αστικάκέντρα και τον εγκλεισμό σε στρατόπε-δα σε όφελος του καθεστώτος».1

Προφανώς αυτό ήταν ένα σχέδιο δε-μένο με τη στρατιωτική επέμβαση τηςΧούντας στην Κύπρο και τινάχτηκε στοναέρα μαζί με την πλήρη αποτυχία τουπραξικοπήματος εκεί. Η κατάρρευσητης Χούντας ήταν πια ένα πραγματικόγεγονός, τα στρατόπεδα βρίσκονταν σεεξέγερση, ο κόσμος περίμενε το σύνθη-μα για να βγει στους δρόμους, και ηηγεσία του στρατού κινήθηκε για μετα-βατική λύση, όπου ο Καραμανλής συ-γκέντρωνε την εμπιστοσύνη τους. Καιλόγω παρελθόντος, αλλά και λόγω τηςστάσης που είχε κρατήσει μέσα στη δι-κτατορία. Ποτέ δεν είχε κάνει δηλώσειςενάντια στη στρατιωτική δικτατορία.

Η κυβέρνηση που σχημάτισε, είχε σταβασικά της υπουργεία, στρατιωτικούςκαι πολιτικούς που συνεργάστηκαν μετη Χούντα, έστω και εάν στις τελευταίεςμέρες αποστασιοποιήθηκαν και τηνεγκατέλειψαν. Ο Γκιζίκης παρέμεινε“Πρόεδρος της Δημοκρατίας” και όρκι-σε τη νέα κυβέρνηση, ο Ευάγγελος Αβέ-ρωφ, γνωστός και ως «γεφυροποιός»,έγινε Υπουργός Άμυνας και ο ΣόλωνΓκίκας, που προέρχονταν από τον ΙΔΕΑ(την οργάνωση-πρόδρομο της χούνταςστο στρατό)2 και τις μυστικές υπηρεσίες,έγινε υπουργός Δημόσιας Τάξης.

Απέναντι σ’ αυτή την κυβέρνηση, τιςπολιτικές δυνάμεις που συσπειρώθηκανγύρω της, την αίσθηση ότι οι χουντικοίσυνέχιζαν να παίζουν ρόλο στις εξελί-ξεις και τον κίνδυνο κάθε στιγμή να ξα-ναπάρουν τον έλεγχο, γεννήθηκε ένακίνημα που έκανε όλα αυτά τα σενάριασμπαράλια. Καθόλου αδικαιολόγητα,στην αρχή πλανιόταν το ερώτημα αν αυ-τό είναι μεταπολίτευση ή απλά αλλαγήφρουράς. Το κίνημα καθόρισε σε έναπολύ μεγάλο βαθμό αυτό που ο κόσμοςέζησε στην μεταπολίτευση, τα μεγάλασυλλαλητήρια, τις πρώτες απεργίες, τηνέκρηξη ενός νέου μεγάλου εργατικού

κινήματος, την αμφισβήτηση της άποψηςότι τα πράγματα αλλάζουν από τα πάνω,την εμφάνιση κινημάτων για τη σεξουα-λική απελευθέρωση, κινημάτων πόλης,την ανοιχτή δράση της αριστεράς, το δυ-νάμωμα των οργανώσεων της επανα-στατικής αριστεράς.

Ένας νέος Μάης ξέσπασε το καλο-καίρι του 1974 και κράτησε για πολύ με-γάλο χρονικό διάστημα. Αυτό το ξέσπα-σμα δεν ήρθε από το πουθενά, ο κόσμοςπου συμμετείχε ήταν ο ίδιος που συμμε-τείχε και στήριζε την εξέγερση του Πο-λυτεχνείου. Στους 8 μήνες που μεσολά-βησαν και παρά τη σκληρή καταστολήπου ακολούθησε, η Χούντα δεν μπόρε-σε ποτέ ξανά να ελέγξει την κατάσταση.Τα συνθήματα του Νοέμβρη «Γενικήαπεργία», «Κάτω το Κεφάλαιο», είχαντη συνέχεια τους σ’ αυτά που ακολούθη-σαν μετά την κατάρρευση της Χούντας.

Οι επίσημες αναδρομές στη μεταπολί-τευση μιλάνε πάντα για το ρόλο του Κα-ραμανλή που έφερε τη δημοκρατία μαζίμε τις αποσκευές του στο αεροπλάνοαπό το Παρίσι. Μιλάνε για τις δραματι-κές συσκέψεις των πολιτικών αρχηγώνμε τους πανικόβλητους στρατοκράτεςπου κατέρρευσαν και κλείνουν λίγο-πο-λύ με την επιστροφή του Αντρέα Πα-πανδρέου, η οποία ολοκλήρωσε το «πο-λιτικό σκηνικό” που έμελλε να κυριαρ-χήσει, τα επόμενα χρόνια. Αυτό που ξε-χνάνε είναι τις εικόνες της μεταπολίτευ-σης από τα κάτω.

Στις 4 Οκτώβρη του 1974 οι εργάτεςτης Νάσιοναλ Καν, στη Μάντρα τηςΕλευσίνας κατέβηκαν σε απεργία κα-ταγγέλλοντας την απόλυση ενός αγωνι-στή εργάτη και διεκδικώντας αυξήσειςκαι σωματείο. Μαζί με τους Έλληνεςαπέργησαν και οι εκατοντάδες Πακι-στανοί εργάτες που απασχολούσε ο ερ-γοδότης. Ο χορός του μεγάλου εργατι-κού κινήματος της μεταπολίτευσης είχεανοίξει. Με χρονολογική σειρά κατε-βαίνουν σε απεργία οι τεχνικοί τύπου, ηΙΤΤ, η Ήβη, η Ολυμπιακή, η Πεσινέ, οιμεταλλωρύχοι του Μποδοσάκη, τα ναυ-πηγεία της Ελευσίνας, οι γιατροί τουΚΑΤ, οι έκτακτοι του ΟΠΑΠ, οι μεταλ-λωρύχοι στο Μάντεμ-Λάκο, οι οικοδό-μοι, οι τραπεζοϋπάλληλοι…

«Στις αρχές του ’75 το σύνθημα«απεργία» συνεπαίρνει την εργατική

Η Μαρία Στύλλου διαψεύδει τους μύθους

και περιγράφει τη δυναμική ενός κινήματος

που μπορούσε να τα πάρει όλα δικά του.


τάξη. Τα μεγάλα εργοστάσια γίνονταιτα κάστρα του απεργιακού αγώνα: Βιά-μαξ, Βιοχάλκο, Ναυπηγεία, ορυχεία,Πίτσος, Εσκιμό, Τριαντέξ, Φούλγκορ,Βιοχρώμ, ΕΤΜΑ, Λαδόπουλος, ΜΕΛ,Ιζόλα, Τρικοπί…».3

Τα αιτήματα είναι σχεδόν κοινά: αυ-ξήσεις, όχι απολύσεις, σωματείο, ελευ-θερίες στους χώρους δουλειάς. Οι απερ-γίες είναι πολυήμερες και σκληρές, συ-νήθως αναγκάζουν την εργοδοσία ναυποχωρήσει. Η εμπειρία της εξέγερσηςτου Πολυτεχνείου φέρνει ξανά την κα-τάληψη του εργοστασίου στο οπλοστά-σιο του εργατικού κινήματος. Οι απερ-γιακές φρουρές (π.χ. στα ορυχεία ήστον Πίτσο) δίνουν σκληρές μάχες μετους ροπαλοφόρους του Καραμανλή.Εργατικές διαδηλώσεις κατακλύζουντην Αθήνα: οι απεργοί των Ναυπηγείωντης Ελευσίνας κάνουν κατάληψη στηνπλατεία Συντάγματος. Οι εργάτες τηςΜΕΛ από τη Θεσσαλονίκη έστηνανσκηνές στα Προπύλαια. Το κίνημα συ-μπαράστασης είναι συγκλονιστικό. Τομήνυμα του αγώνα μεταφέρεται σανφλόγα από εργοστάσιο σε εργοστάσιο.

Οι άστεγοι και παραπηγματούχοι στοΠέραμα συγκρούονται σκληρά με τηναστυνομία που ήθελε να τους γκρεμίσειτα «αυθαίρετα». Όλοι τρέχουν στοπλευρό τους. Από την Αθήνα καθημερι-νά ο κόσμος κατεβαίνει στο Πέραμα καιδημιουργείται τοπικά επιτροπή συμπα-ράστασης. Η Κερατέα του 2011 δεν ήτανη αρχή των εξεγέρσεων των κατοίκωνμιας περιοχής να καθορίσουν τη ζωή

τους και την περιοχή τους. Έχει ρίζεςαπό μακριά, δημιουργείται σε κάθε με-γάλη κρίση, και επηρεάζεται από αυτάπου συμβαίνουν στο εργατικό κίνημα.

Στα σχολεία, οι μαθητικές κινητοποι-ήσεις καταργούν την απαγόρευση τουσυνδικαλισμού και αρχίζουν να ξεπη-δούν μαθητικές κινήσεις, μαθητικάέντυπα και συντονισμοί ανάμεσα στασχολεία. «Στα έντυπα των μαθητικώνοργανώσεων των πρώτων χρόνων τηςΜεταπολίτευσης γίνεται λόγος για «μα-θητικό κίνημα»… Οι τίτλοι των εντύπωναποτελούν «φθέγγοντα μνημεία», δίπλασε περιοδικά όπως Μαθητικός Αγώνας,Μαθητική Πορεία, εμφανίζονται άλλαμε ονομασίες όπως Το Τούβλο, το Καρ-φί, τα Απροσάρμοστα, Κόντρα, κλπ…που δουλεύουν και σε γλωσσικό επίπε-δο την αλλαγή των συνθηκών και τις νέ-ες αναζητήσεις».4

Αυτοί οι μαθητές είναι που στη συνέ-χεια οργανώνουν στις σχολές τους τιςμεγάλες φοιτητικές καταλήψεις του1979 ενάντια στο νόμο 815 για τα Πανε-πιστήμια.

Απ’ αυτή την έκρηξη δεν έλειψαν οιαγρότες. Ξέσπασαν τεράστιες αγροτι-κές κινητοποιήσεις, οι ντοματοπαραγω-γοί της Ηλείας παίρνουν τα τρακτέρ καιξεκινάνε για την Αθήνα, στην Πάτρα ηαστυνομία τους φράζει το δρόμο και αυ-τό ξεσηκώνει όλον τον κόσμο της περιο-χής. Χιλιάδες εργάτες, και νέοι κατε-βαίνουν στο πλευρό τους, οι βερυκοκο-παραγωγοί συγκρούονται σκληρά στονΙσθμό, στο Προκόπι της Εύβοιας φτωχοί

αγρότες καταλαμβάνουν το τσιφλίκι

ενός μεγαλοϊδιοκτήτη της περιοχής.

Η οργάνωση στο χώρο δουλειάς

«Μεταξύ του 1974-76 ιδρύθηκαν ισχυ-ρά εργοστασιακά σωματεία στις βιομη-χανίες ΙΤΤ, Πίτσος, Ιζόλα, Λάρκο, Πε-τζετάκης, ΜΕΛ, Αθηναϊκή, κ.α., ταοποία έδωσαν σκληρούς απεργιακούςαγώνες».5

Τα εργοστασιακά σωματεία καταφέρ-

νουν να συσπειρώνουν την πλειοψηφία

των εργατών μέσα σε κάθε χώρο. Μαζί

με την μαζικότητα πήγαινε και η δημο-

κρατική λειτουργία: συχνές γενικές συ-

νελεύσεις, ανοιχτή συνεδρίαση του διοι-

κητικού συμβουλίου, έκδοση εντύπων,

και στα μεγάλα και δυνατά εργοστάσια,

οργάνωση ανά τμήμα και εκλογή αντι-

προσώπων που αποτελούσαν την οργά-

νωση βάσης στο εργοστάσιο.

Τα εργοστασιακά σωματεία είχαν να

συγκρουστούν με την προσπάθεια της

κυβέρνησης του Καραμανλή να ελέγξει

τον συνδικαλισμό. Κατ’ αρχήν, αντί να

αφήσει να γίνουν ελεύθερες εκλογές

που θα ανέτρεπαν τις χουντικές διοική-

σεις, διορίζει νέες διοικήσεις στη ΓΣΕΕ,

στα Εργατικά Κέντρα και τις Ομοσπον-

δίες, με πλειοψηφία συνδικαλιστές της

δεξιάς και με συνεργάτες της Χούντας.

Στα πρωτοβάθμια δεν προχώρησε στην

αντικατάσταση των διοικήσεων γιατί

όπως υποστήριζε θα θίγονταν τα 80 χι-

λιάδες άτομα των παλιών διοικήσεων. Η


ΤΑ ΚΑΤΩ

Συνέλευση τωνεργαζομένων στη

National Can.


πραγματικότητα ήταν ότι δεν μπορούσενα βρει τον αντίστοιχο αριθμό “συνδικα-λιστών “ που να έπαιζαν το ρόλο της κυ-βέρνησης και να έμπαιναν εμπόδιοστους εργατικούς αγώνες που ξέσπαγαν.

«Κεντρικό μέλημα της μεταδικτατορι-κής πολιτικής εξουσίας ήταν το πώς θαεξασφαλίσει τον έλεγχο του συνδικαλι-στικού κινήματος. Τελικώς ο έλεγχοςεξασφαλίστηκε με μια σειρά από νομι-κά τεχνάσματα με αποτέλεσμα να ανα-βιώνουν στελέχη της φατρίας του Φ.Μακρή – επί έτη και έτη γενικός γραμ-ματέας της ΓΣΕΕ – και να επιβιώνουνπολλοί δικτατορικοί συνδικαλιστές».6

Εμπνευστής όλου αυτού του σχεδίουήταν ο υπουργός Εργασίας Κ. Λάσκα-ρης, από τους στενούς συνεργάτες τουΚ. Καραμανλή όχι μόνο στη προσωρινήαλλά και στην επόμενη κυβέρνηση. Ηδιορισμένη ΓΣΕΕ προχώρησε σε όργιααποφάσεων που εμπόδισε την εγγραφήσυνδικάτων που είχε διαγράψει η Χού-ντα. Μετά από πολλά μαγειρέματα τοπρώτο μεταδικτατορικό συνέδριο τηςΓΣΕΕ έγινε τον Απρίλη του 1976 στηΚαβάλα. Η παράταξη του Λάσκαρη(υπουργού Εργασίας) – ΔημοκρατικήΣυνεργασία – πήρε 16 έδρες, το ψηφο-δέλτιο των Χουντικών συνδικαλιστών –Ελεύθερο Δημοκρατικό Κίνημα – πήρε8 έδρες, η ΕΣΑΚ-Σ (ΚΚΕ) 6 έδρες, ηΠΑΣΚΕ 6 έδρες και το ΑΕΜ (ΚΚΕεσωτ.) 2 έδρες. Η νέα διοίκηση τηςΓΣΕΕ, με την υποστήριξη των δικτατο-ρικών συνδικαλιστών, αποτελέστηκεαποκλειστικά από μέλη της Δημοκρατι-κής Συνεργασίας.

Το κράτος Οι πολιτικές μάχες της μεταπολίτευ-

σης ήταν σκληρές. Στο κέντρο τους ήταναπό τη μια η προσπάθεια του Καραμαν-λή να κρατήσει ανέπαφους θεσμούς, πο-λιτικά πρόσωπα και νόμους που στήρι-ζαν και συνεργάστηκαν με την Χούντακαι από την άλλη η μάχη της «αποχου-ντοποίησης» όπως συνοπτικά συμπυ-κνώνονταν οι πολιτικές μάχες εκείνηςτης περιόδου. Τα σημεία που συγκε-ντρώθηκε αυτή η σύγκρουση ήταν το ξή-λωμα στελεχών που συνεργάστηκαν μετη δικτατορία. Τέτοιοι υπήρχαν παντούκαι αυτό σήμαινε ότι οι κινητοποιήσειςγια το ξήλωμά τους μπορούσαν να γενι-κευτούν. Ωστόσο αυτό είχε σαν προϋπό-θεση μια στρατηγική από τη μεριά τηςΑριστεράς που θα έδινε σαν ορίζονταγι’ αυτούς τους αγώνες την ανατροπήκαι όχι απλά τον εκδημοκρατισμό τουαστικού κράτους. Τέτοια στρατηγικήδιαμόρφωναν μόνο τμήματα της επανα-

στατικής αριστεράς και όχι οι παραδο-σιακές ηγεσίες. Αυτό άφηνε τα περιθώ-ρια στον Καραμανλή να περιορίζει την«αποχουντοποίηση».

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν ησύλληψη και τιμωρία των ενόχων. Πέ-ρασαν αρκετοί μήνες από τότε που ήρθεο Καραμανλής μέχρι τη σύλληψη τωνπρωταιτίων της Χούντας. Η τριανδρίαΠαπαδόπουλος-Πατακός και Μακαρέ-ζος, μαζί με ένα στενό πυρήνα συλλαμ-βάνονται τον Οκτώβρη, λίγες εβδομά-δες πριν από τις εκλογές. Ήταν η προ-σπάθεια του Καραμανλή να κερδίσει τιςεκλογές και να καθορίσει τις εξελίξεις.Η δίκη των Χουντικών έγινε την επόμε-νη χρονιά και ο κύκλος των κατηγορού-μενων περιορίστηκε μόνο σε ένα μικρόαριθμό που κρίθηκαν ένοχοι. Με από-φαση του Άρειου Πάγου, το πραξικόπη-μα χαρακτηρίστηκε «στιγμιαίο αδίκη-μα» και έτσι γλίτωσαν όλοι οι υπουργοίκαι συνεργάτες του δικτατορικού καθε-στώτος. Ήταν μια απόφαση που απο-σκοπούσε στη συσπείρωση όλης της δε-ξιάς και το ξαναστήσιμο ενός κράτουςπου κλυδωνιζόταν από την κατάρρευσητης δικτατορίας, το Πολυτεχνείο και τηνεισβολή των μαζών στο πολιτικό γίγνε-σθαι.

Ο Ηλίας Νικολακόπουλος κάνει τηνπαρατήρηση ότι «η μόνη επιπλέον τιμω-ρία που επιβλήθηκε στα στελέχη της δι-κτατορίας αφορούσε την καταστολή τηςεξέγερσης του Πολυτεχνείου (δεν είχεπαραγραφεί) αλλά κι αυτές οι ποινέςμειώθηκαν στη συνέχεια σημαντικά,ενώ οι βασανιστές της Ασφάλειας καιτης ΕΣΑ, όσοι απ’ αυτούς δικάστηκαν,κυκλοφορούσαν ελεύθεροι μετά από λί-γους μήνες. Κάτι που αποδείχτηκε μοι-ραίο για τον Μάλιο και Μπάμπαλη».7

Οι εκλογές για τον Καραμανλή θαέπαιζαν το ρόλο της κατοχύρωσης. Τοσύνθημα «Καραμανλής ή τάνκς» έπρεπενα κατοχυρωθεί με ένα μεγάλο ποσοστόστις εκλογές κι αυτές έπρεπε να γίνουνγρήγορα. Όσο αργούσαν, η κατάστασηγινόταν ανεξέλεγκτη. Διάλεξε να κάνειεκλογές στις 17 Νοέμβρη του 1974, έναχρόνο μετά την εξέγερση του Πολυτε-χνείου. Ήταν μια απόφαση πρόκληση,που τα κόμματα της Αριστεράς, το ΚΚΕκαι το ΚΚΕ εσωτ. την αποδέχθηκαν καιέτσι έμεινε η επαναστατική αριστερά νατην κοντράρει. Δημιουργήθηκαν επιτρο-πές αγώνα για τον εορτασμό του Πολυ-τεχνείου στις 17 Νοέμβρη, την ημέραπου ο Καραμανλής είχε προκηρύξει τιςεκλογές, και είχε αναβάλει τον εορτα-σμό για μια βδομάδα αργότερα, στις 22-24 Νοέμβρη.

Στην πρώτη επέτειο, η γιορτή του Πο-λυτεχνείου κράτησε 13 μέρες, από τις 12έως τις 25 Νοέμβρη. Η προκήρυξη πουέβγαλαν οι επιτροπές αγώνα για τονεορτασμό του Πολυτεχνείου πριν τις


Εργατική διαδήλωση στη Μεταπολίτευση.

1975. Επίθεση στους απεργούς της Πίτσος.

1975. Απεργία της ITT Hellas.


εκλογές καλεί συγκέντρωση στο Πολυ-

τεχνείο από τις 12 Νοέμβρη, και πορεία

την Παρασκευή 15 Νοέμβρη στις 5μμ. Η

πορεία πήγε μέχρι το Σκοπευτήριο της

Καισαριανής. Ήταν μια τεράστια πο-

ρεία, που έδειξε ότι η δύναμη που θα

κοντράρει τα σχέδια της κυβέρνησης

ήταν υπαρκτή και μεγάλη.

Οι κινήσεις του Καραμανλή για τη

σταθεροποίηση του αστικού ελέγχου συ-

μπληρώθηκαν με το δημοψήφισμα για

τη Μοναρχία το Δεκέμβρη του 1974. Το

φιλοβασιλικό στρατόπεδο κατέγραψε

ένα 30% αποκαλύπτοντας με αυτόν τον

τρόπο την πραγματική σύνθεση των δυ-

νάμεων που είχε συσπειρώσει ο Καρα-

μανλής. Όλα τα κόμματα της αντιπολί-

τευσης είχαν στηρίξει το ΟΧΙ στη Μο-

ναρχία, ενώ η Νέα Δημοκρατία ήταν δι-

χασμένη. Όπως αποδείχθηκε, πάνω

από το μισό ποσοστό που είχε πάρει

στις βουλευτικές εκλογές νοσταλγούσε

το βασιλιά, αλλά στήριζε τον Καραμαν-

λή σαν εγγυητή της συνέχειας και της

σταθερότητας.

Η διεθνής συγκυρία και η αριστερά

Η συσπείρωση των δυνάμεων της δε-ξιάς οφειλόταν και στο φόβο τους καιτις ανησυχίες τους για τις εξελίξεις. Δενήταν μόνο το σοκ της κατάρρευσης τουστρατιωτικού καθεστώτος. Αυτό συν-δυαζόταν με το σοκ της πρώτης διε-θνούς οικονομικής κρίσης που τότε είχεονομαστεί «πετρελαϊκή». Το όνομα είχεδοθεί από την απότομη αύξηση της τι-μής του πετρέλαιου μετά τον αραβοϊσ-ραηλινό πόλεμο του 1973. Αλλά ο τότεστασιμοπληθωρισμός – ο συνδυασμόςοικονομικής ύφεσης με έκρηξη του πλη-θωρισμού – ήταν το πρώτο επεισόδιοτων επαναλαμβανόμενων κρίσεων τουκαπιταλισμού που έχουμε δει τα τελευ-ταία σαράντα χρόνια. Οι οικονομικέςπιέσεις τροφοδοτούσαν την οργή τωνεργατών και τις ανησυχίες των αστών.

Οι εξελίξεις στην Ελλάδα δεν είναιεξαίρεση – την ίδια περίοδο, από τονΜάη του ’68 και για μια δεκαετία, στηνΕυρώπη, σε Ανατολή και Δύση, ανοίγειμια παρατεταμένη περίοδος με επανα-στατικά χαρακτηριστικά. Μέσα σ’ αυτήτη δεκαετία εντάσσεται και η κατάρρευ-ση των δικτατοριών στο Νότο της Ευρώ-πης. Την άνοιξη του ’74 στην Πορτογα-λία, το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς στηνΕλλάδα και λίγο αργότερα και στηνΙσπανία. Σε όλη την Ευρώπη φυσάειάνεμος επανάστασης. Η Πορτογαλία εί-ναι ίσως το καλύτερο παράδειγμα για τοπόσο λεπτά ήταν τα όρια ανάμεσα σεμια «ομαλή μεταπολίτευση» και μιαεπαναστατική ανατροπή. Εκεί, η κρίσητων στρατοκρατών άνοιξε δυνατότητεςγια να αναδειχθεί κίνημα των φαντά-ρων μέσα στα στρατόπεδα και η σύνδε-ση με το εργατικό κίνημα στα εργοστά-σια να πάρει τεράστιες διαστάσεις. Η«Επανάσταση των Γαρυφάλλων» απει-λούσε τον έλεγχο των αστών επί τρίαχρόνια, μέχρι το Νοέμβρη του 1976 πουκαταστάλθηκε.

Και όμως, το κοινό σε όλες αυτές τιςχώρες, είναι ότι τα κόμματα της Αριστε-ράς έβαλαν εμπόδια στην ανάπτυξη τουκινήματος και στην κλιμάκωση των αγώ-νων. Όχι μόνο το Γαλλικό ΚΚ που περι-φρόνησε τον Μάη του 68, ούτε μόνο τοΙταλικό με τον περιβόητο «ιστορικόσυμβιβασμό» του Μπερλινγκουέρ. ΤοΚΚΕ και το ΚΚΕ (εσωτ.) είχαν την ίδιααντιμετώπιση. Από την εξέγερση τουΠολυτεχνείου και τα δύο κόμματα προ-σπάθησαν να σταματήσουν την κατάλη-ψη του Πολυτεχνείου και όταν δεν μπό-ρεσαν να το πετύχουν, προσπάθησαν να

πείσουν την κατάληψη να βγάλει από-φαση στήριξης κυβέρνησης εθνικής ενό-τητας.

Αυτός ήταν και ο λόγος που και ταδύο κόμματα αποδέχθηκαν την κυβέρ-νηση του Καραμανλή και συνεργάστη-καν μαζί της σε όλα τα κρίσιμα ζητήμα-τα. Ήταν από την αρχή σύμφωνοι στονσχηματισμό της μεταβατικής κυβέρνη-σης, με επικεφαλής τον Καραμανλή,συμφώνησαν και συνεργάστηκαν μαζίτου στο να γίνουν βουλευτικές εκλογέςστις 17 Νοέμβρη και έβαλαν εμπόδιαστο κίνημα οργάνωσης των εργατικώνχώρων με τη δημιουργία εργοστασια-κών σωματείων. Το ΚΚΕ (εσωτ.) συνερ-γάστηκε με την παράταξη της Ν.Δημο-κρατίας στις εκλογές της ΓΣΕΕ το 1976,και στήριξε το πρόγραμμα της. Το ΑΕΜ(η συνδικαλιστική παράταξη του ΚΚΕεσωτ.) προσχώρησε στην ΑνεξάρτητηΣυνδικαλιστική Δημοκρατική Συνεργα-σία, που επικεφαλής της ήταν ο Καρακί-τσος (διορισμένος γ. γραμματέας τηςΓΣΕΕ) και στενός συνεργάτης τουυπουργού Απασχόλησης Λάσκαρη. ΤοΚΚΕ εσωτ. πίστευε ότι μ’ αυτόν τον τρό-πο υλοποιεί την Εθνική ΑντιδικτατορικήΕνότητα, βασικό στόχο του στα πρώταχρόνια της μεταπολίτευσης.8 Το σύνθη-μα “Όχι στους συμβιβασμούς με τουςΚαρακίτσους” συνόδευε τους μαχητι-κούς εργάτες όλο εκείνο το διάστημα.

Η μεταπολίτευση με τους μεγάλουςεργατικούς και λαϊκούς αγώνες, ήτανμια περίοδος πολιτικοποίησης, ριζοσπα-στικοποίησης και μαζικής μετατόπισηςπρος τα αριστερά. Εκατοντάδες χιλιά-δες εργάτες στρέφονται προς τον σοσια-λισμό, έπεφταν με τα μούτρα στα μαρξι-στικά βιβλία και αναζητούσαν κυριολε-κτικά τα αριστερά κόμματα για να εντα-χτούν. Μέσα σ’ αυτό το κύμα ριζοσπα-στικοποίησης τα ρεφορμιστικά κόμματακατόρθωσαν να μεγαλώσουν σχεδόναπό το μηδέν. Στις βουλευτικές εκλογέςστις 17 Νοέμβρη τα δύο ΚΚΕ κατέβη-καν μαζί σαν Ενωμένη Αριστερά καιπήραν 9,5%. Στις εκλογές που έγιναν το1977, τρία χρόνια αργότερα, η Ν.Δ. είχεπτώση 13%, το Κέντρο επίσης πτώση12%, ενώ τα μόνα κόμματα που ανέβη-καν ήταν το ΠΑΣΟΚ που από 13% σχε-δόν διπλασίασε τη δύναμη του και έφτα-σε στο 25,3% και παράλληλα ανέβηκεκατά πολύ λίγο και η Αριστερά: 9,4% τοΚΚΕ και 1,9% το ΚΚΕ(εσ). Οι εκλογέςεκείνες έδειξαν ότι το ΚΚΕ είχε πάρεικεφάλι απέναντι στο ΚΚΕ (εσωτ.).

Το ΠΑΣΟΚ μεγάλωσε και πήρε κεφά-λι απέναντι στα δύο ΚΚΕ, όχι γιατί έκ-φραζε τα πιο συντηρητικά κομμάτια της


ΤΑ ΚΑΤΩ

Πέραμα 1976.

Οι αγρότες στους δρόμους.


κοινωνίας, ούτε γιατί το έβαλαν οι αμε-ρικάνοι, αλλά γιατί στις κρίσιμες μάχες,κράτησε μια πιο αριστερή πολιτική. Αυτόισχύει και για το εργατικό κίνημα καιγια το κίνημα των εργοστασιακών σωμα-τείων που από μια στιγμή και πέρα άρχι-σε να το ελέγχει. Η Ομοσπονδία των ερ-γοστασιακών σωματείων, η ΟΒΕΣ, κυ-ριαρχήθηκε από το ΠΑΣΟΚ. Ήταν οισυμβιβασμοί της ηγεσίας των ΚΚ, οι συ-νεργασίες με την κυβέρνηση που άφησαντο περιθώριο στο να εξαπλωθεί το ΠΑ-ΣΟΚ, να υπάρξει στην Ελλάδα σοσιαλ-δημοκρατικό κόμμα που στη συνέχειακατάφερε να βγει πρώτο κόμμα και ναδημιουργήσει δική του κυβέρνηση.

Η μεταπολίτευση είναι το πιο επίκαι-ρο παράδειγμα για το πόσο γρήγοραμπορεί να οργανωθεί πολιτικά η εργατι-κή τάξη μέσα σε μια περίοδο κρίσης. Ηεργατική τάξη αναζητούσε τη δύναμηγια να κτίσει το συλλογικό πολιτικόόπλο που θα επέτρεπε να ανατρέψουντο καθεστώς της εκμετάλλευσης και τηςκαταπίεσης.

Η επαναστατική αριστερά μεγάλωσεπολύ στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευ-σης και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στουςμεγάλους πολιτικούς και οικονομικούςαγώνες. Είχε την αίγλη “των παιδιών τουΠολυτεχνείου” και αυτό έδινε μαζικόακροατήριο όχι μόνο μέσα στους φοιτη-τές και τη νεολαία αλλά και στα εργο-στάσια και τις εργατογειτονιές. Αλλά εί-χε και μεγάλες πολιτικές και ιδεολογικέςαδυναμίες που αποδείχθηκαν καθοριστι-κές στην πορεία. Οι πιο μεγάλες οργα-νώσεις ήταν μαοϊκές και βρέθηκαν σεαδιέξοδο στα τέλη της δεκαετίας του 70.

Σήμερα Όταν η κυρίαρχη τάξη μιλάει για το

τέλος της μεταπολίτευσης εννοεί το τέ-λος ενός κινήματος που ανάτρεψε τηχούντα, αμφισβήτησε το σύστημα, καιδημιούργησε τις καλύτερες στιγμές καιεμπειρίες για το εργατικό κίνημα. Οιαγώνες σήμερα των καθαριστριών, των

διαθέσιμων, των φοιτητών και μαθητών,

των χιλιάδων που έδωσαν τις πιο σκλη-

ρές μάχες με το μνημόνιο έχουν τις ρί-

ζες τους σε εκείνη την περίοδο. Ο Σα-

μαράς το 1994, δήλωνε γεμάτος αυταρέ-

σκεια ότι «βρισκόμαστε μπροστά στο

τέλος των κομμάτων της μεταπολίτευ-

σης». Ο ίδιος μόλις είχε αποχωρήσει

από τη Ν.Δ. – και είχε δημιουργήσει την

Πολιτική Άνοιξη. Η ΠΟΛ.ΑΝ διαλύθη-

κε πριν από τη Ν.Δ. αλλά τώρα έχει ο

ίδιος να αντιμετωπίσει την πολιτική κα-

τάρρευση των δυο μεγάλων κομμάτων

της μεταπολίτευσης.

Ο «εθνάρχης» Καραμανλής το 1974

πήρε στις εκλογές ποσοστό 54,4%, η

Ένωση Κέντρου 20,4% και το ΠΑΣΟΚ

13,6, σύνολο 88%, και η Ενωμένη Αρι-

στερά (για πρώτη φορά μαζί το ΚΚΕ

εσωτ. και ΚΚΕ) πλησίασαν το 10%

(9,5%).

Σήμερα η εικόνα έχει αναποδογυρί-

σει. Οι «σωτήρες» της Μεταπολίτευσης

είναι εκλογικά μια μειοψηφία (φτάνουν

το 30%), τα κόμματά τους βρίσκονται σε

διάλυση και η προσπάθεια να ξαναπο-

κτήσουν τον έλεγχο αντιμετωπίζει δυ-

σκολίες. Φτάνουν 600 καθαρίστριες του

Υπουργείου Οικονομικών και μερικές

χιλιάδες διοικητικών των ΑΕΙ να βάλουν

σε κίνδυνο την κυβερνητική συνοχή.

Η εξέλιξη δεν ήταν γραμμική, χρειά-

στηκε να μεσολαβήσουν η οικονομική

κρίση, μια πενταετία με σκληρούς εργα-

τικούς αγώνες, τριάντα πανεργατικές, η

μαζική εγκατάλειψη του ΠΑΣΟΚ από

τον κόσμο του, οι εκλογές του 2012, η

κατάληψη της ΕΡΤ και όλα όσα ακολού-

θησαν.

Ας φανταστούμε τι μπορεί να γίνει

εάν το εργατικό κίνημα ξεδιπλώσει όλες

τις δυνατότητές του, τις εμπειρίες του,

τις μάχες που έδωσε όχι μόνο από την

μεταπολίτευση μέχρι σήμερα, αλλά τα

τελευταία πέντε χρόνια ενάντια στο

Μνημόνιο.

Οι υποσχέσεις για σταδιακές αλλαγές

και ρεαλιστικές λύσεις που πρόβαλε τό-

τε η αριστερά και το ΠΑΣΟΚ όχι μόνο

δεν δικαίωσαν τις προσδοκίες της μετα-

πολίτευσης αλλά σήμερα βρίσκονται πί-

σω και από το ίδιο το κίνημα. Η λύση

μπροστά μας δεν βρίσκεται στην αναμο-

νή για μια κυβέρνηση όπου θα συμμετέ-

χει και η αριστερά, αλλά στο να πιάσου-

με το νήμα της επαναστατικής αλλαγής

που είχε η μεταπολίτευση. Τότε η επα-

ναστατική αριστερά δεν κατάφερε να

καθορίσει και να κερδίσει ένα μαζικό

εργατικό κίνημα στην προοπτική της

ανατροπής του καπιταλισμού.

Σήμερα, 40 χρόνια μετά, τα κόμματα

που τσάκισαν τις ελπίδες εκατομμυρίων

εργατών και νεολαίων στην Ελλάδα και

σε όλο τον κόσμο, βρίσκονται στη χειρό-

τερη κρίση. Έχουν να διαχειριστούν

έναν καπιταλισμό σε κρίση και απόγνω-

ση. Σήμερα έχουμε το πλεονέκτημα των

εμπειριών από την μεταπολίτευση για

να βαδίσουμε στην προοπτική της ανα-

τροπής πιο τολμηρά, πιο ξεκάθαρα, πιο

αποφασιστικά. n

Σημειώσεις 1. Τάσος Σακελλαρόπουλος, «Η μεταπολίτευση στο

στρατό», Αρχειοτάξιο, Σεπτέμβρης 2013, αφιέρωμαστη Μεταπολίτευση (1974-1981).

2. «Το βασικό κριτήριο της επιλογής του ενδεχομένωςδεν ήταν το γεγονός ότι ο Γκίκας ήταν παλαιός βουλευτής και υπουργός της ΕΡΕ, ούτε το ότι είχεδιατελέσει αρχηγός ΓΕΣ, αλλά ότι υπήρξε ο πρώτοςεπικεφαλής του ΙΔΕΑ όταν η οργάνωση αυτή συγκρο-τήθηκε λίγο πριν τη δεκεμβριανή σύγκρουση του1944». Στο: Αρχειοτάξιο, στο ίδιο τεύχος, σελ.18.

3. «Το τέλος της Μεταπολίτευσης;», Σοσιαλισμός από ταΚάτω, νο. 12, Ιούνης-Αύγουστος 1999.

4. Δημήτρης Δημητρόπουλος, «Στα θρανία του αγώνα»,Αρχειοτάξιο, Σεπτέμβρης 2013.

5. Δημήτρης Κατσορίδας, Βασικοί σταθμοί του εργατι-κού-συνδικαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα 1870-2001, έκδοση Άριστος – ΓΣΕΕ.

6. Ο Μακρής έγινε γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ το1948. Απομακρύνθηκε από τη θέση του το 1964 καιεπανήλθε το 1966. Η διοίκηση του Μακρή προσχώρη-σε αμέσως στη δικτατορία.

7. Ηλίας Νικολακόπουλος, «Τα διλήμματα τηςΜεταπολίτευσης – Μεταξύ συνέχισης και ρήξης»,Αρχειοτάξιο, οπ.

8. Γιώργος Κουκουλές, “Μεταπολίτευση και συνδικαλι-στικό κίνημα. Η ελεγχόμενη μετάβαση”, Αρχειοτάξιο,Σεπτέμβρης 2013.

Πολυτεχνείο 15 Νοέμβρη 1974.


40χρόνια κλείνουν αυτότον Ιούλη από τα γεγο-νότα στην Κύπρο πουκαθόρισαν όχι μόνο το

μέλλον του νησιού μέχρι σήμερα, αλλάκαι τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα– το τέλος της Χούντας και τη Μεταπο-λίτευση. Ο Ιούλης του '74 συνεχίζει ναπεριβάλλεται από ένα πέπλο σιωπής καισύγχυσης. Είναι μια “μαύρη σελίδα” τηνοποία καλούμαστε να μην διαβάσουμε.Αρκεί ένας πυρήνας από κλισέ – πουπεριλαμβάνει την “προδοσία” της Χού-ντας μέχρι την “προδοσία” των Αμερι-κάνων – υποτίθεται για να εξηγήσει ταπάντα.

Είναι λογικό να φοβούνται τη συζήτη-ση για την Κύπρο του '74. Μια πιο προ-σεκτική ματιά στα γεγονότα αποκαλύ-πτει πράγματα για το ρόλο και το χαρα-κτήρα της ελληνικής άρχουσας τάξης,του ελληνικού καπιταλισμού στο συνολότου – όχι μόνο της Χούντας – που χαλά-νε τη βιτρίνα τόσο της “αμυνόμενης” ελ-ληνικής πλευράς, όσο και της Ελλάδαςως μητέρας-πατρίδας.1

Στα μέσα του Ιούλη του '74 ο δικτάτο-ρας Ιωαννίδης έδωσε εντολή στην Εθνο-φρουρά (το στρατό της Κυπριακής Δη-

μοκρατίας) να ανατρέψει τον εκλεγμένοΠρόεδρο, Μακάριο, και να στήσει ένακαθεστώς μακρύ χέρι της Χούντας τωνΑθηνών. Για μια βδομάδα περίπου, ντεφάκτο πρόεδρος της Κύπρου ήταν ο Νί-κος Σαμψών, γνωστός και ως “χασάπηςτης Ομορφίτας”, από τη συμμετοχή τουστην κατεδάφιση του τουρκοκυπριακούχωριού Ομορφίτα και τη μαζική σφαγήαμάχων το 1963-64.2

Και μόνο η αναφορά σε αυτά τα γε-γονότα είναι αρκετή για να σπάσει τομύθο ότι το “Κυπριακό” ξεκίνησε στις20 Ιούλη του 1974 όταν η Τουρκία απο-φάσισε να εισβάλει από βορρά στο νη-σί. Ο Ιούλης του 1974 ήταν η κορύφωσητης άγριας παρέμβασης των δύο “μητέ-ρων-πατρίδων” στην Κύπρο, μια παρέμ-βαση που είχε ξεκινήσει από το τέλοςτου Β' Παγκόσμιου Πολέμου και επιση-μοποιήθηκε με τις συμφωνίες της Ζυρί-χης του 1959-60. Η Κύπρος έγινε ανε-ξάρτητο κράτος με το τέλος της βρετανι-

κής αποικιοκρατίας, όμως τόσο η Βρε-τανία, όσο και η Τουρκία και η Ελλάδαορίστηκαν ως “εγγυήτριες δυνάμεις”.Από το '60 ως το '74 εξελισσόταν έναςψυχρός πόλεμος με πολλά θερμά επει-σόδια, όπως τα ματωμένα Χριστούγεν-να του '63 και η κρίση της Κοφίνου το1967. Για την ελλαδική και ελληνοκυ-πριακή πλευρά οι συμφωνίες της Ζυρί-χης ήταν απλώς ένα σκαλοπάτι προς τονπλήρη έλεγχο του νησιού. Οι Τουρκοκύ-πριοι, σχεδόν ένας στου πέντε κατοί-κους του νησιού, ήταν απλώς ένα εμπό-διο. Η πράσινη γραμμή στη Λευκωσίαδεν χαράχτηκε το 1974, αλλά το 1964,κατά την επέλαση του ξεχασμένου ελλη-νικού “Ατίλα”. Τουλάχιστον 230 άμαχοιΤουρκοκύπριοι δολοφονήθηκαν τα Χρι-στούγεννα του '63 και θάφτηκαν σε πη-γάδια. Πάνω από 500 σπίτια ισοπεδώ-θηκαν και 2000 λεηλατήθηκαν. Το απο-τέλεσμα ήταν οι Τουρκοκύπριοι να ανα-γκαστούν να περιοριστούν ακόμη πε-ρισσότερο σε μικρούς θύλακες του νησι-ού, δυσανάλογους με τον πληθυσμό τουςκαι να αποχωρήσουν από τα μεικτά χω-ριά όπου ζούσαν μαζί με τους Ελληνο-κύπριους. Και το '63 και το '67 υπήρξεαπειλή ελληνοτουρκικού πολέμου, αλλάδεν έγινε πραγματικότητα. Η ελληνικήπλευρά είχε συνηθίσει να παραβιάζειτόσο ωμά τις συμφωνίες και να βλέπειότι αποκτά κεκτημένα.

Κάτι τέτοιο νόμιζε η Χούντα του Ιω-αννίδη ότι θα συμβεί και το 1974. Όμωςη κατάσταση τής ξέφυγε από δύο πλευ-ρές. Από τη μια μεριά οι Κύπριοι αντι-στάθηκαν στο πραξικόπημα. Δεν ήτανδιατεθειμένοι να αποδεχθούν ως δεδο-μένη μια Χούντα ακροδεξιών δολοφό-νων απλώς επειδή έτσι ήθελε η Αθήνα.Ταυτόχρονα στην Ελλάδα, όταν κηρύ-χθηκε η επιστράτευση η οποία έμεινεστην ιστορία ως “επιστράτευση της σα-


ΤΑ ΚΑΤΩ

Το πραξικόπημα της Χούντας στην Κύπρο

Μια αιματηρή στρατιωτική επέμβαση που κατέληξε

σε φιάσκο και οδήγησε στην κατάρρευση της

δικτατορίας, όπως περιγράφει ο Νίκος Λούντος.

Ιωαννίδης, Παπαδόπουλος, Γκιζίκης.


γιονάρας” αποκαλύφθηκε ότι ο έλεγχος

που είχε η Χούντα πάνω στον κόσμο

ήταν μηδαμινός. Η εξέγερση του Πολυ-

τεχνείου είχε κατασταλεί οχτώ μήνες

νωρίτερα και οι “σκληροί” του Ιωαννίδη

είχαν πάρει την εξουσία κάνοντας πρα-

ξικόπημα κατά του Παπαδόπουλου.

Αντίθετα όμως με την εικόνα του “δεν

κουνιέται φύλλο”, ο νέοι άνθρωποι που

καλούνταν στα κέντρα κατάταξης και τα

Φρουραρχεία δεν ήταν διατεθειμένοι

να σκοτωθούν για τους δολοφόνους

τους. Η επιστράτευση κατέληξε σε φιά-

σκο. Η εικόνα χιλιάδων συγκεντρωμέ-

νων επιστρατευμένων φαντάρων δεν

μοιάζει καθόλου με πατριωτικό κάλε-

σμα στα όπλα, αλλά με ένα μαζικό κρά-

ξιμο στη Χούντα, το μίσος για τους συ-

νταγματάρχες ξεχειλίζει και οι δικτάτο-

ρες μυρίζονται απειλή.

Η πλειοψηφία των συνεργατών του

Ιωαννίδη φαίνεται να κατανοούν ότι τα

τανκς που στέλνουν στον Έβρο μάλλον

θα τους είναι πιο χρήσιμα στην Αθήνα.

Η άλλη πλευρά που ξάφνιασε τη Χού-

ντα ήταν η αντίδραση της Τουρκίας.

Αντίθετα με το '63 και το '67, το '74 εξε-

λίχθηκε ελληνοτουρκικός πόλεμος πάνω

στο έδαφος της Κύπρου, στον οποίο ητ-

τήθηκε η ελληνική πλευρά. Η σιγουριά

του Ιωαννίδη ότι η μεν Τουρκία θα ήταν

εξίσου χαρούμενη με την ανατροπή του

Μακάριου, οι δε ΗΠΑ θα έδιναν κάλυ-

ψη και στήριξη στις ελληνικές κινήσεις

αποδείχθηκε μακριά από την πραγματι-

κότητα. Μέσα σε λίγες μέρες από την

τουρκική εισβολή, ο Γκιζίκης – ο πρόε-

δρος της “δημοκρατίας” που είχε διορί-

σει ο Ιωαννίδης μετά το Πολυτεχνείο –

ήρθε σε επαφή με τον Καραμανλή κα-

λώντας τον να γυρίσει στην Ελλάδα για

να σχηματίσει κυβέρνηση “εθνικής ενό-τητας” για μετάβαση προς κοινοβουλευ-τική δημοκρατία. Η Χούντα είχε παίξειτο πιο προχωρημένο της χαρτί, έχασεκαι κατέρρευσε.

Ο Μακάριος και ο ΙωαννίδηςΗ ταχύτητα με την οποία εξελίχθηκαν

τα γεγονότα δίνει τροφή για χρόνια σεόσους βλέπουν “συνωμοσίες” και “προ-δοσίες”. Η παρέμβαση του Ιωαννίδηστην Κύπρο δεν ξεκίνησε το '74, ούτεκαν το '67 αλλά πιο πριν, σε περίοδο δη-μοκρατίας. Δεν επρόκειτο για κινήσεις“αφρόνων” αλλά για στρατηγική του ελ-ληνικού καπιταλισμού. Ο ίδιος ο Μακά-ριος σε συνέντευξή του στην ΟριάναΦαλάτσι το 1974 μιλάει και για τον “αό-ρατο δικτάτορα” και για τον Σαμψών.“Το 1963 και το 1964 είχε βρεθεί στηνΚύπρο ως αξιωματικός της Εθνοφρου-ράς, και μια μέρα ήρθε να με δει, συνο-δευόμενος από τον Σαμψών, με στόχονα μου εξηγήσει μυστικά ένα σχέδιο τοοποίο θα έδινε λύση σε όλα. Γονάτισεμπροστά μου, φίλησε το χέρι μου με τομεγαλύτερο σεβασμό και μου είπε: 'Μα-καριώτατε, ορίστε το σχέδιο. Θα επιτε-θούμε στους Τουρκοκύπριους ξαφνικά,σε κάθε σημείο του νησιού. Θα τουςεξολοθρεύσουμε μια και καλή. Τέλος.'Έμεινα άναυδος. Του είπα ότι δεν μπο-ρούσα να συμφωνήσω μαζί του, ότι δενμπορούσα ούτε να συλλάβω την ιδέα νασκοτώσουμε τόσους πολλούς αθώουςανθρώπους. Μου ξαναφίλησε το χέρικαι έφυγε οργισμένος. Σας το λέω, είναιεγκληματίας”.3

Το ζήτημα δεν είναι να μείνουμε σταεγκληματικά σχέδια του Ιωαννίδη. Αλλάστο ότι, ο Μακάριος, πρόεδρος της Κυ-

πριακής Δημοκρατίας, δεχόταν στο γρα-φείο του τέτοιους τύπους για να συζητή-σει τέτοιου είδους σχέδια. Η εξήγησηείναι ότι οι ελληνικές κυβερνήσεις είχανχαρίσει στην ακροδεξιά τη σύνδεση μετην Κύπρο, ήδη πριν από τη Χούντα.Τον Γεώργιο Γρίβα “Διγενή” είχε στεί-λει η ελληνική κυβέρνηση (του Γεωργί-ου Παπανδρέου) το '64 να πάρει στα χέ-ρια του τις ελληνοκυπριακές ένοπλεςδυνάμεις – μια μεραρχία. Ο Γρίβαςήταν ο ηγέτης της περιβότης οργάνωσης“Χ” στην κατοχή και στο ξεκίνημα τουεμφύλιου, με εμπειρία σε σφαγές, βασα-νιστήρια και βιασμούς σε βάρος κομ-μουνιστών και αντιστασιακών.

Τη δεκαετία του '50 στάλθηκε στηνΚύπρο για να στήσει την ΕΟΚΑ, με κύ-ριο στόχο να εξασφαλιστεί ότι με το τέ-λος της αποικιοκρατίας το νησί δεν θαπεράσει στον έλεγχο της Αριστεράς. ΗΕΟΚΑ βάζει στο στόχαστρό της πολύπερισσότερο ελληνοκύπριους και τουρ-κοκύπριους συνδικαλιστές, αριστερούςκαι προοδευτικούς ανθρώπους παρά ταόργανα της αγγλικής αποικιοκρατίας.Μετά τις συνθήκες της Ζυρίχης-Λονδί-νου όλος ο ακροδεξιός συρφετός βρέθη-κε να κληρονομεί οπλισμό και διασυν-δέσεις, λειτουργώντας σε μεγάλο βαθμόως παρακράτος στην Κύπρο.

Δεν υπάρχει εύκολος τρόπος να μπειόριο ανάμεσα στις ακροδεξιές οργανώ-σεις και στην επίσημη ελληνική και ελ-ληνοκυπριακή πολιτική. Τα πρόσωπαήταν σε μεγάλο βαθμό τα ίδια. Ο ηγέτηςτης “Οργάνωσης” που συσσώρευε οπλι-σμό για να στηθεί κάποια στιγμή προβο-κάτσια κατά των Τουρκοκύπριων είχετο ψευδώνυμο “Ακρίτας”, όμως στηνπραγματικότητα ήταν ο ίδιος ο Υπουρ-γός Εσωτερικών Πολύκαρπος Γεωρκά-τζης. Οι συσκέψεις της “Οργάνωσης”γίνονταν μέσα στο ίδιο το ΠροεδρικόΜέγαρο. Ανάμεσα στις πολλές παρα-στρατιωτικές οργανώσεις και η “Οργά-νωση Προστασίας Ελλήνων Κυπρίων”του Σαμψών. Ο Σαμψών για τη σφαγήτης Ομορφίτας πήρε εντολή από τονίδιο τον Γεωρκάτζη. Όταν λοιπόν ο Μα-κάριος λέει στην Φαλάτσι: “δεν μπορού-σα ούτε να συλλάβω την ιδέα να σκοτώ-σουμε τόσους πολλούς αθώους ανθρώ-πους”, το κλειδί είναι στις λέξεις “τό-σους πολλούς”. Γιατί δίπλα του εξελίσ-σονταν το ίδιο διάστημα συζητήσεις γιανα σκοτωθούν αθώοι Τουρκοκύπριοι,απλώς όχι όλοι. Υπό τη διοίκηση τουΓρίβα έγιναν οι επιθέσεις το '67 με τησφαγή των τουρκοκύπριων στα χωριάΚοφίνου και Αγιο Θεόδωρο.

Ο Ιωαννίδης ήταν κομμάτι όλου αυ-


1964, ο Σαμψών οργανώνει το πογκρόμ στην Ομορφίτα. Πίσω του, Τούρκοι αιχμάλωτοι.


τού του βρόμικου κυκλώματος. Είχε

βρεθεί να υπηρετεί στην Ελληνική Δύ-

ναμη Κύπρου (ΕΛΔΥΚ) το '63 και '64,

αλλά δεν έμεινε μέχρι εκεί. Όπως γρά-

φει ο Μακάριος Δρουσιώτης: “Μέχρισήμερα επικρατεί σε πολλούς η εντύπω-ση ότι αποστολή της μεραρχίας ήταν ηάμυνα της Κύπρου σε περίπτωση εισβο-λής. Η έρευνα απέδειξε ότι η μεραρχίαέφτασε με την έγκριση των ΗΠΑ καιτην ανοχή της Τουρκίας για να ελέγξειτην εσωτερική κατάσταση, σε σχέση μετην ελληνοκυπριακή κοινότητα. Τόσοστην ΕΛΔΥΚ όσο και στη μεραρχίαυπηρέτησε διαδοχικά όλη η αφρόκρεματης ελληνικής χούντας.

Το 1964 ο Ιωαννίδης μετατέθηκε στηνΕλλάδα, όμως άφησε πίσω του δεσμούς.Μια ομάδα φίλων του, προεξάρχοντοςτου επιχειρηματία Παντελή Δημητρίουαπό τη Λάρνακα, διατήρησαν επαφήμαζί του, τον επισκέπτονταν στην Αθή-να, του έστελναν γράμματα και τον ενη-μέρωναν για το κάθε τι που συνέβαινεστην Κύπρο, ενώ τον συμβουλεύοντανγια τις δικές τους πολιτικές δραστηριό-τητες”.4

Μετά τα εγκλήματα του '67 ο Παπα-

δόπουλος απέσυρε έτσι κι αλλιώς τη

Μεραρχία, όμως οι ελλαδίτες αξιωματι-

κοί της Εθνοφρουράς, όπως και οι υπό-

λοιποι “οπλαρχηγοί” συνέχιζαν να

έχουν απευθείας σύνδεση με τους χου-

ντικούς.

Το ενδιαφέρον του βαθέος ελληνικού

κράτους με την Κύπρο δεν ήταν καπρί-

τσιο της ακροδεξιάς. Πρέπει να το δού-

με στο πλαίσιο της μοιρασιάς του κό-

σμου μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η

Ελλάδα και η Τουρκία εντάχθηκαν στο

ΝΑΤΟ (Βορειοατλατική Συμμαχία) πο-

λύ νωρίς, το 1952, παρότι ως γνωστόν

καμία σχέση δεν έχουν με το Βόρειο

Ατλαντικό. Οι ΗΠΑ τις χρειάζονταν ως

συμμάχους που φυλάνε τις “Θερμοπύ-

λες” έχοντας σύνορα με τις χώρες του

Ανατολικού Μπλοκ, από την Αλβανία

ως την ΕΣΣΔ. Μαζί στη συμμαχία με τις

ΗΠΑ δεν σήμανε ειρήνευση, αντίθετα

σήμανε ότι οι δυο χώρες ανέβηκαν στις

πρώτες θέσεις της λίστας παγκοσμίως

όσον αφορά τις στρατιωτικές δαπάνες,

ενώ αγρίεψε ο ανταγωνισμός μεταξύ

τους για το ποιος θα είναι ο “βασικός

αντιπρόσωπος” του μεγάλου αφεντικού

στην περιοχή. Με τις πλάτες των ΗΠΑ,

Ελλάδα και Τουρκία αναδείχθηκαν σε

υπο-ιμπεριαλισμούς και αυτή τους η

αναβάθμιση σήμανε μια διαρκή κόντρα

αναμεταξύ τους που κρατάει μέχρι σή-

μερα. Η κόντρα αυτή τουλάχιστον ως το

1974, όποτε κινδύνευε με ανάφλεξη, εκ-

φραζόταν ως σύγκρουση και πάνω στην

Κύπρο (1955, 1963, 1967, 1974).

Αυτή η γενική περιγραφή αποκτάει

πιο ειδικά χαρακτηριστικά τη δεκαετία

του '60 και του '70, καθώς είναι η περίο-

δος που τίθεται σε αμφισβήτηση ποιος

ελέγχει τη Μέση Ανατολή. Η σύγκρου-

ση της Δύσης με το Ανατολικό Μπλοκ

δεν εκφράστηκε με θερμό πόλεμο, αλλά

αντανάκλασή της ήταν ένα συνεχές

μπρα-ντε-φερ στον αραβικό κόσμο. Με-

τά την ήττα των Αγγλογάλλων και Ισ-

ραηλινών στον πόλεμο του Σουέζ το

1956, οι ΗΠΑ αναλαμβάνουν το Ισραήλ

υπό την κηδεμονία τους, ενώ η Ρωσία

σφίγγει τους δεσμούς της με την Αίγυ-

πτο και τη Συρία. Η αντιπαράθεση θα

συνεχιστεί και δεν είναι τυχαίο ότι οι

ελληνοτουρκικές συγκρούσεις σχεδόν

συμπίπτουν με τους αραβοϊσραηλινούς

πολέμους (πόλεμος των 6 ημερών το

1967, πόλεμος του Οκτώβρη το 1973). Η

Κύπρος είχε και έχει το χαρακτηρισμό

του αβύθιστου αεροπλανοφόρου. Για το

δυτικό ιμπεριαλισμό είχε μεγάλη σημα-

σία να παραμείνει η Κύπρος στο δυτικό

στρατόπεδο και οι στρατιωτικές βάσεις

να παραμείνουν ανενόχλητες. Οι μητέ-

ρες-πατρίδες και ιδιαίτερα η Ελλάδα,

όπου ο εμφύλιος υποτίθεται είχε ξεκα-

θαρίσει μια και καλή ποιος είναι ο νικη-

τής και ποιος ο νικημένος, ήταν αυτές

που θα εξασφάλιζαν ότι η Κύπρος θα

μείνει στον ίσιο δρόμο.

Το λοξοκοίταγμα δεν αφορούσε μόνο

την περίπτωση όπου το ΑΚΕΛ θα

έπαιρνε την εξουσία στην Κύπρο – αν

και προφανώς αυτό θα ήταν αφορμή για

να μπει σε κίνηση ο τρομοκρατικός μη-

χανισμός της δεξιάς. Αφορούσε και

στον ίδιο το Μακάριο που ήθελε να κι-

νηθεί πιο ανεξάρτητα, κάνοντας ανοίγ-

ματα προς τη Ρωσία και προς τις αραβι-

κές χώρες. Ο ελληνοκυπριακός καπιτα-

λισμός είχε χρειαστεί τη βοήθεια του ελ-

ληνικού κράτους για να εξασφαλίσει τα

νώτα του σε βάρος της Τουρκίας και σε

βάρος της Αριστεράς, όμως από τη δε-

καετία του '60 τμήματά του βλέπουν την

ευκαιρία να μετατραπεί το σκηνικό από

δίπολο Ελλάδας - Τουρκίας με την Κύ-

προ ως εξάρτημα σε τρίγωνο Άγκυρας-


ΤΑ ΚΑΤΩ

1964. Πέτρος Γαρουφαλιάς, υπουργός Άμυνας της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου και ΠολύκαρποςΓεωρκάτζης, υπουργός Εσωτερικών στην Κύπρο.



Αθήνας-Λευκωσίας.

Η Κύπρος παραμένει σήμερα σημαία

ευκαιρίας όσον αφορά τον εφοπλισμό.

Η αρχή αυτής της πορείας ανόδου ήταν

μετά τις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου

όταν ξεπετάχτηκαν νέα τζάκια στη Λευ-

κωσία που πήραν στα χέρια τους μεγά-

λο μέρος του πλούτου που άφηναν πίσω

τους οι Άγγλοι, έχοντας πρόσβαση στην

κρατική εξουσία. Η ταλάντευση ανάμε-

σα στα συνθήματα “αυτοδιάθεση” και

“ένωση” εκφράζει αυτό το διχασμό

προσανατολισμού του ελληνοκυπριακού

κεφαλαίου. Η “αυτοδιάθεση” εξέφραζε

τις βλέψεις προς μια Κύπρο περισσότε-

ρο αυτόνομο κέντρο συσσώρευσης κε-

φάλαιου, ενώ η “ένωση” την υπέτασσε

στην Αθήνα.

Από την πλευρά του ελλαδικού καπι-

ταλισμού δεν έλειπαν οι σχεδιασμοί πε-

ρί “διπλής ένωσης”. Η “διπλή ένωση”

επειδή δεν μπορούσε να εφαρμοστεί με

τη σύμφωνη γνώμη των Κυπρίων, εντασ-

σόταν σε μυστικά στρατιωτικά σχέδια με

προβοκάτσιες που είτε θα ξεκινούσαν

από την ελληνική, είτε από την τουρκική

πλευρά, θα είχαν σαν αποτέλεσμα την

ταυτόχρονη παρέμβαση των δυο μητέ-

ρων-πατρίδων που θα έκοβαν το νησί σε

δυο κομμάτια. Οι ίδιες οι συνθήκες του

'59-'60 άφηναν τέτοια περιθώρια, και η

Τουρκία αυτό επικαλείται ως επιχείρη-

μα για την εισβολή του '74.

Οτι υπήρχαν δυνάμεις που έσπρω-

χναν τα πράγματα προς τα εκεί ο Μα-

κάριος το γνώριζε. Ο Γρίβας είχε ξανα-

κατέβει στην Κύπρο το 1971 για να στή-

σει την τρομοκρατική οργάνωση ΕΟΚΑ

Β', με προφανή στόχο να κόψει το δρό-

μο σε όσους έφευγαν από τη γραμμή της

“ένωσης”. Το τέρας των παραστρατιωτι-

κών οργανώσεων είχε στηθεί με βασική

ευθύνη του ίδιου του Μακάριου και τώ-

ρα στρεφόταν εναντίον του. Γι' αυτό και

στις αρχές Ιούλη στέλνει επιστολή στον

Γκιζίκη ζητώντας του να ανακληθούν

στην Ελλάδα όλοι οι αξιωματικοί που

παίζουν το παιχνίδι και εξοπλίζουν την

ΕΟΚΑ Β'. Λίγες μέρες αργότερα οι μυ-

στικές του υπηρεσίες θα τον προμηθεύ-

σουν με 1000 τσέχικα αυτόματα όπλα,

για να εξοπλιστεί η φρουρά που θα

αναλάμβανε να σταματήσει πιθανό ελ-

λαδίτικο πραξικόπημα.

Αιγαίο και ΚύπροςΟι εξελίξεις στην πραγματικότητα κι-

νήθηκαν πιο γρήγορα από όσο προέβλε-

παν όλες οι πλευρές. Υπήρχαν αλλαγές

που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο.5 Από τις

αρχές της δεκαετίας του '70 ο παγκό-

σμιος καπιταλισμός είχε μπει σε κρίση.Αυτή η κρίση παρότι είχε βαθύτερες αι-τίες, από τα τέλη του '73 εκφράστηκε ως“πετρελαϊκή κρίση” με αφορμή το πε-τρελαϊκό εμπάργκο που κηρύχθηκε λό-γω του αραβοϊσραηλινού πολέμου τονΟκτώβρη. Η κρίση αυτή θα οξύνει τηνελληνοτουρκική αντιπαράθεση και θαφέρει στην επιφάνεια το ζήτημα των πε-τρελαίων και της μοιρασιάς του Αιγαίου.

Το Φλεβάρη και το Μάρτη του 1974γίνονται οι πρώτες γεωτρήσεις που ανα-καλύπτουν πετρέλαιο στον Πρίνο. Η ελ-ληνική πλευρά κραδαίνει την επέκτασητης υφαλοκρηπίδας στα 12 μίλια ωςαπειλή που θα μετατρέψει το Αιγαίο σεκλειστή ελληνική θάλασσα αφήνονταςτην Τουρκία έξω από οποιαδήποτεέρευνα στα διεθνή ύδατα. Ο Μακάριοςέβλεπε αυτές τις συνθήκες ως ευκαιρίαγια να απαλλαγεί από τις χειροπέδεςπου του φορούσε η Αθήνα. Αυτό που εί-χε συμβεί όμως ήταν ότι ο ανταγωνι-σμός είχε ανέβει επίπεδο και η Τουρκίαδεν μπορούσε να κάτσει με σταυρωμέναχέρια να παρακολουθεί τετελεσμένα.

Ο Ιωαννίδης είχε δυο ακόμη βλέψειςόταν ξεκινούσε το πραξικόπημα. Η μίααφορούσε τις ΗΠΑ. Μια επικράτησητης Χούντας στην Κύπρο θα σήμαινεπως η Ελλάδα κατοχυρώνεται ως ο βα-σικός παίχτης στην περιοχή, εγγυητήςτης αμερικανικής σταθερότητας. Έτσιέλπιζε ότι ακόμη κι αν η Τουρκία επι-χειρούσε να κινηθεί, οι ΗΠΑ θα τηςέβαζαν φρένο. Όταν η αντίσταση στηνΚύπρο έδειξε ότι ο Σαμψών δεν μπορείνα σταθεί πρόεδρος, ήταν φανερό ότι οιΗΠΑ δεν θα προσέτρεχαν να σώσουνμια καταρρέουσα χούντα και έτσι ο Ιω-αννίδης βρέθηκε εγκαταλελειμμένος κιαπό τους στενούς φίλους του. Ο ελληνι-κός στρατός την ώρα που εξελισσόταν ηεισβολή έκανε αυτό που είχε συνηθίσεινα κάνει, να χτυπάει τουρκοχώρια πουδεν είχαν καμιά σχέση με το μέτωπο.

Δεύτερη βλέψη ήταν να ανασυντάξειτη Χούντα από το σμπαράλιασμα πουείχε υποστεί στο Πολυτεχνείο. Μπορεί

η ρεφορμιστική Αριστερά να τα είχε βά-

ψει μαύρα μετά την επικράτηση των Ιω-

αννιδικών, όμως η χούντα ήταν πιο αδύ-

ναμη από ποτέ. Ακριβώς την περίοδο

που άνοιγε δρόμο για γέφυρες με τους

αστούς πολιτικούς, με την κυβέρνηση

Μαρκεζίνη το 1973, πήραν κεφάλι αυτοί

που ήθελαν κλιμάκωση του κατασταλτι-

κού κράτους. Οι χουντικοί ήταν πολυ-

διασπασμένοι και χωρίς καμιά εμπιστο-

σύνη μεταξύ τους. Μια πιθανή νίκη στην

Κύπρο που θα εισέπραττε και μια ζεστή

αγκαλιά από τις ΗΠΑ θα μπορούσε να

ενώσει ξανά τη χούντα και να της δώσει

ζωή.

Μέσα σε λίγες μέρες τα γεγονότα

έδειξαν ότι τα πράγματα δεν πάνε προς

τα εκεί και όλα τα ποντίκια άρχισαν να

εγκαταλείπουν το σκάφος, ζητώντας

σωτηρία από τους πολιτικούς. Έτσι εξη-

γούνται και οι ασυνάρτητες κινήσεις

στο μέτωπο, με αλλεπάλληλες αλλαγές

γραμμής, με τα υποβρύχια να φεύγουν

και να ξαναγυρνούν. Οι στρατοκράτες

ήταν μπερδεμένοι για το ποια γραμμή

ακολουθούν, σε ποιον υπακούν και για-

τί κάνουν αυτόν τον πόλεμο.

Η αντίσταση στο πραξικόπημα στην

Κύπρο έκανε όλους αυτούς τους σοβινι-

στικούς και ιμπεριαλιστικούς σχεδια-

σμούς θρύψαλα. Το ποιος πλήρωσε βέ-

βαια τη μανία της Χούντας να διατηρη-

θεί στην εξουσία και του ελληνικού κα-

πιταλισμού να κυριαρχήσει στη Μεσό-

γειο είναι γνωστό. Οι εκατοντάδες νε-

κροί και χιλιάδες πρόσφυγες και στις

δυο πλευρές της πράσινης γραμμής. Η

Κύπρος του '74 δεν ήταν το τελευταίο

έγκλημα του ελληνικού εθνικισμού, αλ-

λά έμελλε να είναι το τελευταίο έγκλη-

μα της χούντας. Ο Ιούλης του '74 έγινε

το τρίτο μεγάλο επεισόδιο αντίστασης,

μετά τη Νομική και το Πολυτεχνείο, και

τελικά το γεγονός που αποτελείωσε τη

Χούντα. n

Σημειώσεις1. Μια πρώτη τοποθέτηση για αυτά τα ζητήματα από την

πλευρά του Σοσιαλισμός από τα Κάτω υπάρχει στο:Πάνος Γκαργκάνας, “Ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του1974”, τεύχος 12 (Ιούνης – Ιούλης 1994),http://tinyurl.com/kgcn2zn

2. “50 χρόνια από τα ματωμένα Χριστούγεννα του '63”,Εργατική Αλληλεγγύη, 18 Δεκέμβρη 2013.

3. Oriana Fallaci, Interview with History, LiverightPublishing Corp., Λονδίνο, 1976. Η συνέντευξη βρίσκε-ται εδώ: http://tinyurl.com/ppjru6e

4. Μακάριος Δρουσιώτης, “Τι ζητούσε ένας εγκληματίαςστην Αρχιεπισκοπή;”, Πολίτης, 22 Αυγούστου 2010.http://tinyurl.com/kovdqbl

5. Στο τεύχος 101 του Σοσιαλισμός από τα Κάτω(Νοέμβρης - Δεκέμβρης 2013) περιγράφαμε αυτές τιςαλλαγές: “1968-1974: Ένας κόσμος σε αναβρασμό”,http://tinyurl.com/mq3djkb

Η ταλάντευση ανάμεσαστα συνθήματα “αυτο-διάθεση” και “ένωση”εξέφραζε το διχασμότου ελληνοκυπριακούκεφαλαίου


«Μπροστά στην απειλή ενός πολέμου,το καθήκον των εργατικών τάξεων καιτων κοινοβουλευτικών εκπροσώπωντους σε όσες χώρες εμπλέκονται είναινα κάνουν κάθε δυνατή προσπάθεια,συντονισμένα με το Διεθνές Σοσιαλιστι-κό Γραφείο, για την αποτροπή του… Σεπερίπτωση που θα ξεσπάσει ο πόλεμος,είναι καθήκον τους να παρέμβουν γιατο τερματισμό του το ταχύτερο δυνατόν,και με όλες τις δυνάμεις τους να αξιο-ποιήσουν την πολιτική και οικονομικήκρίση που θα δημιουργήσει ο πόλεμοςγια να ξεσηκώσουν τους λαούς και ναεπισπεύσουν την πτώση από την εξου-σία της τάξης των καπιταλιστών».

Αυτό ήταν το βασικό σημείο της από-φασης σχετικά με τον μιλιταρισμό τουσυνεδρίου της Σοσιαλιστικής (Δεύτε-ρης) Διεθνούς το 1907 στην Στουτγάρδητης Γερμανίας.1 Ήταν μια θαυμάσιααπόφαση, στην οποία ενσωματώθηκανομόφωνα οι προσθήκες του Λένιν καιτης Λούξεμπουργκ – δηλαδή της αριστε-ρής, επαναστατικής πτέρυγας της Διε-θνούς. Ίδιες ή παρόμοιες διατυπώσειςυιοθέτησαν και τα συνέδρια του 1910στη Κοπεγχάγη και του 1912 στη Βασι-λεία.

Η χρεοκοπία της Δεύτερης Διεθνούς

Όμως, όταν ξέσπασε ο πόλεμος τονΑύγουστο του 1914, αυτές και πάμπολ-

λες παρόμοιες αποφάσεις και διακηρύ-ξεις κατέληξαν στο καλάθι των αχρή-στων. Στις 4 Αυγούστου η κοινοβουλευ-τική ομάδα του SPD ψήφισε τις έκτα-κτες πολεμικές πιστώσεις. Ο κοινοβου-λευτικός εκπρόσωπός του, ο μοναδικόςομιλητής στην συνεδρίαση, δήλωσε ότι«δεν θα αφήσουμε την πατρίδα στη μοί-ρα της σε μια τέτοια στιγμή» μέσα σεμια θύελλα χειροκροτημάτων από τουςαστούς βουλευτές.

To κόμμα ήταν το διαμάντι της Δεύτε-ρης Διεθνούς. Είχε περισσότερα απόένα εκατομμύριο μέλη, στη μεγάλη τουςπλειοψηφία εργάτες, ένα τεράστιο δί-κτυο μαζικών οργανώσεων, εκατοντά-δες εφημερίδες και περιοδικά. Ήταν τοκόμμα που περηφανευόταν για τα μαρ-ξιστικά διαπιστευτήρια του: ο Καρλ Κά-ουτσκι, μαθητής του Μαρξ και του Έν-γκελς, θεωρούταν διεθνώς ο «πάπας τουμαρξισμού». Το κόμμα πρόβαλε τη διε-θνιστική στάση του σε δύσκολες στιγ-μές: το 1870 οι ηγέτες του, ο Α. Μπέ-μπελ και ο Β. Λήμπνεχκτ είχαν απέχειαπό την ψηφοφορία για τις πολεμικέςπιστώσεις στο Ράιχσταγκ, τη βουλή τηςΠρωσίας, όταν η Γαλλία είχε κηρύξειτον πόλεμο. Η φράση «Ούτε ένας άν-θρωπος, ούτε μια δεκάρα γι’ αυτό τοβρώμικο σύστημα» που είπε ο Μπέμπελστη βουλή είχε χαραχτεί στη συλλογικήμνήμη του κινήματος διεθνώς.

Την ίδια μέρα, οι Γάλλοι σοσιαλιστέςβουλευτές ψήφιζαν τις πολεμικές πιστώ-


ΤΑ ΚΑΤΩ

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και η γέννηση της επαναστατικής Αριστεράς

Στα χαρακώματα του Βερντέν.

Ο Α΄ Π.Π. έσπασε

την Αριστερά σε

δύο κομμάτια:

στους υποστηρικτές

του πολέμου με

επικεφαλής την ηγεσία

του SPD και στους

επαναστάτες, τον Λένιν,

τον Τρότσκι, τη Ρόζα,

τον Λίμπκνεχτ,

όπως εξιστορεί

ο Λέανδρος Μπόλαρης.


σεις στο δικό τους κοινοβούλιο, εκεί δενχρειάστηκε καν συνεδρίαση της κοινο-βουλευτικής ομάδας. Δυο βδομάδες με-τά, ηγετικά στελέχη τους έπαιρναν τηθέση τους στην κυβέρνηση του πολέμου.Το ίδιο έκαναν οι σοσιαλιστές στο Βέλ-γιο.

Η κάθε ηγεσία που τάχτηκε με τονπόλεμο πρόβαλε τις δικές της δικαιολο-γίες. Μια πρώτη κατηγορία ήταν αυτέςπου προσπαθούσαν να αποδείξουν ότι οπόλεμος ήταν δίκαιος και προοδευτικός.Οι Γερμανοί και οι Αυστριακοί υποστή-ριζαν ότι πρόκειται για ένα πόλεμο αμυ-ντικό, ένα πόλεμο εθνικής αντίστασηςενάντια στην Τσαρική απολυταρχία. Τυ-χόν νίκη της Ρωσίας, έλεγαν, θα σήμαι-νε καταστροφή για όλες τις κατακτήσειςτου γερμανικού προλεταριάτου. Ακόμακαι αποσπάσματα από άρθρα του Έν-γκελς είκοσι χρόνων πριν επιστρατεύο-νταν σε αυτή την προσπάθεια.

Οι Γάλλοι σοσιαλιστές ηγέτες πρόβα-λαν κι αυτοί τον αμυντικό χαρακτήρατης πολεμικής προσπάθειας. Είναι έναςπόλεμος ενάντια στον γερμανικό μιλιτα-ρισμό, έλεγαν, κι η απόδειξη είναι ότι ογερμανικός στρατός επιτέθηκε πρώτος,παραβιάζοντας την ουδετερότητα τουΒελγίου. Στην Γαλλία οι αναφορές ήτανλιγότερο στον Μαρξ και περισσότεροστην παράδοση των πολέμων της Γαλλι-κής Επανάστασης, ενάμιση αιώνα πριν:η πατρίδα κι η δημοκρατία κινδυνεύουνκι οι πολίτες πρέπει να πάρουν τα όπλακαι να σχηματίσουν τα τάγματα, όπωςέλεγε κι ο εθνικός ύμνος.

Η πιο διαδεδομένη εικόνα για τηνέναρξη του πολέμου είναι τα ενθουσιώ-δη πλήθη που έβγαιναν στους δρόμουςυπέρ του πολέμου και της πατρίδας – σεκάμποσες περιπτώσεις για να κυνηγή-σουν Γερμανούς, Ρώσους ή άλλους«εχθρούς». Αυτή η εικόνα είναι μισή,δεν λέει όλη την αλήθεια. Το αίσθημαπου κυριαρχούσε στους από κάτω ήτανεπερισσότερο της στωικής αποδοχής τουτετελεσμένου, ανάμικτο με αυτό πουένας ιστορικός έχει αποκαλέσει «αμυ-ντικό πατριωτισμό».

Ακόμα πιο σημαντικό είναι το γεγο-νός ότι το μήνα Ιούλη, όταν οι ευρωπαϊ-κές κυβερνήσεις «υπνοβατούσαν» προςτον πόλεμο, στην Γερμανία, την Γαλλία,το Βέλγιο έγιναν μαζικότατες αντιπολε-μικές διαδηλώσεις. Στην Ρωσία ένα κύ-μα μαζικών απεργιών έφτασε στο ση-μείο οι εργάτες να υψώνουν ξανά οδο-φράγματα στην Πετρούπολη και τη Μό-σχα για πρώτη φορά από το 1905.

Όμως, η παράλυση και κατόπιν ηπροδοσία των σοσιαλιστικών και συνδι-

καλιστικών ηγεσιών σήμαινε ότι η εργα-

τική τάξη βρέθηκε δεμένη χειροπόδαρα

για το σφαγείο. Όπως αναφέρει ο Πιέρ

Μπρουέ, στο βιβλίο του για την Γερμα-

νική Επανάσταση, οι εργάτες: «Πιέζο-νταν από δυο μεριές – από τα πάνω,από τις ηγεσίες τους που βρίσκοντανυπό την απειλή της κατάστασης πολιορ-κίας, και από τα κάτω, στη βάση, ότανβρίσκονταν αντιμέτωποι σε ατομική βά-ση με το φύλλο πορείας της επιστράτευ-σης και την απειλή του στρατοδικείου,με οποιαδήποτε απεργία ή διαδήλωσηνα έχει απαγορευτεί τόσο από την κυ-βέρνηση όσο κι από το κόμμα και τασυνδικάτα».2

Το αντιπολεμικό στρατόπεδο Τη μέρα που η κοινοβουλευτική ομά-

δα του SPD ψήφιζε τις πολεμικές πιστώ-

σεις, η Ρόζα Λούξεμπουργκ έστειλε τη-

λεγραφήματα σε μερικές εκατοντάδες

συντρόφους της καλώντας τους σε μια

σύσκεψη για την οργάνωση της αντίστα-

σης ενάντια στον πόλεμο και το ξεπού-

λημα της ηγεσίας. Μόνο η Κλάρα Τσέτ-

κιν απάντησε αμέσως και θετικά. Ο

Καρλ Λήμπνεχκτ είχε παλέψει στην κοι-

νοβουλευτική ομάδα για την καταψήφι-

ση των πολεμικών πιστώσεων. Όμως τε-

λικά υπάκουσε στην πειθαρχία της

(«απουσίασε» την ώρα της ψηφοφο-

ρίας).3 Τον Δεκέμβρη του 1914 θα ψήφι-

ζε ανοιχτά ενάντια στο νέο γύρο πολε-

μικών πιστώσεων και θα γινόταν το

σύμβολο της αντιπολεμικής διεθνιστικής

στάσης σε όλη την Ευρώπη.

Υπήρχαν κι άλλες τιμητικές εξαιρέ-

σεις, όπως οι Σέρβοι σοσιαλιστές που

ψήφισαν ενάντια στον πόλεμο με τον

αυστριακό στρατό να βρίσκεται ουσια-

στικά έξω από το Βελιγράδι. Στη σύ-

γκρουση ανάμεσα στην Αυτοκρατορία

των Αψβούργων και τη Σερβία, το δίκιο

το είχε η δεύτερη. Όμως οι Σέρβοι σο-

σιαλιστές επέμεναν ότι η εθνική απε-

λευθέρωση δεν θα έρθει μέσα από τον

ιμπεριαλιστικό πόλεμο, τις εθνικιστικές

εξορμήσεις και τις μηχανορραφίες των

βαλκανικών κυβερνήσεων, αλλά από

την ενωμένη πάλη των εργατών όλης της

Βαλκανικής.

Οι Βούλγαροι σοσιαλιστές ήταν ένα

άλλο κόμμα που κράτησε τέτοια στάση,

μερικούς μήνες μετά όταν η Βουλγαρία

μπήκε στον πόλεμο στο πλευρό της Γερ-

μανίας. Στην Ρωσία, οι ομάδες των

μπολσεβίκων και των μενσεβίκων ψήφι-

σαν κατά στη συνεδρίαση της Δούμα.

Μετά το αρχικό σοκ, το αντιπολεμικό

στρατόπεδο στο σοσιαλιστικό κίνημα

άρχισε να διαμορφώνεται και να αναζη-

τάει πολιτική γραμμή και οργανωτική

έκφραση. Εξακολουθούσε να είναι μια

μικρή σχετικά μειοψηφία. Όμως, όσο ο

πόλεμος συνεχιζόταν, διαψεύδοντας

προβλέψεις για σύντομο τερματισμό

του, τόσο άρχισε να δυναμώνει. Όπως

παρατηρεί ένας ιστορικός: «Αυτό πουήταν αξιοσημείωτο, υπό τις επικρατού-σες συνθήκες, ήταν η ταχύτητα με τηνοποία επανεμφανίστηκε η σοσιαλιστικήαριστερά».4

Τα ζητήματα που καλούταν να απα-

ντήσει αυτό το στρατόπεδο ήταν μεγάλα

και πιεστικά. Γιατί ξέσπασε ο πόλεμος;

Ήταν αναπόφευκτη συνέπεια του καπι-

ταλισμού; Με ποια συνθήματα θα έπρε-

πε να πορευτούν οι σοσιαλιστές στην

πάλη ενάντια στον πόλεμο; Τι οδήγησε

το κόσμημα της Διεθνούς, το γερμανικό

κόμμα, σε αυτή την άθλια συνθηκολόγη-

ση και ποιο είναι το μέλλον για τη Σο-

σιαλιστική Διεθνή;

Τον Σεπτέμβρη του 1915, σχεδόν ένα

χρόνο μετά την έναρξη του πολέμου, αυ-

τά τα ζητήματα θα συζητιόταν λεπτομε-

ρώς στην Συνδιάσκεψη που έγινε στο

Τσίμερβαλντ μια μικρή πόλη της ουδέτε-

ρης Ελβετίας. Την πρωτοβουλία γι’ αυτή

την συνάντηση την πήραν τα σοσιαλιστι-

κά κόμματα της Ιταλίας και της Ελβε-

τίας: οι χώρες τους δεν είχαν μπει στο

πόλεμο και οι ηγεσίες τους στήριζαν αυ-

τή την επιλογή.

Η Συνδιάσκεψη του Τσίμερβαλντ

Δυο δεκαετίες αργότερα ο Τρότσκι,

που συμμετείχε στη συνδιάσκεψη, θυμό-

ταν ότι: «Οι αντιπρόσωποι αστειεύο-νταν μεταξύ τους για το γεγονός ότι μι-σό αιώνα μετά την ίδρυση της ΠρώτηςΔιεθνούς, όλοι οι διεθνιστές γέμιζαν τοπολύ τέσσερις άμαξες». Πράγματι, στην

Συνδιάσκεψη συμμετείχαν σαράντα πε-

ρίπου αντιπρόσωποι και παρατηρητές

από όλη την Ευρώπη.

Η πλειοψηφία των αντιπροσώπων

ανήκε σε αυτό που ονομάστηκε «Δεξιά

του Τσίμερβαλντ». Οι θέσεις που υπο-

στήριζαν δεν πήγαιναν πιο μακριά από

εκκλήσεις για μια «δίκαιη ειρήνη χωρίς

προσαρτήσεις και αποζημιώσεις». Όσο

για το μέλλον της Διεθνούς και των κομ-

μάτων της, απέρριπταν κάθε είδους ορ-

γανωτική ρήξη. Ο κορμός αυτής της

πλειοψηφίας ήταν οι αντιπρόσωποι που

είχαν καταφτάσει από την Γερμανία και

εκφράζανε τις απόψεις του «κέντρου»

γύρω από τον Κάουτσκι.

Για τον «πάπα του μαρξισμού», ο πό-



λεμος ήταν μια παρέκβαση, ένα λοξο-δρόμισμα από την «κανονική» πορείατου καπιταλισμού: τα τραστ και τα καρ-τέλ που είχαν αναπτυχθεί στην κάθε χώ-ρα, υποστήριζε, δεν είχαν κανένα ιδιαί-τερο συμφέρον από τον πόλεμο. Αντίθε-τα, είχαν κάθε συμφέρον στο ειρηνικόμοίρασμα των αποικιών και των αγορώνμεταξύ τους. «Το σύνθημα κάθε διορα-τικού καπιταλιστή πρέπει να είναι: Κα-πιταλιστές όλων των χωρών ενωθείτε!»υποστήριζε σε ένα άρθρο που έγραψελίγο μετά το ξέσπασμα του πολέμου.5

Συνεπώς, οι αντιπολεμικοί σοσιαλιστέςθα έπρεπε να λειτουργήσουν σαν ομάδαπίεσης στα κόμματά τους για να υιοθε-τήσουν μια πολιτική που θα φέρει τη«δίκαιη ειρήνη».

Μια μικρότερη ομάδα δεν ήταν διατε-θειμένη να δώσει έτσι εύκολα άφεσηαμαρτιών ούτε στον καπιταλισμό, ούτεστις ηγεσίες των σοσιαλιστικών κομμά-των. Ο Τρότσκι, που έγραψε το σχέδιοδιακήρυξης της Συνδιάσκεψης ήταν οπιο γνωστός εκπρόσωπος αυτής τηςομάδας και στο κείμενό του υποστήριζεότι βασικά καθήκοντα μιας πραγματικάαντιπολεμικής στάσης θα έπρεπε να εί-ναι το σπάσιμο της κοινωνικής ειρήνηςπου είχαν συμπήξει παντού οι ηγεσίες, ηκαταψήφιση των πολεμικών πιστώσεωνστα διάφορα κοινοβούλια. Η ΔεύτερηΔιεθνής είχε χρεοκοπήσει, υποστήριζε,αλλά το τι θα τη διαδεχόταν θα το καθό-ριζε η ανάκαμψη του εργατικού κινήμα-τος με σημαία το σύνθημα της ειρήνης.

Οι θέσεις του ΛένινΌμως, το «σκάνδαλο» της Συνδιάσκε-

ψης ήταν ο Λένιν κι η ομάδα γύρω απόαυτόν, η «Αριστερά του Τσίμερβαλντ».Ήταν μια μικροσκοπική ομάδα: ο Λένινκι ο Ζινόβιεφ εκ μέρους των μπολσεβί-κων της Ρωσίας, ο Καρλ Ράντεκ, Πολω-νοεβραίος με δράση στο σοσιαλιστικόκίνημα της Γερμανίας, ένας Λιθουανός,δυο σύντροφοι από την Σουηδία και οΤζούλιους Μπόρχαρντ που εκπροσω-πούσε μια μικρή ομάδα από την Γερμα-νία, τους Διεθνείς Σοσιαλιστές.6

Το «σκάνδαλο» ήταν οι θέσεις αυτούτου ρεύματος, που είχαν διατυπώσει καιγραπτά ο Λένιν κι ο Ζινόβιεφ σε μιαμπροσούρα που μοιράστηκε στους αντι-προσώπους με τίτλο «Σοσιαλισμός καιΠόλεμος». Σε αυτήν, οι δυο μπολσεβί-κοι επαναλάμβαναν τις θέσεις που εί-χαν διατυπώσει με το ξέσπασμα του πο-λέμου σε μια σειρά άρθρα.

Η απάντηση στον πόλεμο δεν μπορείνα είναι οι εκκλήσεις για «δίκαιη ειρή-νη» και «αφοπλισμό». Η απάντηση στονιμπεριαλιστικό πόλεμο είναι η προλετα-ριακή επανάσταση, και αυτό σημαίνειμετατροπή του ιμπεριαλιστικού πολέμουσε εμφύλιο πόλεμο. Έχει σημασία ναεπισημάνουμε ότι ο Λένιν επιχειρημα-τολογούσε ότι η δυνατότητα για αυτήτην προοπτική ενυπάρχει στις συνθήκεςπου δημιουργεί ο πόλεμος:

«Τα αισθήματα των μαζών υπέρ τηςειρήνης συχνά είναι έκφραση της δια-μαρτυρίας που αρχίζει να εκδηλώνεται,του θυμού τους και της συνειδητοποίη-σης του αντιδραστικού χαρακτήρα τουπολέμου. Το καθήκον των σοσιαλδημο-κρατών είναι να αξιοποιήσουν αυτά τααισθήματα. Θα συμμετέχουν σε κάθε κί-νημα, σε κάθε εκδήλωση διαμαρτυρίαςσ’ αυτή τη βάση. Όμως, δεν θα εξαπα-τήσουν τον κόσμο αποδεχόμενοι τηνιδέα ότι η ειρήνη χωρίς προσαρτήσεις,χωρίς την εθνική καταπίεση, χωρίς λεη-λασία, χωρίς τα σπέρματα νέων πολέ-μων ανάμεσα στις κυβερνήσεις και τιςμεγάλες δυνάμεις, είναι δυνατή χωρίςένα επαναστατικό κίνημα… Όποιος επι-θυμεί μια διαρκή και δημοκρατική ειρή-νη, πρέπει να είναι υπέρ του εμφυλίουπολέμου ενάντια στις κυβερνήσεις καιτην αστική τάξη».

Κι ο Λένιν δεν μασούσε τα λόγια του.Όποιος έπαιρνε στα σοβαρά το σύνθη-μα της επαναστατικής ανατροπής της«δικιάς του» άρχουσας τάξης, πρέπει ναείναι έτοιμος να καλωσορίσει την ήττατης «δικιάς του» κυβέρνησης στον πόλε-μο. Αυτή η στάση, που ονομάστηκε«επαναστατικός ντεφαιτισμός» θα δια-περνούσε όλες τις πολεμικές του Λένινστη διάρκεια του πολέμου. Γράφει στην

συγκεκριμένη μπροσούρα:

«Μια επαναστατική τάξη δεν μπορείπαρά να εύχεται την ήττα της δικής τηςκυβέρνησης σε ένα αντιδραστικό πόλε-μο, δεν μπορεί παρά να καταλαβαίνειότι οι πολεμικές αναποδιές της διευκο-λύνουν την ανατροπή της».7

Για τον Λένιν αυτή η πολιτική γραμμή

κατέληγε και σε συγκεκριμένα συμπε-

ράσματα σχετικά με τη Δεύτερη Διεθνή

και τα κόμματά της. Η προδοτική τους

στάση απέναντι στον πόλεμο ήταν το

αποκορύφωμα των οπορτουνιστικών τά-

σεων που δυνάμωναν όλα τα προηγού-

μενα χρόνια. Η χρεοκοπία τους ήταν

οριστική. Οι επαναστάτες διεθνιστές

έπρεπε να έρθουν σε οργανωτική ρήξη

με αυτά τα κόμματα, να οικοδομήσουν

τα δικά τους και μια «νέα, μαρξιστική

Διεθνή», χωρίς να φοβηθούν να δουλέ-

ψουν στην παρανομία.

Η γραμμή του επαναστατικού ντεφε-

τισμού και της οργανωτικής ρήξης με τα

ρεφορμιστικά, «σοσιαλπατριωτικά»

κόμματα, ήταν οι θέσεις που διαχώριζαν

τον Λένιν και τους συντρόφους του από

όλους τους υπόλοιπους επαναστάτες

που ήταν αντίθετοι στον πόλεμο. Επιφα-

νειακά, ήταν θέσεις «εξτρεμιστικές»,

που έμοιαζε να οδηγούν σε απομόνωση.

Όμως, όπως επισημαίνει ο Τ. Κλιφ:«Το πλεονέκτημα της θέσης του Λένιν

ήταν ακριβώς ο ‘εξτρεμισμός’ που τουκαταλόγιζαν, η χαρακτηριστική του ικα-νότητα να ‘λυγίζει το ραβδί’ απ’ τηνπλευρά που χρειαζόταν κάθε φορά. Στησυγκεκριμένη περίπτωση, αναπτύσσο-ντας τη θέση ότι για κάθε σοσιαλιστή ηήττα της χώρας ‘του’ είναι το μικρότεροκακό, κατά κύριο λόγο στόχευε στη δη-μιουργία μιας καθαρής διάκρισης τωνεπαναστατών από τους σοσιαλπατριώ-τες. Η τοποθέτησή του ήταν ξεκάθαρη,η γλώσσα του απλή. Δεν άφηνε καμιάδυνατότητα για παρερμηνείες και αμφι-βολίες».8

Το μπολσεβίκικο κόμμαΜέχρι το ξέσπασμα του πολέμου το

1914 ο Λένιν είχε ως πρότυπο μαρξιστι-

κής συνέπειας τον Καρλ Κάουτσκι. Το

SPD εξακολουθούσε να είναι το «μοντέ-

λο» πετυχημένου μαρξιστικού κόμμα-

τος, παρά τις κριτικές που μπορεί να

έκανε, για παράδειγμα στις ηγεσίες των

σοσιαλδημοκρατικών συνδικάτων. Άλ-

λοι επαναστάτες είχαν διαπιστώσει πο-

λύ νωρίτερα τον ρεφορμιστικό εκφυλι-

σμό του γερμανικού κόμματος. Η Ρόζα

Λούξεμπουργκ είχε κάνει αυτές τις δια-

πιστώσεις από το 1906 στο βιβλίο της


ΤΑ ΚΑΤΩ

Ρόζα Λούξεμπουργκ


για τη Μαζική Απεργία και είχε συ-

γκρουστεί από το 1910 με τον Κάουτσκι

για μια σειρά ζητήματα.9 Σε όλες αυτές

τις κόντρες ο Λένιν είχε πάρει το μέρος

του Κάουτσκι.

Αυτό που έδωσε στον Λένιν τη δυνα-

τότητα να χαράξει την πιο ξεκάθαρη

και συνεπή διεθνιστική γραμμή και να

την κάνει πράξη, δηλαδή την οργανωτι-

κή ρήξη και διαχωρισμό από το ρεφορ-

μισμό, ήταν η εμπειρία μιας δεκαετίας

χτισίματος ενός επαναστατικού κόμμα-

τος στην Ρωσία. Αυτή η προσπάθεια πέ-

ρασε πολλές στροφές. Με το ξέσπασμα

του πολέμου η καταστολή κατέστρεψε

τα οργανωτικά δίκτυα των μπολσεβίκων

και πισωγύρισε το κίνημα που είχε αρ-

χίσει να ανεβαίνει. Όμως, την στιγμή

που κατέρρεε η Διεθνής και οι επανα-

στάτες σε όλη την Ευρώπη έπρεπε να

ξεκινήσουν σχεδόν από την αρχή, ο Λέ-

νιν ήταν ο μόνος που μπορούσε να ανα-

φερθεί σε ένα κόμμα με εμπειρία ανε-

ξάρτητης παρέμβασης στους αγώνες.

Λίγες μέρες μετά το ξέσπασμα του

πολέμου ο Λένιν έγραφε ότι οι σοσιαλ-

δημοκρατικές ηγεσίες: «κηρύσσουν τοναστικό σοβινισμό με τον μανδύα του πα-τριωτισμού και της υπεράσπισης της πα-τρίδας, αγνοώντας ή απορρίπτοντας τηθεμελιώδη αλήθεια του σοσιαλισμού,που από καιρό έχει διακηρύξει το Κομ-μουνιστικό Μανιφέστο, ότι οι εργάτεςδεν έχουνε πατρίδα».10 Όταν έγραφε

αυτές τις γραμμές βρισκόταν στην Βέρ-

νη της Ελβετίας, προς το παρόν πλήρως

αποκομμένος από την Ρωσία. Όμως, χι-

λιάδες εργάτες είχαν μπολιαστεί με τις

επαναστατικές ιδέες, με το πνεύμα του

ασυμβίβαστου διεθνισμού.

Αυτό ήταν το κλειδί για να ξεπερα-

στούν οι ταλαντεύσεις στην ηγεσία του

κόμματος στο εσωτερικό της Ρωσίας

απέναντι στη γραμμή του «επαναστατι-

κού ντεφαιτισμού». Άλλωστε ούτε στο

εσωτερικό ούτε στο εξωτερικό οι μπολ-

σεβίκοι ζούσαν σε μια αεροστεγή γυάλα

απρόσβλητοι από τις πιέσεις που κομ-

μάτιαζαν τη Διεθνή. Όμως, ήταν οι κα-

λύτεροι προετοιμασμένοι να τις αντιμε-

τωπίσουν. Από τις αρχές του 1915 η

Επιτροπή Πετρούπολης αναδιοργανώ-

θηκε και παρά τις αλλεπάλληλες εξαρ-

θρώσεις συνέχισε να είναι το κέντρο της

κομματικής δουλειάς, παρά τη τραγική

έλλειψη οικονομικών πόρων και «διανο-

ούμενων» – ακόμα και το γράψιμο μιας

προκήρυξης ήταν Γολγοθάς. Κι όμως:

«Μεταξύ του τέλους του 1914 και τηςεπανάστασης του Φλεβάρη 1917, κυκλο-φόρησαν πάνω από 160 προκηρύξειςσυνολικού τιράζ περίπου 500 χιλιάδωναντιτύπων. Αυτό σημαίνει ότι κατά μέσο

όρο έβγαζαν πέντε προκηρύξεις το μή-να, σε ποσότητα πάνω από 16 χιλιάδεςαντίτυπα τη φορά. Αυτό ήταν πραγματι-κό επίτευγμα».11

Κλειδί στην αναζωογόνηση του μπολ-

σεβίκικου κόμματος ήταν η αναζωογό-

νηση του κινήματος στα εργοστάσια. Οι

μπολσεβίκοι επηρεάζονταν από αυτό

και το επηρέαζαν με την σειρά τους. Το

1916 ήταν η χρονιά που το εργατικό κί-

νημα πήρε φόρα και άρχισε να επηρεά-

ζει τους φαντάρους που είχαν σιχαθεί

τον πόλεμο. Εκείνη τη χρονιά απέργη-

σαν συνολικά 280.943 εργάτες για πολι-

τικά αιτήματα και 221.136 για οικονομι-

κά.12 Όσο ισχυρότερη παρουσία είχαν

οι μπολσεβίκοι σε ένα εργοστάσιο, τόσο

μεγαλύτερη ήταν η πιθανότητα οι εργά-

τες/τριες του να κατέβουν σε απεργίες

συμπαράστασης ή/και με πολιτικά αιτή-

ματα.

Αριστερή στροφήΤον Απρίλη του 1916 πραγματοποιή-

θηκε μια δεύτερη συνδιάσκεψη των

αντιπολεμικών σοσιαλιστών, αυτή τη

φορά στη κωμόπολη Κίενταλ, πάλι στην

Ελβετία. Ήταν μεγαλύτερη από την

προηγούμενη στο Τσίμερβαλντ. Εκπρο-

σωπούνταν πάνω-κάτω οι ίδιες ομάδες

και κόμματα, και διαμορφώθηκαν τα

ίδια ρεύματα. Αυτή τη φορά, όμως, το

ρεύμα γύρω από τον Λένιν ήταν μεγα-

λύτερο κι η τελική απόφαση της Συνδιά-

σκεψης βρισκόταν πολύ κοντύτερα στις

απόψεις της «Αριστεράς του Τσίμερ-

βαλντ».

Το υπόβαθρο αυτής της μετατόπισης


Ο Λένιν και ο Τρότσκι στην Κόκκινη Πλατεία.

Ο Λένιν ήταν ο μόνοςπου μπορούσε να αναφερθεί σε ένακόμμα με εμπειρίαανεξάρτητης παρέμβασης στους αγώνες


ήταν η εμφάνιση του αντιπολεμικού κι-νήματος στην εργατική τάξη. Την Πρω-τομαγιά του 1916 έγιναν διαδηλώσεις σεπολλές πόλεις της Ευρώπης ενάντια στιςαυξανόμενες στερήσεις και βάσανα πουφόρτωνε η «εθνική πολεμική προσπά-θεια» στις πλάτες των εργατών και τωνεργατριών. Δέκα χιλιάδες συμμετείχανστο Βερολίνο. Ο επιστρατευμένος Λή-μπνεχκτ με τη στολή του φαντάρου μίλη-σε στην συγκέντρωση προβάλλοντας τοσύνθημα «Κάτω ο Πόλεμος! Κάτω η Κυ-βέρνηση!». Διαδηλώσεις και μικρέςαπεργίες έγιναν σε πολλές πόλεις τηςΓερμανίας εκείνο το καλοκαίρι.

Η πίεση από τα κάτω έκανε πιο τολ-μηρό το «κέντρο» της γερμανικής σο-σιαλδημοκρατίας με θεωρητικό εκπρό-σωπο τον Κάουτσκι. Τον Δεκέμβρη του1914 μόνο ο Λήμπνεχκτ είχε τολμήσεινα καταψηφίσει τις πολεμικές δαπάνεςστη βουλή. Ένα χρόνο μετά, 22 βουλευ-τές του SPD τις καταψήφισαν (και άλλοιτόσοι απείχαν). Τον Απρίλη του 1916σχημάτισαν τη δικιά τους κοινοβουλευ-τική ομάδα και λίγους μήνες μετά τοΑνεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμ-μα.

Στην συγκρότηση του νέου κόμματοςσυμμετείχε κι η Ενωση του Σπάρτακου,με ηγέτες την Ρ. Λούξεμπουργκ και τονΚ. Λήμπνεχκτ, που είχε παίξει σημαντι-κό ρόλο στην οργάνωση των αντιπολεμι-κών διαδηλώσεων. Η οργάνωση είχεσυγκροτηθεί το 1915. Το Μάη εκείνηςτης χρονιάς ο Κ. Λήμπνεχκτ είχε γράψειτην προκήρυξη που πρόβαλε το σύνθη-μα «Ο κύριος εχθρός είναι στη δική μαςχώρα» – το σύνθημα που επαινούσε ο

Λένιν στην μπροσούρα «Σοσιαλισμός

και Πόλεμος».

Η πρώτη διάσπαση της προπολεμικής

σοσιαλδημοκρατίας προς τα αριστερά

σε μαζική κλίμακα ήταν πλέον γεγονός.

Θα ακολουθούσαν και άλλες τέτοιες

διασπάσεις: στη Σουηδία σχηματίστηκε

ένα «αριστερό σοσιαλιστικό κόμμα» με

κέντρο τις οργανώσεις της νεολαίας που

αντιπολιτεύονταν την ηγεσία. Στην Ολ-

λανδία σχηματίστηκε ένα κόμμα από

την συνένωση της διεθνιστικής αντιπολί-

τευσης του «επίσημου» SDAP και της

πλειοψηφίας των «Τριμπουνιστών»,

μιας επαναστατικής οργάνωσης που εί-

χε συγκροτηθεί σε κόμμα ήδη από το

1910.

Στη Γαλλία η επαναστατική αντιπολί-

τευση συνένωνε τα καλύτερα στοιχεία

του σοσιαλιστικού κόμματος και των

«αναρχοσυνδικαλιστών» της CGT, ενώ

η επίσημη αντιπολίτευση γύρω από τον

Λονγκέ (οι απόψεις της ήταν κοντά σε

αυτές των Γερμανών του USPD) ήταν

στο κατώφλι να πάρει την πλειοψηφία.

Στην Ιταλία το PSI ήταν επίσημα με την

«γραμμή του Τσίμερβαλντ» – και εκείνο

το διάστημα η «αδιάλλακτη αριστερή

φράξια» γύρω από τον Αμαντέο Μπορ-

ντίγκα δυνάμωνε σε όλα τις οργανώσεις

του κόμματος.

Οι επαναστάτεςΗ Αριστερά του Τσίμερβαλντ είχε δυ-

ναμώσει κι αυτή στο διάστημα που με-

σολάβησε ανάμεσα στις δυο συνδιασκέ-

ψεις. Ήταν μια διαδικασία με πολιτικά,

θεωρητικά και οργανωτικά αποκρυ-

σταλλώματα αλλά και αντιπαραθέσεις. «Το κάλεσμα του Λένιν για την ‘μετα-

τροπή του ιμπεριαλιστικού πολέμου σεεμφύλιο πόλεμο για τον σοσιαλισμό’ δενέμεινε φωνή βοώντος εν τη ερήμω. Βρή-κε ανταπόκριση σε επαναστάτες μαρξι-στές σε όλη την Ευρώπη, εκφράστηκεσε διάφορα φόρουμ, με διαφορετικέςεμφάσεις αλλά δείχνοντας προς την ίδιακατεύθυνση. Η αριστερή αντιπολίτευσηήταν μικρή αλλά πολύ ζωντανή, με ευ-ρεία διεθνή εκπροσώπηση και τα βασι-κά μια συγκροτημένης πολιτικής ανάλυ-σης. Οι μικροσκοπικές αριστερές ομά-δες που γεννήθηκαν ανεξάρτητα η μιααπό την άλλη κατά την περίοδο της σύγ-χυσης, τελικά θα γίνονταν τα δομικάστοιχεία μιας σημαντικής διεθνιστικήςεναλλακτικής».13

Οι θεωρητικές κατακτήσεις αυτής τηςδιαδικασίας ήταν καθοριστικές για τηδιαμόρφωση της επαναστατικής αριστε-ράς. Τα βιβλία του Μπουχάριν Ιμπερια-λισμός και Παγκόσμια Οικονομία(1915) και του Λένιν Ιμπεριαλισμός, Τοανώτερο Στάδιο του Καπιταλισμού(1916) ήταν συνεισφορές σε αυτό τοδιάλογο και στον εξοπλισμό των αγωνι-στών που επιχειρηματολογούσαν ότι οιμπεριαλισμός και ο πόλεμος είναι δημι-ουργήματα του καπιταλισμού.

Τέτοια θεωρητικά ξεκαθαρίσματα εί-χαν άμεση και κρίσιμη πολιτική σημα-σία: στα τέλη του 1916 ο πρόεδρος Ου-ίλσον των ΗΠΑ είχε προσφερθεί να με-σολαβήσει ανάμεσα στους αντιμαχόμε-νους της Ευρώπης με βάση ένα «πρό-γραμμα ειρήνης» γεμάτο με ωραία λό-για για τη δημοκρατία και τα δικαιώμα-


ΤΑ ΚΑΤΩ

Ο Λίμπκνεχτ μιλάει σε συγκέντρωση έξω από τη γερμανική Βουλή μετά την πτώση του Κάιζερ.


τα των εθνών. Λίγους μήνες μετά οιΗΠΑ μπήκαν στον πόλεμο στο πλευρότης Αντάντ. Όσοι από το αντιπολεμικόστρατόπεδο φλέρταραν με την «ρεαλι-στική» προοπτική μιας ειρήνης που θαερχόταν από τα πάνω, βρέθηκαν να εί-ναι έμμεση προέκταση του ενός ιμπε-ριαλιστικού στρατοπέδου.

Η συζήτηση για τον ιμπεριαλισμόοδηγούσε αναπόφευκτα στη συζήτησηγια το κράτος. Το καλοκαίρι του 1916 οΛένιν απέρριπτε τις απόψεις του Μπου-χάριν για το σύγχρονο ιμπεριαλιστικόκράτος και την ανάγκη τσακίσματός του– όχι απλής κατάληψής του όπως έλεγεη προπολεμική σοσιαλδημοκρατία τουΚάουτσκι. Μέχρι τις αρχές του 1917 εί-χε αλλάξει άποψη και είχε καταλήξειστα συμπεράσματα που θα έπαιρνανμορφή στο Κράτος και Επανάσταση πουγράφτηκε τον Αύγουστο-Σεπτέμβρη του1917.14

Το διεθνιστικό, επαναστατικό ρεύμαδεν ήταν «μονολιθικό» (όπως άλλωστεδεν ήταν το κόμμα των μπολσεβίκων).Το διέτρεχαν αντιπαραθέσεις, όπως πχγια το εθνικό ζήτημα ή για το αίτηματου «αφοπλισμού», που διεξάγονταν σεπεριοδικά όπως το Vorbote (Προάγγε-λος) – το θεωρητικό περιοδικό της Αρι-στεράς του Τσίμερβαλντ που κατάφερενα κυκλοφορήσει μόνο δυο τεύχη.

Ο Λένιν μπορεί να μην είχε ανακηρυ-χτεί «Πάπας του μαρξισμού» αλλά ταπολεμικά του κείμενα μεταφραζόταν,αντιγράφονταν και κυκλοφορούσαν –πολλές φορές με τεράστιους κόπους καικινδύνους – από την Γαλλία μέχρι τηΡωσία. Το ίδιο ίσχυε για τις εφημερίδες,τα έντυπα και τα προγραμματικά κείμε-να των Γερμανών επαναστατών – το1916 το κείμενο της ομάδας του Σπάρ-τακου που έμεινε γνωστό σαν η «μπρο-σούρα του Γιούνιους» (συγγραφέαςήταν η Ρ. Λούξεμπουργκ) κυκλοφόρησεευρέως και προκάλεσε μια έντονη συζή-τηση και την αιχμηρή αλλά συντροφικήκριτική του Λένιν.

Οι ιδέες δεν υπάρχουν ξέχωρα απότους ανθρώπους που τις εκφράζουν καιπαλεύουν γι’ αυτές. Η Αλεξάνδρα Κολ-λοντάι είναι περισσότερο γνωστή σήμε-ρα για τις πρωτοποριακές αναλύσεις τηςγια την γυναικεία απελευθέρωση. Ότανξεκίνησε ο πόλεμος, ανήκε ακόμα στοχώρο των μενσεβίκων, αλλά σύντομαπέρασε στη τροχιά των μπολσεβίκωνκαι του Λένιν. Στα ημερολόγιά της έχεικαταγράψει πόσο δύσκολο ήταν για τηνίδια και πολλούς συντρόφους να αποδε-χτούν τη θέση του Λένιν για την ανάγκη«μετατροπής του ιμπεριαλιστικού πολέ-

μου σε εμφύλιο». Όμως, ήταν η Κολλο-ντάι που μετέφρασε τις «Θέσεις» πουέγραψε ο Λένιν για τα «καθήκοντα τηςεπαναστατικής σοσιαλδημοκρατίαςστον ευρωπαϊκό πόλεμο» (Αύγουστος1914) και που οργάνωσε, μαζί με τον Α.Σλιάπνικοφ, τα δίκτυα που μετέφεραντις μπολσεβίκικες προκηρύξεις και εφη-μερίδες στη Ρωσία, μέσω των ουδέτε-ρων σκανδιναβικών χωρών. Οι «ταχυ-δρόμοι» ήταν μέλη της αριστεράς τωνσοσιαλιστικών κομμάτων της Σουηδίαςκαι της Νορβηγίας – «ανώνυμοι» νεο-λαίοι, ψαράδες, εργάτες.15

Η Κολλοντάι είχε παίξει προπολεμι-κά σημαντικό ρόλο στο ρώσικο και διε-θνές γυναικείο σοσιαλιστικό κίνημα.Από αυτή τη μεριά ήρθε η πρώτη διε-θνής αντιπολεμική πρωτοβουλία, τονΜάρτη του 1915 – η 3η διεθνής συνάντη-ση των σοσιαλιστριών. Την πρωτοβου-λία την είχαν πάρει οι συντρόφισσες τηςμπολσεβίκικης γυναικείας εφημερίδαςRabotnitsa (Εργάτρια). Από την Γερμα-νία συμμετείχε μια αντιπροσωπεία μεεπικεφαλής την Κλάρα Τσέτκιν, τη στε-νή φίλη και συνεργάτιδα της Ρόζας. Ηεφημερίδα που διεύθυνε ακόμα, η Gle-ichheit (Ισότητα) ήταν μέχρι το τέλοςτου 1915 η πιο γνωστή νόμιμη φωνή τηςαντιπολεμικής αριστεράς στη Γερμανία.Όπως θα γινόταν αργότερα στο Τσίμερ-βαλντ, οι μπολσεβίκες παρόλο που έπαι-ξαν ρόλο στην υλοποίηση της ιδέας,κράτησαν μια «εξτρεμιστική» στάσηεπιμένοντας να μπει σε ψηφοφορία τοσχέδιο απόφασης που πρότειναν για«μετατροπή του πολέμου σε εμφύλιο».

Ο Καρλ Ράντεκ ανήκε στο πολωνικόκόμμα και μετά στην αριστερά της γερ-μανικής σοσιαλδημοκρατίας πριν τονπόλεμο. Η διαγραφή του το 1912 είχεπροκαλέσει ένα διεθνές σκάνδαλο – οΚ. Λήμπνεχκτ τον είχε υπερασπιστείγιατί καταλάβαινε ότι η ηγεσία χτυπού-σε τον Ράντεκ για να «βάλει στη θέσητους» τα αριστερά ρεύματα.

Παρόλο που θα ερχόταν συχνά σε σύ-γκρουση με τον Λένιν, ο Ράντεκ ήταν οδίαυλος επικοινωνίας του με την γερμα-νική επαναστατική αριστερά στη διάρ-κεια του πολέμου και ένας από τους πιογνωστούς και ικανούς εκπροσώπους της«Αριστεράς του Τσίμερβαλντ». Το 1915,λίγο μετά την Συνδιάσκεψη του Τσίμερ-βαλντ ο Ράντεκ έγραφε εκ μέρους τηςαριστεράς: «Είμαστε οι εκπρόσωποι τουτμήματος του διεθνούς προλεταριάτουπου αρχίζει να αφυπνίζεται… κάθε μέ-ρα που περνάει ο κύκλος μας θα μεγα-λώνει, μέχρι που θα γίνει ένα μεγάλος,μάχιμος στρατός».16

Τον Μάη του 1919 ιδρύθηκε η Κομ-μουνιστική Διεθνής. Το ξεκίνημά τηςδεν ήταν εντυπωσιακό, αλλά μέσα σεένα χρόνο εκατοντάδες χιλιάδες εργά-τριες και εργάτες σε όλον τον κόσμο θασυνέρρεαν κάτω από τα λάβαρά της,στα νέα επαναστατικά κόμματα που ορ-γανώνονταν. Η ακτινοβολία της Οκτω-βριανής Επανάστασης έπαιξε τεράστιορόλο σε αυτό. Χωρίς τους μπολσεβίκουςτου Λένιν (και του Τρότσκι πλέον) δενθα υπήρχε ο νικηφόρος Οκτώβρης.Όμως, η Τρίτη Διεθνής δεν χρωστούσετις επιτυχίες της απλά στη διάθεση «νατο κάνουμε όπως οι Ρώσοι» που είχεαπλωθεί σε όλη τη αιματοβαμμένη καιεξαντλημένη Ευρώπη. Τα θεμέλιά τηςμπήκαν στις πολιτικές και θεωρητικέςαντιπαραθέσεις και συζητήσεις του1914-1916 και τα οργανωτικά αποκρυ-

σταλλώματά τους. n

Σημειώσεις 1. Το κείμενο της απόφασης στ’ αγγλικά:

https://www.marxists.org/history/international/social-democracy/1907/militarism.htm

2. Pierre Broué, The German Revolution 1917-1923,Haymarket Books 2006, σελ. 48.

3. Αντιρρήσεις εκφράσανε συνολικά 14 από τους 110βουλευτές της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας.

4. Nation, R. Craig (1989-10-12), War on War: Lenin, theZimmerwald Left, and the Origins of CommunistInternationalism, (Kindle Locations 626-627), DukeUniversity Press, Kindle Edition.

5. Karl Kautsky, Imperialism and the War (September1914):https://www.marxists.org/archive/kautsky/1914/09/war.htm

6. Τόνι Κλιφ, Λένιν, Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ 1914-1917,Τόμος Δεύτερος, Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, σελ. 32.

7. Τα αποσπάσματα από τη μπροσούρα προέρχονταιαπό το αγγλικό κείμενο:http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1915/s+w/index.htm#ch01

8. Τ.Κλιφ, σελ.41-42.

9. Εκτός από την Ρ. Λούξεμπουργκ, τέτοιες μάχες είχανδώσει κι άλλοι επαναστάτες, όπως ο Α. Πάνεκουκ, οπρώτος που συγκρούστηκε με τον Κάουτσκι πάνω στοζήτημα του κράτους και του κοινοβουλευτισμού. ΟΤρότσκι, με ενεργό δράση στο αυστριακό κόμμα είχεδιατυπώσει ήδη από το 1906 την προφητική πρόβλεψηότι η σοσιαλδημοκρατία μπορεί να μετατραπεί σε τροχοπέδη του εργατικού κινήματος.

10.The Tasks of Revolutionary Social-Democracy in theEuropean War,http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1914/aug/x01.htm

11.Τ. Κλιφ, σελ. 57.

12.Τ. Κλιφ, σελ. 49.

13.Nation, R. Craig (Kindle Locations 1157-1162).

14.Για την πορεία που οδήγησε στο Κράτος καιΕπανάσταση βλέπε: Marian Sawer, “The Genesis ofState and Revolution”, Socialist Register, 1977,http://socialistregister.com/index.php/srv/article/view/5415/2314#.U5DWmHL1xe8

15.Μια εικόνα γι’ αυτή τη δράση της Κολλοντάι στοβιβλίο: Cathy Porter, Alexandra Kollontai - A Biography,Merlin 2013, από το έβδομο μέχρι και το δέκατο κεφά-λαιο.

16.Nation, R. Craig (Kindle Location 1845).




ΤΑ ΚΑΤΩ

Η συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο

14 Ιούλη 1919, ο ελληνικός στρατός στο Παρίσι.

Ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησεαπό τα Βαλκάνια: η αφορμή του ήταν ηδολοφονία του αυστριακού αρχιδούκαΦραγκίσκου-Φερδινάνδου από έξι Σερ-βο-Βόσνιους τον Ιούνιο του 1914 στοΣεράγεβο. Το ότι η ανάφλεξη ξεκίνησεαπό τα Βαλκάνια δεν ήταν καθόλου τυ-χαίο: η σύρραξη που ξεκίνησε το 1914στην υπόλοιπη Ευρώπη, εδώ ήταν μέροςμιας ολόκληρης δεκαετίας πολέμων καισυγκρούσεων που ξεκίνησε το 1912 μετους Βαλκανικούς Πολέμους και ολο-κληρώθηκε μόλις το 1922 με τη Μικρα-σιατική Καταστροφή.

Στις αρχές του 20ού αιώνα το μεγαλύ-τερο μέρος των Βαλκανίων ανήκε στηνΟθωμανική αυτοκρατορία, που είχεμπει σε μια βαθειά κρίση, καθώς ήτανανίκανη πια οικονομικά και στρατιωτι-κά να αντιμετώπισει στα ίσα τις δυτικέςΜεγάλες Δυνάμεις, που εποφθαλμιού-σαν τα εδάφη, τους πόρους και τη γεω-στρατηγική της θέση. Για το μεγαλύτερομέρος του 19ου αιώνα επιβίωνε σχετικάανέπαφη, επειδή η διατήρηση της συ-ντηρούσε τις ισορροπίες μεταξύ των

Μεγάλων Δυνάμεων. Η όξυνση των

ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών στις αρ-

χές του 20ού αιώνα απειλούσε να τινά-

ξει στον αέρα αυτές τις εύθραυστες

ισορροπίες.

Μια δεύτερη πηγή αστάθειας αποτε-

λούσε το πολυεθνικό μωσαϊκό της αυτο-

κρατορίας. Στη διάρκεια του 19ου αιώ-

να, μέσα από επαναστάσεις και ιμπε-

ριαλιστικές επεμβάσεις, μια σειρά από

έθνη-κράτη είχαν αναδυθεί από τα Βαλ-

κανικά εδάφη της Οθωμανικής αυτο-

κρατορίας: η Ελλάδα ήταν ανεξάρτητη

από το 1830, ενώ σαν αποτέλεσμα του

ρωσο-τουρκικού πολέμου του 1877-8 εί-

χαν αποκτήσει την ανεξαρτησία τους η

Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Σερβία και το

Μαυροβούνιο. Το μεγαλύτερο μέρος

των Βαλκανίων ήταν ένα πολυσύνθετο

μωσαϊκό γλωσσών, θρησκειών και εθνο-

τήτων. Το 1912 στην ευρύτερη περιοχή

της Μακεδονίας κατοικούσαν 2.500.000

άνθρωποι: 900.000 μουσουλμάνοι,

900.000 σλαβόφωνοι χριστιανοί, 360.000

ελληνόφωνοι χριστιανοί, 100.000 Βλά-

χοι και 70-90.000 Εβραίοι. Στην ανατο-

λική και δυτική Θράκη οι μουσουλμάνοι

έφταναν το 50%, οι ελληνόφωνοι χρι-

στιανοί πλησίαζαν το 40%, ενώ οι Βούλ-

γαροι πλησίαζαν το 10%· στην Ήπειρο

και την Αλβανία συνυπήρχαν ελληνό-

φωνοι και αλβανόφωνοι χριστιανοί, αλ-

βανόφωνοι και ελληνόφωνοι μουσουλ-

μάνοι, καθολικοί αλλά και Εβραίοι.1

Από το 1912 μέχρι το 1922 η ελληνική άρχουσα

τάξη συμμετείχε σε όλες τις ιμπεριαλιστικές

επεμβάσεις στα Βαλκάνια όπως εξηγεί

ο Κώστας Βλασόπουλος.


Αυτοί οι πληθυσμοί ζούσαν ανάμει-

κτοι για αιώνες, και προσδιορίζονταν

κυρίως με βάση τη θρησκευτική ομάδα

στην οποία ανήκαν. Από τα τέλη του

19ου αιώνα τα βαλκανικά κράτη συνα-

γωνίζονταν για να προσεταιριστούν αυ-

τούς τους πληθυσμούς: η Ελλάδα διεκδι-

κούσε όσους ανήκαν στο Πατριαρχείο,

είτε ήταν ελληνόφωνοι είτε σλαβόφω-

νοι, ενώ η Βουλγαρία διεκδικούσε

όλους όσους ανήκαν στην Εξαρχία, είτε

αυτοπροσδιορίζονταν ως Βούλγαροι εί-

τε ως Μακεδόνες. Αυτοί οι ανταγωνι-

σμοί δημιουργούσαν συγκρούσεις για

τον προσεταιρισμό των πληθυσμών και

την τρομοκράτηση ή και εκδίωξη των

εθνικών αντιπάλων στις οθωμανικές

επαρχίες· ταυτόχρονα, άνοιγαν την πόρ-

τα στις πολεμικές συγκρούσεις με την

Οθωμανική αυτοκρατορία για την κατά-

κτηση εδαφών.

Τράπεζες και εφοπλιστικό κεφάλαιο

Τέλος, η καπιταλιστική ανάπτυξη στα

Βαλκάνια προκαλούσε μια τρίτη πηγή

αστάθειας. Παρά τους μύθους περί Ψω-

ροκώσταινας, η Ελλάδα του 1910 διέφε-

ρε ριζικά από την Ελλάδα του 1830. Δεν

ήταν μόνο η ανάπτυξη της βιομηχανίας,

που σημαδοτούσε η ίδρυση του Συνδέ-

σμου Ελλήνων Βιομηχάνων το 1907· χέ-

ρι-χέρι πήγαινε η επέκταση του εμπορι-

κού κεφαλαίου, η μεγάλη αύξηση της

εμπορικής ναυτιλίας, και η δημιουργία

ισχυρών τραπεζικών ομίλων. Ταυτόχρο-

νες εξελίξεις συνέβαιναν και μέσα στην

τεράστια Οθωμανική αυτοκρατορία,

όπου οι έμποροι, τραπεζίτες και εφοπλι-

στές των Ελληνικών παροικιών αποκό-

μιζαν τεράστια κέρδη σε συνεργασία με

κεφάλαια από την Ελλάδα και τη Δύση.

Το 1904 η γαλλική BUP ανέθετε στην

Τράπεζα Αθηνών την αντιπροσώπευσή

της σε όλη την Οθωμανική αυτοκρατο-

ρία, ενώ ταυτόχρονα η Εθνική ίδρυε την

Τράπεζα της Ανατολής σε συνεργασία

με γαλλικά κεφάλαια. Για τους καπιτα-

λιστές της Ελλάδας, και τους Έλληνες

καπιταλιστές της Οθωμανικής αυτοκρα-

τορίας, όπως ο Ζάππας, ο Μπενάκης

και ο Αβέρωφ, το ελληνικό κράτος, αλ-

λά και η συμμαχία με διάφορες ιμπερια-

λιστικές δυνάμεις, ήταν απαραίτητα για

να υπερασπίσουν τα συμφέροντα τους

απέναντι στους ανταγωνιστές τους: το

θωρηκτό Αβέρωφ, που επέτρεψε στην

Ελλάδα να κερδίσει τους Βαλκανικούς

πολέμους, ήταν έμπρακτη απόδειξη.2

Η επανάσταση των Νεότουρκων το

1908, που ανέτρεψε το απολυταρχικό

σουλτανικό καθεστώς και προσπάθησενα προχωρήσει σε μια σειρά μεταρρυθ-μίσεων, αποτέλεσε τη θρυαλλίδα για ναξεσπάσουν όλες αυτές οι συγκρούσεις.Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις βρήκαν τηναφορμή για να αρχίσουν να αποσπούνεδάφη από την Οθωμανική αυτοκρατο-ρία. Ήδη το 1908 η Αυστρουγγαρίαπροσάρτησε τη Βοσνία, ενώ ο ιταλο-τουρκικός πόλεμος του 1911-2 οδήγησεστην προσάρτηση της Λιβύης. Αυτόέδωσε το έναυσμα στα Βαλκανικά κρά-τη να συμμαχήσουν μεταξύ τους και νακηρύξουν τον Οκτώβριο του 1912 τονπόλεμο στην Οθωμανική αυτοκρατορία.Ο Α’Βαλκανικός πόλεμος έληξε τονΜάιο του 1913 με ολοκληρωτική ήττατων Οθωμανών, που έχαναν το σύνολοτων Βαλκανικών επαρχιών, εκτός απόένα μικρό μέρος της ανατολικής Θρά-κης. Η επιτυχία οδηγούσε αναπόφευκταστη σύγκρουση μεταξύ των βαλκανικώνκρατών για τη μοιρασιά της πίτας: τονΙούνιο του 1913 ξέσπαγε ο Β’Βαλκανι-κός πόλεμος ανάμεσα στη συμμαχία Ελ-λάδας και Σερβίας αφενός και στηΒουλγαρία αφετέρου, στην οποία επί-σης επιτέθηκαν Ρουμανία και Τουρκία.Το αποτέλεσμα ήταν μια βαριά ήττα τηςΒουλγαρίας.

Η επίσημη ιστορία μας παρουσιάζειτους Βαλκανικούς πολέμους ως μια έν-δοξη σελίδα εθνικής απελευθέρωσης· ηπραγματικότητα ήταν ένα λουτρό αίμα-τος, εθνικών εκκαθαρίσεων και κυνικώνπαζαριών. Οι απώλειες στα πεδία τωνμαχών ήταν μεγάλες: η τριήμερη μάχητου Κιλκίς μεταξύ Ελλάδας και Βουλγα-ρίας άφησε 15.000 νεκρούς και τραυμα-τίες, σχεδόν το 15% των δυνάμεων τωνδύο πλευρών. Όταν οι στρατοί έμπαι-ναν στα κατεκτημένα εδάφη, το κάψιμοχωριών, οι βιασμοί και οι εκτέλεσειςήταν καθημερινές πρακτικές, είτε ωςαντίποινα, είτε για να εκκαθαριστεί μιαπεριοχή από μια ανεπιθύμητη εθνότητα.Γράφει ένας Έλληνας πεζικάριος μετάτην κατάληψη μιας κωμόπολης στην Κο-ρυτσά: «Σήμερον αντελήφθην όλη τηναγριότηταν του πολέμου. Χανούμισσεςκαι παιδιά έκλαιγαν. Κάτοικοι ετυφεκί-ζοντο σαν τρυγόνια. Τα σπίτια απ’άκρον εις άκρον εκαίγοντο. Φρίκη!».3 Η«εθνική απελευθέρωση» δεν ήταν τίπο-τα άλλο από κυνικά παζάρια στις πλά-τες εκατομμυρίων ανθρώπων: ενδεικτι-κή είναι η αποδοχή από τη μεριά τουΒενιζέλου της πρότασης της Αντάντ ναπαραχωρήσει στη Βουλγαρία την Καβά-λα και τη δυτική Θράκη με αντάλλαγμαεδαφικές παραχωρήσεις σε βάρος τηςΤουρκίας στη Μικρασία.4 Οι ιμπεριαλι-

στές μοιράζανε εδάφη σαν καραμέλες

για να κερδίσουν συμμάχους· για τους

έλληνες καπιταλιστές, η απόκτηση της

πλούσιας Σμύρνης ήταν κομβική, και η

«προαιώνια ελληνικότητα της Μακεδο-

νίας» πήγαινε περίπατο με ένα καλό

παζάρι.

Η έκρηξη του Α’ Παγκόσμιου πολέ-

μου τον Αύγουστο του 1914 άνοιξε τη

δυνάτοτητα σε νικητές και χαμένους να

ξαναμοιράσουν την πίτα. Εάν σήμερα οι

ανταγωνισμοί ανάμεσα σε ΗΠΑ, ΕΕ

και Ρωσία προκάλεσαν μια ανελέητη

σύγκρουση μεταξύ τμημάτων της άρχου-

σας τάξης στην Ουκρανία με τραγικές

συνέπειες για τον ουκρανικό λαό, το

1914-1917 αποτέλεσε για την Ελλάδα

μια αντίστοιχη περίπτωση, που είναι

γνωστή ως Εθνικός Διχασμός. Η μια

πλευρά της άρχουσας τάξης, που είχε

επικεφαλής τον πρωθυπουργό Ελευθέ-

ριο Βενιζέλο, πίστευε ότι η συμμετοχή

στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ θα

επέτρεπε στην Ελλάδα να διατηρήσει τα

κέρδη των Βαλκανικών και να τα επαυ-

ξήσει. Η άλλη πλευρά, με επικεφαλής το

βασιλιά Κωνσταντίνο, υποστήριζε ότι η

Ελλάδα έπρεπε να παραμείνει ουδέτε-

ρη. Kαι οι δυο πλευρές ήταν αρπακτικές

και πολεμοκάπηλες, αλλά διαφωνούσαν

στη μέθοδο και τους χειρισμούς.

Ο “διχασμός”Η σφοδρότητα της σύγκρουσης μετα-

ξύ βενιζελικών και αντιβενιζελικών

οδήγησε στο κίνημα της Εθνικής Άμυ-

νας στη Θεσσαλονίκη τον Αύγουστο του

1916: για σχεδόν ένα χρόνο μέχρι την

παραίτηση του Κωνσταντίνου τον Ιούνη

του 1917 η χώρα είχε δύο αντίπαλες κυ-

βερνήσεις, με τους αντιβενιζελικούς να

ελέγχουν τη νότια Ελλάδα, και τους βε-

νιζελικούς να ελέγχουν τη βόρεια Ελλά-

δα και τα νησιά. Καμία πλευρά δεν είχε

ενδοιασμούς να χρησιμοποιήσει τα πιο

βάναυσα μέσα. Ο βασιλιάς υποχρέωσε

σε παραίτηση τον εκλεγμένο πρωθυ-

πουργό Βενιζέλο δύο φορές μέσα στο

1915, ενώ το Νοέμβρη του 1916 αντιβε-

νιζελικές παραστρατιωτικές ομάδες ορ-

γάνωσαν ένα λουτρό αίματος εναντίον

των βενιζελικών στην Αθήνα και σε άλ-

λες πόλεις. Αντίστοιχα, οι βενιζελικοί

χρησιμοποίησαν τις γαλλικές ξιφολόγ-

χες για να καταλάβουν την εξουσία στη

Θεσσαλονίκη, και υποστήριξαν το συμ-

μαχικό ναυτικό αποκλεισμό της νότιας

Ελλάδας, που σήμαινε τεράστιες ελλεί-

ψεις τροφίμων και φρικτές κακουχίες

για τον απλό λαό· και φυσικά αντίστοι-

χα πογκρόμ ακολούθησαν την κατάλη-



ψη της εξουσίας από τους βενιζελικούς

τον Ιούνη του 1917.

Το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέ-

μου το 1918 οδήγησε στο διαμελισμό

των ασιατικών επαρχιών της Οθωμανι-

κής αυτοκρατορίας σε μια σειρά από

προτεκτοράτα, που θα εξυπηρετούσαν

τα συμφέροντα των ιμπεριαλιστών και

των συμμάχων τους για πρόσβαση σε

σημαντικούς πόρους και έλεγχο σε εύ-

ρωστες οικονομικές περιοχές και γεω-

πολιτικά ισχυρές θέσεις. Η στρατηγική

του Βενιζέλου ήταν ότι η συμμαχία με

τους αγγλογάλλους ιμπεριαλιστές θα

επέτρεπε στους Έλληνες αστούς να ικα-

νοποιήσουν τα συμφέροντα τους· όπως

παρατήρουσε ο Μεταξάς, «υπό τον μαν-δύα των βυζαντινών ηρώων, κρύπτομενμπράβους της Αγγλίας».5 Στο πλαίσιο

αυτής της συμμαχίας ο Βενιζέλος έστει-

λε το Φλεβάρη του 1919 δυο μεραρχίες

του ελληνικού στρατού στην Ουκρανία

για να συνδράμουν στην ιμπεριαλιστική

επέμβαση ενάντια στη Ρωσική επανά-

σταση.

Μικρασιατική εκστρατείαΤο αντάλλαγμα ήταν η περιοχή της

Σμύρνης στα παράλια της Μικρασίας, η

πιο ανεπτυγμένη οικονομικά περιοχή

της Τουρκίας. Ο ελληνικός στρατός κα-

τέλαβε τη Σμύρνη το Μάιο του 1919 με-

τά από συμμαχική πρόσκληση, ενώ η

συνθήκη των Σεβρών τον Αύγουστο του

1920 προέβλεπε την ενσωμάτωση της

περιοχής στην Ελλάδα μετά από δημο-

ψήφισμα. Σύμφωνα με τα επίσημα ελλη-

νικά στοιχεία, στην περιοχή κατοικού-

σαν 468.909 Έλληνες, 473.984 Τούρκοι,

και 69.204 άτομα άλλων εθνικοτήτων· οι

Έλληνες δηλαδή ήταν μειοψηφία στην

περιοχή, και μόνο η εθνοκάθαρση και η

στρατιωτική κατοχή θα μπορούσαν ναεξασφαλίσουν την ελληνική κυριαρχία.6

Η ιμπεριαλιστική μοιρασιά των Οθωμα-νικών εδαφών και η εισβολή του ελληνι-κού στρατού οδήγησαν στη δημιουργίαενός τουρκικού αντισταστιακού κινήμα-τος υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κε-μάλ. Προκειμένου να αντιμετωπίσει τηντουρκική αντίσταση, ο ελληνικός στρα-τός δεν είχε άλλη επιλογή από την ολοέ-να μεγαλύτερη διείσδυση στα βάθη τηςΜικρασίας.

Το αποτέλεσμα ήταν η συνέχιση ενόςπολέμου χωρίς τελειωμό. Η αδιάκοπηπολεμική επιχείρηση που κρατούσε γιαχρόνια είχε φέρει εδαφικά κέρδη γιατις κυβερνήσεις και οικονομικά κέρδηγια τους αστούς, αλλά μόνο αμέτρητουςνεκρούς και τραυματίες, πείνα και εξα-θλίωση για τις κατώτερες τάξεις. Μετάτη συνθήκη των Σεβρών ο Βενιζέλοςπροκηρύσσει εκλογές, θεωρώντας ότι ηνίκη του είναι σίγουρη. Έχει υπολογί-σει όμως χωρίς τον ξενοδόχο, που είναιη μαζική αντιπολεμική διάθεση του κό-σμου. Η αντιβενιζελική παράταξη προ-σπαθεί να εκμεταλλευτεί αυτή τη διάθε-ση, και κάνει την παύση του πολέμουκεντρικό προεκλογικό της σύνθημα. Τοαποτέλεσμα είναι η συντριπτική ήττατου Βενιζέλου στις εκλογές του 1920. Τομεγαλύτερο κομμάτι του κόσμου είχε πι-στέψει ότι θα μπορούσε να σταματήσειτον πόλεμο ψηφίζοντας τους αντιβενιζε-λικούς: αλλά οι αυταπάτες θα διαψεύ-δονταν τραγικά από την νέα αντιβενιζε-λική κυβέρνηση, που όχι μόνο δεν στα-μάτησε τον πόλεμο, αλλά αποφάσισετην περαιτέρω επέκταση του στα βάθητης Μικρασίας.

Οι εκλογές του 1920 σηματοδοτούσανωστόσο ότι για πρώτη φορά τα αστικάκόμματα βρίσκονταν αντιμέτωπα με μια

οργανωμένη μαζική δύναμη στα αριστε-ρά τους: το Σοσιαλιστικό ΕργατικόΚόμμα Ελλάδας (ΣΕΚΕ) πήρε δεκάδεςχιλιάδες ψήφους και συσπείρωνε στιςτάξεις του τα πιο μαχητικά κομμάτιατου εργατικού και αντιπολεμικού κινή-ματος. Αυτό το κίνημα δεν προέκυψε μεπαρθενογένεση, αλλά είχε τις ρίζες τουστους αγώνες των προηγούμενων χρό-νων. Το εργατικό κίνημα και οι σοσιαλι-στικές ομάδες είχαν κάνει ορμητική εμ-φάνιση στις αρχές του 20ου αιώνα σταΒαλκάνια. Στη Βουλγαρία, τη Σερβίακαι τη Ρουμανία υπήρχαν ήδη πριν τουςΒαλκανικούς πολέμους σοσιαλιστικάκόμματα που ήταν μέλη της ΒΔιεθνούς·στις Βαλκανικές επαρχίες της Οθωμανι-κής αυτοκρατορίας και στην Ελλάδαυπήρχαν σοσιαλιστικές ομάδες που ανέ-πτυσσαν κυρίως τοπική δράση, όπως ηπερίφημη Φεντερασιόν της Θεσσαλονί-κης.7 Η ένταση των ιμπεριαλιστικών συ-γκρούσεων και των εθνικιστικών αντα-γωνισμών έκανε καθαρό στους Βαλκά-νιους σοσιαλιστές την ανάγκη κοινήςδράσης ενάντια στον πόλεμο.

Όλες οι σοσιαλιστικές ομάδες συμ-φωνούσαν ότι η μόνη λύση για να απο-φευχθεί η αιματοχυσία στο πολυεθνικόμωσαϊκό των Βαλκανίων ήταν μια Βαλ-κανική Ομοσπονδία. Το 1910 έγινε στοΒελιγράδι η Α’ Βαλκανική ΣοσιαλιστικήΣυνδιάσκεψη, που τάχθηκε κατά τωνιμπεριαλιστικών επεμβάσεων και κα-λούσε υπέρ του δικαιώματος στην αυτο-διάθεση και υπέρ μιας βαλκανικής ομο-σπονδίας. Αυτό όμως άφηνε ανοικτό τοπως θα μπορούσε να επιτευχθεί αυτός οστόχος και με ποια μέσα. Μπορούσε ναμετατραπεί η πολυεθνική Οθωμανικήαυτοκρατορία σε Βαλκανική Ομοσπον-δία με την οποία θα ενώνονταν τα ήδηυπάρχοντα Βαλκανικά κράτη; Ή έπρε-


ΤΑ ΚΑΤΩ

Πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία στον Έβρο.


πε οι σοσιαλιστές να στηρίξουν τα «δικά

τους» βαλκανικά κράτη, βλέποντας τη

σύγκρουση τους με την Οθωμανική αυ-

τοκρατορία ως εθνικο-απελευθερωτι-

κούς πολέμους; Μπορούσε να δημιουρ-

γηθεί Βαλκανική ομοσπονδία χωρίς σύ-

γκρουση με τις επιμέρους αστικές τά-

ξεις;

Ο Α’Παγκόσμιος Πόλεμος προκάλε-

σε ένα τρομερό χάσμα μέσα στα κόμμα-

τα της Β’Διεθνούς. Από τη μία υπήρχαν

σοσιαλιστές που υποστήριζαν την εθνι-

κή προσπάθεια της δικής τους άρχουσας

τάξης απέναντι στον «αντιδραστικό»

αντίπαλο. Στην Ελλάδα οι σοσιαλιστι-

κές ομάδες του Δρακούλη και του Γιαν-

νιού, από τους πρωτεργάτες του σοσια-

λιστικού κινήματος, τάχθηκαν στο πλευ-

ρό της Αντάντ ενάντια στον «απολυταρ-

χικό μιλιταρισμό» του Γερμανού Κάι-

ζερ· ο Γιαννιός μάλιστα έφτασε να συμ-

μετάσχει στο βενιζελικό κίνημα της

Εθνικής Άμυνας της Θεσσαλονίκης. Για

τους σοσιαλιστές που ήταν κατά του πο-

λέμου τα πράγματα ήταν δύσκολα. Η

Φεντερασιόν της Θεσσαλονίκης τάχθη-

κε κατά του πολέμου και υιοθέτησε το

αντιπολεμικό πρόγραμμα της διεθνούς

Διάσκεψης του Τσίμερβαλντ. Η γενική

στάση ενάντια στον πόλεμο ήταν σημα-

ντική, αλλά δεν έφτανε, ειδικά σε μια

χώρα όπως στην Ελλάδα, όπου οι αντι-

βενιζελικοί είχαν επίσης ταχθεί υπέρ

της ελληνικής ουδετερότητας. Η απόφα-

ση της Φεντερασιόν να συμμετάσχει

στις εκλογές του 1915 ως μέρος του ου-

δετερόφιλου αντιβενιζελικού συνασπι-

σμού οδήγησε στην εκλογή δύο σοσιαλι-

στών βουλευτών, αλλά ταυτόχρονα υπό-

τασσε την αριστερά στη σύγκρουση με-

ταξύ των δύο μερίδων της άρχουσας τά-

ξης.8

Αντιπολεμικό κίνημαΗ κατάσταση άλλαξε δραματικά ως

συνέπεια τριών παραγόντων. Ο πρώτος

ήταν η αυθόρμητη αντίσταση στη συνε-

χιζόμενη πολεμική εκστρατεία. Για χι-

λιάδες φαντάρους που είχαν ζήσει χρό-

νια στα χαρακώματα, ή για τους νέους

που έβλεπαν τα φέρετρα και τους ανά-

πηρους που επέστρεφαν στις πόλεις και

τα χωρία τους από το μέτωπο, η λιποτα-

ξία πρόβαλλε ως μαζική λύση. Το 1922

υπήρχαν γύρω στις 90.000 λιποτάκτες,

που κρύβονταν στα βουνά ή στις μεγά-

λες πόλεις. Η πολεμική μηχανή κατέρεε

από τα μέσα· η φρίκη του πολέμου απο-

κάλυπτε τα παραμύθια της εθνικιστικής

ιδεολογίας. Όπως παρατηρούσε ένας

Έλληνας φαντάρος το Σεπτέμβρη του

1921, καθώς ο ελληνικός στρατός εγκα-τέλειπε το Σαγγάριο: «όλα του κάμπουτα χωριά καίονται από το υποχωρούνΓιουνάν-ασκέρ (τον ελληνικό στρατό)το οποίο μεταλαμπαδεύει, επ’ ευκαιρίατης διαβάσεως του, τα πραγματικά φώ-τα...του πολιτισμού».9

Ο δεύτερος παράγοντας ήταν η εμφά-νιση ενός νέου εργατικού κινήματος. Οικακουχίες του πολέμου, με τον τεράστιοπληθωρισμό και την έλλειψη αγαθών,έδιναν ώθηση σε δυναμικές διεκδικητι-κές απεργίες. Ταυτόχρονα, η χρόνια μα-ζική επιστράτευση είχε δημιουργήσειμεγάλες ανάγκες για εργατικά χέρια,κάτι που έδινε στους εργάτες αυτοπε-ποίθηση ότι μπορούσαν να κερδίσουντα αιτήματα τους. Οι απεργίες έρχοντανσε άμεση σύγκρουση με την «ανάγκηεθνικής ενότητας και θυσιών» που απαι-τούσε η άρχουσα τάξη σε καιρό πολέ-μου. Ο τρίτος παράγοντας ήταν η έκρη-ξη της Ρωσικής επανάστασης το 1917,που ανέτρεψε τον Τσάρο και επέβαλλετην ειρήνη τερματίζοντας τον πόλεμο μετη Γερμανία. Η Ρωσική επάναστασηήταν η ζωτική απόδειξη ότι οι εργάτεςμπορούσαν να σταματήσουν τον πόλε-μο. Οι ιδέες του διεθνισμού και της επα-ναστατικής ηττοπάθειας, που είχαν υπο-στηρίξει οι μπολσεβίκοι στη διάρκειατου πολέμου, αποκτούσαν τώρα μαζικόακροατήριο και διεθνή αίγλη και στηνΕλλάδα: ομάδες όπως η Φεντερασιόνμετακινούνταν πιο αριστερά υιοθετώ-ντας αυτές τις ιδέες.

Η ίδρυση του ΣΕΚΕ το Νοέμβρη του1918 ήταν αποτέλεσμα αυτών των παρα-γόντων, και ταυτόχρονα μια τεράστιαώθηση για το εργατικό και αντιπολεμι-κό κίνημα.10 Η ανακοίνωση του ΣΕΚΕγια τη συνθήκη των Σεβρών απεικονίζειανάγλυφα τις διεθνιστικές και αντιπολε-μικές ιδέες που έκανε σημαία του: «Ηπατρίς...για την οποία μας έστειλαν ναπολεμήσουμε, δεν είναι παρά η γεωγρα-φική εκείνη έκτασις επί της οποίαςαπλώνεται η εκμετάλλευσις των. Το με-γάλωμα της δια το οποίον πανηγυρίζουνείναι η επέκτασις των ορίων της εκμε-ταλλεύσεως των και της προσοδοφόρουτοποθετήσεως των κεφαλαίων των...Οεχθρός ευρίσκεται εντός των συνόρωνκαι όχι πέρα αυτών».11 Χωρίς αυτές τιςαρχές το ΣΕΚΕ δεν θα μπορούσε ναπαίξει πρωταγωνιστικό ρόλο τόσο στιςαπεργίες όσο και στο αντιπολεμικό κί-νημα. Για τους εργάτες που απεργούσανσε συνθήκες πολέμου ενάντια στηνακρίβεια και την εξαθλίωση και τουςφαντάρους στο μέτωπο η διαπίστωσηότι ο εχθρός είναι στην ίδια μας τη χώ-

ρα ήταν ένα πολύτιμο πολιτικό εργα-λείο.

Η κρατική καταστολή και η επιστρά-τευση των απεργών συνέδεαν την ταξι-κή εκμετάλλευση με τη φρίκη του πολέ-μου. Τον Φλεβάρη του 1921 ξεσπάει ηαπεργία των σιδηροδρομικών με αιτή-ματα για αυξήσεις και τη διεκδίκησητου οχτάωρου. Η απάντηση της κυβέρ-νησης είναι η επιστράτευση των σιδηρο-δρομικών: εκατοντάδες απεργοί φορτώ-θηκαν στα καράβια και κατέληξαν στομέτωπο της Μικρασίας. Το Νοέμβρη ξε-σπά η απεργία της Ομοσπονδίας Ηλε-κτροκίνησης. Παρά το στρατιωτικό νό-μο, η απεργία ξεκινά με καθολική επι-τυχία, διακόπτοντας τις συγκοινωνίεςκαι κόβοντας το φως ακόμα και στηΒουλή την ώρα που μίλαγε ο πρωθυ-πουργός. Η κατάληξη είναι η σύλληψητης ηγεσίας του σωματείου και δεκάδωνάλλων απεργών, που παραπέμπονταιστο στρατοδικείο και καταδικάζονταισε εξοντωτικές ποινές φυλάκισης.

Αλλά η καταστολή και η επιστράτευ-ση των απεργών φέρνουν το αντίθετοαποτέλεσμα από αυτό που περίμενε ηκυβέρνηση: τη ριζοσπαστικοποίηση τωνφαντάρων στο μέτωπο. Οι φαντάροι ορ-γάνωναν αντιπολεμικές ομάδες, έγρα-φαν χειρόγραφες εφημερίδες για αντι-πολεμική προπαγάνδα, και διακινούσανκομμουνιστικό υλικό. Μια σύγχρονη πη-γή περιγράφει: «οι 300 σιδηροδρομικοίεις το μέτωπον, όχι μόνο έγιναν άριστοισύνδεσμοι μεταξύ των ομάδων των κομ-μουνιστών εις το μέτωπον, όχι μόνο με-τέφερον παντού προπαγανδιστικόν υλι-κόν, εφημερίδας, «μπροσούρες», αλλάκαι λιποτάκτας εβοήθουν πολλούς, καιταξίδια κομμουνιστικών στελεχών μετα-ξύ των μονάδων ή και της Σμύρνης, κρύ-πτοντες αυτά μέσα εις τα βαγόνια ή υπόστολάς σιδηροδρομικών υπαλλήλων, διανα εκφεύγουν τον έλεγχον των κατά τό-πους φρουραρχείων. Έφθασε το πράγ-μα εις το σημείον, ώστε η Στρατιά Μι-κράς Ασίας να έχη εις τα χαρτιά της 60χιλ. λιποτάκτας! Οι πλείστοι εξ αυτώνείχαν σταλή ήδη εις την Ελλάδα με ταεπίτακτα πλοία, όπου υπήρχον ναύταικομμουνισταί. Αλλά μεγάλας υπηρεσίαςπροσέφερεν εις τον Κομμουνισμόνιδίως δια τη μεταφοράν του «Ριζοσπά-στη», της «Κομμουνιστικής Επιθεωρή-σεως» και των «μπροσουρών» το νοσο-κομειακόν πλοίον «Έλση» μέσα εις τοοπoίον υπηρέτουν εις ιατρός κομμουνι-στής και μερικαί νοσοκόμαι κομμουνί-στριαι. Τα στρώματα των κρεβατιών πά-ντοτε κάτι έκρυπτον».12

Το εκρηκτικό μείγμα της αδυναμίας




ΤΑ ΚΑΤΩ

του ελληνικού στρατού να επικρατήσειεπί της τουρκικής αντίστασης στα βάθητης Μικρασίας, των ενδοϊμπεριαλιστι-κών ανταγωνισμών και του διχασμούτης άρχουσας τάξης, της αγανάκτησηςμε τον πόλεμο και του αντιπολεμικού κι-νήματος, των απεργιών και της κρίσηςέσκασε τελικά τον Αύγουστο του 1922:το μέτωπο καταρρέει, και ο ελληνικόςστρατός υποχωρεί άτακτα μπροστά στηναντεπίθεση των κεμαλικών δυνάμεων.Εκατοντάδες χιλιάδες έγιναν πρόσφυ-γες για να γλυτώσουν τη σφαγή. Η κα-τάρρευση του μετώπου ταρακούνησεσυθέμελα το πολιτικό κατεστημένο:απέναντι στο χάος και τη λαϊκή κατα-κραυγή, χρειάστηκε ένα κίνημα απότους βενιζελικούς στρατιωτικούς το Σε-πτέμβρη του 1922 για να ανατρέψει τημοναρχία και να διατηρήσει τον πολιτι-κό έλεγχο για την άρχουσα τάξη.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, η Ελ-λάδα, η Τουρκία και η Βουλγαρία αντι-κατέστησαν την εθνοκάθαρση μέσω τουπολέμου με την πολιτική της μαζικήςανταλλαγής πληθυσμών, προκειμένουνα αποκτήσουν την «επιθυμητή» εθνικήομοιογένεια. Εκατομμύρια πρόσφυγεςξεριζώθηκαν και αντιμετώπισαν τη φτώ-χεια και την ξενοφοβία στις νέες τουςπατρίδες. Δεκάδες χιλιάδες νεκροί καιανάπηροι πλήρωσαν τους ιμπεριαλιστι-κούς και εθνικιστικούς ανταγωνισμούςμε το αίμα τους. Η Μικρασιατική Κατα-στροφή είναι ένα τεράστιο μάθημα γιατο που οδηγούν οι κρατικοί ανταγωνι-σμοί και οι λυκοφιλίες με τις ιμπεριαλι-στικές δυνάμεις στο βωμό της υπεράσπι-σης των «εθνικών συμφερόντων». Αλλάη τραγική κατάληξη της δεκαετούςεξόρμησης του ελληνικού καπιταλισμούάφησε και μια άλλη διαφορετική παρα-καταθήκη. Ο πόλεμος, η κρίση και ηαντίσταση δημιούργησαν ένα νέο εργα-τικό κίνημα και μια νέα αριστερά, που ηάρχουσα τάξη θα έβρισκε από εδώ καιπέρα πάντα μπροστά της. Οι διεθνιστι-κές και αντιπολεμικές ιδέες μπόλιασαναπό τότε αυτό το κίνημα και αποτελούνμια πολύτιμη κληρονομιά για τους αγώ-

νες του σήμερα. n

1. Τ. Κωστόπουλος, Πόλεμος και εθνοκάθαρση: η ξεχα-σμένη πλευρά μιας δεκαετούς εθνικής εξόρμησης,1912-1922, Αθήνα, 2007, 25-30.

2. Χ. Χατζηιωσήφ, «Η μπελ επόκ του κεφαλαίου», στο:Ιστορία της Ελλάδος του 20ου αιώνα: όψεις πολιτικήςκαι οικονομικής ιστορίας 1900-1940, Αθήνα, 2009,223-57.

3. Παρατίθεται στο: Κωστόπουλος, ο.π., 42.

4. Γ. Γιαννουλόπουλος, Η ευγενής μας τύφλωσις,Εξωτερική πολιτική και «εθνικά θέματα» από την ήττατου 1897 έως τη Mικρασιατική Kαταστροφή, Αθήνα,1999, 240.


6. Κωστόπουλος, ο.π., 91-2.

7. Η σοσιαλιστική οργάνωση Φεντερασιόν Θεσσαλονίκης1909-1918: ζητήματα γύρω από τη δράση της, Αθήνα, 1989.

8. Γ. Β. Λεονταρίτης, Το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημακατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, Αθήνα, 1978, 69-83.


10.Λ. Μπόλαρης, Σ.Ε.Κ.Ε.: οι επαναστατικές ρίζες της Αριστεράς στην Ελλάδα, Αθήνα, 2008.

11.Παρατίθεται στο Μπόλαρης, ο.π., 45-6.

12.Παρατίθεται στο Μπόλαρης, ο.π., 50-1.

Βερολίνο 1918.

Σημειώσεις


Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος άλλαξεριζικά την εικόνα του πλανήτη. Αλλάτην άλλαξε με έναν τρόπο πολύ διαφο-ρετικό από αυτόν που είχαν φανταστεί,τέσσερα χρόνια πριν, οι ηγέτες των Κε-ντρικών Δυνάμεων και της Αντάντ, ότανκαλούσαν τους λαούς τους στα όπλα.

Μια ολόκληρη γενιά, ο ανθός της κοι-νωνίας, είχε κυριολεκτικά αποδε-

κατιστεί στα πεδία τωνμαχών. Η Ρωσία εί-χε, με τους πρόχει-

ρους υπολογισμούςτης εποχής, χάσει 2,3

εκατομμύρια άνδρες. ΗΓερμανία 1,6 εκατομμύρια. Η

Αυστροουγγαρία 1,45.Αλλά και από αυτούς που είχαν

επιζήσει, μόνο ένα μικρό κομμάτι ήτανσε θέση να επιστρέψει στην κανονικήτου ζωή, όπως την είχε αφήσει τέσσεραχρόνια πριν. Στη Γαλλία 8,5 σχεδόνεκατομμύρια πολίτες – κατά κανόνα νέ-οι, αλλά όχι μόνο – επιστρατεύτηκαν καιστάλθηκαν στο μέτωπο μέσα στην τε-τραετία του πολέμου. Από αυτούς ενά-μιση περίπου εκατομμύριο δεν γύρισεποτέ – ένα μεγάλο κομμάτι αφανίστηκεστα χαρακώματα. Οι τραυματίες ξεπέ-ρασαν τα τρία εκατομμύρια. Οι ανάπη-ροι, άλλοι τυφλωμένοι από τα δηλητη-ριώδη αέρια, άλλοι καμμένοι από τιςφλόγες, άλλοι ακρωτηριασμένοι από τιςσφαίρες και τις οβίδες που γέμιζαν τώ-ρα με τις πατερίτσες και τα καροτσάκιατους τους δρόμους του Παρισιού, με-τρούνταν σε εκατοντάδες χιλιάδες.1

Οι μεγάλες Αυτοκρατορίες του προ-πολεμικού κόσμου είχαν πάψει ναυπάρχουν. Η Αυστροουγγαρία, που είχεπυροδοτήσει τη σφαγή κηρύσσοντας τονΙούλη του 1914 τον πόλεμο στη Σερβία,είχε διαλυθεί. Η Οθωμανική Αυτοκρα-τορία, που είχε συνταχθεί τον Οκτώβρητου 1914 στο πλευρό των Κεντρικών Δυ-νάμεων, "αποψιλώθηκε" από τις κτήσειςτης στη Μέση Ανατολή – για να καταλυ-θεί, λίγο αργότερα, οριστικά, από το κί-νημα του Κεμάλ Ατατούρκ. Η Αγγλίαείχε χάσει το παλιό της μεγαλείο, τηνθέση της στην κορυφή του πλανήτη –παρόλο που ανήκε στο μπλοκ των νικη-τών. Ο εικοστός αιώνας δεν θα ήτανένας Βρετανικός Αιώνας, όπως ήταν ο

προηγούμενος, αλλά Αμερικανικός.Οι πιο συνταρακτικές, όμως, εξελίξεις

διαδραματίστηκαν δίχως αμφιβολία στηΡωσία και στη Γερμανία: τον Οκτώβρητου 1917 τα Σοβιέτ, τα Συμβούλια τωνΕργατών, των Αγροτών και των Στρα-τιωτών κατέλαβαν στη Ρωσία την εξου-σία και έστειλαν τον Τσάρο στο εκτελε-στικό απόσπασμα. Και ένα χρόνο αργό-τερα, οι άρχουσες τάξεις είδαν με τρόμοτο φάντασμα της επανάστασης να σπάειτο μέτωπο του πολέμου και να μετανα-στεύει στην αντίπαλη Γερμανία. Το Νο-έμβρη του 1918 ο Κάιζερ της Γερμανίαςήταν παρελθόν, ενώ η κόκκινη σημαίαανέμιζε στο Μόναχο και το Βερολίνο.

ΠατριωτισμόςΟ πόλεμος, όμως, είχε ξεκινήσει πολύ

διαφορετικά. Οι ίδιες οι άρχουσες τά-ξεις και οι κυβερνήσεις που είχαν προ-καλέσει τη σύρραξη πίστευαν ότι θακρατούσε όλες και όλες μερικές βδομά-δες. Και φυσικά θα έκλεινε με μιαθριαμβευτική νίκη.

Ο πόλεμος, όμως, ήταν δημοφιλής καιμέσα στα ίδια τα λαϊκά στρώματα. Τοκαλοκαίρι του 1914 μια έκρηξη πατριω-τισμού κατέκλυσε τις εμπόλεμες χώρες.Στους δρόμους της Βιέννης, του Βερολί-νου και του Παρισιού ενθουσιώδη πλή-θη αποχαιρετούσαν ανεμίζοντας σημαί-ες τους φαντάρους που έφευγαν για τομέτωπο. "Ο πόλεμος", γράφει ο ΜαρκΦερό, "θα γίνει αποδεκτός με ενθουσια-σμό από την πλειοψηφία των ανδρών σεμάχιμη ηλικία. Αρκεί να δει κανείς τησυμπεριφορά των στρατευμένων πουφεύγουν για τον πόλεμο: όλοι βρίσκο-νται σε εγρήγορση, Γάλλοι, Γερμανοί,Άγγλοι...".2

Στη Βρετανία, όπου η κατάταξη στονστρατό δεν ήταν (στην αρχή τουλάχι-στον, θα γινόταν λίγο αργότερα) υπο-χρεωτική, εκατοντάδες χιλιάδες νέοιέτρεξαν να δηλώσουν εθελοντές:

"Στις 6 Αυγούστου το κοινοβούλιοέδωσε την άδεια για μια αύξηση τουστρατεύματος κατά 500.000 άνδρες. Λί-γες μέρες αργότερα ο Λόρδος Κίτσενερ(που είχε μόλις διοριστεί υπουργός πο-λέμου) εξέδωσε το πρώτο "κάλεσμα σταόπλα". Η απόφαση μιλούσε για 100.000εθελοντές, ηλικίας μεταξύ 19 και 30 καιμε ύψος τουλάχιστον 1,6 μέτρα... Η κλί-μακα της ανταπόκρισης ήταν εντυπω-σιακή με περίπου 30.000 άνδρες να κα-τατάσσονται, στα τέλη Αυγούστου, κάθεμέρα... Μέχρι τα μέσα του Σεπτέμβρη500.000 είχαν ήδη καταταγεί. Μέχρι τοτέλος του χρόνου είχαν προστεθεί άλλες500.000...".3

Στη Γαλλία οι αρχές υπολόγιζαν ότι

τα ποσοστά λιποταξίας θα κυμαίνονταν

από το 5 ως το 13%. Στην πραγματικό-

τητα μόνο το 1,5% αρνήθηκε να πολεμή-

σει. Ακόμα και στη Ρωσία, που είχε ζή-

σει ήδη μια επανάσταση το 1905 και

όπου η κήρυξη του πολέμου βρήκε ξανά

τους εργάτες της Πετρούπολης στα οδο-

φράγματα, οι λιποτάκτες μετρούνταν σε

χιλιάδες – όχι σε εκατομμύρια, όπως πε-

ρίμενε το στρατιωτικό επιτελείο.4

Ακόμα πιο παράδοξη ήταν η περίπτω-

ση της Αυστροουγγαρίας. "Τι ήταν εκεί-νο που μπορούσε να ξεσηκώσει τουςτσαγκαράδες της Βιέννης, τον Ποσπισ-ζίλ, μισογερμανό - μισοτσέχο ή τη μανά-βισσα μας την κυρία Μάρες", γράφει ο

Τρότσκι, που την εποχή εκείνη ζούσε

αυτοεξόριστος στην αυστριακή πρωτεύ-

ουσα, "να κατέβουν στο συλλαλητήριοστην πλατεία του υπουργείου των Στρα-τιωτικών; Η εθνική ιδέα; Ποια; Η Αυ-στροουγγαρία η ίδια ήταν η άρνηση τηςεθνικής ιδέας...".5

Που οφειλόταν αυτή η ενθουσιώδης αποδοχή;

Η προπαγάνδα είχε παίξει, δίχως αμ-

φιβολία, σημαντικό ρόλο. Κατ' αρχήν η


Από τα χαρακώματα στην επανάσταση

Ο Σωτήρης Κοντογιάννης διηγείται

τη συγκλονιστική πορεία του αντιπολεμικού

κινήματος και της εργατικής τάξης

μέσα στα χρόνια του Α’ Παγκόσμιου Πόλεμου.


προπαγάνδα για τα ίδια τα αίτια του πο-λέμου: για όλα τα εμπόλεμα έθνη ο δι-κός τους πόλεμος ήταν και δίκαιος καιαμυντικός. Οι Γερμανοί πολεμούσανενάντια στον Ρώσικο απολυταρχισμό.Οι Άγγλοι για να στηρίξουν το "κακό-μοιρο το Βέλγιο". Οι Γάλλοι ενάντιαστον γερμανικό μιλιταρισμό.

Η προπαγάνδα αυτή ήταν δεμένη μετη μεταμόρφωση του εθνικισμού. Μέχριτα μέσα περίπου του 19ου αιώνα η σχέ-ση ανάμεσα στους "λαϊκούς πρωτο-εθνι-κισμούς"6 της εποχής και τις παλιές δυ-ναστείες που κυβερνούσαν την Ευρώπηήταν εχθρική. "Στα μέσα του 19ου αιώ-να ο εθνικισμός απαντούσε κυρίως με-ταξύ εκείνων των λαών που ήταν διαι-ρεμένοι ή καταπιέζονταν από το κρατι-κό σύστημα που είχε επιβληθεί στην Ευ-ρώπη μετά την παλινόρθωση της παλιάςτάξης πραγμάτων το 1814-15. Ήταν ένασυναίσθημα συσπείρωσης όσων μάχο-νταν για την απελευθέρωση και συνδεό-ταν συχνά με τις απαιτήσεις για δημο-κρατία και κατάργηση της μοναρχίας".7

Η περίοδος του ιμπεριαλισμού, όμως,άλλαξε τη στάση των αυτοκρατοριώναπέναντι στις ιδέες της "εθνικότητας":άρχισαν να καλλιεργούν ένα νέου είδουςεθνικισμού από τα πάνω, ενός εθνικι-σμού που ήταν συνδεδεμένος με το κρά-τος – το οποίο υποτίθεται ότι αποτελείτοπλέον από "πολίτες" και όχι από "υπηκό-ους". Η γέννηση αυτού του νέου εθνικι-σμού συνοδεύτηκε από μια ολόκληρησειρά από νέες ψευδοθεωρίες που ανα-ζητούσαν τις ρίζες του έθνους πίσω στηνφυλετική καταγωγή και τα βάθη των αιώ-νων. Η Γαλλία ανακάλυψε την Αγία Ιω-άννα της Λωραίνης, την ηρωίδα τουΕκατονταετούς Αγγλο-γαλλικού Πολέ-μου, που είχε πεθάνει στην πυρά από

τους Άγγλους το 1431. Οι Ρώσοι τον

Αλέξανδρο Νιέφσκι, τον δούκα του Νό-

βγκοροντ που είχε αποκρούσει τους Σου-

ηδούς το 1240. Από αυτή την περίοδο

προέρχεται και ο διάσημος (διαβόητος

από ιστορική άποψη) πίνακας του Νικο-

λάου Γύζη "Κρυφό Σχολειό".

Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, γράφει ο

Χόμπσμπαουμ, "όλοι τον παρουσίασανως απειλή από το εξωτερικό των κεκτη-μένων δικαιωμάτων του πολίτη πουυπήρχαν αποκλειστικά στη χώρα τους...Όλοι έμαθαν να παρουσιάζουν τους πο-λεμικούς σκοπούς (κάπως αβάσιμα) όχιμόνο σαν κάτι που θα εξάλειφε τέτοιεςαπειλές, αλλά κατά κάποιο τρόπο, ωςτην κοινωνική μεταμόρφωση της χώρας,προς το συμφέρον των φτωχότερων πο-λιτών της".8

Περιττό να το πει κανείς, δεν ήταν

όλοι οι εθνικισμοί εξίσου αποδεκτοί. Η

μοναρχία των Αψβούργων αναγνώρισε

σαν επίσημη γλώσσα της αυτοκρατορίας

τα γερμανικά στη δύση και τα ουγγρικά

στην ανατολή. Αλλά δεν έκανε καμιά

αντίστοιχη παραχώρηση απέναντι στους

Τσέχους, τους Ουκρανούς, τους Σλά-

βους και τις άλλες μικρότερες εθνότητες

που ζούσαν στα εδάφη της. Το αντίθετο

έκανε. Οι μειονότητες κυνηγήθηκαν και

καταδιώχθηκαν. Το καλοκαίρι του 1914

οι σλαβικές μειονότητες που ζούσαν στα

εδάφη της Αυστροουγγαρίας έγιναν

ξαφνικά "η πέμπτη φάλαγγα" του

εχθρού. «Στις μάντρες και τους τοίχουςτης Βιέννης», γράφει ο Τρότσκι, «δια-βάζεις το σύνθημα "Alle Serben mussensterben". Όλοι οι Σέρβοι πρέπει να πε-θάνουν».9 Όχι μόνο οι στρατιώτες του

Πέτρου Καραγεώργεβιτς (του βασιλιά

της Σερβίας). Όλοι.

Αντιφατική συνείδηση"Οι κυρίαρχες ιδέες είναι οι ιδέες της

κυρίαρχης τάξης", έγραφε σε ένα από

τα διάσημα τσιτάτα του ο Μαρξ. Η κυ-

ρίαρχη τάξη έχει στα χέρια της τα πά-

ντα: το σχολείο, την εκκλησία, τα μέσα

μαζικής ενημέρωσης – τους "ιδεολογι-

κούς μηχανισμούς", όπως συνηθίζεται

σήμερα να τα αποκαλούν. Η ιδεολογική

της κυριαρχία, όμως, στηρίζεται πρώτα

και κύρια στην κυριαρχία της πάνω στην

ίδια την πραγματικότητα. Οι νόμοι της

αγοράς είναι στην καθημερινή ζωή των

εργατών τόσο πραγματικοί και άτε-

γκτοι, όσο και οι ίδιοι οι νόμοι της φύ-

σης. Ο "νόμος" του σεβασμού απέναντι

στο αφεντικό είναι, στις κανονικές επο-

χές τόσο πραγματικός, όσο και οι νόμοι

του Νεύτωνα. Ένας εργάτης δεν μπορεί

να "αντιμιλήσει" στον επιστάτη. Αν

αγνοήσει αυτό το "νόμο" οι συνέπειες

θα είναι τραγικές – σχεδόν τόσο τραγι-

κές όσο και αν αγνοούσε το νόμο της

βαρύτητας και έβγαινε στο κενό.

Οι ιδεολογικοί μηχανισμοί κωδικο-

ποιούν και συστηματοποιούν αυτούς

τους "νόμους", αλλά δεν τους κατασκευ-

άζουν. Αυτή η "αδυναμία" θέτει και τα

όρια στην ιδεολογική κυριαρχία της άρ-

χουσας τάξης. Οι μαθητές στα σχολεία

θα αμφισβητούσαν (για να το πούμε ευ-

γενικά) τις θεωρίες του Νεύτωνα αν τα

μήλα πέταγαν αντί να πέφτουν από τα

δέντρα. Σε αντίθεση με τη φύση, οι "νό-

μοι" της κοινωνίας δεν είναι ούτε μόνι-

μοι, ούτε σταθεροί. Στην απεργία, ο επι-

στάτης παύει να είναι παντοδύναμος.

Αντί να γαβγίζει στον εργάτη που "τε-

μπελιάζει", αναγκάζεται τώρα να κρυ-

φτεί – όχι απλά για να μην του αντιμιλή-

σουν, αλλά για να μην τον ξυλοφορτώ-


ΤΑ ΚΑΤΩ

Συναδέρφωση Γερμανών και Ρώσων φαντάρων στο μέτωπο


σουν. Στην χρεοκοπία το μέχρι πριν απόλίγο αγέρωχο αφεντικό δεν είναι παράένα θλιβερό απομεινάρι που – όχι σπά-νια – δεν μπορεί να γλιτώσει ούτε καντον ίδιο του τον εαυτό από την πείνα καιτη φυλακή.

Σε έναν αντιφατικό κόσμο αντιστοιχείκαι μια αντιφατική συνείδηση. Οι εργά-τες ζούνε σε ένα "διπλό κόσμο": τον κό-σμο του αφεντικού, της εκκλησίας καιτης προπαγάνδας των μέσων μαζικήςενημέρωσης από τη μια. Και τον κόσμοτης αντίστασης, της απεργίας, της δια-δήλωσης, της αναμέτρησης με την αστυ-νομία από την άλλη. Αυτοί οι δυο κό-σμοι βρίσκονται σε μόνιμη σύγκρουση,όχι μόνο στον δρόμο αλλά και μέσα σταμυαλά, τη συνείδηση, των εργατών.

Το καλοκαίρι του 1914 οι άρχουσεςτάξεις έμειναν έκπληκτες από την απο-δοχή που απολάμβανε ο πόλεμός τουςμέσα στα λαϊκά στρώματα. Ο κόσμοςτους έμοιαζε ξαφνικά σαν να έχει κατα-λάβει ακόμα και τις ψυχές των εργατών.Έκαναν λάθος: ο πόλεμος δεν είχε ξε-ριζώσει την αντίφαση.

"Ο πόλεμος κυριεύει τα πάντα", γρά-φει ο Τρότσκι. "Οι καταπιεσμένοι, οιεξαπατημένοι απ' τη ζωή νοιώθουν ναπατάνε στο ίδιο χώμα με τους πλούσιουςκαι τους ισχυρούς. Μπορεί να μοιάζειπαράδοξο αλλά στις διαθέσεις του βιεν-νέζικου πλήθους που κατέβαινε σε δια-δηλώσεις για τη δόξα των όπλων τωνΑψβούργων ξαναβρήκα κάτι οικείο απότις μέρες του Οκτώβρη του 1905 στηνΠετρούπολη. Δεν είναι παράξενο ότι οπόλεμος έχει γίνει συχνά στην ιστορία ημητέρα της επανάστασης".10

"Με τη στολή", γράφει ο Φερό, "οΣβέικ είναι ένας στρατιώτης όπως οιάλλοι... ".11 "Το 1914 οι στρατιώτες φεύ-γοντας για τον πόλεμο είχαν βρει έναιδεώδες που αντικαθιστούσε, κατά κά-ποιο τρόπο, τους επαναστατικούς τουςπόθους". 12

Η πραγματικότητα του πολέμουΟ πόλεμος έδειξε πολύ γρήγορα το

πραγματικό του πρόσωπο. Οι φαντάροιπου πήγαν στο μέτωπο, αντί για τη δό-ξα, βρέθηκαν αντιμέτωποι όχι μόνο μετη φρίκη και τον θάνατο, αλλά και μετον κυνισμό και την κτηνωδία των ίδιωντους των επιτελείων. Εκατοντάδες χι-λιάδες νέοι βρέθηκαν από τους πρώ-τους, κιόλας, μήνες του χρόνου κυριολε-κτικά θαμμένοι ζωντανοί στα χαρακώ-ματα του "Δυτικού Μετώπου". Οι μαρτυ-ρίες που έχουμε – πολλές από σημειώ-ματα που βρέθηκαν στις τσέπες των νε-κρών – είναι συνταρακτικές:

"Μια φρικτή δυσοσμία μας πνίγει μέ-σα στο νέο μας χαράκωμα, στη δεξιάπλευρά της Επάρζ. Βρέχει καταρρακτω-δώς και βρίσκουμε τεντόπανα στερεω-μένα στα εσωτερικά τοιχώματα των χα-ρακωμάτων. Την άλλη μέρα, όταν χάρα-ξε, βλέπουμε με φρίκη ότι τα χαρακώ-ματά μας είναι φτιαγμένα πάνω σ' ένασωρό πτωμάτων: οι τέντες έχουν τοπο-θετηθεί από τους προηγούμενους για νακρύβεται η θέα των σωμάτων και τωνανθρώπινων υπολειμμάτων που είναιαραδιασμένα εκεί μέσα".13

Αυτή "η ζωή εν τάφω"14 διακοπτότανκάθε τόσο είτε από κάποια απόπειραδιάρρηξης των γραμμών του εχθρού είτεπάλι από μια (εξίσου καταδικασμένη)επίθεση από το αντίπαλο χαράκωμα. Οαπολογισμός από κάθε τέτοια απόπειραήταν τραγικός: αλλά αυτό δεν πτοούσετα επιτελεία. Οι φαντάροι δεν ήταν παράκρέας για κανόνια. "Μια άλλη δυσκολίαπου αντιμετώπιζαν οι στρατιώτες", γρά-φει ο Φερό, "ήταν το δίκτυο των συρμα-τοπλεγμάτων. Για να τα κόβουν χρησιμο-ποιούσαν πένσες, των οποίων η ποσότη-τα, όμως, ήταν ανεπαρκής... Το γεγονόςαυτό επισημάνθηκε στον Μιλλεράν, τον(γάλλο) υπουργό πολέμου, ο οποίος ατά-ραχος πρότεινε τη χρήση λίμας. Για τοίδιο θέμα οι Ιταλοί αξιωματικοί απάντη-σαν: Ας τα κόβουν με τα δόντια τους, αςκάνουν γέφυρες με τα πτώματα και αςπερνούν από πάνω".15

Η πρώτη μαζική ανταρσία που εκδη-λώθηκε ήταν η "Ανακωχή των Χριστου-γέννων του 1914": οι στρατιώτες βγήκαναπό τα χαρακώματα, τραγούδησαν χρι-στουγεννιάτικα τραγούδια μαζί, αντάλ-λαξαν μικροδώρα, ονόματα και διευ-θύνσεις. Η "ανακωχή" απλώθηκε σε μή-κος πάνω από 800 χιλιόμετρα και άγγι-ξε πάνω από ένα εκατομμύριο φαντά-ρους. Σε πολλές περιπτώσεις η διακοπήτης ανταλλαγής πυρών συνεχίστηκε γιαβδομάδες.16 Τα στρατιωτικά επιτελείακατέβαλλαν μέσα στα επόμενα χρόνιαπολύ μεγάλες προσπάθειες για να μηνεπαναληφθούν τέτοια "έκτροπα".

Ταυτόχρονα άρχισαν και οι ανταρ-σίες στα μετόπισθεν. Παρά τη συνθηκο-λόγηση της αριστεράς και των ηγεσιώντων συνδικάτων με τον πόλεμο, απερ-γίες άρχισαν να ξεσπάνε από τον δεύτε-ρο χρόνο σε όλες σχεδόν τις εμπόλεμεςχώρες.

Τρεις, κύρια, λόγοι εξαγρίωναν τουςεργάτες – και κύρια τις εργάτριες πουείχαν μπει μαζικά στην παραγωγή γιανα καλύψουν τα κενά που είχε δημιουρ-γήσει η επιστράτευση των ανδρών: ταχαμηλά μεροκάματα, η άνοδος των τι-

μών και οι κάθε λογής "μαυραγορίτες" –οι "καρχαρίες", όπως τους ονόμαζανστην Ιταλία, που θησαύριζαν εκμεταλ-λευόμενοι τον πόλεμο.

Στη Βρετανία ξέσπασε το 1915 έναμεγάλο κύμα απεργιών στα ναυπηγείατου Κλάιντ και τα ανθρακωρυχεία τηςΟυαλίας. "Όπως φαίνεται οι ανθρακω-ρύχοι δεν αμφισβητούσαν... τη νομιμό-τητα του πολέμου αφού το 45% από αυ-τούς είχαν ζητήσει να καταταγούν εθε-λοντές. Ήξεραν, όμως, ότι η τιμή τουάνθρακα είχε αυξηθεί και ότι θα γινό-ταν το ίδιο με τα κέρδη των ιδιοκτητών.Όταν η εργοδοσία τους αρνήθηκε... μιααύξηση που κυμαινόταν από 5% ως20%... διαμαρτυρήθηκαν".17 Βέβαιοι γιατο δίκιο τους αποφάσισαν στην αρχή ναζητήσουν τη μεσολάβηση της κυβέρνη-σης. Ο Άσκουιθ, ο τότε πρωθυπουργός,τους "άδειασε", επικαλούμενος της ανά-γκες του πολέμου. Το αποτέλεσμα, γρά-φει ο Φερό, ήταν να μετατραπεί η σύ-γκρουση ανάμεσα στα αφεντικά καιτους ανθρακωρύχους σε μια εξέγερσηενάντια στον αυταρχισμό του κράτους.

ΕπανάστασηΤον Γενάρη του 1916 η Βρετανία ανα-

γκάστηκε να καταφύγει στην γενική επι-στράτευση για να καλύψει τις τεράστιεςανάγκες του πολέμου σε έμψυχο υλικό.Στην αρχή επιστρατεύτηκαν οι ανύπα-ντροι άνδρες ηλικίας 18 ως 41 ετών. ΤονΜάη η επιστράτευση επεκτάθηκε καιστους παντρεμένους. Τον Νοέμβρη ηδιαταγή επιστράτευσης ενός μηχανικούαπό το Σέφιλντ, που είχε μέχρι τότε εξαι-ρεθεί λόγω ειδικότητας, προκάλεσε μιααπεργία στην οποία συμμετείχαν πάνωαπό 10.000 εργάτες. Είχε μεσολαβήσει η"Σφαγή της Σομ" – μια μάχη στην οποία ηΒρετανία είχε πληρώσει πολύ βαρύ φόροαίματος. Οι εργάτες οργάνωσαν απερ-γιακές φρουρές, αναγκάζοντας στο τέλοςτην κυβέρνηση να υποχωρήσει.

Στη Ρωσία η κατάσταση ήταν εκρη-κτική. "Το προλεταριάτο της πρωτεύου-σας βρίσκεται στα πρόθυρα της απελπι-σίας", έγραφε μια έκθεση της αστυνο-μίας στις αρχές του 1917. "Πιστεύουμεότι και το μικρότερο ξέσπασμα, πουμπορεί να οφείλεται σε έναν τελείωςασήμαντο λόγο, είναι πιθανό να οδηγή-σει σε αναταραχές που δεν θα μπορού-με να ελέγξουμε... Οι τεράστιες δυσκο-λίες στην προμήθεια προϊόντων, το χά-σιμο χρόνου που προϋποθέτουν οι ώρεςαναμονής μπροστά στα μαγαζιά, η αυ-ξημένη θνησιμότητα, που οφείλεται στιςάσχημες συνθήκες διαμονής... δημιούρ-γησαν μια κατάσταση όπου το πλήθος



των εργατών στις βιομηχανίες είναιέτοιμο να φτάσει και στα πιο επικίνδυ-να άκρα μιας εξέγερσης πεινασμένων".

Και έφτασε. Η αφορμή ήταν η διαδή-λωση για την παγκόσμια ημέρα των γυ-ναικών, στις 28 Φλεβάρη (8 Μάρτη μετο νέο ημερολόγιο). Το αποτέλεσμαήταν η επανάσταση του Φλεβάρη πουξήλωσε τον Τσάρο και ξαναγέννησε ταΣοβιέτ, τα συμβούλια των εργατών, τωναγροτών και των φαντάρων.

Η Ρώσικη Επανάσταση είχε τεράστιοαντίκτυπο σε ολόκληρο το μέτωπο. ΤονΑπρίλη του 1917 στασίασαν οι Γάλλοιστρατιώτες στο Δυτικό Μέτωπο. "Κάπου68 μεραρχίες, ο μισός γαλλικός στρατός,αρνήθηκαν να επιστρέψουν στο μέτωπομετά από μια επίθεση που είχε κοστίσειτη ζωή σε 250.000 άνδρες".18 "Πολλοίστρατιώτες αρνούνται να πολεμήσουνκαι κακοποιούν αξιωματικούς... Ορι-σμένες μονάδες θέλουν να φθάσουνακόμα και στο Παρίσι, να ανατρέψουντην κυβέρνηση και να ανακηρύξουν τηνειρήνη".19 Η κυβέρνηση κατάφερε τελι-κά να ελέγξει την εξέγερση μέσα απόένα μείγμα παραχωρήσεων και άγριαςκαταστολής. Μέχρι εκείνη τη στιγμή ογαλλικός στρατός είχε εκτελέσει συνολι-κά περίπου 50 λιποτάκτες. Τώρα τρει-σήμισι χιλιάδες "στασιαστές" συνελή-φθησαν και οδηγήθηκαν στα έκτακταστρατοδικεία. Από αυτούς, 554 καταδι-κάστηκαν σε θάνατο και 49 εκτελέστη-καν παραδειγματικά.

"Οι ανταρσίες αλλού στη Δύση δενήταν τόσο μεγάλης κλίμακας όσο εκεί-νες των Γάλλων. Όμως το 1917 στηνΙταλία ξέσπασαν ανταρσίες με τη συμ-μετοχή 50.000 ανδρών και στη βρετανι-κή βάση στο Ετάπλ, κοντά στη Βουλόνη,ξέσπασε αιματηρή εξέγερση που διήρ-

κεσε πέντε μέρες με τη συμμετοχή σχε-δόν 100.000 ανδρών. Οι Βρετανοί στρα-τηγοί έθεσαν τέλος στην εξέγερση κά-νοντας παραχωρήσεις και ύστερα εκτέ-λεσαν τους ηγέτες της κρατώντας τηνυπόθεση μυστική".20

Τον Οκτώβρη του 1917 τα Σοβιέτ ανέ-τρεψαν την Προσωρινή Κυβέρνηση, πουαγνοώντας επιδεικτικά τα αισθήματατου κόσμου που είχε κάνει την επανά-σταση του Φλεβάρη, συνέχιζε τον πόλε-μο και πήραν την εξουσία.

Στη Γερμανία, ο Κάιζερ και οι στρα-τηγοί του πανηγύριζαν. Ο ΓερμανικόςΣτρατός θα έφτανε τώρα μέχρι τη Μό-σχα. Στις διαπραγματεύσεις κατάπαυ-σης του πυρός που ακολούθησαν ο Κάι-ζερ απαίτησε κυριολεκτικά γη και ύδωραπό τη Ρωσία. Ήταν τόσο φριχτοί οιόροι που ένα κομμάτι της ηγεσίας τωνΜπολσεβίκων αρνιόταν να τους αποδε-χτεί – ακόμα και αν αυτό σήμαινε τη συ-νέχιση του αιματηρού πολέμου. Τελικάμε την παρέμβαση του Λένιν, η Ρωσίαυπέγραψε τη συνθήκη ειρήνης.

Αλλά ο Κάιζερ δεν πρόλαβε να χαρείτη νίκη του. Τον Οκτώβρη του 1918 ξέ-σπασε ανταρσία στο λιμάνι του Κιέλου,όταν οι ναύτες αρνήθηκαν να υπακού-σουν σε μια διαταγή που τους έστελνεστον βέβαιο θάνατο. Οι ναύαρχοι προ-σπάθησαν να αντιμετωπίσουν την εξέ-γερση όπως και οι αξιωματικοί, τονΑπρίλη του 1917, στη Γαλλία: συνέλα-βαν τους πρωτεργάτες, τους καταδίκα-σαν σε θάνατο και ετοιμάστηκαν νατους εκτελέσουν παραδειγματικά. Αλλάδεν τα κατάφεραν: η καταστολή γύρισεμπούμερανγκ, η ανταρσία απλώθηκε σεολόκληρο το στρατό και από εκεί σεολόκληρη την κοινωνία. Αντί να φτάσειο Γερμανικός στρατός στη Μόσχα,

έφτασε η Ρώσικη επανάσταση στο Βε-ρολίνο. Αν η επαναστατική αριστεράστη Γερμανία, η Ένωση Σπάρτακος τηςΡόζας Λούξεμπουργκ, είχε τη δύναμηπου είχαν οι Μπολσεβίκοι στη Ρωσία,σήμερα θα ζούσαμε, σίγουρα, σε ένανπολύ διαφορετικό κόσμο.

Σήμερα, εκατό χρόνια μετά το ξέσπα-σμα του Μεγάλου Πολέμου η ανθρωπό-τητα βρίσκεται ξανά αντιμέτωπη με με-γάλα ερωτήματα, ερωτήματα που θα ση-μαδέψουν ανεξίτηλα το μέλλον. Το τι θαγίνει θα εξαρτηθεί από την τάξη πουέχει την ικανότητα, τη θέληση και τη δύ-ναμη να απαλλάξει τον πλανήτη από τονκαπιταλισμό – από το σύστημα της εκμε-τάλλευσης, του πολέμου και της κατα-στροφής: τους εργάτες και τις εργά-τριες, τα εγγόνια και τα δισέγγονα τηςγενιάς που μετέτρεψε τη μεγάλη σφαγήστο μεγαλύτερο επαναστατικό κύμα πουέχουμε ζήσει μέχρι σήμερα.

Σήμερα πολλοί αμφισβητούν την ικα-νότητα της εργατικής τάξης να αντιμε-τωπίσει τα μεγάλα καθήκοντα που τηςθέτει η ιστορία. Αλλά τα ίδια έλεγαν καιγια τους παππούδες τους και τις γιαγιά-

δες τους το 1914. n

Σημειώσεις1. Marc Ferro, Ο πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος 1914-18,

Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα (1993), σελ. 449

2. Ferro, σελ 29.

3. BBC History, The Pals Battalions in WW1:http://www.bbc.co.uk/history/british/britain_wwone/pals_01.shtml

4. Eric Hobsbawm, The Age of the Extremes, p. 326.

5. Λέον Τρότσκι, Η Ζωή μου, Εκδόσεις Αλλαγή, Αθήνα1986, σελ 223.

6. Ο ορισμός είναι δανεισμένος από το βιβλίο του ΈρικΧόμπσμπαουμ, Έθνη και Εθνικισμός, ΕκδόσειςΚαρδαμίτσα, Αθήνα 1994, Κεφάλαιο 2, σελ 70.

7. Κρις Χάρμαν, Λαϊκή Ιστορία του Κόσμου, ΕκδόσειςΤόπος, Αθήνα 2012, σελ 388.

8. Έρικ Χόμπσμπαουμ, Έθνη και Εθνικισμός, σελ 149,

9. Λέον Τρότσκι, στο ίδιο, σελ 223.

10.Λέον Τρότσκι, στο ίδιο, σελ 224 (με ελαφρώς αλλαγ-μένη μετάφραση, με βάση το αγγλικό κείμενο).

11.Ferro, σελ 46. Αναφέρεται στον ήρωα του διηγήματοςτου Γιάροσλαβ Χάσεκ Ο καλός στρατιώτης Σβέικ, πουαν και Τσέχος, μπαίνει στον πόλεμο με ενθουσιασμό.

12.Ferro, σελ 28.

13.Ferro, σελ 188

14.Ο Στρατής Μυριβήλης άρχισε να γράφει το ομώνυμομυθιστόρημά του, ενώ πολεμούσε στα χαρακώματατης Σερβίας του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.


16.Η εφημερίδα The Guardian θυμήθηκε την ανακωχή ταΧριστούγεννα του 2004 με μια συνέντευξη με τοντελευταίο επιζώντα, τον Άλφρεντ Άντερσον (108ετών), αυτής της εντυπωσιακής συναδέλφωσης.http://www.theguardian.com/uk/2004/dec/19/christmas.lornamartin


18.Χάρμαν, σελ 411.


20.Χάρμαν, σελ 412-413.


ΤΑ ΚΑΤΩ

Διαδήλωση γυναικών στην Πετρούπολη τον Φλεβάρη του ’17.


ΕπαναστατημένοςπλανήτηςPaul Mason

Ο κόσμος σε εξέγερση

Τιμή 13,80€, 198 σελίδες

Εκδόσεις Νεφέλη, 2014

Λίγα είναι τα θετικά αφιερώματα γιατις επαναστάσεις στο σύγχρονο κό-σμο. Το βιβλίο του Πολ Μέισον «Ο κό-σμος σε εξέγερση» είναι ένα από αυτά.Γεμάτο περιγραφές και ζωντανές εικό-νες από τις επαναστάσεις στην Αίγυ-πτο και τη Λιβύη που γκρέμισαν τονΜουμπάρακ και τον Καντάφι το 2011,τις πλατείες της αντίστασης στην Ελ-λάδα και την Ισπανία, έως το κίνημα«Καταλάβετε την Wall Street», τις κα-ταλήψεις στο Ουισκόνσιν στις ΗΠΑ,τον ξεσηκωμό των φοιτητών στη Βρε-τανία.

Μεταφέρει τον άνεμο των εξεγέρσε-ων όχι μόνο σε κάποιες «εξωτικές -απολίτιστες» χώρες, όπως έλεγανυποτιμητικά τα κυρίαρχα media, αλλάκαι στην καρδιά του δυτικού «πολιτι-σμένου» κόσμου μετά το ξέσπασματης διεθνούς κρίσης το 2008.

«Η οικονομική κρίση κάνει τους δυ-νατούς να δείχνουν αδύναμοι και τουςαδύναμους να υιοθετούν αναγκαστικάστρατηγικές, που κάποτε ήταν απο-κλειστικό προνόμιο των περιθωριοποι-ημένων ομάδων διαμαρτυρίας», γρά-φει. «Τα γεγονότα του 2011 έδειξαν ότιοι απλοί άνθρωποι – το 99% – έχουν τηδυνατότητα να αλλάξουν τις συνθήκεςτους. Να επιτύχουν σε μια ημέρα ό,τιχρειάζεται χρόνια κανονικής εξέλιξης».

Ως βετεράνος δημοσιογράφος τουοικονομικού ρεπορτάζ στο BBC, o ΠολΜέισον κατάφερε να είναι παντού σεαποστολές από τη Μέση Ανατολή καιτην Ευρώπη έως την Αμερική και τηνΑσία. Το βιβλίο είναι σε μεγάλο βαθμόμια συλλογή ανέκδοτων περιγραφώνκαι γεγονότων από αναρτήσεις στοπροσωπικό του blog.

Ο ρόλος που διαδραμάτισαν τα μέ-

σα κοινωνικής δικτύωσης (social media)στην «Αραβική Άνοιξη» ήταν το αγαπη-μένο θέμα σχολιασμού και θαυμασμούστα κυρίαρχα MME. O Μέισον προ-σφέρει μια πιο εκλεπτυσμένη ανάλυση,που καταλήγει όμως στο συμπέρασμαπως «ένα δίκτυο μπορεί να κερδίσειμια ιεραρχία».

Υιοθετεί μια κοινωνιολογική προσέγ-γιση για την επανάσταση και τα υπο-κείμενα, εστιάζοντας σε «νέα» υποκα-τάστατα: από τον «απόφοιτο χωρίςμέλλον» και τον «ύψιστο» ρόλο της νέ-ας τεχνολογίας των social media (face-book, twitter κλπ) μέχρι τους φτωχούςστις παραγκουπόλεις με τα sms.

Η ειρωνεία είναι πως η επίκλησή τουστο «νέο διαδικτυωμένο κίνημα», έχειπαλιομοδίτικη ιστορία. Ο ίδιος ο Μέι-σον σε ένα σημείο αναφέρεται στονΓάλλο κοινωνιολόγο Αντρέ Γκορζ καιστο βιβλίο του «Αντίο στο Προλεταριά-το» (1980) που αποχαιρετούσε την ερ-γατική τάξη, υποστηρίζοντας ότι η μεί-ωση της «παραδοσιακής εργατικής τά-ξης» έχει κάνει τηνεπανάσταση αδύνατη.Ο Μέισον εδώ τσιμπά,λέγοντας πως η «νέασυλλογική πρακτική»μπορεί να «παραγκω-νίσει το μηχανισμό τηςεξουσίας» μέσω ενός«εναλλακτικού δικτύουσχέσεων, όπως προέ-βλεψε ο Γκορζ».

Όλοι οι έξυπνοι καιοργισμένοι νέοι άνθρω-ποι που συναντά στιςδιεθνείς αποστολέςτου, στα κέντρα τωνεξεγέρσεων, αρέσουνστον Μέισον. Αλλά ταiPhone τους, του αρέσουν ακόμα πε-ρισσότερο. Η προσέγγιση της «αυτονο-μίας» βγαίνει από αρκετές διόδους.

Κυριαρχεί στο βιβλίο η ιδέα ότι η νέατεχνολογία μπορεί να αφήσει στηνάκρη τις δυσκολίες να χτίζεις πολιτική,αντικαπιταλιστική οργάνωση και κινή-ματα που απαντούν συνολικά στο σύ-στημα. Και υποστηρίζει πως η νέα τε-χνολογία θα μπορούσε να εξελιχθεί αυ-θόρμητα σε μια «νέα μορφή χειραφέτη-

σης της ανθρωπότητας» μέσα στονκαπιταλισμό, με την «καθοριστική εμ-φάνιση του δικτυομένου ατόμου»,όπως αυτή περιγράφεται στις αναλύ-σεις μιας παλιάς σχολής κοινωνιολό-γων και ψυχαναλυτών.

Έτσι, υπάρχουν πολλές περιγραφέςγια νεαρές γυναίκες που πάνε σταStarbucks και χρησιμοποιούν τα socialmedia για να οργανώνουν εξεγέρσεις.Την ίδια ώρα που βλέπει, για παρά-δειγμα, στο Σύνταγμα τους απεργούςστις εφορίες, στα τελωνεία, στις τρά-πεζες, με προσεγμένο ντύσιμο και θεω-ρεί ότι είναι μεσαία τάξη πτυχιούχωνπου δεν χωράει στην εργατική τάξη.

Στην περίπτωση της Ελλάδας η στε-γνή κοινωνιολογική προσέγγιση ανα-δύεται έντονα, αδικώντας ξανά τονΜέισον, σε δυο ακόμα μέτωπα, σταοποία εστιάζει στον πρόλογο για τηνελληνική έκδοση (2 Οκτωβρίου 2013)που έγραψε 15 ημέρες μετά τη δολο-φονία του Παύλου Φύσσα (δυο χρόνιαμετά την αγγλική έκδοση).

Το πρώτο μέτωποαφορά στο ζήτημα τουκινήματος, το οποίο ταυ-τίζει με τον ξεσηκωμόστις πλατείες, που δενυπάρχει πια. «Η στιγμήτης ελπίδας μεταξύ τωνκατασκηνώσεων του2011 και του δεύτερουεκλογικού γύρου τον Ιού-νιο του 2012, έδωσε τηθέση της σε ένα έτοςαπελπισίας», γράφει οΜέισον. «Ένας συνάδελ-φός μου δημοσιογράφος,περιγράφει το νεκρόβλέμμα του κόσμου, στομετρό της Αθήνας, ενώ

διαβάζουν τα γεγονότα στις εφημερί-δες: “Τίποτε δεν θα αλλάξει”».

Σε αυτό το σημείο ο Μέισον αδυνα-τεί να δει την αλληλεπίδραση: ότι δη-λαδή το ξέσπασμα στις πλατείες ήρθενα συμπληρώσει και να κλιμακώσει μιααλυσίδα αγώνων που ήδη βρίσκοντανσε εξέλιξη. Εργατικές αντιστάσεις καιμάχες που συνεχίζουν να ξεδιπλώνο-νται έως σήμερα, χωρίς να αφήνουνκυβερνήσεις να σταθούν σε χλωρό κλα-



ρί, μέσα στα οικονομικά αδιέξοδα,γκρεμίζοντας κάθε «νέα φάση σταθε-ροποίησης» πριν καν εξαγγελθεί: έωςτον τελευταίο ανασχηματισμό του Σα-μαρά.

«Αντί του ενθουσιασμού κυριαρχεί ηκούραση και η ανησυχία, ακόμα και με-ταξύ των ακτιβιστών που συνάντησαστο Σύνταγμα το καλοκαίρι του 2011»,γράφει. Όμως, ακόμα και οι εκθέσειςτου ΔΝΤ ανησυχούν για την κυβερνητι-κή «κόπωση», περισσότερο από τονΜέισον. Το ίδιο το ΔΝΤ, με τον τρόποτου, ομολογεί πως κομμένα πόδιαέχουν οι Σαμαροβενιζέλοι, όχι η αδιά-κοπη εργατική αντίσταση: από τους«διαθέσιμους», στα σχολεία, τα πανε-πιστήμια και τα νοσοκομεία, έως τιςμαχητικές καθαρίστριες, τους ήρωεςτης ΕΡΤ και σειράς κομματιών του ιδιω-τικού τομέα και των ΔΕΚΟ των περικο-πών και των ιδιωτικοποιήσεων, πουδεν σταματούν να παλεύουν προκαλώ-ντας συνεχώς ρωγμές.

«Η πλατεία Συντάγματος είχε γίνει ηγραμμή κρούσης για το παγκόσμιοχρηματοπιστωτικό σύστημα», γράφειο Μέισον. «Γιατί όμως η κατάστασηστην Ελλάδα είναι τώρα διαφορετική;[από την Ταξίμ, το Κάιρο, το Ριο;] Μεμια λέξη, τα οικονομικά… οι θεσμοίτους και η ψυχή τους σφυροκοπούνταιαπό τη λιτότητα», είναι η εξήγηση τουΜέισον. Όμως, δεν βλέπει τα μικρότε-ρα ή μεγαλύτερα ρυάκια των αγώνωνπου αλληλεπιδρούν και συνδυαστικάτροφοδοτούν τα ποτάμια της αντίστα-σης, παντού, εντείνοντας την κρίσηστους κόλπους της κυρίαρχης τάξηςδιεθνώς. Αν ήταν κριτήριο η έντασηστο «σφυροκόπημα» των επιθέσεων,τότε στην Κατοχή το ’40 δεν θα υπήρ-χε η Αντίσταση και το ΕΑΜ, ούτε η νι-κηφόρα επανάσταση του 1917 στηνκατεστραμμένη από την πείνα και τονπόλεμο Ρωσία.

Το δεύτερο μέτωπο αδυναμίας είναι ηπροσέγγιση της ανόδου της Χρυσής Αυ-γής, που οδηγεί τον Μέισον σε απογοη-τευτικά συμπεράσματα εμφανίζονταςλανθασμένη εικόνα. Θεωρεί πως υπάρ-χει «προφανέστατα τεράστιο πρόβλη-μα με την παράνομη μετανάστευση»και «τρομακτική αδράνεια» στους αν-θρώπους, που μαζί με το ρατσιστικό«Ξένιο Δία», ενισχύει τη Χρυσή Αυγήστην κρίση, κριτικάροντας τις ηγεσίεςτης Αριστεράς που «παραμένουν δια-σπασμένες». Εστιάζει «στην απέχθειακαι πίεση από το εξωτερικό» που γέν-νησε η δολοφονία του Π. Φύσσα καιέτσι «η υπόγεια πολιτική της αστυνομι-κής συγκάλυψης και δικαστικής ανοχήςτης Χρυσής Αυγής τερματίστηκε».

Ο Μέισον χάνει εντελώς από τα μά-τια του τις μάχες διαρκείας του αντι-

φασιστικού και αντιρατσιστικού κινή-ματος, που έφτασε να οδηγήσει ακόμακαι την κυβέρνηση των Μπαλτάκων σεαναδίπλωση και τους νεοναζί να λου-φάζουν στους δρόμους αναζητώνταςάλλους «γραβατωμένους» τρόπουςαναβίωσης των ταγμάτων εφόδου.

Ενδεικτικό είναι πως δεν υπάρχει ού-τε μια αναφορά στην τεράστια διαδή-λωση χιλιάδων οργισμένων μεταναστώνκαι της ΚΕΕΡΦΑ στο κέντρο της Αθήναςτον Αύγουστο του 2012, όταν ξεκινού-σαν τα μαζικά πογκρόμ της αστυνομίαςτου Δένδια και της Χρυσής Αυγής. Μά-χες που άλλαξαν τις ισορροπίες της ρα-τσιστικής ατζέντας, την οποία επιχει-ρούσε να εδραιώσει ο Σαμαράς.

Η αντιφασιστική και αντιρατσιστικήμάχη του εργατικού κινήματος παρα-μένει ανοιχτή και είναι δεμένη με τιςυπόλοιπες αντιστάσεις, που έχουν δια-μορφώσει συσσωρευμένες εμπειρίεςκαι συνειδήσεις. Το επαναστατικό«sms» της πλατείας Ταχρίρ, της Ταξίμ,της Τραφάλγκαρ, φτάνει στην Ελλάδακαι δεν πέφτει σε ξερό έδαφος – και τοανάποδο. Ο κόσμος που παλεύει γίνε-ται φορέας του.

Ο Πολ Μέισον συγκρούεται αρκετέςφορές με τον εαυτό του. Ωστόσο, τοζωντανό ρεπορτάζ στις περισσότερεςσελίδες του βιβλίου του, βοηθά να κα-ταλάβουμε την αφετηρία των μεταβο-λών που συντελούνται με τη δράσητων απλών ανθρώπων για να αλλά-ξουν την κοινωνία και το εαυτό τους.

Η «παλιομοδίτικη απειλή» της επανά-στασης, η ανατροπή του συστήματοςαπό τις δυνάμεις της εργατικής τάξης,που φέρνει τρέμουλο στις άρχουσες τά-ξεις διαχρονικά, αλλά χάνει στην ανάλυ-σή του ο Μέισον, καθρεφτίζεται ανά-γλυφα μέσα από τις δικές του εικόνεςστις διεθνείς αποστολές – και κάνουν τοβιβλίο του σίγουρα συναρπαστικό.

Κώστας Σαρρής

Το δικό μας σχέδιοΛένα Βερδέ, Λέανδρος Μπόλαρης

Η εργατική εναλλακτικήΤο αντικαπιταλιστικό σχέδιογια την έξοδο από την κρίση

Τιμή 4€, 72 σελίδες

Εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, 2014

Πως μπορούμε να σταματήσουμε τιςμνημονιακές πολιτικές της λιτότητας,

την αυξανόμενη ανεργία, την διάλυσητων δημόσιων υπηρεσιών, τις μαζικέςαυτοκτονίες που προκαλούν η φτώ-χεια και η απελπισία ότι δεν υπάρχειπροοπτική;

Αυτά τα δύσκολα ερωτήματα επιχει-ρεί να απαντήσει το βιβλίο της ΛέναςΒερδέ και του Λέανδρου Μπόλαρη «Ερ-γατική Εναλλακτική. Το αντικαπιταλι-στικό σχέδιο για την έξοδο από τηνκρίση» που κυκλοφόρησε από το Μαρ-ξιστικό Βιβλιοπωλείο σε συνεργασία μετην Εργατική Αλληλεγγύη.

Αρχικά, οι δύο συγγραφείς επισημαί-νουν ότι οι ισχυρισμοί πως έρχεται η«ανάπτυξη» ή ότι η παγκόσμια κρίσητου καπιταλισμού βρίσκεται προς τοτέλος της είναι μια απάτη.

Το μεγαλύτερο ψέμα όσον αφοράτην Ελλάδα έχει να κάνει με το ζήτηματου χρέους. Σήμερα το δημόσιο χρέοςανέρχεται σε 326 δις. ευρώ ή 178% τουΑΕΠ. Τα παραμύθια ότι το χρέος θα γι-νόταν «βιώσιμο» δεν τα πιστεύει πλέονκανένας.

Τα ψέματα των από πάνω δεν πε-ριορίζονται στην ελληνική επικράτεια,αλλά αφορούν το διεθνές στερέωμα. Οκαπιταλισμός συνολικά συνεχίζει ναβρίσκεται σε ύφεση αφού η ανάπτυξητου παγκόσμιου ΑΕΠ επιβραδύνεταικάθε χρονιά. Ενδεικτικά: το 2010 ήταν5,2%, ενώ το 2013 μόλις 2,9%. Αυτά τανούμερα είναι χειρότερα αν αναφερ-θούμε στις αναπτυγμένες καπιταλιστι-κές οικονομίες.

Το νέο όμως κρατούμενο είναι ότι«τα λεγόμενα οικονομικά θαύματα των‘’αναδυόμενων οικονομιών’’ λαχανιά-ζουν και σκοντάφτουν». Σε αυτή τηνκατάσταση είναι όλες οι χώρες που οικαπιταλιστές πρόβαλλαν σαν παρα-δείγματα: η Τουρκία, η Αργεντινή, η Ιν-δία, η Νότια Αφρική.

Υπάρχει όμως εναλλακτική; Η απά-ντηση είναι θετική, αλλά μόνο αν η ερ-γατική τάξη απαντήσει στις επιθέσειςτων αφεντικών και των κυβερνήσεωντους χωρίς κανένα συμβιβασμό. Η Λ.Βερδέ και ο Λ. Μπόλαρης παρουσιά-ζουν το πρόγραμμα με το οποίο μπο-ρεί να έχουμε νικηφόρα εξέλιξη, κά-νουν «πενηνταράκια» το αντικαπιταλι-στικό πρόγραμμα που στηρίζει ηΑΝΤΑΡΣΥΑ.

Αρχικά, εξηγούν ότι χρειάζεται κα-τάργηση των Μνημονίων. Θυμίζουν ότιδεν ισχύει το ψέμα ότι οι θυσίες «αφο-ρούν όλους τους Έλληνες». Αντίθετα,αυτοί που διαθέτουν στην Ελλάδα πε-ριουσία πάνω από 30 εκατομμύρια δο-λάρια αυξήθηκαν ανάμεσα στον Ιούνητου 2012 και στον Ιούνη του 2013 από455 άτομα σε 505. Η κατάργηση τωνμνημονιακών νόμων περνά μέσα απότη σύγκρουση με αυτή την τάξη.

38 | ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣΑΠΟ

ΤΑ ΚΑΤΩ


Αυτή η μάχη έχει συγκεκριμένα αιτή-ματα που χρειάζεται να υλοποιηθούν.Να γυρίσουν όλοι οι απολυμένοι στιςδουλειές τους σε δη-μόσιο και ιδιωτικό το-μέα, να επιστρέψουνοι μισθοί και οι συντά-ξεις στα επίπεδα πουήταν πριν τα Μνημό-νια, να υπάρχει δηλα-δή άμεσα βελτίωσηστη ζωή των εργαζό-μενων. Όχι όταν θαέρθει η «ανάπτυξη»,αλλά τώρα.

Που όμως θα βρε-θούν αυτά τα χρήμα-τα; Εδώ, το βιβλίο θυ-μίζει το σύνθημα-απαίτηση δεκάδωνκλάδων «Διαγραφήτου χρέους οριστική,αυτή είναι η απάντηση η εργατική».Μόνο αυτός μπορεί να είναι ο προσα-νατολισμός που συμφέρει την εργατικήτάξη αφού «ανάμεσα στο 1992 και το2012 το δημόσιο πλήρωσε περίπου697 δισεκατομμύρια ευρώ για χρεολύ-σια και τόκους». Δεν υπάρχει λύση γιατο χρέος που να βολεύει και τους ερ-γάτες και τους καπιταλιστές.

Σε αυτό το σημείο πολλοί ρωτούνκαλοπροαίρετα «Αν γίνει διαγραφή τουχρέους, δεν θα χρεοκοπήσετε σχεδόνάμεσα και τις τράπεζες που έχουν σταχέρια τους τα ομόλογα;». Γι’ αυτό ηδιαγραφή του χρέους χρειάζεται ναπάει χέρι-χέρι με την κρατικοποίησητων τραπεζών κάτω από εργατικόέλεγχο. Αυτή η προσπάθεια δεν θα έχεισε τίποτα να κάνει με την «κρατικοποί-ηση» που έκαναν οι κυβερνήσεις σεΗΠΑ, Αγγλία, Βέλγιο στην αρχή της ση-μερινής κρίσης όπου κοινωνικοποιού-σαν τις ζημιές των καπιταλιστών, αλλάτα κέρδη και ο έλεγχος των τραπεζώνπαρέμεναν στα χέρια των τραπεζιτών.

Θα είναι κρατικοποίηση χωρίς απο-ζημίωση των τραπεζιτών με εργατικόέλεγχο που θα έχει πρωταγωνιστέςτους ίδιους τους τραπεζικούς υπάλλη-λους για να μην υπάρχουν περιθώριαγια τις γνωστές κομπίνες των καπιτα-λιστών. Ταυτόχρονα, θα υπάρχει ηπροσπάθεια να επεκταθεί ο εργατικόςέλεγχος σε όλες τις μεγάλες επιχειρή-σεις.

Προφανώς, όλες αυτές οι κινήσειςθα μας φέρουν σε σύγκρουση με τηνΕυρωπαϊκή Ένωση και το Ευρώ. Αυτήτην σύγκρουση δεν την φοβόμαστε,την επιδιώκουμε. Όπως αναφέρει χα-ρακτηριστικά το βιβλίο, τίποτα δενμπορεί να γίνει μέσα στη λυκοσυμμα-χία της ΕΕ, αν είμαστε δεμένοι με τιςαλυσίδες του ευρώ, σε έναν ιμπεριαλι-

στικό και ρατσιστικό οργανισμό. Αυτήη προοπτική εκτός από αντικαπιταλι-στική, είναι και διεθνιστική γιατί μπορεί

να δώσει το παράδειγμαστις εργατικές τάξειςόλων των χωρών της Ευ-ρώπης, δεν έχει καμιάσχέση με αυταπάτες γιαδυνατή «εθνική οικονο-μία».

Το τελευταίο κεφάλαιοτου βιβλίου απαντάειστο πιο βασικό ερώτημα.Ποιος θα τα κάνει όλααυτά; Οι δύο συγγραφείςαξιοποιώντας όλα ταδιαθέσιμα στοιχεία πα-ρουσιάζουν τα προχω-ρήματα που έχει κάνει ηεργατική τάξη στην Ελ-λάδα. Δίνουν την εντυ-πωσιακή εικόνα από τις

30 Γενικές Απεργίες και τις αμέτρητεςκλαδικές απεργίες και καταλήψεις, ενώπεριγράφουν το φοβερό πείραμα-πα-ράδειγμα εργατικού ελέγχου στην ΕΡΤμέσα από τις εμπειρίες των ίδιων τωνπρωταγωνιστών.

Μόνο η ίδια η εργατική τάξη μπορείνα είναι ο πρωταγωνιστής για την ανα-τροπή ξεπερνώντας τα όρια του κοινο-βουλευτικού δρόμου που έχει αποτύ-χει τόσες φορές, με όπλο το αντικαπι-ταλιστικό πρόγραμμα που αυτό το βι-βλίο παρουσιάζει με τον καλύτερο τρό-πο.

Νεκτάριος Δαργάκης

Πολύτιμο εφόδιοRichard J. Evans

Το Γ’ Ράιχ στην Εξουσία

Τιμή 44€, 976 σελίδες

Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2014

Τον Γενάρη του 1933 ο πρόεδρος Χί-ντεμπουργκ διόρισε τον Χίτλερ καγκε-λάριο. Η άρχουσα τάξη είχε αποδεχτείαυτή την κίνηση, γιατί οι πολιτικοί κι οιστρατηγοί υποστήριζαν ότι θα χρησι-μοποιήσουν τους ναζί κι αν χρειαστείθα τους ξεφορτωθούν σαν στυμμένεςλεμονόκουπες. Ενάμιση χρόνο μετά οΧίτλερ ήταν επισήμως «Φύρερ» (Ηγέ-της) του «Γ’ Ράιχ», οι ναζί είχαν εδραι-ωθεί πλήρως στην εξουσία και άπλω-ναν τη δικτατορία τους σε κάθε πτυχή

της κοινωνικής ζωής. Τελικά χρειάστη-κε η ήττα της Γερμανίας στον ΔεύτεροΠαγκόσμιο Πόλεμο για να φύγουν. ΟΠόλεμος ξεκίνησε τον Σεπτέμβρη του1939. Με αυτή την περίοδο, από το1933 μέχρι το 1939, καταπιάνεται οδεύτερος τόμος της τριλογίας του Ρί-τσαρντ Έβανς για το Γ’ Ράιχ.

Το μέγεθος του βιβλίου μπορεί νααποθαρρύνει πολλούς αναγνώστες-τριες που θα προτιμούσαν κάτι πιοσυνοπτικό. Όμως, η ανάγνωσή τουαποζημιώνει – και πάντα υπάρχει ηδυνατότητα όπως εξηγεί ο συγγραφέ-ας να αξιοποιηθεί το βιβλίο ως έργοαναφοράς, με το ευρετήριο όπου κα-ταγράφονται λεπτομερώς τα κύρια θέ-ματα, τα πρόσωπα και τα γεγονότα.

Το βιβλίο χωρίζεται σε εφτά μεγάλαθεματικά κεφάλαια «τα οποία έχουνως θέμα την αστυνόμευση και την κα-ταστολή, την κουλτούρα και την προ-παγάνδα, τη θρησκεία και την παιδεία,την οικονομία, την κοινωνία και την κα-θημερινή ζωή, τη φυλετική πολιτικήκαι τον αντισημιτισμό, καθώς και τηνεξωτερική πολιτική, αναδύεται καθαράότι το κοινό συνδετικό νήμα είναι η κυ-ρίαρχη επιταγή να προετοιμαστούν ηΓερμανία και ο λαός της για ένα μείζο-να πόλεμο».

Από τα πρώτα βήματά τους οι ναζίυπέταξαν όλη την οικονομία στην προ-τεραιότητα του επανεξοπλισμού. Ανά-μεσα στην επιλογή «βούτυρο ή κανό-νια» οι ναζί επέλεξαν τα κανόνια. Το1934 οι παραγγελίες για παραγωγήόπλων: «κάλυπταν πάνω από το ήμι-συ της συνολικής παραγωγής σιδήρουκαι χάλυβα, μηχανολογικού εξοπλι-σμού και οχημάτων». Η ανεργία δενμειώθηκε δραστικά ούτε με τα μεγάλαδημόσια έργα, ούτε με τα «κίνητρα»στις γυναίκες να γυρίσουν στο σπίτι.Τα πρώτα είχαν αμφίβολη αποτελε-σματικότητα και λειτούργησαν περισ-σότερο ως μηχανισμός πειθάρχησηςτων εργατών και των ανέργων. Τα δεύ-τερα δεν ήταν ποτέ αποτελεσματικά –οι γυναίκες εξακολουθούσαν να κατέ-χουν μεγαλύτερο ποσοστό στο εργατι-κό δυναμικό σε σχέση με χώρες της Δύ-σης – αν υπολογιστεί η αγροτική οικο-νομία για παράδειγμα.

Ο ναζισμός θεοποιεί τον πόλεμο καιτη βία. Όμως, πέρα από την ιδεολογίαδρούσαν και τα υλικά συμφέροντα.Στις 8 Φλεβάρη 1933, λίγες μόνο μέρεςμετά το διορισμό του, ο Χίτλερ έλεγεστους υπουργούς του: «Η θέση τωνενόπλων δυνάμεων της Γερμανίας θακαθορίσει αποφασιστικά τη θέση τηςΓερμανίας στον κόσμο. Από αυτό εξαρ-τάται επίσης η θέση της γερμανικής οι-κονομίας στον κόσμο». Γερμανική οικο-νομία, φυσικά, ήταν οι Γερμανοί καπι-



ταλιστές και οι επιχειρήσεις τους. Οι ναζί δεν ήταν μαριονέτες των

Κρουπ, των Ζήμενς, των Τίσεν. Συχνάτο καθεστώς τους ήρθε σε σύγκρουση– ή απείλησε – τον ένα ή τον άλλο κα-πιταλιστή ή μερίδα της άρχουσας τά-ξης. Έχτισαν τη δικιά τους οικονομικήαυτοκρατορία πατώ-ντας τα δάχτυλα με-γάλων καπιταλιστι-κών συμφερόντων.Όμως, ήταν γέννηματου γερμανικού καπι-ταλισμού και δεν μπο-ρούσαν να κάνουνχωρίς αυτόν.

Τα όρια ανάμεσαστο «επίσημο» κράτοςκαι το μηχανισμό τουναζιστικού κόμματοςάρχισαν να γίνονταιθολά από τους πρώ-τους μήνες του καθε-στώτος τους. Όσοπερνούσαν τα χρόνιατόσο εντεινόταν αυτό το χαρακτηρι-στικό, με τους ναζί να γίνονται πιοισχυροί. Η πρώτη ενότητα του πρώ-του κεφαλαίου περιγράφει τα γεγονό-τα που οδήγησαν στη «νύχτα των με-γάλων μαχαιριών». Δηλαδή στην εκκα-θάριση της ηγεσίας των ΤαγμάτωνΕφόδου τον Ιούνη του 1934.

Αυτό το αιματοβαμμένο ξεκαθάρι-σμα λογαριασμών θεωρείται από πολ-λούς ως το τέλος της «ριζοσπαστικής»πτέρυγας των ναζί και της πλήρουςπρόσδεσής τους στα κελεύσματα τουμονοπωλιακού κεφαλαίου και των πο-λιτικών εκφραστών του. Στην πραγμα-τικότητα, οι εκκαθαρίσεις αφορούσανεξίσου τους συντηρητικούς συμμάχουςτων ναζί. Το καθεστώς θα γινόταν πε-ρισσότερο κι όχι λιγότερο «ριζοσπαστι-κό» τα επόμενα χρόνια σε όλα τα επί-πεδα, από την οικονομία μέχρι τηνεξωτερική πολιτική και τον αντισημιτι-σμό.

Ο γενοκτονικός ρατσισμός των ναζίθα κορυφωνόταν στο Ολοκαύτωμαστη διάρκεια του πολέμου. Οι καπιτα-λιστές δεν χρειάζονταν το Ολοκαύτω-μα (αν και έβγαλαν κέρδη κι από αυ-τό). Χρειαζόταν όμως τους ναζί. Γι’ αυ-τό ανέχτηκαν το Ολοκαύτωμα και κά-θε άλλο έγκλημα των συνεταίρων τους.

Τι είχαν να προσφέρουν οι ναζί σεαυτό το παζάρι του διαβόλου; Ένα μα-ζικό κίνημα που όχι μόνο θα σύντριβετις εργατικές οργανώσεις, αλλά θα συ-νέβαλε καθοριστικά στην εξατομικο-ποίηση της εργατικής τάξης και τηνεξουδετέρωση κάθε συλλογικότητας μεδυνατότητες αντιπολίτευσης. Στο βι-βλίο μπορούμε να βρούμε μια λεπτομε-ρειακή περιγραφή αυτών των δυνατο-

τήτων: «Ήδη το 1935 υπήρχαν περί-που 200.000 Blochleiter και στις αρχέςτου πολέμου μαζί με τους βοηθούςτους υπήρχαν περισσότεροι από 2εκατ. ‘επιτηρητές οικοδομικού τετρα-γώνου’. Σύμφωνα με τις κομματικέςστατιστικές του 1935 πάνω από τα

δυο τρίτα αυτών των‘επιτηρητών’ προέρχο-νταν από τη μεσαία τάξηκαι ήταν ιδιαιτέρως μιση-τοί στις εργατικές συνοι-κίες με κομμουνιστικό καισοσιαλδημοκρατικό πα-ρελθόν».

Η Γκεστάπο είναι καισήμερα συνώνυμη τουναζισμού στη συλλογικήμνήμη. Όμως, το ενδια-φέρον είναι ότι η ΚρατικήΜυστική Αστυνομία ήτανμια σχετικά μικρή οργά-νωση και τα «στελέχη»της ήταν στην πλειοψη-φία τους «επαγγελμα-

τίες» ασφαλίτες από την εποχή τηςΔημοκρατίας της Βαϊμάρης και ακόμαπιο πριν: «Το 1939 από τους περίπου20.000 άνδρες που υπηρετούσαν τουςαξιωματικούς της Γκεστάπο σε ολό-κληρη την Γερμανία, μόνο οι 3.000 ήτανκαι μέλη των Ες-Ες, παρά το γεγονόςότι από την πρώτη περίοδο του Γ’Ράιχ την οργάνωσή τους διοικούσε οεπικεφαλής των Ες-Ες, Χάϊνριχ Χίμλερ».Χωρίς τον μηχανισμό του ναζιστικούκόμματος, που είχε «συντονίσει» όλεςτις κρατικές υπηρεσίες από τους σιδη-ρόδρομους μέχρι τα γραφεία ευρέσεωςεργασίας, η Γκεστάπο θα ήταν ανή-μπορη.

Ο συγγραφέας απαντάει αρνητικάστο ερώτημα αν τελικά η γερμανικήκοινωνία στη δεκαετία του ’30 ήτανμια «αυτοεπιτηρούμενη», μια «αυτοα-στυνομεύομενη» κοινωνία. Αυτή την ει-κόνα πρόβαλε προς τα έξω το ναζιστι-κό καθεστώς. Κι όσο παράξενο κι ανφαίνεται, αυτή την εικόνα υιοθετούνκαι μια σειρά αναλύσεις περί «ολοκλη-ρωτικής κοινωνίας» – μιας κοινωνίαςπου εξοστρακίζει αυτομάτως τις μι-κρές μειοψηφίες των «αποκλινόντων»και διαφωνούντων. Μια ηχώ αυτώντων θεωριών είναι οι σημερινές αναλύ-σεις περί «εκφασισμού της κοινωνίας».

«Το 1937 σε όλο το γερμανικό Ράιχ ηΓκεστάπο ανέφερε μόνο 17.168 περι-πτώσεις παράβασης του νόμου για κα-κόβουλες φήμες. Ο πραγματικός αριθ-μός των παραβάσεων ήταν πιθανόνπολλές εκατοντάδες φορές μεγαλύτε-ρος. Συνεπώς, όποιο κι αν ήταν το κί-νητρό τους, η συντριπτική πλειοψηφίατων ανθρώπων που υπήρξαν μάρτυ-ρες τέτοιων παραβάσεων αρνήθηκαν

να γίνουν καταδότες. Ιδίως στις συνοι-κίες της εργατικής τάξης ο φόβος τουεξοστρακισμού ή της καταγγελίας τουκαταγγέλλοντος, ακόμα και επιθέσεωνεναντίον του για εκδίκηση, πρέπει ναήταν σημαντικός».

Ο Έβανς υποστηρίζει ότι η εργατικήτάξη παρά την δυσπιστία, την εχθρό-τητα που συνέχισε να επιδεικνύει απέ-ναντι στους ναζί έμεινε παθητική καιεξατομικοποιημένη. «Στις παραμονέςτου Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η ανεπί-σημη και ατομική απειθαρχία στα ερ-γοστάσια και στους χώρους εργασίαςτης Γερμανίας ήταν διαδεδομένη, αλλάδεν έφτανε σε επίπεδο που θα μπο-ρούσε να αποκληθεί αντιπολίτευση,πόσο μάλλον αντίσταση, κι ούτε προ-κάλεσε στην άρχουσα ελίτ του Γ’ Ράιχπραγματική αίσθηση κρίσης». Δυσάρε-στη διαπίστωση, όμως πραγματική.

Βέβαια, ο Έβανς δεν εξηγεί το γιατί.Το μέγεθος της ήττας του 1933 ξεπερ-νούσε κατά πολύ κάθε άλλη εμπειρίακαταστολής στην ιστορία. Όμως, η σο-σιαλδημοκρατία δεν υπέκυψε απλάστο «μοιραίο». Το είχε φέρει πιο κοντά,με την πολιτική της σε όλη τη διάρκειατης Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Τοκόμμα που έπασχε σε τέτοιο τελειωτι-κό βαθμό από την αρρώστια του «κοι-νοβουλευτικού κρετινισμού», που πα-ρέδωσε αμαχητί τη μια θέση μετά τηνάλλη από το 1929 μέχρι το 1933, δενμπορούσε να εμπνεύσει το αίσθηματης αυτοθυσίας και της αυτοπεποίθη-σης σε μια ηττημένη, απογοητευμένηκαι αποπροσανατολισμένη τάξη. Γιαδιαφορετικούς λόγους το ίδιο ίσχυε γιατο Κομμουνιστικό Κόμμα.

Μια δεύτερη αδυναμία του βιβλίου,είναι η άρνηση του συγγραφέα να γενι-κεύσει τη σχέση ανάμεσα στο ναζιστι-κό καθεστώς, τον καπιταλισμό και τονπόλεμο. Οι ναζί ήθελαν τον πόλεμο,αλλά δεν μπορούσαν να υπαγορεύ-σουν μόνοι τους τα βήματα που οδή-γησαν σε αυτόν. Με ποιο τρόπο η πα-γκόσμια οικονομική κρίση, η κατάρρευ-ση του συστήματος των Βερσαλλιών,καθόρισαν τις επιλογές που είχε μπρο-στά της η γερμανική άρχουσα τάξη;Όμως, παρά τις αδυναμίες του, κι οδεύτερος τόμος της τριλογίας τουΈβανς είναι ένα πολύτιμο εφόδιο γιαόσους/ες θέλουν να μάθουν για τον φα-σισμό για να τον πολεμήσουν.

Λέανδρος Μπόλαρης

40 | ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣΑΠΟ

ΤΑ ΚΑΤΩ


Bδοµαδιάτικη Εφηµερίδα

της Αντικαπιταλιστικής Αριστεράς

κυκλοφορεί κάθε Τετάρτη

τιµή 2 ευρώ

www.sekonline.gr

ΑΠΑΝΤΑΜΕΑΠΕΡΓΑΚΑ

T €

www.marxistiko.gr

απότο

Δύο βιβλία αφιερωµένα

στον Ά Παγκόσµιο Πόλεµο

και στην Ρώσικη Επανάσταση

Kυκλοφορούν

Φειδίου 14-16 πίσω από Τιτάνια-REX τηλ.: 210 5247584

ISSN

: 2241-7176

τιμή 12€τιμή 4€

Documents

Na µη γίνει η Αριστερά · ο Πρετεντέρης άρχισε το μοτίβο ότι «υπάρχει Προεδρική πλειοψηφία» και τρεις