NACIONALIZAM MLADIH MAĐARA I SRBA U TEMERINU …anthroserbia.org/Content/PDF/Articles/8e48afe297d94dc4af37e1f... · Nacionalizam mladih Mađara i Srba u Temerinu u uporednom kontekstu

Antropologija 16, sv. 1 (2016)

Originalni naučni rad UDK 316.356.4:323.1(497.11)

1Maja Krek*

Filozofski fakultetUniverzitet u Beogradu

NACIONALIZAM MLADIH MAĐARA I SRBAU TEMERINU U UPOREDNOM KONTEKSTU– poređenje sa dosadašnjim istraživanjimanacionalizma kod srpske i mađarske omladine u Srbiji

Apstrakt: Cilj ovog članka bio je da se preko sekundarne analize različitih istraživa-nja srpskog i mađarskog etničkog nacionalizma mladih ljudi u Vojvodini dođe do nekih opštijih zaključaka. Posebna pažnja obraćena je na istraživanja nacionalizma mađarske i srpske omladine u Temerinu, kao mestu sa najgorim interetničkim od-nosima u Srbiji, u kojem se neprestano dešavaju incidenti između mladih ljudi na etničkoj osnovi.Analizirana su istraživanja koja su izveli Đurić, Ilić, Cvejić, Ristić, Nagy, Kicošev, Keveždi, Manić, Marković, i Tátrai. Autorka je za potrebe analize uradila vlastitu reklasifikaciju baze podataka koje su prikupili Ilić i Keveždi, deleći generacijsku skupinu mladih na uže dobne potkategorije, uz primenu koeficijenta kontingencije kao mere povezanosti.Rezultati analize govore da je relativno nezavisno od metodoloških rešenja primenjenih u istraživanjima (Kac–Brejlijeva tehnika, Bogardusova skala, pitanja sa otvorenim odgo-vorom) etnički nacionalizam naijzraženiji kod vrlo mladih Srba i Mađara, starih do 23 godine. Ispitanici stari od 24 do 36 godina mnogo su tolerantniji i u svojim stavovima bli-ži onima starijim od 37 godina. Ovaj nalaz smešten je u širi kontekst brojnih istraživanja nacionalizma omladine u Srbiji, koja govore o odlučujućem uticaju društvenih činilaca u poslednjih dvadeset godina na porast etničkog nacionalizma kod najmlađih.Najznačajniji rezultat analize je da su se teorija modernizacije i teorija etničkog takmi-čenja pokazale kao eksplanatorno neupotrebljive u istraživanjima etničkih odnosa u Srbiji. Ove teorije su povezane sa procesom modernizacije, a kako je u Srbiji već više od dvadeset godina izražena demodernizacija, one ne mogu da uspešno usmeravaju istraživanja etničkih odnosa.

Ključne reči: etnički nacionalizam, mladi, uporedna analiza, teorijska ograničenja

* [email protected]

10 | Antropologija 16, sv. 1 (2016)

Umesno je tekst započeti ukazivanjem na opšte uslove promena nacio-nalizma mladih u okvirima društvenih okolnosti poslednjih decenija. Kasnije ću definisati pojmove nacionalizam i mladi u značenjima koje im pridajem u ovom tekstu. Važno je ukazati na društveni kontekst pojave. Bez toga bi odnos prema dominantnim teorijskim pristupima objašnjenju nacionalizma ostao so-ciološki neutemeljen.

U našoj zemlji više od trideset godina traje privredna kriza; pre više od dvadeset godina počeli su ratovi koji su, sa prekidima, trajali skoro deset godi-na; restauracija kapitalizma je ubrzana posle 2000. godine. Ceo niz socioloških i socijalno-psiholoških istraživanja pokazuje porast nacionalizma, posebno kod mladih, socijalizovanih u vreme koje je usledilo erupciji etničkog nacionalizma (npr. Kuzmanović 1994, Vasović 1997, Biro, Mihić, Milin i Logar 2002, Baćević 2003, Kuzmanović 2003, Mihailović 2004, Popadić 2004, Turjačanin 2004, Vuk-sanović 2008, Vasović 2010, Golubović i Jarić 2010).

Iskustva istočne Evrope nam pokazuju da je restauracija kapitalizma naj-češće praćena uzletom etničkog nacionalizma (Schöpflin 1995). Kapitalizam je zasnovan na hobsovskom principu po kom je pojedino ljudsko biće kao zver koja se sa drugim zverima bori za ekonomske resurse pod nejednakim uslo-vima (Marcuse 2001). Na političkom planu buržoaski liberalizam ovo reguli-še pravnom državom i jednakošću pred zakonom (Milić 1989). Kada dođe do kolapsa ekonomskog sistema (kao 1929. u celom zapadnom svetu) kapitalizam provocira nacionalizam, ili ga pojačava, ako on već postoji (Kuljić 1983). Tržiš-na pravila prenose se na teren politike i ideologije, u zavisnosti od toga koliko je privredna kriza duga i teška.

Cilj i metod izvedene sekundarne i uporedne analize

Želim da načinim poređenje rezultata istraživanja nacionalizma mladih u kojem sam učestvovala,1 sa ranijim istraživanjima nacionalizma kod omladi-ne, pre svega one srpske i mađarske narodnosti. Jedino u ovakvom uporednom okviru može da se dođe do znanja opšteg karaktera i da se sociologija opravda i kao teorijska, a ne samo opisna nauka (Milić 1996). Naravno, ovde se javljaju problemi uporedivosti podataka. Temerinsko istraživanje je bilo pogodno kao polazna tačka: Temerin je grad sa dokazano najlošijim međunacionalnim od-nosima u celoj Srbiji, poprište je međunacionalnih fizičkih sukoba, pa je njegov izbor kao mesta istraživanja blizak Marksovom (Marx) metodološkom zahtevu

1 U toku aprila 2012. učestvovala sam kao intervjuista u istraživanju etničkih sukoba u Teme-rinu. Kao rezultat ovog istraživanja nastala je studija Temerin – sadašnjost ili budućnost Voj-vodine. (Ilić, Keveždi 2012). Primarno iskustvo predstavlja, prema mišljenju Vojina Milića, jedan od četiri glavna izvora podataka u sociologiji.

Nacionalizam mladih Mađara i Srba u Temerinu u uporednom kontekstu | 11

da se društvena pojava proučava u njenom najrazvijenijem vidu (Milić 1996). Sekundarna analiza nameće svoje granice: mogla sam da koristim samo podat-ke koji su prikupljeni prema istraživačkom nacrtu drugih sociologa. Ali, kad nema mogućnosti za stvaranje građe, mora se koristiti prikupljena. Ceo metod analize sadržaja zasniva se na ovoj nužnosti.

Opštije objašnjenje nacionalizma mladih traži poređenja. Poredim načine istraživanja i rezultate istraživanja mladih Srba i Mađara.2

Postoje posebni metodološki problemi. Uzorci u analiziranim istraživanji-ma se razlikuju, i to otežava izvođenje zaključaka. Negde su korišćena otvorena a negde zatvorena pitanja, dok su treći istraživači koristili skale, bilo Bogardu-sovog tipa ili Kac-Brejlijevu tehniku.

Nisam se posebno bavila mogućnostima primene Bogardusove skale pri istraživanju etničkih odnosa u Srbiji. O ovome je pisala Gordana Vuksanović, a kritiku njenog rada dao je Žolt Lazar (Vuksanović 2004, Lazar 2005).

U svojoj sekundarnoj analizi kao temeljan izvor evidencije koristim bazu podataka iz istraživanja Ilića i Keveždija, urađenu u paketu SPSS, ali sam tako-đe napravila i posebne baze podataka za određene generacijske grupe, za naci-onalne grupe, kao i za grupe ljudi koji su na određeni način odgovorili na neko značajno pitanje, kada je bilo potrebno takvu grupu detaljnije proučiti. Tamo gde sam htela da preciznije utvrdim stepen povezanosti, koristila sam koefici-jent kontingencije kao njenu meru.

Pojmovnoteorijski okvir

Ključni pojmovi u radu su nesumnjivo nacionalizam i „mladi”. Definicija ovog drugog pojma delom je samorazumljiva, a delom će biti operacionalizova-na kada budem prikazivala rezultate svoje sekundarne analize.

Kada je u pitanju pojam nacionalizam, za Ernesta Gelnera (Ernest Gellner) je nacionalizam težnja da se podudare etničke i državne granice. Kako Željka Manić piše, „Nacionalizam stvara nacije, što znači da su one tvorevina moder-nizacije, definisana voljom, kulturom i državom. Etničke veze nisu preduslov formiranja nacije. Nacionalizam je u stvari posledica novog oblika društvene organizacije koji je utemeljen na duboko internalizovanim visokim kulturama koje su zavisne od obrazovanja i od kojih je svaka zaštićena sopstvenom drža-vom (Gelner 1997: 73).”

2 Mađari beleže kontinuiran brojčani pad u Vojvodini. Pre četrdeset godina bilo ih je oko 443000. Na popisu stanovništva iz 2002. godine pali su na 290000 i činili su oko 17% sta-novnika Vojvodine, kao druga grupa (posle srpske) po brojnosti. Na popisu 2011. pali su na 250000 i na oko 13%. Zanimljivo je da je udeo Srba u Vojvodini između 2002. i 2011. porastao neznatno, sa 65% na 66%.


Za razliku od Gelnera, drugi najznačajniji teoretičar nacionalizma, Entoni D. Smit (Anthony D. Smith), smatra da nacionalizam nije isključivo naknadna proizvodnja fikcija. Pod nacionalizmom Smit podrazumeva ideološki pokret u čijem je središtu interes nacije, a poreklo nacije je etničko. Etnička grupa je tip kulturnog kolektiviteta, tip koji stavlja naglasak na ulogu mitova o lozi i istorij-skih sećanja, i koji se prepoznaje po jednoj ili više kulturnih razlika, recimo po veri, običajima, jeziku ili institucijama (Smit 2010: 39).”

Kada su u pitanju vojvođanski Mađari, Željka Manić smatra da „imajući u vidu ukidanje starih i donošenje novih pravnih propisa, kojima se smanjio obim prava nacionalnih manjina, kao i učestalo odsustvo njihove primene to-kom perioda obnove etničkog nacionalizma, može se zaključiti da Smitov mo-del ima izrazitiju eksplanatornu snagu od Gelnerovog u pitanju odnosa između etničkih veza i nacionalizma” (Manić 2011:364).

Ovo što sledi je važno. Ključne teorije koje bi prema pisanju naših autora trebalo da objasne temerinski slučaj jesu teorija modernizacije i teorija etničkog takmičenja. Teorija segregacije, koju, pozivajući se na američke autore, navode Ilić i Cvejić (Ilić, Cvejić 1997) ovde nije relevantna, pošto Srbi i Mađari ne žive prostorno segregirano, bar ne u smislu u kojem to čine pripadnici različitih kasta u nekim zemljama, ili Romi u Srbiji. U radu o socijalnim aspektima et-ničkih sukoba u Temerinu, Aleksandra Marković „posebnu pažnju posvećuje proveri hipoteze koju u teoriju etničkog takmičenja uvode Sara Belanže i Moris Pinar, a koja navodi uslove u kojima etničko takmičenje prerasta u etničko su-kobljavanje.” Njena sekundarna analiza podataka koje su prikupili Ilić i Keveždi pokazala je „da socijalna osnova sukoba postoji, ali između etničkih grupa kao celina i to prevashodno kada je u pitanju javna upotreba jezika, i sa njom pove-zano pozicioniranje na tržištu rada” (Marković 2013:69).

Predikcija da će modernizacijski procesi zapravo osnažiti etničko identifi-kovanje i mobilizaciju na etničkoj osnovi razlikuje teorije etničkog takmičenja od razvojnih teorija. Dakle, oba ova modela se bave objašnjavanjem procesa u društvima koja su u procesu modernizacije. Ovde se postavlja pitanje, o kakvoj modernizaciji se u poslednjih dvadeset godina može govoriti u Srbiji? Istina je da zapravo imamo društvenu regresiju po svim pokazateljima vezanim za ekonomiju, društvenu pokretljivost, položaj žena, kulturne vrednosti, zadovo-ljavanje zdravstvenih i socijalnih potreba. Etničkih sukoba u Temerinu nije bilo tokom socijalističke modernizacije u SFRJ (Ilić, Keveždi 2012). Dakle, mora se naglasiti da teorija etničkog takmičenja nije radila u slučaju socijalističke mo-dernizacije kod nas. Takođe, ne možemo reći ni da radi u slučaju našeg kapi-talističkog sistema, jer bi preduslov bio da imamo kapitalističku modernizaciju na delu. Naime, od kad imamo kapitalistički sistem nemamo modernizaciju. Pošto je modernizacija nespojiva sa ekonomskim propadanjem, izraženim ši-renjem iracionalnih sadržaja u društvenoj svesti, repatrijarhalizacijom, smanje-njem mogućnosti obrazovanja i lečenja za pripadnike svih grupa u stanovniš-tvu, postavljam pitanje koliko je ova teorija uopšte svrsishodna za primenu na


način na koji to čine naši sociolozi. Naravno, nije sporno da se u kapitalizmu ljudi međusobno bore za određena dobra i sve oskudnije resurse i ne dovodi se u pitanje opšta svrsishodnost teorije etničkog takmičenja, nego njena relevan-tnost za objašnjenje etničkih odnosa u današnjoj, kapitalističkoj Srbiji.

U pretkapitalizmu je bilo drugačije, ali teorija etničkog takmičenja ne pre-tenduje da objasni sukobe pre modernizacije, niti posle nje, kao u današnjoj Srbiji. U Vojvodini je, kao i u ostatku Srbije, etničke sukobe donela ne moder-nizacija, nego njeno potiranje u poslednjih dvadeset godina. Etničko takmiče-nje postoji i tu je ključno pitanje službena upotreba jezika – ona predstavlja osnov za ulazak u javne službe i za prelazak u srednje, činovničke slojeve. Tako je bilo i u ranom kapitalizmu. Tako je i sada prilikom restauracije kapitalizma, jer propisi favorizuju one koji znaju oba jezika (a Srbi uglavnom ne žele da uče mađarski). Ali, tu je ključni činilac kapitalizam, a ne modernizacija, koja odre-đuje područje primene obe rivalske teorije.

Zagovornici teorije etničkog takmičenja sugerišu nekoliko faktora koji mogu uticati na nacionalnu toleranciju. Jedan od njih je i veličina rivalskih gru-pa. Ovo se pokazalo tačnim, ali pošto ne spada u originalne doprinose teorija etničkog takmičenja (američki autori su ovu pojavu primetili još 1940-ih go-dina, a Đ. Đurić ju je ispitivao u Vojvodini početkom 1970-ih (Đurić 1980), moramo se opet zapitati, šta smo novo dobili iz teorije takmičenja, a da je pri-menjivo kod nas?

Sara Belanže (Sarah Belanger) i Moris Pinar (Maurice Pinard) tvrde da ta-kmičenje na tržištu rada ne povlači nužno sa sobom porast različitih etničkih pokreta. Naime, neophodno je postojanje određenih uslova koji dovode do etnič-kog sukobljavanja. Prvi uslov jeste da se etničko takmičenje doživljava kao nepra-vedno. Kod Srba u Temerinu se doživljava nepravednim da pripadnici većinskog naroda moraju da uče jezik nacionalne manjine da bi mogli ravnopravno da uče-stvuju u takmičenju za službu u javnom sektoru (Ilić, Keveždi 2012). U SFRJ ovo je rešeno tako što su Srbi u većinski mađarskim opštinama morali da u osnovnim školama uče mađarski. U Miloševićevo vreme je to ukinuto (Ilić 2003).

Drugi uslov je da ne postoji međuzavisnost etničkih grupa koja bi donosila korist obema stranama. Ove vrste međuzavisnosti kod nas prosto nema.3

Najzad, postoji i treći uslov, ali on nije neophodan kao prethodna dva, a to je da se takmičenje odvija na grupnom, a ne na interpersonalnom nivou i da dobra oko kojih se takmičenje odvija moraju biti kolektivna, a ne individualna (Belanger, Pinard 1991: 446–450, 455). Uopšte govoreći o prostoru Jugoslavije, a ne samo o slučaju srpskog i mađarskog nacionalizma, da li se bez cinizma može govoriti o „kolektivnim dobrima” za koja se etničke grupe takmiče? Ako deo vladajuće klase koristi etnički nacionalizam kao instrument za rasparča-vanje i konvertovanje društvenog dobra u privatno i ako u tom procesu ogro-

3 Međuzavisnost postoji pre svega kad postoji kulturna podela rada (Hechter, 1978). Hodson, Sekulic i Masej (Hodson, Sekulic, and Massey 1994) primećuju da je SKJ sprečavala pojavu kulturne podele rada u Jugoslaviji.


mna većina članova svih etničkih grupa osiromaši, da li se bez klasnog pristupa može išta objasniti? Čak i ako članovi etničkih grupa „misle” da se bore za neka dobra, smeju li sociolozi ignorisati činjenicu da ih oni u realnosti gube? Čini se da opšte nezadovoljstvo građana Srbije svedoči da „simbolička dobra” koja su (eventualno) dobili u zamenu (nacionalni ponos, identitet i sl.) ne nadoknađu-ju izgubljena materijalna dobra. Da li možemo posmatrati današnje srpsko-ma-đarske odnose u Srbiji van tog konteksta? Da li je prerano da tvrdim da teorija ili „teorija” etničkog takmičenja, koju su kod nas afirmisali Ilić i Cvejić (Ilić, Cvejić 1997) predstavlja samo prigodan opis, prilično površan, a da ne daje za-pravo nikakva suštinska objašnjenja, barem ne van geografskog područja na kojem je razvijena?

Đurićeva istraživanja mladih srpske i mađarske nacionalnosti

Đorđe Đurić je 1974. godine izveo istraživanje eksplorativnog karaktera sa opštim ciljem analize osnovne strukture stavova mladih srpske i mađarske nacionalnosti prema svojoj i drugoj naciji. On se u analizi bavi nekim pitanjima iz domena (socijalne) psihologije koja nam nisu neposredno od značaja ovom prilikom (proučavanje međusobne povezanosti kognitivne, emocionalne i ko-nativne komponente stavova, veza između oblika nacionalne vezanosti ispitani-ka i pojedinih komponenti stavova i sl.), ali i nekima koja su i ovde značajna. Đurić je ispitivao nacionalne stereotipe uglavnom Kac-Brejlijevom tehnikom4. Upotrebljena je i tehnika rangiranja etničkih grupa na osnovu preferencije, kao i Bogardusova skala socijalne distance, tj jedna njena modifikacija. U ispitiva-nju nacionalne lojalnosti, korišćena je prilagođena skala nacionalne vezanosti čiji su autori Rot i Havelka. Podaci su upotpunjeni opštim informacijama o is-pitanicima pomoću posebnog upitnika.

Ovde se javlja pitanje uporedivosti podataka, koje je i osnovno metodološ-ko pitanje u ovom radu. Ilić i Keveždi su ispitivali punoletne mlade ljude. Đurić

4 Kac i Brejli su izveli klasično istraživanje rasnih stereotipa 1933. na sto studenata Univer-ziteta Prinston. Respondenti su od ponuđenih 84 atributa trebali da izdvoje po 5 atributa koji najbolje opisuju 10 nacionalnih/rasnih grupa, tj. njihove karakteristične, „ni najbolje, ni najgore” članove. Pronađen je visok stepen konzistencije atributa koje su respondenti vezivali za određene nacije/rase, nezavisno od toga da li su imali uopšte lične kontakte sa njihovim pripadnicima. Ovo istraživanje ponavljano je u narednim decenijama, u original-nom i izmenjenom obliku (Devine, Elliot 1995). Đurić u istraživanju koristi ovu tehniku sa modifikovanom listom atributa (ukupno 51) u kojoj traži od respondenata da zaokruže 5 do 10 atributa koji opisuju određeni narod, i da po potrebi dopišu još neke atribute. Zani-mljivo je pogledati noviju modifikaciju liste od 51 atributa korišćenu pri ispitivanju etnič-kih stereotipa studenata psihologije u Sarajevu i Banja Luci (Turjačanin 2004:361). Pored već postojećih negativnih atributa poput „agresivni”, „sebični” ili „nadmeni”, u skladu sa novim duhom vremena pridodati su i „ekstremniji” atributi, kao i oni primereniji kapita-lističkom uređenju – „okrutni”, „ratoborni”, „nasilni”, „surovi”, „fašisti”, „bogati”, „poslovni”, „škrti”, „pohlepni”.


je istraživao petnaestogodišnjake, odnosno one koji imaju manje iskustava u manje prisnim kontaktima sa ljudima druge nacionalnosti. Treba upozoriti i na značaj vremena ova dva istraživanja za tumačenje podataka. Malo ko bi se 1976. godine usudio da otvoreno izjavi da ne voli pripadnike druge nacional-nosti, makar bio i dete. Važna je tu i treća stvar – Đurić je radio svoje istraži-vanje trideset godina posle rata, i mnogo godina pre šovinizacije koja je krajem osamdesetih godina zahvatila Jugoslaviju, Srbiju i Vojvodinu.

Pošto je Đurić ispitivao uticaj nacionalne homogenosti odnosno heteroge-nosti pojedinih sredina na etničke stavove mladih, bila bi šteta da se ovome ne pokloni pažnja. Njegova istraživanja odnose se na Vojvodinu, a ne samo na Te-merin. No, on je vrlo relevantan i za sam „Temerinski fenomen”. Naime, Đurića posebno zanima uticaj etničke strukture, toga ko je i kolika etnička većina, a ko i kolika manjina u nekoj zajednici, na stavove prema svojoj i prema „drugoj” nacionalnosti. Pošto je u Temerinu došlo do vrlo brze izmene nacionalne struk-ture stanovništva, analizom rezultata njegovih istraživanja vidimo šta se dešava kada se ubrza i poveća priliv jedne etničke grupe i kako izgleda njegov prelaz u status naselja iz većinski mađarskog u manjinski mađarsko.

Đurićev uzorak je imao 930 učenika uzrasta 14–15 godina (8. razred osnov-ne škole), od čega 441 učenik srpske, 423 mađarske nacionalnosti i 66 učenika iz nacionalno mešovitih porodica Srba i Mađara. Osim nacionalne pripadnosti i uzrasta učenika, kao značajna varijabla pri izboru uzorka posmatrana je i na-cionalna struktura naselja u kom žive, kako bi mogao da se kontroliše uticaj nacionalno-homogene i različitih nacionalno-heterogenih sredina na struktu-ru stavova dece prema pojedinim narodima. Temerin je u vreme Đurićevog istraživanja (sredina sedamdesetih) bio grad sa dvotrećinskom mađarskom ve-ćinom. Nacionalna struktura Temerina se do novijih istraživanja suštinski pro-menila (Republički zavod za statistiku 2012).

U Đurićevom istraživanju izabrana su 23 naselja iz 15 opština, tako da od-govaraju jednoj od pet kategorija – homogeno srpsko naselje, mešovito sa oko 2/3 pripadnika srpske i 1/3 pripadnika mađarske nacionalnosti, mešovito sa podjednakim brojem pripadnika obe nacionalnosti, mešovito sa 1/3 pripadnika srpske i 2/3 pripadnika mađarske nacionalnosti i homogeno mađarsko naselje; a iz svakog naselja izabrana je po jedna škola u kojoj je sprovedeno istraživanje. Primenjena je, dakle, logika eksperimentalnog istraživanja. To je kvazi-ekspe-riment, konkretno „prirodni eksperiment” (Milić 1996). Cilj je bio da se uoči uticaj većinskog sastava populacije na probleme koje je Đurić istraživao. Ovo je bilo odlično metodološki smišljeno, a velika je šteta što većina kasnijih istraži-vača nije ponavljala slična istraživanja, pretpostavljam usled nedostatka sred-stava.

U ovom istraživanju autostereotipa i heterostereotipa mladih Srba i Mađa-ra nacionalizam je bio vrlo slabo izražen. Zanimljivo je i to da se pri ispitivanju poželjnosti atributa na nezavisnom uzorku dece ispostavilo da je atribut „ne vole druge narode” najnepoželjniji (Đurić 1980:210).


Rezultati ispitivanja nacionalne preferencije ukazuju da obe grupe rezervi-šu prvi rang za svoje sunarodnike, međutim Srbima su Mađari tek peti na listi preferencija, posle Crnogoraca, Hrvata i Slovaka, dok su Mađarima Srbi prvi na listi preferencija posle sunarodnika. Ne mogu se naknadnom analizom utvrditi razlozi koji su doveli do takvog rezultata. Može se pretpostaviti da su Srbi više voleli one sa kojima dele jezik od prvih komšija. Ovo je samo hipoteza. Kad bi se ona mogla proveravati, a može samo posredno preko nalaza novijih istraži-vanja izvođenih u bitno izmenjenim okolnostima, možda bi ovde trebalo tražiti korene sukoba oko jezika koji u naše vreme razdvaja temerinske Srbe i Mađare (Ilić, Keveždi 2012; Marković 2013).

Etnička struktura stanovništva naselja i stavovi mladih

Đurićevo ključno pitanje je da li postoji, i kako se manifestuje, uticaj razli-čite proporcije pripadnika srpske i mađarske nacionalnosti u pojedinim sredi-nama na etničke stavove mladih? Naravno, Đurić upozorava da zbog postojanja uticaja drugih faktora kao što su istorijski uticaji i odnosi, blizina drugih naselja i etnička struktura njihovog stanovništva, ekonomska razvijenost sredine, soci-oprofesionalni i obrazovni nivo stanovnika i drugi činioci lokalne i šire zajedni-ce, jasno ispoljene razlike u stavovima mladih se ne mogu očekivati, uvek, kao precizno ispoljene (Đurić 1980: 135). Ovo je dokaz više da je njegov „prirodni eksperiment” bio obzirno i pažljivo planiran.

Đurić daje pregled nekih od istraživanja čiji rezultati idu u prilog shvatanja da brojnost i proporcija pripadnika dveju nacionalnosti utiču na njihove među-sobne odnose. U pitanju su uglavnom američka i britanska istraživanja koja se bave međurasnim odnosima. Pomenućemo samo one koji su relevantni za Đu-rićevu analizu rezultata sopstvenog istraživanja. Prva je Vilijamsova (Williams) formulacija sociokulturnog zakona po kojem „migracija vidljivo različite grupe u određenu sredinu povećava izglede za sukob; verovatnoća konflikta je uto-liko veća što je brojniji dolazak manjinske grupe u oblasti sa starosedelačkim stanovništvom i što je njihov priliv brži” (R. M. Williams, Jr. 1947). Drugi je Morenov nalaz da postoji proces „cepanja grupe”, koji objašnjava na primeru suživota različitih rasa. Kada odnos između pripadnika različitih rasa dostigne tačku „sociometrijske zasićenosti” – broj pripadnika druge rase poveća se to-liko da se gubi homogenost grupe – pojedinci izrazitije teže ka zbližavanju sa svojim sunarodnicima i opada afektivna spremnost članova grupe da prihvate druge, strane članove grupe (Moreno 1962).

U jednom ranijem ispitivanju (Đurić 1971), Đurić je proveravao da li će učenici srpske i mađarske nacionalnosti, živeći u različitim nacionalnim sre-dinama, izražavati različite etničke stereotipe. Očekivao je da će se negativniji stereotipi učenika obe nacionalnosti javiti u sredinama sa podjednakim brojem


pripadnika dve nacionalne grupe – što je situacija koja najviše odgovara tački „sociometrijske zasićenosti” sredine. Rezultati su ukazivali na postojanje razli-ka u nacionalnim stereotipima učenika iz različitih sredina. Ove razlike su se manifestovale u manjem slaganju ispitanika u pogledu heterostereotipa, nego u pogledu autostereotipa. Takođe, broj zajedničkih osobina koje se pripisuju svojim sunarodnicima i pripadnicima druge grupe bili su najmanji u sredinama sa podjednakim brojem dveju grupa, što je ukazivalo na izrazitiju tendenciju is-pitanika iz ove sredine ka isticanju razlika svoje od druge grupe. Najveće razlike u stereotipima učenika iz različitih sredina nađene su u pogledu broja izbora negativnih osobina pripisanih drugoj grupi – najveći procenat negativnih oso-bina pripisan je pripadnicima druge grupe u sredini sa podjednakim brojem pripadnika dveju nacija. Iz ovog ispitivanja nije bilo moguće izvesti konačne zaključke o ispitivanoj pojavi, te je istraživanje ponovljeno.

Ponovljeno istraživanje nije dalo jednoznačne rezultate. Heterostereotip is-pitanika iz sredine sa podjednakim brojem dveju nacionalnosti sadrži veći broj negativnih osobina nego u drugim sredinama. Može se reći i da postoji ten-dencija izrazitijeg razlikovanja svojih sunarodnika od pripadnika druge etničke grupe kod ispitanika iz sredine sa podjednakim brojem pripadnika dveju naci-onalnosti nego što je to slučaj u ostalim sredinama.

Međutim, kada se pogleda lista zajedničkih atributa autostereotipa i he-terostereotipa u različitim sredinama kod učenika srpske i učenika mađarske nacionalnosti,5 vidimo da je ova tendencija mnogo izraženija kod mađarskih učenika, gde je nedvosmislena, dok kod srpskih učenika nema razlike između naselja III i IV kategorije6. Takođe, pri proučavanju preferencije drugog naroda kod ispitanika srpske nacionalnosti nijedna razlika, u okviru sredina između onih koji visoko i nisko preferiraju drugu grupu nije statistički značajna, dok su kod ispitanika mađarske nacionalnosti razlike u svim sredinama značajno izražene u korist visoke preferencije. Pri tome, odnos između visokog i niskog preferiranja u sredini sa podjednakom proporcijom pripadnika dveju nacional-nosti značajno se razlikuje od ovog odnosa u drugim sredinama.

Vrednost varijable sredine sa različitom proporcijom pripadnika dveju na-cionalnosti proučavana je i analizom prihvatanja pojedinih socijalnih odnosa sa pripadnicima druge grupe u različitim sredinama. U sredini sa jednakim brojem dveju grupa srazmerno je najmanji broj ispitanika koji prihvataju naj-bliže socijalne odnose, dok je njihov broj najveći u kategoriji onih koji ne pri-hvataju neke od predloženih odnosa. Ova tendencija se ni ovde ne ispoljava u jednakoj meri kod obe nacionalne grupe –izraženija je kod Mađara.

5 Izvor: Đurić (1981: 214). Zbog obima ovog članka nisam u mogućnosti da priložim tabele, kao ni pri pozivanju na rezultate drugih istraživanja.

6 I kategorija – homogeno srpsko naselje; II kategorija – mešovito sa oko 2/3 pripadnika srpske i 1/3 pripadnika mađarske nacionalnosti; III kategorija – mešovito sa podjednakim brojem pripadnika obe nacionalnosti; IV kategorija – mešovito sa 1/3 pripadnika srpske i 2/3 pripadnika mađarske nacionalnosti; V kategorija – homogeno mađarsko naselje.


Ranije sam prikazala promenu nacionalne strukture Mađara u Vojvodini. Kada se radi o mestima iz Đurićevih istraživanja, Mađari su u vreme njihovog izvođenja u Temerinu još uvek bili ubedljiva većina, udeo im je opadao dece-nijama, a u vreme istraživanja počinje da im opada broj i u apsolutnom smislu. Još uvek se ne vide posledice ove tendencije, po svim podacima iz Đurićevih istraživanja, izraženim u njegovim tabelama, Temerin spada u grupu sredina sa jako dobrim međunacionalnim odnosima.

Rezultati Đurićevih istraživanja pokazuju da su ispitivani omladinci srpske nacionalnosti još sedamdesetih godina bili ili skloniji nacionalizmu ili su ga slobodnije izražavali od Mađara. Možda je Mađarima manje smetala jezička barijera, jer su tada bolje znali srpski, nego danas. Da su korišćena, otvorena pi-tanja bi možda mogla da objasne zbog čega je tendencija izrazitijeg razlikovanja svojih sunarodnika od pripadnika druge etničke grupe kod ispitanika iz sredine sa podjednakim brojem pripadnika dveju nacionalnosti mnogo izraženija kod mađarskih učenika, gde je nedvosmislena, dok, da podsetim, kod srpskih uče-nika nema razlike između naselja III i IV kategorije. Ovako, jedino objašnjenje koje možemo da damo naglašava viši osećaj ugroženosti kod Mađara usled či-njenice da im je u svim naseljima u kojima se pojavljuje ovo povišeno razliko-vanje u to vreme opadao relativni udeo u stanovništvu.

Istraživanje temerinskih srednjoškolaca 2012.

Dušan Ristć, Imre Nađ (Nagy) i Saša Kicošev sproveli su istraživanje nad 80 učenika (po 10 učenika srpske i mađarske nacionalnosti prvog razreda, 30 mađarskih učenika trećeg razreda i 30 srpskih učenika četvrtog razreda) u apri-lu 2012. u srednjoj školi „Lukijan Μušicki”, samo par nedelja pre istraživanja Ilića i Keveždija. Ovo omogućuje uporednu analizu kako rezultata, tako i me-todskih rešenja primenjenih u ovim istraživanjima.

Na pitanje šta je najvažnije za njih (zemlja rođenja, dom, zemlja matica ili sama varošica – Temerin) 40.4% đaka „najvažnijim” smatra grad u kojem živi, a još oko 25% ga smatra „veoma važnim”. Po pitanju vezanosti za Temerin ne postoji neka posebno velika razlika u odgovorima srpskih i mađarskih đaka: srpski đaci ga češće označavaju kao najvažniji (43.8% prema 35% mađarskih đaka), ali se pri sabiranju kategorija „najvažniji” i „veoma važan” brojke pri-bližavaju – na 62.6% među srpskim i 70% među mađarskim đacima, odnosno ostaje ista razlika u procentima, ali sa obrnutim nacionalnim predznakom.

Ono što je zanimljivije jeste poređenje pripisivanja važnosti kategorijama „zemlja rođenja” i „država matica”. Naime, zemlja rođenja je najvažnija za 22.2 % srpskih đaka i 37.5% mađarskih. Ako saberemo i odgovor „veoma važna” procenat za srpske đake biće oko 38%, a za mađarske oko 57%. Ako zatim po-gledamo kategoriju „država matica” videćemo da je preko 30% srpskih đaka


ocenjuje najvažnijom, a još preko 20% veoma važnom, dok je mađarski đaci uopšte ne opisuju kao najvažniju, a samo oko 8% njih je opisuju kao veoma važnu! Uz to, gotovo 40% mađarskih đaka je izričito opisuje kao „najmanje važ-nu”, što je ocena koju mađarski đaci nisu uopšte koristili pri opisu bilo koje od preostale tri kategorije (zemlja rođenja, dom/kuća i grad).

Da bismo objasnili veću važnost koju srpski đaci pridaju „državi matici”, nego „zemlji rođenja”, (skoro 8% srpskih đaka zemlju rođenja opisuje kao naj-manje bitnu!) treba imati na umu da se tokom devedesetih godina u Temerinu nastanilo 6000 izbeglica srpske nacionalnosti iz Hrvatske i Bosne i Hercegovi-ne (Ilić, Keveždi 2012). Za te izbeglice je, dakle, Srbija – država matica, a ne i zemlja rođenja. Ovo se direktno može odnositi samo na deo istraživanih sred-njoškolaca, jer su oni rođeni između 1994. i 1998. godine, što znači da je deo i rođen u Srbiji. Međutim, za očekivati je da postoji jak mada indirektan uticaj – izbegličkog statusa roditelja i porodične (političke) socijalizacije.

Ostaje, bar na prvi pogled, zbunjujući podatak da je, sudeći po odgovori-ma na ovo pitanje, mađarskim đacima država matica većinom nebitna. Takav rezultat se kosi sa mojim neposrednim anketarskim iskustvom iz Temerina, kao i sa odgovorima na neka druga pitanja iz ovog istraživanja. Na primer, na pitanje kojim je utvrđivan identitet đaka „Sebe najradije opisujem kao...” u kate-goriji „Istočno-Evropljanina” postoji velika diskrepancija u odgovorima srpskih i mađarskih đaka. Ni jedni ni drugi nisu oduševljeni ovakvom identifikacijom – među srpskim đacima nešto manje od 20% u zbiru odgovara da im je ova identifikacija srednje ili veoma važna, preko 50% da im je delimično važna, a oko 25% da im je najmanje važna. Mađarski đaci, međutim, čak u skoro 70% slučajeva kažu da im je najmanje važna, i još u preko 25% da im je delimič-no važna. Može se pretpostaviti da među mađarskim stanovništvom postoji izvestan arogantan stav prema manje razvijenim zemljama Istočne Evrope, ali ovakav stav nije stran ni ostalim narodima bivše Jugoslavije, kao zaostavština vremena relativnog blagostanja pre raspada SFRJ u odnosu na ostatak Istoč-nog bloka. Izvesno je i da se razlika u odgovorima može delimično pripisati i prihvatanju diskursa o „pravoslavnom bratstvu” sa ruskim narodom od strane srpskog stanovništva. Ali teško da se ovako decidno odbacivanje istočno-evrop-skog identiteta od strane etničkih Mađara može objasniti bez uzimanja u obzir istorijskog nasleđa netrpeljivosti zbog sovjetske okupacije Mađarske, interven-cije 1956, kao i ranijih ruskih napada na Mađarsku 1849. i 1914. i 1916. godine. Čini se da se mladi Mađari ipak identifikuju sa državom maticom u većoj meri nego što su spremni da iskažu u svojim odgovorima anketarima, a verovatno je strah da to javno iskažu u Temerinu, mestu poznatom po međunacionalnim sukobima, značajan razlog za takve odgovore.

Na zatvoreno pitanje „Šta je za tebe domovina?” gde su učenici zaokru-živali jedan od četiri ponuđena odgovora (Temerin, Vojvodina, Mađarska ili Srbija) 13.8% mađarskih đaka ipak navodi Mađarsku, 20.7% Vojvodinu, 27.6% Temerin i 37.9% Srbiju. Njihovi odgovori su raznolikiji od odgovora srpskih


đaka, koji se odlučuju podjednako za Temerin i Srbiju, dok Vojvodinu uopšte ne pominju. Ovo ne čudi, s obzirom na konstantnu popularnost krajnje desnih stranaka među srpskim biračima, koje autonomiju Vojvodine predstavljaju kao stalnu pretnju celovitosti Srbije.

Što su pitanja konkretnije formulisana to se dobijaju etnički obojeniji od-govori. Iako je na pitanje šta je za njih najvažnije veći udeo đaka pridao veću važnost gradu nego državi (bilo rođenja ili matici), na pitanje kako bi opisali sebe, a gde je ponuđeno vrednovanje identiteta Temerinca, Vojvođanina, etnič-kog identiteta, istočno-evropskog i evropskog, ogromna većina đaka, posebno srpskih, najjače je vrednovala etničku pripadnost – čak 92.1% kao najvažniju i 7.9% kao veoma važnu. Tek oko 3% srpskih đaka kao najvažniji ocenjuje teme-rinski i isto toliko evropski identitet.

Pri ispitivanju etničke distance đaci su preko ajtema sa Bogardusove skale ispitivani o prihvatanju različitih socijalnih odnosa.

Preko 55% srpskih ispitanika ne bi prihvatili Mađara/icu za partnera. Kod Mađara je ovaj procenat duplo manji – 28.1%. Kod srednjoškolaca srpske na-cionalnosti, 20.5% bi prihvatili Mađara za komšiju, a 28.2% ne. Njih 31,6% bi htelo Mađara za prijatelja, a 26.3% ne bi. 31.6% prihvatili bi Mađara kao pozna-nika, 23.7% ne bi. Za nastavnika bi Mađara prihvatilo samo 18.4% srpske dece, dok 26.3% ne bi.

Kod Mađara su procentne brojke koje izražavaju prihvatanje značajno veće, osim u slučaju prihvatanja nastavnika – 25; 43.8; 46.9; 15.6, respektivno. Obe grupe đaka u malom broju prihvataju da im nastavnik bude druge nacio-nalnosti – s tim što taj procenat kod mađarske dece mnogo više odskače od od-govora na druga pitanja. Verovatno se pitanje nastavnika mnogo više doživljava kao pitanje odnosa moći – što ono i jeste, jer su deca u tom odnosu de facto podređena, a nastavnik u poziciji da vaspitno utiče na veliki broj dece, a takođe i da ih diskriminiše.

Ovde se videlo da i Bogardusova skala u sredini u kojoj postoje otvoreni međunacionalni sukobi može da pokaže postojeću socijalnu distancu, mada joj uvek ostaje prigovor da izaziva konformizam u odgovorima. Istraživači su bili toga svesni, pa su postavili pitanje „da li imate prijatelje druge nacionalnosti?”. Na ovo pitanje, nešto preko jedne trećine dece odgovorilo je da nema. 30% ih je odgovorilo da se od detinjstva druži sa decom druge nacionalnosti, a još 20% da se već duže vreme druži sa njima. Samo 3% njih je odgovorilo da ne želi da se druži sa decom koja nisu njihove nacionalnosti.

Značajna je razlika u odgovorima đaka gledano prema nacionalnosti. Po-lovina srpskih đaka je odgovorila da nema drugove drugih nacionalnosti, da se druže samo sa decom svoje nacionalnosti, u njih je ubrojano i 5% ispitanika koji su eksplicitno odgovorili da ne žele da se druže sa drugim nacijama. Druga polovina kaže da ima prijatelje drugih nacionalnosti, njih 22% od detinjstva.


Mađarska deca drugačije odgovaraju. 17% njih kaže da nema prijatelje drugih nacionalnosti, dok preko 80% ima, od toga 38% od ranog detinjstva. Samo 3% je reklo da je nekada imalo prijatelja druge nacionalnosti, ali da ih više nema i ne želi da ih ima.

Kombinovanjem pitanja sa Bogardusove skale i pitanja o stvarnom pona-šanju Ristić, Nadj i Kicošev su napravili metodološki proboj. Nekoliko nede-lja posle njihovog istraživanja Keveždi i Ilić izveli su, ne znajući za prethodno istraživanje ovih autora, svoje istraživanje etničkih sukoba u Temerinu.7 Na osnovu sekundarne analize tako dobijenih podataka Aleksandra Marković ispi-tivala je socijalne osnove etničkih sukoba u Temerinu.

Marković i generacijski aspekti etničkih sukoba u Temerinu

Iz perspektive teme mog teksta zanimljivo je ono što je Aleksandra Mar-ković tek uzgredno razmatrala u svojoj analizi – uticaj uzrasta ispitanika na nji-hove stavove. Ovde moram da navedem duži citat, pošto zbog gustine opisa u njenom tekstu nema smisla da prepričavam rezultate analize koju je ona izvela. Prema njenim nalazima:

„(I)spitanici mlađi od 22 godine su zadojeni netrpeljivim nacionalizmom pa je najveći udeo (43%) onih koji smatraju da nacionalne manjine već imaju i suviše prava. U oba poduzorka pravilnost se potvrđuje – što su ispitanici mla-đi, raste i verovatnoća da je nacionalizam izraženiji. Tako mladi Srbi u naj-većem broju smatraju da pripadnici drugih nacionalnosti već imaju i suviše prava (49,4%), a i od svih onih koji su rekli da pripadnici drugih nacionalnih grupa već imaju i suviše prava ponovo je najveći broj među mladima (52,4%); od ukupnog broja Mađara koji su mišljenja da nacionalnim manjinama tre-ba obezbediti i posebna manjinska prava, najveći broj njih upravo potiče iz najmlađe kohorte (60%). Ipak, iako sa smanjenjem broja godina ispitanika raste verovatnoća da postoje gorljivi nacionalistički osećaji, takođe raste i ve-rovatnoća da ispitanici nisu upoznati sa problemima vezanim za manjinska prava (od svih onih koji tvrde da nisu upoznati sa ovim problemom najveći broj njih, tačnije 67,7%, rođeno je 1990. godine ili kasnije). Drugim rečima, mladi su ili nezainteresovani ili ukoliko su zainteresovani, onda su nacionali-stička osećanja i netrpeljivost veoma izraženi, što je u suprotnosti sa stavom zagovornika razvojnih teorija da će snage modernizacije dovesti do porasta tolerancije kod mladih (Bakić 2006: 238).” (Marković 2013: 82–83)

Marković nekritički primenjuje način zaključivanja koji su uveli Ilić i Cve-jić afirmisanjem teorije etničkog takmičenja. Stav zagovornika razvojnih teorija nipošto nije negiran prethodno opisanom situacijom izražene nacionalne netr-peljivosti mladih nakon dve decenije društvene regresije.

7 Detaljnije o metodologiji ovog istraživanja u: Ilić, Keveždi (2012:24–25).


Nacionalizam mladih Mađara i Srba u Temerinu– sekundarna analiza

Pored celokupne baze podataka, napravila sam zasebnu bazu podataka mladih (svih koji su rođeni posle 1976. godine) i zasebnu bazu starije i „starije mlade” generacije (svi rođeni pre 1989. godine).

Tabela 1: Kako ocenjujete stanje međunacionalnih odnosa u vašoj opštini?

ocena stanja međunacionalnih odnosa u Temerinu (%)

ukupno 1975. i stariji 1976–1989. 1990. i mlađi

M S M S M S M S

teški, napeti odnosi 51.8 38.5 46.7 33.3 68.8 39.5 40.0 41.4

dobri odnosi 32.1 40.7 40.0 58.8 31.2 52.6 10.0 25.3

ne znam 5.4 5.5 0 0 0 0 30.0 11.5

ostalo 10.7 15.3 13.3 7.9 0 7.9 20.0 21.8

total 100 100 100 100 100 100 100 100

Mađari značajno lošije od Srba ocenjuju međunacionalne odnose u Te-merinu. Preko polovine respondenata ih smatra napetim, spram 38.5% Srba. Dobrim ih smatra trećina Mađara i 40.7% Srba. U kategoriji srpskih ispitanika, samo najmlađa generacija u većem broju ove odnose opisuje kao napete (41.4% spram 25.3% koji ih smatraju dobrim). Srednja i starija generacija ih u nat-polovičnoj većini smatraju dobrim (52.6% i 58.8%, respektivno), dok ih lošim smatra trećina starijih i oko 40% srednje generacije. Kod najmlađih Mađara imamo velik procenat odgovora „ne znam” (30%), 40% odnose smatra lošim, a samo 10% dobrim.

Ovde vidimo, pre svega kada imamo u vidu udeo ispitanika posmatrano prema uzrastu koji odnose ocenjuju dobrim, veliko odskakanje kod najmla-đih koji najnegativnije opisuju međunacionalne odnose u Temerinu. Sigurno više faktora utiče na takve odgovore. Jedan je taj da su najmlađi najintenzivnije uključeni u „ulični život” u okviru kog se većina incidenata i dešava. Odbijanje da se prizna postojanje incidenata i međuetničkih tenzija može biti posledi-ca nacionalističkog stava, odnosno zatvaranja očiju pred incidentima koje npr. neki pripadnici vlastite nacionalne grupe izazivaju u većem broju slučajeva, ali takođe može biti i posledica izrazitog antinacionalnog stava kada on pokušava da se izrazi odbijanjem da se prizna faktičko (nepovoljno) stanje stvari. Između ove dve krajnosti izvesno se nalaze i razne varijante građanske želje za ušuš-kanošću i osećajem sigurnosti. Takođe, činjenica je da odrasli znaju manje o životima svoje dece i njihovom svetu nego što je slučaj obrnut – deca prisluš-kuju i sadržaje koji nisu namenjeni njima ili za koje roditelji misle da ih deca i


ne razumeju. Sa druge strane, deca nemaju ovakve zablude i mogu brižljivo da cenzurišu sadržaje informacija koje prenose roditeljima.

Najmlađe generacije mnogo teže mogu da izbegnu suočavanje sa onim što se dešava u školskim dvorištima ispred kafića, i što, uopšte, potpuno prožima njihov život od kada znaju za sebe – od ranih devedesetih deca su u temerin-skim školama podeljena po nacionalnoj osnovi, a ista je stvar i sa mestima za zabavu. Kada razmišljamo o tome šta je „društveno prihvatljiv odgovor” koji nam često otežava da steknemo objektivan uvid u društvenu stvarnost, mora-mo da imamo u vidu i starosnu grupu koju ispitujemo. U ovom slučaju, oni koji su socijalizovani u socijalističkoj Jugoslaviji mogu da i dalje imaju zadršku pri iznošenju nacionalističkih stavova, jer su formativni deo svog života proveli dok je na snazi bila ideologija bratstva i jedinstva. Mladi rođeni devedesetih godina nemaju razloga za pomenutu zadršku.

Na pitanje da li treba pružiti nova prava nacionalnim manjinama najmlađi ispitanici sa 43% daleko odskaču po učestalosti odgovora „već imaju isuviše prava” kako od mlađe srednje generacije, tako i od starijih sugrađana (29,8% i 29.1%, respektivno). Mlađa srednja generacija više se priklanja starijoj, sa ko-jom deli bar neka sećanja na SFRJ i drugačiji vrednosni obrazac spram među-nacionalnih odnosa.

Tabela 2: Da li treba pružiti nova prava nacionalnim manjinama?

Da li treba pružiti nova prava nacionalnim manjinama (%)

obe nacije mladi(1976. i mlađi) 1975. i stariji 1976–

1989. 1990 i mlađi

1990

i m

lađi

1976

–198

9

1975

. i st

ariji

M S M S M S M S

Nisam upoznat sa problemom 25.0 5.3 10.5 11.5 18.4 13.3 7.8 0 5.3 30.0 24.1

Treba im obezbediti sva građanska prava

17.0 42.0 34.9 57.7 18.4 36.7 33.3 75.0 28.9 30.0 13.8

Treba im obezbediti i posebna manjinska prava

5.0 7.0 9.3 15.4 3.2 20.0 2.0 12.5 2.6 20.0 3.4

Već imaju isuviše prava 43.0 29.8 29.1 0 48.0 10.0 43.1 0 44.7 0 49.4

Ostalo 10.0 15.8 16.3 15.3 12.0 20.0 13.7 12.5 18.4 20.0 9.2

Total 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100


Pri odgovoru na pitanje „Šta biste voleli da pripadnici drugih nacija pro-mene u svom ponašanju da biste se vi osećali prijatnije?” ukupno 14.3% Ma-đara i 18.7% Srba iz celog uzorka izjavljuje da im ništa ne smeta kod njihovih komšija. Imajući u vidu formulaciju pitanja, ovo bi mogao biti realan procenat ispitanih stanovnika Temerina koji zaista odbacuju nacionalizam.

Kada posmatramo ostale rezultate, prvo što upada u oči je izrazito manji raspon odgovora mađarskih ispitanika. Gotovo polovina (48.2%) svih Mađara, odnosno 46.2% mladih, daje relativno blag i neodređen odgovor „više pošto-vanja prema drugim nacijama” i time se gotovo u potpunosti iscrpljuju njihovi odgovori na ovo pitanje. Na prvu loptu bi se moglo pomisliti da je ovo posle-dica izrazito visoke tolerancije mađarske manjine i njihovog zadovoljstva kom-šijskim odnosima. Međutim, s obzirom na specifičnost situacije u Temerinu verovatnije je da su respondenti imali zadršku pri davanju odgovora anketari-ma koji govore srpskim jezikom, mahom beogradskim studentima. Sa time je u skladu i podatak da je više od trećine mladih Mađara, 10% više nego mladih Srba, izbeglo da pruži bilo kakav određen odgovor na ovo pitanje.

Tabela 3: Šta biste voleli da pripadnici drugih nacija promeneu svom ponašanju da biste se osećali prijatnije?

Šta biste voleli da pripadnici drugih nacija promene u svom ponašanju da biste se osećali prijatnije? (%)

obe nacije 1975. i stariji 1976–1989. 1990. i mlađi

1990

i m

lađi

1976

– 1

989

1975

i st

ariji

M S M S M S

Ništa 12.0 21.1 24.4 16.7 25.5 18.8 23.7 0 13.8

Više poštovanja prema pripadnicima drugih nacija 15.0 31.6 32.6 50.0 23.5 62.5 18.4 20.0 13.8

Da ne pričaju na mađarskom 3.0 15.8 8.1 0 13.7 0 21.1 0 3.4

Da nauče srpski 8.0 3.5 5.8 0 7.8 0 5.3 0 9.2

Da ne napadaju druge nacije 8.0 1.8 0 0 0 6.2 0 0 9.2

Ne stupam u kontakt sa pripadnicima drugih nacija 3.0 0 0 0 0 0 0 0 3.4

Da se prilagode Srbiji i da ne misle da su u svojoj državi 7.0 15.8 12.8 6.7 17.6 0 23.7 0 8.0

Da se vrate u Mađarsku 1.0 0 0 0 0 0 0 0 1.1

Ne znam / ostalo / bez odgovora 43.0 10.5 16.3 26.6 11.8 12.5 7.9 80.0 37.9

Total 100 100 100 100 100 100 100 100 100


Još jednu stvar treba imati na umu pri tumačenju dobijenih podataka. Čla-novi najekstremnijih (nacionalističkih i neonacističkih) grupa su uvek relativno malobrojni, ali je, zbog brutalnosti njihovih akcija, njihov uticaj na međuna-cionalne odnose, posebno na osećaj ugroženosti određenih grupa, veoma vi-sok. Šanse da se pri ovakvom istraživanju dođe do respondenata koji pripadaju takvim grupama su, dakle, relativno male, a u ovom slučaju su posebno male kada su u pitanju mladi Mađari – ekstremni desničari. Za očekivati je da oni odbiju da odgovaraju na pitanja beogradskim studentima. To treba uzeti u ob-zir kada tumačimo činjenicu da je nekoliko najmlađih srpskih ispitanika davalo ekstremne odgovore poput „da se vrate u Mađarsku” ili „ne stupam u kontakt sa pripadnicima drugih nacija”, dok ovako ekstremnih odgovora nije bilo među mađarskim ispitanicima.

Osim ovih najekstremnijih odgovora, kao i onog nešto manje ekstremnog „ – da se prilagode Srbiji i da ne misle da su u svojoj državi” – koji je izreklo 12.8% mladih Srba, preostali odgovori temerinskih Srba se tiču pitanja jezika. Ukupno 16.8% mladih Srba naglašava da ima problem sa jezikom kojim govore Mađari – 8.8% smatra da ne treba da govore na mađarskom, dok još 8% nagla-šava da treba da nauče srpski jezik.

Ono što je neobično kod ovih rezultata jeste pojava svojevrsnog „genera-cijskog jaza” unutar mlade generacije. Postojanje ove tendencije, tj. značajno veće bliskosti „starijih mladih” i starije generacije u odnosu na „mlađe mlade” proverila sam i preko koeficijenta kontingencije. Pored celokupne baze podata-ka, napravila sam, kako sam već napomenula, zasebnu bazu podataka mladih (svih koji su rođeni posle 1976. godine) i zasebnu bazu starije i „starije mlade” generacije (svi rođeni pre 1989. godine).

Tabela 4: Koeficijent kontingencije

CC godina rođenja

sve generacije mladi(rođeni posle 1976)

stariji i „stariji mladi” (rođeni pre 1989)

Treba li pružiti dodatna prava nacionalnim manjinama? .393 .403 .112

Šta biste voleli da pripadnici drugih nacija promene kod sebe?

.471 .442 .189

Ispitivala sam povezanost varijabli godine rođenja i dva pitanja za koja smatram da najbolje diferenciraju šovinističke odgovore – pitanja davanja do-datnih prava nacionalnim manjinama i pitanja šta pripadnici drugih nacija tre-ba da promene kod sebe. Koeficijenti kontingencije jasno ukazuju da uzrast ispitanika značajno diferencira odgovore unutar grupe mladih, dok to nije slu-čaj unutar starijeg dela mladih i starije generacije. Bilo bi interesantno u nekim


budućim istraživanjima staviti u upitnik i nešto manje raspone u godinama rođenja kako bi se moglo doći do preciznijih podataka, jer su se poslednjih nekoliko decenija promene naglo ubrzavale. U pitanju jezika, pak, „starija mla-đa” generacija pokazala se kao najmanje tolerantna (26.4% njih u zbiru smatra da Mađari ne treba da pričaju mađarskim jezikom i da treba da nauče srpski) dok je taj procenat za najstariju generaciju 21.5%, a za najmlađu samo 12.6%. Ovako nizak procenat najmlađih srpskih ispitanika koji se bune zbog upotrebe mađarskog jezika mogao bi se možda objasniti činjenicom da su oni čitav svoj život proveli u segregiranom društvu, te su i njihova očekivanja od interakcije sa Mađarima značajno niža. Pošto su bili razdvojeni u školi, a zatim nastavili da izlaze u srpske kafiće, ne čudi da ih se mnogo manje tiče kojim jezikom govore mladi druge nacionalnosti na koje nisu ni upućeni.

Tabela 5: Ispitanici srpske nacionalnosti koji su na pitanje „šta biste volelida pripadnici drugih nacija promene u svom ponašanju da biste se osećali prijatnije?”

odgovorili sa „da ne pričaju na mađarskom” i „da nauče srpski”

godina rođenjaTotal1990. i

mlađi 1976–1989. 1975. i stariji

mes

to ro

đenj

a

Temerinbroj 0 0 1 1

% unutar godina rođenja 0.0% 0.0% 9.1% 3.1%

Bački Jarakbroj 0 0 1 1


mes

to ro

đenj

a

druga mesta u Vojvodini

broj 9 9 6 24


druga mesta van Vojvodine

broj 1 1 3 5


bez odgovorabroj 1 0 0 1


Totalbroj 11 10 11 32


Ipak iznenađuje ovako visak procenat pripadnika starije podgrupe mladih, odnosno ovako veliki jaz između dve podgrupe. Moja prva pretpostavka je bila da je možda ova „starija” podgrupa u uzorku bila zasićenija izbeglicama za koje se očekuje da imaju najviše problema da se naviknu na „strani jezik” u svojoj novoj sredini. Napravila sam zasebnu bazu podataka (tabela 5) samo srpskih ispitanika koji su dali odgovore „da ne pričaju na mađarskom” i „da nauče srp-ski” kako bih mogla da ukrstim godinu i mesto rođenja ovih respondenata, i nalazi su iznenađujući.


Preko četiri petine ovih ispitanika potiče iz Vojvodine, a samo 15.6% iz mesta van Vojvodine. Od dvadeset i jednog mladog ispitanika koliko ih je izra-zilo netrpeljivost prema upotrebi mađarskog jezika čak 18 su rođeni Vojvođani. Nemoguće je bez dodatnih obaveštenja objasniti ove nalaze. Prva stvar koju treba dodatno ispitati je iz kojih se vojvođanskih mesta i zašto ljudi doseljavaju u Temerin.8

Treba ovde još nešto dodati. Najmlađi ispitanici nisu još uključeni u raspo-delu resursa. Za njih je mogućnost da javno koriste maternji jezik stvar sigur-nosti i prava. Za one nešto starije, jezik kao resurs je važan činilac u društvenoj utakmici. U skladu sa vojvođanskim propisima, zaposlenje u organima samo-uprave i u preduzećima i ustanovama podrazumeva dvojezičnost, u sredinama kao što je Temerin. Mladi Srbi ne znaju mađarski koliko mladi Mađari znaju srpski, a ne žele ni da ga uče. Samim tim su strukturalno defavorizovani u so-cijalnom takmičenju za dobijanje radnih mesta u ovoj sredini. Sasvim mladi Mađari, koji slabije znaju srpski od onih starih i od onih nešto starijih, takođe još nisu došli u situaciju da uzmu učešće u utakmici oko zaposlenja (po pravilu stalnog i sa solidnom platom) u svojoj opštini. Kada posmatramo samo pod-grupu Temerinaca srpske nacionalnosti koji imaju problem sa korišćenjem ma-đarskog jezika, vidimo dakle da su u njoj natprosečno zastupljeni upravo oni građani koji su najviše upućeni na tržište rada. To nam dozvoljava da kažemo da je službena dvojezičnost važan činilac u objašnjenju etničke netrpeljivosti u Temerinu. No treba biti oprezan i ne preterivati u naglašavanju značaja ovog faktora, s obzirom da on ne objašnjava netrpeljivost kod Mađara i da posmatra-no u celom uzorku ova generacija (najusmerenija na tržište rada) nije i etnički najnetrpeljivija.

Zaključak

Sekundarna analiza otežava proveravanje hipoteza. Ispostavlja se da je to ovde manje problem nego drugde, zbog toga što su obe teorije koje su tamo gde su nastale možda relevantne za proučavanje međunacionalnih odnosa, i teorija etničkog takmičenja, i teorija modernizacije, ovde irelevantne s obzirom na aktuelni proces demodernizacije9. Pokušala sam da ovaj nedostatak ublažim time što sam napravila baze podataka po generacijskom kriterijumu iz baze na osnovu koje sam radila sekundarnu analizu.

Teorije koje se primenjuju su najslabije uporište ovakvih analiza. Smatram da teorijski okviri koje su koristili moji prethodnici u bavljenju istom ili slič-

8 Treba imati u vidu geografsku blizinu Temerina Novom Sadu – možda se radi o ljudima iz temerinskih porodica, rođenim u novosadskoim porodilištu.

9 Demodernizaciju sam ranije u tekstu operacionalno definisala kao ekonomsko propada-nje, izraženo širenje iracionalnih sadržaja u društvenoj svesti, repatrijarhalizaciju, smanjenu mogućnost obrazovanja i lečenja za pripadnike svih grupa u stanovništvu.


nom tematikom nisu saobraženi društvenim okolnostima današnje Srbije. To je naučni izazov i neophodna tema zasebnih radova u budućnosti. Ukratko, te-orija modernizacije je irelevantna u situaciji u kojoj postoji demodernizacija, kao u Srbiji u poslednjih dvadeset i više godina. Jedino može da se indirektno zaključi da je sa demodernizacijom došlo do pogoršanja nacionalnih odnosa i porasta nacionalizma, što nije neki veliki istraživački uspeh, bez obzira na to što se ovaj zaključak javlja u radovima gotovo svih sociologa, socijalnih psiho-loga i istraživača iz nevladinih organizacija. Drugo, teorija etničkog takmičenja takođe se zasniva na modernizaciji. Dok je kod nas bilo socijalističke moderni-zacije, međunacionalni odnosi su bili bolji nego danas. Ne radi se tu o tome ili se bar ne radi samo o tome da ljudi nisu mogli ili smeli da iskažu svoja stvarna mišljenja. Istraživači su koristili različita sredstva, i sva su potvrđivala isto.

Đurićeva istraživanja, pre svega ono kasnije, jako je važno, jer ga je ra-dio trideset godina posle rata, i mnogo godina pre šovinizacije koja je krajem osamdesetih godina zahvatila Jugoslaviju, Srbiju i Vojvodinu. On je istraživao vezu etničke strukture stanovništva naselja i stavova mladih, što je neposred-no u vezi sa onim o čemu pišu Hodson, Sekulić i Masej. Nacionalna struktura Temerina se od vremena njegovih do novijih istraživanja suštinski promenila.

Iz analize Đurićevih istraživanja može se izvući i opštiji zaključak: za Ma-đare je etničko takmičenje bilo posebno delikatno u sredinama u kojima je na-cionalna struktura bila ujednačena. Njihova situacija je bila posebno delikatna jer su u svim sredinama sa ujednačenom nacionalnom strukturom stanovništva Mađari do nedavno pre toga bili većina, i bili izloženi rastućem osećanju ugro-ženosti usled stalnog opadanja udela u stanovništvu i postajanja manjinom.

Ono što je novo u mojoj analizi jeste pojava svojevrsnog „generacijskog jaza” unutar mlade generacije. Postojanje ove tendencije, tj značajno veće bli-skosti „starijih mladih” i starije generacije u odnosu na „mlađe mlade” proveri-la sam i preko koeficijenta kontingencije i prikazala rezultate njegove primene. Koeficijenti kontingencije jasno ukazuju da uzrast ispitanika značajno diferen-cira odgovore unutar grupe mladih, dok to nije slučaj unutar starijeg dela mla-dih i starije generacije. S druge strane, odgovori na neka druga pitanja pokazali su visok nacionalizam starijeg dela mladih.

Nacionalizam mladih Mađara i Srba u Temerinu uslovljen je i širim druš-tvenim činiocima, i činiocima vezanim za strukturu stanovništva (nekada ma-đarska većina, pa ujednačena, pa priliv izbeglica i stalno opadanje broja Ma-đara) i blizinom Novog Sada. Za vreme terenskog rada neprestano sam imala utisak da se, kada razgovaram sa starijim ljudima, Srbima i Mađarima, nalazim na selu, a kada razgovaram sa mladima, da se nalazim u Novom Sadu. Ovaj uočljivi jaz me je upućivao na uticaj omladinskih organizacija (Nacionalni stroj, Obraz, Njilaši, Pokret mađarske nade) na svojevrsnu „urbanizaciju” ili pre „su-burbizaciju” i radikalizaciju nacionalizma kod omladine u Temerinu.

U Temerinu su se spojili porast nacionalizma kod omladine (koji je konti-nuirano pratio npr. Dragomir Pantić), (Pantić 1977, 1981, 1987, 1990), prome-njena uloga frustracije (sada je mainstream biti nacionalista i nacionalizam je


povezan sa uspehom, a ne sa trpljenjem državne represije, kao u vreme SFRJ), nespremnost da se manjina i njene bitne osobine (kao što je jezik) prihvate kao ravnopravni (o čemu piše Marković), stalno opadanje udela Mađara u stanov-ništvu kao faktor koji stimuliše nacionaliste (o čemu piše Đurić), situaciono uslovljene razlike u etničkim svestima (o čemu pišu Ristić, Nađ i Kicošev) i graničarski mentalitet podjednako Mađara i Srba (o čemu pišu Ilić i Keveždi). Ovi faktori spojili su se u situaciji nestanka socijalizma, obnove kapitalizma, raspada zemlje, posledica ratova, siromaštva i nesigurnosti. Pokušala sam u ovom tekstu preko analiza koje sam sama uradila i posebnih baza podataka da utvrdim međusobni uticaj ovih faktora. Naravno da oni deluju međusobno se pojačavajući. Moj osnovni problem je što nisam imala teoriju koja bi me usme-ravala prema tome koji su faktori značajniji, a koji manje značajni. Obe ključne teorije postuliraju modernizaciju, a Temerin je kao i ceo jugoslovenski prostor izložen stalnoj demodernizaciji. Modernizacija se ovde bar zasad završila sa so-cijalizmom. Mogućnost primene bilo razvojne teorije ili teorije etničkog takmi-čenja takođe se ovde završila sa socijalizmom. Ne ulazim u to da li one mogu da uspešno usmeravaju istraživanja u zemljama u kojima nije bilo socijalizma. To je tema za neki drugi rad.

Literatura

Bakić, Jovo. 2006. Teorijsko – istraživački pristupi etničkoj vezanosti (ethnicity), nacio-nalizmu i nacijii. Sociologija, XLVIII, No. 3: 231–264.

Baćević, Ljiljana. 2003. Promene vrednosti i tranzicija u Srbiji: pogled u budućnost, Beo-grad: Instutut društvenih nauka.

Belanger, Sarah, Pinard, Maurice. 1991. Ethnic movements and the competition model: some missing links. American Sociological Review, Vol 56, no.4: 446–457.

Biro, Mikloš, Mihić Vladimir, Milin Petar, Logar Svetlana. 2002. Da li su društveno-po-litičke promene u Srbiji promenile nivo autoritarnosti i etnocentrizma građana? Psihologija Vol. 35 (1–2): 37–47.

Đurić, Đorđe. 1971. Etnički stereotipi učenika u nacionalno-homogenim i mešovitim sredinama Bačke. Bled: Materijali IV kongresa psihologa Jugoslavije.

Đurić, Đorđe. 1980. Psihološka struktura etničkih stavova mladih. Novi Sad: Obrazovni centar „Jovan Vukanović”.

Gelner, Ernest. 1997. Nacije i nacionalizam. Novi Sad: Matica Srpska.Golubović, Zagorka, Jarić Isidora. 2010. Kultura i preobražaj Srbije: vrednosna usmere-

nja građana u promenama posle 2000. godine. Beograd: Službeni glasnik.Hodson, R., Sekulic, D., Massey G. 1994. National Tolerance in the Former Yugoslavia.

American Journal of Sociology, Vol. 99, No. 6: 1534–1558Ilić, Vladimir. 2003. Mastering the Past in Vojvodina. Zrenjanin: Gradska narodna bibli-

oteka „Žarko Zrenjanin”Ilić, Vladimir, Cvejić, Slobodan. 1997. Nacionalizam u Vojvodini. Zrenjanin: Gradska

narodna biblioteka „Žarko Zrenjanin”


Ilić, Vladimir i Miroslav Keveždi. 2012. Temerin – sadašnjost ili budućnost Vojvodine. Zrenjanin: Centar za razvoj civilnog društva

Jarić, Isidora, Živadinović, Ivana. 2012. Otići ili ostati: identiteti mladih i orijentacija ka iseljenju, u: Tomanović, Smiljka et al, Mladi – naša sadašnjost. Beograd: Čigoja štampa.

Kuljić, Todor. 1983. Teorije o totalitarizmu, Beograd: IIC.Kuzmanović, Bora. 2003. Autoritarna svest kao ometajući činilac u razvoju demokrat-

skih institucija, u: Ljiljana Baćević et al, Promene vrednosti i tranzicija u Srbiji: pogled u budućnost, Beograd: Institut društvenih nauka.

Kuzmanovića, Bora. 1994. Socijalna distanca prema pojedinim nacijama, u: Mladen Lazić et al, Razaranje društva, Beograd: Filip Višnjić.

Lazar, Žolt. 2005. Redakciji časopisa Sociološki pregled, Sociološki pregled, vol. XXXIX, no. 4: 497–508.

Lazić, Mladen. 2011. Čekajući kapitalizam: nastanak novih klasnih odnosa u Srbiji, Be-ograd: Službeni glasnik.

Manić, Željka. 2011. Položaj mađarske nacionalne manjine u Vojvodini – sociološko – pravni aspekt. Sociologija, Vol. LIII, br. 3: 345–366.

Marcuse, Herbert. 2001. Towards a critical theory of society. London and New York: Routledge.

Marković, Aleksandra. 2013. Socijalni aspekti etničkih sukoba u Temerinu. Sociologija, Vol. LV, br. 1: 69–90.

Mihailović, Srećko. 2004. Mladi zagubljeni u tranziciji, Beograd: Centar za proučavanje alternativa.

Milić, Vojin. 1989. Prilozi istoriji sociologije. Sarajevo: Veselin Masleša.Milić, Vojin. 1996. Sociološki metod, Beograd: ZUNS. Moreno, Jakob L. 1962. Osnovi

sociometrije. Beograd: Savremena škola.Nagy, Imre, Tátrai, Patrik. 2013. A migráció hatása Temerin népességnövekedésére

és etnikai szerkezetének átalakulására. Tér és társadalom, 27. évfolyam, 2. Szám: 134–146.

Pantić, Dragomir. 1977. Vrednosti i ideološke orijentacije društvenih slojeva, u: Mihailo V. Popović et al, Društveni slojevi i društvena svest. Beograd: Centar za sociološka istraživanja – Institut društvenih nauka.

Pantić, Dragomir. 1981. Vrednosne orijentacije mladih u Srbiji. Beograd: Istraživač-ko-izdavački centar SSO.

Pantić, Dragomir. 1987. Nacionalna svest mladih u SR Srbiji bez SAP – preliminarni istraživački izveštaj. Beograd: Istraživačko-izdavački centar SSO Srbije i Centar za politikološka istraživanja i javno mnenje Instituta društvenih nauka.

Pantić, Dragomir. 1990. Promene vrednosnih orijentacija mladih u Srbiji, Beograd: In-stitut društvenih nauka.

Republički zavod za statistiku. 2012. 2011 Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of Serbia, ETHNICITY Data by municipalities and cities, Belgrade: Republički zavod za statistiku.

Ristić, Dušan, Imre, Nagy, Kicošev, Saša. 2013. Szerb menekültek Temerinben: identitás és integráció. Tér és társadalom, 27. évfolyam, 2. Szám: 147–158.


Ristić, Dušan, Imre, Nagy, Kicošev, Saša. 2013. ‘Hely’ és identitás. Egy temerini középi-skolások körében végzett vizsgálat tanulságai, Tér és társadalom, 27. évfolyam, 2. Szám: 159–170.

Rot, Nikola i Havelka, Nenad. 1973. Nacionalna vezanost i vrednosti kod srednjoškolske omladine, Beograd: Institut za psihologiju.

Schöpflin, George. 1995. Nationalism and Ethnicity in Europe, East and West, in: Char-les A. Kupchan (ed.), Nationalism and Nationalities in the New Europe, Ithaca and London: Cornell University Press.

Smit, Entoni. 2010. Nacionalni identitet, Beograd: Čigoja štampa.Turjačanin, Vladimir. 2004. Etnički stereotipi mladih bošnjačke i srpske nacionalnosti

u Bosni i Hercegovini. Psihologija, Vol. 37 (3): 357–374.Vasović, Mirjana. 1997. Karakteristike grupnih identifikacija i odnos prema drugim et-

ničkim grupama, u: Srećko Mihailović et al., Između osporavanja i podrške. Javno mnenje o legitimitetu treće Jugoslavije, Beograd: Institut društvenih nauka.

Vasović, Mirjana. 2010. Nacionalni i nadnacionalni identitet u kontekstu političke kulture Srbije, u: Srećko Mihailović, Kako građani Srbije vide tranziciju. Beograd: Friedrich Ebert Stiftung.

Vuksanović, Gordana. 2004. Bogardusova skala socijalnog odstojanja – prednosti i ograničenja. Sociološki pregled, vol. XXXVIII, no. 1–2: 309–320.

Vuksanović, Gordana. 2008. Učenici u Vojvodini – ocene međuetničkih odnosa: rezul-tati istraživanja, Novi Sad: Pedagoški zavod Vojvodine.

Williams, Robin M., Jr. 1947. The reduction of intergroup tensions: a survey of research on problems of ethnic, racial, and religious group relations. New York: Social Scien-ce Research Council Bulletin.

Primljeno: 2. mart 2016.Prihvaćeno: 23. mart 2016.

Maja Krek

Youth nationalism among Hungarian and Serbian residentsof Temerin: comparison with former researchesof nationalism among Serbian and Hungarian youth in Serbia

The aim of this article was to get to some more general conclusions through the sec-ondary analysis of various research of Serbian and Hungarian ethnic nationalism among young people in Vojvodina. Special attention is paid to the research of nation-alism among Hungarian and Serbian youth in Temerin, this town being the place of the worst inter-ethnic relations in Serbia, where incidents on ethnic grounds involving young people constantly occure.


The studies that have been carried out by Đurić, Ilić, Cvejić, Ristić, Nagy, Kicošev, Ke-veždi, Manić, Marković, and Tátrai have been analyzed. For the purpose of the analy-sis the author made her own reclassification of database collected by Ilić and Keveždi, dividing generational group of young people to the age subcategories, with the use of contingency coefficient as a measure of correlation.The results of the analysis show that relatively independently of the methodology ap-plied in research (Katz-Braly technique, Bogardus scale, open-ended questions) the re-sult is that ethnic nationalism is most prominent in very young Serbs and Hungarians, aged up to 23 years. Respondents that are 24–36 years of age are much more tolerant and closer in their views to those older than 37. This finding is placed in the broader context of numerous studies of youth nationalism in Serbia, which speak of the deci-sive influence of social factors in the last twenty years on the rise of ethnic nationalism among the youngest.The most important result of the analysis is that the modernization theory and the theory of ethnic competition proved to be useless in explaining of ethnic relations in Serbia. These theories are associated with the process of modernization. This process is absent in Serbia for more than two decades, which makes them unable to successfully direct the research of ethnic relations.

Key words: ethnic nationalism, youth, comparative analysis, theoretical limitations

Documents

NACIONALIZAM MLADIH MAĐARA I SRBA U TEMERINU …anthroserbia.org/Content/PDF/Articles/8e48afe297d94dc4af37e1f... · Nacionalizam mladih Mađara i Srba u Temerinu u uporednom kontekstu