NACIONALNE MANJINE U ODNOSIMA SRBIJE SA SUSEDIMAfer.org.rs/wp-content/uploads/2018/02/Forum-1-2017-SRP-12032017-1.pdf · 5 Uvod Publikacija je rezultat rada na projektima “Nacionalne

NACIONALNE MANJINE U ODNOSIMA SRBIJE

SA SUSEDIMAStatus nacionalnih manjina u Srbiji

i pregovaranje sa EU: Uloga susednih zemalja

Beograd, mart 2017.

Nacionalne manjine u odnosima Srbije sa susedimaStatus nacionalnih manjina u Srbiji i pregovaranje sa EU:

Uloga susednih zemalja

Beograd, mart 2017. godine

Kraljice Natalije 45/VII 11000 Beograd, Srbija

+381 11 36 20 804 [email protected] • www.fer.org.rs

Publikacija je rezultat rada na projektima:“Nacionalne manjine u odnosima Srbije sa susedima

(Status nacionalnih manjina u Srbiji i pregovaranje sa EU:Uloga susednih zemalja)” podržanog od Ambasade

Ujedinjenog Kraljevstva u Beogradu i “Manjinska politika i evropske integracije – uloga bilateralnih odnosa”

koji je podržala Fondacija za otvoreno društvo Srbija.

Stavovi izneseni u ovoj publikaciji predstavljaju stavove autora i nužno ne izražavaju stavove donatora.

FORUM

Godina 7, broj 1

IzdavačForum za etničke odnose, Beograd

Glavni urednikNenad Đurđević

LekturaŠtrikla

PrelomAtelje, Beograd

ŠtampaDosije studio, Beograd

Izlazi periodično

CIP - Каталогизација у публикацијиНародна библиотека Србије, Београд

323.1

FORUM / glavni urednik Nenad Đurđević. - God. 3, br. 2 (2013)- . - Beograd : Forum za etničke odnose, 2013- (Beograd : Dosije studio). - 30 cm

Povremeno. - Preuzima numeraciju engl. izd. - Ima izdanje na drugom jeziku: Forum - Forumfor Ethnic Relations = ISSN 1451-6357ISSN 2335-0490 = Forum (Forum za etničke odnose)COBISS.SR-ID 207523340

Sadržaj

Uvod ....................................................................................5

1. Kontekst ..........................................................................7

2. Manjinska politika Republike Srbije i unapređenje položaja nacionalnih manjina .................92.1. Aktuelno stanje .......................................................................102.2. Političko-pravni položaj ..........................................................112.3. Primena međunarodnih mehanizama. .............................13

3. Položaj nacionalnih manjina u procesu evropskih integracija Srbije .......................................... 153.1. Pravno-politički okvir .............................................................153.2. Aktuelno stanje ....................................................................... 17

4. Regionalna saradnja i bilateralni odnosi od značaja za položaj nacionalnih manjina ..................19

5. Saradnja Srbije sa susedima – državama – članicama EU ..........................................255.1. Saradnja Srbije i Mađarske ...................................................275.2. Saradnja Srbije i Rumunije .................................................. 355.3. Saradnja Srbije i Bugarske ....................................................415.4. Sradanja Srbije i Hrvatske ....................................................45

6. Preporuke za unapređenje bilateralne saradnje i položaja nacionalnih manjina ......................53

Prilozi .................................................................................59

Literatura ...........................................................................61

5

Uvod

Publikacija je rezultat rada na projektima “Nacionalne manjine u odnosi-ma Srbije sa susedima (Status nacionalnih manjina u Srbiji i pregovaranje sa EU: Uloga susednih zemalja)” podržanog od Ambasade Ujedinjenog Kraljev-stva u Beogradu i “Manjinska politika i evropske integracije – uloga bilateral-nih odnosa” koji je podržala Fondacija za otvoreno društvo Srbija.

Autori analize su dr Dušan Janjić, dr Snežana Filipović, dr Dejan Jović, dr Tamas Korhecz, dr Anna Krasteva, Eniko Lacziko, dr Zoran Milivojević, Jovica Pavlović, dr Dragomir Radenković, Adriana Petraru, advokat Nenad Radojčić, dr Nada Raduški, Jelena Savić, dr Balas Vizi i Nenad Đurđević.

Ovaj rad ima za cilj da analizira odnose i politiku Republike Srbije vezano za nacionalne manjine čije su „matične države“susedi Republike Srbije i isto-vremeno zemlje članice EU i to: Mađarske, Ruminije, Bugraske i Hrvatske, a zbog uticaja manjinske politike Republike Srbije na odnose sa ovim zemljama u kontekstu njenog pridruživanja EU. Istovremeno, analizira se i manjinska politika susednih država prema pripadnicima srpske nacionalne manjine koji žive u tim državama. Takođe, uloga manjinske politike i nacionalnih manjina u međuuticajima sa bileteralnim i regionalnim odnosima Republike Srbije i njenih suseda članica EU.

7

1. Kontekst

Analizirane zemlje imaju nekoliko zajedničkih karakteristika (sva društva imaju bogatu zajedničku istoriju susedstva, a neke od njih i deo zajedničke državne prošlosti; to su takozvana tranziciona društva koja su se opredelila za članstvo u EU; sva ova društva su republikanska sa parlamentarnim demo-kratskim političkim sistemima;ekonomije ovih društava imaju približno iste karakteristike; disperzirani delovi ovih nacija žive izvan “matične države” kao nacionalne manjine; sve zemlje pripadaju podunavskom slivu, odnosno kon-trolišu delove obale najznačjnije evropske reke), ali i različite karakteristike od uticaja na njihove međusobne i regioanlne odnose, kao I na položaj nacional-nih manjina; sve države su članice NATO osim Srbije koja, za sada, gradi odnos saradnje sa NATO; u istoriji odnosa sa Srbijom sve države imaju periode sarad-nje i povremenih oružanih sukoba koji su po etničkoj liniji u novijoj istoriji bili od ključnog uticaja na današnje odnose Srbije i Hrvatske.

Tranzicija bivših društava državnog socijalizma, pa i Srbije, ka društvu kapi-talizma i tržišne ekonomije, zbiva se od 1989. godine. Ova tranzicija je ideološki i politički u znaku oživljavanja etnonacionalizma, koji je jedan od osnovnih či-nilaca mobilizacije ljudi za uspotavljanje novog sistema vlasti, novih vrednosti u odnosima među ljudima, te i među nacionalnim zajednicama. Istovremeno, sve ove vlasti su prinuđene da se pozivaju na demokratiju i da se dogovore sa nacionalnim manjinama, što je bio uslov vlada zemalja članica Evropske za-jednice, sadašnje EU, za priznanje statusa nacionalnih država i “zakonodavnih reformi u oblasti zaštite nacionalnih manjina.” Otuda, sudeći po pravnim reše-njima, pozicija nacionalnih manjina, u ovim društvima, je zadovoljavajuća. U svakoj od posmatranih država prisutna je normativna zaštita nacionalnih ma-njina koja podrazumeva provođenje međunarodnih stnadarda iz odgovarajućih dokumenata UN, Saveta Evrope i OSCE (Analiza, 2016:4). Ali stvarni položaj nacionalnih manjina nije, uvek, zadovoljavajući. Osnovno iskustvo manjinske

8 FORUM • Policy Paper • 1/2017

politike Srbije i njenih suseda, odnosno ukupne post – socijalističke tranzicije, je obeleženo etno – nacionalizmom koji po pravlu podstiče mobilizaciju masa i integraciju unutar nacije, a izvan svoje nacije, svog etniciteta, podstiče i po-država socijalno isključivanje. To društvo usmerava ka etničkoj fragmentaciji što otežava socijalnu inkluziju, a time i izgradnju nacije – države koja se temelji na solidarrnosti građana. Odgovor na ove izazove Srbija i njeni susedi, traže u okolnostima pojačanog značaja regionalne saradnje i članstva u EU (Janjić, 2011: 1 - 3). To dobrosusedske odnose stavlja u vrh prioriteta spoljnopolitičke strategije Srbije od kojih zavisi obim i sadržaj regionalne saradnje, kao i tempo uključenja Srbije u članstvo EU.

Odnosi Srbije sa Bugarskom, Mađarskom i Rumunijom su dobri. To je to-kom 2015 i 2016 godine potvrđeno i posetama na najvišem nivou, kao i zajed-ničkim sastankom vlada Srbije i Mađarske u Nišu, Srbija, 21 novembra 2016 godine. Odnosi sa Hrvatskom su u znaku uspona i padova, a posebno su u stagnaciji 2015 i 2016 godine.1 Važno pitanje koje determiniše kvalitete dobro-susedskih odnosa Srbije i njenih suseda tiče se položaja nacionalnih manjina, što posebno važi za značajan broj otvorenih pitanja.

Tokom 2016 godine, dolazi do kulminacije sumnje u “evropsku buduć-nost” i do jačanja etnonacionalzma i zagovaranja politike “neraščićenih raču-na”. Tome su doprineli svetska I ekonomska kriza EU; poremećeni odnosi na svetskoj sceni usled borbe velikih sila za preraspodelu sfera interesa (oružani sukobi u Ukrajini, na Bliskom istoku, Centralnoj Aziji, Severu Afrike, kriza u Turskoj i ponovno otvaranje “istočnog pitanja”; “migrantske krize”). To Srbiju i Balkanski region stavlja na “liniju razgraničenja i sučeljavanja” u čemu su posebno značjni uticaji Rusije i u manjoj meri Turske, koje nastoje da osna-že sopstvenu poziciju i na Balkanu (Međunarodno sučeljavanje, 2016:1, 2).Od unutrašnjih faktora posebno su značajne slabosti političkih vođstava da odgo-vore na izazove koje im postavljaju uticaji turbulencije u globalnim kretanjima na domaću ekonomiju i politiku.

1 O ovome više u delu teksta koji govori o odnosima sa Hrvatskom.

9

2. Manjinska politika Republike Srbije i unapređenje položaja nacionalnih manjina

Republika Srbija je po broju i udelu nacionalnih manjina nesumnjivo etnič-ki heterogena država što ukazuje na veliki značaj manjina i manjinske politike za dobre međuetničke odnose, demokratski razvoj i prosperitet Srbije. Ovo važi i za druge države u regionu. Pri tome u definisanju i sprovođenju mera manjinske politike treba imati u vidu pored starih (autohtonih) manjina i tzv. nove manjine koje čine pripadnici konstitutivnih naroda bivše SFRJ, a čiji se status posle dezintegracije države značajno izmenio. Ove manjine čine most saradnje između država u regionu, a regulisanje njihovog položaja i poštovanje prava doprinosi boljim međudržavnim odnosima i stabilnosti celog regiona.

Nacionalne manjine u Srbiji izrazito su diferencirane, ne samo po brojnosti i teritorijalnoj distribuciji (etnički kompaktne ili disperzivne manjine), već i prema etničkim osobenostima (religija, jezik, tradicija...), demografskom ra-zvoju, društvenom položaju, nacionalnoj emancipaciji i političkom organizo-vanju. Na osnovu rezultata poslednjeg popisa (2011), može se videti broj, udeo, prostorni razmeštaj i populaciona dinamika pripadnika nacionalnih manjina, posebno značajnih sa aspekta bilateralnih odnosa i regionalne saradnje u pro-cesu evropskih integracija. Zvanični popisni podaci igraju veliku ulogu, jer se često ostvarivanje manjinskih prava vezuje za statističko-demografske pokaza-telje (brojnost i etnička kompaktnost).


2.1. Aktuelno stanje

Prema rezultatima popisa iz 2011. godine, u Republici Srbiji živi preko dva-deset etničkih zajednica. Srbi su većinska nacionalna zajednica sa udelom od 83, 32% u ukupnom stanovništvu (Vidi: Prilog “Nacionalne manjine u Srbiji (bez KiM), popis 2011“). Pored Srba, samo još tri etničke zajednice učestvuju u uku-pnom stanovništvu sa više od 1%, i to: Mađari (3,53%), Romi (2,05%) i Bošnjaci (2,02%),. Valja uzeti u obzir da je albanska nacionalna manjina bojkotovala po-pis, te da bi ovi procenti unekoliko, ali ne bitno, mogli biti izmenjeni. Pored ove četiri, registrovano je još 16 etničkih zajednica čiji je broj pripadnika iznad 2.000 stanovnika. To su: Hrvati, Slovaci, Crnogorci, Vlasi, Rumuni, Jugosloveni, Make-donci, Muslimani, Bugari, Bunjevci, Rusini, Goranci, Ukrajinci, Nemci, Slovenci, Rusi. Pored pobrojanih etničkih zajednica u kategoriju ostali su ubrojani i Česi, Aškalije, Egipćani, Jevreji, odnosno etničke grupe čiji je broj pripadnika manji od 2.000 (Popisna knjiga Republičkog zavoda za statistiku, Nacionalna pripadnost ‒ podaci po gradovima i opštinama, str. 15, na:http://pod2.stat.gov.rs).

Najveći broj etničkih zajednica živi na teritoriji AP Vojvodine, a najbroj-niji među njima su Mađari (13% ukupnog stanovništva AP Vojvodine), zatim Slovaci (2,60% ukupnog stanovništva AP Vojvodine), Hrvati (2,43% ukupnog stanovništva AP Vojvodine) i Romi (2,19% ukupnog stanovništva AP Vojvo-dine), Rumuni (1,32% ukupnog stanovništva Vojvodine) i Crnogorci (1,15 % ukupnog stanovništva Vojvodine) dok ostale nacionalne manjine participiraju sa manje od 1% u ukupnoj strukturi stanovništva Vojvodine.

Bošnjačka nacionalna manjina je skoncentrisana u regionu Šumadije i Za-padne Srbije (7,02% ukupnog stanovništva regiona Šumadije i Zapadne Srbije), odnosno Raškog i Zlatiborskog okruga. Pored Bošnjaka ovaj region naseljava-ju i Romi (1,02%), Muslimani (0,71%) i Crnogorci (0,19%). U regionu Južne i Istočne Srbije najbrojnija nacionalna manjina su Romi na jugu Srbije (3,66%), zatim Vlasi na području Istoka Srbije (2,10%). U ovom regionu su nastanjeni još i Bugari (0,99%) i Makedonci (0,23%) (Popisna knjiga Republičkog zavoda za statistiku, na: http://media.popis2011.stat.rs; Politička participacija, 2016: 15, 16).

Za potrebe ove analize uzete su u razmatranje nacionalne manjine u Srbiji Ma-đari, Hrvati, Rumuni i Bugari čije su matične države članice EU, a graniče se sa Re-publikom Srbijom (Vidi: Prilog “Nacionalne manjine u Srbiji (bez KiM), popis 2011“).

Brojčano najrelevantniju manjinu predstavljaju Mađari koji su koncentrisa-ni na severu Vojvodine (Severnobanatska i Severnobačka oblast) gde se nalazi i osam etnički većinskih opština (Kanjiža, Senta, Ada, Bačka Topola, Mali Iđoš, Čoka, Bečej i Subotica) u kojima živi više od polovine ukupnog broja Mađara sa prostora Vojvodine. Osnovno demografsko obeležje mađarske manjine je

FORUM • Policy Paper • 1/2017 11

depopulacija, što je rezultat negativnog prirodnog priraštaja i iseljavanja (naj-češće prema matičnoj državi).

Hrvatsku nacionalnu manjinu odlikuju, takođe, nepovoljni demografski trendovi. Velika prosečna starost (čak 51,1 godina) implicira visok mortalitet i negativan prirodni priraštaj, što zajedno sa iseljavanjem (uglavnom prema ma-tičnoj državi) ima za posledicu stalno smanjenje njihovog broja (oko 13 hiljada u odnosu na prethodni popis ili 17%). Prostorni razmeštaj pokazuje da su naj-brojniji u Subotici, zatim u Somboru, dok najveće procentualne udele beleže u Apatinu, Subotici, Baču i Somboru (8%-10%).

Rumuni beleže smanjenje brojnosti (oko 5 hiljada u odnosu na prošli po-pis) usled nepovoljnih trendova u populacionom kretanju, odnosno negativ-nog priraštaja i negativnog migracionog salda (iseljavanje prema Rumuniji). Većina živi u regionu Vojvodine (25,4 hiljada) što čini 87% od njihovog uku-pnog broja sa područja Srbije, a najbrojniji su u opštinama Vršac i Alibunar gde je svaki četvrti stanovnik Rumun, kao i na teritoriji grada Pančeva.

Bugari su uglavnom nastanjeni u regionu Južne i Istočne Srbije, pri čemu samo u dve oblasti (Pirotska i Pčinjska) živi 90% pripadnika bugarske nacionalnosti. U dve opštine su etnički kompaktni i imaju većinu (Bosilegrad 71,8% i Dimitrovgrad 53,5%), gde je inače koncentrisano gotovo tri četvrtine od ukupnog broja Bugara ovog regiona, a preko 60% sa područja cele Srbije. Bugarsku manjinu odlikuju de-populacioni trendovi zbog izrazito stare starosne strukture (prosečna starost 50,9 godina), iseljavanja i promene prilikom deklarisanja (Raduški, 2014: 101-109).

2.2. Političko-pravni položaj

S padom Miloševića, oktobra 2000 godine, Srbija se našla na samom počet-ku procesa demokratizacije, normalizacije odnosa među njenim građanima i uspostavljanja novog institucionalnog sistema koji bi odgovarao njenim potre-bama i koji bi mogao da pomogne u upravljanju sukobima nacionalnih inte-resa i njihovom miroljubivom i demokratskom razrešavanju.Tada je otvoreno i pitanje nove, demokratske manjinske politike u Srbiji. Načelno opredeljenje vlasti je da se grade demokratske institucije i procedure u rešavanju pitanja statusa i u zaštiti i unapredjenju prava manjina (Janjić, 2005:118 - 121).

Pravni okvir manjinske politike Republike Srbije čini Ustav Republike Srbi-je, potvrđeni međunarodni ugovori i opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava, zakoni i drugi opšti akti, podzakonski opšti akti i opšti akti autonomnih pokrajina i jedinica lokalne samouprave. Sam Ustav utvrđuje i garantuje bogatu listu prava i sloboda nacionalnih manjina i njihovih pripadnika koja se, za po-trebe ovog dokumenta, svrstana u sledeće kategorije:opšte određivanje pravnog


statusa i zaštite prava nacionalnih manjina; garantovanje prava na učešće u po-litičkom životu i odlučivanju; prava u oblasti službene upotrebe jezika, obrazo-vanja, kulture, obaveštavanja; pravo na samoupravu nacionalnih manjina, koje će biti analizirano u delu analize koji se odnosi na institucije manjinske politike, posebno najvažnija unutrašnja pravna aktima, a međunarodnim dokumentima samo u aspektu njihove primenjenosti u pravnom sistemu Republike Srbije i oce-njivanja stepena saglasnosti unutrašnjih prvanih akata sa ovim dokumentima.

Krajem 2001. godine, Srbija je donela Zakon o potvrđivanju Okvirne konvencije za zaštitiu nacionalnih manjina (“Sl. list SRJ - Međunarodni ugovori”, br. 6/98).2 Bio je to novi korak ka novoj manjinskoj politici, s obzirom da pre toga Narodna skup-ština Republike Srbije nije ratifikovala nijedan međunarodni dokument. Odluču-jući iskorak ka novoj manjinskoj politici je učinila Skupština SRJ, 27. februara 2002. godine, kada je, nakon aktivnih konsultovanja sa predstavnicima međunarodne zajednice, manjinskih zajednica i organizacijama građana, usvojila Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina (analiza ovog zakona biće izložena kasnije).

Shodno iznetom, u Republici Srbiji su, domaćim propisima i međuna-rodnim instrumentima, garantovana brojna prava nacionalnih manjina i nji-hovih pripadnika. Uspostavljen je pravni okvir koji podržava ostvarivanje individualnih i kolektivnih prava pripadnika nacionalnih manjina. Po tome je državna manjinska politika Republike Srbije jedan od dobrih primera u Evropi.3 Ali, u praksi, uočljiv je raskorak između normativnog i stvarnog: U delovanju institucija države, pre svega pod uticajem političkih stranaka i pojedinih interesnih grupa, prisutne su mere koje su usmerene prema ili već proizvode političko fragmentisanje pojedinih nacionalnih manjina (pre sve-ga, Albanaca, Bošnjaka, Hrvata i Vlaha) iz užih političkih interesa. Primeri ovog delovanja su aktinosti pojedinih političkih stranaka da se podrži izjaš-njavanje kao “Bunjevac” ili “Vlah”, u procesu formiranja biračkih spiskova za izbore nacioanlnih saveta nacionalnih manjina, tokom 2010. godine4.

2 Konvencija je usvojena 10. novembra 1994. godine u Strazburu, potvrđena je od strane nadležnog organa SRJ 3. decembra 1998. godine, a stupa na snagu za svaku državu članicu koja joj naknadno pri-stupa prvog dana u mesecu nakon isteka perioda od tri meseca od datuma deponovanja instrumenata ratifikacije, prihvatanja ili odobravanja te države.

3 Pri tome valja imati u vidu da je deo rešenja koja su prihvaćena u zakonodvastvu Srbije inspirisan ma-njinskom samoupravom odnosnom priznavanjem kolektivnih prava nacionalnih manjina u Mađraskoj, pre pristupanja EU kao i da su brojna rešenja u zakondavstvima Srbije i Hrvatsek ista ili slična.

4 U stvarnosti, rasprave u vezi sa međusobnim odnosima između rumunske i vlaške zajednice još uvek traju. One su, po pitanju etnogeneze Vlaha, aktuelne kako u okviru same vlaške i rumunske zajednice, tako i u pogledu države koja je neodlučna koji stav da zauzme kada je reč o poreklu i jeziku Vlaha.

Za razliku od Bunjevaca u AP V koji su pozdravili pojavljivanje posebnih popisnih rubrika (Hrvati i Bu-njevci), deo Vlaha izražava nezadovoljstvo zbog nepostojanja zajedničke rubrike u popisima: Vlasi-Ru-muni, jer smatra da ovaj nacionalni korpus ne treba veštački razdvajati. Po njima bi se jedinstvenom rubrikom našlo rešenje za obe grupacije, s obzirom na to da se rumunska zajednica u istočnoj Srbiji ra-dije opredeljuje za naziv “Vlasi”, a rumunska zajednica u APV za naziv “Rumuni” (Izveštaj koji se podnosi na osnovu Člana 25, paragraf Okvirne konvencije zazaštitu nacionalnih manjina : 2007)


Republika Srbija je preuzela ratifikacijom međunarodnih dokumenata obavezu da pruži zaštitu na polju ljudskih prava, naročito u pogledu diskriminacije, čime se praktično obavezala da će garantovati jednak tretman svim svojim građanima u pogledu svih međunarodno zagarantovanih ljudskih prava. To posebno važi za oblast prava manjina.Do sada su skoro svi međunarodni propisi ratifikovani i kao takvi su postali sastavni deo nacionalnog zakonodavstva. Zakoni Republike Srbije su uglavnom u saglasnosti sa ratifikovanim međunarodnim propisima, pa se može reći da je zakonodavstvo Republike Srbije usaglašeno sa međunarodnim propisima i dostiže visok nivo zaštite kako prava manjina, tako i ljudskih prava uopšte,što ima posebnu težinu u kontekstu strateških ciljeva Srbije na planu EU integracija.

Republika Srbija kao članica Saveta Evrope i potpisnica Evropske konvencije o ljudskim pravima, preuzela je na sebe obavezu da pored neposredne imple-mentacije međunarodnih ratifikovanih propisa, donosi odluke na domaćem ni-vou koje će sadržati stavove Evropskog suda. Ovo se naročito odnosi na Ustavni sud koji kroz primenu Ustava Republike Srbije treba da obezbedi garancije ljud-skih prava. Čitav jedan odeljak Ustava se posebno posvećuje pravima manjina, čime država nedvosmisleno pridaje značaj ovom pitanju, te u odlukama Ustav-nog suda prava manjina moraju biti zaštićena na isti način kako bi to učinio i Evropski sud, uzimajući u obzir njegovu praksu. Međutim, Ustavni sud ne do-nosi u dovoljnoj meri odluke kojima se štite prava manjina. Članom 22. Ustava RS svako ima pravo na sudsku zaštitu ako mu je povređeno neko ljudsko ili ma-njinsko pravo zajemčeno Ustavom, kao i pravo na uklanjanje posledica koje su povredom nastale. Ovim članom je predviđena i mogućnost obraćanja građana međunarodnim instancama. Ukoliko se pogleda praksa Ustavnog suda, može se uočiti da se uglavnom donose odluke o odbijanju kada je u pitanju ovaj član, sa obrazloženjem da strana koja se pritužuje na njegovu povredu nije pružila dovoljno dokaza o tome. Retke su odluke Ustavnog suda u kojima se usvaja po-vreda prava na sudsku zaštitu ljudskih i manjinskih prava i sloboda, ali i odluke u kojima se utvrđuje postojanje diskriminacije (videti: http://www.ustavni.sud.rs).

2.3. Primena međunarodnih mehanizama.

U praksi manjinske politike potvrdilo se da je OEBS jedan od ključnih me-đunardonih “igrača” koji ima višestruku ulogu i uticaj, uključujući i politički.

Savet Evrope ima značajan uticaj i ugled u unapređenju poštovanja ma-njinskih prava. Veoma efikasan i delotvoran instrument koji je uspostavio Savet Evrope u cilju postavljanja standarda vezanih za manjine je Okvirna konvencija za zaštitu nacionalnih manjina koja je bila prvi međunarodno-pravno obavezujući dokument u području zaštite prava nacionalnih manjina.


Ona samo uspostavlja okvir u odnosu na koji su države same prilagođavale svoje zakonodavne mehanizme. Savet Evrope koji prati njenu primenu, tako-đe prati i u kojoj meri se ona primenjuje u saglasnosti sa Evropskom konven-cijom o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda.

Za praćenje sprovođenja Okvirne konvencije uspostavljen je Savetodav-ni odbor, sastavljen od osamnaest nezavisnih stručnjaka. Kako bi se osigu-rao što efikasniji rad ovog tela, Odbor sarađuje i razmenjuje iskustva s teli-ma koja se bave sličnom problematikom. To se pre svega odnosi na druga tela unutar Saveta Europe, Komisiju za borbu protiv rasizma i netolerancije (ECRI), Venecijansku komisiju5, Poverenika za ljudska prava, ali i šire, na druge međunarodne organizacije i asocijacije nacionalnih manjina, što je sve doprinelo lakšem monitoringu.

Okvirna konvencija se pokazala kao dobar instrument zaštite prava naci-onalnih manjina. Međutim, nisu sve države Evropske Unije ratifikovale ovaj dokument (na primer, Francuska i Belgija) te se postavlja pitanje ispunjeno-sti Kopenhaških kriterijuma koji garantuju zaštitu prava nacionalnih manjina. Ipak, ove države iako nisu ratifikovale Konvenciju imaju određene mehanizme kojima štite prava manjina i primenjuju principe sadržane u Konvenciji.

Prvi instrument koji je Savet Evrope doneo u vezi sa zaštitom i očuvanjem identiteta etno-kulturnih manjina jeste Evropska povelja o regionalnim i ma-njinskim jezicima. Povelja je usredsređena na konkretne mehanizme zaštite manjinskih ili regionalnih jezika u oblasti obrazovanja, javnog informisanja, kulturnih delatnosti, ekonomskog i društvenog života, u sudovima u krivič-nom, parničnom i građanskim postupcima na područjima gde je opravdano da jezik manjine bude u službenoj upotrebi, u radu lokalnih i centralnih ad-ministracija. Specifičnost Povelje6 u odnosu na većinu međunarodnih ugo-vora država potpisnica, je u tome što državama ostavlja slobodu da odaberu odredbe koje će implementirati. Dakle, Povelja je ekskluzivna, jer ne očekuje da država prihvati tekst u celini već minimalan procenat odredbi za koje je sigurna da doprinose očuvanju jezičke šarolikosti. Najzad treba pomenuti da Povelja nije utvrdila listu regionalnih ili manjinskih jezika koje se njome štite već je takođe zadržan fleksibilan pristup koji omogućava državama da same odluče za koje jezike će utvrditi način i mere zaštite.

5 Odbor Saveta Evrope za demokratiju putem prava (Venecijanska komisija) ima izrazitu edukativnu ulogu u području zaštite prava nacionalnih manjina. Izradio je, između ostalog, Nacrt konvencije za zaštitu nacionalnih manjina (Malinverni, 1991), koji nisu prihvatili ni Odbor ministara Saveta Evrope ni Parlamentarna skupština. Nacrt sadrži definiciju nacionalnih manjina kao i kolektivna prava pripadnika nacionalnih manjina. Venecijanska komisija odigrala je takođe aktivnu savetodavnu ulogu u izradi zako-na koji se odnose na nacionalne manjine u državama u našoj regiji.

6 Povelja je stupila na snagu 1. marta 1998. godine.

15

3. Položaj nacionalnih manjina u procesu evropskih integracija Srbije

3.1. Pravno-politički okvir

Lisabonski ugovor na kome se pravno zasniva EU kjlučni je međunarodno - pravni okvir za definisanje prava i obaveza u materiji ljudskih i prava nacio-nalnih manjina.7 Shodno ovom ugovoru uspostavljen je pravni okvir i obaveze Srbije u procesu pristupanja EU.

Pored Lisabosnkih ugovornih odredbi u pravni okvir za pristupanje EU spadaju i Kopenhaški kriteriji koji su ustanovljeni ugovorom iz Kopenhagena i, posle prerastanja EEZ u EU, Ugovorom iz Mastrihta 1992.8 Kopenhaški

7 Lisabonski ugovor u članu 2.jasno kaže: “Unija se zasniva na vrednostima poštovanja ljudskog dostojan-stva, slobode, demokratije, jednakosti, vladavine prava i poštovanja ljudskih prava, ukljuĉujući i prava pripadnika nacionalnih manjina. Ove vrednosti su zajedniĉke državama ĉlanicama u društvu u kojem pre-ovlađuju pluralizam, nediskriminacija, tolerancija, pravda, solidarnost i ravnopravnost žena i muškaraca”.

8 Evropski savet je u Kopenhagenu 1993. utvrdio pravne, ekonomske i političke kriterijume za zemlje koje žele da pristupe Evropskoj Uniji. Pored ovih kriterijuma, država koja pristupa treba da usvoji i sprovede Pravne tekovine EU (poznate kao Aquis communautaire) koje su podeljene u 35 poglavlja. Srbija, kao i ostale države koje nastojeda postanu članice Unije, u pregovorima o članstvu u Evropskoj Uniji ima zadatak da se usaglasi sa pravnim, ekonomskim i društvenim sistemom putem reformi, ne samo zako-nodavstva, već i celokupnog društvenog sistema.


kriteriji predstavljaju ključne političke uslove za članstvo u EU i ugrađeni su u sve dosadašnje ugovore o EU zaključno sa Lisabonskim.9

Na sednici u Kopenhagenu (jun, 1993) Savet EU je odlučio da zemlje biv-šeg Istočnog bloka mogu postati punopravni članovi EU samo uz ispunjenje određenih uslova za članstvo (politički kriterijumi, ekonomski kriterijumi i preuzimanje pravnih standarda). Politički uslovi uključuju poštovanje prava i zaštitu manjina (Varga, 2009:9). Ispunjavanje ovih uslova prati Komisija EU u formi izveštaja o napretku država kandidata za članstvo. Na ovaj način Komisija je postala organ odgovoran za ocenu zakonskih okvira i politike dr-žava kandidata prema nacionalnim manjinama. Naravno na osnovu izveštaja Komisije političku procenu napretka države kandidata vrše i najviši politički organi EU, Savet i Evropski Parlament. U međuvremenu Kopenhaški krite-rijumi za države kandidate su uključenii u “acquis communautaire”, to jest u Sporazume o stabilizicaji i pridruživanju, kao pravna tekovina EU. Iako uključivanje zaštite prava nacionalnih manjina među uslove za učlanjenje u EU predstavlja značajan napredak postoje i značajni nedostaci: dok se od država kandidata zahteva poštovanje prava manjina, istovremeno sama EU nije definisala sopstvene standarde zaštite prava nacionalnih manjina, niti poštovanje ovih prava nadzire u odnosu na države članice EU. Od početka primene kopenhaških kriterijuma prošlo je više od dve decenije, u ovom pe-riodu je ipak došlo do značajnog napretka u pogledu izgradnje standarda i mehanizama monitoringa kako u formalnom tako i u materijalnom smislu. Počev od učlanjenja Rumunije i Bugarske u EU, za nove kandidate za član-stvo zahtevani standardi u pogledu zaštite manjina su u značajnoj meri kon-kretizovani. EU se sve više i sve neposrednije oslanja na ocenu i standarde Savetodavnog komiteta Okvirne konvencije za zaštitu nacionalnih manjina (Okvirna konvencija) Saveta Evrope (Korhecz, 2015: 33-34).

Pregovarački okvir za pristupne pregovore Srbije sa EU je sveobuhvat-ni dokument usvojen na bazi konsenzusa svih članica EU i predstavlja sa-stavni deo pozicije EU za pregovore sa Srbijom. U političkom smislu je obavezujući i važeći do kraja pristupnih pregovora odnosno potpisivanja Ugovora o pristupanju.U formalno-pravnom smislu to je akt zakonodav-nog karaktera koji utvrđuje na normativnoj bazi prava i obaveze za srpsku stranu u obliku obavezujućih načela i principa na kojima se ceo pregova-rački process mora odvijati.

9 To su: stabilnost institucija koje garantuju demokratiju, vladavinu prava, poštovanje ljudskih prava i zaštita manjina; postojanje funkcionalne tržišne privrede, kao i sposobnost da se nosi sa pritiskom kon-kurencije i tržišnih kretanja u okviru EU i sposobnost da se preuzmu obaveze koje proizilaze iz članstva, uključujući prihvatanje ciljeva političke, ekonomske i monetarne unije kao i izgradnja administrativnih kapaciteta neophodnih za delotvornu primenu i sprovođenje pravnih tekovina EU.


3.2. Aktuelno stanje

Srbija je, 2014 godine, ušla u novu fazu predpristupnih pregovora sa EU, a jedno od ključnih pitanja u toj fazi biće ostvraivanje ljudskih i manjinskih pra-va.10 Na kraju 2015 godine, Srbija je otvorila prva pregovaračka poglavlja i to poglavlje 35 koje se tiče normalizacije odnosa Beograd-Priština i 32 koje se tiče finansijske kontrole, a 19. jula 2016 godine otvorena su druga dva najvažnija poglavlja (23 i 24) koja se tiču osnovnih prava, vladavine prava, demokratije, bezbednosti, pitanja prava i položaja nacionalnih i drugih manjina. U pogledu osnovnih prava koja su deo poglavlja 23, gde spadaju i prava manjina, naše za-konodavstvo i njegova primena treba da se u potpunosti usklade sa Poveljom o osnovnim pravima EU, koja je postala sastavni deo pravnih tekovina Unije od Lisabonskog ugovora. EU je izgradila mehanizme kojima prati (monitoring) usaglašavanje propisa i njihovo sprovođenje u delo, a od stepena sprovođenja zavisi brzina pristupanja jedne zemlje EU.

Obavezna je i primena osnovnih međunarodnih dokumenata u oblasti zaštite ljudskih prava i osnovnih sloboda – konvencija Saveta Evrope, praksa Evropskog suda za ljudska prava, brojne konvencije koje su usvojene na nivou Ujedinjenih nacija.

Generalno posmatrano zakonodavni i instutucionalni okvir zaštite manjin-skih prava je u skladu sa međunarodnim standardima posebno Okvirnom kon-vencijom o nacionalnim manjinama, ali je potrebno obezbediti doslednu prime-nu istoga u svim delovima Srbije. To pak, po preporuci Evropske Komsije za-hteva sveobuhvatni pristup integraciji nacionalnih manjina odnosno poptunu primenu Namenskog akcionog plana za ostvarivanje prava nacionalne manjina koji je usvojen marta 2016 godine kao sasatavni deo Akcionog plana za Poglav-lje 23. Naime, “skrining” izveštaj EU u vezi poglavlja 23 pregovora o Srbiji iz 2014 je utvrdio šta bi trebalo Srbija da ispuni u odnosu na zaštitu nacionalnih manjina (Evropska komisija: Izveštaj o skriningu za Srbiju, Poglavlje 23 Pravosu-đe i osnovna prava, EU MD 45/14,15.05.2014, na www.seio.gov.rs.).U ovom aktu se EU direktno poziva na treći krug monitoringa Okvirne konvencije i mišljenje te preporuke Savetodavnog komiteta (Isto, 54). U okviru procesa pridruživanja i pripreme za otvaranje poglavlja 23 Srbija je bila u obavezi da donese poseban Akcioni plan za ostvarivanje prava nacionalnih manjina (u daljem tekstu „Ak-cioni plan“), što je Vlada Srbije i učinila u martu 2016. godine (Akcioni plan za

10 Zapravo, Srbija i EU su, 21 januara 2014 godine, na prvoj Međuvladinoj konferenciji,usvajanjem po-litičkih pozicija dve strane i Pregovaračkog okvira za pristupne pregovore, formalno pravno započele process pregovora radi pristupanja Srbije EU.


ostvarivanje prava nacionalnih manjina, http://www.mduls.gov.rs/doc). Takođe, Akcioni plan nalaže i primenu Strategije Vlade Srbije za inkluziju Roma (EC Report, 2016).

Prema tome, u procesu pregovaranja o članstvu Srbije u EU, standardi zašti-te manjina, i obaveze Srbije u ostvarivanju prava nacionalnih manjina postali su jasni, pravno i politički definisani. Važno je i da su u izradi akcionog plana Vlade učestvovali i predstavnici svih nacionalnog saveta kao i da su predstav-nici Bošnjačkog nacionalnog vijeća kritikovali rad rdane grupe i predložena rešenja (Elfogadás előtt a kisebbségi akcióterv - Pred usvajanjem Akcioni plan za manjine na www: pannonrtv.com).

Poseban značaj za unapređenje položaja nacionalnih manjina ima učešće u javnom i političkom životu koje je već do sada omogućilo jačanje manjinske (posebno albanske, bošnjačke, mađarske i romske) političke i intelektualne eli-te i uticalo da ona sa državom izgradi brojne nacionalne organizacije, pre svega političke stranke, obrazovne i kulturne institucije. Zapravo s napredovanjem procesa demokratizacije i političkog pluralizma u Republici Srbiji, nacionalne manjine su, preko svojih nacionalnih političkih stranaka,11 počele efikasnije da ostvaruju svoje učešće u kulturnom, socijalnom, ekonomskom životu i javnim poslovim (Politička participacija, 2016:13).

11 U Republici Srbiji je registrovano 108 stranaka od kojih su 63 stranke nacionalnih manjina, što čini 60% ukupnog broja registrovanih političkih partija. U odnosu na ukupni broj pripadnika nacionalne manjine, najviše registrovanih političkih stranaka ima bošnjačka nacionalna manjina (Politička parti-cipacija, 2016 :16).

19

4. Regionalna saradnja i bilateralni odnosi od značaja za položaj nacionalnih manjina

Manjinska pitanja uglavnom nisu regionalna iako neka od njih imaju re-gionalne konsenkvence. Dok na nivou Evrope postoji regionalna ili kontinet-nalna, dotle na Zapadnom Balkanu ne postoji regionalna manjinska politika. Uočljivo je u tom kontekstu da su vlasti država u regionu, usredsređene na EU, zanemarile svoje bilateralne odnose. To posebno važi za Srbiju čije je vođstvo stvorilo predstavu da se u Evropu stiže preko Brisela, a zaboravljeno je da su odnosi sa susedima iz EU a posebno onima čije nacionalne manjine žive u Srbiji,uslov za svaki napredak i pozitivan ishod ukupnog procesa pristupanja. Za sada, nema zagovaranja nekog oblika koordinacije i/ ili harmonizacije na-cionalnih manjinskih politika. U osnovi se položaj i prava nacionalnih ma-njina vide kao pitanja nacionalnig zakonodavstva i politike, ali i kao pitanja bilateralne poltičke saradnje država. Vrhunac ove saradanje je zaključivanje i ostvarivanje odredbi bilateralnih sporazuma o zaštiti nacionalnih manjina. Merđutim, regionalna saradnja, odnosno stanje u regionalnom okruženju, ima neposredne i posredne uticaje na unutrašnju stabilnost i razvoj, kao i na ma-njinsku politiku svake od zemalja regiona.


Zemlje o kojima se govori u ovoj Analizi su deo nekoliko širih regionalnih udruživanja, organizacija i projekata12, među kojima ona za Zapadni Balkan ini-cijativa pod okriljem Nemačke13 i EU ima posebno mesto. Region Zapadanog Balkana možemo odrediti i kao bivša Jugoslavija minus Slovenija plus Albanija. Zapravo, Zapadnom Balkanu pripadaju samo Srbija i Hrvatska. Ipak je značaj saradnje u ovom okviru od posebnog značaja pre svega za Srbiju i utiče na njena unutrašnja kretanja i na njeno učešće u drugim regionalnim odnosima, sve do članstva u EU. Što se Hrvatske tiče ona je, za sada, jedina od analiziranih zema-lja Zapadnog Balkana koja je i članica EU. Otuda je njena uloga važna i za una-pređenje procesa uključenja čitave regije u EU.Odgovornost Hrvatske i Srbije za mir, stabilnost i demokratizaciju Bosne i Hercegovine, utvrđena Dejtonskim mirovnim sporazumom iz 1995 godine i dalje postoji i daje poseban pečat u odnosima između ove dve države, kao i između nacionalnih zajednica u Bosni i Hercegovini, ali i šire, za odnose (ne) saradnje na Zapadnom Balkanu,

Zapadni Balkan se, danas, suočava sa velikim brojem unutrašnnjih proble-ma, od nedovršene i neuspešne tranzicije do održavanja, pa i poveremnog za-oštravanja, starih nesporazuma i sukoba u bilateralnim odnosima zemalja ovog regiona (Đukanović, 2016: 29). Pored nespornog uzleta, optimizma i saradnje na projektima koji su nastali kroz koncept Zapadnog Balkana i, kasnije, zahva-ljujući pre svega EU i SR Nemačkoj, “Balkanska Šestorka” i dalje je osnovna ideološka i političko mobilizaciona matrica za snažni etnonacionalizam.Kao ključni sukobi se pojavljuju teritorijalni sporovi u nastojanju da se ostvare idea-li etnonacionalizma poput “državno – teritorijalnog zaoukriživanja sopstvenog etniciteta”, “marginalizacija” ili kao maksimum “paralelni život” sa “Drugima”.

Odnosi na Zapadnom Balkanu su od promena u Srbiji, 2000. godine, krenu-li stazom postepene, spore i krhke normalizacije. Od 2010. do 2015. godine se beleži uspon saradnje i buđenje nade o Balkanu šestorske, kao regionu razvoja, ekonomske i svake druge saradnje. Regionalna saradnja je doživela značajan napredak koji se ogleda u tome da su, s jedne strane, stabilizovanjem regiona, stvoreni preduslovi za bolju saradnju država u čitavom nizu oblasti, a sa druge strane, nesporan je motiv za sve zemlje da se na taj način ubrzava i čini kvalitet-nijim proces evrointegracija, koji je zajednički imenitelj svih zemalja u regionu.

Zemljama regiona nametnuo se i zajednički interes u odgovoru na aktuelne izazove poput migracije, pretnji od terorizma i radikalizacije u čemu su zemlje Zapadnog Balkana prepoznate kao važni partneri EU. Zemlje regiona su uspe-le da ostvare značajan ekonomski rast, znatan porast drustvenog proizvoda i životnog standarda, a makroekonomska stabilnost je ojačana. Učinjeni su evi-dentni napori ka izgradnji dobrosusedskih odnosa. Ipak proces strukturnog

12 Proces saradnje u Jugoistočnoj evropi,Centralnoevropska inicijativa, Crnomorska Ekonomska sarad-nja, Inicijativa za Zapadni Balkan, Zapadnobalkanska šestorka (Srbija, BiH, Makedonija, Albanija, Crna Gora, Kosovo)..

13 Berlinski proces iz avgusta 2014 sa kontinuitetom u Beču 2015 i Parizu 2016.


reformisanja, koji je započeo negde sredinom protekle decenije, je zastao u ve-ćini zemalja regiona, kao posledica različitih interesa i umora od reformi, te se još uvek smatra nezavršenim. Transformacija ekonomskih i političkih sistema u mnogim državama Balkana ne odvija se odgovarajućom brzinom. Iako ima evidentnih rezultata u borbi protiv korupcije, ona je i dalje prisutna u političkoj i privrednoj sferi.

U okviru Zapadnog Balkana se menjaju i linije grupisanja, u poređenju sa odnosima pre konstituisanje ovog okvira, odnosno od prve decenije 21 veka. Na primer, dok su srpsko – hrvatski odnosi bili ključni za ukupnu stabilnost bivše Jugoslavije, to su za Zapadni Balkan srpsko – albanski odnosi koji uklju-čuju i nerazrešeno pitanje statusa Kosova. Za ovu analizu je posebno važno da srpsko – hrvatski odnosi imaju snažan uticaj na stabilnost Bosne i Hercegovi-ne, a preko ove i na ukupni Zapadni Balkan. Srbija je već mnogima izgledala kao vodeći igrač regionalne saradnje i stabilnosti, posebno posle uspostavljanja saradnje na liniji Tirana – Beograd i najave srpsko – bošnjačkog dijaloga.

Međutim, odnosi u region, te i Srbije i regiona, su u toku 2016 godine doživeli pad posle ovog perioda uspona I optimizma. Najnovija kriza odnosa u regionu i bilateralnoj saradanji je pokazala da je regionalna saradnja, međutim, više re-zultat snažnog uticaja i insistiranja EU, a posebno Berlina, a manje inicijativa vođstava država Zapadnog Balkana. To je vidljivo u tome što su traume nedavnih sukoba prisutne uz nastanak novih regionalnih institucija, incijativa i projekata saradnje. Važan aspekt aktuelnih odnosa u regionu su unutrašnji problemi u sva-koj od zemalja i nesposobnost političkih elita da daju adekvatne odgovore na sve ozbiljnije socijalne i ekonomske probleme (Međunarodno sučeljavanje, 2016:3).Stagnacija u odnosima je posledica ruskog, ali i turskog delovanja, ćiji je cilj za-ustavljanje evropskih integracija Zapadnog Balkan. Srbija je postala talac “neu-tralne politike” koja, zbog neusaglašenosti sa spoljnom politikom EU, opstruiše njeno napredovanje u evropskim integracijama. Istovremeno, sve češće pokazuje da nije u stanju da zbog svoje okamenjene nacionalističke prirode i strukture nije sposobna okrenuti se budućnosti. To se potvrdilo u podizanju tenzija na liniji Hrvatska - Bosna i Hercegovina - Srbija koje su dobile na intenzitetu poslednjih meseci (Međunarodno sučeljavanje, 2016:2, 3).

Činjenica je, medjutim, da su zemlje regiona objektivno upućene jedna na drugu, da su njihova nacionalna tržišta relativno mala, resursi ograničeni, sto-ga je neophodno povezivanje u kompaktniji ekonomski prostor. Intenziviranje bilateralnih ekonomskih veza i korišćenje prednosti Sporazuma o slobodnoj trgovini (CEFTA 2006), kao i drugih regionalnih aranžmana, treba da doprine-se boljitku svih aktera.Infrastukturno i energetsko povezivanje je neophodno, kako radi boljeg funkcionisanja privreda, tako i povezivanja sa evopskim infra-strukturnim i energetskim mrežama. Uključivanje u TENT (Trans - European Transport Network), odnosno uključivanje u mrežu transevropskih puteva i energetsku mrežu, kao i pristup evropskim izvorima finansiranja i evropskim


fondovima namenjenim zemljama Zapadnog Balkana, otvara nove razvojne mogućnosti i na novi način ih približava evropskoj porodici. Svoj doprinos unapređenju regionalne sradanje trebalo bi da da i Regionalni centar za razvoj preduzetničkih kompetencija za zemlje Jugoistočne Europe (South East Europe-an Center for Entrepreneurial Learning – SEECEL).

Od posebnog značaja za razvoj Srbije i njenih suseda ima saradnja na reci Dunav. “Evropska budućnost“ ove saradnje povezana je sa ostvarivanjem EU Strategija za Dunavski region. Ona je jedinstvena šansa za intenziviranje sa-radnje podunavskih zemalja Zapadnog Balkana sa evropskim podunavskim zemljama i važna platforma za implementaciju infrastrukturnih projekata koji će biti od koristi za čitav Dunavski region. Da bi Strategija ostvarila svoj cilj i dala željene rezultate neophodan je visok stepen političke posvećenosti i od-govornosti nadležnih državnih institucija. Strategija predstavlja novu platform za saradnju i trebalo bi da omogući transformaciju regiona u pravcu više stope ekonomskog rasta, značajnijih investicija i većeg zapošljavanja.

Berlinska inicijativa, koju je, 2014 godine, inicirala nemačka kancelarka Angela Merkel, nije značajno doprinela dinamici regionalne saradnje, uprkos brojnim susretima na vrhu (Međunarodno sučeljavanje, 2016:2). Proces je na-stavljen održavanjem Samita u Beču, 2015.godine i Parizu, jula 2016.godine. Rezultati ovih samita ukazuju na osnovanost pokretanja procesa i perspektivu daljeg razvoja u funkciji ukupne stabilizacije i stvaranja pretpostavki za održivi razvoj regiona.14

Za Srbiju i za njenu manjinsku politiku su veoma važni Briselski dijalog, od-nosno proces normalizacije odnosa sa Kosovom i akitvno učešće u “Berlinskom procesu”,15 jer je saradnja u okviru Zapadnog Balkana jedan od puteva do član-stva u EU. Ova saradnja je od značaj i za izgradnju regionalnog pristupa pitanju nacionalnih manjina. To bi, između ostalog, na teritoriji bivše Jugoslavije, olakša-lo unapređenje položaja “novih nacionalnih manjina”, što se posebno tiče odnosa Srbije i Hrvatske, te i položaja Hrvata u Srbiji odnosno Srba u Hrvatskoj.

14 U tom smislu je i osnovna poruka sadnjeg samita u Parizu, posebno upućena prostoru Zapadnog Balka-na: “BudućnostZapadnog Balkana leži u evropskim integracijama i regionalnoj saradnji, a povezivanje i trgovina prilika su i izazov za region“, stoji u završnoj Deklaraciji Samita zapadnog Balkana iz Parizu.

15 Konferencija o Zapadnom Balkanu i prioritetima njegovog budućeg razvoja u svetlu pridruživanja EU, koja je održana u Berlinu 28. avgusta 2014. godine, pokrenula je mnoga značajna pita nja, pre svega usredsređena na investicije, infrastrukturu, konkurentnost odnosno transparentnost i predvidljivost poslovnog okruženja. Time je započet tzv. Berlinski proces, u kome su se ak tivirale vlade i udruženja privrednika (privredne komore). Unutar ovog procesa se dogovara ju brojni izuzetno važni projekti iz-gradnje putne i železničke mreže; projekti investiranja u energetsku bezbednost, ali i u podizanje veština i profesionalnosti, transparentnosti u borbi protiv korupcije. Značaj ostvarivanja projekata u okviru Balkanske šestorke, pored neposredne koristi u povezivanju zemalja regiona, ima i dugoročnijih efe-kata podizanja znača ja zapadnobalkanskog tržišta i investicija u ovaj region kako za evropske tako i za druge investitore. Sa političke i institucionalne strane, ovaj program zahteva učestalost susretanja i zajedničkog rada političara i vlada, a to pored ostalog dovodi i do harmonizovanja zakonodavsta va, institucionalnih i proceduralnih rešenja (Janjić 2015:66).


Polazeći od činjenice da su integrativni procesi u regionu Zapadnog Balka-na i okruženju Srbije dominantni, a Srbija u otvorenom pregovaračkom pro-cesu za pristupanje EU, EU kontekst je neizbežan političko - pravni ambijent u kome se bilateralna problematika sa susedima Srbije mora razmatrati. To je, uostalom, i konkretno institucionalizovano kroz pregovaračke kriterije i pre-govaračka poglavlja 23 i 35 u kojima je na različite načine manjinska proble-matika prisutna.

Konkretno to važi za bilateralne odnose Srbije sa susedima: Bugarskom, Rumunijom, Mađarskom i Hrvatskom kao članicama EU, a u skladu sa pre-govaranjem i obavezama iz poglavlja 23. Kada je reč o poglavlju 35 koje se tiče normalizacije odnosa Beograd-Priština, relevantna su pitanja koja proizilaze iz rešenja povodom normalizacije (vidi: Zajednička pozicija EU-Pregovarački okvir), a koja proizilaze iz multietničkog karaktera prostora Kosova i među-sobnih odnosa povodom prava manjinskih kategorija, nacionalnih i etničkih grupa. Pored toga što je regionalna saradnja izuzetno značajna za pojedinačne države ovog regiona i za napredovanje proširenja EU na čitav Balkan, ne posto-ji dogovor između Srbije i njenih suseda na Zapadnom Balkanu, posebno onih koje su na putu za članstvo u EU oko zajedničkog zagovaranja unapređenja i ubrzanja procesa njihovog pristupanja EU (Strategija zagovaranja, 2016:1).

Shodono globalnim izazovima i problemima sa kojima je EU suočena (Br-egzit, izbeglička kriza i njene posledice, kriza evrozone i nužnost institucional-nih reformi, međunarodni terorizam) sasvim je izvesno da se proces pristu-panja Srbije EU uspori.EU je zaokupljena sobom, aktuelna Komisija je pitanje proširenja ostavila po strani, ali proširenje kao najuspešnija politika EU ostaje ključni argument u prilog odbrane osnovnih ciljeva, filozofije, postulata i stra-tegije EU, kao i integrativnih procesa koji predstavljaju njenu suštinu. Poveća-no angažovanje EU bi svakako moglo da osnaži nastavak evropskih integracija Zapadnog Balkana, što bi doprinelu usporavanju regresivnih trendova kako u regionu tako i u samoj EU koji su osnaženi nerešenom “migrantskom”, ekonm-skom, ali i političkom krizom u samoj EU (Međunarodno sučeljavanje, 2016: 6). U pitanju je i očuvanje vodeće uloge i identiteta EU. To potvrđuju i najnovi-je odluke iz juna / jula 2016 godine o dinamiziranju pristupnih pregovora EU sa Crnom Gorom i Turskom otvaranjem novih poglavlja sa njima i posebno otvaranjem pregovora o poglavljima 23 i 24 sa Srbijom.

Stagnicija u regionalnoj saradanji koja obeležava 2016 godinu je značjana za usložnjavanje ukupnie ekonomske i poltičke krize u region, kao i u EU, jer je regionalna saradnja značajan mehanizam za ukupnu stabilnost i dalji održivi razvoj zemalja regiona. Kad je reč o Srbiji, to je i važan instrument politike vođstva Srbije u ostavrivanu njegove strategije integracije u EU, kao i instru-ment relaksiranja ili normalizacije bilateralnih odnosa sa susedima (Milivoje-vić, 2016: 98, 99).

25

5. Saradnja Srbije sa susedima – državama – članicama EU

Srbija je kao “matična država” zainteresovana da srpska nacionalna manji-na, bez obzira na njenu brojnost, u svim zemljama u kojima postoji, uživa ma-njinska prava koja su garantovana međunarodnim konvencijama, nacionalnim zakonima i bilateralnim sporazumima. Međutim, kao što je već naznačeno, ova analiza razmatra stanje manjinskih prava srpske nacionbalne manjine samo u susednim državama članicama EU (Vidi: Prilog: Srpska nacionalna manjina u susednim državama članicama EU).

Srbi u Rumuniji imaju zvanično priznat status nacionalne manjine. Prema poslednjem popisu (2011) registrovano je ukupno 18.485 pripadnika srpske manjine (0,1%). Odlikuje ih depopulacija (po popisu 2002. bilo ih je 22.562) zbog intenzivnog procesa demografskog starenja. Nastanjeni su u zapadnom delu Rumunije, duž granice sa Srbijom, u četiri okruga: Timiš, Karaš-Severin, Arad i Mehedinci. U dve opštine imaju apsolutnu većinu, a u jednoj relativnu (Sokolovac). Najveći broj pripadnika, gotovo jedna trećina, živi u gradu Te-mišvaru, dok sasvim mali broj Srba živi izvan Banata. Ali u aplsotunim brojka-ma najviše Srba živi u Bukureštu.

Srbi su jedna od zvaničnih nacionalnih manjina u Mađarskoj. Po posled-njem službenom popisu (2011), od ukupno 9,9 miliona stanovnika, 83,7 % su Mađari, a Srbi broje 10.038 (0,1%) i čine šestu nacionalnu manjinu po brojnosti u etničkoj struktiri Mađarske. Srpsku manjinu odlikuje dobra obra-zovna struktura, imaju najveći procenat visokoobrazovanih, a najmanje lica


bez završene osnovne škole, što je verovatno posledica velikog udela Srba u gradskim sredinama, naročito u Budimpešti .

Broj i položaj Srba u Bugarskoj teško je utvrditi jer Bugarska ne priznaje po-stojanje manjina na svojoj teritoriji, već zastupa tezu o jedinstvenoj bugarskoj naciji sa stanovništvom različitog etničkog porekla. Mada neki istorijski poda-ci govore da postoji autohtono srpsko stanovništvo u zapadnom delu zemlje (Trn, Breznik, Belogradčik...), u Bugarskoj se danas govori o manjoj srpskoj dijaspori doseljenoj u novije vreme. Prema bugarskom popisu iz 2011. godine registrovano je 569 državljana Srbije, prema drugim izvorima (Ministarstvo za dijasporu) broj Srba u Bugarskoj je oko 20.000, dok po podacima kojima raspolažu državne institucije stalno naseljenih Srba je oko 1500.

Srbi u Hrvatskoj broje 186.633 (4,4%) i predstavljaju brojčano najrelevan-tniju nacionalnu manjinu. U odnosu na raniji popis (2002) populaciona di-namika Srba ukazuje na apsolutno opadanje (za 7%) kao rezultat negativnog priraštaja, dok je značajno smanjenje (za 65%) u periodu 1991-2001 prvenstve-no posledica prisilnih emigracija. Sa aspekta teritorijalne distribucije, najveći broj Srba živi u Zagrebu, a zatim na Baniji, Kordunu, Lici, Severnoj Dalmaciji, Slavoniji i zapadnom Sremu i Baranji.U 17 opština Hrvatske većinsko stanov-ništvo (preko 50%) čine pripadnici srpske nacionalnosti.

U odnosima Srbije sa svim ovim susedima otvoreno je pitanje prava i položaj nacionalnih manjina. Polazne pozicije su, po sadržaju i po obimu, različite, ali postoji konsenzus suseda da prema Srbiji treba uspostaviti od-govarajuće obaveze u procesu pristupanja EU. Iz ovog konznesusa proističe i koordinacija aktivnosti vlada susednih država, što je ispoljeno i u pripremi Zajedničke pozicije EU za otvaranje poglavlja 23 i ugradnji prelaznih merila za to poglavlje.

Ovakav pristup suseda je osnažen i time što EU podržava svoje članice da se otvorena pitanja iz domena bilateralnih odnosa, ukoliko se ne mogu razrešiti u tom domenu, ugrađuju u Zajedničke pozicije i tako postaju pitanja koja se mo-raju rešiti tokom pregovora o pristupanju EU, a čitava EU je garant toga. Grupa zemalja koja je usaglasila svoje posebne interese stvara svojevrsnu interesnu grupu u EU koja se stara da njihov nastup prevaziđe bilateralni nivo i dospe u sferu šireg interesa institucija EU koje vode pregovore sa Srbijom. Rezultat ovakvog delovanja je činjenica da je Srbija prva zemlja koja pregovara o član-stvu EU, a koja je pozvana da uradi i dostavi poseban ili “namenski” akcioni plan za ostvariavnje prava nacionalnih manjina.

Polazne osnove za ocenu položaja i uživanje osnovnih prava nacionalnih manjina u tom kontekstu predstavljaju:

•• zastupljenost predstavnika nacionalnih manjina u predstavničkim telima na republičkom, pokrajinskom, gradskim i opštinskim nivoima vlasti;

•• zastupljenost u ostalim institucijama od značaja za funkcionisanje poli-tičkog sistema i užavanje osnovnih i manjinskih prava;


•• omogućavanje upotrebe maternjeg jezika, i•• poboljšanje prekogranične saradnje od značaja za unapređenje položaja

nacionalnih manjina.

5.1. Saradnja Srbije i Mađarske

U ovom delu analize polazna hipoteza je da je na odnose Srbije i Mađarske, u poslednjih devet i po decenija, značajan uticaj imala politika Srbije prema građanima mađarske nacionalnosti.16 Ovaj uticaj je bio izraženiji u periodu iz-među dva svetska rata i nakon pada berlinskog zida, od 1990.godine. Mađarska država je pomaganje i brigu prema etničkim Mađarima van granica Mađarske podigla na nivo ustavne obaveze i već četvrt veka, politiku prema Mađarima u regionu posmatra kao jedan od stubova svoje spoljne politike. Otuda na bila-teralne odnose Srbije i Mađarske aktivno utiče položaj Mađara koji žive u Voj-vodini, koji određuje i podršku Mađarske Srbiji na putu evropskih integracija.

Danas, Srbija ima ambasadu u Budimpešti i počasni konzulat u Segedinu, a Mađarska ambasadu u Beogradu i koznulat u Subotici. Ove države dele za-jedničku državnu kopnenu granicu u dužini od 175 km a povezuje ih jedan od glavnih evropskih koridora - reka Dunav i putno – železnički kooridor 10. Diplomatski odnosi su uspostavljeni 1882. godine. Tokom raspada Jugoslavije, Mađarska je bila suzdržana, odnosno nije raspirivala unutrašnje konflikte ali je priznala nezavisnost Kosova, 19. marta 2008., zajedno sa Hrvatskom i Bu-garskom. Sudeći po ocenama zvaničnika, odnosi Srbije i Mađarske nikada, u istoriji, nisu bili bolji nego u doba vlada Orbana i Vučića.

Nova politička većina u Srbiji na čelu sa Srpskom naprednom strankom je, 2013 i 2014.godine, učinila nekoliko značajnih simboličkih političkih koraka kada je reč o suočavanju sa istorijom i stradanjem Mađara na kraju drugog svetskog rata.17 Narodna skupština Republike Srbije usvojila Deklaraciju Na-rodne skupštine Republike Srbije o osudi zločina izvršenih 1944 – 45 godine nad civilnim mađarskim stanovništvem18; 26. Juna 2013 godine, predsednik Mađar-ske, Janoš Ader, izvinio se za sve ratne zločine nad nevinim Srbima koje su

16 Sa mirovnim sporazumima u Parizu, 1919 – 1920 godine, teritorija Srbije, odnosno Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca je proširena sa teritorijom današnje Vojvodine na kojoj - uz Srbe i druge narode - živi veliki broj građana mađarske nacionalnosti.

17 Krajem 1944 i početkom 1945. godine, nova partizanska komunistička vlast je vršila sistematski pro-gon, odmazdu i osvetu prema vojvođanskim Mađarima. U tim odmazdama je ubijeno, kažnjeno ili proterano više desetine hiljada Mađara bez suđenja.

18 Valja zabeležiti da su neki od poslanika Narodne skupštine Srbije izrazili su sumnju da je ovaj potez iskrenih namera, a da je razlog za donošenje deklaracije bio dobijanje političkih poena pred sednicu Sa-veta ministara EU na kojoj bi se odlučilo da li će Evropska unija otvoriti pristupne pregovore sa Srbijom.


počinili Mađari.19 Ovaj proces je nastavljen stavljanjem van snage od strane Vlade Srbije odluke o kolektivnoj krivici i iseljavanju mađarskog stanovništva iz tri sela u Bačkoj (Čurog, Žabalj, Mošorin) nakon rata i polaganjem cveća na spomenik žrtvama odmazde 2.novembra 2014.godine u Subotici od strane premijera Aleksandra Vučića (vidi: Poklanjanje i isplata jednog duga, na: www.magyarszo.rs/hu); predsednici Tomislav Nikolić i Janoš Ader su, otkrivanjem spomenika u Čurogu mađarskim žrtvama odmazde od strane predsednika Srbije i Mađarske 3.novembra 2013.godine (Poklanjanje u Čurogu, na: www. magyarszo.rs) odali poštu žrtvama srpske i mađarske nacionalnosti (Tucić, 2016:17). Ovi politički i simbolički gestovi srpskih vlasti predstavljaju pozi-tivni izuzetak u region, jer državnici i organi Rumunije, Slovačke, Hrvatske i Ukrajine, gde je takođe došlo do masovnog progona Mađara 1944 / 45 godine, nisu učinili slične političke gestove. Pozitivan trend razvoja bilateralnih odnosa uspešno je krunisan održanim zajedničkim sednicama dve vlade u Beogradu, Budimpešti i Nišu tokom perioda 2014 - 2016 godine.

Na ekonomskom planu se, takođe, beleži uzlazni trend.20 U periodu od janu-ara do novembra 2015. godine, izvoz iz Srbije u Mađarsku iznosi 294,5 miliona evra, a uvoz 719 miliona evra21. Na planu infrastrukture posebno mesto zauzi-ma projekat rekonstrukcije železničke pruge Budimpešta -Beograd iz kineskog fonda za CIEZ a, kada je reč o saobraćaju najvažniju ulogu igra krak koridora 10, odnosno autoput Budimpešta - Beograd preko koga se odvija najveći deo saobraćaja između Centralne i Južne Evrope sa krakom prema Bliskom Istoku. U oblasti energetike Mađarska je važan partner Srbiji, jer preko Mađarske Srbija se snabdeva gasom i naftom iz Rusije ili Austrje. Saradnja u poljoprivredi nije na poželjnom nivou imajući u vidu potrebe i iskustva u ovoj privrednoj grani.

Značajan uspon bilateralne saradnje ostvaren je na nivou resora bezbedno-sti i unutrašnjih poslova povodom “izbegličke krize” 2014 - 2015 godine. Ova saradnja je dovela i do unapređenja konzularne sradanje.

Mađarska podržava evrointegracije Srbije a pitanje položaja mađarske nacio-nalne manjine rešava kroz razvijenu poltiku podrške ovoj manjini i na bilateral-nom nivou. Uspešnosti ovog pristupa pomaže činjenica da je mađarska nacionalna manjina najbrojnija nacionalna manjina u Srbija, koja je zastupljena u javnom ži-votu i na svim nivoima političke vlasti (Politička participacija: 2016) Ona je jedna od najbolje organizovanijih manjina čemu su značajno doprinele kulturne i druge

19 Ovo je pripremljeno osnivanjem Mešovite mađarsko – srpske komisije istoričara, decembra 2010 go-dine, koja se bavi istraživanjem zločina između 1941 i 1948 godine.

20 Osnovana je Mađarsko-srpska privredna komora (2009), kao i Mađarsko-srpski poslovni savet (2006); potpisan je Memorandum o razumevanju između ministarstava ekonomije (2006), Memorandum o saradnji nacionalnih agencija za promociju trgovine i strana ulaganja (SIEPA i Mađarska ITDH), Me-morandum o saradnji u oblasti malih i srednjih preduzeća i formiran Mađarsko-vojvođanski ekonomski savet (2007).

21 Visok debalans je uglavnom posledica snabdevanja energentima preko Mađarske ali to bi trebalo samo da postakne interes za projekte u izgradnji infrastrukture, saobraćaja, energetike.


organizacije pripadnika te manije, a posebno Nacionalni savet mađarske nacional-ne amnjine i političke stranke na čelu sa Savezom vojvođanskih Mađara (SVM).22

Saradnja Srbije sa Mađarskom se ostvaruje na bilateralnom novou23, kroz regionalne organizacije i inicijative24 i kroz EU Strategiju za Dunavski region25 a sadržajna je saradnja i u okviru evroregije Dunav – Kriš– Moriš - Tisa, u kojoj učestvuje i Rumunija.

22 SVM kao najveća etnička stranka vojvođanskih Mađara je kontinuirano deo vladajuće većine u Skupšti-ni AP Vojvodine od 2000.godine. Učešće ove stranke u organima vlasti je redovno, ali ne bez izuzetaka i u većini lokalnih samouprava u kojima Mađari čine većinu stanovništva. Na državnom nivou SVM je bio i u poziciji ali i u opoziciji nakon 2001.godine. Od 2014.godine najuticajnija etnička stranka Mađara je sklopila strateško partnerstvu sa Srpskom naprednom strankom (SNS) na svim nivoima vlasti od Republike, preko Autonomne pokrajine Vojvodine, pa do svih lokalnih samouprava u kojima je SVM na izborima osvojila odbornička mesta. Kao razultat ovog strateškog partnerstva političari SVM-a, su na raznim funkcijama od državnog sekretara, članova pokrajinske vlade, mesta predsednika opština, preko članova gradskih i opštinskh veća do direktorskih mesta u više desetina ustanova i javnih preduzeća. Ovakvo široko učešće u vlasti omogućuje SVM da zapošljava značajan broj plaćenih političkih funkcio-nera a to omogava pojačani uticaj stranke u biračkom telu, dobru organizovanost, stabilno finansiranje stranačke strukture ali i uticaj na razvojne projekte i trošenje budžeta. Vlade u Beogradu i Budimpešti SVM smatraju jedinim legitimnim predstavnikom Mađara u Srbiji i prihvataju ga kao strateškog par-tnera. U ovakvim okolnostima se zanemaruje činjenica da je mađarska zajednica politički heterogena zajednica. To se potvrdilo I na izborima aprila 2016 godine kada je i pored otvorene podrške Beograda i Budimpešte, ogromne medijske, finansijske i organizacione nadmoći SVM ostvarila najslabiji izborni rezultat od svog osnivanja. Na pokrajinskim i na lokalnim izborima se pojavila alternativna mađarska politička opcija koju je formirala civilna organizacija Mađarski pokret i Demokratska zajednica vojvo-đanskih Mađara i koja je prosečno dobila podršku oko 20% izašlih birača Mađara. Preostali aktivni mađarski birači su podržali neku od velikih srpskih stranaka, procenjuje se u nejvećem procentu SNS. ,

23 Na snazi je 133 bilateralnih sporazuma , a process konsolidacije ugovornog stanja sa Mađarskom nije okončan. Kompletna lista svih ugovora, sporazuma i konvencija nalazi se na internet prezentaciji MSP Republike Srbije:http://www.mfa.gov.rs).

24 Proces saradnje u JIE, Regionalni savet za saradnju (Regional Cooperation Council), Centralnoevropska inici-jativa (CEI – CentralEuropean Initiative), Crnomorskaekonomska saradnja (Black Sea Economic Cooperati-on), Centar JIE za sprovođenje zakona (SELEC - Southeast European Law Enforcement Center), čije je sedište u Bukureštu, Udruženje šefova policije zemalja JIE (SEPCA – Southeast Europe Policy Chiefs Association), Dunavski process saradnje (Danube Cooperation Process),Grupa zaTisu, Dunavska komisija i dr.

25 Mađarska je aktivan i zainteresovan učesnik u ostvarivanju EU Dunavske strategije, koji koordinira sle-deće prioritetne oblasti: Oblast broj 2 “Promovisanjeodrživeenergije” zajednosaČeškom,; Oblast broj 4 “Obnavljanje i održavanje kvaliteta voda”, zajedno sa Slovačkom i Oblast broj 5 “Upravljanje ekološkim rizicima” zajedno sa Rumunijom.

Mađarska je inicirala realizaciju projekata o inovativnim plovilima, a jedan od takvih projekata je i NEWS - Development of next generation of European in land waterway ship and logistics system, čiji je cilj poboljša-nje mobilnosti i intermodalnosti unutrašnjih plovnih puteva i time predstavlja podršku jednom od ciljeva EU Strategije za Dunavski region. A taj cilj je povećanje protoka roba na unutrašnjim plovnim putevima (naročito kontejnerskog transporta) na Dunav. Takođe, razvoj tehnoloških rešenja u pravcu postepenog renoviranja dunavske flote, pri čemu se posebno vodi računa o zaštiti životne sredine. Dakle, mnogo efi-kasnijem i čistijim pogonskim motorima a i boljem dizajnu plovila. To bi trebalo da doprinese da se cargo rečnitransport povećaza 20% , do 2020. godine, u odnosu na nivo iz 2010.godine.

U Budimpešti je sedište Sekretarijata EK za Program transnacionalne saradnje Dunav (Danube Transna-tional Program). Ovaj program doprinosi sprovođenju makro-regionalne Strategije za Dunavski region, i obuhvata teritoriju 14 podunavskih zemalja. Dunavski transnacionalni program za period od 2014 do 2020 vredan je 222 miliona evra, od čega je 202 miliona evra obezbeđeno iz sredstava Evropskog fonda za regio-nalni razvoj, dok je 19,8 miliona evra osigurano iz sredstava IPA (Instrumenti za pretpristupnu pomoć).


U srpsko-mađarskim bilateralnim odnosima zvanično nema otvorenih pi-tanja. Međutim inicijativa mađarske elite u Srbiji da se otvori pitanje personal-ne autonomije na krajnjem severu Srbije u 8. Opština, gde je mađarska manjina većinski ili značajno zastupljena je stavljena “po strani” i za sada nema javne rasprave niti odrgovarajućih odgovora na tu temu.

U okviru međunarodnih organizacija i u bilateralnim odnosima Mađarska se često zalagala za odbranu svojih sunarodnika i njihovih interesa u Srbiji. Posebno su bili zaoštreni odnosi sredinom prve decenije 21 veka, kada je bio registrovan veliki broj etnički motivisanih napada na Mađare i njihove institucije u Vojvodi-ni, a počinioci ostali nepoznati ili redovno izbegavali krivični progon (Magyar-verések Szerbiában - Prebijanje magyara u Srbiji, na : www.vajma.info). Danas se slika izmenila za gotovo 180 stepeni. Vodeći političari iz Mađarske, tokom 2016.godine izjavili su da su odnosi Srbije i Mađarske na istorijskom vrhuncu, da su prava Mađara u Srbiji garantovana na najvišem nivou i da zapravo i ne postoje značajni problemi kada se radi o položaju Mađara u Srbiji (Orbán: Itt az ideje a magyar-szerb gazdasági együttműködés mnegerősítésének - Orban: Došlo je vreme jačanja ekonomske saradnje između Madjarske i Srbije, na : www. inforadio.hu). Pored političara u Mađarskoj u sličnom optimističnom raspoloženju ocenjuju položaj Mađara i lider najveće mađarske političke stranke Mađara u Srbiji Ištvan Pastor, te predsednik nacionalnog saveta Mađara u Srbiji Jene Hajnal (Srbija i Mađarska zadovoljne položajem manjina, na: /www.rtv.rs). Izjave najviših zvanič-nika Srbije takođe su puni hvale na položaj Mađara u Srbiji (Vučić: Najbolji poli-tički odnosi, razvijaćemo dalje ekonomske, Politika, 22.11.2016). Nešto drugačiju sliku o položaju Mađara u Srbiji možemo steći iz izjava mađarskih političara van SVM koji ukazuju na nepovoljne tendencije kao što su drastično smanjenje broja Mađara, politički progon neistomišljenika SVM, na marginalizaciju Mađara u društvu generalno, na servilnost SVM prema SNS (Visszafordítható-e a kiván-dorlási hullám? - Da li je moguće zaustaviti iseljavanje, na : www.vajma.info).

Bilo bi netačno ako bismo uzlaznu putanju odnosa Srbije i Mađarske veza-li isključivo za politiku Srbije prema mađarskoj manjini, kao i zainteresovanost SVM da ovu politiku prikaže u što pozitivnijem svetlu. Na bilateralne odnose utiču razni drugi faktori koji nisu vezani za položaj manjina, niti na reciprocitet u manjinskoj politici dveju država. Prvo, Mađarska u Evropi uveliko radi na stvara-nju antimigrantsog bloka zemalja, sa kojima bi zajednički pokušala da promeni pro-migrantsku politiku zvaničnika EU u Briselu. Barem delimično uključivanje Srbije u ovaj blok, uz Poljsku, Slovačku, Češku, eventualno Bugarsku, predstavlja strateški interes Mađarske. Posebno imajući u vidu da su odnosi Mađarske sa Hr-vatskom, koja je doskora slovila za najvažnijeg partnera Mađarske u Zapadno-balkanskog regionu, znatno pogoršani; Drugo, Mađarska očigledno intenzivira ekonomsku razmenu i partnerstvo sa Srbijom i dugoročno planira da postane jedan o tri najveća ekonomska partnera Srbije, kada je rač o stranim ulaganjima i spoljnotrgovinskoj razmeni. Ovu nameru jasno dokazuje i izgradnja brze pruge


između dva glavna grada u naredne 2-3 godine. Sve u svemu sa ovim smo žele-li da ukažemo da pozitivna ocena prava Mađara u Srbiji, te podrška Mađarske Srbiji na putu u EU nije vezana isključivo za interese Mađara u Vojvodini niti za stvarno stanje manjinskih prava u Srbiji.U ovakvim okolnostima, mnogi otvore-ni problemi prava Mađara u Srbiji su zanemareni i ostaju sakriveni iza strateških političkih ineteresa dveju država i interesa SVM. Osakaćeni pravni okvir ma-njnskih prava nakon odluka ustavnog suda nije dopunjen ni nakon tri godine, ne postoji nikakav napredak u primeni zakonom garantovanih prava u oblasti službene upotrebe mađarskog jezika i pisma, odredbe o srazmernoj zastupljeno-sti Mađara u policiji, upravi i javnom sektoru se ne primenjuju, postupci reha-bilitacije bespravno osuđenih nakon drugog svetskog rata se otežano odvijalju, neracionalna organizacija upravnih okruga na štetu interesa Mađara opstaje i nakon 25 godina, u okviru mađarske zajednice SVM proganja neistomišljenike i ograničava osnovna ljudska prava političkih protivnika, ukupno raspoloženje i perspektiva u mađarskoj zajednici je očajna što dovodi do masovnog iseljavanja bez obzira na veštački optimizan i zadovoljstvo lidera SVM itd.

Mađari, kao autohtona nacionalna zajednica u Srbiji živi gotovo isključivo na teritoriji AP Vojvodine (Prema popisu iz 2011 od ukupno 253 hiljade, 251 hiljada Mađara živi u Vojvodini), i to pretežno u severnim delovim ove pokrajine. Oko 2/3 Mađara živi u naseljima gde čini lokalnu većinu stanovništva, dok 1/3 živi u naseljima gde i u lokalu čini manjinu. U gradu Subotici, i u sedam opština Ma-đari čine relativnu ili apsolutnu većinu stanovništva (Stanovništvo, 2012: 19, 21). Demografska slika i kretanja u mađarskoj populaciji su izrazito nepovoljni. Od sredine sedamdesetih godina, broj rođenih je svake godine manji od broja umrlih Mađara, tojest beleži se negativni prirodni priraštaj. Broj Mađara se samo zbog ni-skog nataliteta smanjuje godišnje za više hiljada duša, a prosečna starost populaci-je je znatno iznad 40 godina. Negativnim prirodnim demografskim tendencijama treba pridodati masovno iseljavanje – ekonomsku migraciju Mađara u pravcu EU a delom i prema SAD, Kanadi i Australiji. Od 2011.godine, kada je omogućen povlašćeni prijem u Mađarsko državljanstvo (državljanstvo članice EU i članice Šengen zone) ovaj trend se značajno ubrzao. Iako nije bilo relevantnih socioloških istraživanja, čak i umerene procene stručnjaka govore o najmanje deset-petnaest hiljada Mađara (u aktivnim godinama života) koji su trajno napustili Srbiju od 2012.godine. Ovaj trend ne jenjava ni krajem 2016.godine na što ukazuje nesma-njena zainteresovanost za prijem u Mađarsko državljanstvo, te sve veći broj rodi-telja koji budućnost svoje dece vide van granica Srbije.26 Ukupno raspoloženje u okviru mađarske zajednice u Srbiji je izrazito negativno, naročito od 2012.godine,

26 Broj građana Srbije, većim delom pripadnika mađarske manjine koji su zatražili državljenstvo Mađars-ke je do decembra 2016. Godine oko 200 hiljada, aplikanti najčešće i ne skrivaju svoju nameru da državljanstvo traže zbog lakšeg zaposlenja i naseljavanja u EU. Broj učenika i studenata koji se školuju u Mađarskoj se povećava od 2013.godine bez obzira na izuzetne pogodnosti i stipendije koje stoje na raspolaganju studentima koji studijaru u Srbiji.


što pored negativnih demografskih i ekonomskih tendencija dodatno slabi ovu zajednicu. Do kraja ove decenije, očekivani broj Mađara koji stvarno žive u Srbiji će gotovo izvesno pasti ispod 200.000 sa izuzetno nepovoljnom starosnom struk-turom. Ovo će neminovno uticati na ukupni društveni, ekonomski, politički pa čak i pravni položaj ove nacionalne manjine u Srbiji.

Ono što Mađare donekle izdvaja od ostalih, brojčano manjih nacionalnih manjina u Srbiji je to što imaju relativno razvijeniji institucionalni okvir koji obezbeđuje ostvarivanje prava u oblasti obrazovanja, kulture i informisanja na maternjem jeziku.27 Mađarska finansijski pomaže razvoj i rad institucija koji služe očuvanju mađarske kulture i nacionalnog identiteta. U ovom periodu, više desetine miliona evra je uloženo u ovakve aktivnosti. Međutim, osniva-njem fondacije “Prosperitati”, početkom 2016 započinje kvalitativno potpuno nov način podrške Mađarske vojvođanskim Mađarima (Više o fondaciji vidi na: www.prosperitati.rs).

U novembru 2015 godine, Mađarska vlada je donela odluku broj 1830/2015 prema kojoj će za 2016, 2017 i 2018 godnu izdvoji više od 160 miliona evra (50 milijardi forinti) za finansiranje vojvođanskog programa za razvoj ekonomije SVM-a u Vojvodini. Visina ovih sredstava, kao i namena (pomoć mađarskim preduzetnicima u Vojvodini), te osnova programa (program izrađen od strane etničke manjinske političke stranke) predstavljaju kvalitatvno i kvantitativno nov način podrške Mađara u Vojvodini. Početak rada fondacije Prosperitati, razni konkursi ove fondacije su bili u centru izborne kampanje SVM počet-kom 2016.godine. Fondacija je u 2016. godini uspešno realizovala 15 javnih poziva te podelila oko 14 miliona evra 2500 korisniku – poljoprivrednicima, preduzetnicima ili fizičkim licima (Mérlegen a Prosperitati első éve“ - Na vagi prava godina Prosperitatija, intervju sa Balintom Juhasom, direktorom fon-dacije, objavljen u listu Magyar szo, na www.prosperitati.rs).28 Osim fondaci-

27 Razlog tome leži sa jedne strane, u činjenici da su Mađari tradicionalno priznati kao narodnost (na-cionalna manjina) u Srbiji i Vojvodini te za vreme socijalizma, naročito u sedamdesetim i osamdese-tim godinama dvadesetog veka bili su plodouživaoci pozitivne politike jugoslovenskih i naročito vo-jvođanskih vlasti prema manjinama, dok sa druge strane, u poslednjih dvadeset godina, Mađarska je finansijski pomagala izgradnju i razovj institucija u oblasti obrazovanja, kulture i informisanja Mađara u Srbiji. Mađarska je u ovom periodu uložila više miliona evrau izgradnju, opremanje, i troškove rada studentskih i učeničkih domova, medijskih kuća, kulturnih centara, gimnazija, spomenika kulture itd.

28 U 2016.godini, fondacija “Prosperitati” je fokus aktivnosti usmerio na to da subvencije dobije što veći broj korisnika, a ne na održivist i pozitivne ekonomske efekte pomoći. Pošto 90% od ukupno raspo-loživih podsticajnih i kreditnih sredstava u 2016.godini nije potrošeno, očekuje se da će uslediti javni pozivi koji će umesto nekoliko hiljada evra po konkursu, opredeliti mnogo značajnija sredstva, većim korisnicima, pre svega uspešnim preduzećima. Dosadašnja iskustva, nedostatak stručnih analiza one-mogućuje da procenimo efekte dosadašnjeg rada fondacije na ukupni ekonomski položaj vojvođanskih Mađara. Dve stvari su međutim izvesne, fondacija “Prosperitati” je, u 2016 godini, bila važan alat SVM da ostvari što bolji rezultat na izborima, a vojvođanski Mađari nisu imali na raspolaganju njena sredstva da osnaže svoju ekonomsku vitalnost i ekonomski razvoj sredine u kojoj žive. Država Srbije ni na koji način ne osporava i otežava aktivnost fondacije “Prosperitati”, niti ceo, inovativni i svakako neuobičajan razvojni projekat koji prelazi državne granice. Iako su korisnici sredstava mahom vojvođanski Mađari,


je “Prosperitati” i mađarska država daje kontinuiranu podršku obrazovnim, kulturnim i medijskim ustanovama Mađara u Srbiji. Na primer, u godišnjim finansijskim sredstvima Mađarskog nacionalnog saveta, donacije od mađarske države iznose više od 80% (Elszámolás és tervezés - Obračun i planiranje, na: www.magyarszo.rs).

Kada je reč o pravnom položaju Mađara u Srbiji, o jačanju institucional-nog okvira posebno treba istaći period između 2001 i 2010 godine u kome su nastale javne ustanove i organizacije koje se finansiraju iz državnog budžeta i koje služe očuvanju identiteta Mađara u Srbiji i ostvarivanju njihovih manjin-skih prava.29 Izvesna stagnacija u pogledu pravnih standarda zaštite manjina usledila je nakon 2010 a naročito od 2013.godine kada je Ustavni sud proglasio mnoge odredbe o pravima manjina neustavnim kako u Statutu APVojvodine, tako i u Zakonu o nacionalnim savetima nacionalnih manjina. Zakonodavna aktivnost u cilju popunjavanja nastalih praznina usled odluke Ustavnog suda je izostala bez obzira što je SVM deo vladajuće koalicije kako na pokrajinskom tako i na republičkom nivou vlasti.

Ekonomski položaj Mađara u Vojvodini je sličan ekonomskom položaju Srba u pokrajini, s izvesnim razlikama: Mađari su u većoj meri povezani sa po-ljoprivrednom proizvodnjom, njihov procenat u javnoj administraciji je manji od njihovog udela u ukupnom stanovništvu, te su mahom izostali iz privati-zacije, odnosno prvobitne akumulacije kapitala preko privatizacija. Ovo, kao i ispod prosečni nivo obrazovanosti Mađara (broj građana mađarske nacional-nosti sa visokoškolskom diplomom je znatno ispod proseka) dovodi do toga da je ekonomski položaj Mađara u Vojvodini ipak osetno slabiji od Srba na ovim prostorima, što svakako utiče na njihov ukupni društveni položaj.

Od 2011.godine, od kada je Mađarska zakonom omogućila svim potom-cima bivših mađarskih državljana koji razumeju i govore mađarski jezik da steknu državljanstvo Mađarske u ubrzanom postupku, bez obaveznog nase-ljavanja u Mađarsku oko 200 hiljada stanovnika Srbije (mahom Vojvodine) je zatražilo mađarsko državljanstvo, a ogromna većina je već i stekla državljan-stvo Mađarske. Srbija blagonaklono posmatra ovaj proces i ni na koji način ne otežava svojim državljanima sticanje državljanstva Mađarske, niti propisuje diskriminatorne mere prema dvojnim državljanima. Za razliku od Srbije, od zemalja sa zanačajnom mađarskom populacijom Slovačka i Ukrajina su pre-duzeli mere sa kojima pravno sankcionišu prijem u državljanstvo pa je ovaj

benevolentan odnos srpskih vlasti prema tome je motivisan činjenicom, da se ova sredstva koriste u Srbiji a oprema, objekti, zemljište se kupuje se u Srbiji, a porezi na promet se takođe naplaćuju u korist budžeta Srbije. Od do sada utrošenih srestava više od milion evra je uplaćeno u državni budžet.

29 U ovom periodu, uz aktivno učešće političkih predstavnika Mađara, često i na njihovu inicijativu donet je Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, Zakon o određivanju pojedinih nadležnosti AP Vojvodine, Zakon o nacionalnim savetima nacionalnih manjina, neke odredbe Ustava Republike Srbije, osnovane su Gimnazija Kostolanji u Subotici, Gimnazija Boljai u Senti, Učiteljski fakultet na mađarskom nastavnom jeziku u Subotici itd.


proces u tim državama znatno otežan, i neuspešan. Omogućavanjem naturali-zacije konzervativna vlada Viktora Orbana, pored javno saopštenih ciljeva želi postići još barem dva cilja: sa jedne strane sa novim državljanima i njihovim potencijalnim preseljenjem leči se negativno demografsko stanje u Mađarskoj kao i neodstatak radne snage u toj zemlji; sa druge strane, omogućavanjem novim državljanima da glasaju, Orbanova politička opcija osigurava dodatne glasove na svim narednim izborima (Intervju sa Sabolčom Pogonjijem o efekti-ma dvojnog državljanstva u listu 168 ora http://www.maszol.ro).

Za očekivati je da će pod uslovom da se položaj SVM ne menja u vladaju-ćoj strukturi, da fondacija “Prospritati” i dalje nesmetano deluje u Srbiji i da se strateški politički interesi Mađarske i Srbije bitno ne promene, Mađarska i dalje maksimalno podržati učlanjenje Srbije u EU, te da će u ovom kontek-stu biti potpuno zadovoljan položajem i pravima Mađara u Srbiji. Opasnost ovakvog pristupa leži u tome da stagnacija a nekad i nazadovanje u pogledu pravnog okvira manjinskih prava bude nastavljena, a u primeni standarda da ne dođe do napretka. Zato se preporočuje da donosioci političkih odluka vode računa o:

•• delotvornom ostvarivanju prava Mađara u svim oblastima u kojima po-stoje problemi u primeni postojećih standarda na osnovu objektivnih istraživanja i pokazatelja,

•• da se prilikom procene položaja i prava Mađara u Srbiji posebno po-smatraju demografska kretanja i drugi objektivni pokazatelji politike prema manjinama,

•• da se prate i vrednuju unutrašnji odnosu u okviru Mađarske zajednice, stanje i poštovanje ljudskih prava, naročito prava na slobodu mišljenja, govora i medija u okviru mađarske zajednice,30

•• da se politički pluralizam uvaži kao realnost u Mađarskoj zajednici, te je u političke procese potrebno uključiti sve legitimne političke predstav-nike Mađara a ne samo članove SVM;

•• unaprediti saradnju vlada Mađarske i Srbije u priaćenju funkcionisanja manjinskih institucija;

•• trebalo bi uvesti reprezentativnost manjinsih insiutucija (kulturnih i obarzovanih) ku kriterije za obezbeđivanje finasijske podrške od starane vlada Mađarske i Srbije.

30 Zbog ugrožavanja medijskih sloboda od strane SVM i Mađarskog nacionalnog saveta koji je pod direktnim uticajem ove stranke održane su mirne demonstracije pred sedištem SVM u Subotici. Inače demonstracije, naročito masovnije su izuzetno retke kada je reč o političkom životu Mađara u proteklih 25 godina što ukazuje na ozbiljnost problema ( Novinari mađarskih medija protestuju – neće da budu vlasništvo nacionalnog saveta i SVM, na : www.blic.rs).


5.2. Saradnja Srbije i Rumunije

Bilateralni odnosi između Republike Srbije i Republike Rumunije su deceni-jama veoma dobri i stabilni i mogu se kvalifikovati kao “model dobrosusedstva”. Ove zemlje, iako su u istoriji često bile na različitim stranama i sa različitim ge-opolitičkim ciljevima, nikada nisu međusobno ratovale, te ne postoje “istorijski dugovi” koji bi opterećivali njihov budući razvoj. U prilog ovoj oceni govori i činjenica da su diplomatski odnosi između ovih zemalja uspostavljeni pre 136 godina - aprila 1879 godine odnosno neposredno po priznanju države Srbije na Berlinskom kongresu 1878. godine. Politički odnosi između dve zemlje su na zavidnom nivou, što potvrđuju česti susret na najvišim nivoima:poseta predsed-nika Joanisa neposredno posle inauguracije,susret dva premijera u Temišvaru krajem 2016,susreti na marginama međunaronih skupova, itd.

Srbija i Rumunija imaju 119 potpisani bilateralnih sporazuma (Perković, 2016: 38, 39). Među ovima su posebno važani dva sporazuma: u Beogradu, 1996 godine, Rumunija i SR Jugoslavija su potpisale Sporazum o odnosima pri-jateljstva, dobrosusedstva i sardanje koji je ratifikovan u parlamentu Rumunije 1997 godine, a dorađen i potpisan, u Beogradu, 2002, zajedno sa Sporazumom Vlade Rumunije i Vlade Savezne Republike Jugoslavija o saradnji u oblasti za-štite nacionalnih manjina koji je ratifikovan 2003 godine. Na osnovu drugog sporazuma je uspostavljena i Mešovita komisija za ostvraivanje mera radi pot-punog ostvarivanja prava nacionalnih manjina.

Ekonomska saradnja između dve zemlje je dinamična. Rumunija pokazu-je veliki interes za Zapadni Balkan, a Srbiju smatra najvažnijim ekonomskim partnerom na tim osnovama. Osnovu ekonomske saradnje čini robna razmena koja je u stalnom porastu. Uz to, Rumunija kao članica EU ima pristup raznim fondovima i mehanizmima za podsticanje i razvoj ekonomske saradnje što ključni element dalje spoljno-ekonomske strategije dva suseda. U 2015. godini trgovinska razmena sa Rumunijom iznosila je 1,13 milijardi evra. Ostvaren je rekordan suficit od 206 miliona evra, a pokrivenost uvoza izvozom dostigla je vrednost od 144,4%. U prvih devet meseci 2016.god. ukupna trgovinska raz-mena sa Rumunijom iznosila je 903,9 miliona evra. Naš izvoz je iznosio 540,7 mil.evra i smanjen je za 1% u odnosu na isti period prošle godine. Uvoz je iznosio 363,1 mil.evra i bio je za 3,7% veći u odnosu na isti period prethodne godine. Robna razmena je, u 2015 godini, iznosila 1,334 milijarde evra sa po-zitivnom razlikom na srpskoj strani. Na planu investicija nisu iskorišćene mo-gućnosti a energetika je prostor u kome su evidentne najveće mogućnosti kao i plovidbeno-energetski sistem Đerdap (Portile de fier), koji već više decenija predstavlja okosnicu saradnje u energetici, ali i važan faktor u funkciji ukupnih


pozitivnih međusobnih odnosa31, nezavisno od različitih sistema i političkih opcija dva suseda tokom tih decenija (Milivojević: 2016: 67 -79). Na dnevnom redu razmatranja dve strane je više drugih energetskih projekata.32 Na planu infrastrukture dva premijera Ponta i Vučić su se na marginama sastanka Kina - CIEZ saglasila da bi izgradnja autoputa Beograd - Temišvar bila od posebnog značaja i da u tom pravcu treba nastaviti razgovore i odgovarajuće pripreme. Takođe, na sastanku u Temišvaru 10. novembra 2016 godine, premijei Vučić i Čološ su se dogovorili o jačanju pogranične saradnje proširenjem kapaciteta graničnih prelaza i o daljem ravoju putne infrastructure koja treba da poveže dva suseda na pravcu Beograd – Temišvar i unutrašnjost Rumunije.

Sardanja u oblasti konzularnih i odnosa na nivou unutrašnjih poslova odvi-ja se bez smetnji i otvorenih pitanja a naročito je izražena u okviru regionalne saradnje i instrumenata za borbu protiv organizovanog kriminala, prevenciju protiv međunarodnog terorizma i ilegalnih imigracija.

Saradnja u ostvarivanju EU Strategije za Dunavski region, potvrđuje značaj saradnje Srbije sa Rumunijom.33 Rumunija je zajedno sa Austrijom (na sastan-ku ministara spoljnih poslova Dunavskog procesa saradnje – Danube Coo-peration Process, u Kijevu, juna 2008.) bila inicijator da se Evropskom savetu uputi predlog da se ovlasti Evropska komisija da pristupi izradi EU makrore-gionalne Strategije za Podunavlje. Ova inicijativa je bila pozitivno ocenjena i prihvaćena od strane Evropskog saveta, te je EK pristupila izradi Strategije koja je 2011.godine bila zvanično usvojena od strane Evropskog saveta. Polazeći od svoje uloge inicijatora Rumunija je prećutno podrazumevala da njen doprinos realizaciji Strategije treba da bude veći i značajniji, kao i njeno učešće u projek-tima. i pored vidne i proaktivne angažovanosti nadležnih rumunskih instituci-ja i aktera u predlaganju i realizaciji određenih projekata, mora se konstatovati da je ovo angažovanje bilo podložno oscilacijama pre svega usled čestih pro-mena vlade i nadležnih ministara, kao i promene nacionalnih koordunatora nadležnih za Strategiju.

Najozbiljnije otvroreno pitatnje među dvema državama je pitanje prava ru-munske i vlaške nacionalne manjine posebno prava na veroispovest na svom jeziku u Srbiji. Naime, Rumunija je, 2007. godine, usvojila Zakon 299 / 2007

31 U poslednje vreme se otvara još jedno sporno pitanje - značajni problemi u ispunjvanju međusob-nih ugovornih prava i obaveza povodom eksploatacije Energetsko - plovidbenog sistema Đerdap. Za sada se ovo pitanje još uvek rešava na nivou međudržavne Mešovite komisije, ali zbog nepribližavanja suprotstavljenih stvova dve strane postoji mogućnost da se ovaj spor podigne na viši nivo odnosno na nivo vlada ovih zemalja kako bi se sprečili ozbiljni sukobi uključujući i angažovanje međunarodnih i regionalnih organizacija kao i Međunarodne arbitraže.

32 To su naftovod Konstanca-Pančevo, gasna interkonekcija Mokrin - Arad, elektro konekcija Reši-ca-Pančevo, učešće u međunarodnom projektu AGRI, razvoj obovljivih izvora energije.

33 EUSDR- European Union Strategy for the Danube Region. Strategija se fokusira na 4 osnovne oblasti (stuba): 1. Povezivanje Dunavskog regiona (unapređenje mobilnosti i multimodalnosti) ; 2. Zaštita ži-votne sredine u Dunavskom regionu ; 3. Izgradnja prosperiteta u Dunavskom regionu i 4.jačanje Dunav-skog regiona (izgradnja institucija, regionalna saradnja i bezbednost).


o podršci Rumunima u inostranstvu koji je ponovo objavljen 2008. a modifi-kovan 2013. i 2015. godine čime je otvoreno pitanje prava Rumuna i Vlaha na obrazovanje, medije, veroisposvest i javnu administraciju. Po ovom zako-nu, Rumuni u inostranstvu su osobe koje su slobodno usvojile rumunski kul-turni identitet,vode rumunsko uporeklo,imajuzajedničko jezičko ili kulturno poreklo,žive van granica Rumunije bez obira kako sebe nazivaju (Armani, Ba-sarabi, Bukovljani, Kuto-vlasi, Daco-Rumuni, Farseroti, Heteni, Istro-rumuni, Dunavski Latini, Makedo-Rumuni, Maramureši, Megleni, Megleno-Rumuni, Moldavci, Moldo-Vlasi, Rumeni, Vlasi, Valasi, Vonoci, Makedo-Armeni, i sva drugi čiji su naziv u srodstvu sa već pomenutim). U pomenutom zakonu Ru-nuni u inostranstvu se definišu kao osobe koje pripadaju nacionalnojili jezič-koj manjini, ili autohtonim etničim grupama iz Rumuniji susednih država bez obzira na etnonim koji koriste. Zakon naglašava poštovanje načela teritorijal-nog suvereniteta, dobrosusedskih odnosa, reciprociteta, i principa poštovanja osnovnih prava i sloboda, kao i nediskriminacije. Takođe, zakon naglašava da će negovo sprovođenje biti u skladu sa zapisnicima zajedničkih bilateralnih komisija, principom reciprociteta i sprovođenjaOkvrine konvenicje za zaštitu nacionalnih manjinaOEBS-a. Usvajanje i sprovođenjeovog zakona, potvrđuje zainteresovanostdržave Rumunije za ostvarivanje prava Rumuna i Vlaha, pre svega, na obrazovanje, infromisanje , veroisposvest i učešće u javnoj upravi administraciju (Petraru, Cruceru, 2016: 1, 2).

Položaj rumunske nacionalne manjine u Srbiji je regulisan pozitivnim pro-pisima o zaštiti prava i sloboda pripadnika nacionalnih manjina. Rumunska manjina u Srbiji po popisu iz 2011. godine broji 29.332 pripadnika, koji u naj-većem delu žive na teritoriji AP Vojvodine. 34

U Srbiji deluje Nacionalni savet rumunske nacionalne manjine, osnovan 2002 godine. Od samog osnivanja saveta, predstavnici vlaške zajednice su nasto-jali da se poveća broj članova saveta smatrajući da Rumuni i Vlasi registrovani na popisu čine jednu jedinstvenu zajednicu. Mišljenje nadležnog Ministarstva za ljudska i manjinska prava bilo je da će broj članova saveta biti zasnovan isključivo na broju pripadnika rumunske nacionalne manjine, uprkos činjenici da su svoje liste za elektorske izbore predale i organizacije iz istočne Srbije koje zastupaju stavove o istom poreklu Vlaha i Rumuna (Društvo za kulturu Vlaha-Rumuni severoistočne Srbije Ariadne Fillum i Kulturni centar Rumuna iz Brestovca) i koje su predstavljale vlašku nacionalnu manjinu (Srpsko – Rumunski odnosi i sta-tus vlaške nacionalne manjine u Srbiji, 2015). Aktivnost rumunskog nacionalnog saveta uglavnom se odvija na teritoriji AP Vojvodina, iako je savet otvorio kance-larije i u istočnoj Srbiji, i to u Boru i Kladovu, da bi 2013. i 2014. godine otvorio još dve –u Podgorcu (opština Boljevac) i u Zaječaru. Međitim,većina pripadnika

34 Prema poslednjem popisu stanovništva u tom del Srbije se 29.332 građanina opredelilo kao pripadnik rumunske nacionalne manjine.


nacionalne manjine koji su se izjasnili kao Vlasi ne učestvuje na izborima za ru-munksi nacionalni savet.

Status i pitanje identiteta vlaške nacionalne manjine u Istočnoj Srbiji su sporno pitanje u odnosima sa Rumunjom35, kao i zahtev rumunske strane da se omogući veroispovest na rumunskom jeziku i proširenje nadležnosti Ru-munske pravoslavne crkve sa sedištem u Vršcu na Istočnu Srbiju.

Pitanje jezika i pisma vlaške nacionalne manjine kao važnih obeležja iden-titeta zajednice,je predmet spora kako u samoj vlaškoj zajednici tako i između Srbije i Rumunije. U okviru same zajednice postoji spor da li Vlasi imaju po-seban jezik i pismo u odnosu na Rumune, toliko različitda je potrebno uraditi jezičku standardizaciju i kodifikovati pismo; ili je vlaški jezik forma rumun-skog jezika koja je korišćena pre jezičke reforme u Rumuniji krajem XIX veka.Trenutni sastav vlaškog nacionalnog savetai predstavnici državnih institucija zastupaju stav da vlaška manjina govori vlaškim jezikom, dok se Rumunija protivi standardizaciji vlaškog jezika što je i istaknuto u zapisnikuMeđuvladine mešovite komisije.Prvi saziv vlaškog nacioonalnog saveta je doneo odluku da rumunski jezik postane službeni jezik vlaške manjine, da bi 2010. godine došlo do poništavanje te odluke i usvajanja vlaškog jezika kao zvaničnog, posle koje je usledila odluka o uvođenju vlaškog pisma u ćiriličnoj i latiničnoj verziji (na predlog nevladine organizacije „Georgina“, u postupku koji mnogi smatraju da nije bio u skladu sa stručnim lingivstičkim pravilima).

Druga tačka sporenja dve države je pitanje slobodne veroispovesti, odno-sno delovana Rumunske pravoslavne crkve u istočnoj Srbiji. Naime, Rumunska pravoslavna crkva po pravoslavnom kanonu ima slobodu nesmetanog delo-vanja na teritoriji AP Vojvodina. Međutim, Rumunska pravoslavna crkva je osnovala „Protoprezviterat Dacia Ripensis (Priobalna Dakija), koji pripada eparhiji Dacia Felix,sa jurisidikcijom i u istočnoj Srbiji i namerom da omogući versku službu na rumunskom jeziku, a na teritoriji na kojoj žive pripadnici vlaške nacionane manjine, što je učinjeno bez dogovora sa Srpskom pravo-slavnom crkvom.Pozivajući se na Zakon o crkvama i versim zajednicama (Sl.glasnik RS br. 36/2006), Republika Srbija odbija da registruje i prizna slobo-du delovanja eparhije Dacia Felix na teritoriji istočne Srbije pozivajući se na primenu autonomnih propisa crkava i verskih zajednica, ostavljajući dvema crkvama dapronađu rešenje.

Sporna pitanja dve strane u oblasti položaja i prava nacionalnih manjina rešavaju se putem Mešovite komisije, koja je poslednji put zasedala 2011. go-dine. Na osnovu zapisnika sa sastankaglavna pitanja i problemi sa kojima se suočavaju lica pripadnici srpske, odnosno rumunske nacionalne manjine su obuhvaćeni kroz sedam pitanja: predstavljanje manjina u parlamentu, pravo

35 Prema popisu stnanovništva iz 2011 godine 35.339 građana se opredelilo kao pripadnik vlaške nacio-nalne manjine (izvor: Republički zavod za statistiku Srbije).


na izražavenje i razvoj etničnog, kulturnog, jezičkog ili verskog identiteta, oču-vanje kulturnog nasleđa, obrazovanje, slobodan prenos informacija na mater-njem jeziku, korišćenje manjinskih jezika u javnoj upravi i povraćaj imovine.

Povodom pitanja predstavljanja manjina u parlamentu konstatovano je da se rumunska manjina predstavljena u parlamentu Republike Srbije samo nepo-sredno, dok srpska manjina u rumunskom parlamentu ima jedno poslaničko mesto koje je zagarantovano poslaniku iz Saveza Srba iz Rumunije. Zatim je istaknuto da je za rumunsku stranu neprihvatljiv pokušaj standardizacije tzv. vlaškog jezika, što je komisija primila k znanju. Do najznačajnijeg neslaganja je došlo kada se pokrenuto pitanje identifikacije rumunske manjine u Republi-ci Srbiji. Komisija je primila k znanju stav srpske strane prema kojem države nisu nadležne da raspravljaju o slobodnom ličnom izboru u pogledu pripad-nosti određenoj nacionalnoj manjini.Značajna je bila i konstatacija komisije da u obe države postoji nedovoljan broj kvalifikovanog nastavnog osoblja za održavanje nastave na maternjem jeziku.Po pitanju slobodnog prenosa infor-macija na maternjem jeziku rumunska strana je konstatovala da je narušena sloboda mišljenja u redakciji na rumunskom jeziku RTV Vojvodina i založila se da se omogući reemitovanje programa na rumunskom jeziku RTV Vojvodi-ne u istočnoj Srbiji. Uz posredovanje Visokog komesara za nacionalne manjine OEBS, od 2012. godine dogovoreno je reemitovanje programa rumunske re-dakcije RTV Vojvodine preko TV Bor. Na kraju, komisija je uputila preporuke obema stranama, od kojih izdvajamo preporuku srpskoj strani kojoj je pred-loženo da razmotri mogućnost izmene nacionalnog zakonodavstva kako bi se stvorili uslovi za neposredno predstavljanje pripadnika rumunske nacionalne manjine u Narodnoj skupštini Republike Srbije,

Koliku važnost Rumunija pridaje sprovođenju preporuka iz zapisnika go-vori činjenica da je ovo pitanje internacionalizovala uslovivši pristanak na da-vanje Srbiji statusa kandidata za članstvo u EU, 2011. godine, potpisivanjem zapisnika sa sastanaka Međuvladine mešovite komisije. Imajući ovo u vidu, veoma je važno da dođe do usvajanja mehanizma na vladi kojim bi se obezbe-dilo efikasno praćenje i sprovođenje preporuka Mešovitih komisija, koje sada vlada u formi zaključka usvaja na sednici.

Istovremeno, Rumunija je podržala sve zahteve drugih suseda na čelu sa Hrvatskom u vezi sa ispunnjavanjem obaveza Srbije za otvaranje i sporovo-đenje obaveza koje proističu iz poglavlja 23 i 24 u pristupnim pregovorima sa EU.

Kada je reč o položaju srpske manjine u Rumniji on je zadovoljavajući i nije povezan sa stavom srpske strane o rumunskog stavu prema Vlasima i vlaškom pitanju. Srpska manjina se u Rumuniji, od 1994. godine, finansira iz državnog budžeta. 36 Od 1990. godine, srpska manjina ima svog poslanika u rumunskom

36 Iznos namenjen srpskoj manjine je 2016 godine 926.000 EUR.


parlamentu a u loklanoj javnoj administraciji i javnom životu u upotrebi je srp-ski jezim tamo gde učešće Srba prlazi 20% stanovništva (u Temišvaru i Karaš – Severin okrugu); u tri lokalna saveta (Temišvar, Karaš – Severin i Mehediniti) se koristi srpski jezik a u nekim drugim su u upoterbi srpski i rumunski; srpska nacionalna manjina nije diskriminisana po političkoj, nacionalnoj, verskoj ili drugoj osnovi. Srbi su i članovi Saveta vlade Republike Rumunije za nacionalne manjine, koji je uspostvaljeno 1993. godine (Petraru, Cruceru, 2016: 3).

Rumunija nije prihvatila jednostrano proglašenu nezavisnost Kosova niti Kosovo priznaje kao državu i subjekt međunarodnog prava i odnosa.37 Na osnovu ovakve političke pozicije, Rumunija podržava dijalog Beograda i Pri-štine. U tom smislu je i glasala za prijem Kosova u neke međunarodne orga-nizacije, doprinela rešenju da se Sporazum o stabilizaciji i priduživanju EU sa Kosovom zaključi u formi “EU only agreement” a uzdržala se u glasanju za prijem Kosova u UNESCO.

Značajan pomak u gradnji dobrosusedskih odnosa Srbije i Rumunije, a i Bu-garske, predstavlja formiranje Krajovske grupe, u Krajovi, aprila 2015. godine.38

Rumunija i Srbija uspešno sarađuju i u aktivnostima brojnih regionalnih organizacija i inicijativa, kao što su: Proces saradnje u JIE, Regionalni savet za saradnju (Regional Cooperation Council), Centralnoevropska inicijativa (CEI- Central European Initiative), Crnomorska ekonomska saradnja (Black Sea Economic Cooperation), Centar JIE za sprovođenje zakona (SELEC – Southe-ast European Law Enforcement Center), čije je sedište u Bukureštu, Udruženje šefova policije zemalja JIE (SEPCA – Southeast Europe Policy Chiefs Asso-ciation), Dunavski process saradnje (Danube Cooperation Process) ,Grupa za Tisu. Rumunija je bila potpisnica Sporazuma CEFTA 200639, ali je prijemom u članstvo EU, 1. januara 2007. godine, istupila iz CEFTA 2006.

Rumunija i Srbija zajedno učestvuju u radu Saveta podunavskih gradova i regija (Council of Danube Cities and Regions). Od značaja je pomenuti da Srbija i Rumunija realizuju zajedničke dunavske projekte znatnim delom kroz program prekogranične saradnje (CBC – Cross Border Cooperation) a u raz-matranju su zajednički projekti drumske i železničke infrastrukture kao i za-jedničke investicije u podunavske projekte.

37 U susretu sa predsednikom vlade Srbije Vučićem 10. novembra 2016. u Temišvaru, predsednik vlade Rumunije Dačijan Čološ je potvrdio da Rumunija neće menjati stav o nepriznavanju jednostrano pro-glašene nezavisnosti Kosova.

38 Ideja je da se ovi susedi interesno grupišu i koordiniraju aktivnosti, projekte i saradnju po ugledu na po-znatu Višegradsku grupu (Mađarska, Slovačka, Češa, Poljska), sa ciljem da na efikasniji način promovišu svoje i ciljeve regiona kome pripadaju.

39 CEFTA-Central European Free Trade Agreement.CEFTA 2006 je zamenio mrežu od 32 bilateralna spo-razuma o slobodnoj trgovini zemalja JIE koji su važili od 2001. godine. CEFTA Sporazum danas reguliše međusobne trgovinske odnose između sledećih članica: Albanija, Bosna i Hercegovina, Makedonija, Moldavija, Crna Gora, Srbija i Misija privremene uprave UN na Kosovu, u ime Kosova, a u skladu sa Rezolucijom 1244 Saveta bezbednosti UN.


5.3. Saradnja Srbije i Bugarske

Odnosi Srbije i Bugarske imaju dugu istoriju koja datira u period i pre Ber-linskog kongresa 1878. kada je Srbija zvanično priznata, čime je ostvarila me-đunarodnopravni subjektivitet u punom smislu. Zvanični diplomatski odnosi uspostavljeni su 18. januara 1879. godine. Srbija i Bugarska imaju zajedničku državnu granicu u dužini od 318 km.

U dugoj istoriji ovih odnosa bilo je uspona i padova, jer su se države po-vodom različitih geopolitičkih interesa i opcija često nalazile na suprotnim stranama. Danas, dve države imaju stabilne političke odnose, dobru bilate-ral saradnju saradnju bez značajnijih oscilacija, ambasade u Sofiji odnosno u Beogradu, a Bugareska i generalni konzulat u Nišu. Poslednja decenija beleži uspon bilateralnih odnosa. U tome evrointegrativni procesi sa težištem na do-brosusedskoj i regionalnoj saradnji, zajedničkim interesima na pitanjima bez-bednosti i stabilnosti regiona igraju važnu ulogu.40

U sadašnjim političkim odnosima nema otvorenih pitanja koja bi optere-ćivala saradnju dva suseda, osim priznanja nezavisnosti Kosova od strane Bu-garske. Iako zvanično Srbija i Bugarska nemaju otvorena pitanja, Bugarska je, kao i Rumunija, podržala nastojanja Hrvatske da se Srbija ozbiljnije obaveže na poštovanje prava manjina i da u tom smislu posebna pažnja bude posvećena manjinskoj problematici u procesu pristupanja Srbije EU kroz pregovore o po-jedinim poglavljima, posebno poglavljima 23 i 24. Bugarska koja zvanično ne priznaje postojanje srpske niti koje druge nacionalne manjine ovaj način daje do znanja da će svoja prava po osnovu članstva u EU u materiji nacionalnih manjina koristiti. Bugarska je u tom smislu i sa svoje strane dala do znanja da nije do kraja zadovoljna ostvarivanjem manjinskih prava bugarske manjine u Istočnoj Srbiji i da na tom planu ima prostora za dalji dijalog i napredak u

40 Neki od važnijih međudržavnih sporazum, ugovor i konvencije su: Мemorandum o saradnji u oblasti evropskih integracija i partnerstva za mir između Мinistarstva spoljnih poslova Republike Srbije i Mini-starstva inostranih poslova Republike Bugarske, od 12. 05. 2007; Protokol o unapređenoj trilateralnoj saradnji u borbi protiv kriminala, a posebno prekograničnog kriminala između Vlade Republike Srbije, Vlade Republike Bugarske i Vlade Rumunije od 14. 03. 2008; Sporazum između Vlade Republike Sr-bije i Vlade Republike Bugarske o prekograničnoj policijskoj saradnji, od 23. 10. 2010. (http://www.parlament.gov.rs); Zakon o potvrđivanju sporazuma između Republike Srbije i Republike Bugarske o socijalnoj sigurnosti od 26. 10. 2011 (http://www.parlament.gov.rs);Sporazum između Vlade Republike Srbije i Vlade Republike Bugarske o razmeni i uzajamnoj zaštiti poverljivih informacija u oblasti odbrane od 15. 05. 2015.

Kompletna lista svih ugovora, sporazuma i konvencija nalazi se na internet prezentaciji MSP Republike Srbi-je: http://www.mfa.gov.rs/sr/index.php/spoljna-politika/bilateralni-odnosi/117-bilateralni-odnosi/11425-bugarska?lang=cyr)


odnosima41. U ovom kontekstu je Bugarska bila na strani Hrvatske u uslovlja-vanjima za otvaranje poglavlja 26 u pristupnim pregovorima Srbije sa EU,a na pitanjima obrazovanja. Ovo je prevaziđeno štampanjem školskih udžbenika na bugarskom jeziku za potrebe bugarske manjine za školsku 2016/17, čime je bugarska zadovoljena, a poglavlje 26 deblokirano.

Predstavnici bugarske nacionalne manjine, uključujući predstavnike nacio-nalnog saveta bugarske nacionalne manjine, političkih partija i nevladinih or-ganizacijuu Srbiji 2013. godine su usvojili„Platformu za zaštitu prava bugarske nacionalne manjine u Srbiji“ (u daljem tekstu Platforma) u kojoj su se obratili vladama Republike Srbije, Bugarske, Evropskoj uniji i međunarodnim organi-zacijama kako bi skrenuli pažnju n položaj bugarske nacionalne manjine i dale predloge za njegovo unapređenje.

Predstavnici bugarske manjine pozivaju Vlade Republike Srbije i Bugarske da potpišu sporazum o prijateljstvu, kao i da uspostave bilateralnu komisiju ili radnu grupu koji bi predložila konkretne inicijative za prevazilaženje problema bugar-ske nacionalne manjine u Srbiji, naročito u socijalno-ekonomskoj oblasti. Takođe, apeluje se na vlade da rade na modernizaciji puteva, železničke infrastrukture, kao i proširenje i otvaranje novih prelaza. Najviše predloge je upućeno Vladi Repu-blike Srbije. Najznačajnije preporuke tiču se promene zakona o izborima kako bi se garantovalo učešće bugarske nacionalne manjine u političkom životu zemelje. Isti zahtev je formulisan i u zapisnicima sa mešovitih komisija sa Hrvatskom i Rumunijom, stavljajući sve tri zemlje u istu ravan kada su u pitanju zahtevi prema Srbiji o učešću manjina u predstavničkim telima. U oblasti obrazovanja, Platfor-ma predlaže uvođenje bugarskog jezika kao obaveznog u obrazovnom procesu od najnižeg nivoa – obdaniše, predškolsko i školski nivo – uključujući polaganje mature na bugarskom. Takođe, traži se izdavanje udžbenika na bugarskom jeziku za sve razrede u kojima se nastava obavlja na bugarskom, kao i pojadnostavljenje procedure uvoza udžbenika i školske literature iz Bugarske.

Kod informisanja na maternjem jeziku istaknut je problem sa izdavačkom kućom „Bratstvo“ koja je zapala u finansijske probleme koji su uzrokovali da dođe do prestanka izlaženja časopisa sa višedecenijskom tradicijom. Po zakonu o nacionalnim savetima, osnivačka prava časopisa „Bratstvo“ preuzima bugarski Nacionalni savet, suočivši se višemilionskim dugovima i viškom zaposlenih. Po-lovinom 2016. godine, Nacionalni savet obnavlja izlaženje časopisa pod imenom „Novo Bratstvo“ a u planu je i izdavanje časopisa za decu „Novo drugarče“. Kao i većina predstavnika nacionalnih manjina, i Bugari zahtevaju obnavljanje emito-vanja emisija na bugarskom jeziku na RTS-u, kao i slobodu razmenu informativ-nih sadržaja sa Bugarskom uključujući distribuciju štampanih izdanja.

41 Na okruglom stolu o srpsko – bugarskim bilateralnim odnosima, održanom u organizaciji Foruma za et-ničke odnose u Nišu, konstatovani su dobri bilateralni odnosi, interes za njihov napredak, ali i postojanje bugarskih primedbi na položaj bugarske manjine u Srbiji,prevashodno u domenu kulture i obrazovanja.


Kao i u slučaju rumunske nacionalne manjie, predstavnici Bugaratraže da seobezbedi pravo na versku službu na maternjem jeziku pa pravilima Bugarske pravoslavne crkve, prestanak sa praksom promene imena religijskih objekata koji su kulturno i istorijsko nasleđe bugarske nacionalne manjine, kao i pošto-vanje prava na službenu upotrebu jezika i pisma i jezički ispravno korišćenje topinima i putokaza i imena mesta u skladu sa zakonom i Evropskom poveljom o regionalnim i manjinskim jezicima. Kao i kod većine nacionalnih manjina, naročito onih zastupljenih na teritoriji AP Vojvodine i Bugari se suočavaju sa izazovom negativnog demografskog rasta, neravnomernog ekonomskog i regi-onalnog razvoja koji naročito pogađa istočnu Srbiju.

Platforma poziva Bugarsku i Evropsku uniju da prate sprovođenje princi-pa i normi međunarodnog prava radi zaštite kulturnog, jezičkog i religijskog identiteta bugarske nacionalne manjine.

Zvaničan stav Bugarske je njena posvećenost evropskim integracijama či-tavog regiona i odlučnost da pomogne zemljama u njihovim nastojanjima da postanu članice. Takođe, Bugarska očekuje aktivnu posvećenost dobrosudskim odnosima koja mora biti istaknuta tokm čitavog procesa integracije. Ovakav stav je istaknut u više navarata, uključujući na okurglom stolu Foruma za et-ničke odnose. Takođe, Bugarska ističe svoju bezuslovnu podršku EU integra-cijama Srbije, konstatujući da je dobila obećanje Srbije da će garantovati pra-va bugarskoj nacionanoj manjini, i da će očuvati i održavati doborsusedske odnose između dve zemlje, naglašavajući da su ove dve tačke važni elementi bilateralnih odnosa. Pitanja položaja bugarske nacionalne manjine ugrađeno je i u sporazum iz Sent Žermena (Saint Germaine), kojim se Srbija, odnosno Kra-ljevina Srba, Hrvata i Slovenaca obavezala da će obezbediti punu zaštitu prava bugarskoj nacionalnoj manjini na teritoriji koja joj je sporazumom pripala. Ta-kođe, bugarska stana ističe značaj Ustavne zaštite nacionalnih manjina u Srbiji naglašavajući obostranu obavezu da dođe do sprovođenja odnosno praćenja sprovođenja garantovanih prava.

Istovremeno, imajući u vidu izazove u sprovođenju manjinskog zakondav-stva u Srbiji, Bugarska je ponudila potpisivanje sporazuma o prijateljstvu, do-brosusedskim odnosima i saradnji na koji srpska strana do sada nije odgovo-rila. Na okruglom stolu o srpsko-bugarskom odnosima održanom u Nišu, jula 2016. godine istaknuta je potreba za češćim susretima predstavnika dve vlade na najvišem nivou, uključujući organizovanje sednice dve vlade koja se nikada nije organizovala između dve zemlje. Na skupu je naglašena potreba da se veći napori ulože kako bi došlo do izdavanja udžbenika na bugarskom jeziku kao i da se omogući obrazovanje na bugarskom jeziku u školama i razredima sa manjim brojem đaka.

Važnost obrazovanja na jezicima nacionalnim manjina ponovo je nagla-šeno je povodom poglavlja 26 – obrazovanje i kultura, na čije otvaranje pr-vobitno nisu dale saglasnost Hrvatska i Bugarska zbog neispunjenih obaveza


Srbije. Ministarstvo prosvete, nauke i tehniloškog razvoja, Zaovd za udžebe-nike i predstavnici 7 nacionanalnih saveta uključujući bugarski potpisali sau anekse Memoranduma o saradnji u oblasi izdavanja udžbenika na jezicima nacionalnih manjina, čime je omogućeno izdavanje nedostajućih udžbnika za 2017. i 2018. godinu, čime su ispunjeni uslovi koje je postavila Hrvatska i Bugarska za otvaranje poglavlja 26.

Ekonomska saradnja Srbije i Bugarske se pretežno odvija kroz robnu raz-menu.42 Oblasti ekonomske saradnje su i saobraćaj, infrastruktura, energetika, turizam kao i saradnja malih i srednjih preduzeća.43 Činjenica da dva suseda povezuju I dva panevropska saobraćajna koridora: korior 7-Dunav I drumsko-železnički koridor 10, igra važnu ulogu u strategiji međusobne saradnje. Po-granična saradnja zauzima posebno mesto u čemu važnu ulogu igra tripartitna srpsko-bugarsko-rumunska evroregija Vidin – Kalafat – Zaječar, čiji potenci-jali nisu do kraja iscrpljeni. U poslednje vreme je naročito izražena pogranična saradnja koja obuhvata pogranične opštine Dimitrovgrad I Bosilegrad sa zna-čajnom bugarskom nacionalnom manjinom u Srbiji.

Povodom izbegličke krize, zajedničkih interesa u prevenciji protiv među-narodnog terorizma, borbi protiv organizovanog kriminala, dve strane su, u zadnje vreme, unapredile bilateralne odnose pre svega u domenu bezbednosti i saradnje organa unutrašnjih poslova.44 U Sofiji je 21. i 22. januara 2016. go-dine, održana Ministarska konferencija o borbi protiv terorizma na kojoj su učestvovali ministri unutrašnjih poslova zemalja Dunavskog regiona. Ministri su se složili da u cilju postizanja veće efikasnosti u borbi protiv terorizma, treba intenzivirati saradnju u oblasti prevencije, bezbednosti granica, zaštite kritič-ne infrastrukture od terorističkih akata, kao i poboljšati razmenu informacija. Istaknuto je da bi trebalo raditi na stvaranju zajedničkog preventivnog kapaci-teta za Dunavski region.

42 Po obimu razmene, Bugarska spada među značajnije trgovinske partnere Srbije. Prema poslednjim do-stupnim podacima Republičkog zavoda za statistiku, u 2016. godini ukupna spoljnotrgovinska razmena u robi sa Bugarskom iznosila je 713,9 miliona evra, što predstavlja najveću vrednost od 2008. godine. Srpski izvoz četvrtu godinu zaredom beleži rast i u 2016. godini je iznosio 386,6 miliona evra, što je za 10 % više u odnosu na 2015. godinu. Ukupan uvoz u 2016. godini dostigao je iznosod 327,2 miliona evra. U 2016. godini ostvaren je suficit u robnoj razmeni Srbija-Bugarska na srpskoj strani od 59,6 mili-ona evra. (izvor Privredna komora Srbije).

43 Dve strane u ovom kontekstu imaju u vidu činjenicu da kroz njih prolaze dva važna saobraćajna korido-ra: koridor 10 koji povezuje Evropu sa Bliskim istokom i Centralnom Azijom; koridor 7- Dunav, koji ima poseban geostrateški značaj u najširem smislu (energetika, saobraćaj, turizam, kultura, itd.). Ovim pi-tanjima su bila posvećena: Zasedanje Zajedničke međuvladine srpsko-bugarske komisije za ekonomsku saradnju održano je 1-2. juna 2015. godine, u Beogradu; Zasedanje Mešovite komisije za međunarodni prevoz putnika i stvari u drumskom saobraćaju održano je 19-20. marta 2015. godine, u Sofiji.

Na energetskom planu u toku su završni razgovori o realizaciji gasne konekcije Niš-Sofija koja je od strateškog interesa kako za dve zemlje tako i za EU koja je ovaj projekat stavila u prioritete u domenu infrastructure u region.

44 Uspostavljen je niz operativnih mehanizama u funkciji pomenutih ciljeva i njihove efikasne realizacije. U ovom sklopu su značajno unapređeni i konzularni odnosi između dva suseda.


Regionalna sradanja, posebno Krajovski proces je važan i perspektivan ele-menat saradnje u kojoj učestvuju dva suseda u okviru tripartitne saradnje Ru-munija, Bugarska, Srbija. Dva suseda tesno sarađuju u svim regionalnim meha-nizmima poput Centralno evropske inicijative (CEI), Crnomorske ekonomske saradnje, PSJIE. i Dunavske strategije.45

5.4. Sradanja Srbije i Hrvatske

Posle dvadeset godina normalizacije odnosa između Srbije i Hrvatske46 ovi odnosi su izuzetno složeni i konfkliktni opterećeni nasleđem oružanih sukoba u toku Drugog svetskog rata, kao i tokom raspada bivše Jugoslavije.47 Ove teške

45 U kontekstu realizacije EU Dunavske strategije saradnja Srbije i Bugarske je vrlo aktivna u svim fa-zama izrade Strategije. Bugarska koordinira dve prioritetne oblasti Strategije i to: prioritetna oblast broj 3 „Kulturaiturizam” (zajedno sa Rumunijom) i prioritetna oblast broj 11 „Bezbednost” (zajedno sa Nemačkom). Bugarska je sa Rumunijom, i uz pomoć EK i fondova EU, realizovala izgradnju mosta Kalafat – Vidin i to je drugi most na plovnom putu Dunava u sekciji reke ukupne dužine 630 km, te je od posebnog značaja jero bezbeđuje vezu sa mrežom transevropskih puteva (TEN - T – Trans European Transport Network). Sa Srbijom se ostvaruje saradnja na projektu gasnog interkonektora koji treba dap oveže Baltičko more sa Jadranskim i Jonskim morem i dalje do Crnog mora. Gasovod će biti dugačak 150 km, omogućiće diversifikaciju snabdevanja gasom svim zemljama na ovom putu, doprineće si-gurnosti u snabdevanju gasom i kompletiraće regionalni “gasni prsten” za bolje snabdevanje regiona. Krajem 2009.godine Evropski Direktorat za transport i energetiku (DG TREN) pokrenuo je inicijativu razmatranja opcija realizacije projekta povezivanja gasovodnih sistema Srbije i Bugarske. U sklopu toga, formirana je radna grupa za realizaciju projekta, čiji su nosioci nacionalne kompanije JP SRBIJAGAS i BULGARTRANSGAS, uz učešće resornih ministarstva, predstavnika evropskih investicionih institucija i sekretarijata Energetske zajednice, sve pod koordinacijom Evropske komisije.Projekat je u potpunoj saglasnosti sa odredbama Sporazuma o Energetskoj zajednici kao i predpristupnoj strategiji EU.Marta 2010.godine u Briselu potpisane Izjave o podršci projektu od strane ministara energetike Srbije i Bugar-ske, Realizovana je Studija izvodljivosti sa elementima procena uticaja na životnu i socijalnu sredinu. Rezultat Studije, jeste da se radi o komercijalno neprofitabilnom projektu, čiji je osnovni karakter si-gurnost snabdevanja i uspostavljanje jedinstvenog energetskog tržišta jugoistočne Evrope.U decembru 2012.godine potpisan je u Briselu Memorandum o razumevanju o izgradnji gasnog interkonektora Srbi-ja Bugarska od strane premijera Srbije i Bugarske, u prisustvu Komesara za energiju Evropske komisije. Memorandum definiše nadležnost JP SRBIJAGAS nad izgradnjom i upravljanjem gasovodom kao i da će izgradnja gasovoda na srpskoj teritoriji biti finansirana iz postojećeg EBRD kredita prema JP SRBIJAGAS i IPA bespovratnih sredstava (Gasna interkonekcija Srbija-Bugarska, (Niš-Dimitrovgrad-Sofija), Gasovod Niš-Dimitrovgrad-granica sa Bugarskom, - Stanje projekta) - Na osnovu realnih parametara dinamičkog plana, završetak izgradnje deonice gaosvoda na teritoriji Srijbe može se očekivanti krajem 2020. godine.

46 Nakon raspada Jugoslavije i potpisivanja Dejtonskog i Erdutskog sporazuma, Hrvatska i Srbija (tada SRJ) su potpisale Sporazum o normalizaciji odnosa SRJ i Republike Hrvatske 23. avgusta 1996, a zvanično uspostavile diplomatske odnose ratifikacijom sporazuma u septembru iste godine. Srbija danas ima ambasadu u Zagrebu i generalne konzulate u Vukovaru i Rijeci, a Hrvatska ambasadu u Beogradu i generalni konzulat u Subotici.

47 O tome svedoče predstavnici srpske nacionalne manjine u Hrvatskoj, kao i predstavnici hrvatske nacionalne manjine u Srbiji izražavaju nezadovoljstvo sopstevnim statusom u mnogim javnim prilikama. Jedna od takvih prilika je “Okrugli sto o položaju hrvatske i srpske manjine u Srbiji i Hrvatskoj u europskim integracijama Srbije i izgradnji stabilnosti na jugoistoku Evrope” održan u Zagrebu 22 novembra 2016 godine.


traume koje su ostavili međuetnički sukobi na obe strane olakšavaju održava-nje tenzija u političkim odnosima, međusobnog nepoverenja i distance. To pak otežava proces nornalizacijhe odnosa i poštovanje prava pripadnicima hrvat-ske, odnosno srpske nacionalne manjine.

Nakon potpisivanja Sporazuma o normalizaciji odnosa nastala je izvesna stagnacije u odnosima Beograda i Zagreba, bez iskrene obostrane inicijative za bitnijim unapređenjem dobrosusedskih odnosa. Sporazum između SCG i Republike Hrvatske o zaštiti prava srpske i crnogorske nacionalne manjine u Hrvatskoj i hrvatske nacionalne manjine u SCG, iz 2004 godine. predstavljao je važnu formalno-pravnu prekretnicu, ali su politički odnosi suštinski deblokira-ni i upućeni u pravcu noramlizacije tek posetom hrvatskog premijera Sanadera Beogradu, 2009 godine. Dalji pokušaj na nivou predsednika Tadića i Josipovića takođe nije dao rezultat, te su mnoga otvorena pitanja i dalje ostala nerešena, a dve strane zarobljene u političkim makazama istorijskih opterećenja i otvo-renih pitanja. Maksimum koji je ovaj pokušaj dostigao je dogovor predsdnika dve države “da se slažu da se neslažu” i zaklinjanje u “resetovanje međusobnih odnosa” (Simurdić, 2016: 39). Prilog oceni da nije bilo promene u političkoj klimi u Hrvatskoj i Srbiji, među Srbima i Hrvatima, predstavlja porast antisr-spkog raspoloženja i hrvatsko – srpskih tenzija, koje su manifestovane uklja-njenjem ćiriličnih natpisa i privremno zatvaranje granice Hrvatske povodom izbegličke krize itd. Pojačane tenzije između Srbije i Hrvatske, tokom 2015, 2016 i početkom 2017 godine, imaju uglavnom iste povode (godišnjica Oluje, Bljeska, slučaj Stepinac, hrvatska “opstrukcija” u otvaranju poglavlja 23, 24 i 26, obeležavanje godišnjice ustanka u Srbu) (Međunarodno sučeljavanje, 2016:3).

U bivšoj Jugoslaviji odnosi Beograda i Zagreba su bili ključni za stabilnost Jugoslavije. Danas ovi odnosi nemaju takav značaj, ali su izuzetno važni za upravljanje krizom u Bosni i Hercegovini. Važni sporazumi, ugovori i konven-cije48 koji se tiču odnosa ove dve dtržave su:

Na primer, predstavnik hrvatske manjine u Srbiji, narodni poslanik Tomislav Žigmanov je ocenio da se položaj Hrvata u Srbiji rapidno pogoršao: „Tako velika i tako radikalna isključenost do sada nakon devede-sete godine nije viđena. S time je povezano i pitanje nevidljivosti u području javnosti, čak i kada su u pitanju etnički motivirana nasilja i govor mržnje – kao da postoji cijela jedna strategija da se prešućuje ono što se događa kada je u pitanju etnički motivirano nasilje spram Hrvata.” Što se finansiranja tiče, od Hrvatske dobijaju milostinju, a od Srbije pola miliona evra, što je manje od 10 evra po Hrvatu u Srbiji, i daleko manje od iznosa koji po članu zajednice od Hrvatske dobija srpska zajednica u Hrvatskoj, naglasio je Žigmanov. Na ovo je odgovorio zamenik preds,ednika Srpskog narodnog vijeća u Hrvatskoj Saša Milo-šević koji je kazao kako je stanje u obe zemlje najgore od ratova devdesetih godina prošlog veka a da su hrvatska manjina u Srbiji i srpska u Hrvatskoj prve žrtve svakog pogoršanja odnosa. Milošević je ocenio i da zahtev za reciprocitetom nema utemeljenjne, jer su različite situacije u dve zemljena i da politička predstavljenost koju traže Hrvati u Srbiji ništa neće pomoći kao što nije pomogla Srbima u Hrvatskoj koji je imaju (Zebić, 2016).

48 Lista svih ugovora, sporazuma i konvencija nalazi se na internet prezentaciji MSP Republike Srbije: http://www.mfa.gov.rs/sr/index.php/spoljna-politika/bilateralni-odnosi/117-bilateralni-odnosi/11557-hrvatska?lang=cyr.


•• Sporazum o normalizaciji odnosa SRJ i Republike Hrvatske je potpisan i ratifokovan 1996. godine (http://www.hnv.org.rs). To je prvi međudržav-ni sporazumizmeđu ove dve države naslednice bivše SFRJ koji, uz Spo-razum o sukcesiji i set Dejtoinskih dokumenata, predstavlja deo sistema mirovnih ugovora nakon ratnih sukoba na teriorijama Hrvatske i Bosne i Hercegovine, kao o neproglašenog, ali realnog rata između Srbije i Hr-vatske (Simurdić, 2016: 37).49 Sporazum je bučno najavljen, ali je u praksi “zanemaren”. To objašnjava da je on sam pre svega rezultat pritiska spolj-nih sila, da loklani partneri nisu bili spremni za normalizaciju, kao i zašto se pitanja sukcesije, nestalih lica, odgovornosti za ratne zločine, ugroženih imovnskih prava Srba u Hrvatskoj, uklanjanja mina na Savi i Dunavu i zemljištu u Hrvatskoj, pojavljuju kao otvorena biletralna pitanja;

•• Sporazum između Srbije i Crne Gore i Republike Hrvatske o zaštiti prava srpske i crnogorske nacionalne manjine u Republici Hrvatskoj i hrvatske manjine u Srbiji i Crnoj Gori iz 2004 godine (http://www.ljud-skaprava.gov.rs).

Zajedničko opredljenje za članstvo u EU donekle je “nivelisalo razlike” i smestilo ih u okvire priuhvtaljive za EU. Međutim, činjenica da je Hrvatska članica NATO, a da Srbija odlaže jasan odgovor na pitanje članstva u NATO, umanjuje pozitivne efekte zajedničkog opredeljenja za članstvo u EU. Ipak, dve strane su pokušale da odrede oblasti preko kojih bi mogle da rešavaju otvorena pitanja i uspostave metodologiju njihovog rešavanja u funkciji pune normali-zacije odnosa.50

49 Ovaj sporazum se sastoji se od 14 članova koji se bave načinima na koji se trebaju unaprediti odnosi dve zemlje u cilju poboljšanja mira i stabilnosti u region.

Prva tri člana bave se definisanjem ugovornih strana kao suverenih i ravnopravnih država koje su spre-mne uspostaviti diplomatske i konzularne odnose otvaranjem ambasada i konzulata.

U članu 5 SRJ i Hrvatska priznale su državni kontinuitet srpsko-crnogorske, odnosno hrvatske državno-sti. Zanimljivo je da nije precizirano da li se priznavanje hrvatske državnosti odnosi na period iz SFRJ, pošto hrvatska strana smatra da je stekla pravo na samoopredeljenje i državnost ustavnom iz 1974, ili se priznavanje hrvatske državnosti odnosi na ranije istorijske periode.

Član 6 i član 7 govore o brzom i efikasnom rešavanju pitanja sukcesije i pitanja nestalih lica. Međutim, čak ni dvadeset godina kasnije, ta pitanja nisu u potpunosti rešena i predstavljaju otvorena pitanja koja opterećuju srpsko-hrvatske odnose.

Ostatak članova odnosi se na pitanja tehničke prirode, poput unapređivanja poštanskih, telefonksih i telekomunikacijskih veza, unapređivanja saobraćaja i tome slično.

Jasno je da su tehnički delovi ovog sporazuma u dobrom delu sprovedeni, ali da su politički delovi dugo godina nakon potpisivanja i ratifikacije sporazuma ostali mrtvo slovo na papiru. Slaba volja za sprovođenjem pojedinih obaveza na koje su se Srbija i Hrvatska obavezale ovim sporazumom svakako se može dovesti u vezu sa ratom koji je obeležio raspad bivše zajedničke države i koji je ostavio dubok trag u odnosu dva naroda.

50 Određene su sledeće oblasti delovanja: Otvorena pitanja iz prošlosti (nestala lica, status i povratak iz-beglica, rešavanje pitanja granica, sukcesija, prava srpske manjine u Hrvatskoj i hrvatske u Srbiji, upotre-ba ćiriličnog pisma, povraćaj kulturnih dobara); Unapređenje ekonomske saradnje, i Saradnja u oblasti integracija u EU (izvor: Dokumentacija MSP).


Ekonomska saradnja je najdalje odmakla (vidi detaljno Dokumentaciju PKS). u odnosu na ostale oblike saradnje. Hrvatska je značajan spoljno trgo-vinski partner Srbije, a robna razmana ima trend rasta. U 2014. godini, ukupna spoljnotrgovinska razmena iznosila je 756,7 miliona evra, od čega je izvoz Sr-bije iznosio 344,4 miliona evra, a uvoz iz Hrvatske 412,3 miliona evra. U 2015 iznosila je 864,3 miliona evra,pri čemu hrvatska strana na osnovu sopstvene metodologije tvrdi da je ta razmena blizu milijarde.Međutim, tu postoji jedan disbalans koji treba pomenuti. Mnogo je veće prisustvo hrvatskih firmi i in-vesticija u Srbiji nego srpskih firmi i investicija u Hrvatskoj. Takođe kada je u pitanju robna razmena, prema podacima koje imamo, dolazimo do zaključka da je razmena bila više-manje neravnomerna. Prema ocenama PKS uspostav-lja se ravnoteža i robna razmena je sve uravnoteženija (Infromacija, 2016). Za razliku od robne razmene u ostalim delovima ekonomske saradnje vlada velika disproporcija. To opterećuje tekuće ekonomske odnose.

U Srbiji radi oko 200 hrvatskih firmi, a u Hrvatskoj posluje samo dvadesetak srpskih. Iako zvanična Hrvatska tvrdi da je to stvar biznisa, te da je takav odnos prirodan zbog toga što je hrvatska ekonomija nešto jača od srpske, srpski eko-nomisti smatraju da su države na Balkanu i dalje pod uticajem tranzicije i poli-tičkih kriterija, dakle još daleko od toga da ekonomiju mogu da prepuste samo tržištu, što je i jedan od glavnih razloga za ovu disproporciju. Ocena je srpske strane da bi se mnogi problemi lakše prevazilazili kada bi bilo više političke vo-lje I odgovarajućeg njenog uticaja za suštinsku ekonomsku saradnju, čime bi se postojeća diskriminacija prema firmama koje dolaze iz Srbije smanjila.

Srbija i Hrvatska sarađuju u brojnim regionalnim institucijama i projekti-ma i programima prekogranične saradnje finansiranim od strane EUIPA. Sa ulaskom u članstvo EU Hrvatska se povukla iz pojedinih regionalnih inici-jativa i sporazuma, a ostala prisutna u nekoliko najvažnijih. Hrvatska i Srbija i dalje saradjuju u sledećim regionalnim organizacijama: Regionalni savet za saradnju (RCC), Proces saradnje u Jugoistočnoj Evropi, Centralno evropska inicijativa (CEI), EU Strategija za Dunavski region, Jadransko-jonska makrore-gionalna strategija, Radna zajednica podunavskih regija, Komisija za sliv reke Save, SELEC (South-east Europe Prevention Center against Crime), SEPCA (Udruženje šefova policije zemalja Jugoistočne Evope).

Iako sa svega 137 km toka Dunava kroz zemlju, Hrvatska je od početka izrade Strategije pokazala veliku zainteresovanost i proaktivan pristup. U Hr-vatskoj je svojevremeno formirana Vladina interregionalna grupa koja je zadu-žena za aktivnosti vezane za Dunavsku i Jadransko - jonsku makro - regionalnu strategiju. Hrvatska koordinira dve prioritetne oblasti Strategije, i to: priori-tetna oblast broj 6 - „Očuvanje biodiverziteta i kvaliteta vazduha i zemljišta“, zajedno sa nemačkom pokrajinom Bavarskom i prioritetna oblast broj 8 - „Po-drška konkurentnosti preduzeća“, zajedno sa nemačkom pokrajinom Baden - Virtemberg. Od značaja je navesti primere dva podunavska projekta, podržana


od strane EU, koji se realizuju u Hrvatskoj, i to: Dunavski parkovi (Danube parks II) - fokus projekta je umrežavanje i saradnja zaštićenih područja pored Duna-va – učesnici u projektu iz Hrvatske su Javna ustanova Park prirode Kopački rit i Javna ustanova Park prirode Lonjsko polje. Srbija i Hrvatska sarađuju takodje u sklopu projekta „Kulturna turistička ruta – Put rimskih careva“, u vezi sa kojim je, 24 .02. 2012. godine potpisan Memorandum o razumevanju (sagla-snosti), čije su potpisnice i Rumunija i Bugarska.

U evropskim integracijama Srbija ima veliki interes da dobije pravog save-znika u Hrvatskoj. Ovde poseban značaj ima Deklaracija hrvatskog Sabora iz 2011. godine u kojoj se kaže da Hrvatska neće usporavati proces susednih ze-malja u evrointegracijama51. Zbog odsustva međusbnog poverenja svako otva-ranje pitanja garancija ili dodatnih aktivnosti u javnosti Hrvatske i Srbije se tre-tira kao “hrvatsko blokiranje”, mada se često radi o pravu države članice EU da ističe svoije zahteve za uspostavlajnje kriterijuma i standarda zemlji kandidatu.

Iako je u načelu tačna i značajna poruka Mate Granića, bivšeg premijera i sa-dašnjeg savetnika Predsednice Republike Hrvatske:„Pitanje manjina uvijek treba biti na dnevnom redu u razgovorima Hrvatske i Srbije, od najviše do najniže razine, a Europska unija najbolje je ozračje za rješavanje svih problema koji su još otvoreni između dvije države“(Zebić:2016), primetno je da je posle ulaska Hrvat-ske u EU, 2013 godine, prestalo političko zalaganje njenog vođstva za unapređe-nje odnosa sa Srbijom, kao i za unapređenje odnosa prema Srbima u Hrvatskoj. Ovaj trend se nastavio, a odnosi Srbije i Hrvatske i vođstva srpske nacionalne manjine i političkog i državnog vođstva Hrvatske su se značajano pogoršali to-kom 2015 i 2016 godine. Povećan je broj fizičkih napada na Srbe u Hrvatskoj i uništavanje njihove imovine; ukida se pravo na korišćenje ćiriličnog pisma u Hrvatskoj Srbiji; raste broj pokušaja da se rehablituje Nezavisna država Hrvatska; sve češći je govor mržnje u javnosti i to od javnih funkcionera i medija; u porastu je broj krivičnih dela motivisanih etničkom mržnjom (2014 godine je bilo 8 a 2015 godine 16 takvih krivičnih dela) (Govor mržnje i nasilja, 2016: 1 – 5).

Deklaracija o unapređenju odnosa Republike Srbije i Republike Hrvatkse (Vidi: “Prilog: Deklaracija o unapređenju odnosa i rešavanju otvorenih pitanja između Republike Srbije i Republike Hrvatske”) je osnov za deblokadu srpsko – hrvatskih političkih odnosa.52 Problem je što je ovo politički dokument, a ne

51 Predsednik novoizabrane vlade Hrvatske Andrej Plenković je ponovio stav da Hrvatska neće uslovlja-vati susede u procesu evrointegracij,ali da će insistirati na „poštovanju međunarodnih obaveza“, na problemu preogranične jursdikcije koju primenjuje Srbija u materiji ratnih zločina i posebno na pitanju položaja hrvatske manjine u Srbiji.

Srbija je 2013. nudila Hrvatskoj da zaključe međusobni sporazum o integracijama i da se u taj sporazum ugradi i pomenuta klauzula o tome da Hrvatska neće sputavati svoje susede na njihovom putu ka EU, međutim do danas nema odgovora sa hrvatske strane.

52 U Deklaraciji su u šest tačaka identifikovani svi aktuelni problemi u međusobnim odnosima sa intenci-jom da se pristupi njihovom aktivnom rešavanju u cilju ukupnog poboljšanja i daljeg razvoja bilateralnih odnosa.Tačke su utvrđene na osnovu postojećih otvorenih pitanja i u tom smislu su politički sasvim


međunarodni ugovor, tako da njegova realizacija pre svega zavisi od političke volje. Nova hrvatska Vlada, kao nadležna za realizaciju njenih ciljeva I odredbi, još nije dala do znanja da zvanično prihvata Deklaraciju. To potvrđuju nove tenzije, razmene diplomatskih nota na način blizak pravom političko-verbal-nom ratu, slučajevi sudskih postupaka na liniji rehabilitacije Stepinca, Glavaša i dr., kao ocenu da istorijski kontekst i dalje igra važnu ulogu u bilateralnim odnosima i da je potreban odlučniji zaokret i čvršća politička volja vladaju-ćih elita na obe strane53.Analiza otvorenih pitanja ukazuje da istorisko nasle-đe dvadesetog veka, iz perioda Drugog svetskog rata i iz devedesetih godina, opetrećuje odnose Srbije i Hrvatske, Srba i Hrvata. 54 Zaštita srpske nacional-ne manjine, rešavanje pitanja nestalih, sukcesija, granica na Dunavu, samo su neka od nerešenih sporova koji opterećuju odnose Srbije i Hrvatske više od 20 godina (Gedošević, 2016). Pregled otvorenih pitanja to ilustruje:

1. Pitanjima nestalih lica obe strane daju posebnu važnost, pri čemu hrvat-ska strana to čini politički izuzetno naglašeno tako što smatra da srpska strana nije dovoljno kooperativna u pogledu definisanja mesta (logori) na srpskoj teritoriji i otvaranja odgovarajućih postupaka u tom smislu. Srbija smatra da bi trebalo do kraja ispunti stavove iz Dekalracije o ne-stalim licima, potpisne avgusta 2014 godine u Mostaru.

2. U pogledu statusa i povratka izbeglica postoji niz nesporazuma, pre sve-ga zbog odsustva ključnih uslova za realizaciju na hrvatskoj strani, što ovo pitanje praktično drži u zamrznutom položaju.

3. Prava srpske nacionalne manjine u Hrvatskoj su dežurna aktuelna tema pre svega povodom unutrašnjih političkih kretanja u Hrvatskoj, a naro-čito povodom političke nacionalne strategije koju sprovodi stranka HDZ i desne političke grupacije. Posebnu pažnju zaslužuje ispunjavanje stan-darda Okvirne konvencije o nacionalnim manjinama o stvaranju pret-postavki za slobodno i odgoavarjuće izjašanjavanje o svojoj nacionalnoj pripadnosti, jeziku, verosipovesti; osmišljavanje i enregično sprovođenje mera za suzbijanje i sankcionisanje diskriminacije po osnovu etničke pri-padnosti; dosledno suzbijanje i kažanjavanje etnički motivisano govora mržnje i nasilja; omogućavanje objekltivnog obaveštavanja kao i prisut-nosti tema o srpskoj nacionalno manjina kao srpskog jezika u emisijama javnog servisa (Hrvatska televizija i Hrvatski radio); puno ostvarivanje

aktuelne.Prva tačka se sriktno tiče političkih odnosa i pitanja manjina pri čemu se poziva na Sporazum između Hrvatske i SCG u to vreme iz 2004 koji se tiče položaja manjina u obe države i važi i dalje za Srbiju koja je pravni sledbenik bivše SCG.

53 Okrugli sto o srpsko – hrvatskim bilateralnim odnosima, održan u Beogradu u organizaciji Foruma za etničke odnose potvrdio je značaj tih odnosa,postojanje otvorenih pitanja i posebno značaj i probeleme vezano za manjinske politike i položaje manjina u obe zemlje.

54 Otuda i u svom prvom intervju od kada je izabran za premijer Hrvatske, Andrej Plenković ističe da se sa Srbijom moraju rešiti “sva rezidualna pitanja koja su ostala otvorena od vremena velikosrpske Miloševi-ćeve agresije na Hrvatsku” (Gedošević, 2016).


prava na upotrebu srpkog jezika i pisma u svim jedinicama loklane smao-uprave u kojima je ovo pravo zakonom zagarantovano; obezbeđivanje kvalitetnoh udžbenika, nacionalnoih planova i programa obrazovanja priapdnika srpske nacionalne manjine; omogućavanje registrovanje ma-njinskih škola; preduzimanje mera za ostvarivanje zakonom garantovanig prava na zapošljavanje i odgovarajuću zastupljenost pripadnika srpske nacionalne manjine u državnoj upravi, pravodsuđu, policiji i u uprav-nim telima jedinica samouprave (Aleternativni izveštaj: 2015: 37 – 41). Hrvatska u ovoj problematici sa svoje strane traži reciprocitet u položaju manjine, odnosno prirodni prag i garantovano mesto u najvišim nivoima vlasti sa pozivom na Sporazum iz 2004. U praksi se ova manjina u Srbiji po pravilu opredeljivala za politički nastup u predizbornim političkim i stranačkim koalicijama i tako obezbeđivala pristup najvišoj vlasti, što je ostalo kao praksa i u poslednjem izbornom ciklusu u Srbiji 2016 godine, i dve strane su ostale na suprotnim pozicijama s tim da je hrvatska strana svoje interese zaštitila ugradnjom odgovarajućeg mehanizma u prelana merila za poglavlja 23 i 24;

4. Glavno državno-političko pitanje je utvrđivanje 145 kilometara granice na Dunavu i to zbog 10.000 hektara na levoj obali u Srbiji i 1.000 hektara na desnoj obali u Hrvatskoj. Polazne pozicije su suprostavljane: srpska smatra da je za razgraničenje relevantno međunarodno pravo, odnosno princip crte sredine pogranične reke; hrvatska strana smatra da treba primeniti pravo katastra, pošto je Dunav menjao tok. Pitanje ide u prav-cu arbitraže za šta se zalaže hrvatska strana.

5. Po patanju imovnskih prava i suksesije (od isplate devizne štednje, imovi-na kompanija ali i privatnih lica iz mešovitih brakova do podele imovine ambasada i rezidencija) postoje razlike u stavovima. Dok Srbi u Hrvatskoj spekulišu sa brojkom od 50.000 oduzetih stambenih jedinica kao id a Hr-vatska mora da nadoknadi svu ratnu štetu dotle vlasti Hrvatske smatraju da je broj mnogo manji id a je potrebnmo rešiti još oko 6.000 zahteva za stanrsko prava kao id a Hrvatska nema novac za odštetu al ii da raspola-žepravo na ratno odštetu od Srbije. Sa svoje strane Srbija smatra da bi ovo pitanje trebalo odvojiti od pitanja stanarskog prava Srba u Hravatskoj a Hrvatska insistira na reciprociteteu za sticanje prava svojine nad nekret-ninama što bi trebalo rešiti bilateralnim sporazumom.

6. Problem povezivanja penzijskog staža za period 90-tih godina prošlog veka i pored postojanja jasnih obaveza još uvek nije rešen. Tu je i nerešeno pitanje isplate penzija. Rešavanje pitanja iz osnovnog sporazuma o sukce-siji iz 2002 i njegovih aneksa osnov je za rešavanje ovog otvorenog pitanja.

7. Povraćaj kulturnih dobara u Hrvatsku prvenstveno je vezan za crkvenu imovinu i vrednosti. SPC insistira na obnovi bogomolja i stvaranju uslo-va za nesmetan povratak na matična mesta;


8. Po pitanju optužnica za ratne zločine Hrvatska ne pristaje na univer-zalnu jurisdkiciju Srbije koja smatra da je to jedno od legitiminih prava i rešenja prisutno u praksi gonjenja za počinjene ratne zločine i ne želi da ga se odriče. Takođe, Hrvatska ističe da je ponašanje organa Srbije u ovoj oblasti selektivno zbog čega pre svega državaljani Hrvatske dolaze pod udar organa gonjenja Srbije.

Raspadom bivše Jugoslavije i formiranjem novih samostalnih nacionalnih država, Hrvati u Srbiji, kao i Srbi u Hrvatskoj, su došli u položaj “nepriznate manjine”, što je za posledicu imalo smenu pripadnika hrvatske zajednice sa po-litičkih funkcija iz državnih i javnih službi i preduzeća, kao i otežavanje učešća u privatizaciji (Baštovanović, 2016:5). Otuda je pitanje statusa “novih nacional-nih manjina” izazov za Srbiju i Hrvatsku (Simurdić, 2016: 434).55

Za ovu analizu je značajno da je Republika Hrvatska određena “kao nacional-na država hrvatskog naroda i država pripadnika njenih naroda i manjina, koji su njezini državljani: Srba, Muslimana, Slovenaca, Čeha, Slovaka, Talijana, Madjara, Židova i drugih, kojima se jamči ravnopravnost s gradjanima hrvatske narodno-sti i ostvarivanje nacionalnih prava u skladu s demokratskim normama OUN i zemalja slobodnog svijeta” (Ustav RH. Izvornišne osnove). Za „stare manjine“ se ističe da imaju tradiciju ostvarivanja manjinskih prava, dok “nove nacionalne manjine“ ta prava ostvaruju tek od uspostavljanja državne samostalnosti.Počevši od 1991 godine, dolazi do pada broja pripadnika ovih manjina kao i udela „no-vih manjina“ te i hrvastke u strukturi stanovnika Republike Srbije.56

55 Društveni i politički status “novih manjina”, Hrvata u Srbiji a Srba u Hrvatskoj je, i dalje, pod uticajem sledećih nepoželjnih procesa: sužavanje manjinskih prava, tokom devedestih godina poršlog veka, sve do marginalizovanja i progiona; naglašena međuetnička dimenzija oružanih sukoba u bivšoj Jugoslaviji;) etnič-ka distanca je, i dalje, naglašeno visoka. Problem koji, dodatno, opterećuje odnos „novih manjina“ i srpske većine je sukoba između lojalnosti državi, odnosno Srbiji i lojalnosti sopstvenoj nacionalnoj zajednici. U načelu lojalnost nacionalne manjine državi je zasnovana u uverenju njenih pripadnika da imaju ista prava kao i drugi građani date države. Međutim, brojni činioci su ovo pitanje učinli teško rešivim. Sve to potvrđuje da je manjinski problem u odnosima Srbije i Hrvatske izuzetno politizovan što uz ekonomsko osiromaše-nje, sužava mogućnosti za zadovoljavanje zahteva manjina, otežava da se održe „stečena prava”, a kamoli da se prošire novim pravima i mehanizama njihove zaštite (Janjić, 2005:118- 121).

56 Osnovni uzroci smanjenja ovog broja i udela su sledeći: uprkos pozitivnom i relativno visokom prirodnom priraštaju, Bošnjaci / Muslimani su zabeležili negativ-

nu stopa rasta našto je presudno uticalo iseljavanje, a u manjoj meri promene u izjašnjavanju; Hrvati su imaliznačajnosmanjenje svog brojaiudela u strukturi stanovništva. Uz negativanprirodniprira-

štaj (nizaknatalitetivisokmortalitetzbogstarestarosnestrukture), apsolutno opadanje (indeks rasta 74, 9) ove zajednice znatnoprevazilazipriraštaj. To ukazuje na emigracije (najverovatnije prema matičnoj državi - Hrvatskoj), ali i na promene u izjašnjavanju o nacionalnoj pripadnosti (mnogu se izjašnjavaju kao Bunjevci, Jugosloveni ili „neizjašnjeni“);

negativni trendovi u populacionom razvitku Slovenaca su rezultat negativnog priraštaja, a zbog njihove malobrojnosti veliko je učešće mešovitih brakova i promene nacionalne pripadnosti prilikom deklarisanja;

Makedonci imaju nizak prirodni priraštaj (a u Vojvodini čak negativan), ali na pad njihovog broja i udela u strukturi stanovništva utiču i ostali demografski (emigracije) i nedemografski faktori (promene u izjašnjavanju, mešoviti brakovi, asimilacioni i integracioni procesi i slično).

53

6. Preporuke za unapređenje bilateralne saradnje i položaja nacionalnih manjina

1. Kada je reč o položaju, preduslovima i demokratizaciji Srbije na njenom putu ka EU kroz prizmu integracije nacionalnih manjina u srpsko društvo, treba se posebno fokusirati na sledeća pitanja:

•• Nastaviti i proširiti dijalog između vlada u cilju izgradnje partnerstva na unapređenju položaja nacionalnih manjina na političkom, ekonom-skom, obrazovnom i kulturnom nivou;

•• Primeniti preporuke Visokog komesara OSBS-a za nacionalne manjine iz Bolzana (2008) o ulozi država u zašititi njihovih nacionalnih manjina na teritoriji susednih država i iz Ljubljane (2012) o integraciji društva različitosti kao i preporuke iz Lunda o efektivnoj participaciji nacional-nih manjina u javnom životu (1999);

•• Angažovati različite vladine i institucije civilnog društva, stručnjake, re-surse javnog i privatnog sektora, u ostvariavnju zakonom garantovanih prava nacionalnih manjina;

•• Omogućavati srazmerniju zastupljenost predstavnika nacionalnih manji-na na svim nivoima vlasti u smislu navedenih polaznih osnova. Politička zastupljenost u predstavničkim telima se može obezbediti putem reforme izbornog sistema koji bi pružio jednaku i fer mogućnost svim građanima, kako pripadnicima većinskog naroda, tako i nacionalnim manjinama, da


odaberu svoje predstavnike na svim nivoima. Ovaj zahtev se pojavljuje u bilateralnim odnosima Srbije sa susedima i predstavljaće „nevidljiv“uslov koji će te zemlje postavljati Srbiji u toku pregovora o članstvu;

•• Unapređivati mogućnosti upotrebe manjinskog jezika u institucijama državne uprave, lokalne samouprave, u obrazovnim i ostalim institu-cijama. Omogućavanje upotrebe maternjeg jezika za pripadnike naci-onalnih manjina je važan segment u domenu demokratske institucio-nalizacije države i društva, jer se olakšavanjem neposredne komunika-cije omogućuje ostvarivanje elementarnih ljudskih i manjinskih prava i istovremeno podstiče integracija kao prvi korak u procesu društvene inkluzije i političke participacije, i

•• Poboljšati prekograničnu saradnju. Ona je faktor koji neposredno obez-beđuje ostvarivanje ključnih elemenata funkcionisanja izvornih načela EU: Slobodan protok ljudi, roba, usluga i kapitala, koji predstavljaju fun-damentalne vrednosti.U ovom kntekstu, kada je reč o manjinama, kao mostovima saradnje, prekogranična saradnja direktno doprinosi pozi-tivnom razvoju bilateralnih odnosa, ostvarivanju osnovnih manjinskih prava, realizaciji ciljeva u regionalnoj saradnji i integrativnim procesima.

2. U bilateralnim odnosima sa svojim susedima iz kojih potiču nacional-ne manjine, Srbija nesumnjivo napreduje, ali se stalno pojavljuju ista pitanja kao problemi koji bi mogli dovesti do blokade njenih pristupnih pregovora sa EU s obzirom na to da je reč o članicama EU.57 U ovom kontekstu je novi hrvatski premijer Andrej Plenković bio izričit da će program njegove vlade imati u prioritetu položaj hrvatske manjine u Srbiji i u tom smislu nužnost da Srbija „poštuje standarde i norme“ u pristupnim pregovorima sa EU. Visoki predstavnici Rumunije i Bugarske su, takođe, dali do znanja da će manjinska pitanja biti i za njih važna u procesu pregovora Srbije radi pristupanja EU. S toga se iz domena bilateralnih odnosa i unapređenja pravnog okvira prepo-ručuju sledeće aktivnosti:

•• Proširenje dijaloga vlada u razvoju političke, ekonomske i kulturne sa-radanje. To posebno važi za dijalog Srbije sa Rumunijom oko otvorenog “vlaškog pitanja”;

•• Uspostaviti mehanizme za praćenje i analizu promena i unapređenja stan-dard i normi iz oblasti zaštite manjina univerzalnog karaktera i dometa;

57 To je pitanje Vlaha, etničke grupe koja ima status manjine u Srbiji, a čije postojanje osporava Rumun-ska nacionalna manjina. Republika Srbija je priznala vlaški jezik, koji je u službenoj upotrebi u nekim opštinama u istočnoj Srbiji, u skladu sa domaćim propisima i Poveljom o regionalnim i manjinskim jezicima. Problem praktikovanja veroispovesti rumunske i vlaške nacionalne manjine takođe je jedan od problema koji se mora rešavati iz razloga što je pravo na sopstvenu veroispovest, kako je već navedeno u ovom tekstu, zagarantovano i međunarodnim propisima. Problem identifikacije Bunjevaca čiji iden-titet negira manjinska hrvatska zajednica, takođe je nešto što mora biti rešeno, ali pre unutar njihovih manjinskih zajednica.


•• Proučiti mogućnosti i efekte harmonizacija manjinskog zakonodavstva u regionu, posebno manjinskog zakonodavstva Srbije i Hrvatske. Ovom poslu bi od pomoći bilo angažovanje Kancelarije visokog komesara za nacionalne manjine OEBS-a i Saveta Evrope;

•• Pratiti i analizirati kretanja u bilateralnim odnosima sa svakom pojedi-načnom državom-susedom Srbije, gde su manjinska pitanja otvorena, uz analizu stanja i mogućeg razvoja u predmetnoj materiji;

•• Održavati po jedan presek stanja bilateralnih odnosa sa svakom sused-nom državom jednom godišnje po principu okruglog stola uz učešće odgovarajućih predstavnika obe strane i drugih nadležnih institucija vlasti, opozicije, medija i NVO;

•• Pratiti ispunjavanje Akcionog plana Srbije za poglavlje 23 generalno i posebno u delu koji se tiče manjina;

•• Organizovati odgovarajući skup 1-2 godišnje na temu napredka u po-glavlju 23 sa odgovarajućim predstavnicima nacionalnih manjina u Sr-biji, nadležnih institucija, medija i nevladinih orgnaizacija;

•• Pratiti napredak u dijalogu o normalizaciji odnosa Beograd-Priština uz odgovarajuću analizu stanja i mogućeg razvoja;

•• Pratiti i analizirati zakonodavnu dinamiku u Srbiji koja se odnosi ili je u direktnoj vezi sa manjinskom problematikom sa predlozima rešenja za konkretnu i efikasnu primen usvojenih zakondavanih rešenja;

•• Organizovati odgovarajući skup na godišnjem nivou sa nacional-nim savetima i predstavnicima manjina (generalno i pojedinačno) u Srbiji sa ciljem sagledavanja njihovih ocean i intencija radi analize funkcionisanja pravnih i političkih mehanizama i predloga mera za njihovo jačanje;

•• S obzirom na značaj koji EU pridaje manjinskoj problematici pratiti i analizirati pravnu dinamiku u EU koja se može odnositi na nju, a u funkciji rezultata i ciljeva projekta;

•• Na odgovarajući način pratiti i analizirati aktivnosti Evropskog Suda za ljudska prava i Saveta Evrope u domenu problema i prakse u primeni Okvirne konvencije o zaštiti manjina I Konvencije o manjinskim jezicima.

3. U odnosu na izborni sistem i primedbe predstavnika manjina i suseda, a imajući u vidu da bi obezbeđivanje zagarantovanih mesta svakako poboljšalo predstavljanje određenih nacionalnih manjina, a samim tim i bilateralne odno-se sa državama u kojima je njihov narod većinski:

•• Sprovesti u potpunosti sopstvene norme I standard koji sun a snazi I sastavni deo pravno-političkog sistema;

•• Sprovesti komparativnu analizu izbornog sistema Srbije sa izbornim si-stemima susednih zemalja i drugih članica Evropske unije zarad pronala-ženja najoptimaljnijih rešenja za bolju zastupljenost nacionalnih manjina;


•• Uspostaviti odgovarajuću zastupljenost nacionalnih manjina na svim ni-voima u odnosu na demografsku zastupljenost tih nacionalnih manjina;

•• Ispitati da li se građani pripadnici nacionalnih manjina osećaju zastu-pljeno od strane ljudi koji ih predstavljaju u predstavničim telima;

•• Analizirati aktivnost partija nacionalnih manjina i pripadnika nacio-nalnih manjina koji su članovi većinskih stranaka, kao i načine na koji zastupaju interese svojih naroda;

•• Definisati konkretne preporuke za unapređenje izbornog sistema zarad bolje predstavljenosti;

•• Definisati preporuke partijama nacionalnih manjina i pripadnicima nacionalnih manjina koji su članovi većinskih stranaka i koji jesu ili pretenduju da budu odbornici ili poslanici, koje bi im pomogle da ra-zumeju svoju ulogu i kvalitetno zastupaju interese nacionalnih manjina kojima pripadaju;

•• Omogućiti upotrebu maternjeg jezika gde god se takva upotreba među-narodnim standardima i normama, domaćim propisima i drugim prav-no-političkim instrumentima garantuje i podrazumeva;

•• Omogućiti odgovarajuću zastupljenost manjina u institucijama sistema, organima i organizacijama u kojima se mou ostvarivati manjinska prava;

•• Inteziviranje saradnje Srbije i susednih država u programima EU s ciljem unapređenja lokalnih zajednica (IPA2 fond), kao i unapređenje insituci-onalnih garanacija manjinskih prava radi finansijske podrške kroz IPA2;

•• Unaprediti biletarlnu saradnju na zajedničkim programima unapređe-nja položaja loklanih zajednica, posebno na ekonomskom nivou;

•• Poboljšati prekograničnu saradnju gde god postoje uslovi uz upotrebu relevantnih instrumenata i mehanizama (Berlinki process, brojni regio-nalni mehanizmi i drugo).

U cilju unapređenja rada međuvladinih mešovitih komisija potrebno je preduzeti sledeće mere:

•• Pokazati viši stepen spremnosti, odnosno političke volje, za sprovođenje preporuka koje se daju na zasedanjima Međuvladinih mešovitih komisija;

•• utvrditi obaveznost izvršavanja zaključaka iz zapisnika Međuvladinih mešovitih komsija;

•• Potrebno je da se sednice Međuvaldine mešovite komisije održavaju najmanje jedanput godišnje i time obezbedi redovnost u radu i održava-nju sasatanaka Međuvladine mešovite komisije;

•• Inteziviranje saradnje Srbije i susednih država u programima EU s ci-ljem unapređenja lokalnih zajednica (IPA2 fond);

•• Formirati posebno telo za monitoring sprovođenja preporuka Međuval-dine mešovite komisije;


•• Utvrditi mehanizam koji obezbeđuje kontitnuitet u sastavu koji uče-stvuje u radu Međuvladine mešovite komisije utvrđivanjem njenog stalnog sastava;

•• Preporučuje se konsultovanje predstavnika “matične države” sa pripad-nicima nacionalnih manjina u pripremi zasedanja Međuvaldine mešo-vite komisije;

•• Otvorena pitanja u vezi sa pravima nacionalnih manjina trebalo bi reša-vati biletarlnim sporazumima uz njihovo dosledno poštovanje;

•• Uspostaviti saradnju sa Savetom Republike Srbije za nacionalne manji-ne i drugima međuvladinim mešivitim komisijama (Analiza, 2016: 49; Baštovanović, 2016:16; Perković, 2016: 47; Tucić, 2016:28).


59

Prilozi

Prilog: Nacionalne manjine u Srbiji (bez KiM), popis 2011.*

Broj %Srbija - ukupno stanovništvo 7.186.862 100,00Mađari 253.899 3,53Hrvati 57.900 0,81Rumuni 29.332 0,41Bugari 18.543 0,26

*Napomena: U razmatranje su uzete nacionalne manjine u skladu sa potreba-ma projekta.

Prilog: Srpska nacionalna manjina u susednim državama članicama EU

Država Popis Broj %Rumunija 2011 18.485 0,1Mađarska 2011 10.038 0,1Bugarska* 2011 589 0,01Hrvatska 2011 186.633 4,4

*Bugarska ne priznaje postojanje manjina, već zastupa tezu o jedinstvenoj bu-garskoj naciji.


Prilog: Deklaracija o unapređenju odnosa i rešavanju otvorenih pitanja iz-među Republike Srbije i Republike Hrvatske

U cilju unapređenja bilateralnih odnosa, regionalne saradnje i stabilnosti kao i rešavanja otvorenih pitanja između dve države, predsednik Vlade Repu-blike Srbije Aleksandar Vučić i predsednica Republike Hrvatske Kolinda Gra-bar-Kitarović dogovorili su da se sporazumno i aktivno pokrenu ili ubrzaju sledeći procesi:

1. Unaprediti bilateralnu zaštitu manjina – srpske u Republici Hrvatskoj i hrvatske u Republici Srbiji– na osnovu Sporazuma između Srbije i Crne Gore i Republike Hrvatske o zaštiti prava srpske i crnogorske manjine u Republici Hrvatskoj i hrvatske manjine u Srbiji i Crnoj Gori, potpisa-nog 15. novembra 2004. godine u Beogradu, kao i Okvirne konvencije za zaštitu nacionalnih manjina, usvojene od strane Saveta Evrope 10. novembra 1994. godine u Strazburu.

2. Odmah aktivno pristupiti pregovorima državnih komisija o određiva-nju granične linije između Republike Srbije i Republike Hrvatske, na osnovu međunarodnog prava. Dve države nemaju nikakvih teritorijal-nih zahteva, a u slučaju da bilateralni pregovori u razumnom vremenu ne uspeju, obe države su spremne da svoj teritorijalni spor iznesu pred međunarodne pravosudne institucije.

3. Obe države su spremne da ubrzaju primenu Sporazuma o pitanjima sukcesije, potpisanog 29. juna 2001. godine u Beču.

4. Obe države su saglasne da je potraga za nestalim licima prioritetno humanitar-no pitanje i da će uložiti iskrene i maksimalne napore u traženju nestalih lica.

5. Obe države su svesne novih izazova pred Evropom i svetom, posebno međunarodnog terorizma i svetske migrantske i izbegličke krize. Spre-mne su da aktivno i koordinirano deluju u borbi protiv međunarodnog terorizma i u rešavanju migrantske i izbegličke krize, bilateralno, regio-nalno i u okviru Evropske unije.

6. Obe države su spremne da aktivno učestvuju u zajedničkim razvojnim i prekograničnim projektima Evropske unije.

Ova deklaracija potpisuje se u dva primerka, po jedan na srpskom i hrvat-skom jeziku.

20. jun 2016. godine

Predsednik Vlade Republike Srbije Predsednica Republike HrvatskeAleksandar Vučić Kolinda Grabar – Kitarović

(Izvor: http://www.dijaspora.gov.rs)

61

Literatura

1. Alternativni izveštaj o primjeni Okvirne konvencije za zaštitu nacionalnih manjina. Za razdoblje 2009 - 2014 (2015) Srpsko narodno vijeće i Vjeće srpske nacionalne manjine Grada Zagreba, Biletn broj 4, Zagreb, jul.

2. Analiza sprovođenja bilateralnih sporazuma o zaštiti prava nacionalnih manjina Srbije sa Hrvatskom, Mađarskom, Rumunijom i Makeodni-jom (2016) Centar za regionalizam, Novi Sad.

3. Baštovanović, Darko (2016) Analiza sporovođenja bilateralnog sporazuma o zaštiti nacionalnih manjina Srbija sa Mađarskom, u: Analiza sprovođe-nja bilateralnih sporazuma o zaštiti prava nacionalnih manjina Srbije sa Hrvatskom, Mađarskom, Rumunijom i Makeodnijom, Centar za regiona-lizam, Novi Sad.

4. Đukanović, Dragan (2016) (Post) izborne refleksije na odnose Zapad-nog Balkana, u: Zapdani Balkan između geografije i geopolitike, “Spolj-nopolitičke sveske”, broj 01 / 2016, Fondacija Fridrih Ebert i Evropski pokret u Srbiji, Beograd, 2016.

5. Gedošević, Lana (2016) Srbija i Hrvatska moraju da reše sedam pro-blema ili če još dugo ostati neprijatelji, Blic, Beograd, 25 oktobar 2016.

6. Govor mržnje i nasilje prema Srbima u 2015 (2016) Srpsko narodno vijeće i Vjeće srpske nacionalne manjine Grada Zagreba, Biletn broj 6, Zagreb, februar.

7. Future Foreign Policy Challenges of the EU – Institutions, Geostrategy and the Economy (2016) Hanns – Seidel – Stiftung, Institut za razvoj i međunardone odnose, Zagreb.

8. Infromacija o privrednoj saradnji Republike Srbije i Republike Hr-vatske (2016) Privredna komora Srbije. Centar za biletarlnu saradnju, Beograd, jul.


9. Janjić, Dušan (2005) O novoj, demokratskoj manjinskoj politici, u: Pra-va manjina, Odbor za građanske inicijative, Niš, 117–127.

10. Janjić, Dušan (2011) Solidarity and Ethno – Nationalism in Post – Communism: The Case of Serbia: REMSO’s Workshop, Insitute for Re-search on Migration, Ethnicityand Society – ISV, Linkoping University, October 4.

11. Janjić, Dušan (2015) Izazovi normalizacije (Analiza pregovora i prime-ne Briselskog sporazuma), Forum za etničke odnose, Beograd, 2015.

12. Korhecz, Tamás (2015) Kisebbségvédelmi standardok kialakítása az uniós csatlakozás folyamatában (Stvaranje standarda zaštite manjina u postupku učlanjnje u Evropsku uniju), Létünk 2015/Különszám.

13. Međunarodno sučeljavanje na Balkanu (2016) Helsinški bilten broj 127/ septembar 2016, Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji, Beograd.

14. Milivojević, Zoran (2014) Ekonomsko-politički značaj Energetsko-plo-vidbenog sistema Đerdap na Dunavu, Zbornik radova IMPP, Beograd.

15. Milivojević, Zoran (2015) Integrativni procesi u dunavskom regionu: Status i perspektive, Zbornik radova IMPP, Beograd

16. Milivojević, Zoran (2015) Pristupanje Srbije EU–značaj poglavlja 35, Revija za međunarodne odnose br.1158-1159, april-septembar 2015.

17. Milivojević, Zoran (2016) Srbija, Evropa, Svet (analize i komentari), “Čigoja”, Beograd.

18. Novaković, Igor; Đurđević, Nenad (2015), Srpsko-rumunski odnosi i sta-tus Vlaške nacionalnemanjine u srbiji, Studija praktične politike, ISAC fond, Beograd.

19. Perković, Jelena (2016) Analiza sporovođenja bilateralnog sporazuma o zaštiti nacionalnih manjina Srbija – Rumnija, u: Analiza sprovođenja bilateralnih sporazuma o zaštiti prava nacionalnih manjina Srbije sa Hrvatskom, Mađarskom, Rumunijom i Makeodnijom, Centar za regi-onalizam, Novi Sad, 27 – 47.

20. Petraru, Adriana and Cruseru, Elena (2016) State Policy Regrading the Protection of National Minority. Romania – Serbia, Working paper submitted to the Round Table on “Biletaral relations between Serbia and Romania: minority politics and EU integrations, organized by Fo-rum for Ethnic Realtions, Belgarde, June 11.

21. Platforma za strtegiju integracije nacionalnih manjina u Republici Sr-biji (2016) “Forum”, Policy Paper, 1 / 2016, Forum za etničke odnose, Beograd, avgust.

22. Politička participacija nacionalnih manjina: Izbori 2016 (2016) “Fo-rum”, Policy Paper, 2 / 2016, Forum za etničke odnose, Beograd, avgust.

23. Raduški, Nada (2014) Položaj i prava nacionalnih manjina u Srbiji u procesu evrointegracija: demografsko – politikološki aspect, “Nacional-ni interes”, str 99 – 118.


24. Simurdić, Milan (2016) Odnosi Srbije i Hrvatske: Izgibljeni u izborima, u Analiza sprovođenja bilateralnih sporazuma o zaštiti prava nacional-nih manjina Srbije sa Hrvatskom, Mađarskom, Rumunijom i Makeod-nijom, Centar za regionalizam, Novi Sad.

25. Srbijagas „Gasna interkonekcija Srbija-Bugarska, (Niš-Dimitrovgrad-Sofi-ja), Gasovod Niš-Dimitrovgrad-granica sa Bugarskom, - Stanje projekta –„

26. Stanovništvo – Nacionalna pripadnost - podaci po opštinama i grado-vima, Srbija 2011 Popis (2012) Republički zavod za statistiku, Beograd.

27. Strategija zagovaranja pristupanja Zapadnog Balkana Evropskoj uniji. Smernice (2016) Evropski pokret u Srbiji, Beograd, novembar.

28. Tucić, Tatjana (2016) Analiza sporovođenja bilateralnog sporazumao zaštiti nacionalnih manjina Srbija – Hrvatska, u: Analiza sprovođenja bilateralnih sporazuma o zaštiti prava nacionalnih manjina Srbije sa Hrvatskom, Mađarskom, Rumunijom i Makeodnijom, Centar za regi-onalizam, Novi Sad.

29. Zebić, Enis (2016) Srpska manjina u Hrvatskoj, hrvatska u Srbiji: Dra-matično o svom položaju, Radio “Slobodna Evropa”, 20 novembar.

30. Varga, Laszlo (2009) Odnos konteksta evro (atlantskih) integracija Sr-bije i pojedinih političkih kriterijuma za članstvo u EU, Izazovi evrop-skih integracije, Beograd, broj 5/2009.

Documents

NACIONALNE MANJINE U ODNOSIMA SRBIJE SA SUSEDIMAfer.org.rs/wp-content/uploads/2018/02/Forum-1-2017-SRP-12032017-1.pdf · 5 Uvod Publikacija je rezultat rada na projektima “Nacionalne