UNIVERZITET CRNE GORE

Fakultet za sport i fiziko vaspitanje

Niki

NASTANAK I RAZVOJ BIATLONA

- Zavrni rad -

Niki, Jul 2013. godine

UNIVERZITET CRNE GORE

Fakultet za sport i fiziko vaspitanje

Niki

NASTANAK I RAZVOJ BIATLONA

- Zavrni rad -

Mentor: doc. dr Raid Hadi Student: Marinko Ljekovi

Studijski program: Sportsko novinarstvo Broj indeksa: 1713/10

Niki, Jul 2013. godineSADRAJ

UVOD21. NASTANAK ZIMSKIH SPORTOVA31.1 Istorija Olimpijskih igara4

1.2 Zimske Olimpijske igre5

1.3 Istorija zimskih sportova6

1.4 Streljatvo nastanak i razvoj7

2. NASTANAK BIATLONA83. OSNOVNI KONCEPTI BIATLONA113.1 Osnovna pravila biatlona113.2 Potrebna oprema124. DISCIPLINE BIATLONA143.1 Pojedinano takmienje14

3.2 Sprint15

3.3 Potjera (pursuit)15

3.4 Masovni (grupni) start16

3.5 tafeta165. ORGANIZACIJA BIATLONA17

5.1 Rastua popularnost biatlona19

5.2 Razvoj biatlona u Evropi21

6. ZAKLJUAK23LITERATURA24UVOD

Peinski crtei u Rusiji, Norvekoj i vedskoj govore o tome da su ljudi koristili neke vrste pomagala za kretanje po snijegu jo etiri hiljade godina prije nove ere. Kako bi se prilagodili na vjenu zimu, stanovnici dananje Kine su od kore drvea izraivali cipele obloene koom ivotinja, a za naroito neprohodne djelove pravili su drvene ploe na kojima su stajali, i koje predstavljaju pretee dananjih skija. Termin biatlon se, generalno, koristi za oznaavanje sporta koji se sastoji od dvije kombinovane discipline. Biatlon se, meutim, najee koristi da oznai zimski sport koji kombinuje cross-country skijako tranje i gaanje iz puke. Postoji i ljetnja varijanta ovog sporta, koja kombinuje gaanje sa tranjem, kao i ona koja kombinuje gaanje sa tranjem na roler-skijama. I ovaj sport vodi porijeklo iz Norveke, tanije iz obuke norvekih vojnika. Prvo poznato takmienje je zabiljeeno 1767. godine meu graninim patrolama. Postepeno se irio Skandinavijom najprije kao oblik vojnike obuke. Sport je naroito popularan u svojoj domovini Norvekoj, ali i u Njemakoj i Rusiji, za koju se procjenjuje da u klupskom takmienju uestvuje ak oko milion biatlonaca. Osnovni zadatak ovog rada je da opie nastanak i razvoj biatlona, osvrui se na osnovne koncepte i discipline, njegove razliite varijante, i popularnost. U prvom poglavlju bie opisan nastanak i razvoj zimskih sportova i streljatva, kao uvod u biatlon i njegove discipline. Na njega se nadovezuju sva ostala poglavlja, kroz koja su prikazani nastanak biatlona, njegovi osnovni koncepti i discipline. Na samom kraju rada, opisana je rastua popularnost ovog sporta i njegov razvoj u evropskim zemljama i ire, a dati su i neki predlozi u cilju razvoja i unapreenja biatlona na prostorima bive Jugoslavije.

1. NASTANAK ZIMSKIH SPORTOVA O samom nastanku skijanja govori jedna slika, naena u peini Rodoj u Norvekoj, stara preko sedam milenijuma, na kojoj je prikazan lovac na skijama. Kasnije, u srednjem vijeku, kada su ljudi shvatili koliko je lake kretati se na skijama kroz snijeg, njihova primjena proirila se s lovaca i nomada na ratnike, kurire, svetenike itd. Postoji mnogo teorija o mjestu i vremenu nastanka skijanja i, naravno, nijedno nije apsolutno pouzdano. Jedni tvrde da je sve poelo u Mongoliji, pa da se odatle, tokom ledenog doba, kada je sjeverni dio Pacifika bio okovan ledom, migracijama proirilo na Sjevernu Ameriku i dalje na cijeli svijet. Skandinavski mitovi kau da se prije 10.000 godina dogodila invazija naroda koji su doli sa sjevera, i to na skijama. Taj narod je, navodno, upotrebljavao rije ski, koja je proistekla iz norvekog izraza skid, koji otprilike znai presvuen koom. Tada skije nisu mnogo podsjeale na dananje, ve je desna bila kraa od lijeve i presvuena koom, a svrha joj je bilo odgurivanje. Zbog ovoga, ali i drugih podataka, Norveka se smatra kolijevkom sportskog skijanja, o emu svjedoe pravila s vojnog takmienja u Kristijaniji, koje je odrano davne 1767. godine. Tada je osnovna disciplina bilo skijako tranje, sada poznato pod nazivom nordijsko tranje, dok su ski-skokovi i alpske discipline, to jest spust, slalom i superveleslalom poeli da se praktikuju neto kasnije. Prvi skijaki klub osnovan je 1861. godine u blizini Osla, a pet godina kasnije odrano je i prvo takmienje. Kao i skijanje, i ski-skokovi su nastali u Norvekoj. Porunik Olaf Rije skoio je pred publikom 1809. godine itavih 9,5 metara. Nekoliko godina kasnije, izgraena je i prva skakaonica u Holmekolenu, gdje se i dalje odravaju takmienja. Najpopularniji timski zimski sport, hokej, nastao je u dananjoj Kanadi, oslanjajui se na tradiciju tamonjih naroda, ali i slinu igru koja je praktikovana u XVI i XVII vijeku u Evropi. Dolaskom naseljenika u Kanadu, taj sport, koji se tada zvao toardijk, doivio je revoluciju. Prvi podaci o hokeju datiraju iz sredine XIX vijeka, a 1870. godine studenti univerziteta u Montrealu napisali su prva poznata pravila najbre timske igre na svijetu. Tu je osnovan i prvi klub 1877. godine, a est godina kasnije odran je i prvi ampionat. U Evropi se hokej pojavio 1885. godine na uvenim rivalskim univerzitetima Oksfordu i Kembridu. Najjaa svjetska liga, NHL, osnovana je 1917. u Kanadi, odakle se proirila po Evropi. Kao i ostali zimski sportovi, i klizanje je nastalo prije mnogo godina, i to, prema istraivanjima profesora Federika Formentija, prije oko etiri hiljade godina u junoj Finskoj. Tadanje klizaljke su bile veoma jednostavne, to jest sastojale su se samo od izglaane kosti na koju bi kliza stao. U Holandiji su u XIII vijeku prvi put napravljene otrice od elika, i to kada su ljudi poeli i da se takmie u brzom klizanju na tamonjim zaleenim kanalima. Pored navedenih, postoji jo mnogo zimskih sportova, koji nisu uvrteni u olimpijski program, ali imaju jasna pravila i organizacionu strukturu.

1.1 Istorija Olimpijskih igara

Olimpijske igre (OI) predstavljaju skup meunarodnih sportskih takmienja u razliitim disciplinama, koje su podijeljene na ljetnje i zimske. I zimske i ljetnje olimpijske igre odravaju se svake etiri godine. Do 1992. godine odravane su u istoj godini, a od tada se odravaju naizmjenino, svake dvije godine. Nekada se pogreno nazivaju i Olimpijadom, kako je u antikoj Grkoj nazivano razdoblje izmeu dvaju olimpijskih igara, tako da poetak jednih Olimpijskih igara oznaava poetak olimpijade, a ta olimpijada traje do poetka iduih Olimpijskih igara, ime zapoinje sljedea.

Smatra se da su antike olimpijske igre prvi put odrane 776. godine prije nove ere u Olimpiji, u Grkoj, i odravale su se sve do 393. godine nove ere. Na poetku su se odravale samo u antikoj Grkoj, a oivljene su krajem XIX vijeka djelovanjem francuskog barona Pjera de Kubertena. Na njegov predlog je u Parizu 23. juna 1894. godine osnovan Meunarodni olimpijski komitet (MOK), a prvi predsednik tog tijela bio je Grk Demetrios Vikelas. Te igre, odnosno Prve olimpijske igre modernog doba odrane su 1896. godine u Atini, i od tada se odravaju svake etiri godine. Prve Zimske olimpijske igre odrane su u amoniju u Francuskoj, 1924. godine.

Na poetku su igre bile uglavnom dogaaj lokalnog znaaja, a do XV antikih olimpijskih igara odravala se samo jedna disciplina trka na 1 stadij (neto manje od 185 m). Onda je dodata trka na 2 stadija, a prva dugoprugaka trka, na 24 stadija, odrana je 720. godine prije nove ere. ene nijesu mogle da se takmie, niti im je bilo dozvoljeno da budu gledaoci. Igre su imale veliki vjerski znaaj, jer su odravane u slavu vrhovnog boga Zevsa, kome je i podignuta velianstvena statua u Olimpiji. Broj disciplina vremenom se poveavao, a olimpijski pobjednici polako su postajali osobe sveopteg potovanja. Tokom rimske vladavine nad Grkom, igre su polako gubile na znaaju. Sa pojavom hrianstva, olimpijske igre su sve vie smatrane slavljenjem paganskih boanstava, pa je konano 393.godine rimski car Teodosije ukinuo olimpijske igre, prekinuvi time tradiciju dugu dvanaest vjekova.

Zanimanje za oivljavanje Olimpijskih igara raslo je kako su iskopavanjima arheologa u XIX vijeku otkrivani ostaci antike Olimpije. Grki filantrop Evangelios Zapas sponzorisao je organizovanje igara posveenih antikim Olimpijskim igrama, koje su se prvi put odrale 1859. godine, na gradskom trgu u Atini.

1.2 Zimske Olimpijske igre

Kad je utemeljen MOK, jedan od predvienih sportova bilo je i klizanje na ledu. Prvo takmienje takvog tipa, odrano na igrama 1908. godine u Londonu, bile su etiri discipline umjetnikog klizanja. Predloeno je osnivanje posebnih zimskih igara, ali je ta ideja odbaena glasovima Skandinavaca, koji su proteirali svoje nordijske igre. Ipak, neke discipline zimskih sportova bile su uvrtene u predvieni program igara 1916. godine u Berlinu (koje nisu odrane) i onih 1920. u Antverpenu. Zatim je, 1924. godine u amoniju u Francuskoj, pod pokroviteljstvom MOK, organizovan Meunarodni vikend zimskih sportova. Ovo takmienje je postiglo uspjeh, pa je 1925. godine MOK odluio da ustanovi posebne Zimske olimpijske igre, koje e se odravati nezavisno od Ljetnjih olimpijskih igara. Na zasijedanju MOK 1926. godine odlueno je da se ta sportska manifestacija, odrana 1924. godine, rauna kao prve Zimske Olimpijske igre.

Na prvim Zimskim olimpijskim igrama 1924. godine u francuskom amoniju, nastupilo je 16 drava, meu kojima je bila i Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca. Igre su odrane od 25. januara do 5. februara na obroncima Alpa, a Kraljevinu SHS predstavljala su etiri takmiara u skijakom tranju. To su bili Slovenci Zdenko vigel i Vladimir Kajzel, Zagrepanin Mirko Pandakovi i Srbin roen u Budimpeti - Duan Zinaja (inae proslavljeni fudbaler i reprezentativac), koji nisu uspjeli da postignu zapaenije rezultate (orevi S., Nastanak zimskih sportova, izvor: www.mozzartsport.com).1.3 Istorija zimskih sportova

Veina zimskih sportova nastala je na sjevernoj Zemljinoj polulopti u dalekoj prolosti, praktino praistoriji. Njihovom raanju doprinijeli su i klimatski uslovi, obzirom da je posljednje veliko ledeno doba vladalo do prije nekih 12.000 godina. Kako bi preivjeli na mjestima gdje su snijeg i led bili gotovo vjeni, stari narodi morali su da smisle nain za to laki lov. Poto je kretanje u takvim klimatskim uslovima izuzetno oteano, prije nekoliko hiljada, moda i desetina hiljada godina, poele su da se javljaju prve skije i klizaljke.

Meunarodna skijaka federacija The International Ski Federation, na svim je jezicima skraena kao FIS. Organizacija je osnovana 2. februara 1924. godine, tokom prvih Olimpijskih igara u amoniju u Francuskoj, sa 14 zemalja lanica. Danas se 110 nacionalnih skijakih saveza ubraja u lanice FIS-a. Skijanje postoji od pamtivijeka, a stare skandinavske legende tome i svjedoe. U peini na sjeveru Rusije moe se pronai najstarija zidna slika koja prikazuje skijaa, a ija je starost sigurno preko nekoliko hiljada godina, dok su u vedskoj geolozi pronali djelove skija stare oko etiri hiljade godina. Paulus Diakonus, 770. godine nazvao je Laponce lebdeim Fincima.

Iako je postojanje skijanja vrlo staro, u praksi je kao sport skijanje ne tako davno zaivjelo. Skijaki sport razvio se u Norvekoj 1850. godine, kada je odrana prva trka kod grada Kristanija, dananjeg Osla. Globalna slava skijanja datira od 1888. godine, kada je Fridjof Nansen iz Norveke izveo skijaki performans koristei skije, poznati istraiva je uspio prei Grenland za 46 dana. Pjer de Kubertin, osniva modernih Olimpijskih igara, zajedno sa svojim kolegama iz Meunarodnog olimpijskog odbora, odao je Fridjofu Nansenu poast, dodijelivi mu 1905. godine drugu Olimpijsku diplomu za zasluge.

1.4 Streljatvo nastanak i razvoj Streljatvo je sport u kojem se korienjem razliitih tipova puaka i pitolja gaa u pokretne, nepokretne i letee mete. Ovaj sport ne treba mijeati sa streliarstvom, sportom u kojem je takoe cilj pogoditi metu, ali ovaj put korienjem oruja kao to su luk i strijela, i samostrel. Streljatvo je standardni sport u programu modernih Olimpijskih igara. ISSF (Svjetska Sportska Streljaka Federacija) danas broji preko 160 zemalja lanica i spada u najrairenije sportove. Pojedine discipline streljatva su sastavni djelovi viebojskih sportova kao to su biatlon i moderni petoboj. Streljatvo predstavlja jedan od najstarijih sportova, jer su se jo u starom i srednjem vijeku odravala tamienja od gaanja prakom, do luka i strijele. Sportsko gaanje lukom i strijelom (streliarstvo) odrava se i danas, i veoma je polularno u nekim zemljama, naroito u SAD. Pronalaskom vatrenog oruja poela su se odravati takmienja u gaanju vatrenim orujem. Poznato je da se jedno od prvih takmienja odralo u vajcarskoj u XV vijeku sa tadanjom pukom arkebuzom. Bilo je veoma popularano i u Rusiji.

Streljatvo kao moderan sport razvilo se tek u XIX vijeku. Osim pukom, od 1890. godine poelo je i gaanje pitonjem. Ve na Prvim Olimpijskim igrama u Atini 1896. streljatvo je bilo na programu takmienja. Tada se gaalo pitoljem slobodnog izbora sa 25 m i 50 m, revolverom sa 25 m i vojnikom pukom na 200 m i 300 m. Od tada, takmienje u streljatvu je ostalo u programu Olimpijskih igara i danas, a discipline su mijenjane nekoliko puta. U Lionu je odrano prvo meunarodno takmienje 1897. godine, koje je kasnije priznato kao prvo svjetsko prvenstvo. Uetvovali su takmiari iz pet zemalja: Italije, Holandije, Norveke, vajcarske i Francuske. Godine 1907. osnovan je Meunarodni streljaki savez (fr. Union Internationale de Tir skraeno UIT, i engl. International Shooting Union ISU), koji je 1998. godine modifikovao naziv u ISSF (engl. International Shooting Sport Federation) - Meunarodna sportska streljaka federacija.2. NASTANAK BIATLONA Biatlon se, kao to je ve reeno, postepeno irio Skandinavijom najprije kao jedan oblik vojnike obuke. Rije biathlon je grkog porijekla i oznaava dva sadraja. Danas se tumai kao rije koja se upotrebljava u sluajevima kada se ujedine dva sporta: skijako tranje i pucanje iz puske u metu. Kombinacija skijakog tranja i pucanja prvi put je 1924. godine uvedena na Zimskim Olimpijskim igrama, i to pod imenom vojnika patrola. Nakon toga, ovaj sport izveden je kao demonstracija na igrama 1928., 1936. i 1948. godine, ali nije dobio status Olimpijskog sporta zbog postojanja nesuglasica oko pravila. Biatlon je polako poeo dobijati na popularnosti tek sredinom 50-tih godina, kada se poeo iriti kao takmiarski sport u vedskoj i Rusiji. Zahvaljujui sve veoj popularnosti, ovaj sport je vraen na Olimpijske igre, i postao je jedan od prestinijih sportova. Krajem pedesetih, tanije, 1958. godine, odrano je i prvo svjetsko prvenstvo u biatlonu u Austriji, i samo dvije godine nakon toga postao je stalni sport na Zimskim Olimpijskim igrama. Po prvi put, 1992. godine na Zimskim Olimpijskim igrama u Albertvilu organizovano je i takmienje za ene u ovoj sportskoj disciplini.

Slika 1. Slika iz peine Rodoj u Norvekoj

Peinske slike na kojima su prikazani lovci sa lukom i strijelom, koji se kreu na drvenim preteama skija naene su u blizini Rodoja u Norvekoj, i datiraju iz dalekog Neolita, odnosno ak 3000 godina prije nove ere. Ipak, prvi opisi ove vrste lova nalaze se u rimskim, grkim i kineskim istorijskim zapisima. Ovdje spada i poznati rimski poeta Virgilije, koji je opisao ovu vrstu lova na skijama ak 400 godina prije nove ere. Ovi zapisi mogu se nai i kod Ksenofona, Ariana, Prokopijusa i drugih. Skandinavski i ruski vojnici koristili su skije 1500-tih godina, dok su se do kraja XIX vijeka poele upotrebljavati u vojne svrhe i u Njemakoj, Austriji i vajcarskoj.

Poeci biatlona veu se za timske dogaaje koji se sastoje u kombinaciji skijanja i pucanja. Takmienja su se odravala u regularnim intervalima izmeu 1792. i 1818. godine. U Norvekoj su 1912. godine ovim timskim takmienjima prikljuena su i individualna, koja su se sastojala od deset krugova od po dva nastupa pucanja. Prve Zimske Olimpijske igre odrane u amoniju u Francuskoj ukljuile su vojnu ski-patrolu ali kao demonstrativni sport. Tek na 44. Zimskim Olimpijskim igrama u Rimu, 1949. godine, vedska je predloila da ova kombinacija cross country skijanja i pucanja bude predstavljena kao individualno takmienje, to je i prihvaeno. Sama rije biatlon pojavljuje se u pravilima od 1955. godine. Prije toga, kao to je reeno, o ovoj vrsti sporta govorilo se kao o vojnikoj patrolnoj trci. U engleskom Sandharstu, 3. avgusta 1948. godine osnovana je Svjetska federacija modernog petoboja (UIPM - Union International de Pentathlon Moderne) sa 17 lanica. Prvi predsjednik bio je veanin Tom Vibom. U 1960. godini biatlon se pridruio Meunarodnoj Pentatlon Uniji (UIPM). Medjutim, 1993. godine, napravljen je sporazum o nezavisnom djelovanju UIPM I IBU (Meunarodna Biatlon Unija), i unutar udruenja organizacije djeluju samostalno. Takav odnos zvanino je zapoeo 1998. godine, mada su relacije izmeu dvije institucije takve da esto zajedniki realizuju vane projekte. Deset godina se ekalo na prvo veliko takmienje. Sredinom sedamdesetih uvedena su sprinterska takmienja, ustanovljene male elektronske mete, a sve je kulminiralo na Kongresu 1980. godine u Sarajevu, kada su i ene dobile pravo da se takmie. Naredne godine bijatlonke su debitovale u Svjetskom kupu u ekom Jahimovu. Meunarodna biatlon Federacija (IBU), kao samostalna, ustanovljena je 1993. godine, sa sjeditem u Salcburgu. Danas Federacija ima 57 lanova. UIPM unija integrisala je biatlon kao posebnu vrstu sporta 1957. godine. Na prvom svjetskom prvenstvu 1958. godine u Salfeldenu u Austriji uestvovalo je samo 25 sportista iz sedam drava, otpoinjui prvu trku na udaljenosti od 20km. Meutim, sport je brzo postao popularan i broj uesnika je naglo rastao. Prvo Olimpijsko takmienje u biatlonu odrano je 1960. godine u Skvo Veliju u Kaliforniji. Ono se sastojalo od trke na 20 km, sa etiri streljaka mjesta sa metama na 250m, 200m, 150m i 100m. Prve tri mete bile su u leeem poloaju, dok je posljednja bila u uspravnom. Koriena je municija jakog punjenja Vinester modeli prenika .30-06, .308 i .243, popularni meu amerikim takmiarima. Naknadno, 1978. godine standardizovano je .22LR punjenje. Od 1966. rastojanje do mete je smanjeno na 150m, a uvedena je i disciplina tafete. Sljedea promjena je bila smanjenje razdaljine na 50m 1978. godine, a mehanike mete su uvedene 1980. godine na ZOI u Lejk Plesidu.

Najnovije, elektronske mete, po izgledu imitacija mehanikih, sada se koriste na vanijim takmienjima, kao to su Svjetski kup, Svjetsko prvenstvo i ZOI. Mete sa kompjuterski nadgledanim senzorima su povoljnije ne samo iz razloga to je potrebno manje sudija, ve i za potrebe TV prenosa. Trenutno, iako ovaj sport nije bas najpopularniji u SAD, sa preko 1000 takmiara biatlon predstavlja najpopularniji zimski sport u Evropi koji je televizija ikad prenosila.3. OSNOVNI KONCEPTI BIATLONA Po procjeni ljubitelja zimskih sportova biatlon je najvie napredovao u posljednjih pet godina. Podaci uglednog Eurosporta istiu da je 171 sat prenosa u sezoni 2000/2002 posmatralo ak 86 miliona gledalaca! Podatak za potovanje, na kome bi pozavidjeli i mnogo vei i profitabilniji sportovi. Definicija biatlona bi se mogla svesti na tri rijei Tri i pucaj. Dok tranje na skijama iziskuje velike fizike napore, streljatvo trai bistru glavu i smireno i opusteno tijelo, to ovaj sport ini izuzetno tekim.

3.1 Osnovna pravila biatlona

Skijaki dio u biatlonu zahtijeva brzinu, izvanrednu fiziku pripremu i tehnika znanja u slobodnoj skijakoj tehnici. Pucanje iz puke na strelitu zahtijeva od takmiara brzo smirenje i kontrolu disanja, preciznost i strpljenje. Kada takmiar na skijama utri na strelite, odlae tapove i iz puke puca pet metaka u metu udaljenu 50 metara. Svaka meta ima pet tanjiria privrenih u vodoravnom nizu, koje sportista mora da pogodi. Takmiari pucaju nekoliko puta iz stojeeg i leeeg poloaja. Biatlonsko takmienje se satoji od tranja na skijama, koje je ispresijecano gaanjem u 2 ili 4 navrata, pola iz leeeg, a pola iz stojeeg poloaja. Zavisno od rezultata gaanja, takmiarima se dodaju kaznene sekunde, ili moraju trati kazneni krug, za svaku od promaenih meta. Kao i u svim trkama, za pobjedu je potrebno najkrae vrijeme. Svako gaanje ima 5 meta koje je potrebno pogoditi, svaka promaena meta, zavisno od discipline, donosi:

kazneni krug - dodatno tranje na 150m, za koji je obino potrebno 2030 sekundi vrhunskim takmiarima (zavisno od uslova, kvaliteta snijega itd.), dodavanje vremena - od 1 minuta na vrijeme tranja (pravilo je staro, iz vremena kada se sporije tralo, pa se moe smatrati prestrogim u odnosu na tranje dodatnog kruga), ili dodatno pucanje - kako bi se oborile preostale mete, mogua su samo 3 dodatna metka, koja se moraju runo puniti, jedan po jedan, to takmiarima takoe oduzima vrijeme. Ukoliko i tada ima nepogoenih meta, tri se kazneni krug.

Du staze mjere se i prolazna vremena, kao i poslije gaanja. U disciplini sprint, to je naroito vano, obzirom da takmiati ne kreu u isto vrijeme, ve na 30 sekundi razmaka, a najmanje je vano kod potjere i masovnog starta. Biatlon doputa tranje bilo kojom tehnikom, to znai da se u pravilu koristi slobodni stil, koji je najbri.

3.2 Potrebna oprema Kada dotri do mjesta gaanja, biatlonac mora za kratko vrijeme da se izmijeni od zadihanog skijaa do smirenog strijelca. Za manje od minuta, koliko obino traje zadravanje pred metom, biatlonac treba da uspori svoj rad srca sa od oko 180 do 200 otkucaja u minuti na oko 100 otkucaja, da se postavi u poloaj za gaanje, napuni puku i ispuca svojih pet hitaca. Naravno, potrebno je i da pogodi metu.

Takmiari nose, na ramenima, sve vrijeme trke puku teine 3,5kg. Puka je malog kalibra i koristi municiju .22 LR i runo se repetira. Razdaljina do mete je 50m ili 164 stope. Mete su krunog oblika i ima ih 5. Kada se gaa iz leeeg stava, meta je prenika 45 mm ili 1,7 cola, a iz stojeeg stava 115 mm ili 4,5 cola (www.savremenisport.com). Meutim, gaanje se odvija na istoj meti, tako to se prilikom gaanja iz leeeg stava unutranji krug manjeg prenika fiziki odvaja, odnosno uvlai, i jedino je on tada aktivan, dok se za gaanje u stojeem stavu krugovi spoje. Nije doputena druga oprema osim skija i tapova. Za biatlon se koriste standardne skije za skijako tranje. Teina im je oko 1250 g, a irina oko 5 cm. Minimalna duina skija je visina takmiara, umanjena za 4cm. Njihova duina varira u zavisnosti od visine takmiara i nije ograniena. Skije su samo naprijed privrene za skijake cipele, tako da je sa svakim korakom mogue petu odvojiti od skije, to omoguava bre i dinaminije kretanje. U prvo vrijeme se biatlon trao samo sa paralelnom tehnikom, a od 80-tih godina u tzv. skating-tehnici ili otklizavanju. Municija koja se koristi u ovom sportu ima kalibar 5.62 mm. Izlazna brzina ne smije prelaziti 380 m/s, a brrzina se kontrolie u komorama na temperaturi izmedu +10 i -15 C.

Mete su udaljene 50m od mjesta za gaanje, i sastoje se od 5 crnih taki na bijeloj podlozi. Veliina im je 4,5 cm prenika za leei i 11,5 cm za stojei stav. Za svaku nepogoenu metu, dobija se ili dodatni kazneni krug, obino u duini 150 m, ili u nekim disciplinama dodatni minut. Kada se puca iz leee pozicije, mete su veliine loptice za golf (45 mm); kada se puca iz stojee pozicije, mete su veliine grejpfruta (115 mm). Vrhunski biatlon takmiari uobiajeno potrose 20 do 25 sekundi, tokom kojih ispale svih pet metaka. Promaaj mete moe skupo da kota takmiara: zavisno od duine trke i discipline, promaaj donosi 1 minut dodatka na ukupno vrijeme za koje je takmiar pretrao stazu ili jednan kazneni krug, to znai da za svaki promaaj takmiar mora da pretri dodatnih 150 m kaznenog kruga koji se nalazi odmah uz strelite.

4. DISCIPLINE BIATLONA U biatlonu se, kao to je reeno, trae razliite sposobnosti. Snaga, izdrljivost, koncentracija i psihika pripravnost, pregled i otar vid, tranje i pucanje potrebno je savladati u istoj mjeri. Osnovne discipline biatlona su: pojedinano takmienje,

sprint,

potjera,

masovni start,

tafeta, i

mjeovita tafeta.

Jo jedna disciplina ulazila je u sastav biatlona, ali je ona ukinuta 2004.godine, i odnosila se na timsko takmienje. U timskom su takmienju nastupala po 4 takmiara u svakom timu, ali su zapoinjali trku istovremeno. Dva lana tima gaaju iz leeeg, a dva iz stojeeg stava. Ukoliko promae - dva lana tima koja ne pucaju, odrauju kaznene krugove od po 150m. Tim mora ui na gaalite u isto vrijeme, a kroz cilj proi najvie u 15 sekundi razmaka, inae se dobija kazneni minut na postignuto vrijeme. Od 2004. godine, ova disciplina je ukinuta na nivou Svjetskog kupa. 4.1 Pojedinano takmienje

Individualni, ili pojedinani start predstavlja najstariju disciplinu. Takmiari startuju pojedinano, jedan po jedan, i to u razmaku od 30 sekundi, a tre u krugovima koji su kod mukaraca dugi 4 km, a kod ena 3 km i to po pet puta. Mukarci, dakle, tre na 20 km, a ene na 15 km. Izmeu pretranih krugova takmiari se zaustavljaju na strelitu 4 puta da bi svaki put izveli pet pucanja u mete. Za svaki promaaj, dodaje se jedan minut na ukupno vrijeme za koje je takmiar pretrao stazu. Pobjednik je onaj takmiar koji je stazu pretrao u najkraem vremenu koje kombinuje tranje i kaznene minute na strelitu.

4.2 Sprint

Slino individualnom startu, takmiari u ovoj disciplini startuju takoe pojedinano u intervalu od 30 sekundi. Tokom sprinta, ene se takmie na 7.5 km (3 kruga od po 2.5 km) a mukarci na 10 km (3 kruga od po 3.3 km). Svaki takmiar se mora zaustaviti dva puta na strelitu, da bi izveo pucanje od pet hitaca u metu. Ako takmiar, odnosno takmiarka promai metu, on ili ona mora da tri kazneni krug dug 150 m. Takmiar, odnosno takmiarka sa namanjim vremenom, ukljuujui i kaznene krugove, je pobjednik.

4.3 Potjera (pursuit)

U ovoj disciplini takmii se najboljih 60 takmiara iz discipline sprinta, koji se automatski kvalifikuju za pursuit takmienje. Oni nastoje svojim vremenom pobijediti vrijeme pobjednika iz discipline sprinta. Takmiari u pursuit takmienjima startuju po redosljedu napravljenom prema njihovim rezultatima postignutim u sprintu - pobjednik iz sprinta startuje prvi, dok svi ostali takmiari startuju u intervalima baziranim na njihovim zavrnim vremenima iz sprinta, odnosno na onoliko sekundi zaostatka za pobjednikom koji su imali u Sprintu.

U disciplini potjere ene se takmie na 10 km (5 krugova od 2 km), a mukarci na 12, 5 km (5 krugova od 2,5 km). Svaki takmiar se mora zaustaviti etri puta na strelitu i ispucati pet metaka u metu. Za svaki promaaj, takmiar mora da tri kazneni krug od 150 m. Pobjednikom se smatra onaj takmiar koji prvi ue u cilj.

4.4 Masovni (grupni) start

U disciplini masovnog, odnosno grupnog starta, svi takmiari startuju u isto vrijeme. Staza je duga 15 km za mukarce, a 12,5 km za ene, i sastoji se od etiri gaanja, od kojih su prva dva leea, a zatim dva stojea. Prvo gaanje mete se odvija prema startnom broju takmiara, a sva ostala gaanja po redosljedu dolaska na mete.

Kao i u sprintu, kazneni krug je 150 m za svaku promaenu metu. Po pravilima Svjetskog kupa, u ovoj disciplini uestvuje samo 30 takmiara upola manje od potjere, upravo zbog toga to kreu svi u isto vrijeme.

4.5 tafeta

tafete su timska brzinska trka, u kojoj se svaki tim sastoji od 4 takmiara, od kojih svaki tri 7,5 km (mukarci) ili 6 km (ene), sa dva gaanja jedno u leeem i jedno u stojeem stavu. Za svako gaanje 5 meta, takmiar ima 8 metaka, od kojih 5 idu u arer, a preostala tri, ukoliko budu potrebni, moraju se runo napuniti. U takmienjima tafeta u svakoj izmjeni, takmiari startuju istovremeno po jedan iz svakog tafetnog tima, borei se da postignu to bolje vrijeme u odnosu na takmiare preostala tri tima.

Ukoliko i poslije ispucanih 8 metaka, ima nepogoenih meta, tri se kazneni krug od po 150 m za svaku. Predaja tafete se obavlja dodirivanjem narednog takmiara, u zoni predaje dugoj 50 metara. Prvo gaanje prvog takmiara je na meti koja odgovara startnom broju. Drugo gaanje prvog, i sva gaanja preostalih takmiara u timu, odvijaju se na metama po redosljedu stizanja na gaanje.

Mjeovita tafeta predstavlja najmlau disciplinu biatlona. Ona ima ista pravila kao tafeta, ali je sastav timova mjeovitog sastava - dva mukarca i dvije ene. U ovoj disciplini, prvo tre ene a zatim mukarci. Svako od njih tri po 6 km, a pravila gaanja su ista.

5. ORGANIZACIJA BIATLONA

U engleskom Sandharstu, 3. avgusta 1948. godine osnovana je Svjetska federacija biatlona i modernog petoboja - Union Internationale de Pentathlon Moderne et Biathlon (UIPMB) sa 17 lanica. Cilj je bio standardizacija pravila biatlona i modernog pentatlona.1 1993. godine, biatlonska "grana" UIPMB-a oformila je International Biathlon Union (IBU), koji se zvanino odvojio 1998. godine sa sjeditem u Salzburgu. Danas Federacija ima 57 lanova, meu kojima je i Biatlon savez Srbije.

Od 1947. do 1949 godine predsjednik UIPMB bio je veanin Tom Viborn. Njega je naslijedio njegov sugraanin Gustaf Dirsen, koji se na elu organizacije nalazio do 1960. godine. Narednih 18 godina, dakle do 1966. godine, organizacijom je upravljao jo jedan veanin, Sven Tofelt. Nakon njega, na elo UIPMB doao je Rus, Igor Novikov, koji je tu ostao do 1992.godine, od kada federacijom do dananjih dana upravlja Norveanin Anders Beseberg. Osim na ZOI i Svjetskom prvenstvu, takmienja se odvijaju i kao Svjetski kup (BWC) koji traje preko cijele zime, sa Boinom (svakako, po gregorijanskom kalendaru) i pauzom za svjetsko prvenstvo ili ZOI. Trke se odvijaju tokom cijele sedmice, a obino se one atraktivnije (kao to su masovni start i tafeta) ostavljaju za vikende. Cijele sezone se prikupljaju bodovi koji se zbrajaju na kraju.

___________________________________________________________________________1 Petoboj, koji se u antikim igrama sastojao od tranja, skakanja, rvanja, bacanja koplja i diska, dok se moderni pentatlon sastoji od maevanja, plivanja, jahanja, pucanja iz pitolja i tranja.

U Svjetskom kupu i ampionatu, trke se odravaju, po tradiciji, u istim mjestima. Drugi razlog je nivo opremljenosti koje ta mjesta imaju to se tie funkcionisanja strelita.

Tabela 1. Poreenje broja enskih i mukih takmiara u disciplinama biatlona na Olimpijskim igrama od 1960 2014.godineOlimpijske igreBroj biatlon takmienja

eneMukarci

Squaw Valley 1960 01

Innsbruck 196401

Grenoble 196802

Sapporo 197202

Innsbruck 197602

Lake Placid 198003

Sarajevo 198403

Calgary 198803

Albertville 199233

Lillehammer 199433

Nagano 199833

Salt Lake City 2002 44

Torino 200655

Vancouver 201055

Sochi 201455

5.1 Rastua popularnost biatlona Prema zvaninom izvjetaju Meunarodnog olimpijskog komiteta, biatlon je po popularnosti zimskih sportova na treem mjestu, iza hokeja i umjetnikog klizanja. Kod nas biatlon nije toliko popularan, prevashodno zbog nepostojanja adekvatnog Biatlon centra, jer se sve svodi na improvizaciju tapom i kanapom ili korienje biatlon centara u inostranstvu, to, sa druge strane, znatno uveava trokove. Za ravniarske biatlonce vrlo su vani centri na Palama, u Bugarskoj i Sloveniji. Naravno, biatlon je uz modernu opremu postao sport za koji snijeg vie nije neophodan, a na Eurosportu moe se pratiti preko cijele zime i tokom dobrog dijela ljeta. Njemako alpsko mjestace Rupolding vai kao jedno od najpoznatijih "bastiona" biatlona. U biatlon-kampu, koji se ovdje odrava, svako moe iskusiti i oprobati se u ovom lovako-skijakom sportu. Sudije kampa i svi odreda poetnici u ovom sportu ele znati kako je to biti biatlonac. Ali, kako bi to nauili, prvo moraju sa skijama stupiti na stazu, kako bi uvjebali osnove skijake tehnike. Nekima od poetnika je pritom teko ispoetka drati ravnoteu na uskim biatlonskim skijama.

Osnovna oprema za biatlon ista je kao i za skijako tranje, ali biatlonac nosi i puku. Dakle, ona sadri skije za skijako tranje (skejt stil), tapovi i cipele. Alternativa kada nema snijega jesu ski-roleri, koji se koriste na asfaltu ili betonu, cipele i tapovi isti su kao i za skije. Samo na prvi pogled biatlon na ovim prostorima djeluje kao neka inovacija, meutim, u Vojvodini su se do 1990. godine odravala takmienja u biatlonu. Ono to nam nedostaje jesu ozbiljan projekat i znatna ulaganja iz vie fondova, a za poetak neophodna je podrka lokalne i regionalne uprave, kao i prepoznavanje ekonomskog potencijala jednog takvog centra. Na Otvorenom prvenstvu Evrope u biatlonu za takmiare do 26 godina, koje se odrava u Banskom (Bugarska), najbolji biatlonac Srbije, Milanko Petrovi, zauzeo je 22. mjesto u trci 10km sprint sa vremenom 27:37.6 minuta. On je imao dva promaaja iz leeeg poloaja, to mu je pokvarilo plasman, ali je uspio da se plasira u trku potjere na 12,5 km, u kojoj nije startovao, jer nastavlja takmienje u Svjetskom kupu. Ali, tranje na skijama je samo polovina napora. Jer, trenutak istine se pokazuje kad doe do pucanja iz biatlonskih puaka. Mete su udaljene 50 metara - one na koje se puca u leeem poloaju iznose tek 4,5 centimetara u preniku, dok one na koje se puca stojei, iznose 11,5 centimetara. Poetnici smiju i u leeem poloaju pucati na velike mete. Ali, i to je veoma teko, jer je u tim situacijama znatno povean pritisak na sudije. Jedna od onih koji spadaju u prinovu, koja budi nade u budunost ovog sporta je 17-godinja Franciska Preub. Za biatlon se poela zanimati kao i mnogi drugi - preko televizije. Uvijek joj je bilo lijepo gledati gaanje i skijako tranje, i to joj se nekako odmah od poetka svidjelo. Francisku je prije tri godine otkrio bivi profesor Fric Fier u biatlon-kampu. Prepoznao je njen talent, a danas je ona pobjednica na Olimpijskim igrama mladih. Za Fiera ona predstavlja svojevrstan produkt njemakog biatlon buma. On smatra da je biatlon trenutno zaista trendovski sport, jer postoji puno zainteresovanih koji bi se rado bavili ovim sportom.

Najjae biatlonske reprezentacije danas su Njemaka, Norveka, Francuska, Rusija i vedska. veanka Magdalena Forsberg, iva legenda ovog sporta, je petorostruka uzastopna osvajaica najveeg Kristalnog globusa - najveeg odlija Svjetskog kupa. Direktan prenos takmienja najee se odvija na strelitu, gdje gledaoci imaju kompletni uvid u trenutni poredak na svakom prolazu. Trke u Njemakoj u Oberhofu i Rupoldingu prati uivo i po 20 hiljada gledalaca, a atmosfera prilikom pucanja je kao na fudbalskoj utakmici.

Norveanin Ole Einar Bjorndalen je u dosadanjoj karijeri osvojio je devet olimpijskih medalja, od ega ak pet zlatnih, 14 puta bio je svjetski prvak u razliitim disciplinama, ima 92 pobjede u trkama Svjetskog kupa, a est puta ostvario je ukupnu pobjedu u tom takmienju, pa nije teko zakljuiti kako se radi o jednom od najuspjenijih sportista u istoriji. Ipak, da bi stekao titulu najuspjenijeg takmiaraa u istorijii Zimskih olimpijskih igara i po broju medalja prestigao zemljaka, skijakog trkaa Bjorna Dehlieja, Bjorndalen e morati osvojiti jo barem etiri medalje. Danas se biatlon smatra jednim od najnapornijih sportova na svijetu, i to prije svega zato to se sastoji od dvije potpuno suprotne discipline. Dok skijako tranje zahtijeva fiziku spremnost, visok stepen tjelesne aktivnosti i izdrljivosti, streljatvo se temelji na koncentraciji, smirenosti i refleksima. U biatlonu su te razlike dovedene do ekstrema. Na primjer, u klasinoj biatlonskoj trci takmiari na skijama moraju prei 20 kilometara i za to vrijeme etiri puta pucati iz puke, a za svaki promaaj skijati kazneni krug u daljini od 150 m. To znai da sportista nakon to pretri pet kilometara dolazi na streljanu sa sranim pulsom koji u prosjeku iznosi izmeu 170 i 180 otkucaja u minuti, i da ga u periodu manjem od jednog minuta mora smanjiti na razliku od barem 130 do 140 otkucaja, kako bi uspjeno mogao pogoditi metu prenika etiri centimetra, sa daljine od pedeset metara, pucajui iz vazdune puke. Ako tome dodamo injenicu da se takmienja esto odravaju po jakom snijegu, magli i uz izuzetno niske temperature, nije teko zakljuiti kako je za uspjeh u biatlonu potrebna izuzetno visoka razlika fizike spremnosti i mentalne snage. Ta se razlika stie treningom, a upravo je Bjorndalen poznat po izuzetno velikoj koliini treninga. Bjorndalen je poeo da se bavi biatlonom od svoje desete godine, nedaleko od svoje rodne farme u gradiu Simostranda, jugozapadno od Osla. Bio je etvrto od pet djece u porodici, a biatlonom se poeo baviti po uzoru na starijeg brata Daga, koji je takoe postao vrhunski biatlonac i norveki reprezentativac. Kad je napunio 16 godina, napustio je dom kako bi pohaao poznatu norveku skijaku akademiju u Geilu, a ve etiri godine kasnije debitovao je na Olimpijskim igrama u domaem Lilhammeru.5.2 Razvoj biatlona u Evropi

Ovaj sport u ekspanziji je u cijeloj Evropi, i znaajna sredstva za njega izdvajaju i Kinezi, Japanci i Amerikanci, ne bi li se po rezultatima pribliili Norveanima, Rusima i Njemcima. Sport je dobio i na popularnosti ukidanjem pravila da takmiar koji se obie za cio krug automatski zavrava trku. Dok se takmiilo po starim pravilima, biatlonci iz zemalja u kojima je on u razvoju, obino nijesu zavravali trke, jer uvijek su postojali Ole Ejnar Bjorndalen, Magdalena Frosberg, ili Ui Dizl koji su ih stizali ve na polovini staze, pa se zbog te injenice u tim zemljama manje ulagalo u biatlon. Sportom se bave svi, nego reprezentativci su uglavnom lanovi Vojnih ili policijskih snaga, veina njih samo fiktivno, jer sezona svjetskog kupa traje od kraja novembra do polovine marta, a trke se odravaju takorei svakodnevno. Posljednje takmienje u biatlonu na Zimskim olimpijskim igrama u Vankuveru, tafetu 4h 7,5 kilometara osvojila je ekipa Norveke u vremenu 1:21:38,1 asova. Odlini su bili Halvard Hanevold, Tarjei Boe, Emil Hegle Svendsen i Ole Einar Bjoerndalen, iako je Hanevold u prvoj izmjeni bio na sedmom mjestu. Ve od Boea u drugoj izmjeni, Norveani su preuzeli prvu poziciju, koju nisu ispustili do kraja tafete. Jednostavno reeno, od te druge izmjene, vie nijesu imali konkurente na stazi.

Kako su poeli ovu tafetu, Austrijanci su je tako i zavrili, na drugom mjestu sa 38 sekundi zaostatka, iza vie nego ubjedljivih Norveana. Osvajanjem srebrne medalje Simon Eder, Daniel Mesoti, Dominik Landertinger i Kristof uman postigli su najbolji rezultat Austrije u tafeti biatlona u istoriji Zimskih olimpijskih igara. Bronzano odliije pripalo je tafeti Rusije u sastavu Ivan erezov, Anton ipulin, Maksim udov i Evgenij Ustjugov, koja je od olimpijskih ampiona bila sporija skoro 39 sekundi. Oni su u prvih 7,5 kilometara imali prvu poziciju zahvaljujui erezovu, da bi ipulin pao na peto mjesto. udov i Ustjugov su sa treeg mjesta vodili veliku bitku sa suparnicima iz Austrije, Landertingerom i umanom za srebrnu medalju, ali ipak su na kraju Austrijanci bili bri za svega dvije desetinke.ZAKLJUAK Naziv biatlon se prvi put pojavljuje u pravilima definisanim 1955. godine, a do tada su ove trke nosile naziv Patrol Race. Meunarodna federacija za moderni pentatlon UIPM je 1957.godine prepoznala biatlon kao sport. Ovaj sport koji kombinuje skijako tranje i gaanje iz puke nije se pojavio kao sport, ve kao nain ivota u zemljama Sjeverne Evrope, gdje su lovci jos 2000 godina prije nove ere uspijevali na skijama prei du bijelih bespua i pronai hranu za svoje porodice. U Skandinavskim zemljama pojava vojnika na skijama see u XVI vijek. Dok tranje na skijama iziskuje velike fizike napore, streljatvo trai bistru glavu i smireno i opusteno tijelo. Zbog toga biatlon predstavlja jedan od najteih, ako ne i najtei zimski sport. Sredinom sedamdesetih uvedena su sprinterska takmienja, ustanovljene male elektronske mete, a sve je kulminiralo na Kongresu 1980. godine u Sarajevu, kada su i ene dobile pravo da se takmie. Naredne godine bijatlonke su debitovale u Svjetskom kupu u ekom Jahimovu.

Ljetnja alternativa ovog sporta, kada nema snijega, jesu ski-roleri koji se koriste na asfaltu ili betonu, i cipele i tapovi, koji su isti su kao i za skije. Kada su nagrade u pitanju, onda je biatlon sport siromanih". Pobjednik Svjetskog kupa od Svjetske federacije - IBU ima zagarantovanih 40 hilljada njemakih naraka. Trijumf na jednoj trci Svjetskog kupa vrijedi 10 hiljada njemakih maraka. Za napore koje ovi sportski asovi ulau, ova suma se ini zaista malom. Treba imati na umu da, sve dok postoji entuzijazam, postojae i jasna pozitivna perspektiva da se jednog dana odravaju i meunarodna takmienja u ljetnjem i zimskom biatlonu na prostorima bive Jugoslavije. Biatlonci vjeruju da e stii i bolja vremena, a s obzirom na porast gledanosti elje su realne.LITERATURA:1. orevi S., Nastanak zimskih sportova. Izvor: www.mozzartsport.com2. Slokar V., Biatlon, Olimpijski sport na snijegu, BiH, 2010.

3. Jaglii I., Biatlon, tri i pucaj, Magazin Me, 2006.

4. www.savremenisport.com5. www.biathlon-serbia.org.rs6. www.biathlonworld.com7. sr.wikipedia.org/sr/Biatlon

24