NATIONAL SENIOR CERTIFICATE GIREIDI YA 12 · Izwi zwo ½a½isa nyofho nge vha vha vha sa vhoni malume Vho Frans. Hu sa athu u fhela tshifhinga, Vho Frans vha mbo µi swika. Vho ¾alutshedza

Vhu½e ha khan»iso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

MARAGA: 80 TSHIFHINGA: Awara 2

Bammbiri i¼ i ¼ i na masia¾ari a 12.

GRADE 12

TSHIVEN¶A LUAMBO LWA U ENGEDZA LWA U THOMA (FAL)

BAMMBIRI ·A U THOMA (P1)

LUHUHI/¹HAFAMUHWE 2017

NATIONAL SENIOR CERTIFICATE

GIREIDI YA 12

Tshiven»a Luambo lwa u Engedza lwa u Thoma (FAL)/P1 2 DBE/Luhuhi–¹hafamuhwe 2017 NSC


NDAELA NA MAFHUNGOTHANGELI 1. Bammbiri i¼i ¼i na KHETHEKANYO THARU: KHETHEKANYO YA A:

KHETHEKANYO YA B: KHETHEKANYO YA C:

Tholokanyon»ivho (30) Manweledzo/Samari (10) Luambo (40)

2. Fhindulani mbudziso DZO¹HE kha hedzi khethekanyo. 3. Thomani khethekanyo IºWE na IºWE kha sia¾ari ·ISWA. 4. Hune khethekanyo IºWE na IºWE ya fhelela hone ni talele. 5. Nomborani phindulo dza½u zwi tshi anana na kunomborelwe kwa

mbudziso.

6. Ni tshi fhedza u fhindula mbudziso, ni pfuke mutala ni kone u ya kha

i tevhelaho.

7. Ni dzhiele nzhele zwiga zwa u vhala, mupele¾o, tswayo na khethekanyo ya

maipfi.

8. Ni eletshedzwa lwa tsho¾he uri ni shumise ndangatshifhinga iyi yo

anganywaho:

KHETHEKANYO YA A:

KHETHEKANYO YA B: KHETHEKANYO YA C:

Henefha kha minetse ya 50 Henefha kha minetse ya 30 Henefha kha minetse ya 40

9. ºwalani zwi no vhalea, nahone nga vhudele.



KHETHEKANYO YA A: THOLOKANYON¶IVHO MBUDZISO 1: PHUROSA

Shumisani TSHIBVELEDZWA TSHA A na TSHA B kha u fhindula mbudziso dzo »isendekaho khazwo.

TSHIBVELEDZWA TSHA A 1 2 3 4 5 6 7

VHO TOU ¶IVHONELA NGA AVHO MA¹O Tshikhuwani ndi fhethu hu funwaho nga vhathu vhanzhi. Vha hu funela zwithu zwo fhambanaho sa u wanala ha mishumo, zwikolo zwavhuµi, tshumelo na zwi¿wevho. JHB sa yone µorobo khulwane Afrika Tshipembe yo kunga vhathu vhanzhi na vha bvaho mashangoni a nnµa. Vhathu avha vha µela zwithu zwo fhambanaho. Vha¿we vhathu vho kungwaho nga µorobo iyi ndi Sedzani na Fha¾uwani. Vha¾hannga avha vho vha vha tshi dzula Vuwani. Vho aluwa vho¾he nahone vhe vhadzulatsini. Nge vha vha vho no phasa ma¾iriki nahone vha si na tshelede ya u isa phanµa na pfunzo dzavho, vha humbula u ya muµimulilangoma u ¾oµa mushumo. Fha¾uwani o vha e na malume Vho Frans ngei Rietvlei. O µo humbela u swikela hone na khonani yawe. Malume wawe a vho ngo vha na thidza. Vho mu fhulufhedzisa na u mu ¾anganedza. Vha¾hannga avha khofhe dzo vha dzi sa fari nga dakalo. Maµuvha a si mangana vha¾hannga avha vha dzhena lwendoni nga tshidimela. Nge lwa vha lu lwa u thoma u µiwana vhe tshidimelani, vho pfa vhe na mazhuluzhulu. Musi vhe nµilani nga tshidimela, vho µo ¾angulwa nga mavemu, vha dzhielwa tshelede na ¾hingothendeleki. Izwi zwo vha shusha lwe vha vha tshi tou tetemela sa lu¾anga lu maµini. Vha¾hannga avha vho tama na u tou humela hayani Venµa. ·o ri ¼ i tshi tou bvisa mulomo, tshidimela tsha vha tsho swika JHB. Fha¾uwani na Sedzani vho tsa vha sokou livha livha vha sa µivhi hune vha nga ya. Izwi zwo ½a½isa nyofho nge vha vha vha sa vhoni malume Vho Frans. Hu sa athu u fhela tshifhinga, Vho Frans vha mbo µi swika. Vho ¾alutshedza Vho Frans zwe zwa bvelela tshidimelani. Vho Frans vho mbo µi vha namedza vha ya muµini wavho.

5 10 15 20 25



8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Vha¾hannga avha vho akhamala vha tshi vhona muµi wa malume u mukhukhu. Vho vha vha songo lavhelela nyimele ine vha khou i vhona. Vho µo dzula henefho vha tshi khou ¾oµa mushumo. Zwo konµa uri vha wane mushumo. Na afha hayani malume vho vha vha tshi vho ¾oµa tshelede ya zwi¼iwa. Sedzani na Fha¾uwani vho bva vha ¾oµa zwikoropo. Na henengei zwithu zwo vha zwi songo leluwa, hu na maµuvha e vha vha vha tshi vhuya fhedzi. Vhutshilo ho vha hu tshi khou konµa lwe vha vha vha songo lavhelela uri zwithu zwo raloho zwi a bvelela tshikhuwani. Naho zwo konµa ngauralo vho µo sengedza tshelede vha thoma bindu ¼a u rengisa miroho. Zwo vha zwi tshi khou konµa fhedzi vha konµelela. Nga murahu ha mi¿wedzi ya rathi, vha renga mukhukhu wavho vha pfuluwa ha malume Vho Frans. Vho thoma u µiimisa nga vho¾he. Vho shuma vho khwa¾hisa vha vhuya vha renga veni ya u rengisa miroho. A vho ngo shuma lungana veni iyi i songo tswiwa. Izwi zwo khakhisa kutshimbidzele kwa bindu. Vho kona u vhona uri makhuwani a hu dzulei. Goloi iyo yo wanala nga murahu ha vhege yo ¾omolwa malinga na dzi¿we tsimbi. Ndi lunzhi he vha vha vha tshi¾angulwa na tshelede ye vha rengisa nga mavemu. Na hanengei mukhukhuni vho vha vha tshi khokhonyelwa vho eµela. Nge vha vha vhathu vho huleleho mahayani nyimele hei yo vha shushedza vhukuma. Vha¾hannga avha vho vha vha tshi vho ¾wa vho nambatelana sa vhurukhu na bannda nga dzone nyofho. Zwi¿we zwo konµelaho vha¾hannga avha ndi nyambo dzi ngaho Tshizulu na Tshisuthu dzi shumiswaho afho dze vha vha vha sa dzi pfi. Zwo kwama bindu ¼avho nga nµila i si yavhuµi. Vho vha vha sa pfani na vharengi. Vha¾hannga avha naho nyimele yo vha i si yavhuµi, vho lingedza u tshila tshikhuwani zwa µi sea zwi tshi ¾anama. Fha¾uwani na Sedzani vho mbo µi humela Venµa nge kutshilele kwa tshikhuwani kwa vha ku tshi khou vha konµela.

30 35 40 45 50 55

1.1 ¶orobo khulwane fhano Afrika Tshipembe ndi ifhio? (1) 1.2 Ndi tshini tsho shushaho avha vha¾hannga musi vhe tshidimelani? (2)



1.3 Tsho ¾u¾uwedzaho avha vha¾hannga u ¾anga lwendo lwa u ya tshikhuwani

ndi mini?

(2) 1.4 Zwa u ya tshikhuwani zwo vha zwo fha¾ela mihumbuloni ya avha

vha¾hannga. Khwa¾hisedzani fhungo i¼i.

(2) 1.5 ¸eani ¾halutshedzo ya ¼ifurase ¼o swifhadzwaho mafhungoni e na vhala kha

phara ya 7?

(2) 1.6 Sumbedzani zwe zwa akhamadza vha¾hannga avha muµini wa Vho Frans. (2) 1.7 Tshipikwa tsha fhungo ¼o talelwaho nga fhasi kha phara ya 12 ndi tshifhio? (2) 1.8 Muhumbulo muhulwane une mu¿wali a tama u ri µivhadza kha phara ya

12 ndi ufhio?

(2) 1.9 Ni vhona thuso yo ½ekedzwaho avha vha¾hannga nga Vho Frans yo vha

vhuedza kha thaidzo ye vha vha vhe khayo naa? Tikedzani.

(2) 1.10 Nangani phindulo yo teaho kha mutevhe wo ½ekedzwaho. Vha¾hannga vho shuma vho khwa¾hisa vha renga ... A

B C D

Thekhisi. Veni. Nnµu khulwane. Tshi¾oko.

(1)

1.11 U sa µivha nyambo dzi ngaho Tshizulu na Tshisuthu ha avha vha¾hannga

zwo kwama hani bindu ¼avho? Tikedzani.

(2) 1.12 Vha¾hannga avha vho sumbedza u konµelela. Tikedzani ¼ikumedzwa i¼i no

µisendeka nga zwi re mafhungoni aya.

(2) 1.13 Nga kuvhonele kwa½u, ni vhona hu zwifhio zwine zwa nga itwa uri

µoroboni ya JHB hu vhe fhethu ho tsireledzeaho. Khwa¾hisedzani.

(2)



¹alelani tshifanyiso uri ni µo kona u fhindula mbudziso dzi no tevhela. TSHIBVELEDZWA TSHA B: TSHIFANYISO

[Zwi khou bva kha Magazine]

1.14 Vhathu vha re kha tshifanyiso itshi vha vhonala vhe ngafhi? Tikedzani. (2) 1.15 Ndi zwifhio zwi no sumbedza uri hu na thaidzo ya vhulanguli kha

tshifanyiso itshi?

(2) 1.16 No sedza tshifanyiso itshi, ½eani vhu»i na vhuvhi ha lu¾ingothendeleki. (2)

¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA A: 30



KHETHEKANYO YA B: MANWELEDZO/SAMARI

MBUDZISO 2

Vhashumelavhapo vho dalela tshikolo tsha Masiagwala u tsivhudza vhagudiswa nga ha nµila dzavhuµi dza kualutshele kwa vhana.

Vhalani mafhungo (TSHIBVELEDZWA TSHA C) afho fhasi ni kone u ¿wala mbuno dza SUMBE nga ha nµila dzavhuµi dza kualutshele kwa vhana.

NDAELA

1. 2. 3. 4. 5.

ºwalani mbuno dza SUMBE dzi kha mafhungo a pfalaho, tshivhalo tsha maipfi a½u TSHI SONGO PA¶A 70. Nomborani mafhungo a½u u bva kha 1 u ya kha 7. ºwalani mbuno NTHIHI kha fhungo ¼i¿we na ¼i¿we. Shumisani maipfi A¸U. Sumbedzani tshivhalo tsha maipfi e na a shumisa e zwitangeni mafheloni a manweledzo/samari ya½u.

TSHIBVELEDZWA TSHA C

1

2

3

4

5

6

7

NYALUWO YAVHU¶I YA VHANA

Vhana vha tea u aluwa zwavhuµi uri vha kone u vha na vhuµifhinduleli tshitshavhani.

Zwi thusaho vhana uri vha aluwe zwavhuµi ndi hezwi: Vhana vha tea u bvisela khagala vhupfiwa havho uri vha kone u wana ngeletshedzo zwi tshi kwama vhupfiwa honoho.

Vhana kha vha fhiwe mishumo mahayani vha sa salwi murahu. Izwi zwi fha¾a mikhwa yavhuµi kha vhana na u shumisa tshifhinga nga nµila yone.

Vhudavhidzani ndi ha ndeme kha u aluwa ha vhana. Vhana vha tea u bvisela khagala mihumbulo yavho kha vhabebi u itela u fhungudza u sa pfesesana vhathuni. Vhana vha tea u ¾honifha vhathu vhahulwane uri vha fha¾ee. Ndaka na mupo zwi tea u ¾honifhiwa. Shango ¼i a vha ¼avhuµi arali ri tshi ¾honifha zwo¾he zwi re kha¼o.

Vhana vha tea u µinangela zwine vha ¾oµa zwone nga nnµa ha u kombetshedzwa. Vha bvelela vhutshiloni arali vho nanga masia vha songo kombetshedzwa.

U vhala zwi a thusa u fha¾a mikhwa ya vhana. Zwi pfumisa maluvhi, zwa fha¾a mikhwa na uri vha µivhe zwine zwa khou bvelela shangoni. Zwi dovha zwa thusa na kha u bvelela tshikoloni.



8 9

Nndwa na tsemano a zwi fha¾i, zwi thutha na u vilinganya mikhwa ya vhana. Thaidzo dzi tou ambiwa vhathu vha tendelana hu si na nndwa. Arali vhana vha tevhedza izwo zwo¾he, vha nga aluwa vhe na mikwa yavhuµi.

[Zwi bva kha vhalingi]

¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA B: 10



KHETHEKANYO YA C: LUAMBO

MBUDZISO 3: KHUNGEDZELO

¹alelani khungedzelo uri ni µo kona u fhindula mbudziso dzi no tevhela.

TSHIBVELEDZWA TSHA D

MASINDI MUKUNAKISI HAYA HO KUNAHO

[Tshi bva kha Inthanethe]

3.1 Ndi zwifhio zwine zwa khou kungedzeliwa? (1)

3.2 Mukungedzeli o shumisa nµila ifhio u kunga vharengi? (1)

3.3 Zwishumiswa zwine Masindi Mukunakisi ya shumisa zwo tea naa? Tikedzani.

(2)

3.4 Khungedzelo iyi yo livhiswa kha tshigwada tshifhio tsha vhathu? (2)

3.5 Ndeme ya u shumisa mbudziso i sa ¾oµi phindulo kha khungedzelo iyi ndi ifhio?

(2)

Ri ita mushumo wavhuµi vhone vho awela. Ndi vhone fhedzi vhane a vha athu u vhona vhuµi ha tshumelo yashu. Vha songo fushea, ri a dovholola u swika vha t shi fushea

t sho¾he. E nnyi a sa ¾oµi mufhe wavhuµi?

Vha nga ri kwama kha 078 333 1811/

011 902 1120

Masindi Mukunakisi Luafhulelo lwa 20%

kha u kunakisa ha u thoma na luafhulelo lwa 10% kha u kunakisa ha

vhuvhili.

Zwishumiswa zwashu a zwi tshikafhadzi mupo.



3.6 Nga kuvhonele kwa½u ni vhona Masindi Mukunakisi i tshi fha tshumelo

yavhuµi? Tikedzani muhumbulo wa½u.

(2) [10]

MBUDZISO 4: KHATHUNI ¹alelani khathuni uri ni µo kona u fhindula mbudziso dzi no tevhela. TSHIBVELEDZWA TSHA E

[Zwi bva kha Inthanethe] 4.1 Vhathu vha re kha khathuni iyi vha ngafhi? (1) 4.2 Ndi ufhio muthu a no sumbedza u vha o sinyuwa afho kha khathuni? (1) 4.3 Bulani vhushaka vhu re hone vhukati ha vhathu vha re kha khathuni.

Tikedzani.

(2) 4.4 Khumbelo ya muthu wa 1 i a pfala naa? Ndi ngani ni tshi ralo? (2) 4.5 Tshipikwa tsha khathuni iyi ndi tshifhio? (2) 4.6 Inwi ni vhona zwe mukalaha vha amba afha kha khathuni zwo tea?

Tikedzani phindulo ya½u.

(2) [10]

Tshu¿wahaya

2. Mashudu, i tou µiyela kha inthanethe!

1. Baba, kha vha nthuse nga t shu¿wahaya.



MBUDZISO 5: PHUROSA

5.1 Vhalani mafhungo (TSHIBVELEDZWA TSHA F) a tevhelaho uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzo »isendekaho khao:

TSHIBVELEDZWA TSHA F

1

2

3

4

Ngoho vha¿we vhathu Mudzimu o vha sika a tshi zwi funa. Lunako lu a ¾ahulelwa misi yo¾he. U naka ha vha¿we vhathu hu kombodza ma¾o a mbeu dzo¾he. Vhunzhi havho ra vha sedza a ri tsha humisa ma¾o.

Mudedekadzi Vho Masindi vho vha vha tshi ri funza mbalo. Musi hu tshi tshifhinga tshavho, ro vha ri tshi vha ro lindela vhukuma. Nga nnµani ha lunako na kha u funza vho vha vho ½ewa. Vho vha vha tshi funza na dzinganµevhe ¼a zwi pfa.

Thero yavho vhunzhi hashu ro vha ri tshi i phasa nga maraga dza n¾ha. Na vha no ½enga pheriodo ya mbalo vho vha vha sa ½engi. Zwi¿we zwe vha vha vha tshi takadza ngazwo ndi u pfesesa vhana vha tshikolo na u sa fhela mbilu. Vho vha vha tshi ri ¾u¾uwedza u futelela tshikolo.

ºwaha mu¿we na mu¿we vha wana zwiphuga zwa u vha mudededzi makone wa vunµu ¼ashu. ¸a¿waha vho fhiwa na pfufho nga minisi¾a wa pfunzo Vho Mere. Vhunzhi hashu ro dzhia mabuµo a ngaho vhudokotela, vhuinzhinara na ma¿we. Hezwi zwo¾he ndi nga n¾hani ha mudedekadzi Vho Masindi.

5.1.1 Topolani dzina vhukuma kha phara ya 1. (1)

5.1.2 ¸eani ¼ifhambanyi ¼a dzina mudedekadzi ni dovhe ni vhumbe fhungo nga¼o.

(2)

5.1.3 ¹alutshedzani ¼iambele ¼o swifhadzwaho kha phara ya u thoma. (2)

5.1.4 Nangani phindulo i re yone kha mutevhe u re afho fhasi: Fhungo ¼i tevhelaho ndi ¼imudi ¼a lushaka lufhio? Vha tshi ri funza mbalo.

A B C D

Tsumbo Thendelo Tshitevheli Ndaela

(1)

5.1.5 Sumbedzani mushumo wa tshithoma na khoma zwo shumiswaho

mafhungoni a re afho n¾ha.

(2)

5.1.6 Shandukisani fhungo ¼i tevhelaho ¼i vhe ¼iambaitwa: Vhunzhi hashu ro dzhia mabuµo a ngaho sa vhudokotela, vhuinzhiniara na ma¿we.

(2)


Vhu½e ha khan»iso ho vhaledzwa

5.1.7 Isani fhungo ¼o talelwaho nga fhasi kha khanedza. (2)

5.1.8 Vhumbani pho¼isemi nga ipfi: Ma¾o. (2)

5.2 ¹alelani tshifanyiso, ni vhale na mafhungo o »isendekaho khatsho, ni kone u fhindula mbudziso dzi no tevhela.

TSHIBVELEDZWA TSHA G

Khombo dza badani dzi vhangwa nga zwithu zwo fhambanaho. Tshi¿we tsha zwivhangi ndi u reila u khou shumisa lu¾ingothendeleki. Hu nga vha u rumela mulaedza, u founela na u vhala mulaedza, zwo¾he zwo iledzwa musi muthu a tshi khou reila. Vhunzhi ha vhareili a vha zwi dzhieli n¾ha ngauri ri µi wana vha khou reila vha tshi khou shumisa lu¾ingothendeleki. Nga mulandu wa zwenezwo u wana khombo khulu na khuvhabvu dzo anda. Kha ri lingedze u tevhedza milayo musi ri tshi reila ri litshe u konyolela matanda nµevheni.

[Zwi bva kha Inthanethe]

5.2.1 Topolani ¼i¾aluli ni dovhe ni vhumbe fhungo nga¼o. (2)

5.2.2 Kha mafhungo a re afho n¾ha topolani ¼isala ¼a vhunzhi ni vhumbe fhungo nga¼o.

(2)

5.2.3 ¹alutshedzani ¼ikateli ¼o swifhadzwaho afho mafhungoni. (2) [20]

¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA C: MARAGAGU¹E:

40 80

Documents

NATIONAL SENIOR CERTIFICATE GIREIDI YA 12 · Izwi zwo ½a½isa nyofho nge vha vha vha sa vhoni malume Vho Frans. Hu sa athu u fhela tshifhinga, Vho Frans vha mbo µi swika. Vho ¾alutshedza