NATIONAL SENIOR CERTIFICATE GIREIDI YA 12 · Mbilu sa »ongololo yo katana kha mu»ifho wa shango . I »o kundwa u swikisa mulaedza wa tshidzo. 4.1 . Vhalani mutaladzi/vese ya 2:

Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

MARAGA: 80 TSHIFHINGA: Awara 21/ 2

Bammbiri i¼i ¼i na masia¾ari a 23.

GRADE 12

TSHIVEN¶A LUAMBO LWA HAYANI (HL)

BAMMBIRI ·A VHUVHILI (P2)

LARA 2018

NATIONAL SENIOR CERTIFICATE

GIREIDI YA 12

Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2 2 DBE/Lara 2018 NSC


NDAELA NA MAFHUNGOTHANGELI 1. 2.

Ni humbelwa uri ni vhale sia¾ari i¼i nga vhuronwane ni sa athu u fhindula mbudziso. Ni songo vhuya na edzisa u vhala bammbiri ¼o¾he. ¹olani thebulu ya zwi re ngomu kha sia¾ari 4 ni swaye nomboro dza mbudziso dzo vhudziswaho kha zwibveledzwa zwe na guda uno ¿waha. Nga murahu ha izwo, vhalani mbudziso idzo ni nange dzine na tama u dzi fhindula.

3. Bammbiri he¼i ¼i na KHETHEKANYO THARU: KHETHEKANYO YA A:

KHETHEKANYO YA B: KHETHEKANYO YA C:

Vhurendi (30) Foluku¼oo KANA Nganea (25) ¶irama (25)

4. Fhindulani MBUDZISO ¹HANU dzo fhelela: THARU kha

KHETHEKANYO YA A, NTHIHI kha KHETHEKANYO YA B na NTHIHI kha KHETHEKANYO YA C nga n»ila i tevhelaho:

KHETHEKANYO YA A: VHURENDI

VHURENDI HO VHONWAHO – Fhindulani mbudziso MBILI. VHURENDI VHU SONGO VHONWAHO – Mbudziso ya KHOMBEKHOMBE. KHETHEKANYO YA B: NGANEA KANA FOLUKU·OO Fhindulani mbudziso NTHIHI. I nga vha Nganea kana Foluku¼oo. KHETHEKANYO YA C: ¶IRAMA Fhindulani mbudziso NTHIHI.

5. KUNANGELE KWA PHINDULO KHA KHETHEKANYO YA B

(NGANEA kana FOLUKU·OO) NA YA C (¶IRAMA).

• Fhindulani FHEDZI mbudziso dza kha nganea/foluku¼oo na kha

µirama dze na guda. • Fhindulani MBUDZISO NDAPFU NTHIHI na MBUDZISO PFUFHI

NTHIHI. Arali na fhindula mbudziso ndapfu kha KHETHEKANYO YA B, ni fanela u fhindula mbudziso pfufhi kha KHETHEKANYO YA C. Arali na fhindula mbudziso pfufhi kha KHETHEKANYO YA B, ni fanela u fhindula mbudziso ndapfu kha KHETHEKANYO YA C. Shumisani mutevhe wa u sedzulusa uri u ni thuse.



6. VHULAPFU HA PHINDULO

• Mbudziso ndapfu ya kha Vhurendi i tea u fhindulwa nga maipfi a u bva kha a 250 u ya kha a 300.

• Mbudziso ndapfu dza kha khethekanyo ya Nganea/Foluku¼oo, na ya ¶irama dzi tea u fhindulwa nga maipfi a u bva kha a 400 u ya kha a 450.

• Vhulapfu ha phindulo dza mbudziso pfufhi vhu tea u langwa nga maraga dzo ½ekedzwaho/avhelwaho. Phindulo dza vhalingiwa dzi tea u pfufhifhadzwa dza dovha dza livhanywa.

7. 8. 9.

Tevhedzani ndaela dzo ½ekedzwaho mathomoni a KHETHEKANYO IºWE na IºWE nga vhuronwane. Nomborani phindulo dza½u kokotolo maelana na mutevhe wa u nombora wo shumiswaho kha i¼i bammbiri ¼a mbudziso. Thomani KHETHEKANYO IºWE na IºWE kha sia¾ari ·ISWA.

10. Ndangatshifhinga yo anganywaho: KHETHEKANYO YA A:

KHETHEKANYO YA B: KHETHEKANYO YA C:

I anganyelwaho u swika kha minetse ya 40 I anganyelwaho u swika kha minetse ya 55 I anganyelwaho u swika kha minetse ya 55

11. ºwalani nga vhudele, nahone zwi vhaleaho.



THEBU·U YA ZWI RE NGOMU

KHETHEKANYO YA A: VHURENDI

Vhurendi ho vhonwaho: Fhindulani mbudziso MBILI DZIºWE na DZIºWE. NOMBORO YA MBUDZISO MBUDZISO MARAGA

NOMBORO YA

SIA¹ARI 1. 'Hu tshi kovhiwa ifa' Mbudziso ndapfu 10 6

2. 'A si ene' Mbudziso pfufhi 10 7

3. 'Ndi dakalo-zwililo' Mbudziso pfufhi 10 8

4. 'Mbilu i lilela u gavha' Mbudziso pfufhi 10 9

NA

Vhurendi vhu songo vhonwaho: Mbudziso ya KHOMBEKHOMBE. 5. '¹anzwa ma¾o' Mbudziso pfufhi 10 10 *PFESESANI: Fhindulani MBUDZISO NDAPFU NTHIHI na PFUFHI NTHIHI. Arali na

fhindula mbudziso ndapfu kha KHETHEKANYO YA B, ni tea u fhindula MBUDZISO PFUFHI u bva kha KHETHEKANYO YA C.

Kha KHETHEKANYO YA B na KHETHEKANYO YA C, fhindulani mbudziso nthihi-nthihi u bva kha KHETHEKANYO i¿we na i¿we.

KHETHEKANYO YA B: NGANEA/FOLUKU·OO

NGANEA: Fhindulani mbudziso NTHIHI u bva kha NGANEA dzo randelwaho. 6. Nandi ndi shenga? Mbudziso ndapfu 25 11

7. Nandi ndi shenga? Mbudziso pfufhi 25 11

8. Isha ¼a Mi¾odzi Mbudziso ndapfu 25 13

9. Isha ¼a Mi¾odzi Mbudziso pfufhi 25 13

KANA

FOLUKU·OO: Fhindulani mbudziso NTHIHI u bva kha FOLUKU·OO yo randelwaho. 10. Khuvhanganyo ya folukuloo Mbudziso ndapfu 25 15

11. Khuvhanganyo ya folukuloo Mbudziso pfufhi 25 16

KHETHEKANYO YA C: ¶IRAMA

Fhindulani mbudziso NTHIHI fhedzi u bva kha µirama dzo randelwaho. 12. U lema hu fhira u lotshelwa Mbudziso ndapfu 25 19

13. U lema hu fhira u lotshelwa Mbudziso pfufhi 25 19

14. Tshilwavhusiku Mbudziso ndapfu 25 22

15. Tshilwavhusiku Mbudziso pfufhi 25 22

*PFESESANI: Kha KHETHEKANYO YA B na YA C, fhindulani MBUDZISO NDAPFU NTHIHI na MBUDZISO PFUFHI NTHIHI. A ni tei u fhindula mbudziso ndapfu MBILI kana mbudziso pfufhi MBILI.



MUTEVHE WA U SEDZULUSA Ivhani na vhu¾anzi ha uri no fhindula tshivhalo tsho teaho tsha mbudziso nga u vhea luswayo kha uyu mutevhe wa u sedzulusa:

KHETHEKANYO MBUDZISO TSHIVHALO TSHA

MBUDZISO DZO TEAHO U

FHINDULWA

LUSWAYO (√)

A: VHURENDI (Vhurendi ho vhonwaho)

1–4 2

A: VHURENDI (Vhurendi vhu songo

vhonwaho) 5 1

B: NGANEA/FOLUKU·OO (Mbudziso Ndapfu kana

Mbudziso Pfufhi) 6–11 1

C: ¶IRAMA (Mbudziso Ndapfu kana

Mbudziso Pfufhi) 12–15 1

PFESESANI: Kha KHETHEKANYO YA B na YA C, ni tea u vha na vhu¾anzi uri no

fhindula mbudziso NDAPFU NTHIHI na PFUFHI NTHIHI. NI SONGO fhindula mbudziso ndapfu MBILI kana mbudziso pfufhi MBILI.



KHETHEKANYO YA A: VHURENDI VHURENDI HO VHONWAHO Fhindulani mbudziso MBILI kha N¸A dzo vhudziswaho.

MBUDZISO YA 1: VHURENDI – MBUDZISO NDAPFU Vhalani tshirendo tshi tevhelaho nga vhuronwane ni kone u fhindula mbudziso yo vhudziswaho.

HU TSHI KOVHIWA IFA – FR Mudau

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Bugu dza vulwa dza vhalwa Ramilayo a kupula biko Mukoma wa ndaka o sia o ¿wala ·ino ndi »uvha ¼a mukovho wa ifa. Ma¼aifa a sedzana khofheni Zwifha¾uwo zwo vhifhelwa he »ure Vhana vha khotsi vha nga vha sa fhedzana Ndaka ya ¼ino ndi mulimo ngoho iyi ndo i vhona Iwe tanzhe mukovhe wau ndi …, Ndo u vhudza nde lupfumo lu mavuni ¿wananga Khomba dzanga mbili ifa ¼anu ndi …, Vhalani Bugu ya Mateo 5 ndimana ¾hukhu ya …, Lupedzi lwanga thi nga hangwi u »inetisa hau U zwo¾he kha n½e, zwanga zwo¾he ndi zwau!

Ndaka ya mufu tsho no tou vha tshone tshivhangi tsha pfudzungule dzi sa takuwi mi¾ani minzhi. No »isendeka nga nµila ye murendi a shumisa ngayo maipfi kha mitaladzi/vese, sumbedzani uri wi¼i i na vhuµi kana vhuvhi kha vho salaho. Vhulapfu ha maanea a½u vhu vhe u bva kha maipfi a 250 u ya kha a 300.

[10]



MBUDZISO YA 2: VHURENDI – MBUDZISO PFUFHI Vhalani tshirendo tshi tevhelaho nga vhuronwane uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzo »isendekaho khatsho.

A SI ENE – LR Ndlovu

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Nelson Mandela na khathihi a si ene Wa u »o ½usa lushaka luno sa lutshetshe A lu un»a lwone lwo pfu½a tshisenga Ngauri wawe wa mbofholowo mushumo o vuledza. Thabo Mbeki na ene a si ene Wa u »o lima masimu ri½e vha½e ro e»ela Zwikovhani zwashu a gobela tshelede Ngauri zwawe ndi u ri sumba n»ila. Ma¾amela Ramaphosa na ene a si ene Wa u »o fhanzhela musuku na mase¾ha zwikwamani zwa vhatshili Ngeno ro pfu½a tshilashu sa ½owa murunzini tshilimo Ngauri tshawe ndi uri na ri½e ri »idine-vho. Murangi kana phuresidennde na ufhio a »aho a si ene Wa u »o rindela vhadzulapo tshiunza tsha »ipi¾ipi Ndayotewa, kereke na madzangano a po¼otiki a si zwone Zwa u »o bambedza vhatshili ditimbuni ¼a »otshi»otshi. Zwino ene-ha ndi nnyi arali avha vhe si vhone Ene ndi iwe mu½e ane wa vha ene-ene Ane mbofho dzi vhofhaho mvelaphan»a a pfu½ulula Vhunga ndayotewa i tshi ¾u¾uwedza u »ishumela na u »iambela.

2.1 Ndi figara-»e ya muambo ye murendi a i shumisa kha mutaladzi/vese ya 2?

Tikedzani phindulo ya½u.

(2) 2.2 Murendi u khou bvisela khagala zwifhio nga mitaladzi/vese ya 17 na 18? (2) 2.3 Muhumbulo muhulwane une murendi a tama u u bveledza nga itshi

tshirendo ndi ufhio?

(2)

2.4 Sumbedzani uri thouni ya murendi tshirendoni itshi i bvisela hani khagala vhu»ipfi hawe.

(2)

2.5 Ni a tendelana na na kuhumbulele kwa murendi ku re kha ndima/tshitanza tsha 5? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno MBILI.

(2) [10]



MBUDZISO YA 3: VHURENDI – MBUDZISO PFUFHI

Vhalani tshirendo tshi tevhelaho nga vhuronwane uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzo »isendekaho khatsho.

NDI DAKALO-ZWILILO – BR Mafhege

1 2 3 4

5 6 7 8

9 10 11 12

13 14 15 16

17 18 19 20

21 22 23 24

25 26 27 28

·o tsha ndi nyavha-nyavha, Vhutshilo ndi mupikisano, Wa sa thanya u a redzemuwa, Vha¾ali hu hone vho ¾angana.

Vha amba vha sea vha vhandana, Musi hu hone ¼o sina midzi, Vhusiwana hu tshe ho ngalangala, Hu hone o tsitsa vhana.

Ngelekanyo vho xedza, Ma¾hupho mbilaelo zwo livhalwa, Mihumbulo ¼a matshelo i siho, Zwa mulovha zwo fhira.

Tshifhinga tshi tambiswa nga dakalo, Ri »iphi½a nga zwa zwino, Ngauri zwino ndi zwa zwino, ·a u ¾avhela u ¼i ore.

Shango u hula ndi vhathu, Maguhuhu u »ala ndi ifa, Zwe a vhulunga ndi dakalo-zwililo, Tshifi iwe mu½e u tou »irembela.

Zwikho»o u »ala nga madzanga, Ro hangwa uri zwo¾he ndi mahandana, Ngeno hu si tshi¿we hu dakalo-zwililo, Ngeno mu½e wa lutshetshe o ½ea.

Ri ¼ata Ene ra itela yashu mivhili, Dakalo-dakalo ¼o thalangana, Gundo ¼o »ala vha dakalo-zwililo, Fhedzi zwo¾he ndi mahandana.

3.1 Sedzulusani mutaladzi/vese ya 25: 'Ri la¾a ... yashu mivhili'.

¹alutshedzani zwine murendi a tama u zwi bvisela khagala nga mutaladzi/ vese iyi.

(2)

3.2 Bulani ni dovhe ni sumbedze uri figara ya muambo yo shumiswaho kha mutaladzi/vese ya 2 i thusedza hani kupfesesele kwa½u kwa tshirendo itshi.

(2)



3.3 Kha mutaladzi/vese ya 26, hu na ipfi 'Dakalo-dakalo'. Sumbedzani uri

ndovhololo iyi i thusedza hani u bvisela khagala ¾halutshedzo.

(2)

3.4 ¹humano/Ndungekanyo i bveledzwaho nga ipfi 'zwino' kha ndima/tshitanza tsha 4 i »isa tshifanyiso-»e mihumbuloni ya vhavhali?

(2)

3.5 No sedza tshirendo tsho¾he nga u angaredza, ni a ima na na kuhumbulele kwa murendi? Tikedzani phindulo ya½u.

(2) [10]


Vhalani tshirendo tshi tevhelaho nga vhuronwane uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzo »isendekaho khatsho.

MBILU I LILELA U GAVHA – WMR Sigwavhulimu

1 2 3 4

5 6 7 8

9 10 11 12

Mbilu i »u»umela i sa fhidzi, I lingedza u gavha madzanga a shango, Ya thenisa muya-vhuthu Nga u u nyalisa vhu¾ungu-pha¾ho. Mbilu sa miri ya deme. I lwedzanaho u gavha tshilidzi tsha »uvha, Kha i vhanyuludze tserekanywa dza madzanga a shango I lilele u gavha Tshilidzi tshidzo ya muya.

Mbilu yo pinikwa vhupulini ha ½ama, I vhalavhala yo lianela »inzwini, Mbilu sa »ongololo yo katana kha mu»ifho wa shango I »o kundwa u swikisa mulaedza wa tshidzo.

4.1 Vhalani mutaladzi/vese ya 2: 'I lingedza ... a shango'.

Ndi zwifhio zwine murendi a tama u zwi bveledza nga mutaladzi/vese iyi?

(2)

4.2 Kha mutaladzi/vese ya 1, murendi u shumisa ipfi, '»u»umela'.

¹alutshedzani uri ¼i kwama hani kupfesesele kwa½u afho he ¼a shumiswa hone.

(2)

4.3 Ndi ufhio muhumbulo muhulwane une murendi a tama u u bveledza nga ndima/tshitanza tsha 2?

(2)

4.4 Thouni ya tshirendo itshi i dzumbulula hani vhu»ipfi ha murendi? (2)

4.5 Ni a tendelana na na kuhumbulele kwa murendi ku re kha ndima/tshitanza tsha 3? Tikedzani phindulo ya½u.

(2) [10]

NA



VHURENDI VHU SONGO RANDELWAHO/VHONWAHO (HA KHOMBEKHOMBE)


Vhalani tshirendo tshi tevhelaho uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzo »isendekaho khatsho.

¹ANZWA MA¹O – RF Ratshi¾anga

1 2 3 4

5 6 7 8

9 10 11 12

13 14 15 16

Musi mifhirifhiri kha mashaka yo vuwa, Hu si tshe na ane a resha mu¿we, Vengo khavho ¼o no aluwa, ¹anzwa ma¾o u sokou sedza.

Musi vhahura vhau kana mashaka Vha tshi lwa na iwe u so ngo tshinya Zwi¼a vhukwila vho no luka ¹anzwa ma¾o u kone u tinya

Musi vho¾he n»ila ye wa fara vho hana Kana vha tshi tata vhungoho he wa puta Na mazwifhi vho konana ¹anzwa ma¾o u sedze u songo sinyuwa

¹anzwa ma¾o u sokou sedza U lavhelese zwo¾he zwo bvelela Zwi tshi fhela zwi »o tou redza Sa ma»i mikumbelani o elela.

5.1 Ndi zwifhio zwine murendi a tama u zwi bvisela khagala nga ndima/ tshitanza tsha 2?

(2)

5.2 Ndi ifhio figara ya muambo yo shumiswaho kha mutaladzi/vese ya 3? Tikedzani phindulo ya½u.

(2)

5.3 Ndi ufhio muhumbulo muhulwane une murendi a tama u u bveledza nga ndima/tshitanza tsha 4?

(2)

5.4 Thounu ya itshi tshirendo i dzumbulula hani vhu»ipfi ha murendi? Tikedzani phindulo ya½u.

(2)

5.5 Ni a ima na na tsheo ya murendi ya u sokou fhumula wa sedza naho u tshi khou vhaiswa u sa »ilweli? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno MBILI.

(2) [10]

¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA A: 30



KHETHEKANYO YA B: NGANEA/FOLUKU·OO

Fhindulani FHEDZI mbudziso NTHITHI i bvaho kha nganea kana foluku¼oo ye na guda.

NGANEA

NANDI NDI SHENGA? – NE Sigogo

Fhindulani MBUDZISO YA 6 (mbudziso ndapfu) KANA MBUDZISO YA 7 (mbudziso pfufhi).

MBUDZISO YA 6: MBUDZISO NDAPFU

Mafhungo a bugu ya nganea a tea u lunzhedzana kana u farana u bva mathomoni u swika magumoni a bugu.

No »isendeka nga ¼ikumedzwa i¼i, sumbedzani uri mu¿wali o kona hani u lunzhedza puloto ya mafhungo a nganea iyi.

Vhulapfu ha maanea a½u vhu vhe u bva kha maipfi a 400 u ya kha a 450.

[25]

MBUDZISO YA 7: MBUDZISO PFUFHI

Vhalani mafhungo a tevhelaho a bvaho buguni iyi uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzi no tshi tevhela.

TSHIBVELEDZWA TSHA A

Musi mufumakadzi Vho Madilanga vha tshi khou dzula, a zwo ngo vha zwone zwanµa zwo vhandwaho. Vho Ratshi¼i vho takuwa vha sumbedza uri vhathu vha khou tea u shandukisa kuhumbulele, na u ¾anganedzana vhutshiloni. Vho ¾alutshedza uri vha vho zwi pfesesa uri ndi ngani vhathu vho vha vha tshi dzumba vhana vhavho vha vhaholefhali. Vho amba uri vho vha vha tshi khou itiswa nga u shavha u nambatedzwa samba ¼ene¼i ¼a u nga u beba ¿wana a re na vhuholefhali vhufhio na vhufhio o tou se¿wa. Vho Ratshi¼i vho mbo µi takusa muambi ane a khou µa u ¾alutshedza vhathu nga ha vhana vha u bebiwa vhe na ma½o. Musi mueni Vho Nicholson vho no lumelisa vhathu vho kona u ½etshedza mulaedza we vha tou vhala. 'Vhahashu, n½e ndo ri u vhidzwa nga vha tshitshavha tsha fhano Tshandebvu nda pfa ndo takala vhukuma. Tsho ntakadzaho tsho vha tsha uri arali vhathu vho¾he vho vha vha tshi nga vha fhano, ndi musi mavengo manzhi ane a fheletshedzwa nga lutendo lwa vhaloi a tshi µo fhela. Vhathu vha mbo µi dzhiya u beba ¿wana a re na vhuholefhali hu u se¿wa, hu u lifhedzwa vhutshinyi he wa vhuya wa vhu itela vhaṅwe. Hezwo zwo¾he vha hashu, a si zwone.' 'N½e ndo takadzwa nga mme a Tshifhiwa vhe vha shavha u ¾olou shengedzwa nga vhenevha vha lutendo luvhi vha tou humbela u bvela khagala. Ndi tshi amba nga ¿wana ane a bebwa e na ¼ino kana ma½o ngauri zwi a itea, ndi µo vha vhudza zwe nda vhala na zwe nda tou vhona nga haya anga ma¾o.'

5

10 15 20



'¹hoµisiso dzi khou bvukulula uri ndi mbudziso yo no vhudziswaho lunzhi ya uri: 'Naa ¿wana u a bebwa na ma½o? Kha hedzi ¾hoµisiso zwo wanala uri ma½o ane ¿wana a bebwa nao a pfi ''natal teeth''.' Ho wanala uri kha vhana vha zwigidi zwivhili u ya kha zwigidi zwi½a vha tshi bebwa, muthihi wavho u vha e na ¼ino kana ma½o. Ma½o haya ane a fhambana na aya ane a mela ¿wana o no vha na mi¿wedzi o bebwa. Hayo ma½o ndi ma½o o ¾avhanyaho u mela. Ho ngo nambetalana na marinini sa aya a vhukuma. ·ino ¼a hone ¼i a tambisea nga lulimi ¼a ya ngeno na ngei. ·ino he¼i a ¼o ngo khwa¾ha ngauri mudzi wa¼o a u athu bveledzea tsho¾he. ·ino he¼i kana ma½o haya a fhambana u bva kha ¿wana u ya kha mu¿we. Vha¿we vha bebwa vhe na ¼ithihi, mavhili kana mararu. Hone, hu na vhu¾anzi ha uri mu¿we ¿wana o no bebwa e na fumi na mavhili.

[Ndima ya 6]

25 30

7.1 Musi Vho-Luvhani vha tshi vhigela mukalaha wavho zwe vha vhuya nazwo ki¼iniki, ho mbo µi simuwa khuµano. Bulani lushaka lwa iyi khuµano, ni dovhe ni tikedze phindulo ya½u.

(2)

7.2 Mafhungo e na vhala afho n¾ha a ¾ana Vho-Nicholson sa muthu-µe? (2)

7.3 Ndi tshipi»a tshifhio tsha puloto tshi ¾aniwaho nga mafhungo e na vhala afho n¾ha? Tikedzani phindulo ya½u.

(2)

7.4 Mafhungo e na vhala afho n¾ha a ¾u¾uwedza hani ma¾hakheni a nganea iyi? ¹alutshedzani.

(2)

7.5 Ni nga ri mini nga fhethuvhupo na tshifhinga no sedza siangane ya kusengiselwe kwa milandu shangoni ¼a Tshandebvu? Tikedzani phindulo ya½u.

(2)

7.6 ¹alutshedzani masiandaitwa o vhangwaho nga u hana ha Vho-Madilaga u tikedza mufumakadzi wavho Vho-Luvhani. Bulani ZWIRARU.

(3)

7.7 Ndivho ya mu¿wali musi a tshi shumisa u bvelela ha Tshifhiwa siani ¼a pfunzo ndi ifhio? Bulani ZWIRARU zwi pfalaho.

(3)

7.8 Sumbedzani uri u phasa ha Tshifhiwa pfunzo dza ma¾hakheni hu thusedza hani u bveledza magumo a ¼ishandi mafhungoni a nganea iyi. Tikedzani nga mbuno MBILI fhedzi.

(2)

7.9 Kutshilele kwa Vho-Mainganye ku fhambana hani na kwa Vho-Ana mafhungoni a nganea iyi?

(2)

7.10 Nga kuvhonele kwaṋu, ni vhona n»ila ye Vho-Madilaga vha farisa zwone mufumakadzi wavho Vho-Luvhani kwo tea naa? Tikedzani phindulo yaṋu nga mbuno MBILI dzi pfalaho.

(2)

7.11 Ni a pfela vhu¾ungu Vho-Ana kha tsheo ye khoro ya i dzhia sa n»ila ya u vha kaidza kha vhukhakhi he vha ita? Tikedzani nga mbuno THARU.

(3) [25]



ISHA ·A MI¹ODZI – NE Phaswana Fhindulani MBUDZISO YA 8 (mbudziso ndapfu) KANA MBUDZISO YA 9 (mbudziso pfufhi). MBUDZISO YA 8: MBUDZISO NDAPFU

Mafhungo a bugu ya nganea a tea u lunzhedzana kana u farana u bva mathomoni u swika magumoni a bugu.

No »isendeka nga ¼ikumedzwa i¼i, sumbedzani uri mu¿wali o kona hani u lunzhedza puloto ya mafhungo a nganea iyi.


[25]

MBUDZISO YA 9: MBUDZISO PFUFHI Vhalani mafhungo a tevhelaho a bvaho buguni iyi uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzi no tshi tevhela.

TSHIBVELEDZWA TSHA B ºwaha wonoyu wo ri u tshi fhela, Rotondwa mulingoni a tou tshimbila. Khotsi awe na mme awe vha tshi mu vhudzisa uri mulingo wo vha u hani, a ri ha µivhi na mbudziso na nthihi ye a pfa a tshi nga ha i µivhi.

'N½e Yunivesithi ndo µa ndi tshi hu ofha ndi tshi ri zwithu zwa hone zwi a konµa vhukuma, hai vhone mmawe, arali wo vhala u tou pfa unga vhathu vha hone vha khou swaswa ni »o dovha na ¿wala mu¿we. Hafhu n½e ndo ri u swika nda tshuwiswa nga vha¿we vhe vha ri Maths a u phasiwi khathihi na Science. Hedzi thero dzo¾he ndo mangala ndi tshi dzi phasa nga ½eledzi. Hafhu Maths ndi tshithu tshi sa konµi na luthihi. Ndi vhadededzi vha sa koni u funza Maths vhane vha enda vha tshi ri kula nungo vha tshi ri Maths a u ½angwi. Vhone mmawe, Maths ndi ¼idzie ¼a ¼izhinda, ndi ¼ikuhu ¼a ¼ibaphanya u tou budugedzela hanefho wa mbo µi kumba maraga dzo¾he.'

'ºwananga hafho u khou amba, mme a Rotondwa, a hu na tshine tsha nga konµela muthu arali o µiimisela. Tshine tsha vhaisa lushaka lwa hashu ndi uri tshine muthu a tshi kona, ha ¾oµi u tshi pfukisela kha mu¿we; u mbo µi ri zwi a konµa; nga i¿we nµila ndi ene a e¾he ane a zwi kona. N½e na n½e ¿wananga ndi ima na iwe; tshine tsha konµa shangoni ndi tshi sa konwi nga muthu. N½e ndo feila Maths nga zwenezwi. Ho vha hu na mu¿we mudedekadzi hafha tshikoloni tsha Malilele; o vha a tshi ri zwenezwi a tshi ri funza, wa pfa a tshi ri hafhu Maths u a konµa vhukuma; a u fani na Tshivenµa kana Biology lini; no tea u u guda vhusiku na masiari. O vha a tshi µo ralo a ri sedzani uri ndi vhana vhangana vhe vha u phasa kha murole wa fumi.' Ndi khotsi a Rotondwa.

5 10

15 20



'Hafhu vhone na ¿wana wavho ho tou ¾angana marema na mukhoro. Hone maipfi a vhoiwe namusi ni tshi amba u tou ri ndi muthu muthihi ane a khou amba a tshi µifhindula. N½e ndo tenda nga khaladzi nga Sakaria zwauri naho ¿wana nga lukanda a sa fani na khotsi awe, tshi hone tshine tsha µo tou fana na tsha khotsi awe kokotolo. Zwino khezwi, maipfi a vhoiwe.' Vho-Maria vha dzhenwa hanwani nga Vho-Aifheli; 'Naa inwi ni khou fara ifhio khani, mme a Rotondwa? Ri½e ri kha a pfunzo inwi ni kha a u vhambedza hune nda fana hone na ¿wananga; zwi µa hani na Maria?'

[Ndima ya 10]

25 30

9.1 ¹alutshedzani lushaka lwa khu»ano ye ya vha hone vhukati ha Aifheli na

Vho-Loshani musi mu¾a wa Tshipate u tshi khou lugisela munyanya wa mbingano ya Aifheli.

(2)

9.2 Mafhungo e na vhala afho n¾ha a ¾ana Aifheli sa muthu-µe? (2) 9.3 Ndi tshipi»a tshifhio tsha puloto tshi ¾aniwaho nga mafhungo e na vhala

afho n¾ha? Tikedzani phindulo yanu.

(2) 9.4 Mafhungo e na vhala afho n¾ha a thusedza hani ma¾hakheni a nganea iyi?

¹alutshedzani.

(2) 9.5 Ni nga ri mini nga fhethuvhupo na tshifhinga no sedza siangane ya

kumalele kwa Aifheli? Tikedzani phindulo ya½u.

(2) 9.6 ¹alutshedzani masiandaitwa o vhangwaho nga vhushaka he ha vha hone

vhukati ha Maria na Vho-Loshani. Bulani ZWIRARU fhedzi zwi pfalaho.

(3) 9.7 Ndivho ya mu¿wali musi a tshi shumisa u an»ana ha Rotondwa na

Musatondwa ndi ifhio? Bulani ZWIRARU zwi pfalaho.

(3) 9.8 Sumbedzani uri tshiphiri tsha bomepome tshe tsha itelwa Aifheli nga

Vho-Loshani na Maria tsho thusedza hani u bveledza ma¾hakheshandwa mafhungoni a nganea iyi?

(2)

9.9 Kutshilele kwa Vho-Aifheli ku fhambana hani na kwa Vho-Loshani

mafhungoni a nganea iyi?

(2) 9.10 Nga kuvhonele kwaṋu, ni vhona vhukhakhi he Vho-Loshani vha vhu ita

nganeani iyi vhu tshi ¾anganedzea naa? Tikedzani phindulo yaṋu.

(2) 9.11 Ni a pfela vhu¾ungu Maria kha zwe a ¾angana nazwo musi tshiphiri tsho no

bvela khagala nganeani iyi? Tikedzani phindulo yaṋu nga mbuno THARU dzi pfalaho.

(3) [25]

KANA



FOLUKU·OO KHUVHANGANYO YA FOLUKU·OO – RV Tshikovhi Fhindulani MBUDZISO YA 10 (mbudziso ndapfu) KANA MBUDZISO YA 11 (mbudziso pfufhi).

MBUDZISO YA 10: MBUDZISO NDAPFU Ngano na zwikhoµo zwa sialala zwi shumisa zwipuka sa vhaanewa u ri bveledzela muhumbulo muhulwane une wa ½ea lushaka pfunzo kana vhu¾ali kha masia o fhambanaho a vhutshilo. Sengulusani vhungoho ha ¼ikumedzwa i¼i no µisendeka nga tsumbo dzi tevhelaho: TSHIBVELEDZWA TSHA C

'PFE¸E NA MUVHU¶A' '·i¿we µuvha muvhuµa wa ri khonani kha ri bikane. Pfe½e ¼a tenda ha thoma ¼one ngauri muvhuµa wo vha u tshi ri wone u muµuhulu. Ni songo mmbulaha! Kha ri ye ha vhamusanda ri ye u amba haya mafhungo.'

NA TSHIBVELEDZWA TSHA D 'VHALAUDZI VHA LWAMONDO' 'Matshele Rammbofheni ni mmbofhe nga lwa khongoni Ngauri lwa kholomo ndi a dyambula Khuhukadzi a i imbi mutsho Ndi a gonya thavha ndi ya u suma kha ¼one Pfe½e' Vhulapfu ha phindulo ya½u vhu vhe u bva kha maipfi a 400 u ya kha a 450.

[25]



MBUDZISO YA 11: MBUDZISO PFUFHI Vhalani TSHIBVELEDZWA TSHA E na TSHIBVELEDZWA TSHA F nga vhuronwane uri ni »o kona u fhindula mbudziso »isendekaho khazwo. TSHIBVELEDZWA TSHA E: LUNGANO

MBILA YO KUNDWA MUTSHILA NGA U RUMELA – VR Tshikovhi

Salungano! Salungano! Hu pfi kalekale phukha dzo¾he dzo vha dzi si na mitshila. Hezwi zwo dina ngauri dzo vha dzi sa koni u pandela thunzi musi dzi na zwilonda. Hu pfi gwavhavha na mbila ndi musi zwi madelemapfani; zwi tshi somolana zwa ha½wani. ¹hama idzi dzo¾he dzo vha dzi tshi dzula fhasi ha matombo. ·i¿we µuvha dza langana uri kha ri tou ita madiso a u ya u ¾oµa zwi¼iwa. Ha tendelaniwa uri hu µo thoma mbila nga ¼ene¼o ¼i tevhelaho. Hu pfi nga µuvha ¼i tevhelaho mbila ya vuwa i tshi khou dziµa i tshi ri khuvha a thi pfiwi; ndi a lovha. Ya humbela khonani yayo gwavhavha uri kha i ye u ¾unµa. Hu pfi musi gwavhavha o ya u ¾unµa ndi musi mbila i tshi bva ya ora µuvha i tshi khou µibatela na mabuvhi i tshi endela u ¼a. Gwavhavha naho mafhungo aya ¼o a pfa a ¼o ngo ri tshithu nga hao. Hu pfi ¼i¿we µuvha ha rambiwa tshivhidzo tshi si na tsaleli. Phukha dzo¾he dza khunyelela musanda nga nnµa ha vhombila vha no µiµivha uri vha na muimeleli. Ngei musanda ho dzinginywa ¼a uri vhunga phukha dzi tshi khou lila nga u shaya mitshila na u ralo u tambula nga magufha, ndi khwi½e hu wanale phukha ine ya µo thusa kha u bvisa magufha kha phukha dzo¾he; hu si na tshikhetho na vhukolikoli. Ranµevhe a vhudzisa uri arali iyo phukha ya vhonala i tshi khou shuma i si na tshikhetho na vhukolikoli i µo livhuwiwa nga mini? Phindulo ya vhuya i tshi ri phukha yeneyo ya u shaya tshikhetho na vhukolikoli i µo dzhia wonoyo mushumo wa u lisa na u bvisa magufha na musi phukha dzo no wana mitshila. Hone i songo lavhelela u gonya ha mbuelo vhunga mushumo u wayo. Musanda vho zwa ¼a uri phukha i no ¾oµa i fanela u vha i na vhudele nahone i si na magufha. I vhe i na muvhala u vhonalaho nahone u fanaho na wa lushaka lwa hayo. Zwo dzhiela phukha nnzhi tshifhinga u µivha uri phukha iyo i nga vha i ifhio. Musi dzi kha µi vha dzo hanganea ngauralo Ranµevhe a ¾uwa o tou livha mutshena a ri: 'Takuwani ni dzhie mushumo wa½u ni litshe u ¾olou ri vhulahisa nµala.' Ranµevhe o mbo µi ½ewa vhukoma zwenezwo ha pfi u µivha vhalanda vhawe. Matshena ndi tshi½oni tshitshena tshi no tshimbila na kholomo tshi tshi bvisa magufha.

5 10 15 20 25 30



Dzi sa athu u balangana dzo vhudzwa u pfi dzi vhuye musanda nga vhege i tevhelaho mitshila i µo vha yo vhuya nga mirole. Musi dzo lindela mitshila yadzo matshena o vha a tshi khou ita mushumo wawe a si na tshikhetho na vhukolikoli. Muthada yo sala i tshi khou ora µuvha ngeno i tshi khou komolela u vhuya ha gwavhavha. Gwavhavha a tshi pfala a tshi khou onesana na vha¿we mushondwana ya mbo µi sunguvhe fhasi ha tombo. U¼a a tshi tou dzhena mbila ya mu sedza nga ma¾o a nµala ene a nga ha zwi vhoni zwauri o sedziwa. Mbila yo bva na u kondµelela ya vhuya ya bva ya bata mabuvhi mararu. Nga vhege i tevhelaho gwavhavha a ¾alutshedza mbila uri hu pfi nga µuvha ¼i tevhelaho mu¿we na mu¿we a µe a dzhie mutshila wawe musanda. Vhusiku uho mbila yo ri u dziµa ya nga i sa balea khana. Nga matsheloni a ¼i tevhelaho gwavhavha a µifhumulela a tshi ya guvhanganoni. Henengei ya phakhwa yo phakhwa mitshila nga dziphukha na gwavhavha a nanga wawe. Musi phukha dzo no ¾angana gwavhavha a sokou doba kwonokwo kubunuphunu a farela ¾hama. A tshi i ½ea ya vhona ku ku¾uku ya gungula ya ri: 'No nnµela na kutshila ku sa µivhalei inwi no ambara une na µo tou vhanda ngawo. Na ri½e mitshila yavhuµi milapfu ri a i funa!' Gwavhavha ¼a ¾uwa ¼i tshi khou ¾onga na u sea ¼i tshi ri: 'Wo kunda mutshila nga u rumela khonani!' Ha vha hone u fa ha lungano!

[Masia¾ari a 113–114]

35 40 45 50

11.1 Ndi tshini tshine mu¿wali a ¾oµa u tshi bveledza nga maipfi haya

'Salungano! Salungano!'?

(2) 11.2 Mbila yo olwa sa muanewa-µe mafhungoni a lungano ulwu? Tikedzani

phindulo ya½u nga mbuno MBILI.

(2) 11.3 U dziµa ha mbila mathomoni hu thusedza hani u anetshela zwa phanµa

lunganoni ulwu?

(2) 11.4 Ndi ufhio murero wo simuwaho kha mafhungo a lungano ulwu? (1) 11.5 Ndi ufhio muhumbulo muhulwane une muanetsheli a ¾oµa u u bveledza

nga lungano ulwu?

(2) 11.6 Ndi afhio masiandaitwa MARARU e a vhangea nga u shumesa ha

gwavhavha mafhungoni a lungano ulwu?

(3) 11.7 Ni a pfela vhu¾ungu mbila kha zwe ya ¾angana nazwo lunganoni ulwu?

Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno THARU.

(3)

NA



TSHIBVELEDZWA TSHA F: VHURENDI HA SIALALA (TSHIKHO¶O)

TSHIKOVHI – VR Tshikovhi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Tshikovhi tsha u kovha thole; Tshi sa kovhi ndilo ya vhuswa! Makanga ¼a Nyankovhela ·a kovhela u la¾e mbaµo, Vhusiku ndi dada ¼i a ¼a. Ndi vha Ha Ramutanda mukavha makhwitha, U sa kavhi ma¿we ma½oni. Ndi vha Ha Nyamuri munaka-phe¾ho! U sa naki u vhaµiwa lufo! Ndi vha Ha Ralukukwe ndi a ¾ahala, Vha sala vha tshi lala fhasi na vhana. Ndi mulinda thavha, U linda milenzhe ya vhana. Nµou dza Ha Masevhe! Vha Tshinauli tshi re Mungaµi! Ma¾efu tsha isa Nzhelele Mu¾angaomani! Vha re na nzhele ya u lunzhedza vhulungu, A si na nzhele u a fhaladza!

[Sia¾ari ¼a 136]

11.8 ¸eani ¾halutshedzo i µiswaho nga mitaladzi/vese ya 1 na ya 2. (1) 11.9 Ndi ufhio mushumo wa tshiga tsha u vhala tshi re kha mitaladzi/vese dza 2,

8, 14, 15, 16 na 18?

(1) 11.10 Ndi ifhio ngeletshedzo i bveledzwaho nga murero u re kha mitaladzi/vese

dza 4 na 5?

(2) 11.11 Vhalani mutaladzi/vese ya 2: 'Tshi sa kovhi ndilo ya vhuswa!'

Sumbedzani vhushaka vhu re hone vhukati ha mutaladzi/vese iyi na lungano lu re kha tshibveledzwa tsha C.

(2)

11.12 Thouni ya murendi i ¾ana vhuµipfi-µe tshikhoµoni itshi? Tikedzani

phindulo ya½u.

(2) 11.13 Ni a tendelana na na kuhumbulele kwa murendi ku re kha mitaladzi/vese ya

17 na ya 18? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno MBILI fhedzi.

(2) [25]

¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA B: 25



KHETHEKANYO YA C: ¶IRAMA Fhindulani mbudziso NTHIHI i bvaho kha »irama ye na guda FHEDZI. U LEMA HU FHIRA U LOTSHELWA – IP Demana Fhindulani MBUDZISO YA 12 (mbudziso ndapfu) KANA MBUDZISO YA 13 (mbudziso pfufhi).

MBUDZISO YA 12: MBUDZISO NDAPFU Hu na zwinzhi zwine vhaswa vha ano maµuvha vha nga guda nga kutshilele kwa Mashudu buguni iyi.

No µisendeka nga ¼ikumedzwa i¼i, sengulusani nµila ye mu¿wali a shumisa ngayo Mashudu sa mubvumbedzwa muhulwane u bvisela khagala milaedza ine mu¿wali a tama u i rumela kha vhaswa.


[25]

MBUDZISO YA 13: MBUDZISO PFUFHI Vhalani mafhungo a tevhelaho a bvaho buguni iyi uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzo »isendekaho khao. TSHIBVELEDZWA TSHA G

VHO-MARI¹A: MASHUDU: VHO-MARI¹A: MASHUDU: VHO-MARI¹A: MASHUDU:

ºwananga, arali khotsi a½u vha ni vhudzisa uri no vha ni ngafhi ni vha vhudze uri ndo vha ndo ni ruma vhengeleni. Vhone ndi tshi vha vhudza ndo zwi vhona uri a vha khou tou zwi tenda tsho¾he lini. Vho nthusa zwone lini mmawe. Hafhu n½e ndo vha ndo tou tshuwa tsho¾he. U rwiwa hu na kurwelwe. Vha vhone ¼i¿we µuvha ndi sa µo bva tsho¾he. (U ralo a sea a sa sei.) U bva tsho¾he a ri hu sandi ¿wananga. No rali a ni tsha vha ¿wana lini. Ndi vha vhudze-vho vhone mmawe! Ndi na u ¾angana navho vha¾hannga vhone, wa ½amusi u phanµa. Ho ngo funzeswa zwawe fhedzi wa malwa ngae u nga si vhilaelese. Ndi ufhio-ha onoyo ¿wananga? Izwi vhathu a vha nga µo doba na zwigwasha na ¼i¿we µuvha? Kani-ha a ni athu pfa mafhungo a Vho-Lowani vhe vha vhuya vha dzheniswa khuhu muvhilini nga u ¾ahesa. Ayo a thi athu a pfa-vho lini fhedzi hoyo wa ½amusi samusi ndi tshi khou vha vhudza ngoho o tshewa. Vha ri Vho-Lowani vho tou itwa hani?

5 10 15



VHO-MARI¹A: MASHUDU: VHO-MARI¹A: VHO-¸EFEFE: MASHUDU: VHO-¸EFEFE: MASHUDU: VHO-¸EFEFE: MASHUDU: VHO-¸EFEFE: VHO-MARI¹A: MASHUDU:

Ndi uri vho µo ri vhe hafho he vha ¾ahela hone lwa u fhedzisa vha si tsha kona u vhuya lini. Tshifhinga tsho¾he vha tou ri ndi a vhuya hayani, yo, gukulume ndi u mbo µi lila. (Vha a sea.) Ayo a gukulume ndi ma¿we-vho mmawe. ¸ne wanga ndi Tsa¿wani Masela ane a dzula Tshipanabulege. ¸ne ndo naka ndi a zwi µivha fhedzi kha hoyo ndi sala murahu. (Hu pfala mutsindo.) (Vha tshi vho ambela fhasi.) Ndi zwone ¿wananga. (Hu dzhena Vho-Nefefe.) Iwe Mashudu wo no vhuya kale? Khezwi u songo lenga? A tho ngo lenga baba. Ndi uri ndo tou ¾uwa nga u gidima. Mmawe vho vha vho tou ombedzela uri ndi vhuye nga u oma ha mare. A u vhoni-ha ¿wananga. Zwino u khou shuma hani tshikoloni? Ndi khou shuma zwavhuµi baba. Zwino u tshi fhedza tshikolo u khou µiimisela mushumo wa mini? Ndi amba hoyo une wa pfa u tshi u tama? Ndi khou tama u vha nese. A u vhoni-ha ¿wananga. Muthu u fanela u vha na nµivho vhutshiloni. Hu si u sokou phuphudzika u sa µivhi he wa livha hone lini. A si zwone kani Mari¾a? Ndi kha µi kwa¾a ndi µo vhuya hu si kale. (Vha a bva.) Zwino uyu Tshibio ni µo tou mu landulisa hani? Ndi amba ngauri u tou nga ha ni funi zwone hou¼a mu¾hannga? Bute ¼ia, ¼i a vhuya ¼a dina! Ndo tou kha ri vhe ro imanyana hu nga vhuya ha vha na zwi¿we lini. Kana ndi hone vhushai wee!

[Lu¾a IV, Bono 2]

20 25 30 35 40 45

13.1 ¹alutshedzani nµila ye mu¿wali a ola ngayo Vho-Mari¾a afho mafhungoni

a µirama iyi. ¸eani ZWIVHILI fhedzi zwi pfalaho.

(2) 13.2 Sumbedzani he mu¿wali a bveledza aironi ya µirama mafhungoni a

bugu iyi.

(2) 13.3 Mufhindulano u re afho n¾ha u dzumbulula mudzedze wa tshifhinga

tshifhio? Tikedzani phindulo ya½u.

(2) 13.4 Ndi tshifhio tshipiḓa tsha puloto tshi bveledzwaho nga mafhungo a re afho

n¾ha? Tikedzani phindulo ya½u.

(2) 13.5 Sumbedzani hune Vho-Ṋefefe vha fhambana hone na Vho-Mari¾a. (2) 13.6 Ndi ufhio mulaedza une mu¿wali wa µirama iyi a tama u u rumela kha

vhavhali?

(2)



13.7 Kuambele kwa Vho-Mari¾a mafhungoni e na vhala ku bvukulula vhuµipfi-

µe kha vhavhali? Tikedzani phindulo ya½u.

(3) 13.8 Sedzani mutaladzi wa 27: (Vha tshi vho ambela fhasi.) ¹alutshedzani uri

ndi ngani mu¿wali o shumisa ndango ya tshiteidzhi nga nµila iyi.

(2) 13.9 Nyambedzano i re vhukati ha Vho-Mari¾a na Mashudu yo bveledza zwifhio

zwi tshi kwama ma¾hakheni a µirama iyi? Bulani ZWIRARU.

(3) 13.10 No vha ni tshi nga itani arali no vha no µiwana ni kha nyimele ye

Vho-¸efefe vha ¾angana nayo mafhungoni a µirama iyi? Bulani ZWIRARU fhedzi.

(3)

13.11 Ni a pfela vhu¾ungu Vho-Mari¾a kha zwe zwa bvelela khavho mafhungoni a

µirama iyi? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno MBILI.

(2) [25]



MBUDZISO YA 14: MBUDZISO NDAPFU Hu na zwinzhi zwine vharangaphanµa vha maimo o fhambanaho vha nga guda nga ha thendelano ya u ½ekana ha mavu zwitshavhani zwavho. No µisendeka nga ¼ikumedzwa i¼i, sengulusani nµila ye mu¿wali a shumisa ngayo Vho-Tshilwavhusiku na vharangaphanµa vha maforo¾ereke u bvisela khagala vhungoho ha ¼ikumedzwa ¼o ½ewaho afho n¾ha. Vhulapfu ha maanea a½u vhu vhe u bva kha maipfi a 400 u ya kha a 450.

[25]

MBUDZISO YA 15: MBUDZISO PFUFHI Vhalani mafhungo a tevhelaho a bvaho buguni iyi uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzo »isendekaho khao. TSHIBVELEDZWA TSHA H

PIET: LUKA: PIET: LUKA: LEDIA: OUMA: PIET:

U a µivha ¿wananga, hafha fhethu ndi havhuµi nga maanµa ho vuµa, ha rothola ha µifha, ndi fhethu he nda vhuya nda ¼ora ndi tshi tshila hone. Phanµa a thi tsha ya. Na n½e u pfuluwa hafha fhethu zwi µo nkonµela nga maanµa, hafha ndi hone shangoni. Ndo ¾anganedza vhurifhi vhu no bva kha Vho Potgieter vha tshi ¾ahisa uri ri dzudzanye vhupo uhu nga nµila ya manakanaka ine ya langea. Tshi¿we hafhu, vha khou amba uri hune vha vha hone a si havhuµi, vha tama uri ri vha sendelele fhano. Vhukuma, hafha ndi Amsterdam, ndi hayani! N½e a hu na hune nda kha µi ya hone. Ndi fhano ndi hayani. Vhaµuhulu vhanga vha µo fela hone. Ndi ¼one shango ¼avho he¼i! ·i na dzithavha dzo pfumaho miri, hatsi vhudaladala na milambo ya maµi manzhi. He¼i shango ndi mpho ya Mudzimu. Ndi ¼one bako ¼a vhudzumbamo kha maswina ashu. Arali hu na vhane vha µo ri khakhela, ri½e ri µo lwa u swika shotha ¼a u fhedza ¼i tshi rotha kha tsinga dzashu. Ndi ¼one shango ¼e vhokhotsi ashu vha ¼i ¼ora vha tshi ¼orela ri½e vhaµuhulu vhavho. (Hu dzhena mukegulu Ouma na Ledia musadzi wa Luka.) Ledia, u dinwa ngani u tshi nga a wo ngo takala. (U a mu kuvhatedza.) A thi tshee na khuhu tshitumbani. Iwe u sokou hwala maµithu ane a khou fhedza khuhu dzashu. U vhona u nga zwi a ntakadza. Iwe Piet na iwe Luka ni sokou imaima, ngeno thakha yashu i tshi khou fhela. Ndi khou µa henefho u ¾olela zwo pwasheaho. Vhoinwi vhasadzi ni dinwa nga u amba nga u thathaba. Ri µo tandululisa hani thaidzo ni tshi amba na nga zwanµa. (Hu bva Oubaas Piet na Oumesisi Ouma.)

5 10 15 20 25


Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa

LUKA: LEDIA:

Nga lufuno lwa mbilu yanga kha iwe, zwe zwa bvelela zwa khanikha mbilu yau nga u rali na n½e a zwi nga litshi u n¾okonya. Ri bva kule nga maanµa Ledia. Vhokhotsi ashu vho takuwa Kapa nge vha ¿aliswa nga kuvhusele kwa Mabirithania kha kusi kwe kwa vha ku kwashu. (Ma¾o ¾aµulu.) Sedzai hangei he ma¾o anga a lilala. Sedza zwe gole ¼a ita. U tswukuluwa ha lukole a si ¿wambo wa maµumbu ane a µo rithea. Arali u na ma¾o a no vhona, nkhanelelei nga nyambo dzo talatadzwaho u tswukani ha lukole. N½e ndi ri, arali zwi tshi konadzea, ra tou pana gariki, ra kuvhanganya zwi re zwashu, ra fhirela phanµa, zwi nga vha khwi½e. Vhonai, hune ra vha hone ro sokou vhukati ha vhatsinda woyoo! A ri pfani nga nyambo. Nahone a ri anµani. Arali u tshi mpfuna, thetshelesa zwine nda amba.

[Lu¾a II, Bono 1]

30 35

15.1 ¹alutshedzani nµila ye mu¿wali a ola ngayo Luka afho mafhungoni a µirama iyi.

(2)

15.2 Sumbedzani he mu¿wali a bveledza aironi ya µirama mafhungoni a bugu iyi.

(2)

15.3 Mufhindulano u re afho n¾ha u dzumbulula mudzedze wa tshifhinga tshifhio? Tikedzani phindulo ya½u.

(2)

15.4 Ndi tshifhio tshipiµa tsha puloto tshi bveledzwaho nga mafhungo a re afho n¾ha? Tikedzani phindulo ya½u.

(2)

15.5 Sumbedzani hune Ledia a fhambana hone na Luka zwi tshi kwama kuhumbulele kwavho.

(2)

15.6 Ndi ufhio mulaedza une mu¿wali wa µirama iyi a tama u u rumela kha vhavhali?

(2)

15.7 Kuambele kwa Ledia mafhungoni e na vhala ku bvukulula vhuµipfi-µe? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno MBILI.

(3)

15.8 Sedzani mutaladzi wa 18: '(U a mu kuvhatedza.)' ¹alutshedzani uri ndi ngani mu¿wali o shumisa ndango ya tshiteidzhi nga nµila heyo.

(2)

15.9 Mafhungo ane Ledia na Luka vha khou amba a ¾u¾uwedza hani magumo a µirama iyi? ¹alutshedzani.

(2)

15.10 No vha ni tshi nga itani arali no µiwana ni kha nyimele ye vhalanda vha Thovhele Tshilwavhusiku vha ¾angana nayo mafhungoni a µirama iyi? Tikedzani nga mbuno THARU dzi pfalaho.

(3)

15.11 Ni a pfela vhu¾ungu maforo¾ereke kha zwe zwa bvelela khavho ma¾hakheni a µiraman iyi? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno THARU.

(3) [25]

¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA C: MARAGAGU¹E:

25 80

Documents

NATIONAL SENIOR CERTIFICATE GIREIDI YA 12 · Mbilu sa »ongololo yo katana kha mu»ifho wa shango . I »o kundwa u swikisa mulaedza wa tshidzo. 4.1 . Vhalani mutaladzi/vese ya 2: