PANEVROPSKI PANEVROPSKI UNIVERZITET “APEIRON”UNIVERZITET “APEIRON”

NAUKA O ISHRANINAUKA O ISHRANI

doc. dr Branislav MihajlovićBanja Luka, 2012 godina

Čovjek bi trebao jesti da živi, a ne Čovjek bi trebao jesti da živi, a ne živjeti da jede. živjeti da jede.

MoliereMoliere

U Americi umire više ljudi od U Americi umire više ljudi od prekomjerne ishrane nego od prekomjerne ishrane nego od nedovoljne ishrane. nedovoljne ishrane.

John Kenneth GalbraithJohn Kenneth Galbraith

„„U prirodi nema nagrađivanja U prirodi nema nagrađivanja niti kažnjavanja, postoje samo niti kažnjavanja, postoje samo posledice.”posledice.” (Robert B. (Robert B. Ingersoll)Ingersoll)

Ne postoji iskrenija ljubav od ljubavi Ne postoji iskrenija ljubav od ljubavi prema hrani. prema hrani.

George Bernard ShawGeorge Bernard Shaw

“Razuman se hrani da živi, a lud živi samo da se hrani i goji.”

Meša SelimovićMeša Selimović

Hrana ima višestruku uloguHrana ima višestruku ulogu. . Iz hrane se dobija neophodna energija Iz hrane se dobija neophodna energija

za odvijanjeza odvijanje svih procesa u organizmu svih procesa u organizmu Ona je izvor elemenata za izgradnju Ona je izvor elemenata za izgradnju

novih tkiva i novih tkiva i regeneraciju regeneraciju Hrana Hrana obezbeđuje neophodne sastojke obezbeđuje neophodne sastojke

za sve biohemijske procese, odbranuza sve biohemijske procese, odbranu od bolestiod bolesti i i genetsku supsta genetsku supstanncu.cu.

Kvalitativno ili kvantitativno Kvalitativno ili kvantitativno nedovoljnanedovoljna ili preobilna ishrana, ili preobilna ishrana, zagađena hrana ili hrana sa zagađena hrana ili hrana sa prirodnim toksikantima oštećujeprirodnim toksikantima oštećuje zdravlje.zdravlje.

Stanovništvo planete je globalno Stanovništvo planete je globalno suočeno sa nedostatkom hrane i suočeno sa nedostatkom hrane i masovnimmasovnim problemima zdravlja, problemima zdravlja, vezanim za pothranjivanje i gladovanje. vezanim za pothranjivanje i gladovanje.

StanovništvoStanovništvo razvijenih zemalja sveta, razvijenih zemalja sveta, ali i zemalja u razvoju, ugroženo je ali i zemalja u razvoju, ugroženo je masovnim nezaraznimmasovnim nezaraznim bolestima, bolestima, vezanim za preobilnu ishranu.vezanim za preobilnu ishranu.

Hrana je mnogo više od običnog zbira hranljivih i Hrana je mnogo više od običnog zbira hranljivih i zaštitnih materija. Hranljivezaštitnih materija. Hranljive i zaštitne materije i zaštitne materije prisutne u hrani stupaju u posve različite prisutne u hrani stupaju u posve različite međusobne odnose.međusobne odnose.

Način proizvodnje, prerade i kulinarske obrade Način proizvodnje, prerade i kulinarske obrade hrane utiče na nutritivnu vrednosthrane utiče na nutritivnu vrednost hrane. hrane.

Dobro dokumentovane studije na životinjama, Dobro dokumentovane studije na životinjama, klinička i epidemiološkaklinička i epidemiološka istraživanja ukazuju da istraživanja ukazuju da specifične navike u ishrani mogu uticati na specifične navike u ishrani mogu uticati na smanjenje ilismanjenje ili potpunu eliminaciju rizika za potpunu eliminaciju rizika za određene bolesti. Nauka prepoznaje mogući određene bolesti. Nauka prepoznaje mogući pozitivanpozitivan uticaj određenih nenutritivnih materija, uticaj određenih nenutritivnih materija, fitohemikalija fitohemikalija na zdravlje.na zdravlje.

Osnovna uloga hrane u organizmu Osnovna uloga hrane u organizmu čoveka je obezbeđenje energije za čoveka je obezbeđenje energije za odvijanje odvijanje svih funkcija organizma i svih funkcija organizma i održavanje dobrog zdravlja.održavanje dobrog zdravlja.

Uzročna veza između vrste i količine Uzročna veza između vrste i količine unete hrane i zdravlja zapažena je unete hrane i zdravlja zapažena je jošjoš u starom veku, kod mnogih u starom veku, kod mnogih naroda.naroda.

Međutim, tek je druga polovina XVIII v.n.e. Međutim, tek je druga polovina XVIII v.n.e. donela prva naučna objašnjenja, zahvaljujući donela prva naučna objašnjenja, zahvaljujući radovima francuskog hemičara Lavoisiera radovima francuskog hemičara Lavoisiera (1743-1804). (1743-1804).

On je 1784. godine, zajedno sa P.S. Laplaceom,On je 1784. godine, zajedno sa P.S. Laplaceom, u eksperimentima na zarnorcima i u prvom u eksperimentima na zarnorcima i u prvom biokalorimetru koji je konstruisao, biokalorimetru koji je konstruisao, utvrdio da se utvrdio da se razgradnjom hrane oslobađa toplotna energija i razgradnjom hrane oslobađa toplotna energija i ugljendioksid iugljendioksid i da postoji kvantitativni odnos da postoji kvantitativni odnos između unete hrane, oslobođene toplotne između unete hrane, oslobođene toplotne energije ienergije i količine izdahnutog ugljendioksida.količine izdahnutog ugljendioksida.

Tako je poznato da se biološki sistemi Tako je poznato da se biološki sistemi odlikuju stalnom razmenom nekoliko odlikuju stalnom razmenom nekoliko oblika energije, koji se po svom poreklu i oblika energije, koji se po svom poreklu i obliku, mogu podeliti na: solarnu, obliku, mogu podeliti na: solarnu, hemijsku, mehaničku, električnu i toplotnu. hemijsku, mehaničku, električnu i toplotnu.

Zahvaljujući dejstvu solarne energije iZahvaljujući dejstvu solarne energije i fotosintezi, u biljnom svetu se sintetišu fotosintezi, u biljnom svetu se sintetišu kompleksni organski molekuli, iz kojihkompleksni organski molekuli, iz kojih životinjski svet i čovek, razgradnjom, životinjski svet i čovek, razgradnjom, dobijaju hemijsku energiju.dobijaju hemijsku energiju.

U organizmuU organizmu životinja i čoveka hemijska životinja i čoveka hemijska energija iz hrane pretvara se u mehaničku energija iz hrane pretvara se u mehaničku (mišićna(mišićna kontrakcija), električnu kontrakcija), električnu (omogućava prolazak jonskih gradijenata (omogućava prolazak jonskih gradijenata kroz membranekroz membrane ćelija), ili kao hemijska ćelija), ili kao hemijska energija, obezbeđuje sintezu novih energija, obezbeđuje sintezu novih molekula. molekula.

Kako konverzijaKako konverzija hemijske energije iz hrane hemijske energije iz hrane u druge energetske oblike nije potpuno u druge energetske oblike nije potpuno efikasanefikasan proces, značajan deo se "rasipa" proces, značajan deo se "rasipa" (do 75%) kao toplotna energija.(do 75%) kao toplotna energija.

Ukupne energetske potrebe čoveka (Ep) treba Ukupne energetske potrebe čoveka (Ep) treba da obezbede ravnotežu sada obezbede ravnotežu sa energetskim energetskim rashodom. rashodom.

Energetski rashod je određen energijom Energetski rashod je određen energijom neophodnom zaneophodnom za odvijanje svih funkcija odvijanje svih funkcija organizma u bazalnim uslovima (BM) i organizma u bazalnim uslovima (BM) i energijom potrebnomenergijom potrebnom za rad muskulature, za rad muskulature, odnosno fizičku aktivnost (Efa). odnosno fizičku aktivnost (Efa).

Prema tome, ukupnePrema tome, ukupne energetske potrebe energetske potrebe čoveka mogu se iskazati sledećom jednačinom:čoveka mogu se iskazati sledećom jednačinom:

Ep = BM + Efa,Ep = BM + Efa,

Najveći deo dnevno unete energije Najveći deo dnevno unete energije neophodan je za pokrivanje rashoda bazalnogneophodan je za pokrivanje rashoda bazalnog metabolizma, odnosno, za obezbeđenje metabolizma, odnosno, za obezbeđenje nesmetanog odvijanja svih vitalnihnesmetanog odvijanja svih vitalnih funkcija u funkcija u stanju potpunog mirovanja. stanju potpunog mirovanja.

Merenja se vrše u ležećem položaju (ili priMerenja se vrše u ležećem položaju (ili pri spavanju), bez energije potrebne za varenje i spavanju), bez energije potrebne za varenje i usvajanje hrane (najčešće se merenjausvajanje hrane (najčešće se merenja sprovode 12-18h nakon uzimanja obroka), u sprovode 12-18h nakon uzimanja obroka), u termoneutralnoj sredini, bez većihtermoneutralnoj sredini, bez većih mentalnih mentalnih i emocionalnih aktivnosti.i emocionalnih aktivnosti.

Količina energije, koja je potrebna za Količina energije, koja je potrebna za bazalni metabolizam odraslog bazalni metabolizam odraslog čoveka, odnosno za stanje mirovanja, čoveka, odnosno za stanje mirovanja, predstavlja najveći deo dnevno predstavlja najveći deo dnevno potrebnepotrebne energije (60% i više) i energije (60% i više) i pokazuje individualne varijacije.pokazuje individualne varijacije.

Energija potrebna za fizičku aktivnostEnergija potrebna za fizičku aktivnost Kod većine ljudi, energija potrebna za Kod većine ljudi, energija potrebna za

mišićni rad, tj. za fizičku aktivnost,mišićni rad, tj. za fizičku aktivnost, učestvuje u ukupnom energetskom učestvuje u ukupnom energetskom rashodu sa rashodu sa 20-40% (ili 15-30% po 20-40% (ili 15-30% po američkimameričkim autorima). autorima).

Veličina energetskog rashoda u fizičkim Veličina energetskog rashoda u fizičkim aktivnostima je određenaaktivnostima je određena vrstom, vrstom, intenzitetom i trajanjem aktivnosti. intenzitetom i trajanjem aktivnosti.

Često je veoma varijabilna u životuČesto je veoma varijabilna u životu jedne individue, a varijacije među jedne individue, a varijacije među individuama su izrazite.individuama su izrazite.

ISHRANA I CVS BOLESTI

U više od 50% slučajeva naprasne U više od 50% slučajeva naprasne srčane smrti, uzrok se nalazi u srčane smrti, uzrok se nalazi u koronarnoj bolesti srca !koronarnoj bolesti srca !

60 % smrtnih slu60 % smrtnih sluččajeva od infarktaajeva od infarkta

javlja se iznenada i prije lijejavlja se iznenada i prije liječčenjaenja

2/3 iznenadnih smrtnih slu2/3 iznenadnih smrtnih sluččajevaajeva

se javlja kod osobase javlja kod osoba sa sa neutvrneutvrđđenom boleenom bolešćšću u

srsrččanih arterijaanih arterija

ŽŽALOSNA REALNOSTALOSNA REALNOST::

Za veZa veććinu ljudi njihovinu ljudi njihov

prvi srprvi srččani udar je takoani udar je takođđe e i jedini !i jedini !

Iznenadna smrt ne pruIznenadna smrt ne pružža a drugu drugu ššansu!ansu!

12 miliona ljudi umire 12 miliona ljudi umire godigodiššnjenje

od srod srččanih problemaanih problema

30 000 ljudi svakog30 000 ljudi svakog

dana umre od srdana umre od srččanih anih bolestibolesti

% o tv o ren o sti a r ter ije

C o n g estiv e H ea rt F a ilu re

IN FA R K T

S TA R O S T 1 0 2 0 4 0 6 0

1 0 0

1 0

2 0

4 0

7 0

Isc h e m icC a rd io -m y o p a th y

K o ro n a rn ain su fic ijen c ija (A n g in a P e cto r is)

B ez s im p to m a S im p to m i

7 0

Povećana produkcija slobodnih radikala usled

Stresa

Pušenja

Gojaznosti

Alkohola

Oksidativni stres balansOksidativni stres balans

Oxidative Stress Balance

Oxidative Stress Balance

Faktori koji utiču na nivo Faktori koji utiču na nivo holesterola i triglicerida u serumuholesterola i triglicerida u serumu

Faktori koji utiFaktori koji utičču na nivo u na nivo holesterola u serumuholesterola u serumu

Odnosi holesterola prema Odnosi holesterola prema morbiditetu i mortalitetumorbiditetu i mortalitetu

Holesterol u krvi i rizik od Holesterol u krvi i rizik od smrtnosti smrtnosti

Thompson GR. A Handbook of Hyperlipidaemia, Current Science Ltd, London. 1989.

Odnos prosječne vrijednosti holesterola i Odnos prosječne vrijednosti holesterola i stope smrtnosti na 100.000 stanovnika stope smrtnosti na 100.000 stanovnika

Stamler J, Wentworth D, Neaton JD. Is relationship between serum cholesterol and risk of premature death from coronary heart disease continuous and graded? Findings in 356,222 primary screenees of the Multiple Risk

Factor Intervention Trial (MRFIT). JAMA 1986 Nov 28;256(20):2820-2825.  

Nivo serumskog holesterola u korelaciji sa Nivo serumskog holesterola u korelaciji sa stepenom prekrivenosti krvnih sudova stepenom prekrivenosti krvnih sudova

Berenson GS, Wattigney WA, et al. Atherosclerosis of the aorta and coronary arteries and cardiovascular risk factors in persons aged 6 to 30 years and studied at necropsy (The Bogalusa Heart Study). Am J Cardiology 1992 Oct 1;70(9):851-858. Figure obtained from: The First International-Conference on the

Elimination of Coronary Artery Disease, Tucson, AZ, Oct. 1991.  

Odnos stope smrtnosti i nivoa Odnos stope smrtnosti i nivoa serumskog holesterola serumskog holesterola

Stamler J, Wentworth D, Neaton JD. Is relationship between serum cholesterol and risk of premature death from coronary heart disease continuous and graded? Findings in 356,222 primary screenees of the Multiple Risk Factor Intervention Trial (MRFIT). JAMA 1986 Nov 28;256(20):2826-2828.  

Odnos holesterola u ishrani i nivoa Odnos holesterola u ishrani i nivoa holesterola u krvi holesterola u krvi

Stamler J, Shekelle R. Dietary cholesterol and human coronary heart disease. The epidemiologic evidence. Arch Pathol Lab Med 1988 Oct;112(10):1032-1036.  

Količina holesterola u različitim Količina holesterola u različitim vrstama namirnicavrstama namirnica

Procentualni odnosi izvora Procentualni odnosi izvora holesterola u hrani holesterola u hrani

Grundy SM. Cholesterol and coronary heart disease. A new era. JAMA 1986 Nov 28;256(20):2849-2858. Grundy SM. Cholesterol and coronary heart disease. A new era. JAMA 1986 Nov 28;256(20):2849-2858.

Grundy SM. Cholesterol and coronary heart disease. A new era. JAMA 1986 Nov 28;256(20):2849-2858.  

Količina vlakana u 100 Količina vlakana u 100 grama namirnica grama namirnica

Namirnice (100 g)Namirnice (100 g) Vlakna ( g)Vlakna ( g) Namirnice (100 g)Namirnice (100 g) Vlakna ( g)Vlakna ( g)

KrastavacKrastavac 0,80,8 DatuleDatule 7,507,50ParadajzParadajz 1,101,10 ZobZob 10,610,6KrompirKrompir 1,61,6 BademBadem 10,910,9HljebHljeb 2,302,30 JečamJečam 17,317,3KarfiolKarfiol 2,502,50 SočivoSočivo 30,530,5JabukeJabuke 2,702,70 MekinjeMekinje 42,842,8RižaRiža 3,403,40 MlijekoMlijeko 00GrašakGrašak 5,105,10 JajaJaja 00ArtičokeArtičoke 5,405,40 MesoMeso 00Malina Malina 6,806,80 Mliječni Mliječni

proizvodiproizvodi00

Pamplona-Roger G. Encyclopedia of Foods and their healing power. Marpa Artes Graficas. 2001 Oct., Vol I; 388.

Jula 1953. godine, potpisan je formalni dogovor oJula 1953. godine, potpisan je formalni dogovor o primirju i rat u Koreji je zavr{en.primirju i rat u Koreji je zavr{en.

Vojni medicinskiVojni medicinski istra`iva~i su istra`iva~i su izvršššsili disekciju izvršššsili disekciju srca kod srca kod 300 vojnika ubijenih u akciji300 vojnika ubijenih u akciji u Koreji. u Koreji.

Vojnicima, prosVojnicima, prosjje~ne starosti 22 godine, nikada e~ne starosti 22 godine, nikada nije nije utvrdjena utvrdjena dijagnoza sr~ane bolesti. dijagnoza sr~ane bolesti.

Pri disekciji srca, istra`iva~i su prona{liPri disekciji srca, istra`iva~i su prona{li zapanjuju}e dokaze o bolesti u izuzetno velikom zapanjuju}e dokaze o bolesti u izuzetno velikom broju slu~ajeva.broju slu~ajeva.

^itavih 77,3% ^itavih 77,3% vojnikavojnika koje su pregledali je koje su pregledali je pokazivalopokazivalo “istaknute“istaknute dokaze” sr~anih bolesti.dokaze” sr~anih bolesti.

ISTORIJSKI PREGLEDISTORIJSKI PREGLED1913 godina1913 godina

Naučnici sa Vojne akademije u Naučnici sa Vojne akademije u Petrogradu su otkrili da su zečevi Petrogradu su otkrili da su zečevi hranjeni komadićima mesa dobijali hranjeni komadićima mesa dobijali bolesti srčanih arterija. bolesti srčanih arterija.

Pri autopsiji utvrdili su sužavanje Pri autopsiji utvrdili su sužavanje arterija. arterija.

To je bila prva naznaka da je To je bila prva naznaka da je ateroskleroza povezana sa nivoom ateroskleroza povezana sa nivoom holesterola, holesterola, tj.tj. sa holesterolom koji je sa holesterolom koji je nađen unutar zida arterije.nađen unutar zida arterije.

1916 godina, 1916 godina, DžakartDžakartaa na na JaviJavi

Holandski ljekari, koji su tamo živjeli, su Holandski ljekari, koji su tamo živjeli, su uočili, da Javanci nemaju srčana uočili, da Javanci nemaju srčana oboljenja, ni povišen holesterol, ni oboljenja, ni povišen holesterol, ni aterosklerozu na autopsiji, za razliku od aterosklerozu na autopsiji, za razliku od Holanđana. Holanđana.

Jedan holandski ljekar je napisao Jedan holandski ljekar je napisao značajanznačajan članak u medicinskom časopisu članak u medicinskom časopisu u kome tvrdi: „Izgleda da je nova bolest u kome tvrdi: „Izgleda da je nova bolest koja se pojavila u Evropi, ateroskleroza, koja se pojavila u Evropi, ateroskleroza, etnička i genetska bolest, jer je nema etnička i genetska bolest, jer je nema ovde u Indoneziji među Javancima. ovde u Indoneziji među Javancima.

Ali, 2 godine kasnijeAli, 2 godine kasnije: : isti istraživač je isti istraživač je objavio još jedan članak. Ovog puta objavio još jedan članak. Ovog puta kaže:kaže:

„ „ Javanci i uopšte Indonežani, koji Javanci i uopšte Indonežani, koji rade na holandskim brodovima imaju rade na holandskim brodovima imaju povišeni holesterol i aterosklerozu, povišeni holesterol i aterosklerozu, kao i Holanđani, te možda to nije kao i Holanđani, te možda to nije toliko do narodnosti i rase. toliko do narodnosti i rase.

Oni dobijaju iste bolesti jer se hrane Oni dobijaju iste bolesti jer se hrane kao Holanđani.“ kao Holanđani.“

1920. godina: Geografska 1920. godina: Geografska patologijapatologija

Predstavnici kolonijalnih evropskih Predstavnici kolonijalnih evropskih sila su otkrili da ova nova bolest u sila su otkrili da ova nova bolest u razvoju, srčano oboljenje, razvoju, srčano oboljenje, ateroskleroza, ne postoji u Kini, Africi ateroskleroza, ne postoji u Kini, Africi i njihovim kolonijama. i njihovim kolonijama.

Istraživači koji se vraćaju su Istraživači koji se vraćaju su zapanjeni, jer kažu da nisu našli tu zapanjeni, jer kažu da nisu našli tu bolest koja postaje tako istaknuta u bolest koja postaje tako istaknuta u našem društvu u Zapadnoj Evropi. našem društvu u Zapadnoj Evropi.

1939. godina - Okupacija 1939. godina - Okupacija PoljskePoljske

1. septembra, nacistički tenkovi su prešli 1. septembra, nacistički tenkovi su prešli poljsku granicu, i uveli milione ljudi u poljsku granicu, i uveli milione ljudi u najveći nutricionistički eksperiment ikada najveći nutricionistički eksperiment ikada organizovan. organizovan.

Ovi ljudi očigledno nisu bili volonteri, već Ovi ljudi očigledno nisu bili volonteri, već su se u eksperimentu našli zbog nacističke su se u eksperimentu našli zbog nacističke okupacije. okupacije.

Pošto su nacisti davali svPošto su nacisti davali svee meso, bogatu meso, bogatu hranu, mliječne proizvode i jaja nacističkim hranu, mliječne proizvode i jaja nacističkim okupacionim snagama, okupirani ljudi su okupacionim snagama, okupirani ljudi su morali da se hrane jednostavnom hranommorali da se hrane jednostavnom hranom. .

Jeli su uglavnom hranu iz svojih bašta. Naučni Jeli su uglavnom hranu iz svojih bašta. Naučni podaci pokazuju da je za nekoliko godina broj podaci pokazuju da je za nekoliko godina broj srčanih oboljenja, koji je u to vrijeme bio u srčanih oboljenja, koji je u to vrijeme bio u porastu, opao. porastu, opao.

Zabilježen je dramatičZabilježen je dramatičanan pad bolesti srčanih pad bolesti srčanih arterija, raka, kamenarterija, raka, kamenaa u žuči i bubrežnih u žuči i bubrežnih bolesti, dijabetesa i hipertenzije. bolesti, dijabetesa i hipertenzije.

Ljudi su zbog rata i uprkos ratu postali zdraviji. Ljudi su zbog rata i uprkos ratu postali zdraviji. Rat je primorao ljude da se hrane spartanski Rat je primorao ljude da se hrane spartanski

disciplinovano, a stres rata nije bio dovoljno disciplinovano, a stres rata nije bio dovoljno jak, i nije uticao na njih. jak, i nije uticao na njih.

Na aterosklerozu utiče to kako živimo i kako se Na aterosklerozu utiče to kako živimo i kako se hranimo. Naravno, imamo dokaze iz koncentracionih hranimo. Naravno, imamo dokaze iz koncentracionih logora. Najveći stres koji bi vas mogao pogoditi. logora. Najveći stres koji bi vas mogao pogoditi.

Pa ipak, kod tih preživjelih, kada su ih pregledali na Pa ipak, kod tih preživjelih, kada su ih pregledali na autopsiji, jer su neki kasnije poginuli u saobraćajnim autopsiji, jer su neki kasnije poginuli u saobraćajnim nezgodama, pronađene su izuzetno čiste arterije. nezgodama, pronađene su izuzetno čiste arterije. Pitate se kako je to moguće, jer stres izaziva srčana Pitate se kako je to moguće, jer stres izaziva srčana obljenja, aterosklerozu. obljenja, aterosklerozu.

Mislimo da ćemo, ako smo pod stresom, dobiti Mislimo da ćemo, ako smo pod stresom, dobiti srčani udar. srčani udar.

Kako je to moguće? Stres ne izaziva aterosklerozu. Kako je to moguće? Stres ne izaziva aterosklerozu. Da stres izaziva aterosklerozu naši jevrejski prijatelji Da stres izaziva aterosklerozu naši jevrejski prijatelji koji su preživjeli holokaust bi umrli od stresa, koji su preživjeli holokaust bi umrli od stresa, ateroklerozeaterokleroze. .

Dakle, stres ne izaziva aterosklerozu, Dakle, stres ne izaziva aterosklerozu, ali ako imate aterosklerozu, stres ali ako imate aterosklerozu, stres može biti okidač za srčani udar. može biti okidač za srčani udar.

1948-studija iz Fremingema1948-studija iz Fremingema

To je, običan mali američki grad. Od To je, običan mali američki grad. Od ovog grada je napravljena naučna ovog grada je napravljena naučna laboratorija. Kao da su grad smjestili laboratorija. Kao da su grad smjestili pod stakleno zvono. U istraživanju je pod stakleno zvono. U istraživanju je učestvovalo 5209 ljudi, starih između 30 učestvovalo 5209 ljudi, starih između 30 i 60 godina, koji nisu imali srčana i 60 godina, koji nisu imali srčana oboljenja tj. možda su imali 0-80% oboljenja tj. možda su imali 0-80% suženja krvnih sudova, ali nisu još uvek suženja krvnih sudova, ali nisu još uvek imali simptome, ni istoriju srčanih imali simptome, ni istoriju srčanih oboljenja. oboljenja.

CCilj ove studije je bio da se ilj ove studije je bio da se identifikuje mogući faktori u načinu identifikuje mogući faktori u načinu života koji mogu uticati na bolesti života koji mogu uticati na bolesti srca.srca.

1985. godine:1985. godine:

2700 učesnika je još uvek bilo među 2700 učesnika je još uvek bilo među živima,živima,

2500 je umrlo,2500 je umrlo, 50% ispitanika je oboljeloo od 50% ispitanika je oboljeloo od

srčanih oboljenjasrčanih oboljenja..

Otkriveno je da su muškarci stariji od Otkriveno je da su muškarci stariji od 50 godina, čiji je nivo holesterola bio 50 godina, čiji je nivo holesterola bio viši od 295 mgviši od 295 mg//dl (7,5 mmol dl (7,5 mmol //l), devet l), devet puta češće obolijevali od puta češće obolijevali od ateroskleroze.ateroskleroze.

GojaznostGojaznost

5 puta je verovatnije da će gojazne 5 puta je verovatnije da će gojazne osobe, u odnosu na osobe sa osobe, u odnosu na osobe sa normalnom težinom, umrijeti od normalnom težinom, umrijeti od oboljenja srca prije 60-e godine,.oboljenja srca prije 60-e godine,.

HipertenzijaHipertenzija

Do 50-e godine, svaka treća osoba Do 50-e godine, svaka treća osoba oboli od hipertenzije.oboli od hipertenzije.

Oboljeli od hipertenzije 3 puta češće Oboljeli od hipertenzije 3 puta češće umiru od srčanih oboljenja, u odnosu umiru od srčanih oboljenja, u odnosu na one koji imaju normalan pritisak. na one koji imaju normalan pritisak.

Srčani udarSrčani udar

Do 60-e godine 20% muškaraca Do 60-e godine 20% muškaraca dobije srčani udardobije srčani udar

Srčani udar ne pada s neba, mi Srčani udar ne pada s neba, mi stvaramo bolest postepeno. Hranimo stvaramo bolest postepeno. Hranimo ubicu, aterosklerozu 3 puta dnevno, i ubicu, aterosklerozu 3 puta dnevno, i pošto hranimo ubicu sa mastima i pošto hranimo ubicu sa mastima i holesterolom, ubica narasta unutar holesterolom, ubica narasta unutar naših arterija, i na kraju nas zadavi. naših arterija, i na kraju nas zadavi.

Najnovija otkrića dr. Skota Grandija , Najnovija otkrića dr. Skota Grandija , koji je direktor nacionalnog programa koji je direktor nacionalnog programa za edukaciju o holesterolu kaže: za edukaciju o holesterolu kaže: „Preko 90% srčanih udara bi bilo „Preko 90% srčanih udara bi bilo eliminisano, ako bi nivo holesterola u eliminisano, ako bi nivo holesterola u krvi bio ispod 150(3,88) mg.“ A naš krvi bio ispod 150(3,88) mg.“ A naš prosjek je 210.(5,43)prosjek je 210.(5,43)

PREVENCIJA I TERAPIJA PREVENCIJA I TERAPIJA CV BOLESTICV BOLESTI

Konzumiranje bademastog voća i Konzumiranje bademastog voća i rizik od srčanih oboljenjarizik od srčanih oboljenja

Sabate J, Fraser GE, et al. Effects of walnuts on serum lipid levels and blood pressure in normal men. N Engl J Med 1993 Mar 4;328(9):600-604.  

Korelacija potrošnje vlakana i relativnog rizika Korelacija potrošnje vlakana i relativnog rizika nastanka bolesti srčanih krvnih sudovanastanka bolesti srčanih krvnih sudova

Khaw KT, Barrett-Connor E. Dietary fiber and reduced ischemic heart disease mortality rates in men and women: a 12-year prospective study. Am J Epidemiol 1987 Dec;126(6):1093-1102.  

Visina serumskog holesterola u korelaciji sa Visina serumskog holesterola u korelaciji sa ishranom zasnovanoj na proteinima biljnog i ishranom zasnovanoj na proteinima biljnog i

životinjskog porijekla životinjskog porijekla

Sirtori CR, Agradi E, et al. Soybean-protein diet in the treatment of type-II hyperlipoproteinaemia. Lancet 1977 Feb 5;1(8006):270-275.

Rezultati istraživanja pri konzumiranju 10% Rezultati istraživanja pri konzumiranju 10% masti i 5 mg holesterola u ishrani masti i 5 mg holesterola u ishrani

Ornish D, Brown SE, et al. Can lifestyle changes reverse coronary heart disease? The Lifestyle Heart Trial. Lancet 1990 Jul 21;336(8708):132-134.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60% Maligne neoplazme

Infektivna i parazitarnaoboljenja

CVS oboljenja

Drugi uzroci

Plucna oboljenja

Povrede i trovanja

Maternalni i paternalniuzroci

Rak prolazi kroz tri stupnja:Rak prolazi kroz tri stupnja: inicijacija, inicijacija, promocija i promocija i progresija.progresija.

Voće Povrće

1. Jagode 1. Bijeli luk2. Šljive 2. Kelj3. Narandže 3. Spanać4. Crno grožðe 4. Prokule5. Kivi 5. Brokula6. Grejpfrut 6. Karfiol7. Bijelo grožðe 7. Cvekla8. Banane 8. Aleva paprika9. Jabuke 9. Crni luk

10. Kukuruz

ANTIOKSIDANTI U VOĆU I POVRĆU

ISHRANA I METABOLIČKE ISHRANA I METABOLIČKE BOLESTIBOLESTI

Inzulin

Istra`iva~i su utvrdili da je pove}an Istra`iva~i su utvrdili da je pove}an unos masti bio povezan saunos masti bio povezan sa pove}anom stopom dijabetesa tip II pove}anom stopom dijabetesa tip II me|u 1.300 ljudi u Sen Luisume|u 1.300 ljudi u Sen Luisu u u Koloradu.Koloradu.

U proteklih dvadeset i pet godina, U proteklih dvadeset i pet godina, stopa kojom djeca u Japanu stopa kojom djeca u Japanu oboljevaju od dijabetesa tipa II se oboljevaju od dijabetesa tipa II se vi{e nego utrostru~ila. Istra`iva~Ivi{e nego utrostru~ila. Istra`iva~I napominju da se unos `ivotinjskih napominju da se unos `ivotinjskih proteina i `ivotinjskih masti proteina i `ivotinjskih masti drasti~no pove}ao u proteklih drasti~no pove}ao u proteklih pedeset godina.pedeset godina.

Stopa dijabetesa je u Engleskoj i Velsu Stopa dijabetesa je u Engleskoj i Velsu drasti~no opala od 1940.drasti~no opala od 1940. do 1950. godine, do 1950. godine, u velikoj mu velikoj mjjeri tokom Drugog sveri tokom Drugog svjjetskog etskog rata kada surata kada su obrasci ishrane bili drasti~no obrasci ishrane bili drasti~no prompromijijenjeni. Tokom rata i trajanja enjeni. Tokom rata i trajanja njegovihnjegovih posledica, unos vlakana i `itarica posledica, unos vlakana i `itarica se pove}ao, a unos masti sese pove}ao, a unos masti se smanjio.smanjio.

Istra`iva~i su prou~avali 36.000 `ena u Istra`iva~i su prou~avali 36.000 `ena u Ajovi tokom {est godina.Ajovi tokom {est godina.

Na po~etku istra`ivanja nijedna nije imala Na po~etku istra`ivanja nijedna nije imala dijabetes, ali se nakon {estdijabetes, ali se nakon {est godina razvilo godina razvilo vi{e od 1.100 slu~ajeva dijabetesa. @ene vi{e od 1.100 slu~ajeva dijabetesa. @ene za koje je biloza koje je bilo najmanje vnajmanje vjjerovatno da }e erovatno da }e dobiti dijabetes su bile one koje su jeledobiti dijabetes su bile one koje su jele najvi{e integralnih `itarica i vlakananajvi{e integralnih `itarica i vlakana

Ishrana i stope Ishrana i stope dijabetesadijabetesa

ODGOVOR NA ISHRANU U ODGOVOR NA ISHRANU U VIDU PROMJENE DOZE VIDU PROMJENE DOZE

INZULINAINZULINA

HOLESTEROL U KRVI NA ISHRANI BOGATOJ HOLESTEROL U KRVI NA ISHRANI BOGATOJ UGLJENIM HIDRATIMA I UGLJENIM HIDRATIMA I VLAKNIMAVLAKNIMA

ISHRANA I STIL ŽIVOTAISHRANA I STIL ŽIVOTAKAO FAKTORI ZDRAVLJAKAO FAKTORI ZDRAVLJA

5 0

6 0

7 0

4 0

3 0 + 1 6 .9 + 9 .1 + 3 .0 -0 .6 -4 .7 -11 .1

+ 2 4 .5 + 1 4 .0 + 1 0 .4 + 0 .8 -6 .2 -16 .4

+ 2 7 .1 + 1 5 .7 + 1 2 .8 + 1 .3 -6 .8 -18 .2

+ 2 2 .0 + 1 2 .4 + 7 .9 + 0 .3 -5 .7 -14 .7

+ 1 9 .4 + 1 0 .7 + 5 .4 -0 .1 -5 .2 -12 .9

2 0 + 1 4 .3 + 7 .4 + 0 .5 -1 .1 -4 .2 -9 .4

N a v ik e 3

N a v ik e 0 -2

N a v ik e 4

N a v ik e 5

N a v ik e 6

N a v ik e 7

PRINCIPI PRINCIPI PRAVILNE ISHRANEPRAVILNE ISHRANE

11. Koristite raznovrsnu hranu, . Koristite raznovrsnu hranu, pretežno biljnogpretežno biljnog porijekla. porijekla.

Namirnice životinjskog porijekla Namirnice životinjskog porijekla koristitekoristite u ograničenim u ograničenim količinama.količinama.

Namirnice pretežno biljnog porijekla Namirnice pretežno biljnog porijekla sadrže i nekesadrže i neke supstance osim nutrijenata supstance osim nutrijenata koje su važne za ljudskokoje su važne za ljudsko zdravlje, pošto zdravlje, pošto imaju potencijalno zaštitnu ulogu premaimaju potencijalno zaštitnu ulogu prema hroničnim nezaraznim oboljenjima. hroničnim nezaraznim oboljenjima.

Ove supstance seOve supstance se nazivaju «ne-nazivaju «ne-nutrijenti», a podrazumijevaju supstancenutrijenti», a podrazumijevaju supstance kao što su dijetna vlakna i srodne kao što su dijetna vlakna i srodne materije fitosteroli,materije fitosteroli, lignani, flavonoidi, lignani, flavonoidi, fenoli, terpeni i dr.fenoli, terpeni i dr. nađeni su u različitim nađeni su u različitim biljkama.biljkama.

Uzimanje vitaminskih suplemenata ili Uzimanje vitaminskih suplemenata ili biljnihbiljnih ekstrakata u zamjenu za ekstrakata u zamjenu za biljnu hranu ili kao dodatak, je biljnu hranu ili kao dodatak, je nepotrebno i uopšte uzev, nije nepotrebno i uopšte uzev, nije preporučljivo.preporučljivo.

2. 2. Jedite razne žitarice i njihove Jedite razne žitarice i njihove proizvode,proizvode, hljeb i tjesteninu, pirinač hljeb i tjesteninu, pirinač ili krompir više putaili krompir više puta dnevno.dnevno.

CINDI vodič za pravilnu ishranu

PremaPrema preporukama SZO više od polovine preporukama SZO više od polovine ukupne dnevneukupne dnevne energije treba da potiče energije treba da potiče iz namirnicaiz namirnica koje se nalaze u donjem koje se nalaze u donjem dijelu piramidedijelu piramide, pošto, pošto su siromašne u su siromašne u mastima i bogate nutrijentima i mastima i bogate nutrijentima i nenutrijentima.nenutrijentima.

Hrana iz ove grupe značajno doprinosiHrana iz ove grupe značajno doprinosi unosu proteina, dijetnih vlakana, unosu proteina, dijetnih vlakana, minerala (kalcijuma,minerala (kalcijuma, kalijuma, kalijuma, magnezijuma) i vitamina.magnezijuma) i vitamina.

3. 3. Jedite raznovrsno povrće i voće, Jedite raznovrsno povrće i voće, pretežnopretežno svježe i iz lokalnih izvora, svježe i iz lokalnih izvora, više puta dnevnoviše puta dnevno (najmanje 400 g (najmanje 400 g dnevno)dnevno)

SZO preporučuje najmanje 400 g SZO preporučuje najmanje 400 g povrća (osimpovrća (osim krompira) i voća dnevno.krompira) i voća dnevno.

Rezultati epidemioloških studija Rezultati epidemioloških studija objavljenih krajemobjavljenih krajem prošlog vijeka, prošlog vijeka, potvrdili su da je prevalenca KVB,potvrdili su da je prevalenca KVB, nekih nekih karcinoma i većine deficita u karcinoma i većine deficita u mikronutrijentimamikronutrijentima niža u populacijama niža u populacijama gdje je unos povrća i voća 400 g iligdje je unos povrća i voća 400 g ili veći.veći.

KKonzumiranjeonzumiranje što raznovrsnijeg voća i što raznovrsnijeg voća i povrća tokom godine,povrća tokom godine, osigurava unos osigurava unos većine mikronutrijenata (Fe, Ca, Mg,većine mikronutrijenata (Fe, Ca, Mg, K), K), vitamina prije svega A, C, folne kiseline, vitamina prije svega A, C, folne kiseline, B6,B6, dijetnih vlakana i esencijalnih ne-dijetnih vlakana i esencijalnih ne-nutritivnih supstancinutritivnih supstanci (biljni steroli-(biljni steroli-snižavaju holesterol u krvi i imaju ulogusnižavaju holesterol u krvi i imaju ulogu antioksidansa i flavonoidi). antioksidansa i flavonoidi).

Pored toga voće i povrćePored toga voće i povrće ima nizak ima nizak sadržaj masti i energije, te spadaju u sadržaj masti i energije, te spadaju u namirnice namirnice «male energetske gustine», te «male energetske gustine», te njihovo prisustvo unjihovo prisustvo u dnevnoj ishrani dnevnoj ishrani pomaže u smanjenju rizika odpomaže u smanjenju rizika od gojaznosti i gojaznosti i udruženih poremećaja.udruženih poremećaja.