Ndertimi i Kapaciteteve per Profesionistet e Shendetit

MODULI: Permiresimi i Higjenes, Ujit dhe Sanitetit

Viti 2015

2

“UJI, SANITATION, RRUGËT DHE

ENERGJIA PËRBËJNË 60% TË

STANDARDIT JETËSOR”

OBSH / WHO

Ndotja e ujit

•Ndotja e ujit mund të përkufizohet si përzierje e një ose më shumë substancave me ujë të pastër deri në një masë të tillë që të shkaktojnë probleme për kafshët ose njerëzit.

•Ndotja e të gjitha resurseve të mjedisit jetësorë ka ndikim negativ për shëndetin e njeriut.

• Në vendin tonë ka monitorim të ujërave të ndotura por për rrethin tonë është në fillesat e para.

D.R.Sh Fier 3

Ndotja e ujit

•Ujërat industriale janë një ndër ndotësit kryesorë të ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore.

•Burimet e ndotjes janë mbeturinat e ushqimit, hedhurinat industriale, teknologjike dhe kanalizimet e qyteteve.

D.R.Sh Fier 4

5

• Janë faktorë përcaktues për mbijetesë në fazat fillestare të

një fatkeqësie.

• Sëmundjet, pasojë e kushtetve jo të mira higjieno-sanitare

dhe furnizimit joadekuat me ujë janë:

• Sëmundjet diareike dhe ato infektive që transmetohen

përmes ujit të ndotur,

• Rrugët fekalo-orale si dhe sëmundjet e shkaktuara nga

bartësit- vektorët e lidhur me mbeturinat e ngurta dhe të

lëngëta: (kolera, tifoja abdominale, paratifoja, dizenteria, hepatiti A,

enterovirozat, leptospirozat, rikeciozat, malaria, parazitozat etj.)

Uji dhe Higjena

Ndotja e ujit

•Si shkaktarë tjerë të ndotjes së ujit janë edhe kripërat e tretura:

•kloridet,

•sulfatet, etj, të cilët koncentrohen gjatë ujitjes së tokave.

•Gjithashtu, detergjentet dhe derivatet e ndryshme të naftës,

janë veçanërisht të rrezikshëm.

•Sot, ujin e ndotin edhe komunikacioni ujorë, agrokemikatet

(pesticidet dhe plehrat kimike), fabrikat, pastaj metalet nga

proceset industriale, etj. Këtu mund të përmëndim

D.R.Sh Fier 6

Ndotja e ujit

•Në ndotjen e ujërave rol të madh ka edhe erozioni i tokës.

•Lumenjtë çdo vit bartin sasi të mëdha të dheut i cili përmban

materie kimike si plehra dhe pesticide. Të gjithë këta ndotës e

gjejnë rrugën deri në lumë e nga andej përcillen deri në det ose

në oqean.

D.R.Sh Fier 7

Nënat me fëmijë 0-23 muajsh keshillohen:

Laji duart gjithmonë para gatimit dhe ushqyerjes së fëmijës

Ruaj ushqimet në vende të sigurta dhe ushqejeni fëmijën mundësisht

menjëherё pas gatimit/pёrgatitjes së tij. Mbetja tё mos pёrdoret mё

Përdor enë të pastra, si për gatim ashtu edhe për ushqyerjen e fëmijës

Shmang përdorimin e shisheve me biberon pёr ushqyerjen e fëmijës

Laji duart me sapun vazhdimisht sa herë që del nga tualeti, para gatimit

dhe ushqyerjes së fëmijës

Përdor ujë të zier për gatimin e ushqimeve të fëmijës dhe për të pirë

D.R.Sh Fier 8

Pasojat e ndotjes së ujit

• Ndotja e ujit dhe përdorimi i tij ka ndikim të drejtpërdrejtë në shëndetin e

njeriut dhe lë pasoja për kohë të gjatë.

• Sot në botë njihen më se dyqind sëmundje që paraqiten si pasojë e

përdorimit të ujit të ndotur. Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë

(WHO) nga uji i ndotur, sot në botë sëmuren mbi pesëqind milion njerëz.

• Nga uji i papastër pasojnë një sërë sëmundjesh, ku, ndër më të

rëndësishmet janë kolera, tifoja e zorrëve, hepatiti, tularemia etj. Këto

sëmundje shpesh kanë marrë viktima njerëzore

D.R.Sh Fier 9

Pasojat e ndotjes së ujit

Ne ditët e sotme me zhvillimet e avancuara që po ecën bota, është vështirë të mendohet për një jetë në Tokë me ujë të pastër.

Krahas kësaj, mbrojtja e ujit nga ndotja mund të bëhet edhe duke ndaluar hedhjen e ndotësve në ujë, pastaj me mënjanimin ose zvogëlimin e ndotësve në ujë, duke qarkulluar uji i ndotur nëpër sisteme të mbyllura, etj.

Zvogëlimi i sasisë së lirimit të materieve ndotëse në ujë është formë e rëndësishme e luftës kundër ndotjes.

Kjo nënkupton vendosjen e filtrave përkatës dhe e sistemeve për fundërrim në vendet ku lirohen ujërat e ndotura.

D.R.Sh Fier 10

Pasojat e ndotjes së ujit

Del imediate evidentimi i zonave të rrezikut dhe disiplinimi:

I derdhjeve të mbeturinave në lumenjtë që përshkruajnë rrethin tonë

nga fason dhe ndermarje të ndryshme.

I mbetjeve të ndryshme si ato:

Urbane

Spitalore

Industriale

Inertet të ngurta

Rritja e hapsirës së pyllëzuar pasi është elementi kryesor për rruajtjen nga

erozioni.

D.R.Sh Fier 11

Pasojat e ndotjes së ujit

Me konventa ndërkombëtare ndotja e ujërave është e sanksionuar, por,

vështirë është të binden njerëzit që të mos e ndotin atë.

Prandaj, është me rëndësi vetëdijesimi dhe edukimi i popullatës për

shfrytëzim racional të resurseve ujore

Të gjithë aktorët e mbledhur në këtë tryezë të përbashkët duhet të rrisim

bashkëpunimin konkret për të patur një ambjet sa më të pastër

D.R.Sh Fier 12

Kujdesi per Higjene

Personeli shwndetesor do të edukojë dhe këshillojë në lidhje me kontrollin e

sëmundjeve diarreike, për:

Parandalimin dhe kontrollin e diarresë

Larjen e duarve me sapun sa herë që duhet

Përdorimi i ORS në shtëpi

Vazhdimi i ushqyerjes dhe dhënies së lëngjeve kur fëmija ka diarre

Shenjat e rrezikshme të diarresë dhe kur duhet të kërkojë ndihmë

mjekësore

Grupimi i sëmundjeve me origjinë nga uji (Grabow, 1996).

Kategoritë Sëmundjet

Me origjinë hidrike (water-borne ) gastroenterite, kolera, tifo-abdominale,

hepatitis A etj.

Larje e pamjaftueshme skabies, konjuktivite, diaretë, lepra, amebiaza

(water - washed) etj.

Me vektorë në ujë (water - based) shistozomiaza, drakunkuloza (ose krimbi i

Guinesë)

Me vektorë pranë ujit (water - related) malarja, onkocerkoza, ethet e verdha, filarioza.

Me jashtëqitje fekale (faecal disposal) parazitët, ankilostomoza

Me gratë shtatëzëna do të edukojë dhe këshillojë për:

Ushqyerjen (Dietën)

Rehatinë

Aktivitetin fizik

Higjienën

Përdorimi i kripës së jodizuar dhe marrja e ushqimeve të pasura me

Vitaminë A dhe hekur

Marrja shtesë e hekurit dhe acidit folik gjatë shtatëzanisë

Masat parandaluese të diarresë

Respektimi i rregullave të pastërtisë, e sidomos i larjes së duarve.

Ushqyerja me gji.

Përdorimi i ushqimeve të freskëta të sapo përgatitura

Përdorimi i ujit higjenikisht të pastër.

Pastrimi i mirë i enëve.

Mbrojtja e enëve nga mizat.

Përpunimi i mirë i ushqimit, gatimi i plotë i tij.

Përdorimi i rrobave të lara.

Diarrea mund te shkaktohet nga:

Përdorimi i lëngjeve të ndryshme të papastra (p.sh. uji jo i pastër, i

ndotur)

Ambjenti rrethues i ndotur.

Mizat, mushkonjat, etj (nëpërmjet tyre transmetohen shkaktarët e diarresë

Duart e papastra ose tё ndotura

Ushqimet (edhe ushqimet mund tё jenё tё ndotura ose të prishura, dhe pas

ngrёnies sё ushqimeve tё tilla, mund tё shkaktohet diarrhea)

Legjislacioni mbi Sëmundjet Infektive

Problemet e ndryshme mbi ndërlidhjen e natyrës shkak-efekt apo shkak-pasojë ndërmjet

sëmundjeve infektive dhe faktorëve me risk mjedisorë si: ndotja e ujit, ajrit, tokës, si dhe

siguria ushqimore, rregullohen nëpërmjet një sërë aktesh ligjore, si:

Ligji ―Mbi Inspektoratin Shtetëror Sanitar‖ (Nr. 7643, datë 10.11.1992);

Ligji ―Mbi Ushqimin‖ (Nr. 7941, datë 31.05.1995);

Ligji ―Mbi sektorin e rregullimit të furnizimit me ujë dhe trajtimin e ujërave të zeza

dhe mbetjeve ujore‖ (Nr. 8102, datë 28.03.1996),

Ky ligj ka diktuar edhe ngritjen e një Agjensie Rregullatore Autonome për furnizimin me

ujë dhe trajtimin e ujërave të zeza dhe mbetjeve ujore, duke përcaktuar funksionet,

kompetencat, proçedurat dhe standardet e Agjensisë;

D.R.Sh Fier 18

Legjislacioni mbi Sëmundjet Infektive

Ligji ―Mbi heqjen dhe trajtimin e plehrave (mbetjeve publike)‖ (Nr.

8094, datë 31.03.1996), që synon në mbrojtjen e mjediseve urbane nga

hedhurinat/mbeturinat dhe disiplinimin e shërbimeve publike për heqjen

e hedhurinave/mbeturinave urbane;

Ligji ―Mbi mbrojtjen e mjedisit‖ Nr. 8364, datë 02.07.1998,

amendament i të njëjtit Ligj të mëparshëm Nr. 7664, datë 21.01.1993

(MSH, 2009; Nezaj R. & Puto K., 2014).

D.R.Sh Fier 19

Sistemi i Survejancës Epidemiologjike të Sëmundjeve Infektive në

Shqipëri

Sistemi Madhor i Bazuar-në-Sëmundje (SMBS) i Survejancës përmban 73

sëmundje infektive (kodi sipas ICD-9), të paraqitura në formatin standard zyrtar

të quajtur Pasqyra 14/Sh, e miratuar nga Ministria e Shëndetësisë.

Grupi A: përmban sëmundjet infektive të rëndësisë më të madhe (impaktit më

të madh) në shëndetin publik, si murtaja, kolera, ethet e verdha, ethet

hemorragjike me transmetim-nëpërmjet-artropodeve dhe ato me transmetim-

nëpërmjet-mushkonjave, ethet dengue, botulizmi, tifo ekzantematike, ethet

rekurrente epidemike, encefalitet virale me transmetim-nëpërmjet-këpushave dhe

ato me transmetim-nëpërmjet-mushkonjave, paralizat flakside akute, difteria,

malarja, tërbimi, etj. Rrjedhimisht, ato janë subjekt i raportimit urgjent (brenda

24 orësh)

D.R.Sh Fier 20

Sistemi i Survejancës Epidemiologjike të Sëmundjeve Infektive në

Shqipëri

Grupin B i Pasqyrës 14/Sh; janë subjekt i një raportimi të shpejtë (brenda 1-3

ditësh) nga burimet e të dhënave në nivelin lokal dhe të një raportimi mujor nga

niveli lokal në nivelin kombëtar atëhere, kur hasja e tyre është e karakterit

sporadik. Ndërsa, kur hasja e tyre paraqitet eventualisht si shpërthim epidemik

(grumbullim i rasteve në hapësirë dhe kohë), kohë-raportimi është i njëjtë si për

sëmundjet e Grupit A (urgjent brenda 24 orësh) nga burimet e të dhënave në DE

(IShP).

Në këtë grup listohen 48 diagnoza me sëmundje infektive, nga të cilat me

origjinë hidrike janë: Salmonelozë jotifoide, Shigelozë (Dizanteri bacilare),

Hepatit viral i paspecifikuar.

D.R.Sh Fier 21

Sistemi i Raportimit të Aktivitetit të Laboratorëve

Mikrobiologjikë

Konfirmimi laboratorik i një rasti me sëmundje infektive është një prej

detyrave dhe përgjegjësive të punonjësve të laboratorit mikrobiologjik

(laboratorit të shëndetit publik), të cilët kanë aftësitë dhe materialet e duhura

për kryerjen e analizave bakteriologjike kryesisht për infeksionet/sëmundjet

diarreike.

Niveli i performancës (aktivitetit) të laboratorëve mikrobiologjikë

supervizohet rregullisht nga IShP (Departamenti i Mikrobiologjisë dhe

Sektori i Cilësisë të Laboratorëve dhe Kontrollit të Sigurisë).

D.R.Sh Fier 22

Sistemi Alert i Bazuar-në-Sindroma i Survejancës të

Sëmundjeve Infektive

Sistemit ALERT të survejancës epidemiologjike të sëmundjeve infektive,

(ALERT = Albanian Epidemiological Reporting Tool). Sistemi ALERT përfshin

9 sindroma infeksiozë, konkretisht:

diarre pa gjak,

diarre me gjak,

infeksione respiratore të sipërme,

infeksione respiratore të poshtëme,

rash dhe temperaturë, verdhëzë,

hemorragji dhe ethe,

sindrom meningeal,

ethe të pashpjegueshme.

D.R.Sh Fier 23

FALEMINDERIT

D.R.Sh Fier 24