1

UNIVERSITETI I TIRANЁS

FAKULTETI I EKONOMISЁ

DEPARTAMENTI FINANCЁS

MIKROTEZË

NDIKIMI I POLITIKËS FISKALE NË

PËRMIRËSIMIN E EKONOMISË SHQIPTARE

Punoi Pranoi

Jonida MUÇI Prof.As.Dr. Dorina KRIPA (GORICA)

Tiranë, Mars 2016

2

Vërtetohet se ky Komision Vlerësimi është mbledhur në datën ____________ për të

bërë vlerësimin e kësaj Mikroteze të Studimeve për përftimin e Diplomës së sistemit

part-time cikli i dytë, Master Profesional në Financë. Vlerësimi është realizuar në

përputhje me rregullat e Universitetit të Tiranës.

________________________________

Dr. Emër Mbiemër

Titulli

Kryetar Komisioni

Fakulteti i Ekonomisë

Universiteti i Tiranës

________________________________

Dr. Emër Mbiemër

Titulli

Anëtar Komisioni

Fakulteti i Ekonomisë

Universiteti i Tiranës

3

________________________________

Dr. Emër Mbiemër

Titulli

Anëtar Komisioni

Fakulteti i Ekonomisë

Universiteti i Tiranës

_________________________________

Dr. Emër Mbiemër

Titulli

Drejtues i Departamentit ____________

Fakulteti i Ekonomisë

Universiteti i Tiranës

Data: ______________________

© Copyright Emri Mbiemri i studentit (grupit të studentëve), Viti

Përmbajtja e këtij punimi është totalisht autentike. Të gjitha të drejtat e rezervuara.

4

DEKLARATË

Unë (Ne), i/e nënshkruari/s (të nënshkruarit) Jonida MUÇI deklaroj(më) që: (1) Kjo

mikrotezë përfaqëson punimin tim (tonë) origjinal, përveç rasteve të citimeve dhe

referencave dhe (2) Kjo mikrotezë nuk është përdorur më parë si mikrotezë apo projekt

kursi në këtë Universitet apo në Universitete të tjera.

_______________________

Emri Mbiemri i Studentit (grupit të studentëve)

Data :

5

ABSTRAKT

Ndikimi i politikës fiskale në përmirësimin e ekonomisë shqiptare.

Studenti: Jonida MUÇI

Profesori udhëheqës: Prof.Ass.Dr. Dorina KRIPA (GORICA)

Universiteti i Tiranës

Fakulteti i Ekonomisë

Departamenti i FINANCËS

Tiranë, 29/03/2016

Për të arritur mirëqenie dhe stabilitet politik, qeveritë kombëtare synojnë arritjen e

ekuilibrit ekonomik. Qeveria përdor instrumente të ndryshme për të stimuluar rritjen e

ekonomisë, për të ulur papunësinë dhe për të arritur objektivat makroekonomike. Në

kontekst të rritjes së ngadalshme ekonomike të viteve të fundit dhe të presioneve fiskale,

vendi ynë ballafaqohet me sfidën komplekse të zhvillimit ekonomik. Papunësia

vazhdon të jetë në një shkallë të lartë. Kërkesa për fuqi punëtore është ende shumë e

ulët dhe krijimi i një ambienti që do të favorizojë formimin e vendeve të qëndrueshme

të punës është një detyrë sfiduese që kërkon reforma shumëdimensionale në ekonomi.

Ky punim adreson çështjen e impaktit të politikës fiskale në zbutjen e papunësisë, rritjen

e investimeve dhe të konsumit për të gjeneruar rritje ekonomike të qëndrueshme.

To achieve prosperity and political stability, national governments aimed at achieving

economic equilibrium. The government uses different instruments to stimulate

economic growth, to reduce unemployment and to achieve macroeconomic objectives.

In the context of slow economic growth in recent years and fiscal pressures, our country

is faced with the complex challenge of economic development. Unemployment remains

at a high level. Demand for laborforce is still too low and creation of an environment

that will favor the formation of stable workplaces is a challenging task that requires a

multidimensional reforms in the economy. This paper addresses the issue of the impact

of fiscal policy on reducing unemployment, increasing investment and consumption to

generate sustainable economic growth.

6

FALENDERIME DHE DEDIKIME

Një falenderim shkon për të gjithë ata që bënë të mundur arritjen time deri këtu ku jam

sot! Personat e parë që dua të falenderoj janë familja ime dhe veçanërisht dy prindërit

e mi, të cilët më kanë ndjekur në çdo hap të jetës. Ata kanë qenë mbështetja më e madhe

dhe shtysa ime kryesore në rrugën e jetës.

Nuk mund të lë pa falenderuar mësuesit që më kanë mësuar A,B,C-në e parë, si dhe të

gjithë pedagogët, të cilët më kanë mësuar bazat se si ta ushtroj këtë profesion që kam

zgjedhur për jetën.

Padyshim një falënderim i veçantë shkon për Prof. As. Dr. Dorina Kripa, e cila më ka

dhënë një ndihmesë të madhe për zhvillimin e kësaj mikroteze. Ajo më ka ndihmuar në

mënyrë të pakushtëzuar dhe realisht më ka mësuar shumë gjëra të vlefshme në kaq kohë

që kemi bashkëpunuar për realizimin e këtij punimi.

7

PËRMBAJTJA E PUNIMIT

HYRJE…………………………………………………………………….....………..…..8

KREU I – POLITIKAT FISKALE………………………………………….....………... 11

Taksat dhe tatimet kryesore në sistemin tatimor……………………………………….....11

1.1.Legjislacioni tatimor……………………………………………………......……..…..11

1.2.Shkalla tatimore……………………………………………………………......……...11

1.3.Llojet e taksave kombëtare…………………………………………………......…..…16

KREU II – SISTEMI TATIMOR NË EKONOMINË E TREGUT TË LIRË……….....…24

2.1. Evazioni tatimor dhe ndikimi i tij në kategorinë e tatimpaguesve…............................24

2.2. Vlerësimi i sistemit tatimor bazohet në strukturën ekonomike……............................25

2.3. Faktorët kyç të një administrimi efektiv tatimor…………………………………..….29

2.4. Politikat tatimore……………………………………………………………………...30

2.5. Aspektet e administratës tatimore………………………………………...……..……36

KREU III – NDIKIMI I TATIMEVE DIREKTE MBI BIZNESIN………………............39

3.1. Parimi i rezidencës……………………………………………………………..……..42

3.2. Nivelet e tatimeve direkte mbi biznesin……………………........................................42

KREU IV –NATYRA NXITËSE E SISTEMIT FISKAL PËR INVESTIME……….…...47

4.1. Taksa të ulëta për më shumë investime e punësim………………………………..…...47

4.2. Shqipëria: Një vend atraktiv për investimet e huaja……………………………..…...48

4.3. Analiza SWOT…………………………………………………………………..……52

KREU V- EFEKTET E IHD-ve NË SHQIPËRI…………………………………….........54

5.1. Ecuria e IHD-ve, vështrim i përgjithshëm…………………………………………....54

5.2. Origjina e IHD-ve, shpërndarja sipas sektorëve……………………………………...57

5.3. Efektet e IHD-ve në ekonominë shqiptare…………………………………………....64

KREU VI- INSTRUMENTET DHE EFEKTET E POLITIKËS FISKALE………….......73

6.1. Veprimi i politikës fiskale në shtimin ekonomik…………………………………..…73

6.2. Veprimi i politikës fiskale në punësim dhe nivelin e çmimeve……………………....74

6.3. Veprimi i politikës fiskale në rishpërndarjen e të ardhurës dhe pasurisë………….....75

6.4. Efekte tjera të aplikimit të instrumenteve të politikës fiskale……………………......76

KONKLUZIONE ………………………………………………………………………...77

REFERENCA…………………………………………………………………………..…78

8

HYRJE

Shpenzimet dhe taksat e shtetit ndikojnë drejtpërdrejtë në performancat e përgjithshme

ekonomike meqë ato përbëjnë një pjesë të madhe të aktivitetit në ekonominë kombëtare.

Politika fiskale bashkë me politikën monetare janë dy komponentë themelore të politikës

ekonomike shtetërore të cilat shfrytëzohen për qëllime makroekonomike: influencimin e

produktit të përgjithshëm vendor, nivelin e punësimit, të ardhurën dhe nivelin e çmimeve.

Politika fiskale lidhet me veprimet e qeverisë në ndryshimin e kompozicionit të të

hyrave dhe shpenzimeve publike, me qëllim të menaxhimit të kërkesës agregate për të

mbajtur rritje të qëndrueshme ekonomike me punësim relativisht të lartë, pa gjenerim të

inflacionit, pa rritje të borxhit publik dhe me bilanc të kënaqshëm të pagesave.

Varësisht nga ecuritë ekonomike, politika fiskale mund të jetë ekspansioniste dhe e

shtrënguar. Një ekspansion fiskal do të thotë shkurtim i taksave ose rritje e shpenzimeve

publike me qëllim të stimulimit të rritjes së konsumit, respektivisht rritjen e kërkesës

agregate. Kjo ndodh kur qeveria vëren ngecje apo shtim të ngadalshëm ekonomik ose kur

papunësia është e lartë. Kështu, me rritjen e shpenzimeve publike dhe shkurtimin e taksave,

individëve dhe firmave u lihet një sasi më e madhe parash për t’i shfrytëzuar në shpenzime

konsumi ose investime. Kjo ndikon drejtpërdrejtë në rritjen e punësimit dhe shtimin

ekonomik.

Ndërsa, politika fiskale shtrënguese do të thotë ulje e shpenzimeve publike dhe rritje e

taksave. Kur qeveria synon uljen e kërkesës agregate për të ngadalësuar shtimin ekonomik

apo uljen e inflacionit, përcaktohet për drejtimin e politikës fiskale shtrënguese. Nëpërmjet

politikës fiskale shtrënguese ulet oferta e parasë e cila më tutje ul shpenzimet dhe kërkesën

agregate. Njësoj, ulja e ofertës së parasë bërë presion edhe në ngritjen e çmimeve të

gjithmbarshme në ekonomi.

Kur qeveria përcaktohet për politikën fiskale, ajo bënë paraprakisht vlerësimin e një

numri të madh faktorësh përfshirë dhe ecurinë e variablave dhe indikatorëve kryesore

ekonomik dhe financiar, për shkak të ndikimit të tyre në shumën e të hyrave të grumbulluara

përmes taksave me të cilat përmbushen nevojat e financimit të programeve qeveritare.

Një çështje tjetër me rendësi për qeverinë është përcaktimi lidhur me deficitin buxhetor,

pra a do të mbulohen shpenzimet e rritura ose të pambuluara të qeverisë me financim nga

huaja apo përmes emetimit të parasë (financimi monetar i deficitit).

Vendimet lidhur me politikat fiskale në masë të madhe varen nga konsideratat politike

si, besueshmëria dhe roli që luan qeveria në ekonomi por edhe nga reagimet publike lidhur

9

me drejtimin dhe veprimet e qeverisë. Vendimet e tilla mund të ndikohen edhe nga faktorët

e jashtëm që do të thotë se qeveria duhet të marrë parasysh trendet globale ekonomike dhe

politikat fiskale të vendeve tjera, të cilat mund të kenë efekt në rialokacion të kompanive

vendore përmes lehtësirave fiskale.

Objektivat e politikës fiskale

Në procesin e formulimit të politikës fiskale, politikëbërësit përcaktojnë objektivat të

cilat synojnë t’i realizojnë dhe instrumentet me të cilat ato objektiva bëhen të realizueshme,

duke iu përmbajtur detyrimisht principeve të menaxhimit fiskal si: a) transparenca lidhur

me objektivat, implementimin e politikës fiskale dhe publikimin e llogarive publike; b)

stabiliteti i procesit të bërjes së politikës fiskale; c) efikasiteti i ndikimit të politikës fiskale

në ekonomi; d) përgjegjësia në menaxhimin e financave publike; e) efikasiteti i modelimit

dhe implementimit të politikës fiskale; f) drejtësia (paanësia) duke përfshirë atë ndërmjet

gjeneratave.

Objektivat e politikës fiskale lidhen me rritjen e mirëqenies së përgjithshme shoqërore

si qëllim parësor i një shoqërie bashkëkohore. Kjo mirëqenie sigurohet vetëm në kushtet e

një ambienti që e cilësojnë stabiliteti ekonomik, politik dhe social. Pra, kur flasim për

objektivat e politikës fiskale kemi parasysh :

1) përmbushjen e nevojave publike përmes një sistemi të shëndoshë të financimit

publik;

2) realizimin e punësimit të plotë;

3) rritjen e normës së shtimit ekonomik;

4) ruajtjen e stabilitetit të çmimeve;

5) stabilitetin e bilancit të pagesave;

6) përmirësimin e kushteve të punës duke përfshirë përmirësimin e strukturës

kualifikuese të fuqisë punëtore dhe përparimin teknologjik;

7) stimulimin e kursimeve;

8) stimulimin e investimeve;

9) rritjen e aftësisë konkurruese të produkteve dhe shërbimeve vendore;

10) rritjen e cilësisë së shërbimeve në arsim dhe shëndetësi.

10

Realizimi i këtyre objektivave varet nga: aftësia e qeverisë për bashkërenditjen e tyre me

instrumentet fiskale për të influencuar kompozicionin dhe nivelin e kërkesës agregate;

saktësia e analizave makroekonomike lidhur me trendët e indikatorëve kryesorë ekonomik

dhe financiar; rregullimi dhe marrëveshjet institucionale për koordinimin e politikave

makroekonomike.

11

KREU I

POLITIKA FISKALE

TAKSAT DHE TATIMET KRYESORE NË SISTEMIN TATIMOR

SHQIPTAR

1.1. Legjislacioni tatimor

Regjimi tatimor në Republikën e Shqipërisë përbëhet nga një paketë ligjesh,

direktivash, rregulloresh, marrëveshjesh tatimore me vendet e tjera, të cilat paraqesin

një përmbledhje të plotë të të gjitha llojeve, niveleve, llogaritjeve, procedurave, si dhe

metodave dhe formave të kontrollit tatimor për taksat, tarifat dhe tatimet që përfshin

sistemi tatimor shqiptar.

Legjislacioni tatimor u nënshtrohet amendimeve dhe ndryshimeve të vazhdueshme, për

shkak të zhvillimeve të shpejta të ekonomisë. Për më shumë detaje, shih faqen e

internetit www.tatime.gov.al.

1.2. Shkalla tatimore

Personat juridikë dhe fizikë në Republikën e Shqipërisë janë subjekt i tatimeve të

mëposhtme:

Lloji i tatimit Norma e tatimit

Tatimi mbi fitimin 10%

Tatimi mbi të ardhurat personale ish 10%1

Tatimi i mbajtur në burim 10%

Tatimi mbi vlerën e shtuar 20%

a) Tatimi mbi fitimin

Të gjitha kompanitë (të huaja ose jo), që janë të regjistruara në regjistrin tregtar dhe

paguajnë TVSH, janë subjekt i tatimit mbi fitimin.

Tatimpaguesit rezidentë i nënshtrohen tatimit vetëm për të ardhurat e gjeneruara në

territorin e Republikës së Shqipërisë.

1 Norma e tatimit mbi pagat u ndryshua në vitin 2014 dhe në vend të saj zbatohet një normë progresive tatimi.

12

Një person juridik konsiderohet rezident në Shqipëri, nëse:

a) ai ka një vendbanim të përhershëm (zyrat qendrore) në Republikën e Shqipërisë;

b) ai ka një qendër efektive të menaxhimit të biznesit në Republikën e Shqipërisë

Norma e tatimit mbi fitimin është 10 %.

Fitimi i tatueshëm për periudhën tatimore përcaktohet në bazë të bilancit dhe shtojcave

të tij, të cilat duhet të jenë në përputhje me ligjin "Për kontabilitetin", me dispozitat e

këtij ligji, si dhe me aktet nënligjore të nxjerra nga Ministria e Financave për këtë

qëllim.

Në mënyrë që të përcaktohet fitimi i tatueshëm në Republikën e Shqipërisë,

konsiderohen si shpenzime të gjitha shpenzimet e kryera për të planifikuar, mbajtur dhe

siguruar fitim, në rastin kur këto shpenzime janë të certifikuara dhe të dokumentuara

nga tatimpaguesi, si dhe kur ato u nënshtrohen kufizimeve të specifikuara nga ky ligj.

Dokumentet bazë që përdoren për të justifikuar shpenzimet për efekt tatimor janë: fatura

tatimore me TVSH, fatura e thjeshtë tatimore dhe çdo dokument tjetër i përpiluar dhe

lëshuar në përputhje me udhëzimet e ministrit të Financave, në zbatim të legjislacionit

tatimor. Norma e tatimit për korporatat do të rritet pak në vitin 2014 krahasuar me

normën aktuale.

b) Tatimi mbi vlerën e shtuar

Tatimi mbi vlerën e shtuar (TVSH) paguhet:

a. për të gjitha furnizimet e tatueshme të mallrave dhe shërbimeve të realizuara

kundrejt pagesës nga personi i tatueshëm, si pjesë e veprimtarisë së tij

ekonomike në territorin e Republikës së Shqipërisë;

b. për të gjitha importet e mallrave në territorin e Republikës së Shqipërisë.

Pragu i TVSH-së për regjistrim është 5 milionë lekë (për vitin kalendarik) për xhiron

vjetore të biznesit.

Të gjithë personat fizikë dhe juridikë të përfshirë në aktivitetet e eksportit apo importit,

janë të detyruar të regjistrohen, në mënyrë që të paguajnë TVSH-në.

Çdo subjekt tjetër i tillë si: individët, njësitë e qeverisjes qendrore dhe vendore,

13

organizatat shoqërore, politike dhe ndërkombëtare, misionet diplomatike etj., të cilat

kryejnë veprimtari import-eksporti, pavarësisht nga xhiroja, janë gjithashtu të detyruara

të regjistrohen. Për çdo subjekt që ushtron veprimtarinë e import-eksportit, operacionet

doganore do të vazhdojnë pasi ai të dorëzojë origjinalin ose kopje të noterizuar të

Certifikatës së Numrit të Identifikimit për Personin e Tatueshëm (NIPT).

Xhiroja e përgjithshme vjetore llogaritet në bazë të çmimit total të paguar nga blerësi

dhe përfshin edhe taksat, edhe gjobat.

Deklarimi i TVSH-së dhe formulari i pagesës plotësohen në dy kopje dhe personi i

tatueshëm e paraqet atë në bankën përkatëse me të cilën Drejtoria e Përgjithshme e

Tatimeve (DPT) ka një marrëveshje në lidhje me pranimin e pagesave të TVSH-së,

brenda 14 ditëve pas përfundimit të periudhës tatimore.

TVSH-ja zbatohet në masën 20%, me përjashtim të furnizimit të barnave dhe

shërbimeve shëndetësore nga institucionet shëndetësore, publike dhe private, të cilat

tatohen me një normë prej 10 për qind.

Veprimet e mëposhtme përjashtohen nga pagesa e TVSH-së:

Furnizimi me shërbime financiare;

Furnizimi me ar, kartëmonedha apo monedha të Bankës së Shqipërisë;

Furnizimi me pulla postare, të cilat përdoren për shërbimin e postës ose pulla të

ngjashme;

Furnizimi me kusht nga një organizatë jofitimprurëse kundrejt një pagese të

reduktuar konsiderohet një furnizim i përjashtuar në kushtet e përcaktuara në

nenin 24;

Furnizimi i tokës dhe marrja me qira e saj është furnizim i përjashtuar, përveçse

kur toka përdoret për parkim apo si garazh për automjetet dhe mjetet e tjera të

lëvizshme;

Furnizimi i ndërtesave, përveç procesit të ndërtimit;

Dhënia me qira e ndërtesave është furnizim i përjashtuar, përveç rasteve:

a) kur periudha e qiradhënies nuk i kalon dy muaj;

b) të strehimit në hotele ose vende pushimi;

Furnizimi i shërbimeve arsimore nga institucionet e arsimit publik dhe privat,

në bazë të rregulloreve të veçanta;

14

Ministri i Financave përcakton udhëzimet për përjashtimin e furnizimit të

misioneve diplomatike dhe konsullore dhe personelit të tyre mbi bazën e

reciprocitetit dhe përjashtimin e furnizimit të organizatave ndërkombëtare mbi

bazën e marrëveshjeve ndërkombëtare;

• Operacionet e naftës;

• Ambalazhimi dhe materialet e barnave;

• Shitja e librave, gazetave dhe shërbimi i publicitetit të tyre;

• Furnizimi për emergjencat civile;

• Përpunimi i mallrave jo shqiptare të destinuara për rieksport;

• Furnizimi i shërbimeve të lojërave të fatit, kazinove dhe hipodromeve;

• Furnizimi i kartave të identitetit;

• Furnizimi i hekurit dhe çimentos;

• Përjashtimi i importeve si më poshtë:

1. Importimi i mallrave që përjashtohen në tregun e brendshëm;

2. Mallrat në regjim tranziti;

3. Mallrat në regjim importi të përkohshëm ose në regjim përpunimi aktiv;

4. Importimi i kafshëve të gjalla për mbarështim;

5. Importimi i mallrave nga NATO dhe organet e saj;

6. Mjetet e importit, të cilat ndihmojnë për të integruar individët me aftësi të kufizuara

p.sh. paraplegjikët;

7. Importimi i anijeve;

8. Importimi i makinerive dhe pajisjeve, në mënyrë që të përmbushen kontrata dhe

investime me vlerë mbi 50 milionë lekë;

9. Importimi i makinerive dhe pajisjeve, në mënyrë që të arrihen kontratat e investimit

në regjimin e përpunimit të brendshëm dhe të agrobiznesit,

10. Importimi i hekurit;

11. Importimi i makinerive prodhuese nga subjekte të tatimit mbi të ardhurat personale

për biznesin e vogël.

Vlera e tatueshme e furnizimit është shuma totale e paguar për atë furnizim, përveç

rasteve kur është vendosur ndryshe nga ligji nr. 7928, datë 1995/04/24.

15

c) Tatimi i mbajtur në burim

Të gjithë rezidentët në Republikën e Shqipërisë, njësitë e qeverisjes qendrore dhe

vendore, organizatat jofitimprurëse dhe çdo subjekt tjetër i njohur nga legjislacioni në

fuqi, janë të detyruar të mbajnë në burim tatimin në masën 10% nga shuma bruto e

pagesave të mëposhtme, të gjeneruara nga një burim në Republikën e Shqipërisë.

Interesat 10%

Pjesa e fitimit 10%

Tarifa për shërbimet teknike, të menaxhimit dhe ato financiare etj. 10%

Tarifa për qira 10%

Dividend 10%

Pagesa për të drejtën e autorit dhe pronësinë intelektuale 10%

Baza e tatueshme

Të ardhurat e tatueshme janë të fiksuara në bazë të bilancit dhe shtojcave të tij, të cilat

duhet të jenë në përputhje me ligjin "Për kontabilitetin", me dispozitat e këtij ligji, si

dhe me aktet nënligjore të nxjerra nga Ministria e Financave. Fitimet ose të ardhurat e

tjera neto janë të barabarta me diferencën midis të ardhurave dhe shpenzimeve të

zbritshme. Viti tatimor përkon me vitin kalendarik dhe fillon që nga data 1 janar e

përfundon më 31 dhjetor.

Shpenzime të zbritshme

Ashtu si në vendet e tjera të rajonit, shpenzimet që zbriten nga taksat, janë ato që

prodhojnë të ardhura, që sigurojnë dhe ruajnë të ardhurat e tatueshme. Shpenzimet janë

të zbritshme, në qoftë se:

Rezultojnë nga aktivitetet ekonomike që prodhojnë të ardhura, ose në qoftë se

ato janë të lidhura me menaxhimin e zakonshëm të aktivitetit të biznesit të

tatimpaguesit;

Ofrohen dokumente të mjaftueshme, të cilat konfirmojnë destinacionin e këtyre

shpenzimeve;

Pasqyrohen në librin e llogarive duke ulur asetet neto.

16

d) Tatimi mbi të Ardhurat Personale

Të gjithë individët rezidentë në Shqipëri u nënshtrohen tatimeve për të gjitha të ardhurat

e prodhuara kudo në botë, ndërsa jo-rezidentët janë subjekt i tatimeve vetëm për të

ardhurat e prodhuara brenda kufijve të territorit shqiptar.

Tatimi mbi të Ardhurat Personale nga puna

Të ardhurat e tatueshme

(lekë/muaj) Norma e tatimit (%)

Mbi Deri në

0 30,000

30.001 + Dhe më shumë + 10% mbi pagën bruto

1.3. LLOJET E TAKSAVE KOMBËTARE

a) Taksat kombëtare janë:

1. Taksat portuale;

2. Taksa e qarkullimit mbi benzinën (kodet tarifore të NKM 2710 11 41 2710 11 45

2710 11 49 2710 11 51 2710 11 59) dhe gazoilin (kodet tarifore 2710 19 31, 2710 19

35, 2710 19 41, 2710 19 45, 2710 19 49).

3. Taksa e automjeteve të përdorura të transportit;

4. Taksa e rentës minerare;

5. Taksa e akteve dhe e pullës;

6. Taksa e karbonit për benzinën (NKM kodet tarifore të 2710 11 41, 2710 11 45, 2710

11 49, 2710 11 51, 2710 11 59), për gazoilin (kodet tarifore 2710 19 31 2710 1935 2710

19 41, 2710 19 45, 2710 19 49) dhe për qymyrin, me 2701 dhe 2702, për benzinën

(kodet kokat tarifore të NKM-së tarifore 2710 19 11-2710 19 29), për karburantin (sipas

kodit tarifor 2710 19 61), për naftën bruto (kodet tarifore të NKM-së 2710 19 63, 2710

19 65 dhe 2710 19 69) dhe për naftën koks (NKM nën titujt tarifore 2713-së 00 dhe

2713 11 12 00).

7. Taksa për ushtrimin e aktivitetit të peshkimit;

8. Taksat për ambalazhimin plastik dhe ambalazhimin me qelq njëpërdorimësh.

17

1. Taksa portuale

Taksa portuale është 1 euro. Kjo taksë paguhet nga çdo anije që është ankoruar dhe

tregton në të gjitha portet shqiptare.

2. Taksa e qarkullimit mbi benzinën

Taksa e qarkullimit mbi benzinën dhe gazoilin caktohet në masën 5 lekë për litër deri

më 31.12.2011. Pas kësaj date, taksa e qarkullimit mbi benzinën dhe naftën do të jetë

në 7 lekë për litër. Kjo tarifë vlen për benzinën dhe gazoilin e importuar, si dhe për ato

të prodhuara në vend.

3. Taksa mbi automjetet e përdorura të transportit

Taksa mbi automjetet e përdorura të transportit është e vlefshme për 365 ditë dhe

llogaritet sipas kësaj formule: Cilindër në cm3 x koeficienti i fiksuar sipas moshës x

tarifa fikse për llojin e karburantit. Tarifa fikse për llojin e karburantit është 12.5 lekë

për naftën dhe 10 lekë për benzinën. Koeficienti sipas moshës së automjetit paraqitet

në shtojcën 1 bashkëngjitur këtij ligji. Mjetet nga 0-3 vjeç nuk janë subjekt i kësaj takse.

4. Taksa e karbonit për benzinën, naftën dhe gazoilin

Taksa e karbonit është 1.5 lekë/litër për benzinën, 3 lekë/litër për gazoilin, 3

lekë/kilogram për qymyrin, 3 lekë/litër për solarin, 3 lekë/litër për mazutin, 3 lekë/litër

për vajgurin dhe 3 lekë/kilogram për koks nafte.

5. Renta minerare

Çdo person fizik / juridik, që është i licencuar dhe/ose vepron në industrinë minerare,

sipas një marrëdhënieje kontraktuale me ministrin përgjegjës për ekonominë, duhet të

paguajë qira për burimet natyrore të nxjerra nga, mbi dhe nën tokën e RSH. Renta

minerare llogaritet si detyrim mujor i tatimpaguesit, në kohën kur ai shet produkte

minerale. Në rastin e eksportit të produkteve minerale, qiraja paguhet në kohën kur

bëhet deklarata e eksportit. 25 % e të ardhurave nga renta minerare i kalon pushtetit

lokal, ku kryhet aktiviteti.

Përcaktimi i honorareve për të gjitha mineralet kryhet në përputhje me dispozitat e

përfshira në aneksin 2, bashkëlidhur këtij ligji.

18

KLASIFIKIMI I PËRQINDJES SË RENTËS MINERARE

Nr. Emërtimi i grupit të mineraleve sipas ligjit minerar Përqindja e

rentës minerare

I Grupi i parë (I) MINERALET METALIKE

1 Mineralet e argjendit 10

2 Mineralet e arit 10

3 Mineralet e bakrit 6

4 Mineralet e kromit 6

5 Mineralet e nikelit (nikel-silikat) 6

6 Mineralet e hekurit (hekur-nikel) 5

7 Mineralet e plumbit 5

8 Mineralet e zinkut 7

9 Gjithë mineralet e tjera metalike 4

II Grupi i dytë (II) Mineralet jometalike

10 Të gjitha mineralet jometalike 4

III Grupi i tretë (III) Qymyret dhe Bitumet

11 Qymyret 5

12 Bitumet 5

13 Rërat bituminoze 5

14 Reshpet naftore 5

15 Piro-bitum 6

IV Grupi i katërt (IV) MINERALET DHE

MATERIALET E NDËRTIMIT

16 Graniti 6

17 Gëlqerorët 5

18 Gabrot 5

19 Bazaltet 4

20 Konglomerate 7

21 Mermeri 7

22 Pllakat e ndërtimit 7

23 Pllagjiogranitet 5

24 Ranoret 7

25 Serpentinitet 5

26 Travertinat 5

27 Traktolitet 5

28 Të gjitha mineralet e tjera të grupit të katërt 5

V Grupi i pestë (V) Gurët e çmuar

29 Të gjitha mineralet e grupit të pestë 10

VI Grupi i gjashtë (VI) Gurët gjysmë të çmuar dhe

opali

30 Të gjitha mineralet e grupit të gjashtë 10

31 Grupi i shtatë (VII) Nafta dhe gaz 10

19

6. Taksa e akteve dhe e pullës

Masa e taksës

Në lekë

1. Për lëshimin e certifikatave për përdorim brenda vendit 50

2. Për lëshimin e dokumentit "Certifikatë për lidhje martese” në gjuhë të huaj 200

3. Për lëshimin e dokumentit "Certifikatë lindjeje" në gjuhë të huaj 200

4. Për lëshimin e dokumentit "Certifikatë martese” në gjuhë të huaj 2000

5. Për regjistrimin e shtetasve të huaj pas dhënies së shtetësisë shqiptare 2000

6. Për të regjistruar vendimin e ndryshimit të emrit/mbiemrit 1000

7. Për mbajtjen e akteve të lidhjes së martesës 1000

8. Për procedurën për veçim/bashkim familjesh të shtetasve 1000

7. TAKSAT VJETORE PËR USHTRIMIN E AKTIVITETIT TË PESHKIMIT

Lekë në vit

Peshkimi detar (për 1 anije)

1. Peshkimi detar fundor:

- anije 160-200 HP 40 000

- anije 201-410 HP 50 000

- anije mbi 410 HP 80 000

2. Peshkimi pellagjik me tratavolante:

- anije 160-200 HP 20 000

- anije 201-410 HP 30 000

- anije mbi 410 HP 40 000

3. Peshkimi pellagjik me rrethime:

- anije 80-200 HP 10 000

- anije 201-410 HP 20 000

- anije mbi 410 HP 30 000

4. Peshkimi pellagjik dhe fundor:

- anije 160-200 HP 40 000

- anije 201-410 HP 60 000

- anije mbi 410 HP 90 000

5. Peshkimi me mjete selektike:

- anije 40 - 80 HP 15 000

- anije 81-160 HP 25 000

- anije 161-200 HP 40 000

- anije 201-410 HP 50 000

- anije mbi 410 HP 80 000

6. Peshkimi i molusqeve dyvalvorë 60 000

(i autorizuar)

20

II. Peshkimi artizanal me mjete të lehta:

Peshkimi në bregdet (për një sanall dhe motor deri në 40HP) 7 000

2. Peshkimi në lagunat bregdetare:

- në lagunë (1 lundror) 10 000

- në dajlane (1 peshkatar) 12 000

3. Peshkimi në ujërat e brendshme:

- aktiv (1 lundror) 5 000

- në dajlane e prita (1 peshkatar) 8 000

4. Mbledhja e molusqeve bivalvore me mjete të lehta (Gabie) për një peshkatar 20 000

III. Peshkimi sportiv në det me mjete lundruese (për një mjet) 40 000

IV. Akuakultura:

1. Kultivimi i midhjeve për një impiant 10 000

2. Kultivimi i peshqve me impiante në det, liqene, rezervuare 1 000

3. Akuakulturë me impiante në tokë 10 000

Shënim: Për anijet e huaja, tarifat për licencë peshkimi në ujërat tona territoriale janë sa

dyfishi i atyre për anijet shqiptare. Nuk i nënshtrohen këtij tatimi, anijet e autorizuara

nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave (Drejtoria e Peshkimit),

të cilat peshkojnë për qëllime të kërkimit shkencor.

8. Taksat për ambalazhet plastike njëpërdorimëshe dhe ambalazhet e qelqit

Taksa për ambalazhet plastike njëpërdorimëshe është vendosur 100 lekë/kg dhe

aplikohet mbi produktet vendase dhe ato të importit. Vetëm për industrinë e riciklimit,

tarifa e ambalazhit, i prodhuar nga mbeturinat plastike të riciklueshme të gjeneruara në

vend, është vendosur 50 lekë/kg. Kjo taksë mblidhet nga administrata doganore për

produktet e huaja, në kohën kur ato importohen, ose nga administrata tatimore në rastin

e produkteve vendase.

Taksa për ambalazhet e qelqit njëpërdorimëshe është 10 lekë/kg dhe aplikohet për

produktet vendase dhe ato të importit. Kjo taksë mblidhet nga administrata doganore

për produktet e huaja, në kohën kur ato importohen, ose nga administrata tatimore në

rastin e produkteve vendase.

b)Taksat vendore janë:

1) Taksa vendore mbi biznesin e vogël;

21

2) Taksa mbi pasurinë e paluajtshme, e cila përbëhet prej taksës mbi ndërtesat dhe

taksës mbi tokën bujqësore;

3) taksa e fjetjes në hotel;

4) taksa mbi efektin në infrastrukturë (dëmet) nga ndërtimet e reja;

5) taksa mbi të drejtën e transferimit të pronësisë mbi pasurinë e paluajtshme;

6) tarifë mbi zënien e një vendi publik në treg;

7) taksa mbi tabelën;

8) tarifa të përkohshme.

1) Taksa vendore mbi biznesin e vogël

Çdo subjekt që kryen një biznes, përmes të cilit qarkullojnë, gjatë vitit fiskal, të ardhura

vjetore bruto (qarkullim) më të ulëta ose të barabarta me 8.000.000 (tetë milionë), është

subjekt i detyrimit për të paguar taksën vendore mbi biznesin e vogël.

Këshilli komunal ose bashkiak vendos për nivelin e taksës për secilën kategori bazë

tatimore minimale që do të zbatohet, paraqitur në shtojcën 5 të këtij ligji, në kufijtë e

plus 10/ minus 30% e nivelit tregues të taksës për kategorinë përkatëse dhe për secilin

interval të qarkullimit, në përputhje me udhëzimet përkatëse.

2) Taksa mbi pasurinë e paluajtshme

Subjekt i taksës mbi pasurinë e paluajtshme janë të gjithë personat fizikë ose juridikë,

vendas ose të huaj, pronarët e pasurive të mësipërme në territorin e Republikës së

Shqipërisë, pavarësisht nga niveli i shfrytëzimit të kësaj pasurie. Përjashtohen rastet e

përcaktuara ndryshe në ligj. Pronari ose bashkëpronarët janë të detyruar të paguajnë

taksën mbi pasurinë e paluajtshme, në bazë të përqindjes së pronës në posedim.

Taksa mbi pasurinë e paluajtshme përfshin:

a) taksën mbi ndërtesat;

b) taksën mbi tokën bujqësore.

3) Taksa mbi ndërtesat

Baza e taksës mbi ndërtesat është sipërfaqja e ndërtimit (vendi) në metra katrorë të

ndërtimit apo pjesë të tij, mbi dhe nën nivelin e tokës, dhe sipërfaqja e çdo kati.

Sipërfaqja në pronësi të tatimpaguesit vlerësohet në bazë të dokumenteve që vërtetojnë

22

një pasuri të tillë. Kategoritë minimale të ndërtesës, për efekt të bazës së tatueshme,

jepen në shtojcën 1 të këtij ligji. Këshilli bashkiak ose komunal mund të miratojë

nënkategoritë e ndërtimit, për çdo kategori minimale ndërtimi në territorin që mbulon

komuna apo bashkia përkatëse. Niveli i taksës është përcaktuar në lekë për metër katror.

Detyrimi i taksës llogaritet duke shumëzuar nivelin e taksës me bazën e tatueshme.

4) Taksa mbi tokën bujqësore

Baza e taksës mbi tokën bujqësore është sipërfaqja e tokës bujqësore në hektarë, në

pronësi të tatimpaguesit. Pronësia e këtyre tokave bujqësore përcaktohet në dokumentet

që e vërtetojnë atë. Kategoritë minimale të tokës bujqësore jepen në shtojcën 2. Këshilli

bashkiak ose komunal mund të miratojë nënkategoritë për çdo kategori minimale të

tokës bujqësore.

Niveli i taksës përcaktohet në lekë për hektar. Detyrimi tatimor llogaritet duke

shumëzuar normën e taksës me bazën e tatueshme. Në shtojcën 2 të këtij ligji, jepet

niveli i taksave për çdo kategori minimale të bazës së taksës.

5) Taksa e fjetjes në hotel

Baza e tatueshme për fjetje në hotel është çmimi që paguhet për fjetje, i cili mund të

shprehet si çmimi për dhomë ose çmim për person/natë. Niveli i taksës është deri në

5% të pagesës për fjetje. Këshilli bashkiak ose komunal mund të miratojë kategoritë

dhe nënkategoritë për klasifikimin e hoteleve, si dhe të përcaktojë nivelet e taksave për

kategoritë dhe nënkategoritë e miratuara, brenda kufijve të nivelit të taksave. Ky

detyrim tatimor llogaritet duke shumëzuar nivelin e taksave të miratuar nga bashkia ose

komuna, me tarifën e fjetjes për një natë, sipas netëve të fjetjes në hotel. Klienti është

subjekt i kësaj takse, e cila mbahet nga hoteli dhe derdhet në llogarinë bankare të

bashkisë ose komunës, në territorin e së cilës ndodhet hoteli. Fatura e lëshuar nga hoteli

përfshin tarifën e fjetjes dhe vlerën e taksës.

6) Taksa për efektin në infrastrukturë (dëmet) nga ndërtimet e reja

Baza e taksës është vlera e një investimi të ri që kërkohet të kryhet. Klasifikimi si

investim i ri dhe vlera përkatëse e tij përcaktohet në përputhje me legjislacionin në fuqi

mbi dhënien e lejes së ndërtimit. Vlera e taksës shprehet si përqindje ndaj vlerës së

23

investimit, 1% deri në 3% e vlerës së këtij investimi, ndërsa për bashkinë e Tiranës

është 2% deri 4% e vlerës së investimit. Investitori është subjekt i këtij tatimi.

7) Taksa mbi të drejtën e transferimit të pronësisë mbi pasuritë e paluajtshme

Taksa mbi të drejtën e kalimit të pronësisë mbi pasuritë e paluajtshme vendoset mbi

ndërtesat dhe të gjitha pasuritë e tjera të paluajtshme, mbi të drejtën e transferimit të

kësaj pronësie. Ajo paguhet nga transferuesi i së drejtës mbi pasurinë e paluajtshme,

përpara regjistrimit, sipas legjislacionit në fuqi. Baza e taksës e transferimit të së drejtës

mbi pasuritë e paluajtshme mbi ndërtesat është sipërfaqja e ndërtesës, për të cilën

transferohet e drejta e pronësisë. Niveli i taksës përcaktohet në lekë për metër katror të

bazës tatimore. Detyrimi i taksës llogaritet duke shumëzuar nivelin e taksës me bazën

e taksës. Baza e taksës mbi të drejtën e transferimit të pronësisë mbi pasuritë e

paluajtshme për pasuritë e tjera të paluajtshme është sa vlera e shitjes e kësaj pasurie.

Niveli i taksës përcaktohet në përqindje dhe niveli tregues i saj është 2%. Detyrimi i

taksës llogaritet duke shumëzuar nivelin e taksës me bazën e saj.

8) Tarifa mbi zënien e një vendi publik në treg dhe taksa mbi tabelën

Këshilli bashkiak ose komunal përcakton shkallën tatimore për zënien e një vendi

publik për qëllime të biznesit, bazën dhe nivelin e taksës mbi tabelën. Në rastin e

taksave mbi zënien e një vendi publik për qëllime të biznesit, detyrimi tatimor llogaritet

mbi baza mujore dhe baza e taksës shprehet në metra katrorë të zonës publike të zënë.

9) Tarifat e përkohshme

Këshilli bashkiak ose komunal, në rastet kur e sheh të nevojshme, mund të vendosë

taksa me karakter të përkohshëm, të cilat janë në interes të përbashkët të popullsisë që

jeton në territorin nën juridiksionin e bashkisë apo të komunës. Masat tatimore të një

natyre të përkohshme, së bashku me taksat dhe tarifat e aplikueshme, nuk duhet të

kalojnë kufirin prej plus 10 për qind të nivelit tregues të taksës mbi biznesin e vogël.

24

KREU II

SISTEMI TATIMOR NË EKONIMINË E TREGUT TË LIRË

Zakonisht thuhet se tatimpaguesit e biznesit të vogël pozojnë një problem për

administratën tatimore, por faktet tregojnë se shumë administrata tatimore janë në favor

të pikëpamjes se pjesa më e madhe e të ardhurave sigurohet nga tatimpaguesit e

mëdhenj. Një praktikë e tillë ka argumentuar se tatimpaguesit e biznesit të vogël nuk

duhet të paguajnë tatim mbi bazën e një strukture komplekse tatimore dhe për këtë arsye

për ata është vendosur një regjim tatimor i thjeshtëzuar, i cili që në gjenezën e tij ka

pasur idenë e një “tatimi të vetëm”, që ndeshet si kuadër ligjor në mbarë botën, sipas të

cilit tatimpaguesit e biznesit të vogël duhet të paguajnë vetëm një tatim, si kombinim të

disa tatimeve që paguajnë tatimpaguesit e mëdhenj.

2.1 Evazioni dhe ndikimi i tij në kategorinë e tatimpaguesve.

Në lidhje me prezantimin e një tatimi të vetëm të përbërë nga disa tatime të veçanta,

shumë ekspertë tatimorë e kanë argumentuar me uljen e nivelit të evazionit tatimor në

kategorinë e tatimpaguesve të biznesit të vogël. Ulja e nivelit të evazionit tatimor në

Shqipëri për kategorinë e tatimpaguesve të biznesit të vogël (siç vërtetohet nga rritja e

numrit të bizneseve të vogla të regjistruara në QKR) ishte marrë me mend që kur regjimi

tatimor i kërkon më pak të ardhura (nga 3 për qind në 1.5 për qind) kësaj kategorie

tatimpaguesish, krahasuar me masën e vërtetë të të ardhurave të tyre.

Duke vlerësuar rëndësinë e veçantë që ka njësia e tatimpaguesve të mëdhenj në

mbledhjen e të ardhurave tatimore, nuk do të thotë se duhet të injorohet fakti që i njëjti

kujdes të shtrihet edhe mbi tatimpaguesit e biznesit të vogël sepse kështu tentohet të

përmirësohet barazia e trajtimit tatimor, efiçenca dhe objektivat e të ardhurave tatimore

në tërësi, si dhe rëndësia e veçantë që merr caktimi i burimeve administrative për të

gjitha kategoritë e tatimpaguesve në raport me të ardhurat që mund të mblidhen nga ata.

Pra, çdo strategji, në thelb, synon nga njëra anë që legjislacioni tatimor të jetë sa më i

thjeshtë që të jetë e mundur; mënyra e të tatuarit të jetë e përgjithshme me pak

përjashtime, kreditime, rimbursime dhe shpenzime të zbritshme; të mos përdoret për të

arritur shumë qëllime ekonomike dhe shoqërore; si dhe të monitorohet vazhdimisht.

25

Nga ana tjetër, administrata tatimore të përqendrohet mbi detyra të tilla bazë si mbledhja

e tatimit; në mbledhjen e informacionit jo më shumë nga sa mund të përpunojë; në

inkurajimin e mbajtjes së rregullt të të dhënave; dhe të vetëvlerësimi si një qëllim

afatgjatë. Këto fjalë të mençura në formë klisheje, prapëseprapë përfaqësojnë të vetmen

mënyrë që mund të përshkruajnë suksesin që ka arritur reforma tatimore në Shqipëri

dhe, në këtë kuptim, nuk ka rëndësi as rëndësia teorike e legjislacionit tatimor, as

praktika e administratës tatimore, sepse të dyja bashkë kërkojnë një mjedis të

përshtatshëm për të arritur rezultate të mira.

2.2.Vlerësimi i sistemit tatimor bazohet në strukturën ekonomike.

Duke lënë mënjanë komentet në lidhje me përqindjen që zënë tatimet në fitimin e

biznesit, sjell në vëmendjen e të interesuarve faktin se pjesa më e madhe e analistëve

tatimorë në mbarë botën si Richard M. Bird, Milka Casanegra de Jatscher, Erik Zolt etj.

kanë arritur në përfundimin se vlerësimi më i mirë i sistemit tatimor të një vendi bëhet

duke marrë në konsideratë strukturën ekonomike, kapacitetin për të administruar

tatimet, nevojat publike dhe kulturën tatimore të vendit, si dhe strukturat tatimore të

vendeve fqinje. Por këta analistë, gjithashtu, kanë arritur në përfundimin se tatimet në

rritje priren kah rritja e të ardhurave për frymë dhe në këtë kontekst, vendet në mbarë

botën ndahen në kategoritë e mëposhtme:

1. 17 për qind të PBB-së përfaqëson (I) grupin e vendeve me të ardhura të ulëta

për frymë;

2. 22 për qind të PBB-së, përfaqëson (II) grupin e vendeve me të ardhura të mesme

për frymë; dhe

3. 27 për qind të PBB-së, (III) grupin e vendeve me të ardhura të larta për frymë.

Marrëdhëniet e krijuara në raportet e mësipërme mund të shpjegohen me anë të disa

faktorëve. Për shembull, analistët e lartpërmendur argumentojnë se kërkesa për

shërbime publike mund të rritet më shpejt se të ardhurat, veçanërisht në zonat urbane të

vendeve me të ardhura të pakta për frymë. Është vërtetuar se tatimet mblidhen më lehtë

në zonat urbane ku edhe kërkesat për shërbime publike janë më të mëdha, pasi krahas

rritjes së të ardhurave për frymë rritet edhe kapaciteti i mbledhjes së tatimeve. Për ta

konkretizuar idenë do të mjaftonte një krahasim i të ardhurave të mbledhura nga

26

tatimpaguesit e mëdhenj me vendndodhje në Tiranë, Durrës dhe Fier kundrejt të

ardhurave tatimore gjithsej të mbledhura nga Drejtoria e Tatimpaguesve të Mëdhenj

ose kundrejt totalit të të ardhurave tatimore në shkallë vendi për të kuptuar sa i vërtetë

është ky përfundim i arritur nga analistët në lidhje me prirjen për të rritur të ardhurat e

mbledhura në dogana dhe nëpërmjet administrimit efektiv të tatimeve dhe

tatimpaguesve më të mëdhenj (FMN rekomandon që në Shqipëri 60 për qind e totalit

të të ardhurave tatimore duhet të mblidhet nga tatimpaguesit e mëdhenj). Në parim, në

rast se ritmi i rritjes së të ardhurave tatimore nuk është i njëjtë me rritjen e PBB- së,

atëherë ky tregues të çon në reforma të shpeshta, të cilat nuk e arrijnë qëllimin e tyre

për të siguruar një elasticitet të përshtatshëm tatimor dhe faktorë të rëndësishëm për

këtë janë: kostot e administrimit dhe kostot e zbatimit të legjislacionit tatimor, të cilat

rriten kur administrata tatimore kërkon informacion më shumë se duhet nga

tatimpaguesit, kur ndërmerr shumë kontrolle etj.

Ka pasur dhe vazhdon të ketë debate në lidhje me këto kosto, megjithatë analistët kanë

arritur në konsensus, se këto kosto arrijnë më shumë se 30 % të të ardhurave të

mbledhura, tregues ky që tregon efiçencën e vendimmarrjes politike në lidhje me

rishpërndarjen e të ardhurave të mbledhura në vend nëpërmjet sistemit fiskal. Prandaj,

rëndësi të veçantë ka minimizimi i këtyre kostove që nuk shihen ose nuk llogariten

direkt. Sistemi tatimor në Shqipëri, në thelb, karakterizohet nga një bazë e gjerë

tatimore e TVSH-së, ka pak artikuj luksi të tatuar me akcizë të lartë, një bazë e gjerë

tatimore për tatimin mbi të ardhurat, përqindje të ulëta tatimore për biznesin e vogël,

kushte për parandalimin e shmangies, evazionit dhe mashtrimit tatimor, pavarësisht

vështirësive që ndeshen në pagimin e tatimit mbi kapitalin (dividendin) për shkak të

ruajtjes së fitimeve, ose mosshpërndarjes së tyre. Por duhet pohuar se veprimet e fundit

të administratës tatimore prapa kanë një arsye shumë të fortë: shkallën e

konsiderueshme të ekonomisë informale, çka vërteton se sistemi tatimor në Shqipëri

përfshin një bazë tatimore më të vogël në krahasim me veprimtarinë ekonomike që

ushtrohet në të vërtetë.

Kësisoj, madhësia e ekonomisë së patatuar në Shqipëri, pjesërisht, mbetet ende një nga

funksionet e politikës tatimore, ndërsa përmirësimi i administrimit tatimor do të mbetet

në qendër të zgjidhjeve të strukturave tatimore për përmirësimin e mënyrës së të tatuarit.

Shqipëria është një vend i vështirë për ta tatuar biznesin e vogël dhe ekonominë

27

informale dhe kjo është arsyeja përse të ardhurat tatimore mbi 50 % të tyre sigurohen

nga TVSH-ja dhe akciza. Ekonomia informale, niveli i saj tregon shkallën deri ku

shoqëria shqiptare e legjitimon shtetin dhe aftësinë për të siguruar burime për të

qeverisur dhe për t’u zhvilluar. Presioni i ditëve të fundit kundrejt masave dhe

veprimeve të administratës tatimore për të zgjeruar bazën tatimore të asaj pjese të

ekonomisë informale që konkurron në mënyrë të padrejtë dhe të paligjshme.

Gjetja e një regjimi të përshtatshëm të TVSH-së për bizneset e vogla është ai që i vendos

ata nën një prag të caktuar tatimor duke i lejuar ata ta zgjedhin trajtimin tatimor.

Deri tani nuk ka një mekanizëm sipas të cilit administrata tatimore të raportojë

rregullisht mbi (I) numrin e bizneseve që kanë mbetur nën pragun tatimor për një numër

vitesh, për të siguruar një arsyetim të shëndoshë të administratës tatimore në përputhje

me kërkesat e kohës dhe (II) përqindjen me të cilën ka ndryshuar regjistri i përgjithshëm

i tatimpaguesve dhe, në veçanti, i tatimpaguesve të biznesit të vogël që t’i bashkëngjiten

shpjegime të përshtatshme për lëvizje të tilla si kalimi për trajtimin me TVSH, tatim

fitimi etj. të tatimpaguesve të biznesit të vogël.

Në fakt, faktorë të tillë si (1) një prag tatimor i lartë i TVSH-së; (2) mbulim i dobët i

shërbimeve në bazën e TVSH-së; dhe (3) fshehja e sipërmarrjeve të madhësisë së

mesme nën pragun tatimor të TVSH-së, të çojnë në mbledhjen e të ardhurave të ulëta

tatimore. Të qëndruarit për një kohë të gjatë të të njëjtëve tatimpagues në kategorinë e

biznesit të vogël të çon në dukurinë e veçantë të dobësimit të luftës kundër evazionit

tatimor. Në një ekonomi të vogël si e Shqipërisë, me kohë është vënë re zhvillimi i një

tregu dytësor në duart e tatimpaguesve të biznesit të vogël për faturat e TVSH-së, të

cilat ata nuk mund t’i përdorin për të kredituar TVSH-në e paguar në blerje sepse janë

poshtë pragut tatimor të TVSH-së.

Pra, ky prag tatimor ka krijuar një segment shumë të madh të paguesve potencialë të

TVSH-së, që aktualisht bëjnë pjesë të kategoria e biznesit të vogël, si dhe një treg me

leverdi për faturat e tyre kur ata janë furnizues dhe jo shitës me pakicë. Kërkuesit e

faturave janë paguesit e mëdhenj dhe/ose të rregullt të TVSH-së të cilët janë një grup

më i vogël që mbajnë një barrë jopropocionale të tatimit dhe nxiten të gjejnë rrugë për

të shmangur, ose evaduar tatimin, duke blerë në treg fatura që nuk kanë lidhje me

veprimtarinë e tyre të biznesit, si dhe duke kredituar TVSH-në e paguar në blerje mbi

bazën e këtyre faturave. Kjo dukuri e fshehjes së bizneseve të madhësisë së mesme nën

28

pragun tatimor të TVSH-së në mënyrë thelbësore kërkon vigjilencë të fortë

administrative, që nënkupton vlerësimin e vazhdueshëm të trajtimit të biznesit të vogël

nën regjimin e TVSH-së dhe asimilimin progresiv të tyre në administrimin e

përgjithshëm të TVSH-së.

Në vitin 2005 në Shqipëri ushtronin veprimtarinë e tyre gjithsej 46 mijë biznese

(natyrisht rreth 10 mijë ishin të regjistruara për TVSH, diferenca ishte e regjistruar si

tatimpagues për qëllime të tatimit mbi biznesin e vogël), ndërsa sot janë regjistruar

gjithsej 102 000 biznese (dhe në qoftë se përfshijmë këtu edhe rrjetin e dyqaneve të

kompanive të mëdha, në fakt janë 130 000 vende efektive biznesi ku ushtrohet

veprimtari ekonomike).

Sipërmarrësit e mesëm, veçanërisht ata të sektorit të shërbimeve, duhet të mbulohen

gjithashtu nën rrjetin e trajtimit me TVSH, por jo vetëm në dukje, sepse në qoftë se nuk

bëhet kjo, gjenerimi i të ardhurave të TVSH-së do të vazhdojë të jetë i ulët. Përvoja ka

nxjerrë në pah se mbledhja e TVSH-së poshtë 1/3 të një përqindje prej 20 për qind të

TVSH-së, në mënyrë tipike, nënkupton përjashtimin e shumë tatimpaguesve nga

trajtimi me TVSH ose duke vendosur një prag tatimor shumë të lartë që vetëm mbi atë

të zbatohet TVSH-ja e rregullt.

Në këtë mënyrë është jashtëzakonisht e rëndësishme të përfshihen sa më shumë biznese

në sektorin e shërbimeve që është e mundur në bazën e TVSH-së dhe ketë një program

të vazhdueshëm të lëvizjes së një numri gjithnjë në rritje të tatimpaguesve nga kategoria

e tatimpaguesve të biznesit të vogël në kategorinë e tatimpaguesve të rregullt të TVSH-

së. Kjo nuk është një detyrë e lehtë, sepse në fakt priten vështirësi nga dy drejtime. Së

pari, lobingu politik në favor të biznesit të vogël është mjaft i fuqishëm, pasi biznesi i

vogël përfaqëson një numër të madh punëdhënësish dhe mund të jetë e vështirë që

administrata tatimore të fitojë besimin e tyre për t’i trajtuar si tatimpagues të TVSH-së.

Së dyti, vetë administrata tatimore nuk është e sigurt nëse do të siguronte një të ardhur

të konsiderueshme në qoftë se TVSH-ja do të shtrihej të tatimpaguesit e biznesit të

vogël, veçanërisht po të vendoset pragu i TVSH-së në 5 milionë lekë në vit. Megjithatë,

nuk duhet injoruar fakti se pasqyrimi i degëzimeve negative që ka rezultuar nga trajtimi

i sektorit të biznesit të vogël nën pragun tatimor të TVSH-së, meriton vënien në jetë të

29

një politike vigjilente të administrimit të kësaj kategorie tatimpaguesish.

2.3.Faktorët kyç të një administrimi efektiv tatimor.

Analistët dhe studiuesit e njohur të sistemit tatimor në vendet në tranzicion

argumentojnë se tre janë faktorët kyçë me gjasa për një administrim efektiv tatimor: (1)

vullneti politik për ta administruar sistemin tatimor në mënyrë efektive, vullnet që

dëshmohet me anë të të ardhurave tatimore; (2) strategjia e qartë për arritjen e qëllimit,

strategji që në fakt ka vuajtur për shkak të ndryshimeve të shpeshta të menaxherëve dhe

personelit të administratës tatimore brenda një periudhe katërvjeçare; dhe (3)

përcaktimi i burimeve të personelit. Një politikë tatimore e projektuar mirë nuk mund

të garantojë sukses të vazhdueshëm pa marrë në konsideratë të veçantë si dhe pa i

vlerësuar njëlloj të tre faktorët në fjalë, çka dëshmon se në qoftë se nuk luftohen fort

interesat e politikës për të ndërhyrë në administratën fiskale, si dhe pa siguruar kohën,

burimet dhe një mbështetje afatgjatë politike, në Shqipëri nuk mund të parashikohet një

administrim efektiv dhe efiçent i mbledhjes së tatimeve, tregues ky i cili nga analistët

perëndimorë, vlerësohet si një nga treguesit e nivelit të themeleve politike të shtetit.

Pra, si kusht kryesor për një administrim tatimor efektiv mbetet sigurimi i një personeli

cilësor për administratën tatimore, i cili duhet të jetë në gjendje ta trajtojë tatimpaguesin

si klient, por si një klient që nuk është i gatshëm për të paguar dhe jo si një hajdut që

duhet kapur, duke synuar të kemi një administratë tatimore profesionale, me qëllimin

kryesor ndërtimin e një sistemi tatimor të bazuar në përmbushjen me bindje të

detyrimeve tatimore. Por, ndërkohë opinioni publik është i ndërgjegjshëm se jo të gjithë

tatimpaguesit deklarojnë ndershmërisht të gjitha detyrimet e tyre tatimore në përputhje

me ligjin dhe në një masë jo të vogël kjo vjen nga fakti se tatimpaguesit nuk besojnë

plotësisht se ata trajtohen në mënyrë të barabartë. Aspekti më i neglizhuar i

administrimit tatimor është mosndjekja e menjëhershme e tatimpaguesve që nuk

plotësojnë deklaratat dhe i atyre që pagesat nuk u përputhen me detyrimet tatimore

(tatimpaguesit informalë).

Vetëm duke njohur bazën e mosdeklarimit të të ardhurave ose të qarkullimit dhe arsyet

e tjera, administrata tatimore mund t’i përcaktojë siç duhet burimet e saj për të

përmirësuar mbledhjen e tatimeve dhe për të siguruar trajtim të barabartë të

30

tatimpaguesve dhe një barrë të njëjtë tatimore. Për të arritur një gjë të tillë, përveç

kontakteve sa më të pakta me tatimpaguesit, që tashmë e ndihmon në mënyrë të

konsiderueshme marrja dhe dorëzimi online i deklaratave tatimore, zyrtarëve tatimorë

duhet t’u pakësohet në maksimum e drejta (maturia personale) në marrjen e vendimeve

për trajtimin e tatimpaguesve, përndryshe do të vazhdojë keqpërdorimi i detyrës dhe i

autoritetit që u jep ligji nga zyrtarët tatimorë, duke dëmtuar edhe më tej besimin publik

ndaj pjesës tjetër të stafit dhe ndaj administratës.

2.4 Politikat tatimore.

Ky kapitull tregon politikat kryesore për arritjen e strategjisë së sektorit për vitet e

ardhshme. Për vitet e ardhshme, janë listuar vetëm politikat më të rëndësishme. Ky

është një proces strategjik i përsëritshëm dhe politika më të detajuara për vitet që do të

vijnë do të hartohen me afrimin e viteve.

1.Zgjerimi i bazës së taksueshme dhe përputhja e politikave tatimore me

prioritetet kombëtare

Angazhimet në kuadër të MSA-së përbëjnë bazën e standardeve dhe të procesit të

monitorimit për këtë sektor politikash. Përveç këtyre, prioritet është formimi i një baze

të dhënash për analizën e veçorive të sistemit aktual të taksave dhe zhvillimi i një

strategjie gjithëpërfshirëse dhe transparente për politikën e taksave.

Indikatori Përbërja

Burimi

aktual

Burimi i

ardhshëm

Vlera

2011

MCC Indeksi i

politikës së

taksave

MCA Vlera në përfundim të

programit

ROSC

1

Qartësia e

roleve dhe e

përgjegjësive

1.1 Kuadri

rregullator

për

zhvillimin e

ROSC ROSC Legjislacioni tatimor

është i qartë në vija në

të përgjithshme, por

disa nga dispozitat

31

aktivitetit

ekonomik

1.2

Formulimi

dhe zbatimi i

legjislacionit

tatimor

nuk janë të

përcaktuara qartë.

Forcimi i politikave tatimore do të realizohet nëpërmjet këtyre politikave:

2. Rritja e bazës së taksueshme dhe shpërndarja e saj në mënyrë më të

drejtë dhe më pak deformuese.

Zgjerimi i bazës tatimore, në situatën aktuale të evazionit fiskal në Shqipëri, ka të bëjë

më shumë me administrimin e taksave sesa me ndryshimet legjislative. Por, politikat

tatimore do të kontribuojnë në rritjen e pajtueshmerisë së taksapaguesve me detyrimet

e tyre ndaj shtetit dhe në rritjen e kulturës së taksave në Shqipëri. Politikat kyçe do të

jenë:

Adoptimi i një sistemi të rrafshët fiskal, me norma më të ulëta taksash në

krahasim me ato aktualet. Politikë afatgjate që pritet të thjeshtojë administrimin

e taksave, të pakësojë deformimet e sistemit aktual fiskal dhe të nxisë

formalizimin e ekonomisë.

Menaxhimi i pajtueshmerisë fiskale. Politikat do të fokusohen drejt identifikimit

dhe rregullimit të burimeve kryesore të evazionit fiskal dhe uljes së hendekut

midis taksave të mbledhshme në bazë të legjislacionit ekzistues dhe taksave që

efektivisht mblidhen. Studime dhe analiza nga burime të ndryshme kanë

identifikuar si fusha veçanërisht të goditur nga evazioni Tatimin mbi të Ardhurat

Personale (PIT) dhe Kontributet e sigurimeve shoqërore. Një burim tjetër i

konsiderueshëm evazioni është edhe mos raportimi për efekt të regjistrimit me

TVSH. Disa nga ndryshimet ligjore që do të realizohen janë:

Vendosja e deklarimit integral të të ardhurave. Deklarimi i të ardhurave

personale konsiderohet faktor kyç për parandalimin e tatimit mbi të ardhurat

personale. Kjo sepse, në kushtet aktuale të mos raportimit dhe të pagesës se

32

rrogave me para cash, kontrollet dhe inspektimet për mbajtjen në burim të PIT

kane shume pak efekt në mbledhjen e të ardhurave shtese në krahasim me

koston e tyre. Vendosja e deklarimit integral të të ardhurave personale do të

ndikoje gjithashtu edhe në mbledhjen e disa taksave që aktualisht derdhen në

sasi të papërfillshme në buxhetin e shtetit, siç është tatimi mbi qeratë dhe

kontributet e sigurimeve shoqërore. Vendimi që kjo politikë të jetë afatgjatë

lidhet me vështirësitë dhe kufizimet serioze të administratës tatimore për të

menaxhuar siç duhet kërkesat e deklarimit integral.

Thjeshtimi dhe reduktimi i normave tatimore. në periudhën afatshkurtër dhe

afatmesme reformat në politikën e taksave do të synojnë në uljen graduale dhe

të kujdesshme të taksave si dhe në thjeshtimin e tyre. Për çdo ndryshim të tille

do të analizohen fitimet efektive në mbledhjen e të ardhurave dhe

qëndrueshmëria e tyre. Theksi do të vihet në uljen e barrës tatimore mbi

punësimin nëpërmjet uljes se kontributeve të sigurimeve shoqërore, të cilat

mbeten me të lartat në rajon, duke mbajtur në konsiderate dhe ruajtjen e

qëndrueshmërisë se sistemit të pensioneve. Kjo politike synon rritjen e numrit

të punonjësve të deklaruar. në periudhën afatshkurtër dhe afatmesme do të

realizohen dhe ulje paralele të taksave mbi biznesin dhe të ardhurat personale.

Ulja e taksave për biznesin pritet të pakësojë stimujt për mos raportim të nivelit

të xhiros me qellim kategorizimin si biznes i vogël të bizneseve. Ulja e TVSH-

se do të konsiderohet në periudhën afatgjatë.

Ndryshime në legjislacionin tatimor dhe udhëzimet përkatëse. Ligjet tatimore

shqiptare (ne veçanti ai mbi procedurat tatimore dhe tatim fitimi) përmbajnë

dispozita kontradiktore, nene që mbivendosen, dhe boshllëqe, që duhet të

qartësohen. Kjo situate i krijon mundësi tatimoreve të ushtrojnë lirinë e tyre në

interpretimin e ligjeve, duke i hapur rruge korrupsionit dhe duke ulur/dekurajuar

shlyerjen vullnetare të detyrimeve. Për këtë arsye, ka filluar dhe do të vazhdoje

rishikimi i të gjitha rregullave dhe procedurave, për harmonizimin e

legjislacionit tatimor shqiptar. në këtë kuadër, shume i rëndësishëm është

rishikimi dhe amendimi i ligjit mbi procedurat tatimore dhe rishikimi dhe

amendimi i procedurave të mbledhjes se tatim fitimit.

33

Ne kuadrin e transferimit të mbledhjes se taksës mbi biznesin e vogël tek administrata

lokale, do t’i jepet zgjidhje përmes bashkëpunimit, problemeve që mund të lindin nga

mbivendosjet administrative midis administratës tatimore qendrore dhe atyre lokale

gjate kryerjes se detyrave të tyre, sidomos ato që lidhen me regjistrimin e bizneseve dhe

kontrollet për mos raportim të xhiros efektive për efekt mospagimi TVSH-je dhe tatim

fitimi.

34

3.Zhvillimi i një sistemi taksash që mbështet formulimin e politikave fiskale

të drejta dhe nxitëse për zhvillimin ekonomik dhe të biznesit.

Përmbushja e detyrimeve që rrjedhin nga politika tregtare e Shqipërisë. Angazhimet në

kuadrin e OBT-se dhe MTL-ve do të pasqyrohen në paketat fiskale të çdo viti. Këto

janë:

Nënshkrimi i Marrëveshjes Unike të Tregtisë së Lirë, CEFTA, e Amenduar dhe

Zgjeruar, që do të krijojë zonën rajonale të tregtisë së lirë midis Shqipërisë,

Bullgarisë, Kroacisë, Maqedonisë, Moldavisë, Rumanisë dhe Unionit Serbi dhe

Mali i Zi, si dhe UNMIK dhe Kosovë.

Negocimi dhe nënshkrimi brenda 5 vjetëve nga hyrja në fuqi e marrëveshjes së

Tregtisë së Lirë me BE -në i Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë me Turqinë.

Do të sigurohet zbatimi i skedulit të rishikuar, pa bërë asnjë derogim të

mëtejshëm, në kuadrin e angazhimeve të marra në OBT.

Krijimi i klimës se përshtatshme për investimet:

Ulja e tatim fitimit për shoqëritë që ri-investojnë fitimin, krijojnë punësim ose

eksportojnë.

Rimbursimi i TVSH-se për shoqëritë eksportuese dhe ulja për këto shoqëri e

tatim fitimit në masën 20%.

Stimulimi i investimeve të huaja me qellim eksportin.

Stimulimi i investimeve nga emigrantet që kthehen në vend me lehtësira fiskale.

4.Perafrimi i politikave për taksat me legjislacionin Europian.

Përafrimi i legjislacionit për taksat indirekte me legjislacionin e BE-se, sipas

rekomandimeve të BE-se; Reduktimi gradual dhe eliminimi i barrierave tregtare

tarifore me vendet e BE-se.

Zgjerimi i bazës

se taksueshme

dhe përputhja e

politikave

tatimore me

Rritja e bazës se

taksueshme dhe

shpërndarja e saj në

mënyrë me të drejtë

Zhvillimi i një

sistemi taksash që

mbështet

formulimin e

politikave fiskale të

Përafrimi i

politikave për taksat

me legjislacionin

Europian

35

prioritetet

kombëtare

dhe me pak

deformuese

drejta dhe nxitëse

për zhvillimin

ekonomik dhe të

biznesit.

2007-2009 Menaxhimi i

hendekut të

shlyerjes vullnetare

të detyrimeve

.Zgjidhja e

problemeve të

mbivendosjeve

administrative midis

administratës lokale

dhe asaj qendrore

për mbledhjen e

tatimit mbi biznesin

e vogël.

Përmbushja e

detyrimeve që

rrjedhin nga politika

tregtare

CEFTA

MTL me Turqinë

Skeduli i

angazhimeve të

OBT-se

Krijimi i klimës se

përshtatshme për

investime:

Vlerësimi i impaktit

të eliminimit të

pengesave tarifore

dhe jo tarifore

Vendosja e stimujve

fiskale jo deformues

për nxitjen e

investimeve

Racionalizimi i

numrit dhe llojeve të

taksave

Përafrimi i

legjislacionit për

taksat indirekte

Reduktimi gradual

dhe eliminimi i

barrierave tregtare

me vendet e BE-se.

2010-2011 Menaxhimi i

hendekut të

shlyerjes vullnetare

të detyrimeve

Përmbushja e

detyrimeve që

rrjedhin nga politika

tregtare

Reduktimi gradual

dhe eliminimi i

barrierave tregtare

me vendet e BE-se.

36

Skeduli i

angazhimeve të

OBT-se.

Krijimi i klimës se

përshtatshme për

investime:

2012-2013 Adoptimi i një

sistemi të rrafshet

fiskal

Përmbushja e

detyrimeve që

rrjedhin nga politika

tregtare

2.5. Aspektet e Administratës Tatimore.

A) Forcimi i performancës dhe besueshmërisë se administratave tatimore.

Forcimi i menaxhimit të pajtueshmërisë me taksat. Pajtueshmëria me taksat përkthehet

në shlyerjen vullnetare të detyrimeve ndaj shtetit të individëve dhe bizneseve. Drejtoria

e Përgjithshme e Tatimeve do të përqendrohet në menaxhimin e pajtueshmërisë me

taksat dhe jo në objektivin e plotësimit të planit të te ardhurave, siç është praktika

aktuale. Ky ndryshim objektivash pune do të kërkojë: monitorim nga afër të nivelit të

pajtueshmërisë të taksapaguesve me detyrimet e tyre fiskale në lidhje me regjistrimin,

deklarimin, pagesën, mos raportimin dhe mënyrat e tjera të evazionit fiskal. Vëmendja

do të përqendrohet në:

Përmirësimi në mbledhjen e tatimit mbi të ardhurat personale dhe kontributeve

shoqërore. në periudhën afatshkurtër dhe afatmesme politikat do të përqendrohen

në thjeshtimin e procedurave për deklarimin dhe mbajtjen në burim të PIT dhe

kontributeve shoqërore; intensifikimin e kontrolleve mbi detyrimet e deklarimeve

dhe pagesave, dhe auditimet e përbashkëta për të dyja taksat, në mënyrë që të

shfrytëzohen ekonomitë e shkalles dhe të rriten të ardhurat, si pasoje e kombinimit

të dy funksioneve. në periudhën afatgjate do të vendoset deklarimi integral i të

ardhurave, i shoqëruar nga një program për përmirësimin e pajtueshmërisë se

individëve me ligjin, bazuar në kontrolle efektive mbi deklarimin dhe pagesën, në

procese auditimi efektive dhe administrim eficent të pagesave të pashlyera.

37

Përmirësimi i administrimit të TVSH-se: duke forcuar kontrollet mbi zbatimin dhe

pagesën e TVSH-se dhe duke zgjidhur problemin e mos raportimeve. Një element

kyç i zbatimit të kësaj takse është rimbursimi, që ka efekte të rëndësishme mbi

pajtueshmërinë dhe pagesën e saj nga taksapaguesi. Për këtë, planet strategjike të

DPT dhe menaxhimi i performancës do të kenë si objektiv zbatimin e plote të

detyrimeve për TVSH-ne e parimbursuar dhe identifikimin dhe zbatimin e

metodave të punës për të siguruar rimbursimin në kohe të TVSH-se.

Thjeshtimi i procedurave të regjistrimit dhe pagesës se taksave. Pritet që masat në

këtë drejtim të kenë efekte të rëndësishme në uljen e kostos se shlyerjes se

detyrimeve dhe në rritjen e numrit të bizneseve të regjistruara. Disa nga politikat në

periudhën afatshkurtër dhe afatmesme do të jene thjeshtimi i procedurave të

regjistrimit dhe ulja e kohës se regjistrimit duke ulur kërkesat në lidhje me

dokumentet e nevojshme për regjistrim. në një periudhe me të afatgjate, do të

konsiderohet mundësia e pagesës se taksave nëpërmjet internetit, mbështetur nga

monitorimi i zhvillimeve në lidhje me përdorimin nga ana e biznesit të internetit

dhe duke balancuar kostot dhe përfitimet.

B) Përmirësimi i cilësisë se shpenzimeve dhe politika fiskale.

Forcimi i shërbimeve ndaj taksapaguesve, nëpërmjet rritjes se stafit dhe administrimit

të duhur të këtij funksioni. Rritja dhe përmirësimi i aksesit të taksapaguesve ndaj

shërbimeve, në terma orari, përkushtimi, vendndodhje, shpejtësie përgjigje, dhe rritja e

qartësisë, transparencës dhe konsistencës se ligjeve dhe rregulloreve të tatimeve.

Promovimi i një kulture shërbimi brenda administratës tatimore është një objektiv me

afatgjate, rëndësia e të cilit qëndron në rritjen e shlyerjes vullnetare të detyrimeve nga

taksapaguesit dhe rritjen e të ardhurave. Kjo do të arrihet përmes:

Vendosjes se objektivave të qarte dhe specifik në lidhje me shërbimet për

taksapaguesit dhe përcaktimi i indikatorëve për matjen e performancës në

arritjen e objektivave.

Zhvillimi dhe shpërndarja e programeve edukative dhe të informimit për

taksapaguesit.

Forcimi i sistemit apelues, për të garantuar mbrojtjen e tatimpaguesit në dy

nivele: një instance apeluese është ngritur brenda administratës tatimore (dhe

38

me pas në Agjencinë Kombëtare të te Ardhurave) dhe një tjetër të pavarur nga

ekzekutivi, do të ngrihet në formën e një Gjykate Tatimore, si shkalle e fundit e

ankimimit administrativ.

Burimi: Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve

Te tjeraModernizimi I

menaxhimit te

borxhit

Permiresimi I

cilesise se

shpenzimeve

dhe politika

fiskale

Forcimi I

performances

tatime dhe

dogana

39

KREU III- Ndikimi i tatimeve direkte mbi biznesin.

Tre janë tatimet kryesore direkte që paguhen nga tatimpaguesit e regjistruar në

Republikën e Shqipërisë:

1. Tatimi mbi fitimin.

2. Tatimi i thjeshtuar mbi fitimin.

3. Taksa vendore mbi biznesin e vogël.

Tatimi mbi fitimin, i cili paguhet nga tatimpaguesit që e kalojnë pragun e regjistrimit

në TVSH. Pragu i regjistrimit në TVSH është 8 milionë lekë në një vit kalendarik.

Sikurse theksuam tatimit mbi fitimin i nënshtrohen të gjithë tatimpaguesit e regjistruar

në organin tatimor, qarkullimi vjetor i të cilëve e kalon kufirin e regjistrimit në TVSH.

Në këtë kategori tatimpaguesish bëjnë pjesë:

Personat juridikë të krijuar sipas Ligjit ‘'Për shoqëritë tregtare'' dhe që janë të

regjistruar në TVSH;

Personat juridikë të themeluar sipas Kodit Civil të cilët ushtrojnë veprimtari

fitimprurëse në territorin e Republikës së Shqipërisë;

Personat e tjerë juridikë të themeluar ose të njohur si të tillë me ligje të veçanta;

Ortakëritë;

Personat juridikë, ortakëritë apo bashkimet e tjera të personave të themeluara ose

të organizuara në bazë të një ligji të huaj dhe që ushtrojnë veprimtari në territorin

e Republikës së Shqipërisë nëpërmjet një selie të përhershme;

Çdo person tjetër pavarësisht nga forma juridike e regjistrimit të tij, përfshirë

personat fizikë tregtarë, që nuk janë subjekte të tatimit të thjeshtuar mbi fitimin,

por janë të regjistruar si subjekte të Tatimit mbi Vlerën e Shtuar.

Gjatë vitit ushtrimor tatimi mbi fitimin paguhet nga tatimpaguesi në formë parapagimi

paradhënie çdo muaj. Për përcaktimin e kësteve mujore të tatimit mbi fitimin ligji ka

parashikuar një formulë, e cila merr në konsideratë tatimin mbi fitimin që është paguar

nga tatimpaguesi në dy vitet e fundit paraardhëse.

40

Gjatë periudhës vijuese tatimore, tatimpaguesi paguan në llogarinë e organeve tatimore,

jo më vonë se data 15 e çdo muaji, tatim fitimin mujor përkatës, për llogari të muajit në

vijim, sipas formulës së përllogaritjeve të përshkruar më lart.

Llogaritja definitive e tatimit mbi fitimin bazohet në të dhënat faktike të deklaratës

tatimore dhe dokumenteve të tjera mbështetëse, si bilanci kontabël dhe anekset e tij, të

dhënat nga rezultatet e kontrollit tatimor, si dhe çdo dokument tjetër ligjor që ndihmon

në përcaktimin e detyrimit tatimor. Nëse tatimi i deklaruar në bazë të deklaratës vjetore

të të ardhurave është më i madh se paradhëniet e bëra gjatë vitit, tatimpaguesi është i

detyruar të derdhë diferencën në momentin e paraqitjes së deklaratës. Nëse shumat e

paradhënieve rezultojnë më të mëdha nga ato të deklaruara në deklaratën vjetore të të

ardhurave, apo nga rezultatet e një kontrolli tatimor, organet tatimore janë të detyruara

t'i njohin këto shuma për shlyerjen e detyrimeve tatimore të prapambetura ose për

pagesën e detyrimeve tatimore të ardhshme, përfshirë pagesën e kësteve paradhënie për

periudhat e ardhshme. Me kërkesën e tatimpaguesit këto shuma mund t'i rikthehen

atij brenda 60 ditësh nga marrja e deklaratës tatimore.

Tatimi i thjeshtuar mbi fitimin, i cili paguhet nga tatimpaguesit e regjistruar por që

realizojnë një qarkullim vjetor i cili nuk e kalon pragun e regjistrimit në TVSH.

Tatimpaguesit paguajnë këstet e detyrimit vjetor në bazë të qarkullimit të vlerësuar për

vitin kalendarik. Këstet paguhen si më poshtë:

Jo më vonë se data 20 Prill, 20 korrik dhe 20 Tetor, përkatësisht për tremujorët

e parë, të dytë dhe të tretë të vitit ushtrimor.

Jo më vonë se data 20 Dhjetor për tremujorin e katërt të vitit ushtrimor.

Diferencat e mundshme që lidhen me ndryshimin e xhiros së realizuar në fakt

gjatë vitit me atë të paguar, deklarohen dhe paguhen në momentin e paraqitjes

së deklaratës vjetore që me ligj përcaktohet jo më vonë se data 31 Mars e vitit

pasardhës dhe sistemohen në çastin e pagesës së këstit të parë të vitit pasardhës.

Kur një biznes fillon gjatë një periudhe të tatueshme, llogaritja e kësteve bazohet

në qarkullimin e vlerësuar sipas parashikimeve të bëra nga vetë tatimpaguesi

dhe në vlerësimet e bëra nga dega e tatimeve. Pagesa kryhet në përputhje me

afatet e përcaktuara më sipër, për kohën faktike të ushtrimit të veprimtarisë. Kur

tatimpaguesit dorëzon një deklaratë për ndërprerjen e veprimtarisë, pagesa e

41

tatimit bëhet jo më vonë se 10 ditë nga data e dorëzimit të deklaratës. Tatimi i

mbledhur derdhet në buxhetin e shtetit dhe i transferohet buxhetit të bashkisë

ose komunës ku tatimpaguesi është regjistruar ose ka vendndodhjen e biznesit,

një herë në muaj. Në rast ndërprerje të aktivitetit, ligji i ri parashikon një

shkurtim prej 5 ditësh të afatit për pagimin e tatimit. Meqenëse po i njëjti ligj

përjashton detyrimin e subjekteve që i nënshtrohen tatimit të thjeshtuar mbi

fitimin për t'u regjistruar çdo vit, atëherë është eliminuar dhe çdo parashikim i

ligjit të vjetër në lidhje me detyrimet për pagesat e kësteve nga subjektet e

regjistruara për herë të parë dhe ato që riregjistroheshin.

Taksa vendore mbi biznesin e vogël, e cila paguhet nga tatimpaguesit e regjistruar por

që realizojnë një qarkullim vjetor i cili nuk e kalon pragun e regjistrimit në TVSH.

Taksa vendore për biznesin e vogël paguhet në dy këste të barabarta. Kësti i parë

paguhet brenda datës 20 Prill dhe kësti i dytë paguhet jo më vonë se data 20 Tetor.

Vendi dhe mënyra e pagimit të tatimit përcaktohet në një udhëzim të veçantë. Në rast

se tatimpaguesi fillon veprimtarinë gjatë vitit, tatimi paguhet për muajt efektiv të punës

në përputhje me Udhëzimin përkatës të Ministrit të Financave. Ligji parashikon dhe

uljen e masës së tatimit nëse tatimpaguesit paguajnë shumën e detyrimit para afateve të

përcaktuara si më poshtë:

Nëse tatimpaguesi paguan shumën e plotë të tatimit vjetor para datës 1 Shkurt,

shuma e detyrimit tatimor zvogëlohet në masën 5 %.

Nëse tatimpaguesi paguan shumën e plotë të tatimit vjetor para datës 1 Mars

shuma e detyrimit tatimor zvogëlohet në masën 3%.

Nëse organi tatimor përgjegjës zbulon se tatimpaguesi ka dhënë informacion të pasaktë

dhe zbulon se shuma fikse për t'u paguar është më e madhe se shuma e paguar, duhet të

njoftojë sipas rastit tatimpaguesin. Ky i fundit duhet të paguajë detyrimin tatimor

shtesë brenda 15 ditësh nga marrja e njoftimit. Po kështu, në rast se një biznes mbyllet

dhe vlera e detyrimit tatimor është më e vogël se ajo e paguar, diferenca i kthehet

tatimpaguesit brenda 30 ditësh nga marrja e njoftimit për mbylljen e biznesit.

Personat rezidentë tatimorë shqiptarë tatohen në Shqipëri për të gjitha të ardhurat e

realizuara në shkallë botërore (të ardhurat me burim në Shqipëri dhe jashtë saj). Ndërsa

personat jo rezidentë, tatohen në Shqipëri vetëm për të ardhurat me burim në

Republikën e Shqipërisë.

42

3.1. Parimi i Rezidencës

Përcaktimi i kritereve të rezidencës tatimore për individët, për personat juridikë dhe për

personat fizikë është i lidhur me vendin e pagimit të tatimeve nga ana e tyre. Sipas ligjit,

personat rezidentë tatimorë shqiptarë tatohen në Shqipëri për të gjitha të ardhurat e

realizuara në shkallë botërore (të ardhurat me burim në Shqipëri dhe jashtë saj).Ndërsa

personat jo rezidentë, tatohen në Shqipëri vetëm për të ardhurat me burim në

Republikën. Në veçanti, për personat që janë rezidentë në vendet me të cilat Shqipëria

ka nënshkruar Marrëveshje (Konventa) për eliminimin e tatimeve të dyfishta dhe këto

Marrëveshje kanë hyrë në fuqi, do të zbatohen dispozitat e këtyre Marrëveshjeve.

Individi konsiderohet rezident Shqiptar për qëllime tatimore, kur ka një banesë

të përhershme, ka familjen, pra ka interesa jetësore dhe ekonomike në Shqipëri

(vendi i interesave jetike), pavarësisht se mund të punojë në periudha të

ndryshme jashtë vendit apo mund të ketë nënshtetësi të huaj.

Konsiderohet rezident Shqiptar për qëllime tatimore, edhe individi që qëndron

në Shqipëri gjatë një viti tatimor, në vazhdim ose me ndërprerje, në total, m ë

tepër se 183 ditë, pavarësisht nga nënshtetësia apo vendi ku ka interesat jetike.

Në llogaritjen e kohëzgjatjes së qëndrimit në Shqipëri përfshihen ditët e

prezencës fizike, pra jo vetëm ditët e punës por edhe ditët e mbërritjes, largimit,

pushimet. Pra, rezident tatimor Shqiptar konsiderohet çdo individ (pavarësisht

nga nacionaliteti apo shtetësia), që plotëson njërin ose të dy kriteret e sipër-

përmendura.

Një person juridik konsiderohet rezident tatimor Shqiptar nëse: ka selinë

qendrore (zyrën qendrore) në Republikën e Shqip ë risë; dhe/ose ka vendin e

menaxhimit (drejtimit) efektiv të biznesit në Republikën e Shqipërisë. Një

person fizik konsiderohet rezident tatimor Shqiptar kur ushtron biznesin dhe

regjistrohet si person fizik tregtar në Gjykatën Shqiptare dhe në organet tatimore

Shqiptare.

3.2. Nivelet e tatimeve direkte mbi biznesin.

Shkalla tatimore e tatimit mbi fitimin për vitin fiskal 1 Janar 2010 deri më 31 Dhjetor

2010 është 23% dhe për vitet e tjera fiskale 20%.Tarifa e tatimit të thjeshtuar mbi fitimin

43

është 3% e të ardhurave bruto (qarkullimit) të tatimpaguesit. Për efekt të bazës tatimore

mbi të cilën llogaritet ky tatim nuk njihet asnjë lloj shpenzimi i zbritshëm. Taksa

vendore mbi biznesin e vogël është një kuotë fikse vjetore e detyrueshme për tu paguar.

Çdo biznes në çdo vendndodhje të tij taksohet më vete. Kategoritë e biznesit dhe niveli

tregues i taksës paraqiten në tabelën e mëposhtme.

Nga statistikat e shumta vihet re që shqiptarët parapëlqejnë të kenë një biznes të tyre

privat, sado i vogël qoftë! Ky fakt vërtetohet nga shifrat e rritjes së numrit të bizneseve

të vogla në të gjitha qytetet e vendit. Bizneset që dominojnë në Shqipëri janë ato me 1

deri në 4 të punësuar, sipas klasifikimit zyrtar, që ndryshe njihen si biznese të vogla. Të

dhënat e vitit 2009 të Institutit të Statistikave tregojnë se ato zënë një shifër prej 92 për

qind, kundrejt totalit në vitin 2009,duke realizuar 19 % të shifrës së xhiros. Ndërmarrjet

e vogla janë dominuese në prodhuesit e shërbimeve. Në vitin 2009 kanë qenë aktive 73

700 ndërmarrje, me 251 700 të punësuar, ku rreth 45 % e të punësuarve kanë punuar.

Më poshtë po japim një tabelë dhe grafikun përkatës me të dhëna për ndërmarrjet sipas

madhësive të tyre.

Tabela 1: Ndërmarrjet Sipas Madhësive të Tyre.

Burimi: INSTAT-i

Ndërmarrje Të punësuarit

Madhësia e ndërmarrjeve Nr. % Nr. %

Gjithsej 73702 100 251799 100

1-4 të punësuar 67471 92% 97316 39%

5-19 të punësuar 4746 6 40825 16

20+ të punësuar 1485 2 113658 45

44

Nivelet treguese të taksave vendore për biznesin e vogël (në ‘000 Lekë)

Nr. TIPI i BIZNESIT Kat.I Kat.II Kat.III

A Shitje me pakicë 60 20 15

B Shitje me shumicë 60 20 15

C Prodhim 35 15 10

Ç Shërbime 20 10 10

D Profesione të lira 45 30 15

Dh Ambulant në fushën e tregtisë dhe të shërbimeve 15 10 10

E Transport:

1. Transport pasagjerësh:

Automjete deri në 5 vende (përfshi shoferin) 35

Automjete me 6 deri në 9 vende (përfshi shoferin) 70

Automjete me 10 deri në 25 vende (përfshi shoferin) 80

Automjete me 26 deri në 42 vende (përfshi shoferin) 90

Automjete me mbi 42 vende (përfshi shoferin) 95

2. Transport mallrash:

Automjete deri në 2 tonë 55

Automjete nga 2,1 deri në 5 tonë 80

Automjete nga në 5,1 deri në 10 tonë 95

Automjete nga në 10,1 deri 16 tonë 100

Automjete mbi 16 tonë 150

3. Transport ujor

Transport detar brenda vendit 110

Transport në liqene brenda vendit 95

Varka për shëtitje 30

Në kategorinë I: Bashkia e Tiranës, Bashkia e Durrësit.

Në kategorinë II: Bashkitë: Shkodër, Korçë, Vlorë, Sarandë, Gjirokastër, Elbasan, Fier,

Lushnjë, Pogradec, Berat, Lezhë dhe Kavajë.

Në kategorinë III: Të gjitha bashkitë e tjera.

Në komuna niveli tregues i taksës është 50 për qind e nivelit tregues të tij për çdo kategori.

45

Burimi: INSTAT-i

Ndërkaq duhet të përmendim që në vitin 2008 , sipas të dhënave, u krijuan vetëm 15

ndërmarrje me mbi 50 punëtorë, ndërkohë që në vitin 2007 qenë regjistruar 42

ndërmarrje të mëdha. Numri i ndërmarrjeve të mesme që janë me 10 - 49 punëtorë u

rrit me 79 njësi gjatë 2008, ndërkohë që në 2007 ishin regjistruar 394 të tilla. Kjo tregon

për një ulje të numrit të bizneseve të mëdha që operojnë në tregun tonë.

Të dhënat më të fundit zyrtare nga INSTAT- i raportojnë për një përmirësim modest të

treguesve të rritjes ekonomike përgjatë tremujorit të tretë të vitit 2010, por nga ana

tjetër, ka edhe nga sektor të cilët vijojnë të ecin me hapa të ngadaltë, siç është ndërtimi.

N.q.s. do krahasojmë periudhën shtator 2009- shtator 2010, sektori i ndërtimit ka një

rënie prej afro 22 %. N.q.s. do bëjmë krahasime ndërmjet edhe vetë vitit 2010 do shohim

që ka një rënie prej 2.5 përqind nga tremujori i dytë në atë të tretin. Nga ana tjetër e

medaljes kemi një rritje prej afro 5 % në vitin 2010 e cila vjen si pasojë e ecurisë së

mirë të sektorëve të ndryshëm të ekonomisë së vendit, siç mund të jenë ai i industrisë,

tregtisë (rritje me 8%), bujqësisë e tregtisë; dhe transporti me një rritje prej afro 18 %.

Duhet të pranojmë së treguesit e vitit 2010 krahasuar me ato të një viti më parë janë

disi më të mira, gjë e cila tregon për një rimëkëmbje të ekonomisë edhe pse me hapa të

ngadaltë.

Nr.Ndermarrjeve

Nr.Punesuarve

46

Tabelë 2: Ndërmarrjet, të punësuarit, % e xhiros dhe investimeve sipas aktivitetit.

Ndërmarrjet Te punësuarit

Aktiviteti ekonomik Nr. % Nr. %

Gjithsej 73702 100 251799 100

Prodhues të te mirave TOTAL 11760 16 114429 45

Industri 8468 12% 77642 30.1

Ndërtim 3292 4.5 36778 14.6

Prodhues të shërbimeve 61942 84 137379 55

Transp.Kom. 8125 11 23923 9.5

Tregti 35642 48.4 67547 26.8

Shërbime 18175 24.7 45909 18.2

Grafik nr.2 - Përqindja e nr. të ndërmarrjeve dhe të punësuarve për vitin 2009 sipas

aktivitetit ekonomik

Burimi: INSTAT-i

% Ndermarrjeve, Industri, 12, 12%

% Ndermarrjeve, Ndertim, 4.5, 4%

% Ndermarrjeve, Transp.Kom., 11,

11%

% Ndermarrjeve, Tregti, 48.4, 48%

% Ndermarrjeve, Sherbime, 24.7,

25%

% Ndermarrjeve

47

Të ardhurat nga bizneset sigurojnë të ardhurat kryesore në buxhetin e shtetit. Kështu

në vitin 2009 të ardhurat tatimore përbënin 90,7% të totalit të të ardhurave në buxhet,

ndërsa të ardhurat jotatimore 8.25% dhe grantet 1.1%. Të ardhurat nga tatimi përbën

23,7% të PBB-së në këtë vit. Një zhvillim i mëtejshëm i këtij sektori të ekonomisë do

të nënkuptonte me shume të ardhura nga taksat dhe për rrjedhim më shumë të ardhura

për qeverinë. Biznes i zhvilluar do të thotë më shume mirëqenie dhe më pak varfëri, do

të thotë më shumë të punësuar dhe më pak shpenzime për papunësinë, një jetë sociale

mire e më e shëndoshë. Vetëm në vitin 2009 janë shpenzuar 16 miliardë nga buxheti i

shtetit për ndihma ekonomike, shpenzime të cilat mund të reduktohen me rritjen e të

ardhurave që vijnë nga tatimet e bizneseve.

KREU IV

NATYRA NXITESË E SISTEMIT FISKAL PËR INVESTIME NË

SHQIPËRI.

4.1.Taksa të ulëta për më shumë investime e punësim.

Bazuar në performancën e lartë dhe efektet pozitive të vërejtura si dhe në vlerësimet e

përfitimeve dhe risqeve reforma fiskale do të vazhdojë të thellohet duke konsideruar

disa drejtime të tjera potenciale si:

• Zbatimin e një shkalle më të ulët të TVSH për shërbimet e mallrat e lidhura me arsimin

dhe shëndetësinë

• Reduktimi i tatimit mbi dividendin

•Reformimin rrënjësor në taksimin e pasurisë së patundshme duke nxitur punimin e

tokës, shfrytëzimin efektiv të ndërtesave si edhe duke shkallëzuar shkallën tatimore për

shtëpitë e para e ato të dyta. Kalim nga tarife fikse për m2 apo hektarë në % mbi vlerën

e patundshmërisë.

•Reformë e thellë në taksimin e fitimit në kapital si për rastin e letrave me vlerë ashtu

edhe të patundshmërisë

•modifikime në sistemin e akcizave për thjeshtëzimi e listës së mallrave sipas praktikës

evropiane dhe përdorimin e shkallës specifike të taksimit dhe e tyre në vend të ad-

valorem

48

• do të studiohen avantazhet dhe risqet në zbatimin e incentivave fiskale në zonat më

pak të favorizuara

• parqet industriale apo portet të kombinuara me zonat e lira ekonomike do të shërbejnë

gjithashtu si instrumente të nxitjes fiskale të investimeve private të huaja dhe shqiptare

dhe rritjes së punësimit dhe eksportit të mallrave e shërbimeve.

4.2. Shqipëria :Vend atraktiv për investimet e huaja.

Megjithëse flukset e investimeve të huaja në Shqipëri kane qene në rritje të

vazhdueshme, ato mbeten në nivele shume të ulëta nëse i krahasojmë me Rajonin. Kjo

si pasoje e një trashëgimie negative të dëmtimit të rëndë të klimës se biznesit, për shkak

të pengesave të konsiderueshme administrative, korrupsionit të përhapur, dobësive

regullatore si dhe riskut të perceptuar ekonomik dhe politik të vendit.

Burimi: Banka e Shqipërisë

Sikurse mund të shikohet edhe nga grafiku, vlera e investimeve të huaja direkte të

matura në USD ka qene e luhatshme gjate 20 viteve të fundit. në fund të vitit 2010,

vlera e investimeve të huaja direkte ka arritur në 1.11 miliardë USD, që është edhe vlera

me e madhe e arritur gjate periudhës se analizës. Vlera me e ulet është arritur në vitin

1999, ku shuma e investimeve të huaja direkte ishte vetëm 41 milionë USD. Rritja me

49

e madhe e investimeve të huaja direkte vihet re gjate vitit 2000, ku investimet e huaja

direkte u rriten me 249 %, ndërsa ulja me e madhe vihet re gjatë vitit të krizës 1997, ku

investimet e huaja direkte u ulën me 47%.

Burimi Banka e Shqipërisë

Në aspektin e prejardhjes ose origjinës, Italia dhe Greqia ruajnë një pozicion

mbizotërues në investimet e huaja direkte në Shqiperi.51 % e ndërmarrjeve të

investimit direkt janë me pjesëmarrje të kapitalit të huaj italian dhe 24 % me kapital të

huaj grek. Ndjekësit me të afërt janë kapitali turk (4 %) dhe ai amerikan (3 %).

Ndërkohë, vërejmë një hapje drejt lindjes se mesme, shoqëruar edhe me rritjen e

flukseve të kapitalit nga këto vende.

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

Shqiperi Maqedonia, FYR

341 497

2 488

1 076

151

5 174

966

Milion USD

Fluksi i FDI-ve per vitin 2015 sipas vendeve të rajonit

50

Burimi: Banka e Shqipërisë

Në këndvështrimin e stokut të kapitalit të huaj, në fund të vitit 2015, jo me pak se 82

për qind e këtij stoku ishte për llogari të vendeve të Bashkimit Evropian, me investitorë

kryesore Greqinë(me 48 për qind të stokut të kapitalit të huaj në fund të vitit 2015) dhe

Italinë(me 30 për qind).Greqia dhe Italia kane rritur ndjeshëm praninë e tyre në stokun

e kapitalit të huaj në vend. Afërsia gjeografike e Shqipërisë me këto dy vende si dhe një

bashkëpunim i fuqishëm ekonomik me BE, janë nder arsyet kryesore për dominimin e

investitorëve të huaj nga këto vende. Rritja e stokut të kapitalit të huaj në vite, vërehet

të ketë qenë më e ndjeshme përsa i perket kapitalit grek. Ky i fundit, në fund të vitit

2015 vlerësohet në rreth 18 miliardë leke nga 7 miliardë leke vlerësuar në fund të vitit

2010.

Kapitali grek është i përqendruar kryesisht në sektorin e komunikacionit(68 për qind)

ardhur si rezultat i përfshirjes në privatizime gjate viteve 2007-2008 dhe tregtisë me

shumice(13 për qind). Përgjatë viteve të fundit është zbehur disi prania e tij në

industrinë e veshjeve. Kapitali italian për periudhën e vrojtuar (2007-2008), ka ruajtur

rreth intervaleve 60-65 % përfaqësimin e tij me investime në industrinë përpunuese. Në

fund të vitit 2006,stoku i kapitalit italian vlerësohet në rreth 11.3 miliardë leke nga 3.8

miliardë leke në vitin 2007.

IHD sipas vendeve të Origjinës

Vendet e

Rajonit

7.6%

Lindja e

Mesme

2.9%

USA

2.7%

Vende te tjera

11.4%

Greqi

24.3%

Italia

51.1%

51

Burimi: Banka e Shqipërisë

Përsa i përket shpërndarjes gjeografike të IHD në Shqipëri, vihet re një përqendrim i

tyre në Tirane (52%) dhe në pjesën perëndimore të vendit. Zonat ku janë përqendruar

IHD janë zona me të ardhura me të larta dhe infrastrukture me të zhvilluar. Pjesa e

brendshme qendrore si dhe verilindja e vendit, janë nder zonat me pak të preferuara nga

investitorët e huaj. Përveç infrastrukturës se pazhvilluar të këtyre zonave dhe

marketingut të munguar, një rol të rëndësishëm mendohet të ketë luajtur migrimi i

brendshëm dhe i jashtëm, i cili vështirëson gjetjen e fuqisë punëtore të kualifikuar në

to. Megjithatë, një përqindje të konsiderueshme të IHD kemi në rrethe kufitare me

Greqinë, si Korça dhe Gjirokastra.

Shpërndarja sektoriale e investimeve të huaja direkte në Shqipëri tregon një shkalle të

larte përqendrimi të tyre në industrinë përpunuese dhe fushat e tregtisë. Investimet në

industri kane synuar sektorët me përqendrim të larte të fuqisë punëtore dhe jo ato me

përqendrim të kapitalit ose të teknologjisë duke i lënë pak hapësirë rolit të investimeve

të huaja në transferimin e teknologjisë dhe rritjen e kapacitetit teknologjik të prodhimit

në vend, duke minimizuar efektet pozitive anësore të këtyre investimeve në sektorët e

tjerë të prodhimit.

Stoku i kapitalit te huaj sipas origjines

Itali

30%

SHBA

2%

Inst.

Fin.Nderko

mbetare

2%

Liban

4%

Maqedoni

2%

Turqi

5%

Te tjera

7%

Greqi

48%

52

Burimi: Banka e Shqipërisë

4.3 Shqipëria, si një vend tërheqës për IHD, Analiza SWOT

IHD sipas Sektorëve

Industria

47.0%

Te tjere

13.0%Ndertimi

8.0%

Tregtia

27.0%

Transporti dhe

Telekomunikacioni

5.0%

Mundësitë

Integrimi Europian

Integrimi ekonomik rajonal (CEFTA)

Diasporë e gjerë

Reforma e Sistemit të Arsimit

Rindërtimi i Infrastrukturës

Pikat e Forta

Afërsi gjeografike me pjesën më të madhe të

rajoneve dhe tregjeve në Europë

Fuqi punëtore e kualifikuar me një kosto të ulët

Kulturë pune

Burimet minerare

Atraksionet natyrale dhe turistike

Një ambient ligjor i pranueshëm për investim

53

Pikat e dobëta

Tregjet e vogla vendase

Të ardhura të ulëta për frymë

Infrastrukturë e dobët

Teknologji industriale e vjetëruar

Sektor i dobët financiar

Risqet

Konkurrenca e vendeve fqinje

Rritje në paga dhe humbja e avantazhit

konkurrues të kostos së ulët të punës

54

KREU V

Efektet e IHD-ve në Shqipëri

5.1 Ecuria e IHD-ve, vështrim i përgjithshëm

Në vitin 2012, Shqipëria u riklasifikua nga një vend me të ardhura të larta- të mesme,

në një vend më të ardhura të ulëta- të mesme. Shqipëria ka një ekonomi të vogël në të

cilin GNI për frymë ishte 3,980 USD në vitin 2011. Popullsia totale është 3.21 milion,

46.6% e së cilës përbëhet nga popullsia rurale. Rritja vjetore e popullsisë është 0.36%.

Sipas raportit të EBRD, Shqipëria është një nga ekonomitë e pakëta në tranzicion që e

kanë përballuar krizën mirë dhe arsyeshëm deri tani, dhe kjo pjesërisht sepse ekonomia

është më pak e integruar me tregjet globale sesa ekonomitë e tjera. Rritja e GDP (PBB)

në vitet 2004 – 2008 ishte rreth 6%, në vitin 2009 arriti në 3.3% dhe në 2011 pati një

ulje të mëtejshme duke arritur në 3%. Sektori prodhues (manufacturing) zë rreth 19%

të GDP dhe ka ruajtur të njëjtat pozita.

Shqipëria është një vend interesant për thithjen e IHD-ve në Ballkanin Perëndimor.

Përmirësimi i dukshëm i infrastrukturës së rrugëve, elektricitetit dhe furnizimit me ujë,

përmirësime e mëdha në shërbimet publike si dhe iniciativat e mire të marketingut kanë

tërhequr investitorë kryesisht në fushat e energjisë, hidrokarbureve, në infrastrukturë si

edhe në fushën e shitjeve me pakicë dhe në industrinë financiare. Sektorët që kanë

përthithur më shumë IHD janë edhe ata më rëndësishmit si p.sh.:

Në sektorin e energjisë; Nëpërmjet projekteve konçesionare që kanë si qëllim

rritjen e prodhimit të energjisë elektrike si dhe diversifikimin e burimeve

energjetike për energjitë e rinovueshme. Gjithashtu, Shqipëria po lëviz drejt

tregut rajonal të energjisë dhe në linjat rajonale të interkoneksionit (linja Tiranë-

Prishtinë apo shtrimi i kabllove nënujore me Italinë).

Në sektorin minerar; janë disa kompani të huaja që operojnë në nxjerrjen e

mineralit të kromit dhe të përpunimit industrial të tij. Gjithashtu në nxjerrjen e

mineralit të bakrit dhe të përpunimit industrial. (Kurum Holding)

Në industrinë e naftës; janë nënshkruar marrëveshje për zbulimin dhe

prodhimin e naftës dhe gazit me disa kompani ndërkombëtare. (Bankers

55

Petrolium Ltd). Gjithashtu investime të mëdha janë realizuar në industrinë e

çimentos me prezencën e kompanive të huaja (Titan, Colacem).

Edhe zhvillimi i infrastrukturës së vendit ka tërhequr investitorë të huaj, të

shumtë. Aeroporti "Nënë Tereza", Rruga e Kombit, plani i rregullimit të Portit

Durrës, etj., janë projekte të rëndësishme të realizuara e që vazhdojnë të

realizohen nëpërmjet konçensioneve të dhëna kompanive të huaja.

Telekomunikacioni është zhvilluar kryesisht nëpërmjet privatizimit,

investimeve pasuese të bëra nga investitorët e huaj dhe në një farë mase edhe

nga investimet vendase. Prezenca e kompanive të huaja (operatoret Vodafon

dhe AMC) ka bërë që të rritet konkurrenca në treg, duke ofruar shërbime

cilësore më të mira, me kosto të ulët dhe të krahasueshme me rajonin.

Industria e shërbimeve financiare ka bërë ndryshime rrënjësore në sajë të

zhvillimit të IHD-ve. Ky sektor mund të konsiderohet lider në tërheqjen e tyre.

Privatizimi, pothuajse i të gjithë industrisë bankare nga bankat e huaja dhe

investitorët e huaj ka rezultuar në një fluks të madh kapitali.

IHD-të në shifra

Investimet e Huaja Direkte në Shqipëri janë një fenomen i kohëve të fundit

krahasuar kjo më vendet e tjera të rajonit. Megjithatë, ato kanë patur një ecuri rritëse

të qëndrueshme. Në vitin 2007, investimet e huaja direkte në Shqipëri ishin 659

milionë dollarë dhe trendi rritës ka vazhduar edhe në vitin 2008, kur investimet

arritën në 974 milionë dollarë, dhe në vitin 2009 me 996 milionë dollarë.

Viti më i mirë për investimet e huaja ishte viti 2010, kur ato arritën plot 1.05

miliardë dollarë, ndërsa viti 2011 do të shënonte një rënie të lehtë në 1.03 miliardë

dollarë dhe në fund viti 2012, me një nivel investimesh 957 milionë dollarë.

56

Figurë: Investimet e Huaja Direkte 2007-2012 (milion $)

Burimi BSH

Në vitin 2009, stoku i IHD-ve hyrëse në Shqipëri arriti në afërsisht 2.7 miliardë euro,

ndërsa stoku i IHD-ve dalëse vetëm në 131 milion euro. Ndërsa në fund të vitit 2011,

stoku i investimeve të huaja direkte u vlerësua në rreth 3,036.6 milionë euro, rreth

13.9% më i lartë krahasuar më nivelin e regjistruar në vitin 2010.

Ecuria pozitive në stokun e IHD-ve në vend pasqyron preferencën e investitorëve të

huaj për vendin tonë në kushtet e kostove të prodhimit më të ulëta dhe marzheve të

fitimit potencialisht më të larta. Në dy vitet e fundit, privatizimet kanë luajtur një rol

modest në rritjen e IHD-ve duke qenë tregues i një interesi të investitorëve të huaj për

vendin tonë.

Sektorët më të rëndësishëm që kontribuuan në vlerën e IHD-ve, janë sektori i industrisë,

ai i energjisë, sektori financiar dhe telekomunikacioni.

1. Sektori industrial (duke përfshirë prodhimin dhe minierat) vlerëson pothuaj 50% të

fluksit të IHD për vitin 2010 dhe 2011, së bashku me minierat dhe industrinë mekanike,

që konsiderohen sektorët kryesor në thithjen e investimeve. Disa industri me intensitet

punësimi, siç janë industria e veshjeve dhe këpucëve kanë tërhequr një numër të madh

projektesh por më sasi modeste kapitali.

57

Sipas Raportit të Zhvillimit Industrial të UNIDO, Shqipëria konsiderohet si vend me

rëndësi të ulët prodhuese dhe një rëndësi të mesme bujqësore.

Raporti i fluksit të IHD kundrejt PBB-s është rritur në mënyrë të konsiderueshme. Në

vitin 2011 ai arriti në 8,1% kundrejt 3,6% që ishte në vitin 2006.

5.2 Origjina e IHD-ve, shpërndarja sipas sektorëve

1. Stoku i IHD-ve në Shqipëri sipas formës

Të dhënat për stokun e IHD-ve regjistrohen në dy forma:

- kapital aksioner dhe fitime të ri-investuara (të kombinuara)

- kapital tjetër (kryesisht huatë brenda kompanisë).

Zëri “kapital aksioner dhe fitime të ri-investuara” përbën edhe pjesën më të madhe

të stokut të IHD-ve në Shqipëri – 97% në fund të vitit 2009, nga këto fluksi i IHD-ve

në formën e kapitalit aksioner përbën afërsisht 70% të totalit. Stoku i investimeve

direkte dalëse gjithashtu përbëhej kryesisht nga “kapital aksioner dhe fitime të ri-

investuara”. Fitimet e ri-investuara përbëjnë një përqindje më të vogël, ndonëse në

rritje, ndërsa pjesa e ”kapitalit tjetër” (që kryesisht janë huatë brenda kompanive) është

pothuajse e papërfillshme.

Fitimet e ri-investuara përfaqësojnë një komponent që po rritet, me rritjen nga viti në

vit të IHD-ve në Shqipëri. Për vitin 2009, ato u vlerësuan të ishin 222 milion euro, pra

50 milion euro më shumë nga viti 2008.

Tendenca pozitive flet për produktivitetin e investimeve të huaja direkte dhe vendimin

e investitorëve për t’u sjellë fitime sipërmarrjeve të tyre në vend. Kjo është një përqindje

shumë e lartë sipas krahasimeve ndërkombëtare dhe përbën një tjetër karakteristike të

sjelljes së investitorëve në fazat fillestare të projekteve të investimeve.

Kapitali tjetër - Huatë brenda kompanive në përgjithësi demonstrojnë luhatje të mëdha

nga viti në vit dhe kjo jo vetëm në Shqipëri. Fluksi i kredive për filialet e huaja në

Shqipëri për herë të parë ishte negativ në vitin 2009, deri në masën prej afërsisht 40

milion euro. Arsyet për këtë nuk janë të qarta, por përvoja është e ngjashme me atë të

disa vendeve të tjera të rajonit në kuadrin e krizës financiare. Një nga shpjegimet mund

të jetë që bankat e huaja dhe investitorë të tjerë tërhoqën disa prej kredive që kishin

58

ofruar më herët. Në disa raste filialet (në gjendje) në vendin pritës ka ndodhur që u kanë

dhënë kredi kompanive mëma, të cilat mund të jenë prekur rëndë nga kriza financiare.

Këtu mund të përmendim rastin e ndërmarrjeve të investimeve të huaja në sektorin e

telekomunikacionit që ishin aktivë në dhënien e huave direkte investitorëve të tyre (si

p.sh.: AMC-ja i dha kredi kompanisë mëmë).

Kjo përbërje e IHD-ve është një karakteristikë për vendet në fazat e para të përfitimit të

investimeve të huaja direkte; në vende ku kjo pjesë është më e maturuar rëndësia e

kapitalit tjetër është zakonisht më e madhe. Duke mbajtur në konsideratë së shumica e

projekteve të investimeve në Shqipëri janë të reja, një numër investitorësh po sjellin

kapitale të reja në vend.

Tabelë 5.1: Shqipëria:

përbërja e prurjeve të IHD-se,

sipas formës, 2006–2011

(milionë euro) Komponentët

2006 2007 2008 2009 2010 2011

IHD –Total 259 481 665 717 793 742

Kapital aksioner 199 487 420 516 600 755

Fitime të ri-investuara 0 0 182 229 186 64

Kapital tjetër 60 -6 63 -27 7 -77

2. Stoku i IHD-ve në Shqipëri sipas aktiviteteve kryesore ekonomike

Numri i kompanive të huaja dhe atyre joint-venture sipas INSTAT, në fund të vitit 2011,

numëron deri në 3572 ndërmarrje, që përfaqësojnë 3,2 % të numrit total të ndërmarrjeve

aktive në vend.

Një ndarje e këtyre ndërmarrjeve të huaja sipas sektorëve ekonomik është; 32% në

sektorin e tregtisë, 25% në shërbime, 23% në industri, 11% në ndërtim, 6% në transport

dhe komunikacion, 3% në hotele, kafe dhe restorante dhe 1% në bujqësi dhe peshkim.

Në disa aktivitete, degët e kompanive të huaja përbëjnë pjesën më të madhe të këtyre

kompanive, p.sh. më shumë se gjysma e tyre operon në nxjerrjen e naftës, më shumë se

59

një e treta e tyre në sektor ndihmës për prodhimin e pajisjeve të transportit, produkte

elektrike dhe makineri, për naftën, gazin dhe energjinë. Këto janë aktivitete me

investime të larta kapitale, ku SME-t me pronësi lokale janë të rralla. Ndërsa në

aktivitete të tjera, siç është tregtia me pakicë, hotele dhe restorante, prania e SME-ve

lokale është mbizotëruese në numër.

Në ndarjen e IHD-e sipas aktivitetit ekonomik, vihet re një përqendrim i lartë i

investimeve në sektorin e shërbimeve. Ato zënë përqindjen më të madhe të stokut të

IHD-ve. Ky fakt vlerësohet të jetë i lidhur dhe me privatizimet që kanë karakterizuar

këtë sektor përgjatë viteve.2 Privatizimi, pothuajse i të gjithë industrisë bankare nga

bankat dhe investitorët e huaj ka rezultuar në një fluks të madh kapitali përmes të cilit

bankat janë ristrukturuar dhe kanë zgjeruar aktivitetin e kredisë .

Të dhënat më të fundit për vitin 2011 tregojnë së sektorët më tërheqës dhe që kanë

thithur pjesën më të madhe të IHD-vë janë: “Ndërmjetësimi monetar dhe financiar” dhe

“Industria nxjerrëse” më përkatësisht 23.1% dhe 20.8% ndaj totalit të stokut. Gjatë vitit

2011 vihet re një rishpërndarje e IHD-ve sipas sektorëve të ekonomisë, një diversifikim

më i madh i portofolit të IHD-ve dhe orientim multidimensional i tyre. Ndër vite,

”Ndërmjetësimi monetar dhe financiar” ka përfaqësuar sektorin me peshën më të madhe

në stokun ë IHD-vë deri në vitin 2011. Megjithatë, vihet re një rënie progresive e peshës

së këtij sektori në favor të sektorëve të tjerë të ekonomisë, nga 32.1% në vitin 2007 në

rreth 23.1% në vitin 2011.

Ndryshimi më i qenësishëm vihet re në rritjen e peshës së sektorit të “Industrisë

nxjerrëse” nga 12.2% në vitin 2010 në 20.8% në vitin 2011. Peshën kryesore në këtë

sektor e luajti industria nxjerrëse e mineraleve energjetikë (88.6%) dhe atyre

joenergjetikë (11.4%). Orientimi i investimeve të huaja direkte drejt burimeve natyrore

mbështeti zgjerimin e eksporteve të vendit tonë për këto produkte duke kontribuar

pozitivisht në përmirësimin e pozicionit të jashtëm të ekonomisë.

Një ndarje e detajuar e stokut të IHD-ve në sektorin e prodhimit, nxjerr në evidencë

dominimin në kapital të industrive. Dega prodhuese me stokun më të lartë të IHD-ve,

është prodhimi i produkteve minerarë jo-metalikë (materialet e ndërtimit). Ajo pasohet

nga produktet e naftës, të bazuara në burimet lokale natyrore. Objektiv i rëndësishëm

60

investimi është prodhimi i metaleve bazike të fabrikuara, duke shfrytëzuar mineralin e

vendit. Shumica e investimeve të huaja direkte është në industrinë e rëndë bazë

(materiale ndërtimi, metale), ndërsa pjesa më e sofistikuar e prodhimit mungon jo vetëm

në sektorin e ndërmarrjeve të huaja, por edhe në atë vendas. Përqindjet e ulëta të

kapitalit të huaj në vlerën e shtuar, si edhe në stokun e investimeve të huaja direkte në

sektorët më të sofistikuar flasin për të njëjtën tendencë, pra, nevojën për tërheqjen e

investitorëve të huaj.

Aktualisht ekzistojnë dy aktivitete të tilla me një prani të rëndësishme të investimeve të

huaja: prodhimi i makinerive elektrike dhe i mjeteve të transportit, të ndryshme nga

automjetet. Industritë “high-tech”, si prodhimi i makinerive elektronike, apo automjete

pothuaj mungojnë jo vetëm si objektiva investimi, por gjithashtu në tërë ekonominë e

vendit. Sektori i ndërtimit, me 15% të stokut të IHD-ve hyrëse në 2008 ishte pothuajse

po aq i rëndësishëm sa manifaktura. Lulëzimi i ndërtimit i financuar kryesisht nga të

ardhurat e emigracionit (remitancat) çoi në një lulëzim të ndërtimeve rezidenciale (të

banesave) gjatë periudhës midis viteve 2004-2008.

Tjetër industri me investime relativisht të larta është prodhimi i ushqimeve dhe pijeve.

Ajo bazohet si në importin ashtu dhe sigurimin e lëndëve të para në vend. 16% e stokut

të IHD-ve në sektorin prodhues është investuar në tekstile dhe lëkurë, të cilat janë

aktivitete intensive nga pikëpamja e punësimit dhe më potencialet për eksport.

Industria përpunuese vlerësohet të mos këtë thithur investime të huaja për vitin 2011.

Pesha e saj në stokun ë IHD-ve mbeti pothuajse ë pandryshuar krahasuar më një vit më

parë (15.6%). “Prodhimi dhe shpërndarja e energjisë elektrike, e gazit, e avullit dhe e

ujit të ngrohtë” dhe “Pasuritë e patundshme, dhënia me qira, informatika, puna

kërkimore shkencore, të tjera aktivitete profesionale” gjithashtu kanë rritur peshën e

tyre në stokun total të IHD-ve gjatë vitit 2011.

Potencialet turistike të vendit tonë ende nuk janë eksploruar nga investitorët e huaj.

“Hoteleri dhe turizëm” përveçse zë një peshë të ulët në stokun e investimeve, ka ndjekur

dhe një trajektore rënëse në tre vitet e fundit. Pavarësisht potencialit të mirë natyror për

tërheqjen e turizmit, industria e hotelerisë dhe restoranteve zë vetëm 1% të stokut të

IHD-ve.

61

Dhënia me qera e pronave të paluajtshme dhe shërbime të tjera biznesi janë gjithashtu

të nën-përfaqësuara në kuadrin e stokut të IHD-ve të vendit, në krahasim me vende më

të zhvilluara, por gjithsesi zënë një përqindje më të lartë sesa në disa vende të tjera të

rajonit. Për më tepër, shumë pak investime ka në shërbimet juridike dhe të konsulencës,

prania e të cilave do të ishte e nevojshme për investitorët. Investimet e huaja direkte në

këto shërbime mund të zgjerohen teksa rritet edhe kërkesa për to.

Sektori i bujqësisë mbetet shumë i rëndësishëm dhe dominohet nga ferma të vogla dhe

toka shumë të fragmentuara. Bujqësia ka kontribuar më 19.4 përqind të vlerës së shtuar

të GDP (PBB) dhe ka punësuar 41 përqind të fuqisë punëtore në vitin 2011. Megjithatë,

ekonomia mbetet mjaft e varur nga importi përsa i përket ushqimit dhe përpunimit

bujqësor për shkak të produktivitetit të ulët bujqësor.

Kontributi publik në bujqësi dhe në industrinë bujqësore ka qenë vazhdimisht mjaft i

kufizuar, rreth 1-1.5 përqind e buxhetit ose edhe më pak në lidhje me GDP (PBB). Në

përgjithësi, investimet në bujqësi janë financuar nëpërmjet huave dhe granteve të huaja.

Është vlerësuar së një pjesë e madhe e investimeve në shkallë të gjerë në bujqësi dhe

në sektorin e përpunimit bujqësor nuk janë marrë në konsideratë nga investuesit e huaj

apo edhe ata vendas, kryesisht për shkak të mungesës së infrastrukturës. Një nga pikat

e forta të këtij sektori e ku duhet punuar për tërheqjen e IHD-ve është fakti se shumica

e produkteve bujqësore nuk kanë shtesa artificial dhe pesticide, gjë që e vendos vendin

në një pozitë premtuese për t’u bërë një prodhues i rëndësishëm dhe eksportues i

ushqimeve organike cilësore.

Disa nën-sektorë bujqësor me një potencial të lartë eksporti dhe mundësi të mëdha

investimi janë: Bimët mjekësore dhe barërat, perimet, prodhimet e konservuara si

ullinjtë dhe vaji i ullirit, peshku i freskët dhe i përpunuar.

62

Tabelë 5.2 : Investimet e Huaja

Direkte Sipas Sektorëve (milionë euro)

Sektori

2006 2007 2008 2009 2010 2011

Agrikulturë, gjueti dhe

peshkim 2 2 -54 -9 0 0

Ndërtim 8 51 147 19 44 0

Industri 69 56 369 300 394 351

Energji elektrike dhe gaz 0 4 2 143 88 103

Telekomunikim 62 196 -61 84 97 67

Ndërmjetësim financiar 30 136 167 120 138 110

Shpërndarje dhe shërbime të

tjera 88 25 95 59 33 111

Totali 259 470 665 716 794 742

Tabelë 5.3: Investimet e Huaja Direkte

Sipas Sektorëve (në %)

Sektori

2006 2007 2008 2009 2010 2011

Agrikulturë, gjueti dhe peshkim 1% 0% -8% -1% 0% 0%

Ndërtim 3% 11% 22% 3% 6% 0%

Industri 27% 12% 55% 42% 50% 47%

Energji elektrike dhe gaz 0% 1% 0% 20% 11% 14%

Telekomunikim 24% 42% -9% 12% 12% 9%

Ndërmjetësim financiar 12% 29% 25% 17% 17% 15%

Shpërndarje dhe shërbime të tjera 34% 5% 14% 8% 4% 15%

Totali 100% 100% 100% 100% 100% 100%

3. Stoku i IHD-ve në Shqipëri, sipas vendit investues

Struktura e stokut të IHD-ve sipas vendeve të origjinës gjatë periudhës 2007 – 2011

paraqet ndryshime të ndjeshme nga viti në vit. Siç ndodh zakonisht me vendet e vogla,

Shqipëria merr një pjesë jashtëzakonisht të lartë të investimeve të saj të huaja direkte

nga vendet fqinjë.

63

Kështu në 2010 Greqia renditet e para më 27%, Italia në vendin e dytë me 15%, e treta

Austria me 14%, e pasuar nga Kanada dhe Turqia me 11% (grafiku).

Në vitin 2007, investimet e huaja direkte me origjinë greke përfaqësonin rreth 28.5% të

stokut total të IHD-ve në vend. Vendin e dytë për nga pesha e zinin investimet me

origjinë italiane, me rreth 12.0% në të njëjtën periudhe. Më fillimin e krizës ekonomike

dhe financiare dhe intensifikimin e krizës së borxhit në Greqi, vihet re një rënie

progresive e peshës së këtij vendi në stokun total të investimeve të huaja. Nga viti 2007

deri në vitin 2011, pesha e IHD-vë nga Greqia shënoi rënie me rreth 11.2 përqind, duke

përfaqësuar në vitin 2011 rreth 17.3% ndaj stokut total të IHD-ve. Kjo shpjegohet dhe

me faktin që investimet greke janë të fokusuara në telekomunikacion dhe ndërmjetësim

financiar, ku stoku i kapitalit ka pësuar rënie.

Vendi i dytë, si burim IHD është Italia me 15% të stokut të IHD për vitin 2010, duke

shtuar me 3% pozicionin e saj në tre vite. Investimet me origjinë italiane

pas një rritjeje të peshës së tyre më rreth 3.6 përqind gjatë vitit 2008, kanë ruajtur

pothuajse të njëjtën peshë në vitin 2009 (mesatarisht 15.5% në periudhën 2008 - 2009).

Gjatë viteve 2010 dhe 2011 vihet re një rënie e stokut të investimeve me origjinë italiane

në nivelet e parakrizës ekonomiko – financiare. Për vitin 2011, investimet me origjinë

italiane përfaqësuan vetëm 12.3% të stokut total të IHD-ve. Investimet me origjinë

italiane janë të fokusuara kryesisht në sektorët prodhues dhe ndërtim. Gjithashtu ato

janë të pranishme në sektorin e shërbimeve, kryesisht në sektorin financiar. Një dukuri

e veçantë ë investimeve italiane është se ato përfaqësohen me ndërmarrje të vogla dhe

të mesme.

Austria është vendi i tretë si burim investimesh me 14% në vitin 2010, duke u rritur me

6 përqind që nga vitit 2007. Pothuaj të gjithë investimet austriake janë në sektorin

bankar (kryesisht si rezultat i blerjes së Bankës Shqiptare të Kursimeve nga Banka

Raiffeisen International) si dhe në industrinë e hidrocentraleve elektrike.

Kanadaja renditet në vendin e katërt si investitor për vitin 2010, pjesërisht me Bankers

Petroleum Ltd, një kompani kanadeze në fushën e eksplorimit të naftës dhe gazit.

Turqia mban rreth 11 përqind të totalit të kapitalit të huaj, ku pjesën më të rëndësishme

e luan privatizimi i një sektori të rëndësishëm në ekonominë shqiptare, atij të

64

telekomunikacionit (privatizimi i Albtelekom-it), pasuar më vonë me

telekomunikacionin privat të kompanisë celulare.

Tabelë 5.4: Investimet e

Huaja Direkte Sipas Origjinës (në

%) Rajoni/Vendi

2005 2006 2007 2008 2009 2010

Austri 5 9 8 9 10 14

Gjermani 3 3 3 3 3 3

Greqi 55 53 42 34 30 27

Itali 12 11 12 16 16 15

SHBA 4 4 4 4 2 1

Liban 3 2 2 2 2 1

Turqi 6 6 8 9 10 11

Të tjera 12 12 21 23 27 28

5.3 Efektet e IHD në ekonominë shqiptarë

5.3.1 Efekte të përgjithshme të IHD-ve

IHD-të krijojnë efekte si në vendet pritëse ashtu dhe në ato investuese. Në teori më

gjerësisht studiohen efektet në vendet pritëse si për nga shumëllojshmëria ashtu dhe për

nga rëndësia që kanë në ekonominë e këtyre vendeve. Efektet pozitive të IHD-ve në

vendet pritëse janë përgjithësisht të larta, por përfitimi real prej tyre nuk realizohet

automatikisht. Duhet të plotësohen disa kushte që një efekt pozitiv të materializohet.

Duket se këto kushte plotësohen më lehtë në një vend të zhvilluar kundrejt një vendi në

zhvillim. Nisur dhe nga fakti që Shqipëria është kryesisht një vend thithës i investimeve

të huaja, më poshtë do të analizohen efektet që ato sjellin në ekonomitë pritëse dhe më

pas më konkretisht në ekonominë shqiptare.

“Kur analizohen efektet e IHD-së në ekonomitë pritëse, ndodh shpesh të bëhet dallimi

mes dy grupeve të gjera efektesh, konkretisht efektet direkte dhe efekte indirekte”

(Blomstrom, 1989). Efektet direkte, sipas Blomström mund të ndikojnë:

1. në fuqinë punëtore vendase, duke shtuar më shumë mundësi punësimi dhe

pagesa më të larta;

65

2. mbi konsumatorët në formën e çmimeve më të ulëta;

3. mbi qeveritë nëpërmjet të ardhurave më të larta nga taksat.

Brenda një vendi pritës, firmat me pronësi të huaj zakonisht paguajnë rroga më të larta

se ato vendase. Nuk ndodh gjithmonë që ato të shkaktojnë rritjen e rrogave edhe në

firmat vendase, por prania e tyre përgjithësisht e rrit nivelin e pagave në vendin pritës.

Efektet indirekte janë efektet e jashtme që ndryshe janë quajtur “rrjedhje” (spillovers).

Termi “rrjedhje” përkufizon efektet indirekte, të gjeneruara nga prania e kompanive të

huaja, në strukturën industriale të vendit pritës dhe në ecurinë e firmave vendase.

Këto u shtjelluan më tej e u grupuan në “rrjedhje të produktivitetit” dhe “rrjedhje të

hyrjes në treg”, nga Blomström dhe Kokko (1998).

Sipas kësaj ndarjeje “rrjedhje të produktivitetit” krijohet kur:

një firmë vendase përmirëson produktivitetin e vet duke kopjuar disa teknologji

të përdorura nga dega e ndërmarrjes shumëkombëshe që operon në tregun

vendas;

hyrja e një filiali të ri çon në rritje të konkurrencës në ekonominë pritëse dhe i

detyron firmat vendase të përdorin më me efikasitet burimet dhe teknologjinë e

tyre ekzistuese;

vetë firmat vendase, të detyruara nga rritja e konkurrencës, fillojnë të kërkojnë

për teknologji të reja më efikase.

“Rrjedhje të hyrjes në treg”, ka në rastet kur:

firmat vendase bëhen më të afta të administrojnë vetë të gjitha aspektet komplekse të

trupëzimit të kostove (marketingun, shpërndarjen dhe mirëmbajtjen), të detyruara nga

prania e ndërmarrjes shumëkombëshe. Kjo mund të ndodhë sepse firmat vendase mund

të jenë nënkontraktorë ose furnizuese të ndërmarrjes shumëkombëshe, dhe mësohen të

bëjnë punën e tyre ose thjesht sepse kopjojnë atë çka bën kompania e huaj.

“IHD është shumë i dëshiruar nga vendet, veçanërisht për “rrjedhjet” që gjeneron, si

administrim e teknologji më e mirë. Përfitimet janë të prekshme. Siç është e vërtetë për

firmat që bëjnë tregti dhe firmat e sektorët ku IHD është më i theksuar, kanë mesatare

më të lartë të produktivitetit të fuqisë punëtore dhe paguajnë paga më të larta. Investimet

66

jashtë stimulojnë eksportet e makinerive e pajisjeve dhe rrisin kërkesën për produkte

ndërmjetëse, ekspertizë e shërbime të specializuara.” (OECD, 1998.)

Hood dhe Young (1979) analizuan dy qëndrime të ndryshme ndaj efekteve të IHD-së

në vendet pritëse.

Së pari, teoria neo-klasike shpjegon se përfitimet më të rëndësishme të drejtpërdrejta të

vendit pritës nga IHD-të rritëse, vijnë nga të ardhurat më të larta nga taksat, ekonomitë

e shkallës dhe ekonomia me jashtë, në përgjithësi. Efektet në bilancin e pagesave në

fakt mund të jenë edhe negative, dhe mungesa e konkurrencës perfekte mund të jetë

arsye që përparësitë e kostos së ndërmarrjes shumëkombëshe të jenë më të larta në një

vend të ndryshëm nga vendi pritës.

Duke konsideruar që modeli neo-klasik mund të jetë tepër i thjeshtë e me vlerë të

kufizuar, qëndrimi alternativ që Hood dhe Young (1979) ofrojnë është, të rishikohen

katër drejtime nga të cilat burojnë përfitimet apo humbjet:

• Efekti i transferimit të burimeve: firma e huaj mund të kontribuojë pozitivisht

nëpërmjet ofrimit të kapitalit, teknologjisë e administrimit. Sidomos është i

rëndësishëm sigurimi i kapitalit, përveç rasteve kur ky kapital sigurohet në vendin

pritës, me disavantazhin që kursimet e brendshme mund të ishin përdorur më me

produktivitet, diku tjetër në ekonomi. Edhe përfitimet nga teknologjia varen shumë nga

kushtet nën të cilat është transferuar e nga përshtatshmëria e saj.

• Efekte në tregti dhe bilancin e pagesave: Bilanci i pagesave përfiton fillimisht nga çdo

fluks hyrës kapitali. Këtij përfitimi i kundërvihet fluksi i vazhdueshëm dalës i

dividendëve, interesave e pagesave administrative bërë kompanisë - mëmë. Një tjetër

çështje e rëndësishme është ajo e çmimit të transferimit (çmimi më të cilin bëhet shitja

e mallrave brenda firmës, pavarësisht nëse firma ka shtrirje në disa shtete). Edhe

ndikimi që ka investimi i huaj në nivelet e importeve e eksporteve është i rëndësishëm,

si në lidhje me bilancin e pagesave ashtu edhe me rritjen ekonomike.

• Efektet konkurruese e jokonkurruese: Duke iu referuar IHD-së në vendet në zhvillim,

ndërmarrjet shumëkombëshe mund të zotërojnë fuqi më të madhe ekonomike sesa

konkurruesit vendas, por efektet e tyre në ecurinë e ekonomisë do të varen nga forma e

67

investimit, situata e konkurrencës në vend dhe shkalla e zhvillimit ekonomik të vendit

pritës.

• Efektet në pavarësi e vetëqeverisje: IHD, në mënyrë të pashmangshme përfshin edhe

pak humbje të pavarësisë për vendet pritëse, duke qenë se vendimmarrja përfundimtare

i takon kompanisë-mëmë jashtë vendit. Si rrjedhim, zvogëlohet disi mundësia e

qeverisë pritëse (sidomos në vendet në zhvillim) të ndjekë politikat e dëshiruara prej

saj në fusha si taksimi, tregtia etj.

Megjithëse përfitimet nga IHD-të në vendet pritëse janë pranuar gjerësisht, Brewer

(1993) argumenton se ekziston një konflikt mes interesave të ndërmarrjeve

shumëkombëshe dhe atyre të vendeve pritëse. MNC kërkojnë tre kushte kryesore:

mundësitë ku kostot e prodhimit janë më të ulëta; shitje ku çmimet janë më të larta; dhe

riatdhesim të fitimeve në vendin e origjinës. Nga ana tjetër, vendi pritës kërkon të

maksimizojë përfitimet për ekonominë e tij, çka kërkon mundësisht akoma më shumë

investim e mbajtje të fitimit të ndërmarrjeve të huaja brenda vendit. Gjithsesi vendi

pritës humbet në mënyrë të pashmangshme pak nga pavarësia e tij kur një segment i

gjerë i industrisë vendase kontrollohet nga kompani të huaja.

Efektet e IHD në vendet pritëse mund t’i klasifikojmë në efekte ekonomike, politike

dhe sociale1. Opinioni i përgjithshëm është që IHD rrisin të ardhurat dhe mirëqenien

sociale të vendeve pritëse për sa kohë kushtet optimale nuk janë të influencuara

negativisht fort nga proteksionizmi, monopoli dhe eksternalitetet. Moosa i lidh efektet

e IHD-ve me një sërë variablash të rëndësishëm, ku mund të përmendim: outputin dhe

rritjen, provisionin e kapitalit, punësimin dhe pagat, efektin në bilancin e pagesave,

flukset tregtare, efektet në produktivitet, në teknologji, në trajnimet ndaj punonjësve,

në strukturën e tregut, në lidhjet ndërmjet industrive si dhe në mjedis.

Efektet ekonomike mund të ndahen në mikro dhe makro. Zakonisht në analizën e

efekteve makroekonomike, trajtohet efekti i IHD si një rritës i borxhit të huaj. Nëse ka

papunësi dhe mungesë kapitali (siç është rasti i vendeve në zhvillim), një borxh i tillë

çon drejt rritjes së outputit dhe të ardhurave në vendin pritës. Në këto kushte, bilanci i

pagesave do të ketë përfitime, por do të kemi një efekt të papërcaktuar në termat e

tregtisë (varet nëse impakti i rritjes së outputit do të ulë importet zëvendësuese apo

eksportet). Koncepti neo-klasik shpjegon se përfitimet më të rëndësishme të

68

drejtpërdrejta të vendit pritës nga IHD-të rritëse, vijnë nga të ardhurat më të larta nga

taksat, ekonomitë e shkallës dhe ekonomia me jashtë, në përgjithësi. Pagat reale,

gjithashtu do të rriten për shkak të rënies së produktivitetit marxhinal të kapitalit.

Efektet mikroekonomike kanë të bëjnë më ndryshimet strukturale në organizimin

ekonomik dhe industrial. P.sh një çështje e rëndësishme është nëse IHD ndihmojnë në

krijimin e një mjedisi konkurrues apo në të kundërt, në keqësimin e elementeve

monopolistik apo/dhe oligopolistik në vendet pritëse. Përgjithësisht efektet mikro

lidhen me firma apo industri individuale, veçanërisht me ato që janë më afër apo më të

ekspozuara ndaj IHD-ve.

Efektet politike përfshijnë çështje që kanë të bëjnë me sovranitetin e vendeve pasi

përmasat absolute të investimit të MNC mund të venë në rrezik pavarësinë e vendit.

IHD mund të ndikojnë në pavarësinë e një vendi, veçanërisht në vende me një ekuilibër

të brishtë të strukturave administrative. Lobimi i MNC për miratimin e ligjeve në favor

të tyre, ndikimi mjaft i madh që ato kanë në përcaktimin e politikave që do të ndiqen,

shpeshherë shtron edhe pyetjen se cili drejton realisht një vend, kryeministri apo CEO

i MNC?

Çështjet sociale kanë të bëjnë si me krijimin e një enklave (territori të mbyllur) dhe të

elitave të huaja në vendin pritës, ashtu dhe me efektet kulturale në popullsinë lokale

(p.sh. shijet dhe zakonet). Zakonisht, çështjet sociale ngrihen kur ka ndryshime të

rëndësishme ekonomike, kulturore e sociale midis vendit pritës dhe atij investues.

5.3.2 Efektet e IHD-ve në ekonominë shqiptare

Kjo nënçështje merr në konsideratë disa karakteristika të rëndësishme të filialeve të

huaja, me së paku dhjetë përqind pronësi të huaj, të ashtu-quajtura ndërmarrje të

investimeve të huaja, për të kuptuar kontributin e tyre në ekonominë shqiptare. Nga viti

2007 deri në vitin 2010 u shënua një rritje e ndjeshme në përqindjen e ndërmarrjeve të

investimeve të huaja në ekonominë shqiptare. Kjo rritje i reflektoi efektet e saj më

shumë në lidhje me investimet dhe xhiron, ndërsa përsa i përket punësimit rritja ishte e

69

vogël. Përjashtim bën sektori i manifakturës ku edhe pse nuk pati rritje të ndërmarrjeve

të huaja pati një rritje në aspektin e xhiros.

Kutia I.1 Të dhënat janë grumbulluar nga INSTAT-i, në

kuadrin e Vrojtimit Strukturor për Biznesin. Vrojtimi mbulon

ndërmarrje me 10 përqind ose me shumë pronësi nga një

investitor i huaj. Të dhënat janë grupuar sipas aktiviteteve

ekonomike, sipas klasifikimit të NACE-s (Nomenclature

Générale des Activités Économiques dans les Communautés

Européennes), në nivel dyshifror. Mbulesa sipas aktivitetit

ekonomik është e pjesshme dhe lë jashtë ndërmarrje që janë

aktive në bujqësi, ndërmjetësim financiar, arsim, shëndetësi

dhe aktivitet kulturore.

Burimi: INSTAT

Kjo rritje i reflektoi efektet e saj më shumë në lidhje me investimet dhe xhiron, ndërsa

përsa i përket punësimit rritja ishte e vogël. Përjashtim bën sektori i manifakturës ku

edhe pse nuk pati rritje të ndërmarrjeve të huaja pati një rritje në aspektin e xhiros.

Numri i ndërmarrjeve të huaja mbetet margjinal në krahasim me numrin e përgjithshëm

të ndërmarrjeve: vetëm 2.1 përqind e numrit të përgjithshëm të ndërmarrjeve aktive në

vitin 2010 kishin investime të huaja. Megjithatë, kjo shifër është më shumë së dyfishi i

shifrës së vitit 2007. Përqindja është më e lartë në sektorin e manifakturës (5.3 përqind

në vitin 2010). Në disa aktivitete, numri i ndërmarrjeve është i vogël në terma absolute.

Ato përbëjnë një përqindje të madhe të kompanive të nxjerrjes së naftës (më shumë se

gjysma), në prodhimin e pajisjeve të tjera të transportit, makinerive elektrike dhe

produkte të naftës, si edhe në sektorin energjetik dhe atë të gazit (më shumë se një e

treta). Këto janë aktivitete me intensitet shumë të lartë kapitali, ku SME-të me pronësi

vendase, përgjithësisht janë të rralla.

Në aktivitete të tjera, si p.sh. tregtia me pakicë apo hotelet dhe restorantet, SME-të

vendase janë të shumta në numër dhe dominojnë. Përqindja e ndërmarrjeve të huaja në

ekonominë shqiptare është shumë më e madhe përsa i përket të gjithë treguesve të tjerë,

të ndryshëm nga numri i ndërmarrjeve. Kjo pasqyron faktin që filialet e huaja janë më

70

të mëdha, si përmasa; kanë më shumë të punësuar dhe një xhiro më të lartë për

ndërmarrje sesa kompanitë me pronësi vendase. Shkalla më e madhe dhe me shumë

pushtet ekonomik janë elemente pozitivë që i shtohen strukturës ekonomike vendase,

por ato mund të çojnë në një konkurrencë të pabarabartë me firmat vendase, në veçanti

me SME-të.

Një ndër treguesit më të rëndësishëm të rolit të sektorit të huaj jo-financiar është pjesa

që ai zë në vlerën e shtuar në sektorët ekonomike jo-financiarë të vendit. Me pothuajse

39% të totalit, sektori i huaj jep një kontribut shumë të rëndësishëm në vlerën e shtuar.

Në prodhim, filialet e huaja kontribuojnë pjesën kryesorë, 52%. Të dyja përqindjet janë

rritur në krahasim me vitin 2007. Pra, Shqipëria po kalon përmes një procesi ri-

industrializimi të bazuar tek investimet e huaja. Aktualisht, i gjithë sektori i prodhimit

është ende shumë i dobët dhe struktura e tij dominohet nga aktivitete të një teknologjie

të ulët.

Nga 22 aktivitete prodhimi, filialet e huaja kanë një pozicion mbizotërues në prodhimin

e vlerës së shtuar në tetë industri . Ato përfshijnë industritë që punësojnë një numër të

lartë të fuqisë punëtore si p.sh. prodhim veshmbathjesh dhe artikuj lëkure, si dhe

industritë që përdorin një sasi të madhe kapitali si: prodhimi i mineraleve jo metalorë

(duke përfshirë materialet e ndërtimit) dhe produkte bazë metali. Këto katër industri

janë aktivitetet prodhuese më të rëndësishme të investitorëve të huaj, me 80% të vlerës

së shtuar të prodhimit nga filialet e huaja.

Në industritë e tjera, filialet e huaja dominojnë vlerën e shtuar vetëm në

telekomunikacion. Ato kanë gjithashtu një rol të rëndësishëm me afërsisht 40% të vlerës

së shtuar në miniera dhe ndërtim. Këto janë gjithashtu aktivitetet që kanë një përqindje

të lartë në stokun e investimeve të huaja direkte. Përbërja sektoriale e filialeve të huaja

ndryshon nga ajo e ndërmarrjeve shqiptare. Tipari kryesor dallues është përqindja e

lartë e filialeve të huaja në sektorin e manifakturës, pavarësisht nga përqindja relativisht

e vogël që zë sektori i manifakturës në të gjithë rezervën e investimeve të huaja direkte.

Përsa i përket punësimit, përqindja e të punësuarve në filialet e huaja është 18 përqind

për të gjithë ekonominë në tërësi, por shumë më e lartë në manifakturë (39 përqind)

Përqindja e punësimit është relativisht e vogël në krahasim me përqindjen e xhiros që

71

është shenjë e prodhimtarisë më të lartë të krahut të punës së sektorit të huaj (gjithashtu

këtu duhet theksuar që të dhënat mbi punësimin janë për tu marrë me rezervë në

kuptimin që bujqësia përfshin rreth 46-50% të të punësuarve në të gjithë vendin. E

gjithë popullata mbi 16 vjeç konsiderohet e punësuar. Kështu që forca e punës e

papërfshirë në sektorë të tjerë, konsiderohet e punësuar në bujqësi). Një numër më i

lartë investimesh të huaja direkte mund të rezultojë në xhiro më të lartë dhe

produktivitet më të lartë të krahut të punës, por jo domosdoshmërisht në nivele më të

larta punësimi.

Përsa i përket produktivitetit të krahut të punës, në sektorin e -huaj në krye qëndrojnë

industritë me aktivitete intensive kapitali, si p.sh. mineralet jo-metalikë, metalet bazë

dhe makineritë në përgjithësi. Të gjitha këto tipare pozitive të sektorit të huaj

mbështesin politikat shtetërore të orientuara drejt IHD-ve në manifakturë. IHD-të në

këtë sektor mund të ndikojnë në veçanti në nxitjen e zhvillimit. Problemi i përthithjes

së kompanive vendase nuk ekziston duke qenë se ato ose mungojnë ose luajnë një rol

të kufizuar në disa industri. Por duhet të ketë rregullore uniforme, për të siguruar

konkurrencë të ndershme dhe njohjen e rregullave të saj.

Xhiroja e filialeve të huaja përfaqëson 29 përqind të totalit, por në sektorin e

manifakturës kjo shifër është shumë më e lartë, 51 përqind. Të dyja përqindjet janë me

1-2 pikë përqindjeje më lartë nga dy vite më parë. Pjesa dërrmuese e xhiros së

ndërmarrjeve të huaja sigurohet nga katër aktivitete kryesorë ekonomike, që janë:

manifaktura, transporti dhe telekomunikacionet, ndërtimi dhe tregtia. Në sektorin e

manifakturës, ato janë shumë të rëndësishme në industrinë e duhanit, produkteve të

naftës, metaleve bazë dhe pajisjeve të tjera të transportit dhe përgjigjen për pothuajse

të gjithë produktin e vendit. Në një shkallë të madhe kjo është rezultat i privatizimit dhe

politikave koncensionare të qeverisë. Aktiviteti i investimeve të filialeve të huaja shkon

në gjysmën e vlerës së të gjitha investimeve të kryera në Shqipëri.

Shpenzimet për investime për njësi të xhiros janë më të larta në sektorin e ndërmarrjeve

të huaja, sesa mesatarja për të gjithë ekonominë shqiptare në tërësi. Rritja e investimeve

si pasojë e një gatishmërie më të madhe nga ana e firmave të huaja për të investuar është

një avantazh i qartë që rrjedh nga Investimet e Huaja Direkte. Sidomos pas

privatizimeve nga kompanitë e huaja, investimet janë rritur ndjeshëm në fushën e

72

telekomunikacioneve. Përqindja në investime në manifakturë është më e vogël sesa

përqindja e tyre në investime në të gjithë ekonominë si e tërë në vitin 2010. Gjithashtu,

gatishmëria e filialeve të huaja për të investuar në sektorin e manifakturës është më e

ulët sesa i gjithë sektori i huaj i marrë si i tërë. Ky i fundit mund të përbëjë rrezik për të

ardhmen, me rritjen e kostove të prodhimit dhe me lindjen e nevojës për zhvillime

teknologjike. Politikat e nxitjes së IHD-ve mund t’u adresohen kompanive të huaja të

manifakturës, që janë të stabilizuara mirë në ekonominë shqiptare, më qëllim

modernizimin, rritjen e investimeve dhe kapaciteteve të kompetencave të filialeve

lokale.

Nga sa më sipër, ndërmarrjet e investimeve të huaja kanë një rëndësi të madhe për

ekonominë shqiptarë përsa i përket prodhimit, punësimit dhe aktiviteteve të investimit.

Ato përmirësojnë produktivitetin e krahut të punës dhe gatishmërinë për investime, gjë

që mund të rrisë konkurrueshmërinë në rang ndërkombëtar. Shpërndarja e ndërmarrjeve

të investimeve të huaja në Shqipëri sipas sektorëve të ekonomisë nuk është uniforme.

Ka sektorë që kanë një pjesëmarrje të lartë të ndërmarrjeve të huaja duke treguar një

dobësi të vendasve dhe varësi të ekonomisë gjithashtu.

73

KREU VI

Instrumentet dhe efektet e politikës fiskale

Përmes politikës fiskale, shteti mund të ndikoj drejtpërdrejtë në ekonomi. Kur ai vendos

për taksat që i grumbullon, transfertat, të mirat dhe shërbimet që i blen, financimin

deficitar, në fakt angazhohen në politikën fiskale. Çfarëdo ndryshimi në nivelin e këtyre

instrumenteve ka efekt të drejtpërdrejta në rrjedhat e përgjithshme ekonomike.

Përmes instrumenteve të politikës fiskale ndikohet në punësim dhe nivel të çmimeve,

në rishpërndarjen më të mirë të të ardhurës dhe pasurisë, në shtimin ekonomik, në rritjen

e kursimit, në nivelin e investimeve, në çështjet e edukimit, arsimit, kulturë dhe

shëndetësi.

6.1. Veprimi i politikës fiskale në shtimin ekonomik

Masat e politikës fiskale mund të orientohen në përballimin e vështirësive

afatshkurtra të nxitura nga rrjedhat e dëmshme në ekonomi dhe përmirësimin e tyre,

respektivisht eliminimin e shkaktarëve të atyre rrjedhave dhe vendosjen e stabilitetit me

masat e politikës stabilizuese. Përveç në rrjedhat afatshkurtra, politika fiskale mund të

orientohen edhe në rritjen afatgjate të BPV respektivisht të ardhurës për banor. Në këtë

rast bëhet fjalë për normën e shtimit ekonomik.

Rritja ekonomike matet kryesisht me rritjen e BPV brenda një periudhe të caktuar.

Kjo rritje do të thotë njëkohësisht rritje e shpenzimeve dhe të ardhurave publike,

përmirësim i kushteve jetësore dhe ngritje e standardit të jetës.

Me masat e politikës ekonomike dhe të politikës fiskale tentohet arritja e një norme

optimale e matur e shtimit ekonomik e jo ajo maksimale. Norma maksimale arrihet me

punësim të plotë të të gjithë faktorëve të prodhimit. Por kjo do të ishte e pamundur në

praktikë. Me rastin e hartimit dhe formulimit të politikës fiskale duhet marrë parasysh

edhe faktorë tjerë si ruajtja e ambientit jetësor. Prandaj, nuk mund të bëhet fjalë për një

punësim të plotë të të gjithë faktorëve të prodhimit në kushte ideale. Norma optimale e

rritjes ekonomike do të thotë shfrytëzim i faktorëve të prodhimit duke marrë parasysh

edhe faktorë tjerë me ndikim në interesat e përgjithshme shoqërore.

74

Meqë BPV rritet me rritjen e angazhimit të faktorëve të prodhimit dhe me

shfrytëzim më të mirë të tyre, atëherë ndër masat e politikës fiskale në drejtim të nxitjes

së shtimit ekonomik mund të numërohen ato që kanë ndikim në rritjen e produktivitetit

të punës dhe shfrytëzimin më të mirë të kapitalit, në përparim teknologjik dhe

shfrytëzim më të mirë të faktorëve të prodhimit, si:

stimulimi i investimeve përmes lehtësive tatimore;

subvencionimi i sektorëve të ndryshëm ekonomik;

rritja e investimeve të infrastrukturës;

nxitja dhe rritja e investimeve në kërkime, edukim dhe trajnim;

heqja e rregullimit të tepërt i cili mund të pengoj zgjerimin e bizneseve.

Debatet publike lidhur me shtimin ekonomik përqendrohen kryesisht në masat të

cilat nxisin investimet, uljen e deficitin buxhetor për të rritur kursimet në vend, rritjen

e shpenzimeve publike në edukim, dhe reformimin e rregullimit shtetëror duke përfshirë

rregullimin lidhur me mbrojtjen e ambientit për shkak të kostos së lartë krahasuar me

dobishmërinë.

6.2. Veprimi i politikës fiskale në punësim dhe nivelin e çmimeve.

Shteti dhe organet tjera publike – juridike disponojnë me një pjesë të rëndësishme

të të ardhurave kombëtare. Ato paraqiten në anën e kërkesës në treg dhe drejtpërdrejtë

blejnë mallra dhe paguajnë për shërbimet që i shfrytëzojnë, njësoj si dhe subjektet

jopublike. Nga të ardhurat publike shteti paguan pensionet, kompensimet në kohën e

papunësisë, dhe ndihma të tjera sociale me të cilat ndikon në rritjen e fuqisë blerëse të

atyre që i shfrytëzojnë këto pagesa. Kështu, shteti ndikon edhe indirekt në rritjen e

kërkesës në treg. Mirëpo, në rritjen e kërkesës ndikon edhe ulja e ngarkesës tatimore të

tatimpaguesve, lehtësitë dhe përjashtimet tatimore. Me uljen e ngarkesës tatimore rritet

fuqia blerëse e tatimpaguesve që për rezultat ka rritjen e kërkesës agregate.

Në kushtet e punësimit të plotë, rritja e kërkesës agregate nuk ndikon në rritjen e

prodhimit dhe numrit të të punësuarve. Në këtë rast, rritja e kërkesës do të rezultonte

me rritjen e nivelit të çmimeve. Për të penguar rritjen e nivelit të çmimeve duhet të

zvogëlohet kërkesa deri në nivelin e duhur (të ofertës). Kërkesa agregate zvogëlohet me

75

reduktimin e transfertave publike, zvogëlimin e aktiviteteve publike, rritjen e ngarkesës

tatimore dhe heqjen e lehtësive dhe përjashtimeve nga tatimi. Të gjitha këto masa që

ndërmerren me qëllim të zvogëlimit të shpenzimeve publike dhe rritjes së të ardhurave

publike janë të njohura si masa të politikës restriktive apo kontraktive fiskale.

Nëse, kërkesa agregate është më e vogël se oferta, prapë vjen deri të ndryshimi i nivelit

të çmimeve, që d.m.th. çmimet ulen. Për të vendosur baraspeshën, shteti duhet t’i

orienton politikat fiskale në rritjen e kërkesës agregate përmes rritjes së shpenzimeve

dhe uljes së të ardhurave publike. Në radhët e shpenzimeve shteti rrit dhëniet sociale,

hap vende të reja pune, rrit aktivitetin investues dhe zvogëlon barrën tatimore. Këto

masa ndikojnë në rritjen e fuqisë blerëse të qytetarëve e me këtë edhe në rritjen e

kërkesës së përgjithshme dhe njihen si masa të politikës ekspansive fiskale.

Ndërsa, masat neutrale (konjukturale neutrale) të politikës fiskale kanë për qëllim

të ruajnë punësimin e plotë dhe nivelin e duhur të çmimeve. Në këtë rast, shpenzimet

publike duhet të caktohen në atë mënyrë që kërkesa të mbetet e pandryshuar.

6.3. Veprimi i politikës fiskale në rishpërndarjen e të ardhurës dhe pasurisë

Përmes politikës fiskale ndikohet në vendosjen e raporteve të dëshiruara në fuqinë

ekonomike të qytetarëve. Duhet theksuar se këtu shteti nuk ka për qëllim të ndikon në

barabarësinë e qytetarëve sa i përket fuqisë ekonomike, sepse kjo mund të ketë pasoja

në humbjen e motivimit që me punë më të mirë e me përpjekje më të mëdha dhe me

përgjegjësi të madhe në vendin e punës, të realizohen të ardhura më të larta respektivisht

pasuri. Nga ky këndvështrim varen edhe masat të cilat duhet ndërmarrë për vendosjen

e raporteve të caktuara në të ardhurat dhe pasurinë.

Dallimet në lartësinë e të ardhurave mund të zvogëlohen përmes: a) aplikimit të

normave tatimore progresive në të ardhurat; b) lehtësive dhe përjashtimeve nga barra

tatimore e tatimpaguesve me të ardhura të ulëta; c) aplikimit të tatimit diferencial në një

pjesë të të ardhurave, ashtu që tatimpaguesit me të ardhura më të larta të ngarkohen me

një përqindje më të madhe të tatimit.

76

Në rishpërndarjen e të ardhurave ndikohet edhe përmes shpenzimeve publike si

instrument i politikës fiskale përmes formave të cilat shtojnë përkujdesjen më të madhe

ndaj kategorive me të ardhura të ulëta. Me rastin e vlerësimit të masave, gjithherë duhet

marrë parasysh ndikimi i tatimeve indirekte. Veprimet apo efektet regresive të këtyre

tatimeve janë më të mëdha sa më i madh të jetë numri i produkteve dhe shërbimeve të

tatuara, sa më e madhe të jetë ngarkesa tatimore dhe sa më i vogël të jetë seleksionimi

i produkteve dhe shërbimeve në qarkullim.

Në shpërndarjen më të drejtë të pasurisë ndikohet përmes këtyre masave të politikës

fiskale: a) aplikimi i tatimeve në trashëgimi dhe dhurata si dhe tatimi real në pasuri; b)

ofrimi i çmimeve më të ulëta të materialit ndërtimor për kategorinë me të ardhura të

ulëta; c) lirimi i përkohshëm nga tatimi; d) shitja e parcelave tokësore që janë pronë e

shtetit me kushte të volitshme; e) dhe masa që ndikojnë në rritjen e kursimit.

6.4.Efekte tjera të aplikimit të instrumenteve të politikës fiskale

Instrumentet e politikës fiskale mund të aplikohen edhe për qëllime tjera si në

fushën e politikës së edukimit, arsimimit, për qëllime demografike, kulturore,

ndërtimore, shëndetësore dhe komerciale. Shteti paraqitet si punëdhënës në ndërmarrjet

publike, në administratën publike, në organet e ruajtjes së rendit dhe sigurisë. Përmes

politikës doganore, shteti rrit eksportin dhe zvogëlon importin, e me këtë zvogëlon

deficitin në bilancin e pagesave dhe përmirëson vlerën e valutës kombëtare. Me

politikën fiskale ndikohet edhe në zhvillimin regjional dhe në përmirësimin e strukturës

ekonomike.

77

Konkluzione:

Ndërhyrja e shtetit në rrjedha ekonomike përmes politikës fiskale arsyetohet me

rregullimet e bëra në drejtim të mënjanimit të dukurive që bëhen pengesë për

ruajtjen e mirëqenies së përgjithshme të shoqërisë. Këto dukuri lidhen me

veprimin joperfekt të tregut në: mbrojtjen e shtresave të varfra të shoqërisë,

krijimin e vendeve të punës, evitimin e monopoleve dhe rritjen e konkurrencës së

mirëfilltë, rishpërndarjen më të drejtë të pasurisë, e tjerë.

Politika fiskale përbënë një komponentë të politikës ekonomike shtetërore që

shfrytëzohet për qëllime makroekonomike për ta ndikuar nivelin e produktit,

punësimit dhe çmimeve.

Politika fiskale shtrënguese aplikohet për të mbyllur hendekun e ekspansionit në

atë mënyrë që ndikohet në uljen e kërkesës agregate përmes shkurtimit të

shpenzimeve publike. Ndërsa, hendeku i recesionit mbyllet përmes ekspansionit

fiskal duke rritur shpenzimet publike për të ndikuar në rritjen e kërkesës agregate.

Çështja e deficitit buxhetor dhe mbulimi i tij përbënë problem të veçantë meqë

lidhet drejtpërdrejtë me inflacionin si dukuri me efekte negative në ekonomi, dhe

nivelin e kursimit të popullsisë i cili është i domosdoshëm për investime në të

ardhmen.

Jo rrallë ngjan që shteti del i paaftë në drejtimin e politikës fiskale qoftë për shkak

të informacioneve jo të sakta apo parashikimeve të gabuara lidhur me efektet që

rezultojnë nga masat dhe veprimet e ndërmarra për arritjen e objektivave të

politikës fillake. Një tjetër arsye e dështimit është moskoordinimi i politikës

fiskale me politikën monetare, duke vepruar gjatë gjithë kohës si ngulfatës në

rezultate të njëra tjetrës.

78

REFERENCA

[1] http://www.bankofalbania.gov –Banka e Shqipërisë

[2] http://www.instat.gov.al - Instituti i Statistikave INSTAT

[3] http://www.tatime.gov.al –Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve

[4] Raportet mbi Investimet e Huaja Direkte