NDËRTIMI, NDËRTESAT ME EFICENCË TË ENERGJISË …skillsforjobs.al/wp-content/uploads/2016/11/Construction-sector... · 5.2.1 Tendenca e regjistrimi /Portret i nxënësve dhe

NDËRTIMI, NDËRTESAT ME EFICENCË TË ENERGJISË E BURIMEVE

Me porosi të: Përgatitur nga:

Prof. Mimoza Kasimati, PhD

RAPORT PËRFUNDIMTAR

Përmbajtja

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE .................................................................................................................3

1. HYRJE ...........................................................................................................................................5

2. METODOLOGJIA ..........................................................................................................................7

3. PËRMBLEDHJE E SEKTORIT ........................................................................................................10

3.1 Rëndësia për ekonominë .....................................................................................................10

3.2 Kontributi në PBB dhe rritjen ekonomike ...........................................................................10

3.2.1 Rritja dhe qëndrueshmëria e sektorit ......................................................................11

3.2.2 përparësi dhe strategjitë që kanë të bëjnë me sektorin e Qeverisë ........................14

3.2.3 Shpërndarja gjeografike dhe analiza ........................................................................14

3.3 Struktura dhe karakteristikat e biznesit ..............................................................................14

3.3.1 Shpërndarja sipas madhësisë së biznesit .................................................................14

Pronësia 3.3.2 Business ....................................................................................................14

Struktura 3.3.3 dominuese Biznesi dhe Business Model ..................................................15

3.3.4 Teknologjia dhe novacioni .......................................................................................15

4. KARAKTERISTIKAT E TREGUT TË PUNËS ....................................................................................16

4.1 Kontributi në punësim .........................................................................................................16

4.2 Punësimi sipas grup Grupet, Arsim, nevoja të veçanta .......................................................16

4.3 Gjinia dhe punësimi në sektor .............................................................................................17

4.4 Profilet profesionale në sektorin .........................................................................................18

4.5 Nevoja për Aftësi .................................................................................................................18

4.5.1 Arsyet për mungesën e aftësive në sektorin e ndërtimit.........................................19

4.5.2 Çfarë aftësish mungojnë? ........................................................................................19

4.5.3 Kanalet e rekrutimit .................................................................................................22

4.6 Politikat e trajnimit punëdhënësve .....................................................................................24

5. ANALIZA SEKTORIALE E ZHVILLIMIT TË AFTËSIVE PROFESIONALE ............................................25

5.1 Identifikimi i ofruesve dhe programeve kryesore të AFP ....................................................25

5.1.1 Ofruesit dhe programet e arsimit profesional .........................................................25

5.1.2 Cilësia dhe përmbajtja e programeve të AFP-së dhe kurseve afatshkurtra .............25

5.1.3 Qendrat dhe kurset e formimit profesional .............................................................26

5.2 Qasja në AFP ........................................................................................................................26

5.2.1 Tendenca e regjistrimi /Portret i nxënësve dhe kursantëve ....................................26

5.2.2 Pjesëmarrja, braktisja dhe përqindja e kalueshmërisë ............................................27

5.3 Mundësi të Barabarta në sektor (gjinia, grupet me nevoja të veçanta) .............................28

5.4 Orientim Profesional ...........................................................................................................29

5.4.1 Cilësia e ofrimi të AFP ..............................................................................................29

5.4.2 Standardet dhe kurrikulat ........................................................................................29

5.4.3 Infrastruktura dhe materiale e formimit profesional (përfshirë TIK) .......................29

5.5 Mësuesit dhe instruktorët dhe metodat e trajnimit ...........................................................29

2

CONSTRUCTION, ENERGY AND RESOURCE EFFICIENCY BUILDINGS

5.6 Administrimi i shkollës përfshirë menaxhimin e cilësisë dhe orientimin e karrierës ..........31

5.7 Lidhja me kualifikimin: Vlerësimi dhe certifikimi, dhe hyrja në tregun e punës /Orientimi i

karrierës ....................................................................................................................................31

5.8 Marrëdhëniet me biznesin dhe aktorë të tjerë në sistemin e AFP ......................................32

6. mundësitë e ndërhyrjes ............................................................................................................34

6.1 Diskutimi i skenarëve të mundshëm/Intervenimet në Sektorin .........................................35

6.2 Mundësitë për ndryshim cilësor ..........................................................................................36

6. PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME ..........................................................................................39

BIBLIOGRAPHY ...................................................................................................................................42

3


PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE

Ky raport paraqet një përpjekje për të krahasuar kërkesën dhe ofertën për punëtorë

të kualifikuar në sektorin e ndërtimit. Qëllimi i studimit ishte “eficenca e

energjisë/burimeve”. Fokus grupi në kahun e “kërkesës” përbëhej nga kompanitë e

ndërtimit, veprimtaria kryesore e të cilit ishin “ndërtimi i ndërtesa”. Kahu i “ofertës”

kufizohej vetëm tek arsimi dhe formimi profesional që ofron diploma e certifikata

“ndërtimit”.

Qasja e studimit ishte të shqyrtoheshin mundësitë që kanë ofruesit për të

përmirësuar cilësinë e produktit të tyre pas ndërhyrjeve të jashtme si dhe

gatishmërisë së konsumatorëve për të bashkëpunuar. Për studimin e ofruesve

(ofertës) u realizua kërkim dytësor, duke u bazuar kryesisht në shqyrtimin cilësor të

vlerësimeve të mëparshme të kryera për AFP. U kryen kërkime parësore dhe dytësore

për studimin e konsumatorëve (kërkesës). Për kërkimin parësor u realizuan intervista

gjysmë të strukturuara me pronarët/menaxherët e përgjithshëm të kompanive të

mëdha të ndërtimit gjatë periudhës nëntor-dhjetor 2015. Analiza dhe përfundimet

përkatëse jepen në këtë raport.

Kemi konstatuar se janë të nevojshme ndërhyrje të rëndësishme për të përmirësuar

cilësinë dhe sasinë e produkteve të shkollave të arsimit profesional. Ata kanë asnjë

bashkëpunim aktiv me bizneset. Nga ana tjetër, shumica e bizneseve nuk janë

plotësisht në dijeni të produkteve të AFP-së dhe nuk e konsiderojnë shkollën e

arsimit profesional si partner të së tashmes apo të ardhmes së afërt.

Gjetjet kryesore në aspektin e kërkesës

Industria e ndërtimit (prodhimi i ndërtesave) ka rënë. Në dy vitet e fundit, numri

i lejeve të ndërtimit u mbajt në një nivel shumë të ulët. Kompanitë u përpoqën të

shisnin stoqet e apartamenteve të pashitura të ndërtuara më parë. Evidentohet një

prirje drejt përdorimit të materialeve të reja dhe teknologjive në ndërtim dhe

rindërtim, por risitë nuk kërkojnë ndryshime të rëndësishme në aftësitë e

njerëzve. Modeli i biznesit nënkupton që vetëm një numër bazë i personave të

specializuar të mbeten të punësuar me kohë të plotë. Nevoja për specialistë /punëtorë

të kualifikuar të mbulohet nga punësimi i ekipeve të gatshme, me të cilat negociohet

një shumë totale pagese, cilësia dhe afati kohor. Struktura e fuqisë punëtore: Deri

në 60% janë 35 vjeç ose më të rinj. Ka shumë pak gra të punësuara në këtë industri,

edhe pse ato konsiderohen si punonjëse të përgjegjshme. Të punësuarit egjiptianët

janë jashtëzakonisht të pakët, por janë të angazhuar në punë të mira, të barabartë me

të tjerët. Industria e ndërtimit ka vështirësi në plotësimin e disa vendeve të lira

profesionale ku kërkohen aftësi, të tilla si hidraulik, elektricist, suvatues

finiture. Këto vështirësi janë të njëjta për të të gjitha kompanitë, pavarësisht nga

4


madhësia apo qarku ku veprojnë. Kjo do të thotë, vështirësitë janë më shumë të

lidhura me sektorin ekonomik. Specialistë të kualifikuar në ndërtim në fazën e

parë të projektit vijnë nga kontaktet/përvojat e mëparshme dhe nga emigrantët e

specializuar që vijnë e ikin. Trajnimi në vendin e punës është një mënyrë e

rëndësishme e përgatitjes së punëtorëve të aftë dhe punëtorë të rinj të patrajnuar,

metodë që aplikohet nga shumica e kompanive, kryesisht për materialet/teknologjive

e reja, për të ruajtur standardet ISO.

Gjetjet kryesore në aspektin e ofertës

Në Shqipëri ka pesë shkolla të arsimit profesional (SHAP) që ofrojnë degë

“ndërtimi” në qarqet ku ndërtimi është një nga sektorët më të rëndësishëm

ekonomikë. Trendi në regjistrim ka rënë; cilësia e nxënësve të regjistruar është e

ulët; sistemi operon kryesisht me nxënës me kohë të pjesshme; Kurset kanë një nivel

të lartë braktisjeje. Të SHAP kanë TIK për qëllime mësimnxënieje dhe pothuajse

të gjitha kanë TIK për qëllime mësimdhënieje. SHAP kanë marrëdhënie të dobëta

me bizneset dhe aktorë të tjerë. Ato ofrojnë kryesisht programe standarde dhe pjesa

më e madhe e “praktikës” bëhet në shkollë. SHAP angazhohen në

marketing. Ato nuk merren e të ndihmojnë të diplomuarit e tyre të gjejnë

punë. Nuk e shohin veten e tyre si qendra bazë për arsimin profesional, një

pikëpamje e shprehur edhe nga bizneset. Informacioni mbi QFP është i

kufizuar për sasinë e programeve të kualifikimit të ofruara për profesione, jo të

cilësisë së tyre.

Ndër kufizimet e këtij studimi janë: të gjitha kërkimet në aspektin e ofertës

bazohen në hulumtimet dytësore; kampioni për aspektin e kërkesës ishte i vogël (u

kryen pak intervistat për shkak të kohës së kufizuar në dispozicion).

5


1. HYRJE

Ndërtimi është një industri e rëndësishme me një peshë të konsiderueshme në GDP.

Rëndësia e tij është e lidhur jo vetëm për madhësinë e tij dhe peshës në ekonomi, por

sektori është edhe një gjenerator i rëndësishëm i rritjes ekonomike. Ka 4,575

ndërmarrje aktive që veprojnë në sektorin e ndërtimit në Shqipëri (4071 shqiptare).

Në dhjetë vitet e fundit, numri i tyre ka qenë në rritje të vazhdueshme, por shkalla e

rritjes është pothuajse gjysma e asaj të ekonomisë kombëtare (numri i përgjithshëm

i ndërmarrjeve). Firma ndërtimi ka në të gjitha prefekturat, të përqendruara kryesisht

në Tiranë, Vlorë, Durrës, Fier, Elbasan, Korçë, Shkodër, Lezhë, etj. Ato përdorin një

rrjet të gjerë profesionesh, duke filluar nga ato bazë deri tek ato ndihmëse. Aftësitë

e nevojshme për të vepruar në këtë sektor të ndryshojnë cilësisht.

Përveç universiteteve që nxjerrin individë të kualifikuar të lartë në profesionet bazë

dhe ndihmëse, ka 5 SHAP si dhe shumë QFP që ofrojnë një nivel të caktuar arsimi

dhe formimi, duke nxjerrë punëtorë të kualifikuar në ndërtim. Në këtë kërkim u

synua të sigurohen përgjigje për pyetjet e mëposhtme:

A janë këto të mjaftueshme për të përmbushur nevojat e industrisë?

Çfarë raporti ka midis prodhimit dhe konsumit në drejtim të punëtorëve aftësuar?

A ka të tjerë që ofrojnë trajnime në sektor?

Ku dhe si i gjejnë kompanitë ato për të cilat kanë nevojë në aspektin e burimeve

njerëzore?

A ka ndonjë kategori/profesion të veçantë që ka nevojë për vëmendje të veçantë?

A ofron ky sektor mundësi të barabarta punësimit për burra dhe gra?

A ka romë apo egjiptianë të punësuar në këtë sektor, dhe nëse po, a janë ata në

punë të mira?

Po në lidhje me personat me nevoja të veçanta (me aftësitë të kufizuara), a gjejnë

ata mundësi punësimi në sektorin e ndërtimit?

Është biznesi i ndërtimit i interesuar në teknologji dhe materialeve të reja, në

eficencën e energjisë si dhe në risi në përgjithësi?

A ndikon kjo në aftësitë e operatorëve në këtë sektor? Nëse po, si përballen ata

me nevojat e reja?

A ka ndonjë model që shpjegon mungesën e aftësive, dhe nëse po, çfarë është?

Cili është mendimi i biznesit në lidhje me sasinë dhe cilësinë e produktit të

shkollave dhe qendrave të arsimit/formimit profesional?

A marrin në punë këto biznese të diplomuarit nga SHAP? A janë të gatshëm të

pranojnë praktikantë dhe a e shohin të arsyeshme të bashkëpunojnë për

ndryshimin e programeve AFP?

6


Po në lidhje me vetë SHAP? A kanë ato efikasitet të pranueshme për të siguruar

cilësinë e të diplomuarve?

A janë këto AFP të ndjeshëm ndaj nevojave të biznesit, kur miratojnë programet

e studimit, kur pranojnë nxënës, etj.? A ofrojnë ato trajnime për biznese apo të

vetë-punësuarit në këtë sektor?

A shërbejnë ato si pikë referimi për aftësitë dhe punëtorë të kualifikuar në

industrinë e ndërtimit? A ofrojnë ato mënyra të reja të mësimdhënies dhe të të

nxënit dhe ata kanë TIK?

Cili është niveli i tyre i ofrimit të shërbimit dhe ata kanë bazë të mjaftueshme

materiale për të mbështetur aspektin praktik të kursit të nxënësve?

A janë kualifikimet e stafit mësimdhënës të kënaqshëm?

A është niveli i frekuentimit të shkollave të mesme i mjaftueshëm për të garantuar

të diplomuar largohen nga programet me një sasi të mjaftueshme të njohurive?

Gjetja e përgjigjeve për këto dhe disa pyetje të tjera përbën një aspekt të rëndësishëm

të këtij studimi.

Pyetja kryesore është: në qoftë se ka një mundësi për të ndërhyrë në AFP për ta

përmirësuar atë, cila është ndërhyrja më e përshtatshme? Nëse ka një ndërhyrje të

caktuar e cila mund të bëhet në AFP në sektorin e ndërtimit, a janë bizneset të

gatshme dhe të predispozuara të paguajnë për produktin e përmirësuar? Më poshtë

përpiqemi të trajtojmë këtë pyetje të rëndësishme në masë të plotë.

7


2. METODOLOGJIA

Pyetja kryesore e kërkimit tonë ishte: nëse ka ndonjë mundësi për të ndërhyrë për

përmirësimin e cilësisë së performancës së çdo AFP që operon në sektorin e

ndërtimit, a është industria e ndërtimit e gatshme dhe e përgatitur ta blejë produktin

e përmirësuar? Përgjigja e kësaj pyetjeje nënkuptonte studimin e ofruesve (QFP për

mundësinë e tyre të përmirësimit pas një ndërhyrje të mundshme), dhe studimin e

përdoruesve (bizneset e ndërtimit) për mundësinë dhe gatishmërinë për të

bashkëvepruar me ofruesit e tyre. Kjo solli të nevojshme vlerësimin e të dy palëve.

Kërkimi dytësor u realizua në anën e ofruesve, bazuar kryesisht në leximin cilësor të

vlerësimeve të mëparshme të kryera për AFP.

Përqendrimi tek leximi kishte të bënte me: identifikimin e një ose disa prej shkollave

të arsimit profesional që ofrojnë më shumë mundësi për përmirësim, dhe efekti i të

cilave ndaj industrisë në sigurimin e punëtorëve jo vetëm të kualifikuar, por edhe në

rolin e tyre si bazë interesi për kontakte dhe kualifikime profesionale do të ishte më

i madhi. Fokus grupi përbëhej nga të gjitha shkollat me fokus ndërtimin. Kërkimi

parësor dhe dytësor nisi me aspektin e përdoruesve (kërkesës). Kërkimi parësor u

bazua në intervistat gjysmë të strukturuara me pronarët /menaxherët e përgjithshëm

të kompanive të mëdha të ndërtimit. Intervistat u kryen në përpjekje për t’iu

përgjigjur pyetjes: Nëse ka një ndërhyrje të caktuar që mund të bëhet në një SHAP

në sektorin e ndërtimit, a janë bizneset të gatshme dhe të përgatitura të paguajnë për

produktin e përmirësuar? Intervistat kishin si qëllim të kuptonin edhe se si lidhet

biznesi i ndërtimit me risitë (efiçencën e energjisë/ burimeve, teknologjitë e reja, dhe

materiale të reja) dhe si ndikon kjo aftësi në sektor siç e perceptojnë ata. Fokus grupi

ishte i përbërë nga kompanitë e ndërtimit, kryesisht ato që bëjnë ndërtime (ndërtesa).

Duke qenë se logjika e përgjithshme e projektit nënkupton bashkimin gjeografik të

ofruesit (SHAP dhe QFP) dhe përdoruesve (bizneset e ndërtimit), përhapja

gjeografike e grupeve të fokusit duhej të ndiqte modelin e përhapjes së njërit prej

palëve. Për përcaktuar se cila palë do të vendoste përhapjen që duhet të përdorej, u

analizuan të dy modelet e përhapjes, të kërkesës dhe ofertës. Sipas “Portalit i arsimit

dhe formimit profesional 2015” SHAP (ofruesit) janë ngritur në Vlorë, Shkodër,

Tiranë, Korçë dhe Elbasan. QFP-të nuk u morën në konsideratë për këtë qëllim. Në

bazë të INSTAT-it, përhapja gjeografike e firmave të ndërtimit (përdoruesit) jepet

në Tabelën 1.

Tabela 1. Ndërmarrjet aktive sipas prefekturës

8


fund viti

2014 BER

AT

DIB

ER

DU

RR

ES

ELB

ASA

N

FIER

GJI

RO

KA

S

KO

RC

E

KU

KES

LEZH

E

SHK

OD

ER

TIR

AN

E

VLO

RE

Nr. 4,575 80 91 500 193 325 107 188 55 153 157 2,197 529 Me

pronare femra % ndaj

totalit nr.

8.5 6.3 8.8 5.8 7.8 5.8 5.6 11.7 3.6 9.2 5.1 9.8 8.1

Krijuar nga autori, burimi: INSTAT

Të dhënat tregojnë se kompani ndërtimi ka faktikisht në të gjitha prefekturat, por ato

janë të përqendruara kryesisht në Tiranë, Vlorë, Durrës, Fier, Elbasan, Korçë,

Shkodër, Lezhë, etj. Kuptuam se modeli gjeografik i SHAP ishte më i thjeshtë për

t’u ndjekur, kemi konstatuar se SHAP janë të vendosura në qytetet me përqendrim

më të lartë të kompanive të ndërtimit (përveç Fierit, dhe duke pasur parasysh Tiranën

dhe Durrësin si një rajon të madh), bizneset e ndërtimit të të cilave kanë të njëjtin

mendim.

Duke pasur parasysh përhapjen gjeografike të SHAP, autori ka marrë parasysh

përhapjen përkatëse të bizneseve. Duke i shqyrtuar më ngushtë ndërmarrjet aktive

sipas qarqeve, rajoni i Tiranës ishte padyshim ai që duhet studiuar. Ai ka numrin më

të madh të firmave dhe nëse ka investime në risi (për ndërtesa), ato mund të gjenden

me siguri në këtë qytet. Tirana, duke qenë kryeqyteti i vendit, si dhe qyteti i saj më i

zhvilluar, ka përqendrimin më të lartë të kompanive të mëdha, të cilat punësojnë me

kohë të plotë numrin më të madh të mundshëm të punëtorëve të kualifikuar. Ka

shumë mundësi (duke qenë se në rastet e mëparshme ka qenë pothuajse gjithmonë

kështu) që ky qytet të jetë vendi ku prezantohet dhe përdoren teknologjitë dhe

materialet e reja. Një rajon me interes ishte Korça, e barabartë me Elbasanin dhe

Shkodrën për sa i përket numrit të ndërmarrjeve aktive, por patjetër më poshtë se

Tirana. Korça ka numrin më të madh të ndërmarrjeve me pronare femra (nga tre

qytetet e mësipërme). Duke lënë mënjanë numrin më të madh të pronareve femra,

dhe duke pasur parasysh efikasitetin e brendshëm, Elbasan ishte një rajon i mirë për

t’u marrë parasysh në këtë studim. Pra, nga pesë qytetet ku veprojnë SHAP për

interesa të këtij studimi, ka mundësi të gjenden të dhëna të rëndësishme për

zhvillimin e biznesit të ndërtimit; Tirana është më e njohura prej tyre.

Në vazhdën e vlerësimit të mëparshëm, SHAP ka këto nivele efikasiteti të brendshëm

dhe efektiviteti të jashtëm.

Tabela 2. Vlerësim i efikasitetit të brendshëm dhe efektiviteti të jashtëm të SHAP

9


Shkolla e Ndërtimit “Karl Gega” Tiranë

Vlerësimi i përgjithshëm i efikasitetit të brendshëm 3.5

Vlerësimi i përgjithshëm i efektivitetit të jashtëm 3

Shkolla profesionale “Salih Ceka” Elbasan


Vlerësimi i përgjithshëm i efektivitetit të jashtëm 2.2

Shkolla industriale “Pavaërsia” Vlorë


Vlerësimi i përgjithshëm i efektivitetit të jashtëm 4

Shkolla e Ndërtimit Korçë Vlerësimi i përgjithshëm i efikasitetit të brendshëm 3.6


Shkolla e Ndërtimit Shkodër Vlerësimi i përgjithshëm i efikasitetit të brendshëm 2.6


Sipas GIZ (2014), Studimi Bazë i Ofruesve Publik të AFP-së në Shqipëri, krijuar nga autori.

Gjithsesi, duke marrë parasysh efikasitetin e brendshëm, shkollat profesionale

ndjekin këtë renditje: "Sali Ceka" - Elbasan, 'Pavarësia' - Vlorë, "Ndërtimi" - Korçë,

"Karl Gega" - Tiranë, "Arben Broci" - Shkodër.

Në fund, të gjithë shkollat AP u morën në konsideratë dhe u studiuan në thellësi, para

se jepej një rekomandim për një prej tyre për t’u zgjedhur si shkollë e mundshme për

të aplikuar ndryshimet.

Analiza shpjegohet në kapitujt në vijim, ku jepet edhe një interpretim. Të dhënat

mbështetëse të zhvilluara gjatë këtij studimi përfshihen në anekset e tij

10


3. PËRMBLEDHJE E SEKTORIT

3.1 Rëndësia për ekonominë Kur marrin parasysh ndërtimin, sektori përfshin të gjitha aktivitetet për ndërtimin e

objekteve (ndërtesa banimi dhe jo-banimi, hotele, ndërtesa të tregtisë me shumicë

dhe pakicë, ndërtesa të tjera), të gjitha veprat inxhinierike civile (infrastruktura e

transportit, rrugët dhe autostradat, tubacionet, telekomunikacioni dhe linjat e

energjisë elektrike, ndërtime komplekse dhe zona industriale, punime të tjera

inxhinierike) (INSTAT).

3.2 Kontributi në PBB dhe rritjen ekonomike Ndërtimi është një industri e rëndësishme që përbën një pjesë të konsiderueshme të

PBB-së së vendit. Rëndësia e tij është e lidhur jo vetëm për madhësinë e tij por edhe

peshën në ekonomi. Ajo është gjithashtu një gjenerator i rritjes ekonomike. Ky sektor

kontribuon me rreth 9.3% të PBB-së së Shqipërisë dhe 10.81% të vlerës së shtuar

bruto. Për sa i përket vëllimit të prodhimit, gjatë viteve 2008-2013, ndërtimi ishte një

nga dy sektorët më të rëndësishëm ekonomikë të ekonomisë shqiptare. Për të njëjtën

periudhë, kontributi i sektorit të ndërtimit në rritjen reale ka qenë gjithsesi negative,

(viti 2011 bën për një përjashtim nga ky trend). Në bazë të llogarive kombëtare

vjetore të vitit 2015, kemi të dhënat e mëposhtme (të parashtruara në Tabelën 3), për

kontributin e ndërtimit të PBB-së dhe të rritjes ekonomike.

Tabela 3. Kontributi i Ndërtimit të PBB-së dhe rritjen ekonomike

Kodi A15, NACE REV.2 41-43

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

paraprakisht

Prodhimi i sektorit të ndërtimit (në milionë

lekë me çmimet aktuale)

543,307 560,766 447,454 478,317 449,116 438,098 409,432

Vlera e shtuar bruto me çmimin aktual

(në%) 18.25 17.29 14.87 14.62 13.15 11.93 10.81

Kontributi i sektorit të ndërtimit në

rritjen e PBB-së reale (në%)

-0.09 -1.03 0.36 -1.12 -0.93 -0.09 -0.76

Produkti i brendshëm bruto (në milionë lekë në çmimet

aktuale)

170,957 171,115 160,249 165,378 151,793 140,556 130,079

Rritja vjetore reale të prodhimit të

brendshëm bruto në -0.56 -6.85 2.82 -8.80 -8.16 -0.56 -7.33

11


sektorin e ndërtimit (në%)

Burimi: INSTAT, Krijuar nga autori

Literatura tregon se zhvillimi i sektorit të prodhimit është i lidhur fort me zhvillimin

e PBB-së. Në periudhat e bumit ekonomik, sektori i ndërtimit është stimuluar nga

rritja e kërkesës publike dhe private. Shpenzimi publike është më i madh në këto

periudha, duke qenë se burimet e financimit janë të mëdha. Madhësia e sektorit të

ndërtimit është i prekur nga mënyra se si po shkon ekonomia. Rritja e të ardhurave

në duart e popullsisë rrit kërkesën për pasuri të patundshme. Lidhja e rritjes së këtij

sektori me atë të PBB-së nuk është lineare. Në literaturë gjejmë se kjo vjen në formën

e një “S”. Kjo lidhje është: pozitive, kur ekonomia është e pazhvilluar, joelastike kur

ekonomia është në zhvillim, dhe negative kur ekonomia është e zhvilluar

(Crosthwaite, 2000). Rëndësia e rritjes ekonomike në performancën e sektorit të

ndërtimit është e lidhur me kërkesën për ndërtimin e banesave në qytetet kryesore.

Sektori i ndërtimit është i lidhur me pasuri të patundshme, të cilat janë investime

afatgjata të porositura nga kërkesa publike apo sektori privat. Madhësia e porosive

të reja është e lidhur fort me kushtet e tregut dhe mund të shpjegojë dinamikën në

sektorin e ndërtimit. Disa tregues kanë efekt mbi efikasitetin e tregut të pasurive të

patundshme, duke kontribuar në anën tjetër në sektorin e ndërtimit. Sipas Ibrahimaj

dhe Mattaroci (2014) këto janë: PBB (pa ndërtimin), norma e interesit të depozitave

në lekë, kreditimi për individë, indeksi i qirasë, indeksi i çmimit të banesave, numri

i lejeve të ndërtimit (nr. i licencave), remitancat, dhe Tobin Q (raporti i çmimit të

shitjes me çmimin e ndërtimit) në ndërtim. Rritja e sektorit të ndërtimit mund të

ndikohet në mënyra të ndryshme nga performanca e sektorëve të ndryshëm, por

kërkesa e lartë për ndërtime të reja dhe rindërtim vjen kryesisht nga zhvillimi tregtisë.

3.2.1 Rritja dhe qëndrueshmëria e sektorit

Sipas Regjistrimit të Biznesit 2014, ka 4,575 firma aktive ndërtimi në Shqipëri. Të

kuptuarit e aktivitetit ekonomik të ndërmarrjeve është e bazuar në Klasifikimin e

Aktiviteteve Ekonomike NACE Rev. 2.

Tabela 4. Ndërmarrjet aktive sipas ndarjes 2-shifrore të aktivitetit ekonomik

aktiviteti ekonomik Numri i ndërmarrjeve aktive ndarje

Ndërtimi i ndërtesave 2, 849 41 Inxhinieria civile 468 42

Aktivitetet e specializuara të ndërtimit 1, 258 43

Burimi: INSTAT, Krijuar nga autori

Trendi i krijimit të ndërmarrjeve aktive në ndërtimin duket se është pothuajse

konstante gjatë 10 viteve të fundit.

12


Tabela 5. Ndërmarrjet aktive të ndërtimit sipas vitit të krijimit

VITI I KRIJIMIT Ndërmarrje aktive ndërtim nga viti i krijimit %

Gjithsej 4, 575 100 2014 380 8.3

2013 336 7.3

2012 340 7.4

2011 405 8.9

2010 395 8.6

2009 385 8.4

2008 405 8.9

2007 276 6.0

2006 209 4.6

Deri në 2005 1, 444 31.7

Burimi: INSTAT

Figura 1. Numri i ndërmarrjeve aktive të ndërtimit deri në vitin e krijimit

Burimi: Krijuar nga autori. burimi INSTAT

Trendi i krijimit të ndërmarrjeve aktive në ndërtimin duket të ndjekë trendin e

ekonomisë.

Tabela 6. Shkalla e lindjes e bizneseve në vite (për të gjithë sektorët e ekonomisë në

Shqipëri)

Fundi i vitit 2010 2011 2012 2013 2014

Lindshmëria 16 11.8 12 10,9 15.4 Ndërmarrjet aktive për 10.000

banorë 362 387 383 384 389

Ndërmarrjet aktive me pronarin

femër/administratorit 26.5 26.9 27.4 27.8 28.5

Burimi: INSTAT, Krijuar nga autori.

4575380

336340405395385405

276209

1444

0 1000 2000 3000 4000 5000

TOT

2013

2011

2009

2007

Up to 2005

13


Numri i ndërtesave të ndërtuara ka rënë. Po ashtu, vlera e produktit të ndërtimit ka

rënë jashtëzakonisht nga viti në fillim të vitit 2010. Tendenca e ndërtimit 1995-

2014 nuk është optimist.

Figura 2. Numri i ndërtesave të ndërtuara 1995-2014

Krijuar nga autori

Figura 3. Vlera e përafërt e viteve të ndërtimit 1995-2014.

Krijuar nga autori

E ardhmja e numrit të licencave për ndërtim duhet të shqyrtohet, duke qenë se është

provuar të jetë një faktor i rëndësishëm i zhvillimit të sektorit.

4,605

6,835

1,415

2,2681,746

2,942

1,384

2,6983,218

1,492

2,7522,420

9951,4921,53418451604

147 3602700

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

No of Buildings constructed (1+2)

18,756

50,665

13,72024,30416,53325,95524,793

49,21771,726

38,905

109,74286,757

38,743

93,949

0

229,693

0 0

28,15638,985

0

50000

100000

150000

200000

250000

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

Aproximative value (million LEK)

14


3.2.2 përparësi dhe strategjitë që kanë të bëjnë me sektorin e Qeverisë

Në dy vitet e fundit, Qeveria e tanishme është e angazhuar në shlyerjen e borxhit të

kompanive të ndërtimit të krijuara nga qeveria e mëparshme. Kështu, investimet

publike në veprat e mëdha publike të sektorit janë mbajtur qëllimisht të ulëta.

Kompanitë u mbështetën kryesisht në kapitalin e tyre për projektet që kishin

planifikuar. Numri i lejeve të ndërtimit është mbajtur në minimum, sepse qeveria

kishte për qëllim të ndryshonte rregulloret ekzistuese dhe të zbatonte të rejat. Stoku

i lartë i apartamenteve të pashitura në qytetet kryesore, veçanërisht në Tiranë, ka

qenë një tjetër faktor që ka bërë që Qeveria të mos jepte leje të reja ndërtimi. Gjatë

këtyre dy viteve, një pjesë e stokut është shitur, por një pjesë tjetër mbetet ende në

duart e zhvilluesve deri më sot. Viti 2016 besohet të jetë “viti i së vërtetës”, pasi

kompanitë e ndërtimit presin që numri i lejeve të rritet dhe që pjesa e investimeve

publike e këtij sektori të jetë e konsiderueshme.

3.2.3 Shpërndarja gjeografike dhe analiza

Tabela 7. Ndërmarrjet aktive sipas qarqeve

Fundi i vitit 2014 B

erat

Dib

ër

Du

rres

Elb

asan

Fie

r

Gji

rok

as

ko

rce

Ku

kes

Lez

he

Sh

ko

der

Tir

ane

vlo

re

NO. 4575 80 91 500 193 325 107 188 55 153 157 2, 197 529

Me pronar

femër % të

nr. totalit.

8.5 6. 3 8.8 5.8 7.8 5.8 5.6 11.7 3.6 9.2 5.1 9.8 8.1

Krijuar nga autori, Burimi: INSTAT

3.3 Struktura dhe karakteristikat e biznesit Dhjetë për qind e 200 kompanive më të mëdha në Shqipëri operojnë në këtë

sektor; 8% e kompanive në këtë sektor janë investitorë të huaj.

3.3.1 Shpërndarja sipas madhësisë së biznesit

Tabela 8. Ndërmarrjet aktive sipas madhësisë në fund të vitit 2014

TOTAL Grupi i ndërmarrjeve aktive në ndërtimin nga numri i të punësuarve

1-4 të punësuar 5-9 të punësuar 10-49 të punësuar 50+ të punësuar

4575 3078 717 648 132


Pronësia 3.3.2 Business

Nga 4,575 firma aktive të ndërtimit, 4071 janë shqiptarë, 350 janë të huaj, dhe 504

janë të përbashkët të huaj-shqip. Nga ndërmarrjet aktive në ndërtimin, 1203 janë të

15


regjistruar si "person fizik", ndërsa 3372 si "person juridik". Nga 380 ndërmarrjeve

të reja aktive në ndërtimin në vitin 2014, 185 janë persona fizikë dhe 195 persona

juridikë.

Tabela 9. Ndërmarrjet aktive me pronarin femër nga madhësia në fund të vitit

2014.

TOTAL Grupi i ndërmarrjeve aktive në ndërtimin nga numri i të punësuarve % Të totalit të ndërmarrjeve

1-4 të punësuar 5-9 të punësuar 10-49 të punësuar 50+ të punësuar

387 (8. 5%) 8. 7 7. 9 9. 0 3. 8


Struktura 3.3.3 dominuese Biznesi dhe Business Model

Ndërtimi është një sektor ku nënkontraktimi është një mënyrë e zakonshme e

kryerjes së biznesit. Kompanitë e mëdha janë të angazhuar në të njëjtën kohë në

aktivitete të shumta si në ndërtim objektesh, gazsjellësi, kanalizime, landfille, rrugë,

etj. Ata përdorin kapitalin e tyre, si dhe atë që rezulton nga pjesëmarrja në investimet

publike të shtetit, kur është e mundur. Këto kompani pranojë përgjegjësinë si

kontraktori kryesor dhe pastaj e japin një pjesë të punës për kompani të tjera më të

vogla, si nënkontraktorë. Në terma të thjeshtë, kontraktori kryesor nuk ka

vullnetin/kapacitetin/specializimin për kryerjen e çdo proces vetë, kështu që punëson

ekipet të gatshme të specializuara që të ndërmarrin një ose më shumë procese. Çmimi

i negociueshëm total i punës, cilësisë dhe afatit kohor janë të vetmet standarde që

kanë të përbashkët të dy palët. Ekipet vetë-rregullohen për sa i përket personave që

punësojnë, ritmit të punës dhe mënyrës së pagesave.

Duke pasur parasysh se në sektorin e ndërtimit puna organizohet në projekte, të gjitha

burimet përdoren në një mënyrë të tillë, me zgjerime e tkurrje, sipas fazave/hapave

të projektit. Me të njëjtën logjikë, burimet njerëzore shpaloshen/ tkurren sipas

nevojave të projektit. Kjo e bën sektorin tepër të paqëndrueshëm si punëdhënës

afatgjatë, d.m.th., një numër i konsiderueshëm profesionistësh të aftë kalojnë nga një

kompani në tjetrën, pa pasur kontrata formale afatgjata me asnjë prej tyre.

3.3.4 Teknologjia dhe novacioni

Trendi i zakonshëm i fillimit të ndërtimit duke aplikuar teknologji të reja dhe

materialeve të reja është tashmë e pranishme në Shqipëri. Drejtuesit e kompanive të

mëdha të intervistuar për qëllimet e këtij studimi janë të ndërgjegjshëm se cilësia

është kyç në sektorin në ditët që do të vijnë, dhe arritja e saj do të jetë e mundur

vetëm me aplikimin e materialeve e teknologjitë e reja dhe standardet më të larta.

16


4. KARAKTERISTIKAT E TREGUT TË PUNËS

4.1 Kontributi në punësim

Ndërtimi është burim shumë i rëndësishëm i punësimit në ekonominë shqiptare. Ai

punëson rreth 66,000 njerëz, duke arritur në 6.4% të numrit të përgjithshëm të

punësimit. Shifrat e Anketës së Fuqisë Punëtore 2014 tregojnë se në vitin 2014, 18%

e të punësuarve në sektorin e ndërtimit i përkisnin grupmoshës 15-29 vjeç. Në sektor,

shkalla e punësimit nga tremujori i parë i 2015 në tremujorin e dytë 2015, për ata të

moshës 15 dhe e sipër është 9.5%, ndërkohë që rritja vjetore mes 2014 dhe 2015

ishte 15.4%. Në shkallë kombëtare, rritja vjetore e punësimit është 3.7%. Duket si

rritja e punësimit në sektorin e ndërtimit është mbi rritjen e përgjithshme kombëtare

në punësim. Për të kuptuar më mirë këtë, duhet të marrin në konsideratë masat e

qeverisë për zbatimin e ligjit që formalizon kontrata pune për të punësuarit në

sektorin privat. Kjo ka të ngjarë të ketë qenë një faktor që ka bërë që numrat e

punësimit në sektorin e ndërtimit të duken të mira për vitin 2015.

4.2 Punësimi sipas grup Grupet, Arsim, nevoja të veçanta Duke pasur parasysh strukturën e punësimit për segmentin e popullsisë së moshës

15-64 vjet në sektorin e ndërtimit, në tremujorin e dytë të vitit 2014 ishte 6.4%,

ndërsa në tremujorin e dytë të vitit 2015 është rritur për 7.3%. Kjo është një shenjë

pozitive për sektorin, edhe pse është ende e ndjeshme ndaj formalizimit përpjekjet

nga Qeveria.

Duke u përpjekur për të organizuar të punësuarit në sektorin e ndërtimit në një

strukturë të përafërt (duke përdorur informacionin e mbledhur nga intervistat me

operatorët kryesorë në sektor) na mbeten shifrat e mëposhtme: rreth 60% e të

punësuarve janë deri në 35 vjeç, deri në 20% janë 35-45 vjeç dhe 12-20% janë 50-

60 vjeç.

Në nivel kombëtar, niveli i punësimit për popullsinë e moshës 15-64 vjeç është

63.6% për ata që kanë arsim të mesëm profesional, në krahasim me ata që kanë një

arsim të mesëm të përgjithshëm. Gjithashtu, në nivel kombëtar, ata që kanë një nivel

të mesëm profesional të arsimit përfaqësojnë përqindjen më të lartë të të vetë-

punësuarve në krahasim me të gjitha nivelet dhe llojet e tjera e arsimit. Edhe më

interesante, ata me arsim të mesëm të përgjithshëm janë më shumë të punësuar

(49.9%), por më pak të vetë-punësuar (27.2%), në krahasim me ata me arsim të

mesëm profesional, të cilët janë relativisht më të vetë-punësuar (35.1%) dhe më pak

të punësuar (35.1%). Këto të dhëna janë shumë optimiste për nivelin e mesëm

profesional të arsimit, duke qenë se tregon se produkti i institucioneve që ofrojnë një

17


përgatitje të tillë është hyn më mirë e më lehtë në tregun e punës. Nga pikëpamja e

ndërtimit, kjo është edhe më optimiste, pasi sektori ofron (nga ana e vet) mundësi

vetë-punësimi.

Nëse marrim parasysh nivelin e arsimimit të të punësuarve në ndërtim, vërejmë se

ky sektor ndjek një trend pothuajse të kundërt me atë të punësimit të përgjithshëm

në nivel kombëtar. Ky sektor ka punësuar më shumë persona me arsim fillor dhe të

mesëm se e gjithë ekonomia (në përqindje), dhe me më pak nivel arsimi të lartë se e

gjithë ekonomia. Ky përshkrim vlen jo vetëm për grupmoshën 15-29 vjeç, por të

gjitha grupmoshat që janë marrë në këtë studim. Këto shifra janë shumë të

rëndësishme në bazë për qëllimin e këtij studimi. Duke qenë se shumica e të

punësuarve në ndërtim janë me arsim fillor e të mesëm, është e arsyeshme të

diskutohet se si të përmirësohen këto nivele arsimi (në fakt diskutimi i performancës

së AFP është në fokus të këtij studimi). Tabela 10 jep një përshkrim të llojeve të punë

që bëjnë femrat në sektorin e ndërtimit. Në tabelë konfirmohet se femrat janë të

angazhuara kryesisht në punë që kërkojnë arsim universitar.

Tabela 10: Punësimi sipas nivelit të kualifikimit (arsimit) në sektorin e ndërtimit në

krahasim me nivelet kombëtare të punësimit sipas nivelit të kualifikimit (arsimit).

Punësimi sipas arsimimit Të gjitha moshave (në%) Mosha 15-29 vjeç (në%) kryesor dytësor universitet kryesor dytësor universitet

Total Total 47.2 35.4 17.4 42.1 31.1 26.8 ndërtim 52.1 42.0 5.9 57.0 36.0 7.0

Mashkull Total 44.3 41.1 14.7 41.5 39.6 18.9 ndërtim 53.0 42.2 4.8 58.1 36.3 5.6

femër Total 51.1 28.1 20.9 42.9 18.5 38.6 ndërtim 16.1 36.0 47.9 20.7 26.8 52.6

Burimi: INSTAT 2015 Krijuar nga autori.

Duke pasur parasysh karakteristikat e vendeve të punës në këtë sektor, kompanitë e

kanë të vështirë të punësojnë persona me nevoja të veçanta. Numri i tyre është mjaft

i vogël dhe pozicionet e tyre janë kryesisht në punë administrative.

4.3 Gjinia dhe punësimi në sektor Punësimi i femrave është shumë i ulët në këtë sektor. Gratë përbëjnë vetëm 2.4% të

fuqisë punëtore në sektor. Ka një pikëpamje të përbashkët mes pronarëve dhe

menaxherëve të kompanive të ndërtimit në Shqipëri që ndërtimi është një aktivitet

shumë sfiduese fizikisht për gratë. Disa femra janë të punësuara kryesisht në

administratë. Edhe kur punojnë në kantiere ndërtimit, ata janë me arsim universitar

(inxhiniere, arkitekte, etj.), apo të kryejnë punë të pakualifikuara dytësore (të tilla si

pastruese). Nga ana tjetër, punonjësit e kualifikuar femra në ndërtim kanë një

reputacion se janë të ndërgjegjshme dhe të përgjegjshme.

18


4.4 Profilet profesionale në sektorin Ndërtimi është një aktivitet kompleks dhe nuk mund të kuptohen aftësitë e

nevojshme për të punuar në këtë sektor vetëm nëpërmjet marrjes parasysh të atyre

profesioneve që kanë të bëjnë me themelet, muret, dhe mbulim. Ngritja e një ndërtese

kërkon shumë aftësi, disa prej tyre nga profesione të tjera, të tilla si hidraulikë,

saldatorë, elektricistë, marangozë etj. Në mënyrë që të vlerësohen realisht aftësitë e

përfshira në sektorin në fjalë, duhet të marrim në konsideratë një familje

profesionesh. Profesionet sipas ISCO në sektorët e ndërtimit kanë kode: 711 (punë

ndërtimi dhe të ngjashme), 712 (punë finiture dhe të ngjashme), 311 (teknik i

shkencave fizike dhe inxhinierike), 214.741.

4.5 Nevoja për Aftësi Sipas SNA 2014, 41.9% e bizneseve në ndërtim (nivel kombëtar) raportojnë

mungesën e aftësive. Boshllëqet kryesore mes aftësitë e nevojshme dhe në

dispozicion raportohen për punëtor finiture, murator, dhe inxhinier ndërtimi.

Tabela 11. Profesionet (grupuar sipas ISCO), ku mungesa e aftësive është më i

shpeshtë, dhe numri i rasteve në nivel kombëtar

Kodi ISCO Përshkrim Nr. I rasteve

71 Punë ndërtimi dhe të ngjashme 442 71 Punë finiture dhe të ngjashme 229 31 Inxhinier teknike dhe fizike 103 21 Specialist inxhinier (duke përjashtuar elektro-teknologjinë) 82 74 Instalues dhe riparues pajisjesh elektrike 67

Burimi: SNA 2014

Tabela 12. Profesionet ku mungesa e aftësive është më e shpeshtë, përkatësisht për

përmasat e biznesit dhe rasteve të raportuara nga SNA 2014 (në nivel kombëtar).

Kodi ISCO (tri shifra) Përshkrim Nr. I rasteve

bizneset mikro

711 Punë ndërtimi dhe të ngjashme 296 712 Punë finiture dhe të ngjashme 178 311 Inxhinier teknike dhe fizike 146

Biznes i vogël

311 Inxhinier teknike dhe fizike 113

Burimi: SNA 2014

Intervistat me pronarët/menaxherët e përgjithshëm të kompanive të mëdha bënë të

qartë se disa profesione si Hidraulik, Elektricist, Suvatim fino, janë gjithmonë

në nevojë dhe për besimin e të intervistuarve do të jetë gjithmonë në kërkesë.

Ndërmarrjet e ndërtimit janë duke u përballur gjithashtu edhe me çështjet e mjedisit

dhe të energjisë të lidhura, duke përpjekje për t’u bërë të gjelbër. “Sektori për

19


momentin nuk ka punëtorë të kualifikuar të aftë për përmbushjen e sfidave të

efikasitetit të burimeve të energjisë” (Gishti dhe Shkreli, 2015). Sipas këtyre

autorëve, në përgjithësi, kompanitë e ndërtimit kanë nevojë për informacion mbi

legjislacionin, si dhe trajnim për vlerësimin e performancës së energjisë,

marrëdhëniet me klientët, etj.

4.5.1 Arsyet për mungesën e aftësive në sektorin e ndërtimit

Sipas SNA 2014, 642 bizneset në sektorin e ndërtimit (në nivel kombëtar) (26,1%)

raportojnë mungesën e aftësive të kërkuara. Rreth 20-33% e 2.460 kompanive të

ndërtimit që marrin pjesë në SNA e vitit 2014 raportonin që arsyet kryesore për

mungesën e aftësive janë: 1. Mungesa e njohurive në pikën e rekrutimit (ISCO 3

shifra: 711-403 raste; 712-227 raste; 311 -236 raste), 2. Mungesa e trajnimit “në

vendin e punës” (711-274 raste; 712-208 raste), 3. Rekrutim i gabuar (711-322 raste),

4. Ndryshimet e shpeshta të punës (711-328 raste ), 5. Mungesa e kapaciteteve për

të mësuar (711-228 raste; 712-225 raste); 6. Mungesa e përvojës (711-412 raste) në

86% të rasteve, 7. Mungesa e motivimit (711-252 raste). Shënim: një rast = një

kompani. Siç mund të shohim, pothuajse të gjitha bënë të ditur arsyet e mungesës së

aftësive që bien nën kategorinë 711 (punë në ndërtim dhe të ngjashme), dhe

kategorinë 712 (punë finiture dhe të ngjashme).

4.5.2 Çfarë aftësish mungojnë?

Disa të dhëna në lidhje me çështjen në fjalë tashmë janë siguruar nga studiues të tjerë

të mëparshëm. Ajo që ne evidentuam për sektorin e ndërtimit në raportin “Ndërtimi

një Kornizën Shqiptare të Kualifikimeve”, nga Gishti dhe Shkrelit në shkurt 2015,

jepet në Tabelën 13.

Tabela 13. Aftësitë kërkohet nga Rajoneve.

RA

JON

ET

Nevoja Për

Profesioneve në

sektorin e ndërtimit

Nevoja për

profesione të

rregulluara

Aftësi përkatëse/

Çështje të tjera

Oferta aktuale e AFP

Drejtim

AP në

arsim të

mesëm

Kurse

FP

KO

R

murator; shtrues

pllakash; Teknik

ndërtimi

murator i

kualifikuar;

shtrues pllakash

i kualifikuar

Nevoja për më

shumë etikë dhe

përkushtim ndërtim

GJI

R Punëtor Ndërtimi

Restaurimi Instaluesi i

sistemeve

termo

hidraulike

hidraulik

20


VL

OR

A punëtor i

mirëmbajtjes;

Operator për

makineri

ndërtimi; marangoz

Punëtor i

kualifikuar operator i

kualifikuar

ndërtim F

IER

Marangoz, montues,

ndërtimi i gjelbër murator

D R

murator

SH

KO

DR A

teknik Ndërtimi , shtresa tulla shtrues pllakash

montues mobiljesh marangoz

përpunimit druri

ndërtimi

EL

B Izolimi dhe termo

izolim; Teknik; Shtresa me

pllaka; Punëtor

ndërtim murator

TIR

AN

Ë Punëtor; Shtresa me

pllaka, Gjeodet; Topograf, montues, Teknik ndërtimi,

izolim dhe termo-

izolimin, suvator,

bojaxhi, dekorues i

brendshëm,

marangoz, riparim

ndërtim rruge

Gatishmëria për të

mësuar; gatishmëri

pune; përpikëri në

orar; Komunikimi/

negocimi; aftësitë e

sipërmarrjes;

fleksibiliteti; puna në

grup

përpunimi

i drurit Punim

druri

Ndërtimi në BERAT, LEZHE, KUKËS, DIBER nuk u vlerësua.

Raportuar nga "Ndërtimi i Sistemit Shqiptar të Kualifikimit, 2015". Prodhuar nga autori.

Një burim tjetër, SNA 2014 jep më shumë njohuri për çështjen e aftësive të kërkuara

në sektorin e ndërtimit.

Tabela 14. Vlerësim i mungesës së aftësive sipas llojit të aftësive dhe profesionit

Aftësitë ISCO 71 Frekuenca në %

të nëngrupit ISCO

ISCO 21 Frekuenca

në % të

nëngrupit

ISCO

Kompanitë

(sektori F )

që ndjejnë

vështirësi për

21


faktik Rekrutimi 12

muajt e tjerë faktik Rekrutimi 12

muajt e tjerë të gjetur

aftësitë. % e numrit të

firmave

1. Aftësi profesionale 85% 58% 86% 59% 67

2. Lexim dhe shkrim 52% 5% 8% 8% 3

3. komunikim 47% 61% 3% 24% 19

4. Kreativiteti 63% 25% 29% 26% 14

5. Njohuri kompjuterike 62% 3% 7% 24% 6

6. Kapacitete organizative

68% 10% 69% 20% 13

7. Aftësi pune në grup 49% 26 17% 30% 44

8. aftësia e të mësuarit 60% 16 14% 26% 31

9. Njohje gjuhë e huaj 0% 10 12% 24% 4

10. Niveli i arsimit përkatës

18% 7% 34% 27% 13

11. Eksperience pune 86% 58% 56% 68% 53

12. Ndershmëri 51% 48% 8% 24% 32

13. Pamja e jashtme 45% 20% 1% 8% 3

14. Mosha 52% 4% 12% 11% 21

15. Gjinia ???? 1% 10% 0% 1% 11 Numri total i rasteve (ose

100%) 836 4048 453 2004

Burimi: SNA 2014 Krijuar nga autori.

Siç mund të shihet më lartë, aftësitë profesionale konsiderohen si më të vështirat

për t’u gjetur. Frekuenca e mungesës së aftësive kanë një model për të gjitha

nëngrupet e kompanive sipas madhësisë dhe rajonin. Kjo do të thotë se

vështirësitë janë të lidhura mirë me sektorin ekonomik sesa me madhësinë e

biznesit dhe rajonit gjeografik.

Për të kapërcyer problemet me mungesën e aftësive, kompanitë zgjedhin për të

zbatuar të paktën një nga masat e mëposhtme: qarkullim të stafit (kryesisht

praktikohet nga bizneset mikro), për të përmirësuar praktikat e rekrutimit,

intensifikojnë trajnimin (tipike për kompanitë e mëdha), transferojnë shërbimin, dhe

‘gjejnë një zgjidhje të brendshme që lidhet në mënyrë të veçantë me rrethanat.” Ato

në përgjithësi nuk i referohen ndonjë skeme shtetërore për punësim dhe trajnim. Në

një rast, kemi konstatuar se Kontakt shpk, ka punësuar rreth 40 persona përmes

“Programit për të nxitur punësimin e të papunëve në vështirësi.”

Risitë në teknologji dhe produkte të parashikuar për 2015 nga kompanitë duhet të,

në teori, të zgjeruar hendekun mes aftësive aktuale dhe të nevojshme. Rreth 32% e

kompanive në sektorin e ndërtimit kanë në plan për të futur produkte të reja, dhe

26.3% e tyre kanë planifikuar të përdorin teknologji të reja në vitin 2015. Kompanitë

22


me kapital të huaj, si dhe kompanitë e mëdha shqiptare që kanë marrëdhënie me

furnitorë teknologjish dhe materialesh të rëndësishme janë përgatitur më mirë për

këtë ndryshim. Duket se ka një përqindje të lartë kompanish të vogla e të mesme të

cilët kanë në plan të fusin teknologji/produkteve të reja në vitin 2015. Në sektorin e

ndërtimit, vetëm 33.8% e kompanive që kishin në plan risi të tilla raportuan edhe

qëllimin për të punësuar punëtorë të rinj. Të gjithë të tjerët kishin si qëllim të

përmbushnin këtë nevojë nëpërmjet trajnimit të stafit ekzistues. Duke iu referuar

intervistave me pronarët/menaxherët e kompanive të mëdha të kryera për qëllime të

këtij studimi, duket se ashtu siç e kanë kuptuar ata, risitë në ndërtim nuk do të

kërkojnë ndryshime të jashtëzakonshme në aftësitë e njerëzve për dy arsye

kryesore: e para, sepse nëse dhe kur punëtor është i aftësuar, ai/ajo mund të përdorë

teknologjitë e reja fare lehtë, pasi një trajnimi të shkurtër në punë; dhe së dyti, për

shkak se të gjitha materialet e reja vijnë me trajnerë nga kompanitë shitëse. Këto të

fundit janë shumë të shqetësuar për të mësuar përdorimin e duhur të materialeve të

reja për blerësit e tyre (zhvilluesit/ punëtorëve të ndërtimit/specialistë), pasi kjo

garanton cilësinë e materialit dhe të teknologjisë, si dhe cilësinë e marrëdhënieve dhe

kontratave në të ardhmen.

4.5.3 Kanalet e rekrutimit

Një mënyrë e rëndësishme për të pasur punonjës të kualifikuar është punësimi i

tyre. Sipas SNA 2014, sektori i ndërtimit ka një normë rekrutimi (numrin e

rekrutimit mbi numrin e përgjithshëm të të punësuarve në sektorin e) prej

19.5%, me 6,581 të sapo rekrutuar paraparë për vitin 2015. Sipas këtyre shifrave,

sektori i ndërtimit zë vendin e dytë në nivel kombëtar (në aspektin normës së

rekrutimit normë). Më të kërkuarat nga profesionet (në parashikimin) janë punëtorë,

teknikë dhe inxhinierë.

Tabela 15. Rekrutimi i paraparë për vitin 2015 dhe vështirësi perceptuar firmave për

të gjetur profesionin e duhur.

PROFESIONI Nr. i

parashikuar i

rekrutimeve

Firmat që kanë të

vështirë të gjejnë % Kodi

SISCO PËRSHKRIM

711 punëtor ndërtimi dhe të ngjashme 2 , 132 31 931 Minierave dhe ndërtimi për minierat 1 , 217 0 712 Punëtor finiture dhe të ngjashme 640 5 911 Pastrimi dhe ndihma në familje, hotel, zyra. 577 0 311 Teknikët dhe inxhinierët fizikë 489 12 722 Kovaç, prodhuesi mjet dhe të ngjashme 314 4

Burimi: SNA 2014 Krijuar nga autori

Është e rëndësishme të theksohet se të dhënat i takojnë kryesisht biznesve me një

gamë prej 5-19 të punësuar, të cilat konsiderohen nga SNA 2015 si biznese të

vogla. Në nivel kombëtar, 63.8% e të gjithë të punësuarve të rinj ishte

parashikuar të ndodhë në rajonin qendror.

23


Kur shqyrtojmë mungesën e aftësive nga e cila vuajnë kompanitë në sektorin e

ndërtimit, është e nevojshme të marrin në konsideratë dy arsye kryesore të

mundshme për fenomenin. Njëra është nëse ka kontribut të mjaftueshme nga ana e

SHAP/QFP në krijimin e këtyre aftësive, d.m.th., oferta. Tjetra është për të parë nëse

oferta është e mjaftueshme, por kompanitë nuk janë duke ndjekur mënyrat e duhura

për të gjetur punonjës të kualifikuar për të cilët kanë nevojë. Sipas Gishtit dhe

Shkrelit (2015) që e trajtojnë këtë problem në nivel kombëtar (jo sektoriale), mund

të ketë një mospërputhje gjeografike mes ofertës me aftësi dhe kërkesës, kushte të

këqija pune, si dhe praktikat joefikase ose të ngurta të burimeve njerëzore të përfshira

në këtë proces.

Intervistat me pronarët/menaxherët e përgjithshëm të kompanive të mëdha të

ndërtimit të kryera për qëllime të këtij studimi nxorën në pah se ata janë në dijeni të

(ose pa interes në) produkti SHAP. Ata ende ruajnë pamjen shquar 20 vjet më parë,

kur produkt i shkollave profesionale është e mirë, por nuk kanë asnjë kontakt me

produktin e tanishëm (të diplomuar). Ata preferojnë punëtorët e rinj të përkushtuar

të pakualifikuar nga ato të arsimuar, sepse sipas mendimit këta të fundit: a. Jo dhe aq

të aftë, si të mirët (individët e kualifikuar), shkojnë në universitet, ose b. Të paaftë

për të bërë atë që është e nevojshme, sepse këmbëngulin të bëjnë gjërat sipas mënyrës

së tyre. Asnjë nga pikëpamjet nuk bën për mënyrën se si e shohin këta punëdhënësit

produktin e SHAP. Fjala e tyre kyçe në aspektin e punëtorëve të kualifikuar është:

Përkushtim dhe angazhim. Ata besojnë se dikush që ka një nga këto, ai mund ta

mësojë profesionin duke bërë. Shumica e të intervistuarve pohojnë se bumi në

sektorin e ndërtimit u trajtua me punëtorë të pakualifikuar.

Si i gjejnë kompanitë ato që ata kanë nevojë për sa i përket aftësive të punës?

Tabela 16. Metodat e përdorura nga bizneset e sektorit të ndërtimit për të plotësuar

vendet e lira

Zgjedhja e pare % Të totalit nr.

Njoftim në gazetë, portale pune, faqe interneti të kompanive, etj. 8% Nga AFP 7% Nga zyrat publike të punës 17% Nga lidhjet personale 42% Promovimi nga brenda 24% Rastësore 0% Nga agjencia kombëtare përkatëse 0%

Burimi: SNA 2014

Kompanitë i plotësojnë vendet e lira në mënyra të ndryshme. E preferuar e tyre është

përdorimi i lidhjeve personale. Kjo është veçanërisht e vërtetë për bizneset e vogla

(55.2% në nivel kombëtar). Në kompanitë e mëdha, kjo mënyrë përbën deri në 12.4%

në nivel kombëtar. Kompanitë e fundit gjithashtu preferojnë njoftimet në gazetë,

24


portale pune, faqe interneti kompani, etj., në rreth 30% të rasteve (në nivel

kombëtar). Kjo metodë, së bashku me “ngritjen në detyrë nga brenda kompanisë”

raportohet të jetë të paktën dy herë më e preferuar në rajonin qendror të vendit në

krahasim me rajonet veriore dhe jugore. Shumica e kompanive të mëdha të mbajë

një grup bazë të profesionistëve të rëndësishme në punësim me orar të plotë. Për

pjesën tjetër, ata aplikojnë punësimin e ekipeve të "gatshme" për aspekte të

specializuara të punës. Duke bërë këtë, ata të kursejmë punësimi i punëtorëve të

thjeshtë; ata vijnë si pjesë e ekipit dhe largohen në fund të procesit të punës. Kjo

është një praktikë shumë e zakonshme që thjeshton punësimin dhe e bën procesin e

pushimit nga puna të panevojshëm. Punëtorët e specializuara të vijnë e të shkojnë si

hapat e progresit të projektit, në një nevojë për çdo punëtor. Kjo praktikë shumë e

zakonshme u heq kompanive nevojën për të trajnuar punonjësit e tyre. Ata

negociojnë vetëm për shpërblimin e ekipit, pa pasur ndonjë zë për mënyrën se si

ndahen paratë për anëtarët e veçantë të ekipit.

4.6 Politikat e trajnimit punëdhënësve Një tjetër metodë e preferuar për të plotësuar boshllëkun e aftësive (siç kanë treguar

edhe intervistat e kryera) është përmes trajnimit. Rreth 33.1% e kompanive në

sektorin e ndërtimit (kompanitë të mesme e të mëdha) kanë disa struktura trajnimi

brenda tyre, dhe 7.7% e kompanive në këtë sektor kanë buxhet trajnimi. Gjatë vitit

2014, 292 kompanitë trajnuan punëtorët e ndërtimit dhe të ngjashëm (NACE Rev.2),

dhe 524 kompani të trajnuar "teknik" dhe inxhinierë. Këto të fundit janë trajnuar në

"aftësitë profesionale", "administratë", dhe "teknikat e ndërtimit". Kompanitë po

trajnojnë e punonjësve në përdorimin e materialeve të reja. Siç kërkohet me ligj, disa

prej tyre, mbajtësit e standardeve ISO, duhet të trajnojnë punonjësit e tyre. Trajnimi

mbahet në ambientet e kompanisë, ose në vende të caktuara ndonjëherë pjesë e

agjencive qeveritare, dhe nganjëherë të furnitorëve privatë (brenda dhe jashtë

vendit). Në një rast (nga intervistat), kemi konstatuar pjesëmarrjen e kompanisë në

"Programin për promovimin e punësimit nëpërmjet trajnimit/formimit në vendin e

punës" të Qeverisë. Në asnjë rast, AFP nuk u përmend si mundësi trajnimi. Në fakt,

nga një vlerësim i kryer në vitin 2014, nuk ka AFP të ketë degë “ndërtimi” apo që të

ofrojë ndonjë kurs trajnimi për bizneset e rajonit.

Tabela 17. SHAP që ofrojnë degë në “ndërtim” në qarqet përkatëse

Shkoder vlore Elbasan Tirana Korça

A ofrojnë AFP ndonjë program/ kurs trajnimi të

zhvilluar së bashku me një biznes të punonjësve

të këtij biznesi? Jo Jo Jo Jo Jo

Krijuar nga autori, Burimi: GIZ (2014), Anketa bazë e ofruesve të AFP publike.

25


5. ANALIZA SEKTORIALE E ZHVILLIMIT TË AFTËSIVE PROFESIONALE

5.1 Identifikimi i ofruesve dhe programeve kryesore të AFP Sistemi i AFP publik ofron kualifikime profesionale në ndërtim, gjeodezi, termo

hidraulikë, përpunimin druri, dhe elektro-teknikë në 17 shkolla në të gjithë

Shqipërinë. Nxënësit që ndjekin kurset e mësipërme përbëjnë rreth 17% të numrit të

përgjithshëm të nxënësve të AFP. Për më tepër, në të gjitha qendrat e formimit

profesional ofrohen rreth 14 kurse të ndryshme afatshkurtra (MMSR, 2015).

5.1.1 Ofruesit dhe programet e arsimit profesional

Profesionet që bien në kategorinë e “punonjësit e ndërtimit dhe të ngjashme” janë

murator, punëtor, shtrues pllakash, gjeodet, topograf, teknik ndërtimi, punëtor

izolimi dhe termo-izolimi, prodhues dyer dhe dritare (alumini dhe plastike), punëtor

suvaje, dekorator, bojaxhi, marangoz, ndërtimin e rrugëve dhe teknik riparimin,

restaurues, dizajn të brendshëm, supervizor/mbikëqyrës ndërtimi. Në Shqipëri ka 52

institucione të AFP publik, 42 nga këto qenë shkollave profesionale të mesme dhe

10 qendra të formimit profesional. Sipas Portalit të Arsimit dhe Formimit 2015,

SHAP që ofrojnë diploma në ndërtim (degë ndërtimi) janë 5:

1. Shkolla Industriale Pavarësia Vlorë ka ndërtimi është një në gjashtë degët

e ndryshme që jepen që nga viti 1970.

2. Shkolla e Mesme Profesionale Kol Idromeno Shkodër, (kjo shkollë

profesionale është duke operuar së bashku me një institucion të arsimit të

përgjithshëm të mesëm, nën të njëjtin menaxhim), ndërtimi është një nga dy

profileve profesionale që jepen që nga viti 1970.

3. Shkolla e Ndërtimit “Karl Gega” në Tiranë (e vetmja shkollë profesionale

me status kombëtar , ndërtimi është një nga gjashtë profileve të ndryshme

profesionale , të ofruara që nga viti 1956.

4. Shkolla Ndërtimi Korçë, ndërtimi është një nga katër profile të ndryshme

profesionale , të ofruara që nga viti 1968.

5. Në Shkollën “Sali Ceka” Elbasan , ndërtimi është një nga gjashtë degët e

ndryshme profesionale, të ofruara që nga viti 1969.

Siç shihet, secila SHAP ka ofruar degën e “ndërtimit” për të paktën 45 vjet. Edhe pse

me kalimin e kohës këto institucione kanë pësuar ndryshime të konsiderueshme kjo

periudhë e gjatë e ofrimit ende llogaritet si përvojë.

5.1.2 Cilësia dhe përmbajtja e programeve të AFP-së dhe kurseve afatshkurtra

Siç rezulton nga kërkimet e mëparshme në bazë shkolle, të gjitha shkollat

profesionale ofrojnë degë ndërtimi, kanë programe standarde që janë të përshtatura

për nevojat lokale. Praktika profesionale është aspekt i dobët në këto shkolla dhe

26


është kryer kryesisht në mjediset e shkollës; ka pak ose aspak ndërveprim me

bizneset.

5.1.3 Qendrat dhe kurset e formimit profesional

Përveç SHAP, ka edhe QFP që ofrojnë kurse trajnimi afatshkurtra. Ka të dhëna për

sasinë e kurseve të ofruara në bazë profesionesh. Megjithatë, nuk ka të dhëna për

cilësinë e programeve/trajnuesve dhe as mënyrë për të vlerësuar shkallën në të cilën

përgatitje të tilla ndjekin nevojat e tregut.

QFP ofrojnë kurse afatshkurtra synojnë të kualifikojnë/rikualifikojnë kategori të

ndryshme individësh (romët, gratë që kanë qenë viktima të trafikimit, ish të

burgosurve politikë, jetimët, personat me aftësi të kufizuar, emigrantët e kthyer, etj.,

kryesisht të papunë) për rritjen e punësimit të tyre. Edhe pse kurse të ndryshme për

aftësitë e ndërtimit jepen në QFP në qytete si dhe në qendrat e lëvizshme, numri i

kursantëve të rekrutuar në profesionet tradicionale si suvatues, ose hidraulik është

ende i kufizuar. Ndërkohë, duket se ka rritje të interesit për montim dhe mirëmbajtje

të paneleve diellore. Duke iu referuar të dhënave në kurset e formimit profesional,

në lidhje me dhjetë muajt e parë të vitit 2013, si shembull, vërejmë një bum në

individë të regjistruar dhe certifikuar në kurset që ofrojnë aftësitë në instalimi dhe

mirëmbajtje të paneleve diellore. Një numër shumë i vogël individësh janë

regjistruar dhe certifikuar për montim pajisje hidro-sanitare dhe suvatimi. Nuk ka

njerëz të regjistruar për saldator apo murator.

5.2 Qasja në AFP

5.2.1 Tendenca e regjistrimi /Portret i nxënësve dhe kursantëve

Duke ngushtuar fokusin vetëm në degën e ndërtimit, nda dalin të dhënat e

mëposhtme të regjistrimit në SHAP:

Tabela 18: Regjistrimi në AFP në "Degën e Ndërtimit".

AFP që ofrojnë arsimim

në "ndërtim"

Nxënësit në janar 2014 Regjistruar për herë të parë

në 2013-14 Niveli i

arsimit të

dhënë Kohë e

plotë me kohë të

pjesshme Kohë e

plotë me kohë të

pjesshme "Karl Gega" Shkolla

Ndërtimi i Tiranës. (Rritje e lehtë e

regjistrimit të të gjithë

shkollës)

70 0 15

(1 femër) 0 2 + 1 + 1

"Salih Ceka" Shkolla

Profesionale të Elbasanit (Rritje e lehtë e


shkollës).

23 64 0 36 2 + 1 + 1

27


"Pavarësia" Shkolla

Industriale e Vlorës (Rritja e nivelit të


shkollës)

9 23 0 0 4

Shkolla Ndërtimi i Korçës 0 41 0 41 2 + 1 + 1 Shkolla e Ndërtimit

i Shkodër 47 0 11 0 2 + 1 + 1

Krijuar nga autori, Burimi: GIZ (2014), Anketa bazë e ofruesit të AFP Publik. Vlerësimi për referim.

Të dhënat në Tabela 18 hedhin dritë mbi trendin e SHAP që ofrojnë arsimim në

ndërtim. Nga pesë SHAP, vetëm ato që janë në Tiranë dhe Shkodër kanë regjistruar

nxënës me kohë të plotë në ndërtim për vitin akademik 2013-14; ndërkohë, Elbasani

dhe Korça kanë regjistruar nxënës me kohë të pjesshme në degën e ndërtimit. Në

Korçë, nxënësit me kohë të pjesshme janë të vetmit që ndjekin studimet e ndërtimit,

ndërsa në Elbasan, ka edhe nxënës në program me kohë të plotë, por nuk ka pasur

regjistrime për vitin akademik 2013-14. Ajo që është e qartë është se Shkolla

Industriale Pavarësia në Vlorë nuk ka nxënësve të rinj të regjistruar në degën e

ndërtimit që nga 2013-14. Në total, kjo degë ka numrin më të ulët të nxënësve në

krahasim me SHAP tjera që ofrojnë “ndërtim”.

Regjistrimi i një numri të konsiderueshëm nxënësish me kohë të plotë dhe trend

i vazhdueshëm i regjistrimit në Shkollën e Ndërtimit “Karl Gega” në Tiranë

janë fakte të mjaftueshme për t’u marrë parasysh për qëllime të këtij studimi.

Gjithashtu, nivelet e performancës (arritjet e nxënësve) për këtë institucion janë

mbi mesataren. Kjo shkollë duket se ka vërtetë potencial për të përfshirë

teknologjitë e reja/etj., duke qenë se një pjesë e madhe e nxënësve të saj janë me

kohë të plotë dhe vijnë nga zonat urbane, ku zbatohen teknologji të reja. Është e

mundshme që situata të mos jetë e tillë (përdorimi i teknologjisë së re e inteligjente)

në zonat rurale.

5.2.2 Pjesëmarrja, braktisja dhe përqindja e kalueshmërisë

Zakonisht grupi i nxënësve nuk përbëhet nga nxënës “cilësorë”. Për arsye të

ndryshme, një përqindje e konsiderueshme e tyre lënë shkollën brenda ose pas vitit

të parë. Edhe ata që kanë përfunduar kurset, diplomohen me nota të ulëta. Në

shumicën e SHAP ofrohet sistemi me kohë të pjesshme, ku nxënësit punojnë dhe

studiojnë në të njëjtën kohë.

Tabela 19. Kush merr pjesë? Përqindja e braktisjes dhe kalueshmërisë

PROFILI I SHAP (cili merr pjesë?)

28


VE Shkollat që

ofrojnë arsimim

në "ndërtim"

Niveli i lartë (Nivel i pranueshëm plotësisht i kënaqshëm)

Niveli i ulët (Nivel më pak i pranueshëm - nivel

krejtësisht i pakënaqshëm/kritik)

Shkolla e

Ndërtimit Karl

Gega Tiranë

1. Pranimi plotësisht fleksibël 2. Normat e ulëta të braktisjes. Më e lartë në

vitin e parë dhe të dytë. Shumë e ulët në

vitin e tretë dhe të katërt.

1. Raport i paekuilibruar rural-urban

35% -65%. 2. Më së shumti nxënës me kohë të

plotë. 3. GPA e ulët.

Shkolla

Profesionale Salih

Ceka Elbasan

1. pranimi plotësisht

fleksibël.

2. qasje të balancuar për

nxënësit urbane dhe rurale (54%

rurale dhe 46% urbane).

3. Raporti i balancuar i

nxënësve me kohë të pjesshme

për nxënësit me kohë të plotë.

4. shkalla e lartë e pranimit

të nxënësve me kohë të pjesshme.

1. Shkalla e braktisjes prej 9%,

(16-24% vitin e parë).

2. GPA e ulët e të diplomuarve.

Shkolla

Industriale

Pavarësia Vlorë

1. Nuk ka kufizim në pranimin e nxënësve. 4. Normat e ulëta të braktisjes si një shkollë

(3%).

1. Ndërtimi ka regjistrimet e reja. 2. Raporti relativisht paekuilibruar

rural-urban 30% -70%.

Shkolla e

Ndërtimit Korçë

1. Pjesa më e madhe janë nxënës rurale

(80%) 2. Niveli i ulët i braktisin (2%);

3. sistemi me kohë të pjesshme i hapur. 4. 10% e nxënësve të shkollave janë romë.

1. Nuk ka balancë gjinore 2. Niveli i ulët i nxënësve

Shkolla e

Ndërtimit

Shkodër

1. Pjesa më e madhe janë nxënës nga fshati

(90%). 2. Shkalla e ulët e braktisjes (3%).

1. Nuk ka balancë gjinore 2. Niveli i ulët i nxënësve

Krijuar nga autori, Burimi: GIZ (2014), Anketa bazë e ofruesit të AFP Publik. Vlerësimi i referencës.

5.3 Mundësi të Barabarta në sektor (gjinia, grupet me nevoja të veçanta) Në përgjithësi, AFP aktuale nuk ka pabarazi gjinore dhe është jo-përfshirëse. Niveli

i regjistrimit të femrave në QFP është i kufizuar (% e nxënëseve në SHAP është

vetëm 18%). Kjo është një reflektim i tregut të punës. Në QFP, pjesëmarrja e

femrave në nivel kombëtar është 39%. Në sektorin e ndërtimit, si pasojë e mungesës

së kualifikimeve tërheqëse për vajzat, për familjet, probleme me transportin,

sigurinë, etj., edhe niveli i regjistrimit ndjek të njëjtin model. Qasja e personave me

aftësi të kufizuara QFP është në 50% në nivel kombëtar. QAP kanë procedura të

29


veçanta për pranimin e tyre. QAP e zgjedhura hartojnë programe të veçanta për këtë

target grup. SHAP nga ana e tyre duket të janë më pak të arritshme për nxënësit me

aftësi të kufizuara (vetëm 10% e tyre kanë procedura të veçanta për personat me

aftësi të kufizuara). Modeli në sektorin e ndërtimit është e njëjtë si në nivel kombëtar

edhe për këtë kategori.

5.4 Orientim Profesional

5.4.1 Cilësia e ofrimi të AFP

Me përjashtim të shkollës së Tiranës dhe asaj të Vlorës (që nuk ka nxënës të

regjistruar në ndërtim), në të gjitha të tjera shkollat e tjera të arsimit profesional

shumica e nxënësve vijnë nga zonat rurale. Këta nxënës kanë vështirësi kur vjen

puna tek frekuentimi për shkak të shpenzimeve të larta të udhëtimit dhe distanca të

mëdha që u duhet të bëjnë. Shkollat kanë konvikte, por në disa raste, si në atë të

Vlorës, ato janë të pamjaftueshme në krahasim me numrin e nxënësve që kërkojnë

strehim në to. Ato ende kanë nevojë për investime në objektet e tyre për t’i bërë të

arritshme për të paaftët.

5.4.2 Standardet dhe kurrikulat

Ka një standard kombëtar të aftësive që duhet të zotërojë një student, pas përfundimit

të çdo niveli arsimi, në degë /profile të veçanta arsimi formal në profesionet e

ndërtimit. Këto shpjegohen me detaje në Portalin e Arsimit dhe Aftësimit Profesional

(Portali i Formimit dhe Arsimit Professional). Për detaje të mëtejshme shih Shtojcën

në Kompetencat Profesional të Kualifikimeve Profesionale të nivelit.

5.4.3 Infrastruktura dhe materiale e formimit profesional (përfshirë TIK)

Infrastruktura është shumë e rëndësishme në SHAP, duke qenë se mundësia e

nxënësve për t’u angazhuar (ose jo) në punë të drejtpërdrejtë praktike ndikon në

cilësinë e aftësive të tyre. Duke lexuar vlerësimet e mëparshme, konstatojmë kushtet

që përshkruhen në Tabela A3 në anekse. Është e rëndësishme të theksohet se të

gjitha SHAP kanë TIK për qëllime të nxëni, dhe të gjithë, me përjashtim të atij

të Korçës, kanë TIK për qëllime mësimdhënieje.

5.5 Mësuesit dhe instruktorët dhe metodat e trajnimit Tabela 20. Stafi mësimdhënës në SHAP

VE Shkollat që

ofrojnë

arsimim në

"ndërtim"

PROFILI I SHAP ( Personeli mësimor)

Niveli i lartë (Nivel i pranueshëm plotësisht i kënaqshëm)



30


Shkolla e

Ndërtimit Karl

Gega Tiranë

Nivel i ulët qarkullimi i stafit Stafi mësimdhënës nuk kalon në industri Plane mësimore dhe planet e monitorimit Ka internet dhe përdoret për qëllime të

mësimdhënies/të nxënit

Numri i pamjaftueshëm i mësuesve Përvojë e pakët për vendin e punës

bazuar në përvojën industriale. pagat e mësuesve nuk janë në të njëjtin

nivel si ato në industri. trajnimit i

pamjaftueshëm i të stafit për

mësimdhënie/praktikë. Stafi ka nevojë për përditësimin serioz

të njohurive të tyre, aftësi praktike.

Shkolla

Profesionale

Salih Ceka

Elbasan

Pak largim i stafit të ulët Cilësia e mësimdhënies dhe mbështetje të

stafit kualifikimet përmbushin përshkrimet e

punës Kanë plane zhvillimin dhe monitorimi Kanë mësues me përvojë dhe të trajnuar mirë. Ka disa përmirësimin e përvojave industriale të

punës me bazë përmes projekteve me

kompanitë e huaja. këtu kanë nevojë për përditësimin e njohurive

teknologjike të mësuesit

Përshkrimet e punës nuk plotësojnë

cilësinë e mësimdhënies dhe

mbështetje të kualifikimeve të

stafit. Por kjo është shkollë lokale, pra

nuk ka asnjë rol në punësimin. Pagesa të ulëta të personelit mësimor

në krahasim me industrinë. Stafi ka nevojë për përditësimin serioz

të njohurive të tyre, aftësi, praktik, dhe

aftësitë pedagogjike. numri i pamjaftueshëm i mësuesve

Shkolla

Industriale

Pavarësia Vlorë

Pranueshme nivelin e eksperiencës dhe

kualifikimit të stafit Nuk janë të përditësuar plotësisht me teknologji

të re. Mësuesit vijnë nga përvojë të gjatë në

industrinë e 12-25 vjet. Personelit ka nevojë për përmirësime të

mëtejshme në njohuritë teknike dhe

profesionale. Ka një plan të zhvillimit të stafit fokusuar kryesisht të trajnimit të brendshëm të

mësuesve (të trajnimit të mësuesve).

Numri i pamjaftueshëm i mësuesve

Shkolla e

Ndërtimit

Korçë

Largime të pakta të mësuesve Stafi i kualifikuar në profilet e duhura Dhe me përvoja në industrinë Nxënësit dhe mësimdhënësit të përfshirë në

shërbimet që kryejnë për shkollat apo zyrat

rajonale.

Nuk ka informacion në lidhje me planin

e zhvillimit të brendshëm. Ndërrim i shpeshtë i drejtorëve Paga e inxhinierëve është shumë e lartë

në krahasim me industrinë Mësuesit e lëndëve profesionale kanë

përvojë të bazuar në ish-industri N o e mësuesve. Është e mjaftueshme.

Shkolla e

Ndërtimit

Shkodër

Staf jo i kualifikuar në profilet. Largime të shumta të stafit. Numër shumë i ulët në vendin e punës

bazuar në përvojën industriale e stafit

mësimdhënës ka nevojë për vëmendje. numri shumë i lartë i mësimdhënies

dhe lëvizje të stafit të industrisë.

31


paga shumë të ulëta në krahasim me

pagesën e industrisë. Nuk ka trajnim praktik të mëtejshëm;

Krijuar nga autori, Burimi: GIZ (2014), Anketa bazë e ofruesit të AFP Publik. etapë

Në përgjithësi, pagesa në këtë sektor është shumë e ulët për të shërbyer si nxitje për

punonjësit për të shkuar përtej minimumit të kërkuar (d.m.th., paga e tyre nuk i

justifikon përpjekjet për kërkime dhe përvetësim të teknologjive të reja, të cilat ata

pastaj mund t’ua mësojnë nxënësve të tyre, teknologjitë që tregu po i përdor përherë

me më shumë). Në përgjithësi, shkolla në Elbasan, Vlorë dhe Tiranë duken të jenë

të pajisur mirë me burime njerëzore në mësimdhënie.

5.6 Administrimi i shkollës përfshirë menaxhimin e cilësisë dhe orientimin e karrierës Në përgjithësi, mund të shihen përpjekje të suksesshme strukturimi në AFP

publike. Shkollat janë të menaxhuara mirë. Detyrat e personelit janë të përcaktuara

qartë. Shkollat kanë plane zhvillimi dhe monitorimi të stafit. Përdorimi i sistemeve

të menaxhimit të informacionit dhe të të dhënave elektronike është në nivel të

mjaftueshëm. Në Vlorë, drejtoria e shkollës ka filluar të krijojë sistemin e vet të

menaxhimit të informacionit duke projektuar baza të dhënash elektronike të

nxënësve, notave, stafit, etj.

Duke marrë parasysh cilësinë e menaxhimit, duke iu referuar " Studimi bazë të

publikut ofrues të AFP-së. Vlerësimi Bazeë. 2014 "mund të themi se vetëm SHAP

Elbasan dhe Tiranë ofrojnë elemente thelbësore të një sistemi që mund të garantojë

menaxhim të cilësisë. Sa për SHAP Vlorë, regjistrimi i nxënësve bëhet në mënyrë

elektronike, etj., por institucioni nuk raporton elemente të tjera strukturore që ky

raport të mund t’i klasifikojë si “akte dhe sisteme zhvillimi të menaxhimit të cilësisë

më të mirë”. Ndryshimi i shpeshtë i drejtorëve të shkollave si dhe mungesa e planeve

afatgjata raportohet të jenë një problem në SHAP të tjera.

5.7 Lidhja me kualifikimin: Vlerësimi dhe certifikimi, dhe hyrja në tregun e punës /Orientimi i karrierës Të diplomuarit e AFP-së të vazhdojnë të ndjekë shkollën ose punën. Nuk ka të dhëna

të sakta në lidhje me futjen e tyre në fuqinë punëtore ose për orientimin e tyre të

karrierës. Vetëm në bazë të vlerësimeve të drejtorëve mund të japin disa

informacione përmblodhi në Tabela 21.

Tabela 21. rrugët e tregut të punës futje/karrierës.

VE shkollat që

ofrojnë arsimin në

"ndërtim"

VE Shkollat ndihmë në punësim Punësuar Brenda

fushën e arsimit Vazhdo Studimi

32


"Karl Gega" në

Tiranë Nuk ofrojnë shërbime punësimi 80% 10%

"Salih

Ceka" Elbasan Nuk ndihmon në punësimin e të

diplomuarve të saj. 13. 7% 37.5%

"Pavarësia" Vlorë Nuk ofron shërbime punësimi. 40% 70% Shkolla Ndërtimi i

Korçë I ndjeshëm ndaj punësimit të nxënësve, por

nuk ofron shërbim punësimi të

diplomuarve të saj.

100% vlerësim 50% vlerësim

Shkolla e

Ndërtimit Shkodër Nuk ndihmon në punësimin e të

diplomuarve të saj. 30 % 20%

Krijuar nga autori, Burimi: GIZ (2014), Anketa bazë e ofruesit të AFP Publik.

5.8 Marrëdhëniet me biznesin dhe aktorë të tjerë në sistemin e AFP SHAP nuk ruan marrëdhënie të vërteta me bizneset apo sipërmarrësit individuale që

operojnë në këtë sektor. Ata nuk japin asnjë ndihmë, as nuk janë të përfshirë në

ndonjë formë bashkëpunimit me industrinë vendase. Përveç Vlorës, të gjitha SHAP

e tjera operojnë në një mjedis të favorshëm, ku sektori i ndërtimit është burim i

rëndësishëm i punësimit në rajon. Kjo e bën për një mundësi për të vendosur

marrëdhënie, por në fakt asnjë prej palëve (biznes/SHAP) raportojnë çdo formë

bashkëpunimi.

Tabela 22. Lidhja e VE Shkollat me biznesin dhe grupet e interesit

VE Shkolla

që ofrojnë

arsimim në

"ndërtim"

Profile të SHAP (biznesit Lidhja dhe aktorë)

Niveli i lartë (Nivel i pranueshëm plotësisht i

kënaqshëm)



Shkolla e

Ndërtimit

Karl Gega

Tiranë

Ndërtimi si një sektor ekonomik është një

nga tre sektorët që ofrojnë punësim në rajon. Bashkëpunon me të ngjashme

SHAP. Nxënësit nga SHAP tjetër vijnë për

praktikë këtu.

nuk ofron ndonjë mbështetje (teknike,

financiare), as nuk i lejon që të përdorin

objektet e saj për të diplomuarve të saj që

janë të vetë-punësuar ose sipërmarrësit. Nuk siguron mbështetje teknike ose

përkrahje tjetër për sektorin privat vendas

apo industri. Nuk ofron aktivitete të prodhimit ose

shërbimet për të tretët.

Shkolla

Profesionale

Salih Ceka

Elbasan

Ndërtimi si një sektor ekonomik është një

në tre sektorë që ofrojnë punësim në rajon. A të sigurojë mbështetje teknike ose


ose të industrisë (të përfshira në elementet

kurrikulare që biznesi ka kërkuar të-Knauf,

një kompani gjermane të kërkuar për të

trajnuar nxënësit në suva me bazë

gipsi/mure të thatë).

nuk ofrojnë aktivitete të prodhimit ose

shërbimet për të tretët. Nuk ofron ndonjë mbështetje (teknike,



janë të vetë-punësuar ose sipërmarrësit.

33


Bashkëpunon me të ngjashme

SHAP. Nxënësit nga të tjera VE shkollave

ardhur për praktikë këtu. Bashkëpunon me shkollat e huaja të

ngjashme.

Shkolla

Industriale

Pavarësia

Vlorë

Bashkëpunon me të ngjashme SHAP. Ndërtimi si një sektor ekonomik nuk është

një nga katër sektorët që ofrojnë punësim në

rajon. Nuk ofron aktivitete të prodhimit ose

shërbimet për të tretët. Nuk siguron mbështetje teknike ose


apo industri. Nuk ofron ndonjë mbështetje (teknike,



janë të vetë-punësuar ose sipërmarrësit. A nuk bashkëpunojnë me shkollat e huaja të

ngjashme.

Shkolla e

Ndërtimit

Korçë

Ndërtimi si një sektor ekonomik është i dyti

në tre sektorë që ofrojnë punësim në rajon. Bashkëpunon me e ngjashme shkolla AP.

Nxënësit shkojnë në Elbasan shkollën AP

për të ushtruar.

nuk ofrojnë aktiviteteve ndërtimore lidhur

me prodhimin ose shërbimet për të tretët. Nuk siguron mbështetje teknike ose






ngjashme.

Shkolla e

Ndërtimit

Shkodër

Ndërtimi si një sektor ekonomik është i pari

në tre sektorë që ofrojnë punësim në rajon. nuk ofrojnë aktivitete të prodhimit ose

shërbimet për të tretët. Nuk siguron mbështetje teknike ose






ngjashme.


34


6. MUNDËSITË E NDËRHYRJES

Një vlerësim i plotë dhe i besueshëm i SHAP që kanë degë “ndërtimi” mund të

gjendet në Studimin e Vlerësimit Bazë të ofruesve Publik të AFP. Vlerësimi

Bazë. 2014 ". Informacioni që jep ky studim formësoi pikëpamjen tonë të paraqitur

në paragrafët e mësipërm. Tabela A4 në Shtojcat paraqet vlerësimin e efikasitetit të

brendshëm dhe efektivitetit të jashtëm të AFP që ofrojnë arsimim në ndërtim , bazuar

në Studimin e Vlerësimit Bazë 2014.

Nëse krahasojmë shkollat që ofrojnë arsimin në “ndërtim” bazuar në standardet e

efikasitetit të përdorura në Studimin e Vlerësimit Bazë të ofruesve Publik të AFP,

një nga më të efektshme rezulton të jetë e SHAP në Elbasan, e ndjekur nga ajo në

Vlorë, pastaj Tirana dhe Korça, dhe në fund Shkodra. SHAP në Vlorë është, sipas

sondazhit, më efektive nga jashtë, e pasuar nga ajo e Tiranës. Të tre të tjerë ndajnë

të njëjtin nivel të efikasitetit të jashtëm. Në përgjithësi, shifrat flasin mirë për SHAP

Vlorë. Në anën tjetër, duhet të jemi të kujdesshëm në lidhje me përfundimet e nxjerra

nga shqyrtimi i shifrave të mësipërme, të cilat janë një tregues i të gjitha kurseve të

ofruara në shkollë dhe jo një tregues i pavarur për Degën e Ndërtimit. Në fakt, SHAP

në Vlorë nuk ka regjistrimeve të reja për kursin e fundit.

Tabela 23. Çfarë duhet të përmirësohet sipas perceptimit SHAP?

VE Shkolla që ofrojnë

arsimim në "ndërtim" Atë që ata mendojnë se duhet bërë për të përmirësuar ato.

1 = zgjedhjen e parë

Shkolla e Ndërtimit Karl

Gega Tiranë

1. Përmirësimi i ndërtesave dhe të objekteve për studim dhe

rekreacion

2. Të përmirësuar pajisjet dhe mjetet e

3. Të rritur sasinë e lëndëve të para dhe materialeve ndihmëse si

metal, letër, pjesë këmbimi etj

4. Të bëhet qendra multifunksionale që ka nevojë për

rindërtim. Ofrojnë kurse. Krijimi r ngazëllim me bizneset.

Shkolla Profesionale

Salih Ceka Elbasan

1. Të rritet sasia e lëndëve të para dhe materialeve ndihmëse si

metal, letër, pjesë këmbimi etj A pavarësinë në blerjen.

2. Fokusohet më shumë në praktikë.

3. Qëndrueshmëria e marrëdhënieve më të ngushta me

punëdhënësit dhe industrisë.

35


4. Rekrutimin e personelit mësimdhënës: rritjen e cilësisë së

mësuesve.

5. Arritja e marrëveshjeve në nivel kombëtar që garantojnë

numrin e regjistrimit. Vendosja e pragut GPA për pranimet në shkollën

e mesme të përgjithshme.

Shkolla Industriale

Pavarësia Vlorë

1. Fokusohet më shumë në praktikë.

2. Të krijojnë marrëdhënie më të ngushta me punëdhënësit dhe

industrisë.

3. Më shumë kohë të plotë të punësuar mësuesit.

Shkolla e Ndërtimit

Korçë

1. Përmirësimin e pajisje, mjetet

2. Të rritur sasinë e lëndëve të para dhe materialeve ndihmëse si

metal, letër, pjesë këmbimi etj

3. Librat për nxënësit.

4. Ngritja e ambienteve ndihmëse në afërsi të shkollës.

Shkolla e Ndërtimit

Shkodër

1. Rritja e nivelit të aftësive të mësuesve/instruktorëve 2. Përmirësimi i mjediseve të punës të njësive

3. Sigurimi i materialeve mësimore (Kryesisht tekstet). 4. Ndarja e shkollës profesionale nga arsimi i përgjithshëm.

5. Përcaktoni rolin e secilit partner/aktor.


6.1 Diskutimi i skenarëve të mundshëm/Intervenimet në Sektorin Siç mund të vërehet, SHAP kanë nevojë për ndërhyrje të rëndësishëm në bazën e

tyre materiale si me kapitale ashtu edhe me materiale konsumi. Ato kanë nevojë edhe

për materiale të mësimdhënies dhe praktikës. Por ajo që është më e rëndësishme,

sipas autorit, është nevoja që ato të ndryshojnë mendësinë. Ata duhet të kuptojnë se

nuk mund të qëndrojnë si ishuj të izoluar të arsimimit. Ata veprojnë në një mjedis

shumë kompleks, i cili ofron brenda vetë mundësi të rëndësishme për ta, në drejtim

të pasurimit të programeve/kurrikulave, shkëmbimin e përvojës /njohurive, etj. Ato

duhet të zhvillojnë marrëdhënie me biznesin në rajonet e tyre përkatëse, fillimisht

duke bërë më shumë përpjekje në marrjen e bizneseve të vetëdijshëm për shërbimet

e tyre dhe prodhimin e tyre. Është shumë e vështirë ka një arsye të vlefshme për këto

institucione të mbeten të papunë dhe të presin për përmirësim për të ardhur në

vete. Drejtuesit e SHAP duhet të angazhohen më shumë në marketing dhe në

marrëdhëniet e jetës reale me aktorët kryesorë të industrisë në rajonin e tyre. Kjo do

të përmirësojë cilësinë e produktit të tyre dhe rritjen e punësimit të të diplomuarve të

tyre.

36


Biznesi i ndërtimit nuk është duke iu referuar SHAP si pikë kryesore e zhvillimit të

aftësive të sektorit, por duke pasur parasysh përvojën e kaluar (duke iu referuar

cilësisë së produktit e shkollave profesionale 25 vjet më parë), ata duket se kanë një

ndjenjë pozitive malli. Në pyetjen: “A do të punësonit të diplomuarit SHAP”, në të

gjitha rastet përgjigjja e tyre ishte "po, me kusht që të diplomuarit janë të përgatitur

mirë". Por, kur u pyetën nëse kishin punësuar të diplomuarit nga SHAP, përgjigja e

tyre ishte "Jo. Nuk kam punësuar. Nuk kam asnjë ide në lidhje me atë që bëjnë ata,

por pse jo, edhe në të ardhmen, unë mund të marr një ose dy djem të mirë.” Ata u

pyetën gjithashtu nëse ata ishin të gatshëm të pranonin stazhierë nga SHAP, dhe

përgjigja në të gjitha rastet ka qenë “Po”. Pra, ne shohim se aspekti i “kërkesës” as

nuk është i informuar dhe as i tërhequr prej kësaj oferte. Kjo e fundit po shkon në një

drejtim që nuk mendon aspak në lidhje me përdorimin e produktit të saj, funksionon

në mënyrë të izoluar dhe vepron prej inercisë monotone. Për më tepër, dy dekadat e

fundit kanë sjellë me vete një pamje që e vetmja përgatitje me cilësi të mirë të jetës

është ajo e ofruar nga universitetet. Institucione të tilla shihen me përçmim në një

mënyrë shumë paragjykime. Përfundimi që del është se në qoftë se ka ndonjë

ndryshim të mundshëm, ky ndryshim ka nevojë të vijë nga ana e ofertës.

6.2 Mundësitë për ndryshim cilësor Autori beson se tri ndërhyrje të mundshme janë të nevojshme në të njëjtën kohë

që të të ndodhë një ndryshim cilësor: 1. Përmirësimi i cilësisë së ofrimit, baza

materiale për mësimdhënie dhe praktikë. Për përmirësimin e cilësisë së

mësimdhënies janë të nevojshme investimet kapitale si dhe disa shpenzime operative

të konsumit. 2. Përmirësimi i cilësisë të mësimdhënies, me përditësimin e njohurive

të tyre në materiale dhe teknologjive të reja. Kjo do të jetë e mundur vetëm duke

ruajtur marrëdhënie aktive me biznesin e sektorit. 3. Krijimi i një njësie e cila do të

mbikëqyrë mirëmbajtjen e marrëdhënieve të ofertës dhe kërkesës nëpërmjet mjeteve,

duke përfshirë por jo kufizuar në fushën e marketingut. Kjo mund të jetë i

pozicionuar në kuadër të administratës së shkollës, performanca e saj duke u matur

me rezultatet e fundit konkrete (në drejtim të normave të përmirësimit). Mund ky

pozicion mbahet nga drejtori i shkollës? Me siguri jo. Ajo ishte me duke u

mbështetur në parimet se situata mori në pozitën jo të kënaqshme ajo është në në

këtë moment. Por a mund të bëhet pa to, dhe më tej autoritetin e tyre? Me siguri

jo. Atë shihet si zgjidhje e mundshme është të forcohet pozita e drejtorit të

SHAP. Ai/ajo duhet të ketë një përshkrim të ndryshme të punës nga drejtuesit e tjerë

të institucioneve të ngjashme të arsimit të të njëjtit nivel. Drejtorit duhet t’i ofrohet

posti me një kontratë të qartë ku standardet kyç të performancës duhet të jetë në

lidhje me angazhimin e SHAP përkatës në marrëdhëniet me biznesin e rajonit. Kjo

lidhje nuk ka nevojë të vërtetohet vetëm në punësimin e të diplomuarve, por duke e

kthyer SHAP në pikat kryesore të referimit për industrinë e ndërtimit. Kjo me siguri

do të kërkojë individë energjike dhe shumë të përkushtuar, si dhe shumë

këmbëngulje e durim.

37


Cili nga tre hapa për të filluar me : tre të njëjtën kohë:

Cili hap është i rëndësishëm? I treti. Paratë mund të gjenden, por ndryshimi vjen

nga njerëzit. Nëse njerëzit do të ndryshojë pikëpamjet e tyre mbi vlerën praktike të

AP, ndryshimi duhet të bazohet fillimisht brenda industrisë. Njerëzit e angazhuar në

industrinë kanë shumë më shumë gjasa të ndryshojnë pikëpamjet e tyre kur të shohin

një mënyrë të re për të punuar që në fillimet e ndryshimit.

Cili është rreziku pas kësaj ? Ka disa. Njëra është e mundur hendeku kohor.

Ngulitja e mendimit se nëse nevojiten punëtorë të kualifikuar duhet të kontaktohen

fillimisht ofruesit dhe kjo do të kërkojë shumë kohë. Në fillim pritet një fazë

përshtatjeje, por pas përvojës pozitive me të diplomuarit, bizneset do të kërkojnë më

shumë punonjës të tillë të kualifikuar. Kjo fazë do ta përcaktojë ngadalë veten si

normë. Megjithatë industria nuk është duke shkuar për të blerë produktin e parë të

SHAP, nëse nuk merr pjesë në "marrjen" këtë produkt. Kjo do të kërkojë

që njësitë përgjegjëse për vendosjen dhe ruajtjen e marrëdhënieve të tërheqin

vëmendjen e bizneseve, të dëgjojnë këshillat e tyre për përshtatjen e programit, t’i

bëjnë programet më tërheqës (për trajnim të mundshëm të punëtorëve të tyre), të

ofrojnë shërbime të vogla për sipërmarrësit e vetëpunësuar në sektor, etj. E gjithë kjo

nuk mund të ndodhë pa ndonjë përshtatje të veçantë në ligjet dhe aktet nënligjore të

Qeverisë për një shkollim të tillë. Kjo duhet të kthehet në një industri miniature, në

qoftë se ne duam që bizneset të besojnë në të. Kjo do të kërkojë një "revolucion" të

vogël në organizim, me një shkallë më të madhe lirie për të marrë vendime që i janë

dhënë këtyre institucioneve arsimore. Në anën tjetër, ekziston rreziku i dështimit dhe

abuzimi me këtë fuqi për të marrë vendime, ose nga frika e atyre që qeverisin për

humbjen e kontrollit mbi institucionet arsimore. Për të kapërcyer këtë, është e

nevojshme të kuptohen ndryshimet (duke filluar nga qendrat e trajnimit dhe shkollat

duke arritur tek ministria e arsimit) dhe angazhimi për të.

Nëse duhet të ndiqen tre hapa, cili mund të jenë SHAP mirë me të cilin të nisë

puna? SHAP i Tiranës duket më i përshtatshmi për këtë.

Aspekti i biznesit: Ka 2197 kompani ndërtimi në qarkun e Tiranës (nga një total

prej 4071), 9.8% e tyre janë të kryesuara nga pronare/menaxhere femra. Nëse marrim

parasysh 500 kompani të tjera në Durrësin fqinj, të arritshme për qëllime pune nga

punëtorët e përditshëm, ky numër bëhet rreth 66% të totalit të kompanive në këtë

biznes. Kryeqyteti i vendit, Tirana ka përqendrimin më të lartë të kompanive të

mëdha, ku janë futur për herë të parë teknologjitë dhe materialet e reja. Nëse marrim

parasysh punonjës të përhershëm, kompani të mëdha kanë numrin më të madh të

tyre. Për vitin 2015, 63.8% e të gjithë punësimit të ri ishte parashikuar të ndodhte në

rajonin qendror.

38


Aspekti i ofruesit: Shkolla e Ndërtimit Karl Gega në Tiranë (që ka status

kombëtar) ofron një nivel 2 + 1 + 1, ka pasur regjistrime të reja për vitin akademik

2013-14, ka vazhdimësi në regjistrim, operon me nxënësit me kohë të plotë, shifrat

e tij të performancës janë mbi mesataren. Nëse vazhdojmë me konsideratat, kjo

shkollë mund të përvetësojë teknologji dhe metoda të reja, pasi pjesa më e madhe e

nxënësve ndjek me kohë të plotë dhe është nga zonat urbane ku ata janë të ekspozuar

ndaj teknologjive të reja në zbatim e sipër. Në zonat rurale, ka mundësi të mos ketë

nevojë reale për teknologji të përparuara në ndërtimin e ndërtesave, të paktën ende

jo në këto momente. Punësimi i të diplomuarve të shkollës së Tiranës në fushën e

arsimit është 80%. Vetë Shkolla nuk ofron shërbime punësimi, as nuk ndihmon të

diplomuarit e saj të gjejnë punë.

39


6. PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

Pas shqyrtimit të kërkesës dhe ofertës me qëllim për të gjetur çdo mundësi të

përmirësimit cilësor dhe sasior në marrëdhëniet midis bizneseve të ndërtimit dhe

SHAP/QFP, bazuar në një kuptim që shkon përtej dobi dhe që do ta ndalonte

problemet që lidhen me pikëpamjet e ardhshme/qëndrimet shqiptarët kanë për

arsimit profesional , autori ka arritur këto konkluzione dhe hartuar rekomandimet e

mëposhtme.

Industria e ndërtimit nuk është e karakterizuar nga bumi. Në dy vitet e fundit, numri

i lejeve të ndërtimit të dhëna ishte i kufizuar. Kompanitë u përpoqën për të shitur

stokun e apartamenteve të krijuar në vite. Ka një tendencë për përdorimin e

materialeve dhe teknologjive të reja dhe futjen e tyre në ndërtim dhe rindërtim,

por risi në ndërtim nuk do të kërkojë për ndryshime të jashtëzakonshme në

aftësitë e njerëzve.

Modelet e biznesit thotë se vetëm një numër thelbësor i personave të specializuara

mbeten si të punësuar me kohë të plotë. Nevojat për specialistë/punëtorë të

kualifikuar plotësohen me punësimin e ekipeve të gatshme, të cilat me të cilat

negociohet çmimi total i punës, cilësia dhe afati kohor. Kompanitë e

mëdha ndjekin të njëjtin model biznesit por karakterizohen nga një numër i

madh të punësuarish me kohë të plotë (edhe në kategorinë ‘punëtorëve’).

Struktura e fuqisë së punëtore: deri në 60% janë 35 vjeç ose më pak. Ka shumë pak

gra të punësuara në këtë industri, edhe pse ato konsiderohen si punonjëse të

përgjegjshme. Ka disa egjiptianët të punësuar (edhe më pak se femrat), por këto

pak janë të angazhuar në punë të mirë, të barabartë në aspektin e përgjegjësisë dhe

trajtimit me të tjerët.

Industria e ndërtimit ka vende të lira (të cilat është evidentuar se janë të vështirë për

të plotësuar) për aftësitë profesionale si hidraulik, elektricist, suvatues finiture,

etj. Mungesa e këtyre aftësive (siç raportohet) ndjek të njëjtin model për të gjitha

nëngrupet e kompanive pavarësisht nga madhësia dhe rajoni. Kjo do të thotë se

vështirësi të tilla lidhen me sektorin e ekonomisë në tërësi. Besimi i industrisë është

se nevoja për këto profesione do të jetë e përjetshme. Kështu, kategoria e

“ndërtimit” përbëhet nga profesione të tjera, të përmendura më lart nuk bien direkt

në kategorinë në fjalë, por janë të lidhura ngushtë me ndërtimin (dhe shpesh me

nevojshme për të).

40


Specialistë të kualifikuar në ndërtim në fazën e parë të projekteve vijnë

nga kontaktet/përvojat e mëparshme dhe prej emigrantëve të specializuara që vijnë

dhe ikin.

Trajnimi në vendin e punës është një mënyrë e rëndësishme e përgatitjes së

punëtorëve të kualifikuar dhe aplikohet nga pjesa më e madhe e kompanive për

materiale/teknologji të reja, duke ruajtur standardet ISO, si dhe trajnimin e atyre që

ishin të pakualifikuar në momentin e punësimit.

Pesë SHAP në Shqipëri ofrojnë degë “ndërtimi”, përkatësisht në rajonet ku

ndërtimi është një nga burimet më të rëndësishme të punësimit. Ka një trend

rënieje të regjistrimit në këto institucione, të cilat aktualisht kanë kryesisht tani

nxënës me kohë të pjesshme, nxënësit me GPA të ulët dhe kanë ritme të

konsiderueshme braktisjeje të shkollës. Të gjitha SHAP kanë TIK për qëllime të

nxëni dhe pothuajse të gjitha kanë TIK për qëllime mësimdhënieje. SHAP kanë

marrëdhënie të konsiderueshme me bizneset dhe aktorë të tjerë. Ato ofrojnë

kryesisht programe standarde, dhe pjesa më e madhe e trajnimit praktik bëhet në

shkollë. SHAP nuk bën marketing dhe nuk i ndihmojnë të diplomuarit e tyre të

gjejnë punë. Ata nuk e konsiderojnë veten si qendra fokusi të arsimit

profesional dhe as bizneset i shohin si të tillë. Informacion mbi QFP është

i kufizuar vetëm për trajnimet e ofruara për zanatet, jo me cilësinë e programeve.

Nëse ka ndonjë mundësi për ndryshim, ndërhyrja ka nevojë të nisë në anën e

ofertës. SHAP operojnë në një mjedis shumë kompleks, i cili ofron mundësi të

rëndësishme për ta në drejtim të përmirësimit të programit/kurrikulës, shkëmbimin

e përvojës/njohurive, etj. Ata kanë nevojë të krijojnë marrëdhënie me biznesin në

rajon, duke tërhequr vëmendjen e tyre, duke marrë këshilla e tyre në programin e

rregullim, duke ofruar trajnime për materiale dhe teknologjitë e reja për punonjësit e

bizneseve, duke ofruar shërbime të vogla për sipërmarrësit të vetëpunësuar në

sektorin, etj.

SHAP kërkojnë ndërhyrje të rëndësishëm në bazën e tyre materiale, në kryeqytetin

e konsumit. Ata gjithashtu duhet të mësimdhënies dhe materiale të praktikuar.

Drejtuesit e SHAP duhet të angazhohen më shumë në marketing dhe vendosjen dhe

ruajtjen e marrëdhënieve aktive me aktorët kryesorë të industrisë së ndërtimit në

rajonet e tyre përkatëse. Kjo do të përmirësojë cilësinë e produktit të tyre dhe rritjen

e punësimit të të diplomuarve të tyre.

Ajo që autori rekomandon janë si më poshtë:

Tre mënyrat e mundshme të ndërhyrjes janë të nevojshme për të ndjekur në të

njëjtën kohë :

41


1. Përmirësimi i cilësisë së ofrimit, d.m.th., baza materiale për mësimdhënie dhe

praktikë. Kjo kërkon kryesisht investime kapitale dhe disa shpenzime operative

për materiale konsumi. Donacionet mund të jetë një mënyrë për ta arritur

këtë gjë. Paratë mund të sigurohen edhe me anë të trajnimit për punonjësit e

biznesit. Punëtorë suvatimi, hidraulik, dhe elektricist mund të jenë fokusi i

trajnimeve të tilla, pasi janë disa nga profesionet “gjithmonë e nevojshme”.

2. Përmirësimi i cilësisë së mësimdhënies, me përditësimin e njohurive në materiale

dhe teknologji të reja. Kjo do të jetë e mundur vetëm nëpërmjet marrëdhënieve

të ngushta me biznesin e madh të sektorit.

3. Krijimi i një njësie që do të kujdeset për krijimin dhe ruajtjen e marrëdhënieve

shkollë-biznesi, duke bërë që krahu i “kërkesës” të jetë më i informuar e më

shumë i interesuar në produktin e shkollave (të diplomuarit).

Ka nevojë të fillohet menjëherë me zbatimin e tri masa të njëjtën kohë, ku e treta ka

më shumë rëndësi.

Atë që autori e sheh si të e mundur është të forcohet posti i drejtorit të shkollave të

arsimit profesional. Kjo do të kërkojë ndryshime në përshkrimin e punës, rekrutimin,

kontratën e punës, etj., për këtë post. Kjo do të kërkojë ndryshim edhe të rregullave

dhe rregulloreve të Qeverisë për këtë lloj shkolle, dhe nuk mund të ndodhë pa

angazhim e të dy palëve.

SHAP i Tiranës duket të jetë më e përshtatshme për të filluar me zbatimin e

ndryshimit. Arsyet për të mbështetur zgjedhje janë si më poshtë: Kjo shkollë operon

në qendër të një rajoni ku veprojnë rreth 66% e të gjitha kompanive në këtë

biznes. Tirana, duke qenë kryeqyteti i vendit si dhe qyteti më i zhvilluar, ka

përqendrimin më të lartë të kompanive të mëdha, të cilat punësojnë numrin më të

madh me kohë të plotë punëtorëve të kualifikuar. Kjo është më e mundshme (si në

rastet e mëparshme ajo ka qenë pothuajse gjithmonë në mënyrë) se ky qytet është

vendi ku teknologjive të reja dhe materialeve janë futur dhe bërë përdorimin e

parë. Shkolla e Ndërtimit Karl Gega në Tiranë (që ka status kombëtar) ofron një

arsim 2 + 1 + 1, që bën të mundur hapat e ndryshme të zhvillimit të aftësive. Kjo

shkallë fleksibiliteti mund të bëjë institucionin një alternativë tërheqëse për bizneset

që kërkojnë të trajnojnë punonjësit e tyre aktualë. Shkolla ka vazhdimësi në

regjistrim, operon me nxënësit me kohë të plotë dhe shifrat e performancës shkollore

janë mbi mesataren. Punësimi i të diplomuarve të saj në fushën e arsimit është 80%.

42


BIBLIOGRAPHY

1. Agjensia kombëtare e arsimit, formimit professional dhe kualifikimeve

“Përshkrimet e profesioneve”, as in 24th of Nov 2015.

2. Formimi publik 10 mujori 2013, at:

http://www.kerkojpune.gov.al/publikime-shkp/

3. Gishti, E., Shkreli, A., (2015), “Building an Albanian qualification

framework. Demand-Side Analysis and List of Occupations”, European

Training Foundation, Working paper, February 2015.

4. GIZ (2014), Baseline Survey of Public VET provider. Benchmark

Assessment.

5. GIZ and ETF (2014), Final Report Baseline Survey of Public VET

providers in Albania.

6. Ibrahimaj, D., Mattaroci, G., Sektori i ndërtimit dhe tregu i pasurive të

paluajtshme: evidence nga Shqipëria. Buletin i Bankës së Shqipërisë.

Studime e artikuj 6M-2 2013.

7. ICSO 08 system of classification, at:

http://www.ilo.org/public/english/bureau/stat/isco/isco08/.

8. ILO-NES / Rama, L. (2014), Analiza e nevojave per aftesi, 2014 (Skills

need analysis 2014),Tirana, at:

http://www.kerkojpune.gov.al/www.kerkojpune.gov.al/publikime-shkp/

9. INSTAT 2015, National Annual Accounts, Gross Domestic product 2014,

Flash. GDP by NACE Rev.2, at level A35. Available at

http://www.instat.gov.al/al/themes/llogarit%C3%AB-

kombetare.aspx?tab=tabs-5

10. INSTAT, Business Register 2014.

11. INSTAT, Labor Force Survey 2014, INSTAT microdata, available at:

http://www.instat.gov.al/al/themes/tregu-i-pun%C3%ABs.aspx?tab=tabs-5

12. INSTAT, Objektet e ndërtimit sipas lejeve, 1995-2014.

13. INSTAT, Sept 2015, Quarterly Labour Force Survey.

14. Statistical classification of Economic activities in the European

Community. Rev. 2. 2008.

http://www.kerkojpune.gov.al/publikime-shkp/

http://www.kerkojpune.gov.al/www.kerkojpune.gov.al/publikime-shkp/

http://www.instat.gov.al/al/themes/llogarit%C3%AB-kombetare.aspx?tab=tabs-5

http://www.instat.gov.al/al/themes/llogarit%C3%AB-kombetare.aspx?tab=tabs-5

http://www.instat.gov.al/al/themes/tregu-i-pun%C3%ABs.aspx?tab=tabs-5

Documents

NDËRTIMI, NDËRTESAT ME EFICENCË TË ENERGJISË …skillsforjobs.al/wp-content/uploads/2016/11/Construction-sector... · 5.2.1 Tendenca e regjistrimi /Portret i nxënësve dhe