Upload
supot-chunhachoti-ananta
View
625
Download
7
Embed Size (px)
Citation preview
ทฤษฎีขบวนการทางสังคม
ผศ.ดร.ประภาส ปนตบแตง2
หัวหนาภาควิชาการปกครอง คณะรัฐศาสตร 2
จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย
พัฒนาการของทฤษฎีขบวนการทางสังคม
§ ยุคทศวรรษ 1940-50s และกอนหนา>
- สำนักจิตวิทยามวลชน(mass psychology) การศึกษา “ฝูงชน” (the Crowd) >
G- สำนักพฤติกรรมรวมหมู>
§ ยุคทศวรรษ 1960-70>
-ทฤษฎีการระดมทรัพยากร (Resource Mobilization)>
§ ยุคทศวรรษ 1980-1990 >
-ทฤษฎีขบวนการทางสังคมแบบใหม (New Social Movement) >
>
>
2
2
สำนักพฤติกรรมรวมหมู>
§ พฤติกรรมรวมหมูคลาสสิก 2
I- สำนักจิตวิทยามวลชน(mass psychology)>
G-งานของ Le bon ชื่อ The Psychology of the Crowd >
§ พฤติกรรมรวมหมูสำนักชิคาโก และพัฒนาการ>
G-สำนักทฤษฎปีฏิสังสรรคเชิงสัญลักษณ (symbolic interactionism)
Herbert Blumer >
>
พฤติกรรมรวมหมูสำนักชิคาโก และพัฒนาการ2
2
-สำนักทฤษฎปีฏิสังสรรคเชิงสัญลักษณ (symbolic interactionism) นัก
คิด Herbert Blumer 2
-สำนักทฤษฎีโครงสราง-หนาที”่ (Structural-Functional Approach) นัก
คิดสำคัญคือ Smelser 2
-สำนักทฤษฎีการลิดรอนเชิงเปรียบเทียบ (The Relative Deprivation
Approach) เชน งานของ Gurr (1970) >
สำนักจิตวิทยามวลชน(mass psychology)2
2§ Le bon ซึ่งมีงานชิ้นสำคัญที่เขียนขึ้นในป 1895 ชื่อ The Psychology of the
Crowd >
“ใครก็ตามผูซ่ึงเปนปจเจกชนที่อยูในฝูงชน ไมวาจะเหมือนหรือแตกตางกันในเรื่อง
ของวิถีชีวิต อาชีพ บุคลิกลักษณะ ความรูหรือภูมิปญญา ฯลฯ หรือไมก็ตามที
พวกเขาจะถูกเปลี่ยนรูป(transformation) เม่ือเขามาอยูในฝูงชน ฝูงชนจะครอบงำ
พวกเขาดวยจิตใจรวม ความรูสึกรวม ความคิดรวม การแสดงออกและลักษณะ
ทาทางที่แตกตางไปจากส่ิงที่ปจเจกเคยมีมากอน” (น.3 )S
บริบทของงานเขียน>
§ การปรากฏตัวของการเมืองและประชาธิปไตยโดยมวลชน (mass
politics) การปฏิวัติฝรั่งเศส “การปฏิวัติประชาธิปไตยโดยประชาชน
VS ฝูงชนบาคลั่ง (Madding Crowd) 2
§ ชีวประวัติของผูเขียน Le Bon 2
แนวคิดเกี่ยวกับ “ฝูงชนบาคลั่ง” (madding crowd) >
§ ศึกษากระทำการรวมของผูคนเปนการอธิบายจากแงมุมของพฤติกรรมฝูงชน และมองรูปแบบของพฤติกรรมรวมหมูวาเปนส่ิงที่อยูตรงกัน
ขามกับพฤติกรรมเชิงสถาบัน (institutionalized behavior) หรือ
โครงสรางบรรทัดฐานของสังคมที่ลงรากปกฐาน 2
§ การมองดานมืดของมนุษย (ขอถกเถียงเรื่องธรรมชาติของมนุษย)2
สมมติฐานเบ้ืองตนของทฤษฎีสำนักพฤติกรรมรวม § การอธิบายสาเหตุการเกิด “ฝูงชน” The Crowd โดยตรรกะแบบเดียว เชนการ
อธิบาย ความต่ืนตระหนก ความบาคลั่ง ฝูงชน ฯลฯ 2
§ พฤติกรรมรวมคือ ส่ิงซ่ึงไมมีลักษณะเปนสถาบันที่ลงรากปกฐาน ชั่วครั้งชั่วคราว ไมมีแบบแผน รูปราง ไมสามารถคาดการณไดวาจะผันแปรไปแคไหน อยางไร 2
§ เปนปฏิกิริยาตอบโตตอความเขม็งตึงทางสังคม (structural strain) ความวาวุนทางสังคม ซ่ึงนี่แหละคือ ตัวกระตุนพื้นฐานที่นำไปสูกระทำการรวมของผูคน ดังเชนความวาวุน “สติแตก” (breakdown) สภาวะไรบรรทัดฐาน (anomie) 2
§ ปจจัยเชิงเหตุโดยตรงที่ทำใหเกิดพฤติกรรมรวมมีรากฐานอยูที่ “ปจเจกบุคคล (individuals)” ผูซ่ึงประสพกับความวาวุนใจและความคับของใจ2
§ พฤติกรรมรวมเปนมิติของจิตวิทยามากกวาที่จะเปนมิติทางการเมือง I2
§ เปนพฤติกรรมที่อันตราย “เบี่ยงเบน” มีลักษณะคุกคามระเบียบและโครงสรางสังคมเดิม พฤติกรรมแบบสุดข้ัว และไรเหตุไรผล ฯลฯ2
§ Social Alienation Extreme Isolation /Anxiety Behavior2
§ Structural Disruptive Collective Strain Psychological Behavior2I I I I /Normative
Ambiguity 2
2
2
§ Davies J-Curve (P.19)2
ความบกพรองของสำนักพฤติกรรมรวมหมู>
§ ประการแรก พฤติกรรมรวมหมู คือ เปน ส่ิงซ่ึงไมมีลักษณะของความเปนสถาบันที่ลงรากปกฐาน ปรากฏข้ึนชั่วครั้งชั่วคราว ไมมีแบบแผน-รูปราง และไมสามารถคาดการณไดวาจะผันแปรไปแคไหน อยางไร (ตรงกันขามกับกระบวนการและจังหวะกาวของส่ิงที่อยูในวิถีประจำวันทางสังคม) 2
§ ประการที่สอง พฤติกรรมรวมหมูสามารถทำความเขาใจไดวาคือ ปฏิกิริยาตอบโตตอความเขม็งตึงทางสังคม และ/หรือสภาวะวาวุนทางสังคม ซ่ึงเปนพื้นฐานกระตุนใหผูคนกระทำการรวม ดังเชน สภาวะไรระเบียบ (break-down) ซ่ึงถูกทึกทักวาเปนปจจัยเพียงพอที่กอใหเกิดสภาวะไรบรรทัดฐาน (anomie)S
§ ประการที่สาม ปจจัยเชิงเหตุโดยตรงที่ทำใหเกิดพฤติกรรมรวมหมู มี
รากฐานอยูที่ “ปจเจกบุคคล (individuals)” ผูซ่ึงประสบกับความวาวุน
ใจ ความไมพอใจ หรือความขัดของใจในหลากหลายรูปแบบ ซ่ึงขัด
แยงกับสภาพความเปนจริงในการเกิดการกระทำรวมหมู ดังทฤษฎีกลุม
ผลประโยชนแยกระหวางผลประโยชนกับสำนึกในผลประโยชน 2
§ ใหนิสิตดูแผนภูมิการวิเคราะหขบวนการทางสังคมในไฟลแนบ2
§ ประการสุดทาย สำนักพฤติกรรมรวมหมูมีแนวโนมที่จะมองการกระ
ทำการรวมวาเปนพฤติกรรมที่อันตราย เพราะทั้ง “เบี่ยงเบน” ไปจาก
ระเบียบ-โครงสรางของสังคมเดิม และคุกคามตอระเบียบ-โครงสราง
นั้นดวย อีกทั้งยังเปนพฤติกรรมแบบสุดข้ัว ไรเหตุไรผล ฯลฯ ดังนั้น
กรอบการวิเคราะหจึงมีลักษณะกีดกันและปฏิเสธวา อาจมีกระทำการ
รวมที่มีลักษณะสรางสรรคและมีจุดหมายที่ชัดเจน (ดังการปรากฏตัว
ของขบวนการทางสังคมที่เกิดข้ึนในชวงทศวรรษ 1960 ซ่ึงทาทาย
กรอบการวิเคราะหเชนนี้เปนอยางมาก) 2
ทฤษฎีขบวนการทางสังคมรวมสมัย
§ 1.แนวการวิเคราะหการเมืองแบบกลุมผลักดัน (the politics of
pressure groups)2
§ 2.แนวการวิเคราะหการเมืองแบบขบวนการทางสังคม (politics of
social movements) 2
§ I 2.1 ทฤษฎีการระดมทรัพยากร (Resource Mobilization-RM)2
§ I 2.2 ทฤษฎีขบวนการทางสังคมแบบใหม (New Social
Movement-NSM)2
แนวการวิเคราะหการเมืองแบบกลุมผลักดัน (the politics of
pressure groups) >
>§ อะไรคือหัวใจของการเมืองแบบกลุมผลักดัน >
§ การเมืองแบบกลุมผลักดันมีประเด็นสำคัญในการอธิบายปรากฏการเมืองวาเปนปรากฏการณของการตอรองตอสูแขงขันระหวางกลุมทางการเมืองตางๆในสังคมเพ่ือที่จะเขาไปมีอิทธิพลตอการตัดสินใจในทางการปกครอง หรือผลักดันส่ิงที่สมาชิกเชื่อ เห็นดีเห็นงาม จุดหมายหรือเจตนาของการรวมกลุมก็คือ ความตองการที่จะใชกลุมเปนเครื่องมือในการดำเนินการทางการเมือง ในการผลักดันนโยบายตาง ๆ ของรัฐในอันที่จะมีสวนเกี่ยวของกับผลประโยชนของกลุมตน>
§ หัวใจของการเมืองก็คือ เกมของการกระจายทรัพยากรหรือการเขาถึงผลประโยชนทางสังคมที่กลุมตางๆ เลน (Politics of Redistribution)>
เหตุใดผูคนจึงรวมกลุมทางการเมือง : การอธิบายการเกิดข้ึน
ของกลุมผลประโยชน/กลุมผลักดัน >
§ การเมืองของกลุมผลักดันทางการเมือง (politics of pressure groups)
หรือสำนักกลุมผลประโยชน (interest groups) อธิบายถึงการเกิดข้ึนของกลุมวาเปนปรากฏการณธรรมชาติของสังคมมนุษย 2
§ การเปลี่ยนแปลงในเชิงโครงสรางบริบททางสังคม-เศรษฐกิจและการเมืองจึงเปนเง่ือนไขหลักที่ทำใหเกิดกลุม กลาวคือ ภายใตบริบทที่เปลี่ยนแปลงไปไดกอใหเกิดความตองการในผลประโยชนใหม ๆ อยางไร จะนำมาซ่ึงการรวมกลุมเพื่อใชกลุมเปนเครื่องมือในการปกปองผลประโยชนของกลุม2
วิธีการเคลื่อนไหวตอสูและจุดหมายทางการเมือง (บนฐานคิด
ของกรอบการวิเคราะหกลุมผลประโยชน กลุมผลักดัน)
§ การเขาไปมีอิทธิพลตอการตัดสินใจทางการเมืองเพื่อเขาถึงศูนยกลางการตัดสินใจ2
§ การอาศัยฐานทรัพยากรของกลุมในเรื่องทรัพยากรและความชำนาญของสถาบัน ไมใชเรื่องของการระดมจากสวนตางๆ ของสังคม 2
§ หัวใจของการเมืองก็คือ เกมของการกระจายทรัพยากรหรือการเขาถึง
ผลประโยชนทางสังคมที่กลุมตางๆ เลน (Politics of Redistribution)2
2
ความไมเพียงพอของทฤษฏีกลุมผลักดันในการอธิบายการเกิด
กลุมทางการเมือง 2
§ 1. ผลประโยชน ความเดือดรอน หรืออัตตลักษณรวมของกลุม เปน
เง่ือนไขเพียงพอ (sufficient condition) 2
§ 2.มองการเมืองในลักษณะที่หยุดนิ่ง (static) ไมคอยวิเคราะหความ
เปลี่ยนแปลงในเชิงโครงสรางที่กอใหเกิดความขัดแยงภายในสังคมที่ไม
ไดเปนปรากฎการณของการตอสูหรือตอรองระหวางกลุมตาง ๆ2
§ 3. ตัวแบบกลุมผลประโยชนหรือกลุมผลักดันสามารถอธิบายไดดี (หรือ
ใหความสนใจ) คือการผลักดันดันไปสูนโยบายสาธารณะผานสถาบัน
ทางการเมืองที่เปนทางการ 2
กระแสการศึกษาทฤษฎีการระดมทรัพยากร
(Resource Mobilization-RM) >
อะไรคือ ที่มาของ RM2
§ อุดชวงโหวการอธิบายการเกิดข้ึนของกลุมโดยเพิ่มเง่ือนไขเพียงพอ 2
§ Olson อุดชองโหวของทฤษฎีกลุมผลประโยชนโดยเพิ่มเง่ือนไขเรื่องเหตุกระตุน
สวนบุคคลและเพิ่มมิติของเหตุกระตุนที่ไมใชวัตถุ เชน ความพึงพอใจดาน
อุดมการณ สถานภาพทางสังคม ฯลฯ. ซ่ึงเปนพื้นฐานสำคัญของสำนักทฤษฎี
การระดมทรัพยากร (Resource Mobilization-RM) ที่พัฒนาไปสูเรื่องของ
ทรัพยากรขององคกร บทบาทของผูประกอบการทางการเมือง (political
entrepreneur) และองคกรการเคลื่อนไหวของขบวนการทางสังคม (social
movement organization) 2
RM เปนของใหมหรือไม
§ พัฒนาการจากแงมุมของทฤษฎี Marxism 2
-งานของ เลนิน ใหความสำคัญกับปจจัยเชิงองคกร (พรรคกองหนา)
และผูประกอบการทางการเมือง2
-งานของ Gramci ขยายมิติดานอุดมการณ อัตลักษณรวม 2
2
(ใครสนใจอานงานของ Sidney Tarrow, 2001บทนำ เพิ่มเติม) 2
พัฒนาการของ RM >
§ พัฒนาจากขอจำกัดของสำนักพฤติกรรมรวมหมู รับอิทธิพลมาจากการ
ศึกษาจิตวิทยามวลชน(mass psychology)2
-การถูกลิดรอนของปจเจกบุคคล (individual deprivation) ความตองการที่จะทำลายลมลางระเบียบของสังคม และ การเกิดความเชื่อมรวมกันที่ขยายตัวออกไป ซ่ึงเปนเง่ือนไขเบื้องแรกสำหรับการปรากฎตัวของขบวนการทางสังคม2
-การเสนอ “ตัวแบบมนุษยเศรษฐกิจที่สมเหตุสมผล” (rational economic man model) ของ Olson ไดเพิ่มเง่ือนไขที่เพียงพอในการอธิบาย“ผูตัดสินใจที่สมเหตุสมผล” วาปจเจกจะตัดสินใจบนผลประโยชนสูงสุดดวยการเลือกเขาสูการรวมกลุมหรือในการกระทำรวม (collection action) ถาการรวมตัวดังกลาวสามารถเสนอผลประโยชนไดมากกวาหรือเทากับตนทุนที่เขาตองจายไปในการเขารวม2
อะไรคือ หัวใจของ RM>
§ 1.การคำนวณผลไดผลเสียของการเขามีสวนรวมของปจเจก ปจเจกบุคคลรูวาอะไรคือ
ส่ิงที่ตองการจากการกระทำรวมหมู (เปนเรื่องการเมือง ไมใชปจจัยทางจิตวิทยา)2
§ 2. องคกรการเคลื่อนไหว (Social Movement Organization) คือปจจัยเพียงพอ สำหรับการเกิดข้ึนของกลุมทางการเมือง สวนผลประโยชน ความเดือดรอนเปนเง่ือนไขจำเปน2
§ 3.องคกรทำใหเกิดการลดตนทุนการมีสวนรวม องคกรชวยเพิ่มโอกาสของความสำเร็จมากกวาที่ความสามารถของปจเจกบุคคลพึงจะมีได เพราะองคกรของขบวนการทางสังคมสามารถระดมทรัพยากรที่หลากหลายไดรวมทั้งมีทักษะความสามารถซ่ึงปจเจกบุคคลไมมี2
§ 4. ขบวนการทางสังคม กระทำการภายใตโครงสรางของโอกาสที่ไมแนนอนซ่ึงอาจจะเอื้ออำนวยหรือเปนอุปสรรคตอการระดม รูปแบบของยุทธวิธีการตอสู และความสำเร็จก็ได ปจจัยนี้เรียกวา โครงสรางของโอกาสของการเมือง (political opportunity structure)2
§ (ดูแผนผังจาก ไฟลแผนใสเปรียบเทียบ IG/PG SMแบบเกา และ
NSM)
คำสำคัญของ RM>
§ องคกรการเคลื่อนไหวทางสังคม หมายถึง องคกรที่มีลักษณะซับซอนหรือองคกร
ที่มีลักษณะเปนทางการ ที่มีจุดหมายของตัวเอง ไมวาจะเปนฝายขบวนการทาง
สังคมหรือฝายตอตาน ที่จะทำหนาที่ในการขับเคลื่อนเพื่อใหบรรลุจุดหมายของ
ขบวนการ2
§ การระดมทรัพยากร องคกรการเคลื่อนไหวทางสังคมจำเปนตองมีทรัพยากร
สนับสนุนเพื่อใหสามารถดำเนินกิจกรรมตามเปาหมายได โดยผูที่เปนเจาของและ
ครอบครองทรัพยากรที่จำเปนสำหรับองคกรการเคลื่อนไหวทางสังคมก็คือ
ปจเจกบุคคล และกลุม องคกรตางๆ ในสังคม 2
§ ยุทธวิธีการเคลื่อนไหว 2
วิธีหลักในการเคลื่อนไหวเพื่อบรรลุจุดหมาย เปาประสงค ผลประโยชนหรือ
ความตองการของขบวนการทางสังคม คือ การใชการกระทำการรวม
(collective action) ดวยยุทธวิธีขัดขวางระบบปกติ (disruptive tactics) อัน
ไดแก การกระทำการระดมมวลชนและผูสนับสนุน (mass mobilization)
การสรางอัตลักษณรวม (collective identity) ของผูคนในขบวนการ หรือ
การสรางเหตุการณการชุมนุมประทวง ฯลฯ การสรางอำนาจและอิทธิพล
ผานวิธีการดังกลาวนี้จึงเกิดข้ึนนอกพื้นที่และชองทางระบบการเมืองปกติ 2
พัฒนาการของสำนักทฤษฎีการระดมทรัพยากร2
§ “ตัวแบบผูประกอบการ” (Entrepreneurial Model) 2
2
§ “ตัวแบบการเมือง” (political model) 2
หรือ ตัวแบบกระบวนการทางการเมือง (political process model) 2
ปญหาของ RM>
§ เนนการวิเคราะหองคกรการเคลื่อนไหว การระดมทรัพยากร ยุทธวิธีการเคลื่อนไหวของ SM มากเกินไป 2
§ ขบวนการทางสังคมตางๆ ที่เกิดข้ึนจะประสบความสำเร็จได ก็มิไดข้ึนอยูกับการระดมทรัพยากรตามทฤษฎีการระดมทรัพยากรแตเพียงอยางเดียว (แตยังข้ึนอยูกับปจจัยสำคัญอีกอยางหนึ่งคือ การสรางความหมายใหมๆ ใหกับส่ิงที่ขบวนการเรียกรอง ซ่ึงความหมายตางๆ ที่ถูกสรางข้ึน) 2
§ ทฤษฎีเหลานี้อธิบายเชิงโครงสรางเปนหลัก ทำใหดูราวกับวา การระดมผูคนใหเขามามีสวนรวมในขบวนการตางๆ มีลักษณะหยุดนิ่งคงที่ (static) ทั้งที่การตัดสินใจเขารวมขบวนการเกิดข้ึนภายในจิตใจของผูคน 2
“ขบวนการทางสังคมแบบใหม” >
(New Social Movement -NSM) >
§ เกิดข้ึนทามกลางบริบททางเศรษฐกิจการเมืองหลังยุคสมัยใหม (Post-Industrial Society)2
§ “ขบวนการทางสังคมแบบใหม” วิพากษทฤษฎีการระดมทรัพยากรวา สนใจเฉพาะการตอบคำถามวาขบวนการทางสังคมเกิดข้ึนอยางไร (“How?”) แตไมตอบวา “เหตุใด?” (“why?”) NSM จึงเกิดข้ึน 2
§ วิพากษทฤษฎีมารกซิสตวา มีขอจำกัดในการอธิบายปรากฏการณ/ขบวนการทางสังคมแบบใหมๆ ที่เกิดข้ึนในชวงทศวรรษที่ 1960 และ 1970 เชน ขบวนการส่ิงแวดลอม ขบวนการสิทธิสตรีและอัตลักษณทางเพศสภาพ 2
§ งานเขียนสำคัญที่ไดบุกเบิกแนวทางศึกษาของสำนักขบวนการ
ทางสังคมแบบใหม เปนของนักคิดสองคนคือ Habermas และ
Alain Touraine โดยงานของ Habermas ไดชี้ใหเห็นวา เหตุกระตุ
นที่นำมาสูการกระทำการรวมหมู (collective action) คือ การที่
รัฐทุนนิยมสมัยใหมตองเผชิญหนากับวิกฤตการณความชอบ
ธรรม(legitimation crisis) (Habermas, 1973 และ Alain
Touraine,1985) 2
อะไร “ใหม” (New) อะไรเกา>
>§ ขบวนการทางสังคมแบบใหมมีความเปนขบวนการทางสังคม
มากกวาที่จะเปนขบวนการทางการเมือง เพราะใหความสนใจใน
เรื่องคานิยมและวิถีชีวิต “วัฒนธรรม” ดังนั้น จึงมีลักษณะทางสังคม
มากกวาทางการเมืองโดยตรง2
§ ขบวนการทางสังคมแบบใหมมีฐานที่ม่ันอยูใน “สังคมประชา”
กลาวคือ เนนกระทำการออมรัฐ(bypass the state) ไมสนใจที่จะ
ติดตอกับหรือทาทายอำนาจรัฐโดยตรง 2
(ตอ)>
§ ขบวนการทางสังคมแบบใหม พยายามที่จะนำมาซ่ึงการเปลี่ยนแปลงสังคม ทั้งโดยการเปลี่ยนแปลงคานิยม และโดยการพัฒนาวิถีชีวิตใหมๆ
ข้ึนมาเปนทางเลือก (alternative life-styles) 2
ปญหาของ NSM ในตะวันตก>และขบวนการสังคมใหมในประเทศโลกที่สาม2
§ รากเหงาความขัดแยงมาจากการพัฒนาที่เกิดขึ้นในโลกที่สามไดกอให
เกิดการรุกรานวิถีชีวิตปกติของประชาชน จนทำใหชาวบานในชุมชน
ทองถ่ิน ชนกลุมนอย ฯลฯ รวมตัวกันเปนขบวนการทางสังคม เพ่ือ
กระทำการรวมตอบโต § ยังมีลักษณะประเด็นที่เกี่ยวปากทอง สิทธิข้ันพื้นฐาน ความยุติธรรม/
ความเปนธรรมทางสังคม2
§ เกี่ยวของโดยตรงกับปญหาการสรางและจรรโลงประชาธิปไตย2