1.OBYEKTNƏDİR

Şəkildəhansıəşyalarıgörürsən?Sadaladıqlarınıbirsözlənecəadlandırmaqolar?

Ətrafımızdaçoxluvarlıqlarvar.Məsələn,insanlar,heyvanlar,bitkilər,dağlar,binalar,maşınlar.Hərbirvarlıqdan,eləcədə,hadisədənmüəyyəninformasiyaalabilərik.İnformasiyaalabildiyimizvarlıqvəhadisələriobyektadlandıracağıq.

Obyektlər

YaddaşObyektObyektinəlamətiObyektinadıObyektinformasıObyektinrəngiHərbirobyektinadıvəəlamətlərivar.Rəng,forma,tərkib,hərəkətobyektinəlamətləridir.Obyektinəlamətlərihaqqındainformasiyanıduyğuüzvlərimizvasitəsiləalırıq.

Məsələn:Obyektinadı–dəftərForması–düzbucaqlıRəngi–göy

Tapşırıq

1 Obyektlərinadlarınısöylə.

2 Verilmişobyektlərinəlamətlərinisöylə.

3 Şəkildəkiayılarınəlamətlərinisöylə.

2.OXŞARƏLAMƏTLƏR

Hansıobyektlərinrəngieynidir?Hansıobyektlərinformasıoxşardır?

YaddaşObyektərinmüqayisəsiOxşarəlamətlərOxşarhissələrObyektlərimüxtəlifəlamətlərinəgörəmüqayisəetməkolar.Onlarforma,rəngvəbaşqaəlamətlərəgörəbir-birinəbənzəyə,yaxudfərqlənəbilər.

Obyektlərbir-birinəoxşarhissələrinəgörədəbənzəyəbilər.Məsələn,ağxalathəkimiaşpazabənzədir.

Formalarıoxşardır. Hərikisinintikanlarıvar.

Tapşırıq

1 Buobyektlərinhansıəlamətlərioxşardır?

2 Sıradakısözlərinhansıoxşarəlamətivar?

a)

b)

3 Hərsıradaartıqobyektitap.Seçiminiizahet.

a)

b)

4 Hansıəlamətlərinəgörəbuobyektiaşağıdakısırayaartırmaqolar?

a)İnəkb)Avtomobil

ATA ANASAAT AÇAR MASA

3.QRUPLAŞDIRMA

Otaqdanəüçünsəliqəsizlikdir?Yerdəolanəşyalarhansırəflərdəngötürülüb?

Obyektlərioxşarəlamətlərinəgörəqruplaşdırmaqolar.Adətən,qrupunadıobyektlərinümumiəlamətininadıiləbağlıolur.YaddaşObyektlərqrupuQruplaşdırmaFormasınagörəkitabvədəftəribirqrupaayırmaqolar(“Düzbucaqlıobyektlər”qrupu).Rənginəgörəalmanıvəkarandaşı“Qırmızıobyektlər”qrupunaayırmaqolar.

Tapşırıq

1 Hərflərisaitvəsamitlərəayır.Saitlərqrupundadahahansıhərflərolmalıdır?

2 Hərqrupuadlandır.

3 Obyektlərdənmüxtəlifqruplardüzəltvəadlandır.

4 Hərobyektibirqutuyayerləşdir.

4.FƏRQLƏNDİRİCİƏLAMƏTLƏR

Nəüçünqızilkhaldaköynəyitapabilmədi?Atasınınhansısözləriköynəyiseçməkdəonaköməketdi?

Obyektləriümumiəlamətlərinəgörəeyniadlıqrupadaxiletməkolar.Ancaqqrupunadınagörəkonkretobyektimüəyyənetməkçətinolur.Birqrupdaolanobyektlərionlarınfərqləndiriciəlamətlərinəgörəmüəyyənetməkolar.YaddaşObyektinfərqləndiriciəlamətləriMəsələn,sonuncuqayığıseçməküçünbuəlamətlərisöyləməkolar:ikiyelkənli,göyqayıq.

Ata:–Qızım,zəhmətolmasa,köynəyimigətir.

Ata:–Qızım,zəhmətolmasa,sarırəngli,zolaqlıköynəyimigətir.

Tapşırıq

3 Hərbirobyektiobirilərindənfərqləndirənbirəlamətinisöylə.

4 Hərsətirdəartıqolansözütap.Seçiminiizahet.

İyun,dekabr,iyul,avqustAğdam,Araz,Naxçıvan,Quba,ŞəkiQartal,kəpənək,təyyarə,dəvəquşu

5 Buəlamətlərəgörəobyektitap.Ağacdabitir,bənövşəyirəngdədir.

1 Şəkillərdəfərqləritap. 2 Hərobyektinbirneçəfərqliəlamətinisöylə.

5.TAPMACALAR

Tapmacanıncavabıhansıdır?Nəyəgörədəqiqcavabıverməkolmur?Oğlannədeməlidirki,uşaqlarobyektitapsın?

Obyektitəsviredərkənonubaşqaobyektlərdənfərqləndirənəlamətlərisöyləməklazımdır.Əlamətlərdüzgündeyilməyəndəobyektitapmaqçətinolur.Tutaqki,sizqaşığıtəsviretməkistəyirsiniz.Əgər“dəmirdəndir,mətbəxdəistifadəedilir”desəniz,ondainsanınağlına“qaşıq”,“çəngəl”,“bıçaq”,“tava”kimiəşyalargələbilər.Ancaqəlavəetsənizki,“onunlaşorbayeyirlər”,söhbətinqaşıqdangetdiyinibilməkolar.

Tapşırıq

2 Şəkləbaxvətapmacanıtamamla.

Düzbucaqlıdır,.................deyil,Qulpuvar,.................deyil,Ciblərivar,.................deyil,Onamən.................yığıram.

3 Aşağıdakıobyektlərəaidtapmacadüzəlt.Tapmacadaonlarınəlamətlərindənistifadəet.

1 Tapmacalarıtap.

SUALVƏTAPŞIRIQLAR1. Verilmişobyektlərinümumivəfərqləndiriciəlamətlərinisöylə.

2. Yarasa,quş,kəpənək,arıvətəyyarəninhansıümumiəlamətlərivar?

3. Yanğınsöndürənləpolisinəfərqləndirir?Yanğınsöndürənləkosmonavtınəbirləşdirir?

4. YeməkyeməsiüçünLeylayaaşağıdakıadıçəkilənobyektlərdənhansılazımolabilər?Dəftər,çəngəl,duz,çörək,gündəlik,sabun,pozan,pendir,

kolbasa,kompüter.5. Aşağıdakıheyvanlarınecəqruplaşdırmaqolar?

6.İNFORMASİYANINNÖVLƏRİYaddaşİnformasiyanınnövləriVizualinformasiyaSəsinformasiyasıQoxuinformasiyasıDadinformasiyasıTaktilinformasiyaİnsanhəmcanlı,həmdəcansıztəbiətdəninformasiyaalır.Buinformasiyalarbeşduyğuüzvü–göz,qulaq,burun,dilvədərivasitəsiləqəbuledilir.Duyğuüzvlərinəuyğunolaraqinformasiyalarıdabeşnövəayırırlar.

Vizualinformasiyagözvasitəsiləqəbuledilir.Səsinformasiyasıqulaqvasitəsiləalınaninformasiyadır.Qoxuinformasiyasıburunvasitəsiləalınır.Dadinformasiyasıdilvasitəsiləqəbulediləninformasiyadır.Taktilinformasiyatoxunmaqlavəyadərivasitəsiləalınır.

Qızvəoğlanhansınövinformasiyaalır?

Tapşırıq

1 Verilmişobyektlərinfərqləndiriciəlamətlərinihansıduyğuorqanlarıvasitəsiləöyrənməkolar?

2 İyləməkləqızılgülünərgizdənfərqləndirməkolarmı?Bəsqərənfilvəlaləni?

3 a)Səsinformasiyasınaaidifadəniseç.

QARPIZINDADI,YAĞIŞINŞIRILTISI,QƏHVƏNİNƏTRİ,ŞƏHƏRİNMƏNZƏRƏSİ

b)Vizualinformasiyayaaidifadəniseç.

PƏNCƏRƏDƏNGÖRÜNTÜ,QUŞLARINSƏSİ,YEMİŞİNƏTRİ,BALINŞİRİNLİYİ

4 Aşağıdakıəlamətlərəmalikobyektlərihansıduyğuüzvüvasitəsiləmüəyyənetməkolar?

Turş Ağ Xışıltılı

Bərk Gözəl Kəskin

Yumru Səs-küylü Kələ-kötür

Gurultulu Ətirli Şirin

7.İNFORMASİYANINALINMASIYaddaşİnformasiyanınqəbuledilməsiİnformasiyamənbəyiİnformasiyaqəbuledicisiTəbiətimüşahidəedərkən,kitaboxuyarkən,kompüterdəişləyərkən,müəllimidinləyərkənbizmüxtəlifinformasiyaalırıq.Buradatəbiət,kitab,kompüter,müəlliminformasiyamənbələri,bizisəinformasiyanqəbuledicisiyik.

Ətrafımızdaolanhərbirobyektmüəyyəninformasiyamənbəyidir.Qazandahansıxörəyinolduğunuonuniyindən,yaxudqazanıniçinəbaxmaqlabilməkolar.Burunvəyagözləalınanbuinformasiyanınmənbəyiqazandakıxörəkdir.

Tapşırıq

1 İnformasiyamənbələrinəuyğunşəkillərigöstər.

2 Aşağıdakıcümlələrdəinformasiyamənbələrinivəinformasiyaqəbuledicilərinimüəyyənləşdir.

Bizzooparkdamüxtəlifmaraqlıheyvanlargördük.İtpişiyigörənkimizəncirindənqopmağaçalışdı.Mətbəxdəngələniylərbizəsabahkıbayramdanxəbərverirdi.Kompotustolunüstünəqoymamışdanqabaqanamonundadınabaxdı.Sərinkompotumənəverməzdənqabaqanaməliiləstəkanatoxunubonunçoxsoyuqolub-olmadığınıyoxladı.

3 Krossvorduvərəqdəçəkvəhəllet.1. Buorqanvasitəsiiləbizsəsinformasiyasınıqəbuledirik.2. Buorqanlabizqoxularıhissedirik.3. Məlumat,xəbər.4. İnformasiyaharadanalınır?5. Bilikmənbəyidir,onuoxuyurlar.

8.İNFORMASİYANINTƏQDİMOLUNMASIYaddaşMətnŞəkilDiaqramCədvəlİnformasiyanımüxtəlifformalardatəqdimetməkolar.Məsələn,pişiyitəqdimetməküçünonunhaqqındadanışmaq,adınıyazmaq,onunkimisəsçıxarmaqvəyaxudonunşəkliniçəkməkolar.

Aşağıdaeynibirinformasiyanındördmüxtəliftəqdimolunmaformasıverilib.

Butəqdimolunmaformalarındanhansıiləişləməkdaharahatdır?

Mətn

Əhmədindördkonfetivəbiralmasıvar.Laləninüçkonfetivəüçalmasıvar.

Cədvəl

Adı Almalarınsayı

Konfetlərinsayı

Əhməd 1 4

Şəkil

Diaqram

İnformasiyanınnövündənvəməqsəddənasılıolaraqbaşqatəqdimolunmaformalarındandaistifadəetməkolar.

Lalə 3 3

Tapşırıq

1 Şəkildəhansınövinformasiyatəqdimolunur?

2 Dövlətrəmzlərini(gerb,bayraqvəhimni)hansıformadatəqdimetməkdahaəlverişliolar?

3 Monitorunekranındainformasiyahansıformadatəqdimolunub?

4 Bumənzərəyəbaxanşair,bəstəkarvərəssamonuhansıformadatəqdimedəcək?Buişsizətapşırılsa,təqdimolunmaformalarındanhansınıseçərsiniz?

9.İNFORMASİYANINSAXLANMASIYaddaşİnformasiyadaşıyıcılarıİnformasiyanınsaxlanmasıElektroninformasiyadaşıyıcılarıQədimzamanlardainsanlarinformasiyanıdaşlarda,gillövhələrdə,qurudulmuşheyvandərisi–perqamentüzərindəvəbaşqaəşyalardayazmaqlasaxlayırdılar.Bununüçünşəkillərdən,simvollardanistifadəedilirdi.

Hərbirinformasiyamüxtəlifyerlərdəsaxlanılabilər.İnformasiyanısaxlamaqvəötürməküçünistifadəolunandaş,taxta,lövhə,kağızvəbaşqaobyektlərinformasiyadaşıyıcılarıadlanır.Musiqininotdəftərində,audiokasetlərdə,optikdisklərdəsaxlamaqolar.Bunlarmusiqiinformasiyasınındaşıyıcılarıdır.

Kompüterdəinformasiyanısaxlamaqvəbaşqalarınaötürməküçünelektroninformasiyadaşıyıcılarındanistifadəolunur.

Tapşırıq

1 Təhsildəqazandığınuğurlarharadaqeydolunubsaxlanılır?

2 Üzərindəizlərolanqarıinformasiyadaşıyıcısıhesabetməkolarmı?Nəüçün?

3 Hansıinformasiyadaşıyıcısıdahaetibarlıdır:yazılövhəsi,yoxsaməktəblikitabçası?

4 Hərbirvəziyyətüçünsuallaracavabver:İnformasiyahansıformadasaxlanıldı?İnformasiyadaşıyıcısınədir?

a)Atavərəqdəməktubyazıbdostunagöndərdi.

b)Orxanqumüzərindəqayıqşəkliçəkibanasınagöstərdi.

c)RəssamtablonunaşağısındaimzaqoyubAyseləbağışladı.

10.İNFORMASİYANINÖTÜRÜLMƏSİYaddaşİnformasiyanınötürülməsiİnformasiyamübadiləsiİnformasiyanınötürülməvasitələriBizinformasiyanıqəbuledirik,daşıyıcılardamüxtəlifformalardasaxlayırıqvəbaşqalarınaötürürük.Sizdostunuzlasöhbətedənzamaninformasiyaverir,yaxudinformasiyaalırsınız.Başqasözlə,sizgahinformasiyamənbəyi,gahdainformasiyaqəbuledicisiolursunuz.İnformasiyanınbeləalınıb-verilməsiinformasiyamübadiləsiadlanır.

Dostunuzuzaqdadırsa,onunlasöhbətetməküçünsizyardımçıvasitələrdənistifadəetməlisiniz.Beləvasitələrdənəngenişyayılmışıtelefondur.İnformasiyanınötürülməsiüçünistifadəolunanyardımçıvasitələrəinformasiyanınötürülməvasitələrideyilir.

Tapşırıq

1 Səsinformasiyasınıbaşqainsanlaraçatdırmaqüçünhansıinformasiyavasitələrindənistifadəolunabilər?

2 Hansışəkillərdəinformasiyamübadiləsibaşverir?

3 Hərvəziyyətüçüninformasiyavasitəsinimüəyyənləşdir.a)Elnurtelefonladanışır.

c)Nərimanbabaqəzetoxuyur.

b)Səlimfotoaparatlaşəkilçəkir.

d)Uşaqlarkosmoshaqqındaverilişəbaxırlar.

SUALVƏTAPŞIRIQLAR1. Sənəhədiyyəolunmuştəzəpaltarhaqqındadahaçoxməlumatı

necəalabilərsən?

2. Yeməkhaqqındadahaçoxməlumatınecəala

bilərsən?

3. İnsansoyuğuvəistinihansıduyğuüzvüiləhiss

edir?

4. Əşyalarınsayınıriyaziyyatvəanadilidərslərindəhansıformadatəqdimetməkolar?

5. Tutaqki,bugünsəninanadanolangünündür.Buinformasiyanısinifyoldaşlarınanecəçatdırabilərsən?

6. İnformasiyanısənharadanalırsanvəonlarabirsözlənədeyilir?7. Avtomobilhansıinformasiyanınmənbəyidir?Misallargöstər.8. Şagirdlövhəqarşısındacavabverir.Müəllimvədigər

şagirdlərisəonaqulaqasırlar.İnformasiyamənbələrivəqəbuledicilərihansılardır?

9. Telefonnəüçünlazımdır?

10. Nigarasfaltüzərində,Elxanisəkağızvərəqdəşəkilçəkdi.Kağızvəasfaltıbirsözlənecəadlandırmaqolar?

A)eşitməkləB)görməklə

C)dadınabaxmaqlaD)toxunmaqla

A)görməkləB)toxunmaqla

C)dadınabaxmaqlaD)iyləməklə

11.HƏRƏKƏTLƏRVƏHADİSƏLƏRARDICILLIĞIYaddaşHərəkətlərardıcıllığıHadisəHadisələrardıcıllığıHadisəninsəbəbiHadisəninnəticəsiHərbirobyektinmüəyyənhərəkətləriolur.Birhərəkətbaşqabirhərəkətəsəbəbolabilər.Bir-biriləbağlıolanhərəkətlərəhərəkətlərardıcıllığıdeyilir.

Bəzənhərəkətlərardıcıllığınıdəyişdikdənəticədədəyişir.

Hadisəmüəyyənhərəkətlərardıcıllığıdır.Ruslanındərsindənyüksekqiyməthadisəsiniyaradanhərəkətlərardıcıllığıbelədir:

Əməlləriəvvəlsağdansola,sonraisəsoldansağayerinəyetirməkləifadənihesablayınvəcavablarımüqayisəedin.

Ruslanınyüksəkqiymətalmasınınsəbəbionundərsinidahayaxşıhazırlamasıdır.DərsinəyaxşıhazırlaşmasıvəməktəbəgetməsinəticəsindəRuslanyüksəkqiymətaldı.Hadisələrözləridəmüəyyənardıcıllıqlabaşverəbilər.Bunahadisələrardıcıllığıdeyilir.

Tapşırıq

1 Buraxılmışhadisənitəsviret.

2 Hadisələrardıcıllığınıdanış.

3 Dominodaşlarınıhansıardıcıllıqlaqoymaqlazımdırki,əldəheçbirdaşqalmasın?

12.ALQORİTM

YaddaşAlqoritmAlqoritminadıAlqoritminaddımıHərhansıbirməqsədəçatmaqüçünhərəkətlərmüəyyənardıcıllıqlayerinəyetirilir.Buardıcıllığaalqoritmdeyilir.

Alqoritmitərtibetməküçüngörüləcəkişardıcılyerinəyetirilənhissələrəbölünür.Buhissələralqoritminaddımlarıadlanır.

Hərbiralqoritməadverməkolar.Məsələn,“Qayğanağınbişirilməsi”vəya“Ayaqqabınıntəmizlənməsi”alqoritmibuişüçünardıcılolaraqhansıhərəkətlərinyerinəyetirilməsinibildirir.“Ayaqqabınıntəmizlənməsi”alqoritminibeləyazmaqolar:

1.Ayaqqabışotkasınıgötür2.Ayaqqabınıgötür3.Ayaqqabınışotkala4.Şotkanıyerinəqoy5.Ayaqqabınıyerinəqoy

Bəzihallardaalqoritminaddımlarınınyerinidəyişdikdənəticədəyişəbilir.Onagörədəaddımlarıardıcılyerinəyetirməklazımdır.Əkshaldabizqoyulmuşməqsədəçatmarıq.Məsələn,göstərilənalqoritmdə3-cüvə4-cüaddımlarınyerlərinidəyişdikdəgözlənilənnəticəalınmayacaq.

Tapşırıq

1. Qayğanaqbişirməküçünhərəkətlərardıcıllığınısöylə.

2. “AYNA”sözündəkihərfləriardıcılyazmaqalqoritminiaddımlarlasöylə.Suallaracavabver:a)1və2-ciaddımlarınyerinidəyişsən,hansıadalınar?b)2və3-cüaddımlarınyerinidəyişsən,hansıadalınar?c)3və4-cüaddımlarınyerinidəyişsən,hansıadalınar?

3. “Qapınınqıfılınınaçılması”alqoritmindəkiyanlışlıqlarıdüzəlt.

1.Açarıcibindənçıxart2.Açarıqıfılasal3.Açarıqıfıldançıxart4.Açarısaatəqrəbihərəkətininəksistiqamətindəfırlat5.Qapınıaç

4. “Evtapşırığınınyerinəyetirilməsi”alqoritmindəhərəkətlərinardıcıllığınısöylədüzgün.a)Çantanıaçb)Dərsihazırladıqdansonravədərslikləriçantayaqoyc)Tapşırığıgündəlikdənoxud)Tapşırığıyerinəyetire)Dərslikləri,dəftərlərivəgündəliyiçantadançıxartf)Dərsliyivədəftəriaç

13.ALQORİTMİNİCRASI

YaddaşAlqoritminicrasıAlqoritminicraçısıAlqoritminnəticəsiAlqoritmiyerinəyetirənəalqoritminicraçısıdeyilir.Alqoritminicraçısıinsan,heyvan,robot,kompüterolabilər.Alqoritminaddımlarıdəqiqvəonuicraedənüçünaydınolmalıdır.

Robotlarnəqədər“ağıllı”görünsələrdə,onlarinsanınəvvəlcədəntərtibetdiyialqoritmiicraedir.

Çirkliboşqabıyumaqüçünrobotabeləalqoritmveriləbilər:1.Çirkliboşqabıgötür2.Boşqabısudaislat3.Boşqabıtəmizləyicimayeiləsürt4.Boşqabısuyunaltındayu5.Boşqabıdəsmallaqurula6.Boşqabıyerinəqoy

“Qabınyuyulması”alqoritminibaşqasıdaicraetsə,eyninəticəalınar.

Bəzitəlimgörmüşitlərmüəyyənalqoritmləriicraedəbilir.

Tapşırıq

1. Verilmişalqoritmiyerinəyetirsəniz,hansınəticəalınar?

1.Qələmigötür2.“Alma”sözünüyaz3.Qələmiyerinəqoy4.Qırmızıkarandaşgötür5.Yazınınaltındaalmaşəkliçək6.Karandaşıyerinəqoy

2. BağaAnöqtəsindədayanıb.Alqoritminicrasındansonrao,hansınöqtədəolacaq?Ədədlərxanalarınsayını,oxlarisəhərəkətinistiqamətinigöstərir.

→5↑4←4↓1

3.

Какнадоизменитьалгоритм,чтобыбыланарисованаданнаяфигура?

↑1→2↓3←3↑2

14.DOĞRUVƏYALANMÜLAHİZƏLƏRYaddaşMəntiqimülahizəDoğru–Yalanİnsanlarobyektlərvəhadisələrhaqqındamüəyyənfikirlərsöyləyirlər.Bufikirlərdoğru,yaxudyalanolabilər.

Doğru,yaxudyalanolanhərhansıcümləməntiqimülahizəadlanır.Başqasözlə,məntiqimülahizəeləfikirdirki,oyadoğrudur,yadayalandır.

Hərbirmülahizənininkarınısöyləməkolar.Doğrumülahizənininkarıyalan,yalanmülahizənininkarıisədoğruolur.

Bəzənfikriinkaretməküçün“deyil”sözündənistifadəetməkolar.

Tapşırıq

1. Şəkləbax,yalanfikirləritap.

a)Kvadratikihissəyəbölünüb.b)Kvadratüçbərabərhissəyəbölünüb.c)Kvadratüçmüxtəlifüçbucağabölünüb.

2. Verilmişmülahizələrininkarınısöylə.–Kitabmasanınüstündədir.–Rənaməktəbəgedir.–Bütünmeyvələrqırmızıdır.–Quşlarınhamısıuçabilir.

3. Aydın,RamizvəNigarüçünsarı,göyvəyaşılrəngdətəzəköynəkaldılar.Aydınınköynəyinəgöy,nədəsarıdır.Ramizinköynəyisarıdeyil.Həruşağınköynəyinitap.

15.QEYRİ-MÜƏYYƏNMÜLAHİZƏ

YaddaşQeyri-müəyyənmülahizəEləfikirlərvarki,onlarındoğruvəyayalanolmasınımüəyyənetməkolmur.

Məsələn:A.Okeandənizdənböyükdür.B.Gözeşitməorqanıdır.C.Futbolmaraqlıoyundur.

BuradaAfikridoğru,Bfikriisəyalandır.AncaqCfikrinindoğruvəyayalanolmasıbarədəheçnədeməkolmaz.Çünkibiriüçünmaraqlıolanoyunbaşqasıüçünmaraqsızolabilər.OnagörədəCfikriqeyri-müəyyəndir.

Tapşırıq

1. Bufikirlərdənhansılarmülahizədir?Onlarındoğru,yaxudyalanolmasınımüəyyənet.

2. Obyektitap:yeməlideyil,qab-qacaqdeyil,sarıdeyil,taxtadandeyil.

3. Hansıfikirlərqeyri-müəyyəndir?–Bağdakıoturacaqlartaxtadandır.–Əndadlıyeməkplovdur.–AzərbaycanÖzbəkistanlahəmsərhəddir.–Yayfəsliqışdangözəldir.

4. Dovşan,tülküvəcanavarağaclarınarxasındagizlənmişlər.Ağaclarınüstündəkibütünyazılaryalandır.Hansıağacınarxasındahansıheyvangizlənib?

16.ƏNSADƏVƏƏNQISAYOLYaddaşƏnsadəyolƏnqısayolTuristlərgöldənmehmanxanayagetməkistəyirlər.Onlarbirneçəyollagedəbilərlər:

1.Körpülərdənkeçməklə;2.Kəndinkənarındankeçənasfaltyolla;3.Çayvətəpələriaşmaqla.

Mehmanxana,kənd,körpüvəgölünöqtələr,onlararasındakıyollarıisəxətlərləgöstərsək,aşağıdakısxemalınar.

Birobyektdəndigərinəaparanənsadəyolhəmişəənqısayololmur.

Tapşırıq

1. Turistlərinmehmanxanayaçatmalarıüçünənsadəvəənqısayollarıtap.

2. Şəkləuyğunsxemimüəyyənet.

3. Anarınyaşadığıevdənquyuyaneçəyollagetməkolar?Onlardanənqısayolhansıdır?

4. Məktəbdənevəhəmişəgedib-gəldiyinyolbağlıolarsa,ondahansıdigərqısavəsadəyollarlaməktəbəgedəbilərsən?Bubarədəvalideynlərinlədəməsləhətləş.

SUALVƏTAPŞIRIQLAR1. Hadisələrvəhərəkətlərardıcıllığıpozularsa,nəbaşverər?2. Hansıalqoritmdeyil?

A)TortunbişirilməqaydasıB)TelevizoruişlətməkhaqqındatəlimatC)MəsələninhəlliD)Dərscədvəli

3. İxtiyarialqoritmindüzgünlüyününecəbilməkolar?4. Aşağıdakıobyektlərdənhansınıicraçıadlandırmaqolmaz?

5. Hərhansıfikrindoğruvəyayalanolmasınınecəmüəyyənetməkolar?

6. Doğrufikirləriyalan,yalanfikirləriisədoğruet.A)8+17=25B)Bütüncümlələrikisözdənibarətdir.C)Balinaqurudayaşayır.D)Kağızıqayçıiləyapışdırırlar.

7. Sxeməbax.Canavarvəkeçininəlamətlərinisöylə.

17.KOMPÜTERVƏONUNHİSSƏLƏRİYaddaşKompüterSistemblokuMonitorKlaviaturaSiçanİnsanlarözişləriniyüngülləşdirməküçünmüxtəlifmaşınlaryaratmışlar.Kompüterdəbumaşınlardanbiridir.Kompüterdəhesablamalaraparmaq,mətnyığmaq,şəkilçəkməkvəmusiqiyəqulaqasmaqolur.

Kompütervasitəsiləyenibiliklərvədünyadabaşverənhadisələrhaqqındaxəbərlərəldəetməkolur.Kompüterlərdənməktəblərdə,xəstəxanalarda,banklarda,aeroportlarda,mağazalardavəbaşqayerlərdəistifadəolunur.

Kompüterin4əsashissəsi(qurğusu)var:sistembloku,monitor,klaviaturavəsiçan.

Kompüterəəlavəqurğulardaqoşulabilər:printer,səsucaldanlar,kamera,skanervəs.

Tapşırıq

1. Kompüteriilkdəfəharadagörmüsən?2. Monitorvəprinterinoxşarvəfərqlivəzifələrinisöylə.3. Yalanmülahizələridoğruyaçevir.

–Klaviaturasəsinformasiyasıiləişləyir.–Kompüterəmətninformasiyasıprintervasitəsilədaxiledilir.–Sistemblokukompüterinəsasqurğularındanbiridir.–Səsucaldanlarsəsinformasiyasınıkompüterədaxiletməküçünqurğudur.

18.KOMPÜTERSİNFİNDƏDAVRANIŞQAYDALARI1-ciqayda:Müəlliminicazəsiolmadansinfədaxilolma!

2-ciqayda:Sinfətələsmədənvəheçnəyəəlvurmadandaxilol!

3-cüqayda:Elektriknaqillərinəvəavadanlıqlarınatoxunma!

4-cüqayda:Klaviaturaüzərinəəşyaqoyma!

7-ciqayda:Kompüterdəişləyərkənkimsəsinfədaxilolarsa,ayağaqalxma!

5-ciqayda:Yaşəlləkompüterdəişləmə!

5-ciqayda:Düzgünoturuşqaydalarınaəməlet!

19.KLAVİATURA

YaddaşKlaviaturaKlavişXidmətiklavişlərMəlumatvəkomandalarıkompüterədaxiletməküçünbaşlıcaqurğuklaviaturadır.Kompüterdəyaxşıişləməküçünənvacibşərtlərdənbiriklaviaturadadüzgünişləməyibacarmaqdır.Klaviaturanınüzərindəyerləşəndüymələrklavişadlanır.Klaviaturadahərbirhərfvərəqəminuyğunklavişivar.Buklavişlərdənbaşqa,klaviaturadaxidmətiklavişlərdəolur.

20.SİÇANQURĞUSUVƏONUNLAİŞVƏRDİŞLƏRİYaddaşSiçanGöstəriciÇıqqıltıSağçıqqıltıQoşaçıqqıltıObyektinşeçdirilməsiKompüterəmətnklaviaturavasitəsilədaxiledilir.Mətndəhərflərin,sözlərin,yaxudsətirlərinyerlərinidəyişdirməküçünsiçanqurğusundanistifadəetməkəlverişliolur.Siçandanistifadəetməkləqrafikanınvəşəkillərindəyerlərinidəyişdirməkolar.

Yaddasaxla

Siçanlaişləyərkənekrandagördüyünüzkiçikoxsiçanıngöstəricisiadlanır.O,siçanınbütünhərəkətləriniekrandaəksetdirir.Siçanındüyməsininbasılmasınaçıqqıltıdeyilir.Adətən,çıqqıltıdedikdəsoldüyməninbasılmasınəzərdətutulur.Sağdüyməninbasılmasıisəsağçıqqıltıadlandırılır.Soldüyməninikidəfəfasiləsizbasılmasınaqoşaçıqqıltıdeyilir.

Siçanımasanınüzərindəhərəkətetdirməklə(gəzdirməklə)ekrandaobyektlərigöstərməkolar.Obyektiseçdirməküçünsiçanıngöstəricisiniobyektüzərinəgətiribsoldüymənibirdəfəbasmaqlazımdır.

Tapşırıq

Adisiçanvəkompütersiçanınımüqayisəet.Vərəqdəonlarınoxşarvəfərqliəlamətlərinidairələrinuyğunhissələrindəyaz.onların

21.İŞMASASIVƏPROQRAMPƏNCƏRƏSİKompüterinhərhansıməsələnihəlletməsiüçünonauyğunkomandalarverilməlidir.Komandalaryığınınaproqramdeyilir.Bizkompüterdəproqramlarlaişləyirik.

Kompüterinəsasproqramıəməliyyatsistemidir.Kompüterişəsalınarkənmonitorunekranındaişmasasıaçılır.Buradakompüterdəişləməküçünlazımolanobyektləryerləşdirilir.Buobyektlərsənədlər,qovluqlar,müxtəlifproqramlarolabilər.

YaddaşProqramİşmasasıSimgəPəncərəBaşlıqzolağıMenyuİşmasasındahərbirobyektinözqrafiknişanıolur.Bunişanasimgədeyilir.

Proqrambaşladıldıqdansonraekranadüzbucaqlıformalışəkilçıxır.Belədüzbucaqlıyapəncərədeyilir.Müxtəlifproqramlarınpəncərələribir-birinəbənzəyir.

Tapşırıq

Adiişmasasıiləkompüterdəişmasasınımüqayisəet.Vərəqdəonlarınoxşarvəfərqliəlamətlərinidairələrinuyğunhissələrindəyaz.

22.MƏTNREDAKTORUMətnlərləişləməküçünmüxtəlifproqramlarvardır.Beləproqramlarmətnredaktoruadlanır.OnlardanbiridəWordPadproqramıdır.

Yazılanmətnlərpəncərəninişsahəsindəəksolunur.Klaviaturadahərfvəyarəqəmklavişinibasdıqdaklavişəuyğunsimvolkompüterədaxiledilir.Həminsimvolmonitorunekranındadagörünür.

YaddaşMətnredaktoruKursorİşsahəsiAdətən,dəftərdəyazacağınızyerseçildikdənsonraqələmləhəminyerdəhərfləryazılır.Kompüterdədəyazılacaqyeribildirməküçünxüsusiişarə–kursornəzərdətutulub.

Tapşırıq

1. Mətnlərinkompüterdəyığılmasınınəliləyazılmasındanhansıüstüncəhətlərivar?

2. Deleteklavişindənistifadəetmədənmətndədüzəlişetməkolarmı?

23.MƏTNİNFORMATLANMASI

Mətninmüəyyənşəkləsalınmasımətninformatlanmasıadlanır.

Mətniseçdirməküçünsiçanıngöstəricisinilazımolanhissəninəvvəlinəgətirin.Soldüymənibasılısaxlayaraqsiçanıseçdiriləcəkhissəninaxırınadoğruhərəkətetdirin.

Kompüterdəmətniformatlamaqüçünmüəyyənalətlərvar.Bualətlərinbirhissəsimətnredaktorununalətlərzolağındayerləşdirilib.

YaddaşFormatlamaHərflərinölçüsüHərflərinrəngiHərflərinformasıMətninseçdirilməsiHərflərinrənginidəyişməküçünalətlərzolağındakı düyməsinibasmaqvəaçılansiyahıdanlazımolanrəngiseçməklazımdır.

24.QRAFİKREDAKTOR

Kompüterdəşəkilçəkməkvəonudəyişdirməküçünqrafikredaktoradlananproqramlardanistifadəolunur.BeləredaktorlardanbiridəPaintproqramıdır.

Rənglərqutusundanalətlərinrəngivəqapalısahəniboyamaqüçünrənglərseçilir.

Çoxbucaqlıfiqurlar(üçbucaqlı,beşbucaqlıvəs.)çəkməküçünalətindənistifadəetməkolar.Onunüçünsiçanlahəminalətinüstünəçıqqıldadıbişsahəsindəəvvəlcədüzxəttçəkilir,sonraisə

YaddaşQrafikredaktorPaintproqramıAlətlərqutusuRənglərqutusulazımolanyerlərdənöqtələrqoyulur.Bunöqtələravtomatikolaraqxətlərləbirləşəcək.Fiquruqapamaqüçünsonuncunöqtəninüzərindəsiçanınsoldüyməsiniqoşaçıqqıldatmaqlazımdır.

Tapşırıq

1.

Şəkləbax.Ekrandanələrgördüyünüsöylə.Buşəkliçəkməküçünhansıalətlərdənistifadəetməkolar?

2.

Nigaryaygecələrininbirindəgöyəbaxıboradaçoxluulduzgördüvəfikirləşdi:“Nəgözəldir!”Səhəro,Paintproqramındabeləbirşəkilçəkdi.Nigarbuşəkliçəkməküçünhansıalətlərdənistifadəetmişdi?

25.MƏTNLİŞƏKİLLƏRYaddaşŞriftlərzolağıYazıalətiPaintproqramındaşəkilçəkməkləbərabəryazıdayazmaqolar.Bununüçün alətinəzərdətutulmuşdur.

Bualətiseçib,yazınınyerləşəcəyiyerimüəyyənləşdirdikdənsonraşriftlərzolağı(Fonts)açılır.Buradaşriftinnövünü,ölçüsünü,formasınıseçməkolar.Bundansonramətninözüklaviaturadandaxiledilir.

Şəkləyazıəlavəetməküçünaşağıdakıalqoritmiyerinəyetirməklazımdır:

1.Hərflərinrənginirənglərqutusundanseç2.Siçanla alətiniseç3.İşsahəsindəsiçanınsoldüyməsinibasılısaxlayaraqdüzbucaqlısahəaç4.Çərçivəniniçindəklaviaturavasitəsiləyazıyaz

Tapşırıq

1. Paintproqramındayazıyazmaqüçündahahansıalətlərdənistifadəetməkolar?

2. Verilmişşəkillərikompüterdəçəkməküçünhansıalətlərdənistifadəedilmişdir?

3. Şəklikompüterdəçəkməküçünalqoritmisöylə.

26.CALCULATORPROQRAMINDAHESABLAMALAR

KompüterdəhesablamalaraparmaqüçünCalculatorproqramındanistifadəolunur.

İşmasasındaproqramınpəncərəsiniaçmaqüçünsiçanısimgəsininüstündəqoşaçıqqıldatmaqlazımdır.

CalculatorproqramındaişləməküçünklaviaturanınBbölümündəkiklavişlərdənistifadəetməkolar.

İnformatikadavurma(*)vəbölmə(/)əməlininyazılışıriyaziyyatdakıyazılışındanfərqlidir.

Calculatorproqramındasizəgələcəkdəlazımolacaqbaşqariyaziəməlləridəyerinəyetirməkolar.Buməqsədləproqramınpəncərəsinigenişləndirməklazımdır.

Tapşırıq

1. Calculatorproqramındaişləməküçünklaviaturanınhansıklavişlərindənistifadəetməkolar?

2. Calculatorproqramındaverilmişdüymələriardıcılçıqqıldatdıqdahansıcavabalınar?

3. CibkalkulyatoruvəkompüterdəkiCalculatorproqramınınoxşarvəfərqlicəhətlərinisöylə.

SUALVƏTAPŞIRIQLAR1. Kompüternəüçünlazımdırvəondanharalardaistifadəolunur?2. Aşağıdakıobyektlərinəbirləşdirir?

3. Kompüterdəişləyərkənnəüçüntəhlükəsizlikqaydalarınariayətetməklazımdır?

4. Kompüterinəsashissələrinisadala.5. Kompüterdəmətnihansıproqramdayığmaqolar?

6. Aşağıdakımətnioxuvəsualacavabver.Hərbircümlədəmətniformatlamaqüçünnədənistifadəolunub?

7. Kompüterdəşəkilçəkməküçünhansıalətlərdənistifadəetməkolar?

8. Kompüterdəbayraqçəkməküçünalqoritmisöylə.

9. Şəkildəkiobyektikompüterdəçəkməküçünhansıalətlərdənistifadəetməkolar?