1

�âng cao vai trò của đội ngũ trí thức trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta hiện nay / Đào Thị

Trang

1. Lý do chọn đề tài

Từ bao đời nay, lịch sử đã chứng minh sự hưng vong của mỗi triều đại tuỳ thuộc vào việc có quy tụ được “hiền tài” hay làm phân ly, thất tán “nguyên khí quốc gia”. Mấy trăm năm trước, Lê Quý Đôn đã có sự tổng kết tài tình: “Phi công bất phú, phi hưng bất hoạt, phi nông bất ổn, phi trí bất hưng”. Sự hưng thịnh của mỗi quốc gia phụ thuộc rất lớn vào vai trò và thái độ của đội ngũ trí thức đối với thể chế xã hội. Khi bàn về trí thức Lênin khẳng định: “Các chuyên gia - một hạng người đặc biệt của xã hội và hạng người này vẫn còn như thế mãi cho đến khi đạt tới giai đoạn phát triển cao nhất của xã hội cộng sản”. Hồ Chí Minh khi nói về vai trò của trí thức cũng đã viết: “Trí thức phục vụ nhân dân bây giờ cũng cần, kháng chiến kiến quốc cũng cần, tiến lên chủ nghĩa cộng sản lại càng cần hơn”.

Trí thức luôn là nền tảng tiến bộ xã hội, là lực lượng nòng cốt sáng tạo và truyền bá tri thức, là động lực quan trọng thúc đNy sự đi lên của mỗi dân tộc. Ngày nay, cùng với sự phát triển như vũ bão của cuộc cách mạng khoa học -công nghệ hiện đại, các quốc gia, ở những mức độ khác nhau, đang bước vào thời kỳ xây dựng, phát triển kinh tế tri thức và xã hội thông tin. Đội ngũ trí thức vì thế ngày càng được đề cao, trở thành nguồn lực quan trọng đặc biệt, tạo nên sức mạnh của mỗi quốc gia trong cuộc chạy đua, cạnh tranh toàn cầu.

Ở Việt Nam, qua các giai đoạn lịch sử, trí thức đã có nhiều đóng góp to lớn trong sự nghiệp bảo vệ, xây dựng và phát triển đất nước.

2

Trong thời kỳ đổi mới, đội ngũ trí thức đã và đang chứng tỏ vai trò rất quan trọng của mình trong công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá gắn với phát triển kinh tế tri thức trong bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế. Họ thực sự là lực lượng nòng cốt trong phát triển lực lượng sản xuất tiên tiến, trực tiếp sáng tạo ra những tiến bộ khoa học - công nghệ và tiếp thu, ứng dụng các thành tựu khoa học - công nghệ hiện đại của thế giới, qua đó thúc đNy sự phát triển khoa học - công nghệ - nền tảng và động lực của công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Không những thế, đội ngũ trí thức còn sáng tạo văn hoá và giữ gìn, phát huy bản sắc dân tộc; đồng thời họ còn tham gia lãnh đạo, quản lý và điều hành quá trình phát triển kinh tế - xã hội cũng như sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Những thành tựu to lớn đạt được trong những năm đổi mới vừa qua có sự đóng góp không nhỏ của đội ngũ trí thức nước ta. Nhận thức rõ điều này, Hội nghị lần thứ bảy BCHTW khoá X đã ra Nghị quyết “Về xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đAy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước”, trong đó khẳng định: “Trí thức Việt Bam là lực lượng lao động sáng tạo đặc biệt quan trọng trong tiến trình đAy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và hội nhập quốc tế, xây dựng kinh tế tri thức, phát triển nền văn hoá Việt Bam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”.

Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm, thế mạnh với những đóng góp tích cực và to lớn vào sự phát triển đất nước, đội ngũ trí thức nước ta cũng còn khá nhiều nhược điểm, hạn chế, bộc lộ những bất cập trước yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, làm giảm đi đáng kể vai trò của họ. Vì vậy, làm rõ thực trạng của đội ngũ trí thức nước ta hiện nay và nguyên nhân của tình hình, từ đó có phương hướng và giải pháp thích hợp để nâng cao vai trò của đội ngũ trí thức - lực lượng nòng cốt, trực tiếp thực hiện quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước - thực sự là một đòi hỏi cấp thiết mà thực tiễn đang đặt ra, một vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn quan trọng, cần được luận giải một cách nghiêm túc và khoa học. Để góp phần đáp ứng đòi hỏi đó, chúng tôi đã chọn vấn đề “�âng cao vai trò của

3

đội ngũ trí thức trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở nước ta hiện nay” làm đề tài luận văn để nghiên cứu.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Nghiên cứu về đội ngũ trí thức là vấn đề thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu lý luận. Trong thời gian qua, đã có khá nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến những khía cạnh khác nhau về đội ngũ trí thức và được trình bày dưới dạng sách, luận văn, luận án, đề tài nghiên cứu khoa học các cấp, các bài báo.

- Về sách có thể kể đến các công trình nghiên cứu sau đây:

+ Cuốn “Trí thức trong công cuộc đổi mới đất nước” của Nguyễn Quốc Bảo - Đoàn Thị Lịch, Nxb Lao động, HN. 1998. Trong công trình này các tác giả đã khái quát tình hình biến đổi của trí thức Việt Nam trong công cuộc đổi mới. Trên cơ sở phân tích những ưu điểm cũng như những hạn chế của trí thức Việt Nam các tác giả đã đề ra những giải pháp xây dựng đội ngũ trí thức nhằm đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới.

+ Cuốn “Một số vấn đề về trí thức Việt Bam” của PGS, TS. Nguyễn Văn Khánh và TS. Nguyễn Quốc Bảo, Nxb Lao động, năm 2001. Trong công trình này, các tác giả đã đi từ lý luận đến thực tiễn để từ đó khẳng định vai trò của người trí thức Việt Nam trong lịch sử dân tộc trên các lĩnh vực, đặc biệt là trong công cuộc giải phóng dân tộc.

+ Cuốn “Định hướng phát triển đội ngũ trí thức Việt Bam trong công nghiệp hoá, hiện đại hoá” của GS,TS. Phạm Tất Dong, Nxb CTQG, năm 2001. Đây là công trình chung của tập thể tác giả. Từ việc nghiên cứu tình hình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và một số yêu cầu đặt ra về nguồn lực trí tuệ, các tác giả đã khẳng định vai trò đồng thời làm rõ ưu, nhược điểm của đội ngũ trí thức ở nước ta, từ đó đề xuất những định hướng trong hoạch định chính sách để xây dựng đội ngũ trí thức Việt Nam giai đoạn 2000- 2010.

+ Cuốn “Bguồn lực trí tuệ trong sự nghiệp đổi mới ở Việt Bam”

4

của Bùi Thị Ngọc Lan, Nxb CTQG, 2002. Trong công trình này, trên cơ sở nghiên cứu, phân tích một cách khá công phu về vị trí, vai trò và thực trạng nguồn lực trí tuệ của đất nước, tác giả đã tập trung xây dựng hệ thống các giải pháp thiết thực, cấp bách nhằm phát huy có hiệu quả nguồn lực này trong thời kỳ đNy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

+ Cuốn “Trí thức Việt Bam trước yêu cầu phát triển đất nước” của Nguyễn Đắc Hưng, Nxb CTQG, HN, 2005. Trong công trình này, khái niệm trí thức, nguồn gốc hình thành, vị trí và vai trò của đội ngũ trí thức Việt Nam trong giai đoạn hiện nay được tác giả nghiên cứu khá kỹ. Tác giả cũng đã trình bày một số vấn đề bức xúc đang đặt ra cho đội ngũ trí thức nước nhà và đề xuất một số phương hướng xây dựng, phát triển đội ngũ trí thức.

+ Cuốn “Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với trí thức nước ta hiện nay” của TS. Ngô Huy Tiếp, Nxb CTQG, năm 2008. Tác giả đã đề cập đến thực trạng phương thức lãnh đạo của Đảng đối với đội ngũ trí thức Việt Nam từ năm 1996 đến nay, đề ra mục tiêu, phương hướng và giải pháp cơ bản nhằm đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với đội ngũ trí thức nước ta.

+ Cuốn “ Trí thức Việt Bam tiến cùng thời đại” của Nguyễn Đắc Hưng, Nxb CTQG, năm 2008. Ở đây, tác giả đã làm rõ những vấn đề cơ bản, cấp bách đặt ra đối với trí thức Việt Nam trong xu thế hội nhập, toàn cầu hoá. Công trình này được xem như một bức tranh khá toàn diện và sinh động về đội ngũ trí thức Việt Nam cùng những thông tin bổ ích về vị trí, vai trò và xu hướng phát triển của trí thức Việt Nam trong xu thế phát triển mới.

+ Cuốn “Đội ngũ trí thức khoa học xã hội và nhân văn Việt Bam trong sự nghiệp đổi mới” của Ngô Thị Phượng, Nxb CTQG, năm 2007. Trong cuốn sách này, tác giả đã phân tích rõ khái niệm trí thức khoa học xã hội và nhân văn và vai trò của họ đối với sự phát triển của xã hội; phân tích những đặc điểm và xu hướng phát triển của đội ngũ

5

trí thức khoa học xã hội và nhân văn Việt Nam; xác định những vấn đề đặt ra đối với đội ngũ này dưới tác động của sự nghiệp đổi mới đất nước; đánh giá những thành tựu, hạn chế và chỉ ra nguyên nhân cũng như xác định mâu thuẫn nảy sinh trong việc thực hiện vai trò của đội ngũ trí thức khoa học xã hội và nhân văn Việt Nam trong những năm vừa qua; đề xuất những quan điểm và giải pháp nhằm tiếp tục phát huy vai trò của đội ngũ này đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới hiện nay.

+ Cuốn “Kinh nghiệm của một số nước về phát triển giáo dục và đào tạo khoa học và công nghệ gắn với xây dựng đội ngũ trí thức” của Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, Nxb CTQG, năm 2008. Trong cuốn chuyên khảo này các tác giả tập trung phân tích kinh nghiệm của các nước Hoa Kỳ, Nhật Bản, Cộng hoà Liên bang Đức là những nước phát triển hiện đại, có trình độ khoa học kỹ thuật cao và có quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá lâu dài; Hàn Quốc và Singapore là những nước công nghiệp mới, từ một trình độ kinh tế, khoa học kỹ thuật lạc hậu vài chục năm trước đây đã vươn lên mạnh mẽ, trở thành những nước phát triển mới; Trung Quốc là nước có nhiều đặc điểm về kinh tế -xã hội tương đồng với Việt Nam đang có tốc độ tăng trưởng rất nhanh và sẽ trở thành một trong ba nền kinh tế lớn nhất thế giới. Các tác giả đã phân tích chính sách gắn phát triển giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ với xây dựng đội ngũ trí thức của từng nước, từ đó rút ra các bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.

- Về luận văn, luận án có thể kể đến những công trình sau:

+ “Sự hình thành thế giới quan XHCB ở tầng lớp trí thức Việt Bam”, luận án PTS khoa học Triết học, 1993 của Trần Thước. Trong luận án này, tác giả đã đi sâu nghiên cứu một phương diện của tầng lớp trí thức Việt Nam là “thế giới quan” nhưng lại là một phương diện quan trọng nhất, tạo nên bản chất của người trí thức Việt Nam. Qua công trình này, người đọc không chỉ nhận thấy sự chuyển biến về thế giới quan của tầng lớp trí thức mà còn biết được cả diện mạo

6

của lịch sử cách mạng Việt Nam - yếu tố quyết định đến sự hình thành thế giới quan XHCN của trí thức mới Việt Nam. Kết quả của công trình này cho người đọc thấy rõ tại sao tầng lớp này luôn gắn bó và có những đóng góp quan trọng đến sự nghiệp giải phóng dân tộc và xây dựng CNXH ở Việt Nam.

+ “Đặc điểm và vai trò đội ngũ trí thức trong sự nghiệp đổi mới của đất nước hiện nay”, luận án PTS khoa học Triết học, 1994 của Nguyễn Thanh Tuấn. Trên cơ sở kiến giải một cách có hệ thống quan niệm macxít về vấn đề trí thức, phân tích đặc điểm cũng như xu hướng phát triển của đội ngũ trí thức, tác giả đã làm sáng tỏ vai trò của đội ngũ này đối với sự lựa chọn XHCN và công cuộc đổi mới của nước ta hiện nay, đồng thời kiến giải một số quan niệm và giải pháp đổi mới công tác quản lý và chính sách đối với đội ngũ này.

+ “Phát huy vai trò của đội ngũ trí thức nước ta trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước”, luận văn thạc sĩ triết học, 1998 của Nguyễn Thị Thông. Trong luận văn này, tác giả đã trình bày vai trò của đội ngũ trí thức nước ta trong quá trình xây dựng CNXH nói chung và sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá nói riêng. Từ đó, đề xuất một số phương hướng và giải pháp cơ bản nhằm phát huy vai trò của đội ngũ trí thức nước ta một cách có hiệu quả nhất trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

+ “Bâng cao vai trò của đội ngũ trí thức tỉnh An Giang trong công cuộc đổi mới hiện nay”, luận văn thạc sĩ triết học, 1999 của Phạm Thị thu Hồng. Tác giả của luận văn đã trình bày rõ thêm về đặc điểm của đội ngũ trí thức tỉnh An Giang, từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm thực hiện tốt hơn nữa vai trò của họ trong sự nghiệp đổi mới của tỉnh.

+ “Cơ cấu và chất lượng trí thức giáo dục đại học ở nước ta hiện nay”, luận án tiến sĩ triết học, 2001 của Nguyễn Văn Sơn. Trên cơ sở làm rõ những nét cơ bản về thực trạng cơ cấu và chất lượng đội ngũ trí thức giáo dục đại học, từ đó đề xuất một số giải pháp lớn nhằm xây dựng đội ngũ này có cơ cấu hợp lý và chất lượng cao, để góp phần xây

7

dựng một nền giáo dục đại học Việt Nam hiện nay, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở nước ta hiện nay nói riêng cũng như công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta nói chung.

+ “Trí thức người dân tộc thiểu số ở Việt Bam trong công cuộc đổi mới”, luận án tiến sĩ triết học, 2002 của Trịnh Quang Cảnh. Trong luận án này, tác giả đã làm rõ những đặc điểm của đội ngũ trí thức người dân tộc thiểu số, đi sâu phân tích thực trạng đội ngũ này ở nước ta hiện nay và đề xuất phương hướng, những giải pháp chủ yếu để phát huy vai trò của đội ngũ trí thức người dân tộc thiểu số (chủ yếu ở vùng dân tộc thiểu số phía bắc) trong công cuộc đổi mới ở Việt Nam.

+ “Xây dựng đội ngũ trí thức ngành kiến trúc trong công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay”, luận án TS khoa học Triết học, 2005 của Lê Quang Quý. Trong luận án này, tác giả đã trình bày những đặc điểm, vai trò, thực trạng và dự báo xu hướng phát triển của đội ngũ trí thức ngành kiến trúc Việt Nam trong công cuộc đổi mới, xác định yêu cầu, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm xây dựng đội ngũ trí thức ngành kiến trúc Việt Nam trong những năm tới.

+ “Vai trò của đội ngũ trí thức khoa học xã hội và nhân văn trong sự nghiệp đổi mới”, luận án TS Triết học, 2006 của Ngô Thị Phượng. Trên cơ sở luận giải những vấn đề lý luận và thực trạng việc thực hiện vai trò của đội ngũ trí thức khoa học xã hội và nhân văn những năm đổi mới vừa qua, tác giả đã đề xuất những quan điểm, giải pháp nhằm phát huy hơn nữa vai trò của đội ngũ này trong sự nghiệp đổi mới hiện nay.

+ “Vai trò của đội ngũ trí thức tỉnh Quảng Bình trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá hiện nay”, luận văn thạc sĩ triết học, 2009 của Lê Phong Hồng. Trên cơ sở làm rõ quan niệm về trí thức và vai trò của trí thức trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, tác giả của luận văn đã đi vào phân tích thực trạng của đội ngũ trí thức tỉnh Quảng Bình; đánh giá vai trò của đội ngũ này trong quá trình

8

công nghiệp hoá, hiện đại hoá của tỉnh, tìm ra nguyên nhân, đặc biệt là các nguyên nhân của hạn chế, yếu kém, những vấn đề đặt ra đối với việc phát huy vai trò đội ngũ trí thức tỉnh Quảng Bình trong giai đoạn hiện nay. Từ đó, đề xuất một số giải pháp cơ bản để phát huy vai trò đội ngũ trí thức tỉnh Quảng Bình trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá mà tỉnh đang thực hiện.

- Về đề tài nghiên cứu khoa học các cấp, có thể kể đến các công trình nghiên cứu sau đây:

+ “Kinh tế tri thức và những vấn đề đặt ra đối với đội ngũ trí thức Việt Bam”, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ, 2004 của PGS, TS. Đoàn Văn Khái. Trong công trình này, tác giả đã làm rõ bản chất của kinh tế tri thức và những đòi hỏi của nó đối với đội ngũ trí thức, trên cơ sở đó, đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm xây dựng, phát triển đội ngũ trí thức Việt Nam để đáp ứng yêu cầu từng bước phát triển kinh tế tri thức.

+ “Quan điểm của Hồ Chí Minh về trí thức và việc xây dựng đội ngũ trí thức nước ta thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá”, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở, 2007 của Phạm Đức Long. Tác giả đã trình bày quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của trí thức, vận dụng quan điểm của Hồ Chí Minh, của Chủ nghĩa Mác - Lênin và của Đảng ta về trí thức để xem xét thực trạng, từ đó đề xuất phương hướng và giải pháp cơ bản nhằm xây dựng đội ngũ trí thức nước ta trong tình hình hiện nay.

- Về các bài báo, có thể kể đến các bài viết sau đây:

+ “Bhững yêu cầu đối với trí thức trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá”, Tạp chí Cộng sản, số 656, tháng 9 năm 2002 của Ngô Đình Xây. Trong bài viết này, tác giả đã trình bày những phNm chất và năng lực chủ yếu của đội ngũ trí thức nước ta trước yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

+ “Trí thức Việt Bam trong sự nghiệp giải phóng dân tộc”, Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, số 1, năm 2002 của Nguyễn Văn Khánh.

9

Trong đó, tác giả đã đề cập đến sự biến đổi trong cơ cấu tầng lớp trí thức dân tộc, trí thức Việt Nam trong sự nghiệp giải phóng dân tộc.

+ “Phát huy vai trò của trí thức Việt Bam trong hội nhập kinh tế quốc tế”, Tạp chí Cộng sản, số 777, năm 2007 của Lê Khả Thọ. Ở đây, tác giả đã trình bày những khó khăn của nước ta hiện nay như: nước ta hiện vẫn còn là nước nghèo, thiếu cán bộ quản lý có khả năng trên cả hai cấp độ: vĩ mô và vi mô, luật chơi quốc tế, luật chơi của WTO chúng ta chưa thành thạo… từ đó, đưa ra những giải pháp nhằm phát huy vai trò của trí thức Việt Nam trong hội nhập kinh tế quốc tế mà trí thức phải làm khi nước ta đã là thành viên của WTO.

+ “Phát huy tiềm năng trí thức người Việt Bam ở nước ngoài vào sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước”, Tạp chí Cộng sản, số 795, tháng 1 năm 2009 của Nguyễn Thanh Sơn. Ở bài viết này, tác giả đã trình bày những nét chung về trí thức người Việt Nam ở nước ngoài, những đóng góp của họ, các hình thức tập hợp trí thức người Việt Nam ở nước ngoài. Từ đó, đề cập một số chủ trương, giải pháp nhằm qui tụ nhiều hơn nữa đội ngũ trí thức người Việt Nam ở nước ngoài vào sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

v.v…

Các công trình nghiên cứu nêu trên được tác giả luận văn tham khảo, kế thừa có chọn lọc những nội dung liên quan đến đề tài trong quá trình thực hiện luận văn.

Như vậy, nhìn chung xung quanh vấn đề đội ngũ trí thức đã có khá nhiều công trình nghiên cứu ở những góc độ và mức độ khác nhau. Mặc dù vậy, do giới hạn bởi mục đích nghiên cứu nên phương diện tiếp cận khác nhau, vì thế nội dung đề cập cũng khác nhau… Mặt khác, do tầm quan trọng và tính cấp thiết của vấn đề nên rất cần có những công trình tiếp tục nghiên cứu mảng vấn đề này một cách hệ thống, toàn diện, cập nhật và sâu sắc hơn. Đề tài luận văn mà chúng tôi lựa chọn chính là với mong muốn góp phần luận bàn về việc nâng cao vai trò của đội ngũ trí thức trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện

10

đại hoá ở nước ta hiện nay.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

- Mục đích nghiên cứu:

Mục đích nghiên cứu của luận văn là làm rõ vai trò của đội ngũ trí thức Việt Nam đối với sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá; thực trạng của đội ngũ trí thức nước ta hiện nay; trên cơ sở đó, đề xuất một số phương hướng và giải pháp cơ bản nhằm nâng cao vai trò của đội ngũ trí thức trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

- �hiệm vụ nghiên cứu:

Với mục đích trên, nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn là:

Thứ nhất, luận giải khái niệm trí thức và vai trò của trí thức Việt Nam đối với sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

Thứ hai, phân tích, đánh giá thực trạng đội ngũ trí thức Việt Nam hiện nay, chỉ ra những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân của tình hình; từ đó làm rõ những vấn đề đặt ra đối với đội ngũ trí thức trước yêu cầu của công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

Thứ ba, trình bày một số phương hướng và giải pháp cơ bản nhằm nâng cao vai trò của đội ngũ trí thức Việt Nam trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu:

Đội ngũ trí thức Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

- Phạm vi nghiên cứu

+ Về nội dung: luận văn giới hạn nội dung nghiên cứu ở mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu nêu trên.

+ Về thời gian: giới hạn từ khi nước ta tiến hành đổi mới đến nay và trong những năm tới (đến năm 2020).

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

11

- Cơ sở lý luận của luận văn là những quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của trí thức trong quá trình xây dựng xã hội mới - XHCN, cùng với các quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam về vai trò của đội ngũ trí thức đối với sự phát triển kinh tế - xã hội cũng như đối với quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

- Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu là: phân tích, tổng hợp, lôgíc và lịch sử, hệ thống hoá, khái quát hoá với tinh thần lý luận kết hợp với thực tiễn trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử.

6. Đóng góp của luận văn

- Luận văn góp phần làm rõ thêm vai trò của đội ngũ trí thức đối với sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

- Góp phần làm sáng tỏ bức tranh tổng quát về thực trạng đội ngũ trí thức Việt Nam hiện nay và những vấn đề đặt ra trước yêu cầu của công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

- Đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao vai trò của đội ngũ trí thức trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

- Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo phục vụ cho việc nghiên cứu và giảng dạy những chuyên đề liên quan đến đội ngũ trí thức.

7. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm ba chương với sáu tiết:

Chương 1: Trí thức và vai trò của trí thức trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt Nam.

Chương 2: Thực trạng đội ngũ trí thức Việt Nam và những vấn đề đặt ra trước yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

Chương 3: Phương hướng và giải pháp cơ bản nhằm nâng cao vai trò của đội ngũ trí thức Việt Nam trong sự nghiệp công nghiệp

12

hoá, hiện đại hoá đất nước.

13

Chương 1

TRÍ THỨC VÀ VAI TRÒ CỦA TRÍ THỨC TRO�G SỰ �GHIỆP

CÔ�G �GHIỆP HOÁ, HIỆ� ĐẠI HOÁ Ở VIỆT �AM

1.1. Khái niệm trí thức

Một số đặc trưng cơ bản của trí thức:

Thứ nhất, trí thức là người lao động trí óc phức tạp, sáng tạo.

Thứ hai, sản phNm lao động của trí thức là tri thức khoa học mới.

Thứ ba, trí thức là người có trình độ học vấn, chuyên môn sâu.

Thứ tư, trí thức tham gia (trực tiếp hoặc gián tiếp) vào trong tất cả

các lĩnh vực hoạt động của đời sống xã hội.

Thứ năm, người trí thức chân chính phải là người có đạo đức, có lương

tâm.

Từ những những quan niệm và những đặc trưng nêu trên về trí

thức, chúng ta có thể khái quát: Trí thức là một tầng lớp xã hội đặc

biệt, bao gồm những người lao động trí óc phức tạp, có trình độ học

vấn và chuyên môn cao, có đạo đức, có khả năng sáng tạo tri thức

khoa học mới, đồng thời truyền bá, nhất là ứng dụng tri thức khoa học

trong hoạt động thực tiễn, góp phần to lớn đến sự phát triển mọi mặt

của đời sống xã hội và trình độ văn minh của nhân loại.

Theo Từ điển Tiếng Việt 1996 (Hoàng Phê chủ biên) thì khái

niệm đội ngũ là tập hợp gồm một số đông người cùng chức năng hoặc

nghề nghiệp thành một lực lượng. Như vậy, khi đã mang thiên chức

của người trí thức chân chính, những con người trí thức cụ thể được

tập hợp trong một nhóm ước lệ, không phân biệt nguồn gốc xuất thân

mà ta gọi là đội ngũ trí thức, giới trí thức hay tầng lớp trí thức. Điểm

khác biệt giữa người trí thức với người lao động bình thường là ở chỗ

họ thực hiện sự nghiệp lao động của mình chủ yếu bằng lao động trí

14

tuệ, hoạt động trí tuệ bằng tư duy sáng tạo, những hoạt động thường

mang tính chất cá thể hoặc dấu ấn cá nhân, cá tính. Mặc dù trí thức

không phải là một giai cấp, cũng không phải là “giai cấp đặc biệt”

hoặc “siêu giai cấp” trong bất cứ một xã hội nào nhưng trí thức là một

lực lượng quan trọng mà xã hội nào cũng quí trọng, tôn vinh, tự hào

về họ. Đây còn là lực lượng ngày càng quan trọng trong thời đại mới -

thời đại cách mạng khoa học - công nghệ, thời đại toàn cầu hóa và

kinh tế tri thức và đặc biệt là trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện

đại hóa ở nước ta trong giai đoạn hiện nay.

1.2. Vai trò của trí thức trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện

đại hoá

Như vậy, vai trò của đội ngũ trí thức được thể hiện đa dạng, sinh

động trên nhiều phương diện, nhiều lĩnh vực. Tuy nhiên, từ trong thực

tiễn công nghiệp hoá, hiện đại hoá hiện nay thì vai trò của đội ngũ trí

thức được thể hiện ở những nét cơ bản sau đây:

Thứ nhất, đội ngũ trí thức là lực lượng lao động vừa có vai trò trực

tiếp, vừa có vai trò gián tiếp trong phát triển kinh tế - xã hội, là chủ thể

cơ bản đưa khoa học - công nghệ vào quy trình sản xuất phục vụ sự

nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

Thứ hai, đội ngũ trí thức là lực lượng quan trọng và chủ yếu

trong việc xây dựng những luận cứ khoa học, truyền bá tri thức, giúp

Đảng và Nhà nước xác định đường lối chiến lược, chủ trương, chính

sách, kế hoạch, qui hoạch phát triển kinh tế - xã hội nói chung và sự

nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá nói riêng.

Thứ ba, đội ngũ trí thức có vai trò to lớn trong việc duy trì và phát

triển nền văn hoá Việt Nam và tiếp thu nền văn hoá, văn minh nhân

loại.

Thứ tư, đội ngũ trí thức là lực lượng đặc biệt quan trọng, giữ vai

trò quyết định trong sự nghiệp giáo dục và đào tạo, nâng cao dân trí,

15

đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần đNy mạnh tiến trình

công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

Thứ năm, trí thức tham gia vào các hoạt động lãnh đạo, quản lý xã

hội trên mọi lĩnh vực và là lực lượng cơ bản làm cho hoạt động này

đảm bảo tính khoa học và hiệu quả, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp

công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

16

Chương 2

THỰC TRẠ�G ĐỘI �GŨ TRÍ THỨC VIỆT �AM VÀ �HỮ�G VẤ� ĐỀ ĐẶT RA TRƯỚC YÊU CẦU

CỦA SỰ �GHIỆP CÔ�G �GHIỆP HOÁ, HIỆ� ĐẠI HOÁ

2.1. Thực trạng đội ngũ trí thức ở nước ta hiện nay

- Về số lượng, chất lượng của đội ngũ trí thức

- Về phân bố đội ngũ trí thức:

- Về cơ cấu độ tuổi đội ngũ trí thức

- Về giới tính của đội ngũ trí thức

- Về nguồn đào tạo trí thức ở nước ta

Từ thực trạng số lượng, chất lượng, cơ cấu và nguồn đào tạo của đội ngũ trí thức cũng như những đóng góp thực tế của họ trong quá trình xây dựng, bảo vệ đất nước và trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa hiện nay, có thể rút ra một số nhận xét cơ bản về mặt mạnh, mặt yếu của đội ngũ trí thức nước ta như sau.

*) Mặt mạnh, mặt yếu của đội ngũ trí thức nước ta

- Mặt mạnh

Thứ nhất, Tuyệt đại đa số đội ngũ trí thức nước ta đều xuất thân từ

nhân dân lao động, giàu lòng yêu nước, có tinh thần cách mạng, gắn

bó chặt chẽ với cách mạng.

Thứ hai, trí thức nước ta có tiềm năng trí tuệ to lớn, ham hiểu

biết, nhạy bén với cái mới, có khả năng tiếp thu và vận dụng nhanh

chóng những thành tựu của khoa học- công nghệ tiên tiến. ng, với

giai cấp công nhân và nông dân.

Thứ ba, về cấu xã hội của đội ngũ trí thức ở nước ta đã có những

thay đổi lớn theo hướng tích cực so với thời kỳ trước đây

Thứ tư, ở nước ta có số lượng không nhỏ trí thức Việt kiều hiện

đang sinh sống và làm việc ở gần 80 nước trên thế giới và tập trung

17

nhiều nhất ở các nước như Mỹ, Canađa, Ôxtrâylia, Nhật, Pháp, Anh,

Đức, Nga...

- Đội ngũ trí thức nước ta có những mặt mạnh như trên là do

những nguyên nhân chủ yếu sau đây:

Thứ nhất, do Đảng và Nhà nước ta đã đưa ra những chủ trương,

chính sách đúng đắn đối với trí thức.

Thứ hai, đội ngũ trí thức nước ta luôn có tinh thần chủ động, cố

gắng khắc phục khó khăn, vươn lên để thực hiện trọng trách mà Đảng,

Bác Hồ và nhân dân tin cậy giao phó.

Thứ ba, đội ngũ trí thức nước ta vốn được kế thừa truyền thống

yêu nước của dân tộc- một sản phNm tinh thần cao qu ý nhất của dân

tộc Việt Nam, là tư tưởng và tình cảm thiêng liêng giữ vị trí chuNn

mực cao nhất của đạo lý và đứng đầu bậc thang giá trị dân tộc.

Tuy nhiên, bên cạnh những mặt mạnh cơ bản đã được khẳng định

ở trên thì đội ngũ trí thức nước ta vẫn còn những mặt yếu cần phải

khắc phục để có thể phát huy vai trò của họ một cách có hiệu quả nhất.

- Mặt yếu

Thứ nhất, mặc dù trong những năm gần đây cùng với đà phát triển

của xã hội, số lượng trí thức ngày càng tăng nhanh, nhưng so với yêu

cầu của thời kỳ đNy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá và phát triển

nền kinh tế tri thức thì đội ngũ trí thức nước ta còn thiếu và mất cân

đối.

Thứ hai, đội ngũ trí thức nước ta nhìn chung trình độ còn thấp so

với thế giới, chưa đáp ứng được yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp

hóa, hiện đại hóa đất nước.

Thứ ba, cơ cấu của đội ngũ trí thức nước ta chưa phù hợp, còn có

sự mất cân đối, không đồng bộ.

18

Thứ tư, đội ngũ trí thức nước ta chưa có thói quen làm việc tập

thể, thiếu tinh thần đoàn kết, hợp tác, hợp lực với nhau trong nghiên

cứu khoa học cũng như trong hoạt động thực tiễn.

- Đội ngũ trí thức nước ta có những mặt yếu như trên là do

những nguyên nhân chủ yếu sau đây:

Thứ nhất, công tác qui hoạch, kế hoạch xây dựng, phát triển đội

ngũ trí thức làm chưa tốt.

Thứ hai, chất lượng giáo dục đào tạo thấp. Nói đến nguồn nhân

lực có trí tuệ cao, chúng ta không thể không nhắc tới vai trò rất quan

trọng của giáo dục và đào tạo, đó là nhân tố hàng đầu, là nền tảng

vững chắc tạo ra sự phát triển đất nước nhanh và bền vững.

Thứ ba, do việc sử dụng đội ngũ trí thức của chúng ta còn có

nhiều bất hợp lý.

Thứ tư, do ở nước ta hiện còn thiếu một môi trường khoa học thực

sự.

Thứ năm, do điều kiện lịch sử để lại.

Thứ sáu, do nguyên nhân chủ quan thuộc về chính bản thân đội

ngũ trí thức.

2.2. �hững vấn đề đặt ra đối với đội ngũ trí thức Việt �am

trước yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá

Thứ nhất, phải sớm khắc phục tình trạng bất cập về số lượng, chất

lượng, cơ cấu và phân bố đội ngũ trí thức.

Thứ hai, phải nhanh chóng đổi mới cơ chế, chính sách trong việc

khai thác, sử dụng, đãi ngộ đội ngũ trí thức theo hướng trọng dụng trí

thức, quý trọng nhân tài; cải thiện môi trường, điều kiện, phương tiện

làm việc của trí thức để họ có thể thực hiện tốt nhất hoạt động sáng tạo

của mình.

Thứ ba, phải nghiêm túc khắc phục tình trạng lãng phí nguồn lực

19

trí tuệ; chưa thực sự quan tâm đến công tác phát hiện, tuyển dụng, bồi

dưỡng, sử dụng, đãi ngộ tôn vinh nhân tài.

Thứ tư, khắc phục tình trạng nhiều cấp ủy, chính quyền, dư luận xã

hội và ngay cả bản thân trí thức chưa nhận thức đúng, đầy đủ, thấu đáo

vai trò, vị trí, trách nhiệm của người trí thức đối với sự phát triển đất

nước nói chung, nhất là đối với công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại

hóa trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế và gắn với phát triển

kinh tế tri thức hiện nay.

20

Chương 3

PHƯƠ�G HƯỚ�G VÀ GIẢI PHÁP CƠ BẢ� �HẰM �Â�G CAO VAI TRÒ CỦA ĐỘI �GŨ TRÍ THỨC VIỆT �AM TRO�G SỰ �GHIỆP CÔ�G �GHIỆP HOÁ,

HIỆ� ĐẠI HOÁ ĐẤT �ƯỚC

3.1. Một số phương hướng cơ bản nâng cao vai trò của đội ngũ trí thức trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá

3.1.1. Tăng cường số lượng gắn với nâng cao chất lượng và đạt sự hợp lý về cơ cấu của đội ngũ trí thức, đáp ứng được yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước

3.1.2. Khai thác hợp lý, có hiệu quả đội ngũ trí thức, tạo môi trường và điều kiện hoạt động thuận lợi để trí thức cống hiến được nhiều nhất cho sự phát triển của đất nước

3.2. Một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao vai trò của đội ngũ trí thức trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá

3.2.1. �âng cao nhận thức toàn xã hội về vai trò của đội ngũ trí thức trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước

3.2.2. �âng cao mặt bằng dân trí và chất lượng giáo dục đào tạo - tiền đề quan trọng để phát triển và nâng cao chất lượng đội ngũ trí thức

3.2.3. Đặc biệt coi trọng việc phát hiện và bồi dưỡng nhân tài, xây dựng đội ngũ trí thức chuyên gia đầu đàn

3.2.4. Bảo đảm dân chủ, tự do tư tưởng, điều kiện, phương tiện cho hoạt động sáng tạo của trí thức; tôn trọng nhân cách trí thức

3.2.5. Trọng dụng và tôn vinh trí thức, đãi ngộ thoả đáng vật chất và tinh thần đối với lao động của trí thức

21

KẾT LUẬ�

Ngày nay, nhân loại đang chứng kiến sự phát triển như vũ bão của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ với những thành tựu hết sức to lớn. Sự phát triển ấy đã đưa nền kinh tế thế giới chuyển sang giai đoạn mới - kinh tế tri thức. Trong đó, tri thức, khoa học và công nghệ không chỉ trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, là động lực quan trọng hàng đầu của sự phát triển kinh tế - xã hội, mà còn trở thành nguồn tài nguyên quý giá hơn nhiều so với các nguồn tài nguyên khác. Người lao động ngày nay phải có kiến thức, kỹ năng nghề nghiệp và phNm chất đạo đức, có nghiệp vụ và tác phong công nghiệp, cần cù lao động và sáng tạo để có năng suất cao… Do đó, phát triển nguồn nhân lực có chất lượng cao đang là một trong những vấn đề chiến lược, có tính ưu tiên hàng đầu đối với tất cả các quốc gia trên thế giới, đặc biệt là các nước đang phát triển. Việt Nam đang bước vào thời kỳ đNy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá theo định hướng xã hội chủ nghĩa với rất nhiều thời cơ và thách thức mới. Yêu cầu phát triển mạnh mẽ nguồn nhân lực có chất lượng cao, trong đó có đội ngũ trí thức, đang đặt ra là hết sức bức thiết.

Từ một tầng lớp xã hội nhỏ bé, đội ngũ trí thức đã trở thành một lực lượng hùng hậu sát cánh cùng giai cấp công nhân, nông dân hoàn thành nhiệm vụ của cách mạng giải phóng dân tộc và đang cùng nhau xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam trong giai đoạn mới. Tuy nhiên, đánh giá chung về đội ngũ trí thức hiện có của nước ta phải thừa nhận bên cạnh mặt mạnh như có lòng yêu nước, có tâm huyết, có năng lực sáng tạo và khả năng tiếp thu nhanh nhậy thành tựu khoa học - công nghệ hiện đại thì nhìn chung đội ngũ trí thức hiện nay xét về chất lượng, số lượng, cơ cấu còn có nhiều mặt chưa ngang tầm với yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Bên cạnh đó là do chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước chưa được cụ thể hoá và có điểm còn chưa sát thực tế, do vậy chúng ta chưa khai thác triệt

22

để được tiềm năng vốn có của đội ngũ trí thức trong từng giai đoạn của quá trình bảo vệ, xây dựng và phát triển đất nước. Để đội ngũ trí thức Việt Nam có thể đóng vai trò là nòng cốt trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá gắn với từng bước phát triển nền kinh tế tri thức thì cần phải có chiến lược hữu hiệu trong việc xây dựng, phát triển đội ngũ trí thức. Chiến lược đó phải đạt được mục tiêu là nâng cao được vai trò to lớn của đội ngũ trí thức trong hiện thực, góp phần xứng đáng vào thành công của công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Muốn vậy, phải bảo đảm số lượng và chất lượng của đội ngũ trí thức, có cơ cấu hợp lý; có nhiều tài năng lớn, đủ sức thúc đNy khoa học, công nghệ và văn hoá phát triển. Đồng thời phải có cơ chế, chính sách phù hợp để khai thác hợp lý, có hiệu quả đội ngũ trí thức, phát huy tốt nhất tiềm năng trí tuệ của họ. Mặt khác phải có một môi trường xã hội thuận lợi, phù hợp với hoạt động sáng tạo của trí thức; phải tạo ra những động lực thúc đNy tính tích cực của đội ngũ trí thức để họ có thể cống hiến tối đa năng lực của mình và được hưởng thành quả nhiều nhất những gì họ xứng đáng được hưởng.