Nghiªn cøu c¸c m« h×nh khuyÕn n«ng vµ nghiªn cøu øng dông ... · 1. C¸c kü n¨ng quan s¸t vµ tæ chøc cña n«ng d©n cÇn ®îc sö dông réng r·i h¬n trong qu¸

B¶n s¬ th¶o: kh«ng dïng ®Ó trÝch dÉn

Nghiªn cøu çc m« h×nh khuyÕn n«ng vµ nghiªn cøu øng dông ®îc ¸p dông trong

Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn

(MRDP) 1997 - 2000

Tõ ngµy 12/8 ®Õn ngµy 25/8,1999

T¸c gi¶: TiÕn sÜ David Gibbon vµ Bµ NguyÔn ThÞ YÕn

Th¸ng 9, 1999

Uppsala, Thôy §iÓn vµ Hµ néi, ViÖt Nam

Môc lôc

Tãm t¾t çc kiÕn nghÞ

1. Giíi thiÖu, c¬ së nhËn thøc vµ çc ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 3

2. C¬ së nhËn thøc vÒ sù hç trî ph¸t triÓn n«ng th«n ë miÒn B¾c ViÖt Nam: Nh÷ng nhËn xÐt vÒ bèi c¶nh

6

3. LÞch sö dù ¸n vµ çc thµnh tùu ®¹t ®îc 7

4. Nghiªn cøu thÝch øng hiÖn t¹i, tr×nh diÔn vµ qu¸ tr×nh nhËn thøc ë trong dù ¸n vµ ë çc tØnh kh¸c 8

4.1 Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn c«ng nghÖ trän gãi 8

4.2 Nghiªn cøu thÝch øng, çc m« h×nh vµ tr×nh diÔn 9

4.3 Çc thÝ ®iÓm vµ viÖc lan réng 9

4.4 Çc thµnh tùu vÒ mÆt nh©n sù vµ tæ chøc 10

4.5 Qu¸ tr×nh nhËn thøc 10

4.6 Tr¸i c©y vµ thÞ trêng 10

5. Ph©n tÝch thµnh qu¶ dùa trªn çc tiªu chuÈn cô thÓ ®Æt ra trong çc ®iÒu kho¶n quy ®Þnh (ToR) 10

5.1 Çc nguån gèc vµ çc gi¶i ph¸p thiÕt kÕ 11

5.2 TÝnh ®Æc trng 12

Page 1 of 21

Tãm t¾t çc kiÕn nghÞ

1. Çc kü n¨ng quan s¸t vµ tæ chøc cña n«ng d©n cÇn ®îc sö dông réng r·i h¬n trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, lËp kÕ ho¹ch, thiÕt kÕ, thùc hiÖn, theo dâi, ®¸nh gi¸ vµ ®iªu chØnh çc gi¶i ph¸p kü thuËt.

2. Mét viÔn c¶nh çc hÖ thèng, c¶ ë cÊp trang tr¹i vµ ë th«n b¶n hoÆc vïng lu vùc nguån níc, ph¶i lµ c¬ së ph¸t triÓn mét hiÓu biÕt thùc t¹i, vµ khai th¸c çc gi¶i ph¸p tiÒm n¨ng liªn quan ®Õn qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn. TÊt c¶ çc çn bé dù ¸n cÇn ph¶i quen thuéc víi nh÷ng nguyªn lý ph©n tÝch çc hÖ thèng cøng vµ mÒm nh mét ph¬ng tiÖn híng dÉn sù thay ®æi bÒn v÷ng trong çc hÖ thèng canh n«ng.

3. Çc c«ng nghÖ kh¸c nhau cÇn dùa trªn c¬ së çc ý tëng vµ nguyªn lý nhiÒu h¬n lµ dùa trªn m« h×nh quy ®Þnh.

4. CÇn ph¶i thõa nhËn r»ng cµng nhiÒu hé gia ®×nh vµ n«ng d©n nghÌo víi Ýt nh©n c«ng lao ®éng h¬n th× cµng cã kh¶ n¨ng ®èi phã tèt h¬n víi nh÷ng thay ®æi nhá, tõ tõ vÒ c«ng nghÖ vµ hÖ thèng h¬n lµ nh÷ng thay ®æi trän gãi phøc t¹p.

5. CÇn ph¸t triÓn mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu thÝch øng h¬n bao gåm c¶ n«ng d©n, çn bé khuyÕn n«ng, çc nhµ nghiªn cøu ë ®Þa ph¬ng vµ çc chuyªn gia nghiªn cøu ë çc c¬ quan nhµ níc. Kh«ng nªn cã t tëng hoÆc t¸ch riªng kinh phÝ cho nghiªn cøu thÝch øng vµ chiÕn lîc, mµ chóng ta cÇn ®îc xem nh lµ nh÷ng phÇn hîp nhÊt cña mét çch tiÕp cËn gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò cÊp thiÕt n«ng d©n ph¶i ®¬ng ®Çu trong mèi liªn quan, c¶ víi nhu cÇu ®¶m b¶o l¬ng thùc tríc m¾t, vµ víi nhu cÇu vÒ y tÕ m«i trêng l©u dµi. CÇn ph¶i lµm râ rµng nhiÒu h¬n ai chÞu tr¸ch nhiÖm cho nh÷ng phÇn kh¸c nhau cña mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu tæng hîp, vµ ®iÒu quan träng lµ, tÊt c¶ nh÷ng c«ng nghÖ vµ kü thuËt míi ®îc ®a vµo vµ sù can thiÖp cu¶ chóng ®îc hç trî bëi mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu thÝch øng. TÊt c¶ nghiªn cøu cÇn quan t©m ®Õn çc nhu cÇu u tiªn cho n«ng d©n.

6. Sù phøc t¹p vµ tÝnh chÊt l©u dµi cña nhiÒu vÊn ®Ò Ch¬ng tr×nh ph¶i ®¬ng ®Çu yªu cÇu sù hç trî nghiªn cøu cña çc thµnh viªn c¶ trong níc vµ níc ngoµi trong mét thêi gian dµi. VÝ dô nh, çc tæ chøc nghiªn cøu thÝch hîp ë Thôy §iÓn, cïng víi çc ®èi t¸c ViÖt Nam, cã thÓ hç trî l©u dµi vµ ñng hé cho mét ph¹m vi réng çc chñ ®Ò vµ lÜnh vùc vÊn ®Ò.

7. C«ng nghÖ trän gãi SALT râ rµng lµ kh«ng thÝch hîp trong nhiÒu trêng hîp v× nã ®îc chÊp nhËn mét çch rÊt h¹n chÕ. Toµn bé ph¬ng ph¸p ph¸t triÓn qu¶n lý ®Êt dèc cÇn ®îc cÊp thiÕt ®¸nh gi¸ l¹i, sö dông kiÕn thøc thu nhËn ®îc vÒ c«ng nghÖ nµy tõ mét nghiªn cøu nghiªm tóc çc tµi liÖu s¸ch b¸o, th¶o luËn s©u s¾c víi n«ng d©n vµ ¸p dông çc nguyªn lý ®îc t×m thÊy trong phÇn cßn l¹i cña nh÷ng kiÕn nghÞ nµy.

5.3 Çc ®Æc ®iÓm 13

5.4 Quy tr×nh 14

5.5 HiÖu qu¶ tæng thÓ 15

5.6 Nh÷ng b×nh luËn vÒ çc c«ng nghÖ cô thÓ 16

5.7 Mét sè gi¶i ph¸p kh¸c 18

6. B×nh luËn vµ çc kÕt luËn vÒ çch tiÕp cËn m« h×nh 19

7. Çc liªn kÕt víi nghiªn cøu chiÕn lîc 21

8. KÕt luËn cuèi cïng 22

Phô lôc 23

1. Çc ®iÒu kho¶n quy ®Þnh 23

2. LÞch tr×nh vµ nh÷ng ngêi ®· gÆp 25

3. V¨n liÖu tham kh¶o 28

Page 2 of 21

8. ViÖc sö dông çch tiÕp cËn çc hÖ thèng sinh kÕ dùa trªn sù hiÓu biÕt vÒ thiªn nhiªn, con ngêi, x· héi, tµi chÝnh vµ tµi s¶n vËt chÊt cÇn ®îc ph¸t triÓn tæng qu¸t h¬n. §iÒu nµy cã thÓ ®Æc biÖt quan träng ®èi víi TØnh Hµ Giang mµ ë ®ã çc ho¹t ®éng t¹o thu nhËp kh¸c nhau cã thÓ dùa trªn çc lo¹i sîi b«ng, thùc phÈm, hoÆc c©y tinh dÇu míi l¹i hoÆc çc ho¹t ®éng bæ sung thu nhËp. Nh÷ng ph¬ng ph¸p nh vËy cã thÓ gãp phÇn nhiÒu h¬n cho viÖc ®¶m b¶o l¬ng thùc vµ æn ®Þnh thu nhËp h¬n lµ tiÕp tôc tËp trung t×m çch t¨ng s¶n lîng trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch cña vô mµ ë çc vïng cã tiÒm n¨ng s¶n lîng thÊp.

9. Trong viÖc theo dâi çc ho¹t ®éng, çc çn bé khuyÕn n«ng cÇn ®îc hç trî nhiÒu h¬n ®Ó thêng xuyªn ®i ®Õn çc n¬i xa. §iÒu nµy cã nghÜa lµ c«ng t¸c phÝ cao h¬n vµ ®îc cung cÊp ngùa hoÆc xe m¸y tèt ®Ó ®Õn ®îc nh÷ng vïng miÒn nói.

10. T×nh tr¹ng liªn quan ®Õn viÖc sö dông, cÊt gi÷ vµ th¶i çc s¶n phÈm ho¸ chÊt cÇn ®îc ®Ò cËp nghiªm tóc nhiÒu h¬n. Mét ph¬ng ph¸p øng dông tèi thiÓu cÇn ®îc chÊp nhËn ngay lËp tøc vµ c©n nh¾c nghiªm tóc nh÷ng hÖ thèng s¶n xuÊt h÷u c¬ kh¸c nhau mµ sÏ kh«ng chØ ®¶m b¶o søc khoÎ cho trÎ em vµ çc thÕ hÖ t¬ng lai, mµ cßn ph¶i cã ph¬ng ph¸p IPM. CÇn nghiªn cøu c«ng viÖc cña Côc M«i trêng Quèc gia vÒ theo dâi sö dông vµ tµn d ho¸ chÊt.

11. S¶n xuÊt h÷u c¬ cÇn ®îc coi nh lµ mét gi¶i ph¸p hiÖn thùc v× nã cã thÓ t¹o ra çc s¶n phÈm ®îc xÕp lo¹i chÊt lîng mµ cã thÓ cã gi¸ trÞ cao ë çc thÞ trêng trong níc vµ Ch©u ¢u. T¬ng tù, cÇn chó ý ®Õn çc mèi liªn kÕt s¶n xuÊt - tiªu thô ®Æc biÖt cho toµn bé çc lo¹i s¶n phÈm tõ çc tØnh nµy.

12. CÇn xem xÐt thËn träng h¬n çc øng dông cña mét sè trong çc c«ng nghÖ trän gãi phøc t¹p víi lao ®éng cña phô n÷ vµ nh©n c«ng cã ®îc trong çc gia ®×nh nghÌo h¬n v× chóng cã thÓ ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu kh«ng hîp lý vÒ lao ®éng cÇn cã vµ çc kh¶ n¨ng. §ång thêi song song, cÇn nh×n xem viÖc ®a vµo hoÆc ph¸t triÓn lao ®éng gi¶m bít c«ng nghÖ trong toµn bé çc lÜnh vùc (kh«ng chØ thùc hµnh s¶n xuÊt) cã ®¸ng tr¾c nghiÖm kh«ng.

13. Mét vµi ®iÒu cÇn chó ý h¬n vÒ mÆt qu¶n lý vµ sö dông çc nguån níc. Râ rµng cã nh÷ng t×nh tr¹ng tranh giµnh çc nguån níc hiÕm hoi trong çc trang tr¹i vµ ë ®êng ph©n níc. §ång thêi còng cã çc t¸c ®éng quan träng cña nh÷ng ho¹t ®éng ë ®Çu nguån (sö dông ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u) ®Õn nh÷ng ngêi sèng ë cuèi nguån níc. Cã c¶ çc khÝa c¹nh tÝch cùc vµ tiªu cùc cña vÊn ®Ò nµy ®Ó xem xÐt c©n nh¾c. ViÖc trång l¹i rõng gÇn ®©y ë çc ®êng ph©n níc vµ çc rÆng nói dµi cã thÓ t¸c ®éng tÝch cùc ë mét sè vïng, nhng t¸c ®éng ®Çy ®ñ cña çc thay ®æi nµy cÇn ®îc ®¸nh gi¸ thÈm ®Þnh.

14. Çn bé ë tÊt c¶ çc cÊp cÇn ®ñ kh¶ n¨ng nghiªn cøu xem xÐt kinh nghiÖm cã liªn quan ë ®©u ®ã trong khu vùc vµ çc chuyÕn tham quan nghiªn cøu cña çc çn bé khuyÕn n«ng, nghiªn cøu vµ n«ng d©n cÇn ®îc s¾p xÕp ®Ó xem xÐt häc hái kinh nghiÖm ë çc khu vùc cã nÒn kinh tÕ - x· héi vµ n«ng - sinh th¸i t¬ng tù. §iÒu nµy ®Æc biÖt ¸p dông cho viÖc øng dông çc m« h×nh trän gãi vµ tr×nh diÔn trong qu¸ khøc vµ nh÷ng çi kh¸c xuÊt hiÖn tõ çc kinh nghiÖm nhËn biÕt.

15. CÇn suy tÝnh thËn träng, cã chiÕn lîc vµ cã chÝnh s¸ch l©u dµi h¬n cho tõng huyÖn vµ tØnh vÒ çc hÖ qu¶ cña viÖc tin tëng vµo mét sè giíi h¹n çc gi¶i ph¸p hµng ho¸ vµ kü thuËt t¬ng lai. VÝ dô nh, sù tin tëng m¹nh mÏ vµo s¶n xuÊt cµ phª hoÆc cam (hiÖn nay c¶ hai ®îc thõa nhËn lµ cã rñi ro) ë nhiÒu vïng cã thÓ ®îc c¶i thiÖn bëi çch tiÕp cËn thËn träng h¬n vµ ®a d¹ng h¬n. KiÕn nghÞ nµy ®îc híng dÉn tíi kh«ng chØ ë MRDP, mµ ®ång thêi tíi nhiÒu c¬ quan vµ çc Bé cã tham gia vµo chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ë MiÒn B¾c.

16. Ch¬ng tr×nh MRDP cÇn ph¸t triÓn çc chÝnh s¸ch râ rµng vµ çc quy ®Þnh liªn quan ®Õn trî cÊp vµ trî gióp cho mçi lo¹i trong nh÷ng c«ng nghÖ ®ang tån t¹i vµ cho mçi mét d¹ng n«ng d©n ë tõng tØnh. Nh÷ng ®iÒu nµy cã thÓ cÇn ®îc thay ®æi trong mèi liªn quan víi çc hoµn c¶nh ®Þa ph¬ng. Vµ cÇn ®îc lùa chän nhiÒu h¬n vµ quan t©m dÕn çc nhu cÇu ®Æc biÖt vµ çc vÊn ®Ò.

17. Nhãm nghiªn cøu kÕt luËn r»ng Ch¬ng tr×nh cÇn ph¶i nghiªm tóc xem xÐt tiÕn hµnh çc thay ®æi quan trän vÒ nh÷ng u tiªn cña nã vµ çch tiÕp cËn nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn, nh lµ mét phÇn cña çc ph©n tÝch tæng thÓ vµ quan träng cña tÊt c¶ çc ho¹t ®éng. Kinh nghiÖm cña ba n¨m tríc cung cÊp ®ñ th«ng tin cho Ch¬ng tr×nh ®Ó ®ång thêi tËp trung vµo çc vïng bÞ bá qua ch¼ng h¹n nh lµ vïng cao phÝa b¾c, ph¸t triÓn mét ph¬ng thøc n«ng d©n tham gia nhËn thøc nhiÒu h¬n vÒ nghiªn cøu øng dông, ph¸t triÓn vµ truyÒn b¸, vµ tËp trung h¬n vµo çc chiÕn lîc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo mµ cã thÓ kiÓm tra vµ qu¶n lý bëi chÝnh n«ng d©n.

1. Giíi thiÖu, c¬ së nhËn thøc vµ çc ph¬ng ph¸p nghiªn cøu

Page 3 of 21

C¬ së nhËn thøc quan träng cho nghiªn cøu ®Æc biÖt nµy (phô lôc 1, çc ®iÒu kho¶n quy ®Þnh) lµ nh÷ng kiÕn nghÞ cña nhãm cè vÊn ch¬ng tr×nh tõ çc cuéc tham quan t vÊn thêng xuyªn ®· b¸o ço r»ng, theo quan ®iÓm cña hä, çch tiÕp cËn m« h×nh vµ tr×nh diÔn ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghÖ vµ n«ng nghiÖp, lµ qu¸ theo ph¬ng thøc tõ trªn déi xuèng, theo quy ®Þnh vµ kh«ng linh ho¹t. Hä ®ång thêi còng chØ ra sù nhÇm lÉn gi÷a çc ho¹t ®éng nghiªn cøu thÝch øng vµ tr×nh diÔn nh÷ng thö nghiÖm vµ sù thiÕu liªn kÕt lé râ gi÷a nghiªn cøu chiÕn lîc vµ nghiªn cøu thÝch øng. Sù thiÕu çch tiÕp cËn ph©n tÝch çc hÖ thèng canh n«ng ®ång thêi còng ®îc ghi nhËn. (xem b¸o ço cña PAG, 9/1998).

Nghiªn cøu nµy bao gåm: Tham kh¶o çc tµi liÖu cña nhãm MRDP vµ cña çc nhµ nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ kh¸c (Phô lôc 3: Çc tµi liÖu tham kh¶o), th¶o luËn víi çc thµnh viªn cña nhãm dù ¸n, çc çn bé huyÖn vµ tØnh vµ çn bé khuyÕn n«ng, çn bé nghiªn cøu ®Þa ph¬ng, x·, th«n vµ çc nhãm n«ng d©n, th¨m quan thùc tÕ t¹i çc n¬i thö nghiÖm m« h×nh vµ th¶o luËn vµ quan s¸t ngay t¹i chç víi çc n«ng d©n vµ çn bé khuyÕn n«ng ë TØnh Hµ Giang vµ Tuyªn Quang. §ång thêi còng tham gia çc cuéc gÆp gì trao ®æi th«ng tin ph¶n håi ë çc phßng ban cña Së NN & PTNT tØnh Tuyªn Quang, Sø qu¸n Thôy §iÓn ë Hµ néi vµ çc phßng ban cña Bé NN & PTNT vµ Ch¬ng tr×nh MRDP ë Hµ néi. (Phô lôc 2: LÞch tr×nh vµ nh÷ng ngêi ®· gÆp)

§iÒu quan träng ngay tõ ®Çu ph¶i thõa nhËn r»ng çc m« h×nh, çc ho¹t ®éng nghiªn cøu thÝch øng vµ tr×nh diÔn lµ mét phÇn cña mét dù ¸n cã tham väng vµ phøc t¹p ®îc ¸p dông ë n¨m tØnh vµ cã t¸m bé phËn chÝnh:

� Giao ®Êt, quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ qu¶n lý rõng � KhuyÕn n«ng vµ nghiªn cøu øng dông � Çc dÞch vô tµi chÝnh n«ng th«n - tiÕt kiÖm vµ øng dông � Th«ng tin thÞ trêng vµ ph¸t triÓn kinh doanh � Ph¸t triÓn tæ chøc vµ nh©n lùc � Ph¸t triÓn c©n b»ng giíi tÝnh � Trao ®æi th«ng tin trong vµ ngoµi níc � Nghiªn cøu chiÕn lîc

V× vËy nghiªn cøu nµy kh«ng thÓ ®îc hoµn thµnh nÕu kh«ng cã sù chó ý vµ hiÓu biÕt vÒ çc mèi liªn kÕt quan träng vµ tÝnh ®éc lËp gi÷a çc bé phËn nµy vµ mét thùc tÕ lµ bÊt cø mét thay ®æi c«ng nghÖ nµo x¶y ra lµ do nhiÒu yÕu tè tæng thÓ vµ phøc t¹p chø kh«ng chØ lµ kÕt qu¶ cña tÝnh hiÖu qu¶ kü thuËt cña bÊt cø mét c«ng nghÖ s¶n xuÊt trän gãi nµo ®îc cho lµ u viÖt (xem Biggs, 1990).

Môc tiªu tæng thÓ cña Ch¬ng tr×nh MRDP lµ t¹o ra mét m«i trêng mµ trong ®ã çc hé gia ®×nh nghÌo ë çc céng ®ång miÒn nói cã kh¶ n¨ng hëng lîi tõ çc ho¹t ®éng kinh tÕ ®a d¹ng vµ bÒn v÷ng, ch¼ng h¹n nh s¶n xuÊt nguyªn liÖu, dÞch vô chÕ biÕn, th¬ng m¹i vµ viÖc lµm trong bèi c¶nh cña mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®ang hÐ më.

2. C¬ së nhËn thøc vÒ sù hç trî ph¸t triÓn n«ng th«n ë miÒn b¾c ViÖt Nam: Nh÷ng nhËn xÐt vÒ bèi c¶nh

ViÖt nam ®ang ë trong mét thêi kú x©y dùng nhanh chãng vÒ n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n vµ ®ang nãng lßng tiÕn nhanh ®Ó b¾t kÞp víi møc ®é ph¸t triÓn cña çc n¬i kh¸c ë Ch©u ¸ vµ ®©u ®ã. Nã ë mét vÞ trÝ duy nhÊt thuËn lîi ®Ó cã thÓ häc hái nhiÒu tõ kinh nghiÖm cña çc níc l¸ng giÒng vµ v× vËy cã thÓ tr¸nh khái nhiÒu sai lÇm m¾c ph¶i trong qu¸ khø gÇn ®©y. KÓ tõ khi qu¸ tr×nh t¸i x©y dùng b¾t ®Çu, nhiÒu dù ¸n vµ ch¬ng tr×nh ®îc thiÕt kÕ ®Ó biÕn ®æi çc vïng n«ng th«n, c¶i thiÖn an toµn l¬ng thùc, gi¶m ®ãi nghÌo vµ sù bÊt c«ng. Çch mµ qu¸ tr×nh nµy ®· ®îc lµm thêng mang tÝnh can thiÖp cao vµ bao gåm nhiÒu chiÕn dÞch vËn ®éng vµ hç trî cho çc c«ng nghÖ míi vµ ngo¹i lai trong nhiÒu h×nh thøc ®a d¹ng.

Kinh nghiÖm tõ nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn gîi ý r»ng çc trî cÊp, trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp, sÏ cã mét t¸c ®éng s©u s¾c vµo quyÕt ®Þnh cña n«ng d©n vµ sù mong muèn tham gia vµo trong ch¬ng tr×nh cña hä vµ liªn quan ®Õn nh÷ng ho¹t ®éng mµ nÕu kh«ng cã sù tham gia cña hä cã thÓ bÞ rñi ro cao. NÕu kh«ng cã sù nh¹y c¶m lín, çc trî cÊp cã thÓ t¹o ra mét t×nh tr¹ng phô thuéc trong thêi gian rÊt ng¾n mµ tõ ®ã cã thÓ g©y khã kh¨n cho mét sè n«ng d©n rót ra khái sù phô thuéc nµy.

Çc can thiÖp qua trî cÊp vµ tÝn dông hÇu nh kh«ng thÓ t¹o ra mét sù ph©n tÝch kinh tÕ râ rµng cña chi phÝ toµn bé vµ

Page 4 of 21

gi¸ thµnh thùc tÕ vµ çc lîi Ých cña ph¬ng ph¸p nÕu nh kh«ng cã mét kiÕn thøc réng h¬n nhiÒu vÒ çc chÝnh s¸ch gi¸ c¶ hiÖn t¹i vµ t¬ng lai vµ quyÒn sö dông tÝn dông vµ çc ®Çu vµo trong t¬ng lai.

§iÒu nµy kh«ng ph¶i ®Ó biÖn luËn r»ng trî cÊp lu«n lu«n nhÊt thiÕt ph¶i lµ mét viÖc xÊu. Ngîc l¹i, trî cÊp, díi nhiÒu lèt vá, rÊt thêng ®îc thÊy trong tÊt c¶ çc lo¹i n«ng nghiÖp vµ thêng cã nh÷ng luËn chøng m¹nh mÏ cho viÖc sö dông chóng, ®Æc biÖt lµ ®Ó gióp ®ì mét sè d¹ng çc nhµ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh trong kho¶ng thêi gian cã h¹n.

3. LÞch sö dù ¸n vµ mét sè thµnh tùu ®¹t ®îc

Trong giai ®o¹n sím h¬n cña dù ¸n (1991 - 1996), ®· ®îc tËp trung nhiÒu h¬n cho ph¸t triÓn l©m nghiÖp, chó träng nhiÒu vµo ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp qua viÖc t¨ng cêng lµm viÖc (VAC) vµ vên rõng (VACR). Çch tiÕp cËn nµy còng lµ mét phÇn cña chiÕn lîc tæng qu¸t cña Bé NN & PTNT ®Ó ph¸t triÓn çc vïng nµy. Nãi chung ph¬ng ph¸p nµy ®· ®îc thõa nhËn cã mét vµi thµnh c«ng ®¸ng kÓ, ®Æc biÖt lµ ë vïng trung du. B»ng çch t¨ng cêng vµ ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt trong nh÷ng phÇn nµy cña trang tr¹i, ¸p lùc vÒ ®Êt rõng mµ tríc kia bÞ khai th¸c vµ sö dông cho çc hÖ thèng du canh du c ®· ®îc gi¶m bít vµ mét phÇn nh lµ kÕt qu¶ cña ®iÒu nµy, phong c¶nh ë trong çc vïng nµy ®· thay ®æi.

Cã b»ng chøng cho thÊy nh÷ng thay ®æi g©y Ên tîng vÒ viÖc sö dông ®Êt ë çc vïng nµy gi÷a nh÷ng n¨m 1970 vµ 1990. Trong thêi gian ®Çu ®a sè ®Êt th«n b¶n lµ rõng tù nhiªn, trong nh÷ng n¨m '80 hiÖn tîng ph¸ rõng ®· x¶y ra nhiÒu, nhng trong nh÷ng n¨m '90 kÓ tõ khi ®a vµo quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt cho n«ng d©n, viÖc trång l¹i rõng chñ yÕu ë çc vïng cao ®· diÔn ra. (B¸o ço tæng kÕt nghiªn cøu vµ theo dâi th«n b¶n, 9/1998)

4. Nghiªn cøu thÝch øng hiÖn t¹i, tr×nh diÔn vµ qu¸ tr×nh nhËn thøc ë çc tØnh dù ¸n

4.1 Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn céng nghÖ trän gãi

Dù ¸n MRDP vµ Së N«ng nghiÖp vµ PTNT ®· ph¸t triÓn mét ph¬ng ph¸p tiÕp cËn dùa trªn çc m« h×nh c«ng nghÖ vµ tr×nh diÔn trän gãi. Çc m« h×nh c«ng nghÖ chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè chung mµ cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng chi phÝ cao vÒ con ngêi vµ m«i trêng trong l©u dµi.

Nh÷ng yÕu tè nµy lµ:

� TËp trung vµo nu«i çc gièng vËt ngo¹i lai, ®a d¹ng vô mïa vµ c©y trång � Bæ sung çc ®Çu vµo tõ bªn ngoµi cho çc hÖ thèng khu vùc vµ ®Þa ph¬ng � Sö dông çc s¶n phÈm ho¸ chÊt, c¶ ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u � Sö dông çc h×nh thøc trî cÊp ®a d¹ng cho çc nguån ®Çu vµo, s¶n xuÊt vµ mua kÕt qu¶ ®Çu ra. � Chi phÝ t¬ng ®èi cao cho viÖc x©y dùng, duy tr× vµ theo dâi ph¬ng ph¸p tiÕp cËn m« h×nh nµy.

TËp hîp ph¬ng ph¸p tiÕp cËn thùc tiÔn cã mét lÞch sö l©u dµi vÒ mét lo¹t thµnh c«ng ë khu vùc Ch©u ¸. Lîi Ých trùc tiÕp, ngo¹n môc tõ viÖc chÊp nhËn më réng ë çc vïng cã tiÒm n¨ng cao ®· lµm t¨ng s¶n lîng l¬ng thùc quèc gia dÉn ®Õn sù thay ®æi tõ hoµn toµn nhËp khÈu sang hoµn toµn xuÊt khÈu trong mét vµi n¨m vµ ë ®©y ViÖt Nam còng kh«ng ph¶i lµ mét ngo¹i lÖ.

Tuy nhiªn, çc vÊn ®Ò ë trong nhiÒu lÜnh vùc lµ: Phóc lîi t¬ng ®èi thÊp h¬n cho nh÷ng n«ng d©n nghÌo h¬n mµ cã thÓ trë nªn ngµy cµng m¾c nî nhiÒu, thiÕu çc gi¶i ph¸p kü thuËt thÝch hîp h¬n cho çc n«ng d©n nghÌo h¬n vµ çc t¸c ®éng tiªu cùc l©u dµi vÒ søc kháe con ngêi vµ hÖ sinh th¸i tõ viÖc sö dông lÆp l¹i çc s¶n phÈm ho¸ chÊt. Sù phô thuéc ngµy cµng t¨ng vµo nguån ®Çu vµo bªn ngoµi vµ gi¸ c¶ s¶n phÈm lÖ thuéc vµo sù giao ®éng gi¸ thÕ giíi lµm cho nhiÒu hÖ thèng Ýt nhiÒu bÞ tæn th¬ng. Trong thùc tÕ, nhiÒu n«ng d©n kh«ng lµm theo çch tiÕp cËn cã tÝnh c«ng thøc cña nh÷ng m« h×nh ®¬n gi¶n nµy vµ chÊp nhËn nh÷ng çi cã liªn quan ®Õn çc hoµn c¶nh cña hä vµ ®ång thêi còng chÊp nhËn çc ý t-ëng vµ nguyªn lý phï hîp víi çc hoµn c¶nh riªng biÖt cña hä.

§ång thêi cã nhiÒu b»ng chøng chØ ra r»ng hµng ho¸ ®¬n gi¶n + tiÕp cËn ®Çu vµo tá ra tiÕn triÓn tèt víi çc hÖ thèng s¶n

Page 5 of 21

xuÊt lóa ®ång b»ng vµ çc lo¹i l¬ng thùc kh¸c, l¹i kh«ng thÝch hîp ë çc vïng cao ma nhiÒu, phøc t¹p vµ nhiÒu rñi ro hoÆc víi çc x©y dùng c«ng nghÖ phøc t¹p h¬n. §èi víi çc t×nh tr¹ng nµy, cÇn cã mét çch tiÕp cËn hoµn toµn kh¸c (xem Chambers vµ n.n.k, 1998' Scoones vµ Thompson, 1994).

ë nhiÒu vïng cña khu vùc Ch©u ¸ mµ ®· cã kinh nghiÖm vÒ çch tiÕp cËn nguån ®Çu vµo cao tõ 30 n¨m nay hiÖn nay ®ang c©n nh¾c l¹i mét çch c¬ b¶n vÒ sù tõng tr¶i l©u dµi cña vÊn ®Ò nµy vµ ®iÒu chØnh l¹i mét çch nghiªm tóc vÒ çch tiÕp cËn n«ng - sinh th¸i tíi ph¸t triÓn hÖ thèng mµ ®ßi hái nguån ®Çu vµo bªn ngoµi tèi thiÓu vµ dùa nhiÒu h¬n vµo kiÕn thøc vµ nhËn thøc c«ng nghÖ b¶n ®Þa.

4.2 Nghiªn cøu thÝch øng, çc m« h×nh vµ tr×nh diÔn

Gièng nh nhiÒu hÖ thèng nghiªn cøu vµ khuyÕn n«ng quèc gia, ViÖt Nam cã çc ph©n chia néi bé gi÷a çc c¬ quan vµ çc Bé tham gia vµo nghiªn cøu vµ khuyÕn n«ng n«ng th«n. Trong mèi quan hÖ víi MRDP, çc çn bé khuyÕn n«ng lµ nh÷ng ngêi trùc tiÕp tiÕp xóc víi n«ng d©n vµ çc t¸c nh©n n«ng th«n kh¸c vµ çc ®èi tîng cã liªn quan. Çc nghiªn cøu viªn cã sè lîng Ýt h¬n vµ cã çc mèi liªn kÕt yÕu gi÷a mét sè Ýt nghiªn cøu viªn trªn ®ång ruéng vµ nh÷ng ngêi ë çc c¬ quan khoa häc chÝnh. Cã rÊt Ýt cÊp trung gian vµ çc nghiªn cøu viªn cao cÊp tham gia tÝch cùc vµo ho¹t ®éng khuyÕn n«ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn çc ch¬ng tr×nh nghiªn cøu thÝch øng. Mét vÝ dô ngo¹i lÖ mµ nhãm nghiªn cøu ®· nh×n thÊy lµ viÖc kiÓm tra vµ thö nghiÖm çc lo¹i cá vµ c©y hä ®Ëu nh lo¹i thøc ¨n cã tiÒm n¨ng cho gia sóc nu«i chuång.

Kh«ng cã g× ng¹c nhiªn, víi mét sù hç trî m¹nh vÒ chÝnh s¸ch vµ ph¬ng híng cña Trung ¬ng vµ víi hç trî tµi chÝnh vµ kh¶ n¨ng sö dông tÝn dông cho n«ng d©n, ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, c¶ ë cÊp tØnh vµ huyÖn, ®· dÉn ®Çu ph¸t triÓn çc m« h×nh vµ tr×nh diÔn trong cè g¾ng thóc ®Èy sù thay ®æi ë çc vïng n«ng th«n. Díi çc t×nh huèng nh thÕ, mét bíc thay ®æi tõ tõ h¬n, híng vÒ n«ng d©n, ®îc ñng hé bëi mét nghiªn cøu ®a ngµnh vµ çc nhãm khuyÕn n«ng, kh«ng ph¶i lu«n lu«n ®· t¹o ra mét bíc thay ®æi. Qu¸ tr×nh ®· trë nªn rèi ren h¬n mét Ýt khi cã çc thay ®æi trong tr¸ch nhiÖm thiÕt kÕ vµ thùc hiÖn viÖc tr×nh diÔn çc c«ng nghÖ gi¶i ph¸p gi÷a çc cÊp tØnh vµ ®Þa ph¬ng.

Cã vÎ r»ng çc nhµ nghiªn cøu ®¶m nhËn mét vai trß t¬ng ®èi nhá trong thiÕt kÕ ban ®Çu cña çc m« h×nh nµy mµ nãi chung ®îc dùa trªn çc ý tëng cæ h¬n tõ cuéc çch m¹ng xanh vµ kh«ng dùa trªn nguån t tëng phong phó hiÖn ra tõ çc mèi liªn kÕt gÇn gòi h¬n gi÷a n«ng d©n – khuyÕn n«ng – nghiªn cøu ®îc g¾n s©u vµo ph¸t triÓn vµ nghiªn cøu çc ho¹t ®éng tham gia. §iÒu nµy t¬ng ®èi khã xö v× viÖc sö dông tæng hîp çc kü thuËt PRA trong theo dâi dù ¸n vµ nhiÒu ngêi tham gia ®· ®îc tËp huÊn vÒ çc ph¬ng ph¸p nµy. Cã mét kÕ ho¹ch giao tr¸ch nhiÖm nghiªn cøu thÝch øng cho çc nh©n viªn khuyÕn n«ng nhng hä còng cã çc nhiÖm vô kh¸c vµ cã thÓ lµ qu¸ nhiÒu ®èi víi hä ®Ó xö lý vÊn ®Ò nµy. Chóng t«i ®· ®îc th«ng b¸o r»ng mét vµi tØnh cã ch¬ng tr×nh nghiªn cøu thÝch øng rÊt tèt nhng nhiÒu ph¸t hiÖn kh«ng ®îc thùc hiÖn.

H¬n c¶ kh«ng liªn kÕt, çc ho¹t ®éng nµy tÊt c¶ ®Òu cã mét vai trß trong qu¸ tr×nh thay ®æi, vµ b©y giê lµ thêi ®iÓm tèt ®Ó ®¸nh gi¸ çc thµnh tùu vµ ph¸t triÓn mét çch tiÕp cËn rÊt kh¸c cho giai ®o¹n tiÕp theo.

4.3 Çc th«n b¶n thÝ ®iÓm vµ lan réng

Mét ho¹t ®éng chÝnh cña dù ¸n kh«ng chØ tËp trung quanh ph¬ng ph¸p tiÕp cËn kü thuËt trän gãi mµ cßn më réng ph-¬ng ph¸p dùa trªn viÖc lùa chän ban ®Çu çc th«n b¶n thÝ ®iÓm ®Ó së h÷u tÊt c¶ tËp hîp c«ng nghÖ cã liªn quan cho khu vùc çc biÖt ®ã. TiÕp theo giai ®o¹n thiÕt lËp mét trang tr¹i riªng biÖt lµm chñ çc m« h×nh vµ ho¹t ®éng nh lµ trung t©m tËp huÊn, vµ mét sè n«ng d©n kh¸c tiÕp nhËn çc ý tëng vµ m« h×nh, c¶ th«n trë thµnh mét tiªu ®iÓm ®Ó lan réng sang çc th«n l¸ng giÒng kh¸c.

Çc suy tÝnh ®»ng sau çch tiÕp cËn nµy râ rµng - cè g¾ng sö dông çc nguån tµi nguyªn khan hiÕm mét çch cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, çc c«ng nghÖ kh«ng ph¶i tÊt c¶ gièng nhau vµ biÕn ®æi tõ t¬ng ®èi ®¬n gi¶n ®Õn rÊt phøc t¹p. C¬ héi sím ®a ®Õn çc nguyªn lý cña çc c«ng nghÖ ®¬n gi¶n h¬n vµ çc nguån cã ®îc cho n«ng d©n cã thÓ t¨ng tèc ®é qu¸ tr×nh lan réng. §iÒu nµy cã thÓ ®îc thùc hiÖn qua çc hÖ thèng truyÒn th«ng hiÖu qu¶ h¬n ®Õn çc th«n kh«ng thÝ ®iÓm ë trong giai ®o¹n can thiÖp sím.

Page 6 of 21

4.4 Çc thµnh tùu vÒ mÆt tæ chøc vµ nh©n sù

Cã nhiÒu mÆt tÝch cùc ®îc nh×n thÊy ë nh÷ng ho¹t ®éng ®ang diÔn ra trong thùc hµnh ë c¶ TØnh Hµ Giang vµ Tuyªn Quang. Cã nhiÒu çn bé khuyÕn n«ng vµ nghiªn cøu thÝch øng, çc ®¹i diÖn th«n b¶n vµ n«ng d©n nhiÖt t×nh vµ say mª. Ho¹t ®éng tæ chøc, phèi hîp vµ truyÒn th«ng tá ra rÊt tèt gi÷a nhiÒu t¸c nh©n tham gia vµo trong qu¸ tr×nh thay ®æi vµ ph¸t triÓn. Héi th¶o tæ chøc ë Hµ néi trong th¸ng 11 n¨m 1997 ®· ph¶n ¸nh tÇm quan träng cña ph¸t triÓn sím çc c¬ cÊu tæ chøc, çc hÖ thèng truyÒn th«ng vµ n«ng d©n tham gia trong khuyÕn n«ng (MARD, 1998). ViÖc chó träng vÒ çc vÊn ®Ò nµy cã vÎ ®· ®em l¹i kÕt qu¶ tèt.

4.5 Qu¸ tr×nh nhËn thøc

Râ rµng r»ng qu¸ tr×nh nhËn thøc diÔn ra nh mét hÖ qu¶ cña kinh nghiÖm ph¸t sinh tõ nhiÒu can thiÖp m« h×nh vµ tr×nh diÔn kh¸c nhau. N«ng d©n thùc hiÖn çc söa ®æi nh÷ng m« h×nh ®· cã vµ ®iÒu nµy gãp phÇn cho sù tiÕn triÓn trong thiÕt kÕ. Çc c¬ chÕ theo dâi vµ th«ng tin ph¶n håi ®· ®îc thiÕt lËp (xem b¸o ço tæng kÕt nghiªn cøu vµ theo dâi th«n b¶n, MARD, 1998) vµ nghiªn cøu thÝch øng ®ang diÔn ra ë mét sè khu vùc h¹n chÕ ®ång thêi còng lµ mét sù ph¸t triÓn rÊt ®¸ng khÝch lÖ.

4.6 Tr¸i c©y vµ thÞ trêng

T×nh h×nh thÞ trêng cho çc s¶n phÈm n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ tr¸i c©y, lµ kh«ng râ rµng vµ kh«ng dù ®o¸n ®îc ë mét vµi vïng, ®Æc biÖt lµ ë Hµ Giang n¬i cã khã kh¨n vÒ h¹ tÇng c¬ së vµ ph¬ng tiÖn ®i ®Õn. CÇn ph¶i thõa nhËn r»ng viÖc dùa vµo mét sè s¶n phÈm mµ ®îc tiªu thô tèt ë nh÷ng n¬i dÔ ®Õn kh«ng ph¶i lµ mét chiÕn lîc tèt l©u dµi cho tÊt c¶ çc vïng. NhiÒu vÊn ®Ò - ®Æc biÖt lµ dÞch bÖnh vµ s©u bä – ph¸t sinh tõ viÖc dùa th¸i qu¸ vµo çc viÖn kh¸c nhau. Tuy nhiªn, vÉn cßn l¹i çc vÊn ®Ò giao th«ng, chÕ biÕn vµ tiÕp thÞ, mét sè trong ®ã n»m ngoµi ph¹m vi cã liªn quan ®Õn MRDP.

5. Ph©n tÝch thµnh qu¶ dùa trªn çc tiªu chuÈn cô thÓ ®Æt ra trong Çc ®iÒu kho¶n quy ®Þnh

Trong phÇn nµy chóng t«i sÏ nghiªn cøu çc c«ng nghÖ kh¸c nhau ®· ®îc thÊy trªn thùc ®Þa dùa theo çc tiªu chuÈn ®Æt ra trong çc ®iÒu kho¶n quy ®Þnh cho nghiªn cøu. §¸nh gi¸ chung cña qu¸ tr×nh tæng thÓ ®ång thêi còng ®îc bao gåm ë trong çc phÇn trªn.

Çc c«ng nghÖ kh¸c nhau ®îc xem xÐt lµ:

M« h×nh hoÆc c«ng nghÖ VÞ trÝ/ Çc ®Æc ®iÓm/ Çc yÕu tè

1. Trång lóa §ång b»ng, çc lo¹i gièng lai hoÆc phøc hîp tõ çc c«ng ty h¹t gièng, ¸p dông ph©n urª (®«i khi 3 lÇn), phèt ph¸t, vµ thuèc trõ s©u.

2. Trång ng« Gièng lai, ¸p dông ph©n bãn, ®Êt b»ng vµ ®Êt dèc, ®Êt trång tèt vµ xÊu, ®«i khi xen kÏ víi c©y hä ®Ëu.

3. C©y ¨n qu¶ (cam) §Êt b»ng vµ ®Êt dèc, c©y gièng ®îc cho hoÆc mua, ph©n bãn vµ çc chÊt h÷u c¬, rÉy cá vµ phun thuèc 3 lÇn mét th¸ng

4. C©y ¨n qu¶ (hçn hîp) §Êt b»ng vµ ®Êt dèc, cam, quýt, t¸o, hång, v¶i, nh·n, m¬, mËn. Phun thuèc thêng xuyªn.

5. Lµm vên §Êt b»ng vµ ®Êt dèc gÇn nhµ. Çc lo¹i c©y vµ c©y theo n¨m xen kÏ, c©y ¨n qu¶ vµ c©y rau. Mét vµi c©y c¶nh.

Page 7 of 21

DÜ nhiªn, çc c«ng nghÖ nµy chØ ®Þnh tÝnh vµ cã nh÷ng môc tiªu vµ vÞ trÝ h¬i kh¸c nhau mµ ë ®ã chóng cã thÓ khíp víi, nhng ®ång thêi, môc ®Ých, kiÓu çch vµ çch tiÕp cËn, lµ rÊt t¬ng tù vµ do ®ã chóng sÏ ®îc coi nhau lµ mét nhãm, nh-ng b×nh luËn cô thÓ còng sÏ ®îc tiÕn hµnh khi cÇn thiÕt.

Çc nguån gèc vµ gi¶i ph¸p thiÕt kÕ

5.1 Ai hoÆc çi g×?

NhiÒu thiÕt kÕ ®· xuÊt hiÖn tõ çc m« h×nh cò h¬n. Kh¸i niÖm lµm vên còng nh lµm rõng cã mét qu¸ tr×nh l©u dµi. V× vËy hÇu hÕt çc m« h×nh ®îc coi nh thiÕt lËp tèt víi çc nguyªn lý c¬ b¶n mµ ®· ®îc liÖt kª trong phÇn 4.1 ë trªn. ViÖc tËp trung vµo çc n«ng d©n riªng biÖt vµ vµo çc th«n b¶n thÝ ®iÓm còng cã mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ cã thÓ ®îc nh×n nhËn nh lµ mét kiÓu chuÈn mµ trong ®ã çc c«ng nghÖ míi ®îc ®Æt cïng víi nhau vµ ®îc hç trî qua çc chiÕn dÞch víi sù ñng hé m¹nh mÏ cña Trung ¬ng. Çch tiÕp cËn nµy ®· ®îc chøng tá ®a ®Õn mét sù c¶i thiÖn g©y Ên tîng vÒ kÕt qu¶ cña vô mïa chÝnh, lóa g¹o, ë trong níc, vµ do ®ã ®îc chÝnh thøc nh×n nhËn nh lµ çch ®Ó tiÕn tíi çc vô mïa, çc vïng vµ hÖ n«ng –sinh th¸i kh¸c. DÜ nhiªn, çch tiÕp cËn nµy cã nh÷ng ngêi chØ trÝch nã, vµ dÉn ®Õn mét söa ®æi (xem ë díi) nhng ý tëng chung ®îc ñng hé rÊt réng r·i lµ ®©y lµ çch tiÕn tíi s¶n xuÊt, b¶o ®¶m l¬ng thùc vµ gi¶m ®ãi nghÌo.

Mét vµi çch tiÕp cËn míi h¬n, thÝch nghi h¬n, ch¼ng h¹n nh lµ nu«i ong lÊy mËt vµ ph¸t triÓn çc ý tëng xoay quanh viÖc s¶n xuÊt thøc ¨n kh« cho gia sóc, dêng nh ®· ®îc tiÕn triÓn trong mét çch thùc dông h¬n vµ çc çn bé nghiªn cøu vµ khuyÕn n«ng tham gia thö nghiÖm.

5.2 TÝnh ®Æc trng vÒ:

§Êt trång hoÆc vÞ trÝ sinh th¸i

Çc bµi häc tõ kinh nghiÖm mét vµi n¨m ®Çu tiªn víi sù ¸p dông cña çch tiÕp cËn m« h×nh ®· chØ râ r»ng tÊt c¶ çc m« h×nh cã nh÷ng yªu cÇu cô thÓ vµ do ®ã cÇn ®îc söa ®æi phï hîp víi mçi hoµn c¶nh. §iÒu nµy, ®Æc biÖt râ rµng theo kinh nghiÖm cña viÖc thö chuyÓn giao çc m« h×nh "thµnh c«ng" tõ vïng trung du (vÝ dô cña Tuyªn Quang) sang çc vïng cao cña TØnh Hµ Giang. NhiÒu m« h×nh râ rµng lµ kh«ng thÝch hîp vµ mét vµi çi, ®¸ng kÓ nhÊt lµ c«ng nghÖ SALT, cÇn mét sù c©n nh¾c l¹i toµn diÖn vÒ nh÷ng çi cã thÓ thÝch hîp trong bÊt cø t×nh h×nh nµo. Çc hoµn c¶nh ®©t trång biÕn ®æi nhiÒu trong khu vùc, mét sè n¬i rÊt mµu mì vµ phï hîp cho trång lóa níc, vµ çc n¬i kh¸c th× ®é mµu mì nghÌo h¬n vµ bÞ röa tr«i nhiÒu trªn ®Êt dèc. Çc c«ng nghÖ gièng nhau kh«ng thÓ thÝch hîp trong hoµn c¶nh nµy.

Nhãm d©n téc thiÓu sè

6. Lµm rõng §Êt vïng cao, dèc. Çc c©y th¬ng m¹i, ngo¹i lai vµ b¶n ®Þa, c©y thuèc, c©y ¨n qu¶.

7. Ao ç §Êt thÊp, gÇn nhµ vµ ruéng lóa. Yªu cÇu lao ®éng cao ®Ó thiÕt lËp. C¹nh tranh nguån níc.

8. Nu«i ong Tæ ong b»ng gç gÇn nhµ, b¶o vÖ sóc vËt.

9. Nu«i lîn Trong trang tr¹i. Çc gièng lai vµ t¨ng träng, cung cÊp chç ë ®¸ng kÓ, çc thøc ¨n bæ sung.

10. Nu«i gia sóc Trong trang tr¹i. Çc gièng lai vµ t¨ng träng, chç ë tèt h¬n ®Ó nu«i chuång, çc thøc ¨n bæ sung: cá vµ c©y hä ®Ëu.

11. C«ng nghÖ canh t¸c ®Êt dèc (SALT)

Vïng cao ë miÒn trung du, thêng lµ ®Êt rÊt dèc ë çc vïng tríc kia cã hÖ thèng du canh du c víi c©y s¾n, Tephrosia sp, çc d·y bôi c©y, c©y ¨n qu¶, çc hµng c©y døa thay thÕ Tephrosia. Çc d¶i cá Panicum sp.

Page 8 of 21

Mét khèi lîng th«ng tin ngµy cµng t¨ng (Donovan, D., A.T. Rambo, J. Fox, Le Trong Cuc vµ Tran Duc Viªn, 1997; Gillogly, K.A vµ Nghiªm Phuong Tuyen, 1992; Pham Quang Hoan, 1995; ireson, C.J vµ ¦.R ireson, 1996; Jamieson, N.J., Le Trong Cuc vµ A.T. Rambo, 1998) ®· nghiªn cøu çc nhãm d©n téc miÒn b¾c – Çc hÖ thèng canh n«ng vµ sinh kÕ c¶u hä vµ çch tiÕp cËn cña hä tíi qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn. Nh÷ng nghiªn cøu nµy thõa nhËn r»ng çc nhãm d©n téc ë miÒn b¾c ®ang thay ®æi çc hÖ thèng sinh kÕ cña hä ®Ó ®¸p øng víi nhiÒu ¸p lùc bªn ngoµi, vµ mét vµi ¸p lùc trong níc. Tuy nhiªn, nghiªn cøu còng ®ång thêi chØ ra sù cÇn thiÕt quan t©m ®Æc biÖt vµ thêi gian ph¸t triÓn çc kü thuËt gi¶i ph¸p vÒ qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn v× çc hoµn c¶nh kh«ng gièng nhau khi ®i xa h¬n vÒ phÝa nam.

Cho tíi nay cã Ýt b»ng chøng cho thÊy r»ng çc nhãm nµy ®· ®îc tham gia vµo thiÕt kÕ çc m« h×nh gi¶i ph¸p, mÆc dï ®· ®îc chÊp nhËn r»ng trång vô xen kÏ (ng« vµ çc c©y hä ®Ëu) ®· lµ mét nguyªn lý quan träng cña chiÕn lîc canh n«ng ë çc vïng nµy.

ThÞ trêng vµ çc ®iÒu kiÖn c¬ së h¹ tÇng

Sù nh¹y c¶m vÒ çc ®iÒu kiÖn thÞ trêng nãi chung kh«ng cã trong çc ph©n tÝch tríc vÒ çc m« h×nh kü thuËt. VÝ dô nhc©y cam, ®· ®îc ph¸t triÓn mét çch c¬ b¶n kh«ng cã bÊt cø mét nghiªn cøu ban ®Çu nµo vÒ tiÒm n¨ng thÞ trêng vµ t¬ng lai, lµ mét vÝ dô tèt. Kh«ng chØ sù ph¸t triÓn hiÖn t¹i cña çc s©u bä vµ dÞch bÖnh vµo mïa mµng ®e do¹ ®êi sèng cña nhiÒu n«ng d©n, mµ sù thiÕu v¾ng çc gi¶i ph¸p thay thÕ tin cËy thËm chÝ lµm cho hä dÔ bÞ tæn th¬ng h¬n. CÇn ph¶i c«ng nhËn r»ng nhiÒu lo¹i c©y ¨n qu¶ hiÖn nay ®ang ®îc thö nghiÖm ë çc m¶nh ®Êt nhá, çc vên vµ trªn quy m« lín h¬n, vµ nhiÒu lo¹i cho thÊy triÓn väng – nh·n, v¶i, hång, m¬ vµ mËn. Tuy nhiªn, dêng nh kh«ng cã mét nghiªn cøu cã hÖ thèng vÒ çc gi¶i ph¸p nµy trªn ®Êt trang tr¹i vµ trong mèi quan hÖ víi çc thÞ trêng ®Þa ph¬ng vµ khu vùc.

Çc nhu cÇu thùc cña ngêi d©n n«ng th«n nghÌo h¬n

Trong mét m¹ch t¬ng tù, çc m« h×nh ®· ®îc thiÕt kÕ víi ý tëng t¨ng tèi ®a kÕt qu¶ ®Çu ra tõ mét quan ®iÓm vËt chÊt. Çc chi phÝ ban ®Çu vµ chi phÝ t¸i diÔn vµ çc nhu cÇu lao ®éng cao cña nhiÒu m« h×nh s¶n xuÊt cã nghÜa lµ nh÷ng nhu cÇu ç biÖt cña n«ng d©n nghÌo h¬n kh«ng ®îc tÝnh ®Õn trong thiÕt kÕ. Gi¶ ®Þnh r»ng hä, cïng víi hÇu hÕt çc n«ng d©n kh¸c, sÏ cã quyÒn vay tiÒn ®Ó mua çc nguyªn vËt liÖu ®Çu vµo cÇn thiÕt. Lo¹i trõ ®iÒu nµy chÝnh lµ çch b¶o vÖ çc khu vùc ®Ó cho phÐp t¸i t¹o l¹i thiªn nhiªn vµ vên rõng mµ nÆng vÒ dùa çc loµi tù nhiªn.

KÕt luËn

Cã hai ®iÓm chÝnh ë ®©y. Mét lµ toµn bé ph¬ng ph¸p tiÕp cËn chÝnh b¶n th©n nã cÇn sù c©n nh¾c l¹i mét çch c¬ b¶n, thø hai lµ cÇn ph¶i lµm thÝch øng çc c«ng nghÖ gi¶i ph¸p, bÊt kÓ chóng lµ çi g×, víi çc hoµn c¶nh cô thÓ cña ®Þa ph-¬ng, cho dï hoµn c¶nh ®ã lµ ®Êt trång, níc, nhãm d©n téc thiÓu sè, ®é cao, hÖ thèng x· héi, çc ®iÒu kiÖn thÞ trêng nguån nh©n c«ng v.v. Çc hÖ thèng nghiªn cøu vµ khuyÕn n«ng cÇn ph¶i hç trî nguyªn t¾c nµy.

5.3 Çc ®Æc ®iÓm:

Sù liªn quan

NhiÒu m« h×nh liªn quan tíi çc ®iÒu kiÖn chung nh cÇn ph¶i t¨ng n¨ng suÊt ë nhiÒu vïng ®Ó nu«i nh©n d©n vµ t¹o thu nhËp vµ sinh kÕ cho nh÷ng ngêi sèng ë vïng s©u vïng xa vµ ë çc hoµn c¶nh khã kh¨n. Tuy nhiªn, sù thiÕu mét triÓn väng çc hÖ thèng cã nghÜa r»ng çc c«ng nghÖ kh¸c nhau, tÊt c¶ ®îc ®a vµo trong cïng mét trang tr¹i hoÆc th«n b¶n cã thÓ b¾t ®Çu c¹nh tranh lÉn nhau v× çc nguån – tµi chÝnh, nh©n c«ng, níc, - vµ v× vËy, nh mét tËp hîp, trë thµnh Ýt liªn quan ®Õn nhu cÇu toµn bé cña ngêi d©n n«ng th«n.

Cã kh¶ n¨ng r»ng çc c«ng nghÖ chØ cã tÝnh liªn quan trong thêi gian dµi h¬n víi nh÷ng n«ng d©n ®· cã c¬ héi sö dông çc nguån ®Çy ®ñ råi mµ t¹o kh¶ n¨ng cho hä duy tr× çc ®Çu vµo cã yªu cÇu cao.

HiÖu qu¶ chi phÝ

Víi Ýt ngo¹i lÖ, çc m« h×nh cã chi phÝ cao vµ phô thuéc vµo çc chi phÝ t¸i diÔn qu¸ cao cho çc ®Çu vµo. Çc gi¶i ph¸p cã chi phÝ thÊp h¬n nhiÒu, mµ cã lÏ thÝch hîp h¬n cho nh÷ng n«ng d©n nghÌo h¬n, cã vÎ kh«ng ®îc c©n nh¾c

Page 9 of 21

nghiªm tóc. Sù hiÖn diÖn cña sù bao cÊp cao vµ cho vay kh«ng l·i suÊt lµm cho hÇu nh kh«ng thÓ tÝnh to¸n thùc tÕ chi phÝ/ lîi Ých.

TÝnh bÒn v÷ng

Çc luËn chøng ë trªn gîi ý r»ng cã mét dÊu hái nghiªm tóc vÒ tÝnh bÒn v÷ng l©u dµi h¬n cña çc c«ng nghÖ míi. Cã lÏ ®¸ng gi¸ ®Ó nghiªn cøu t¸c ®éng l©u dµi ë çc th«n b¶n mµ ch¬ng tr×nh ®· ho¹t ®éng ë ®ã vµ b©y giê ®· chuyÓn ®i chç kh¸c. Sù duy tr× çc c«ng nghÖ cã chi phÝ cao xem ra cã lÏ chi cã thÓ ë çc vïng cã tiÒm n¨ng cao. ViÖc ph¸t triÓn çc c«ng nghÖ thÝch hîp cho çc vïng cao vµ nh÷ng t×nh h×nh cña vïng s©u vïng xa cã lÏ cÇn mét ph¬ng ph¸p tiÕp cËn rÊt kh¸c mµ cp b¶n lµ cÇn ph¶i ®a vµo mét møc ®é cao cña qu¸ tr×nh kiÓm so¸t vµ së h÷u cña n«ng d©n.

Çc c«ng nghÖ ®¬n gi¶n h¬n mµ ®ßi hái mét sù chuyÓn ®æi thø yÕu trong thùc tiÔn, vµ kh«ng t¹o ra çc yªu cÇu ®Æc biÖt vÒ lao ®éng, cã kh¶ n¨ng duy tr× bÒn v÷ng nhÊt trong thêi gian l©u h¬n. Nh÷ng çi nµy, vÝ dô nh, cã thÓ lµ b¶o vÖ rõng vµ çc xÝ nghiÖp cã vèn cæ phÇn nhá.

Qu¶n lý

MÆc dï cã vÎ çc nhãm qu¶n lý rÊt hiÖu qu¶ ®· tham gia vµo tÊt c¶ çc giai ®o¹n vµ çc cÊp cña qu¸ tr×nh ®a vµo vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ, vÉn cã mét sè nh÷ng lêi tuyªn bè kh¸ lµ kh«ng linh ®én ë trong çc tµi liÖu dù ¸n vµ kiÓu mÉu vµ çch thøc ®a c«ng nghÖ vµo. Nh÷ng çi nµy ®Æc biÖt liªn quan ®Õn çc ®iÒu kiÖn tham gia cña n«ng d©n vµo viÖc thùc hiÖn çc m« h×nh bao gåm c¶ yªu cÇu theo dâi chØ tiªu kü thuËt cña çc m« h×nh, ®ãng gãp c«ng lao ®éng, vËt liÖu vµ ph¬ng tiÖn, vµ cã çc ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ ®Êt.

Tiªu chuÈn qu¶n lý cña nhiÒu m« h×nh tá ra qu¸ cao liªn quan ®Õn viÖc duy tr× çc bé phËn. Râ rµng r»ng ë nhiÒu n¬i chóng t«i ®· tham quan võa míi ®îc lµm s¹ch cá do ®ã rÊt khã xÐt ®o¸n d¹ng u tiªn g× n«ng d©n ®· thùc sù dµnh cho çc n¬i tr×nh diÔn nµy khi kh«ng dù ®Þnh ®ãn nh÷ng ngêi tham quan. §ång thêi còng cã thÓ ë n¬i ma nhiÒu nµy nªn dµnh sù u tiªn thø hai cho viÖc duy tr× trång lóa ë thêi ®iÓm nµy trong n¨m.

5.4 Quy tr×nh:

Môc tiªu

Çc môc tiªu chung cña nh÷ng m« h×nh lµ râ rµng, nhng c¬ së ph¸p lý cô thÓ cho çc m« h×nh riªng biÖt ë mçi ®Þa ph-¬ng kh«ng ph¶i lóc nµo còng râ. TËp trung vµo çc th«n b¶n mµ ë ®ã cã nhiÒu m« h×nh ®· ®îc tr×nh diÔn cã thÓ cã mét chiÕn lîc phï hîp cho triÓn väng khuyÕn n«ng, nhng kh«ng ph¶i lu«n lu«n thÊy râ çc c«ng nghÖ u tiªn ®· ®îc x¸c ®Þnh nh thÕ nµo ë mét n¬i riªng biÖt.

Quy tr×nh quan tr¾c

Quan tr¾c thùc hiÖn nhng nã tá ra cã xu híng lµ mét phÇn cña çc nghiªn cøu xem xÐt chÝnh (MRDP, 1998) tiÕn hµnh bëi çc çn bé dù ¸n. ViÖc sö dông n«ng d©n ®Ó rót ra çc tiªu chuÈn thay ®æi çch quan tr¾c vµ ®¸nh gi¸ tá ra Ýt, mÆc dï râ rµng r»ng hä ®· tham gia ®Çy ®ñ vµo tËp luyÖn quan tr¾c th«n b¶n.

§¸nh gi¸, ph¶n håi vµ lËp l¹i kÕ ho¹ch

Nghiªn cøu quan tr¾c vµ xem xÐt l¹i th«n b¶n, ®îc thùc hiÖn trong th¸ng 9, 1998, ®· ®¸nh gi¸ thÈm ®Þnh çc c«ng nghÖ víi sù tham gia cña n«ng d©n ë mét sè thÝ ®iÓm ë çc tØnh kh¸c nhau. §ît nghiªn cøu nµy ®· tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ çc c«ng nghÖ dùa trªn mét tËp hîp tiªu chuÈn sö dông ph¬ng ph¸p tÝnh ®iÓm theo ma trËn. Nh÷ng tiªu chuÈn nµy lµ:

� TÝnh phï hîp víi çc ®iÒu kiÖn ®Þa ph¬ng � Møc ®é yªu cÇu ®Çu t cña dù ¸n thÊp � Møc ®é ®Çu t cña n«ng d©n vµ ®Çu vµo bªn ngoµi thÊp � TÝnh hiÖu qu¶ vµ lîi nhuËn kinh tÕ tèt

Page 10 of 21

� Chøc n¨ng b¶o vÖ m«i trêng tèt � ThÝch hîp ®Ó lan réng � Phï hîp cho çc hé gia ®×nh nghÌo h¬n

Çc kÕt qu¶ cho thÊy mét sè sù kh¸c biÖt ®¸ng chó ý trong sù u tiªn vµ thµnh qu¶ cña çc c«ng nghÖ kh¸c nhau ë çc m«i trêng kh¸c nh ta cã thÓ mong chê vµ chØ ra sù cÇn thiÕt ph¶i thiÕt kÕ vµ lµm phï hîp ®îc g¾n víi hoµn c¶nh ®Þa ph¬ng.

Sù ®¸nh gi¸ lµ ®¸ng chó ý vµ ®¸ng ca ngîi. Trong t¬ng lai, cã lÏ thËm chÝ cã nhiÒu gi¸ trÞ h¬n nÕu nh ph¸t triÓn mét tËp hîp çc tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ ®îc nghÜ ra bëi chÝnh n«ng d©n h¬n lµ nhãm ®¸nh gi¸.

5.5 HiÖu qu¶ tæng thÓ

KÕt qu¶ so víi môc tiªu

Çc môc tiªu tæng thÓ cña ph¬ng ph¸p tiÕp cËn m« h×nh lµ KÕt qu¶ so víi môc tiªu

Çc môc tiªu tæng thÓ cña ph¬ng ph¸p tiÕp cËn m« h×nh lµ pha trén tuú theo kiÓu lo¹i vµ ®é phøc t¹p cña c«ng nghÖ, cña tØnh, cña huyÖn, vµ lo¹i n«ng d©n.

VÒ tæng thÓ, cã thÓ nãi r»ng cã mét vµi thµnh qu¶ cña çc môc tiªu nµy nhng cã nh÷ng kh¸c biÖt lín trong ®¸p øng do sù ®a d¹ng cña çc bèi c¶nh ë trong n¨m tØnh. §Æc biÖt lµ, cha tá ra cã b»ng chøng thuyÕt phôc lµ çch tiÕp cËn nµy cã lîi Ých l©u dµi h¬n cho çc n«ng d©n nghÌo h¬n hoÆc n«ng d©n ë çc vïng xa h¬n, çc vïng sên nói ®åi miÒn b¾c. V× vËy çc môc tiªu lµ qu¸ ®¬n gi¶n vµ ng©y th¬ khi mong chê r»ng mét çch tiÕp cËn nh vËy sÏ t¹o ra sù thay ®æi c¬ b¶n cho çc hÖ thèng sinh kÕ vµ b¶o ®¶m l¬ng thùc cho nhiÒu ngêi.

Çc ho¹t ®éng nghiªn cøu thÝch øng, ®¸ng kÓ lµ nh÷ng ho¹t ®éng liªn quan ®Õn kiÓm tra vµ thö nghiÖm çc lo¹i c©y thøc ¨n cho gia sóc ë trªn ®Êt trang tr¹i, lµ rÊt hiÖu qu¶ víi çc kiÓu d¹ng vµ t¸c ®éng vµ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn ®ang ®îc chÊp nhËn ë ®©y nªn ®îc sö dông réng r·i h¬n.

Qu¸ tr×nh nhËn thøc

B»ng chøng tõ çc b¸o ço quan tr¾c vµ tõ çc cuéc th¶o luËn víi çc çn bé thùc hµnh cho thÊy cã th«ng tin ph¶n håi cã tÝnh x©y dùng vÒ çch tiÕp cËn m« h×nh vµ vÒ viÖc thùc hiÖn nã. N«ng d©n ®a ra çc lêi b×nh luËn vµ kh¶ n¨ng h¹n chÕ cña çc m« h×nh thiÕt kÕ ®îc söa ®æi dùa trªn kinh nghiÖm thu ®îc. Tõ ®iÒu nµy, râ rµng r»ng sù häc hái kinh nghiÖm lÉn nhau ®ang diÔn ra ë ®©y nhng theo quan ®iÓm cña nhãm nghiªn cøu, viÖc th«ng tin ph¶n håi quan träng nµy cã thÓ nªn tiÕn hµnh nhiÒu h¬n n÷a, c¶ trong viÖc ¶nh hëng tíi çc thiÕt kÕ t¬ng lai mµ thËm chÝ cßn h¬n trong viÖc ®Ò xuÊt çc bµi häc cho çch tiÕp cËn sù thay ®æi c«ng nghÖ trong t¬ng lai.

5.6 Nh÷ng b×nh luËn vÒ çc c«ng nghÖ cô thÓ

1. Trång lóa

CÇn cã mét kh¶ n¨ng lùa chän lín h¬n vÒ çc lo¹i gièng, chó ý h¬n vÒ çc nhu cÇu cô thÓ cña ®Þa ph¬ng (vÝ dô, chèng h¹n h¸n) vµ vÒ çc vÞ trÝ riªng biÖt vÝ dô nh lóa ®åi n¬ng hoÆc ®Êt kh«. CÇn ph¶i sö dông nhiÒu h¬n çc chÊt h÷u c¬ vµ nit¬ cã nguån gèc tù nhiªn vµ cã s½n ë ®Þa ph¬ng v× kh¶ n¨ng tiÕp tôc trî cÊp nguån vËt liÖu ®Çu vµo cho mét vµi vô mïa lµ ®¸ng nghi ngê vµ kh«ng hiÖn thùc. CÇn ph¶i thö kiÓm tra viÖc qu¶n lý dÞch bÖnh s©u h¹i tù nhiªn h¬n lµ ph¬ng ph¸p IPM ë mét vµi n¬i.

2. Trång ng«

Cã mét kho kiÕn thøc vÒ trång trät lo¹i nµy v× nã ®· ®îc t¨ng trëng ë trong khu vùc tõ h¬n 300 n¨m nay. N«ng d©n

Page 11 of 21

muèn gi÷ l¹i gièng ng« cña ®Þa ph¬ng v× çc lo¹i gièng míi kh«ng b¶o qu¶n tèt. Ng« ®îc trång vµ t¨ng trëng ë nhiÒu t×nh tr¹ng kh¸c nhau vµ t¬ng ph¶n vµ tÊt c¶ çc ®iÒu nµy cÇn ph¶i ®îc c©n nh¾c bëi dù ¸n. CÇn ph¶i sö dông nhiÒu h¬n çc lo¹i gièng phøc hîp mµ cã thÓ hÊp dÉn h¬n ®èi víi n«ng d©n nghÌo h¬n (rÎ h¬n vµ cã thÓ trång ®îc tõ mïa nµy sang mïa kh¸c). CÇn chó ý h¬n tíi çc nhu cÇu vµ sù thÝch nghi vµo trong çc hÖ thèng mïa mµng ®Þa ph¬ng. Çc kü thuËt trång vô chuyÓn tiÕp vµ xen kÏ cÇn ®îc khai th¸c h¬n còng nh cÇn sö dông çc c©y trång phñ thêng xuyªn, (vÝ dô, Mucuna sp) ®Æc biÖt lµ trªn ®Êt dèc.

3. Trång c©y ¨n qu¶ (Cam)

Cã mét sù tËp trung nguy hiÓm çc lo¹i c©y ngo¹i lai, ç biÖt lµ cam, vµ mét c¬ së kiÕn thøc hÑp vÒ di truyÒn häc trong khi trång thö nghiÖm. CÇn t¨ng cêng hç trî nghiªn cøu ®Ó qu¶n lý tèt h¬n, vµ suy tÝnh cã chiÕn lîc vÒ mét c«ng nghiÖp tr¸i c©y t¬ng lai. Dùa vµo mét sù ®a d¹ng c©y ¨n qu¶ nhiÒu h¬n, bao gåm çc lo¹i c©y dÔ thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph¬ng h¬n. HiÖn nay cã mét sè lo¹i bÖnh dÞch nghiªm träng mµ kh«ng thÓ "xanh" mµ cha cã ph¬ng ph¸p ch÷a. Nh÷ng t¸c ®éng nµy cã thÓ ®îc gi¶m ®i b»ng sù qu¶n lý tèt.

ViÖc sö dông hiÖn t¹i çc ho¸ chÊt nhiÒu mét çch kh«ng thÓ chÊp nhËn ®îc trong thêi gian dµi. DÊu hiÖu cña sù phßng chèng s©u bä cã thÓ thÊy râ do viÖc phun ho¸ chÊt thêng xuyªn. CÇn ph¸t triÓn tËp trung vµo diÖt trõ s©u bä tù nhiªn víi sù hîp t¸c cña nhiÒu ngêi vµ nhiÒu c¬ quan. Trang bÞ çc kü n¨ng cho n«ng d©n ®Ó nghiªn cøu vÒ sinh vËt häc vµ sinh th¸i häc s©u bä. §Ò xuÊt mét ph¬ng ph¸p tiÕp cËn nhµ trêng - ®ång ruéng - n«ng d©n. CÇn trång phñ (vÝ dô Mucuna sp) díi çc c©y ¨n qu¶ ë trªn ®Êt dèc. V× khèi lîng ®Çu ra t¨ng trëng xøng ®¸ng ®Ó xem xÐt vÒ çc nhµ m¸y ®ãng ®å hép hoÆc ®ãng chai lä.

4. C©y ¨n qu¶ vµ çc lo¹i c©y kh¸c (hçn hîp)

Lo¹i canh t¸c nµy t¹o ra nhiÒu gi¶i ph¸p h¬n vµ Ýt vÊn ®Ò nghiªm träng h¬n g¾n víi c«n trïng. CÇn t¹o ra thËm chÝ nhiÒu gi¶i ph¸p h¬n bao gåm çc loµi ®Þa ph¬ng vµ çc lo¹i gièng kh¸c. ë mét møc ®é lín ®iÒu nµy x¶y ra víi sù tËp trung h¬n vµo vµi c©y v¶i, nh·n, m¬, mËn, hång.

5. Lµm vên

§a d¹ng tiÕp tôc, vµ cïng víi çc bé phËn ao ç vµ ch¨n nu«i, cung cÊp vên ¬m, liªn kÕt vµ lu th«ng gi÷a nhiÒu bé phËn cña c¶ hÖ thèng. Khai th¸c tiÒm n¨ng trång c©y c¶nh vµ hoa ®Ó b¸n nh lµ mét çch kiÕm tiÒn thªm.

6. Lµm rõng

Duy tr× çc yÕu tè loµi gièng b¶n ®Þa. C¬ cÊu nhiÒu tÇng cÇn ®îc duy tr×. §Êt trång cho çc thÝ nghiÖm thªm n÷a vÒ c©y thuèc. CÇn cã hµnh ®éng tËp thÓ ë ®Çu nguån ph©n níc ®Ó b¶o vÖ ®Êt ®ai ë phÝa díi nguån. ViÖc biÖn hé ®Êt ®ai b©y giê ®îc t nh©n ho¸ vµ v× vËy hµnh ®éng cìng chÕ hoÆc (nhiÒu kh¶ n¨ng h¬n) mét vµi d¹ng tho¶ thuËn th¬ng lîng vÒ b¶o nguån níc kh«ng thÓ tiÕn hµnh ®îc lµ kh«ng thÓ chÊp nhËn ®îc.

7. Ao ç

Çc ao ç ®· kh«ng ®îc nghiªn cøu chi tiÕt nhng chóng ®îc quan s¸t vµ chóng t«i còng chøng kiÕn mét thu ho¹ch ç. Çc c©u hái chÝnh liªn quan ®Õn ao ç lµ liÖu cã ®ñ nguån níc ®Ó duy tr× ao ç qu¶ c¶ n¨m kh«ng vµ liÖu cã thÓ cã sù c¹nh tranh nguån níc ë nh÷ng khu vùc Ýt ma kh«ng.

8. Nu«i ong

Nu«i ong vµ lÊy mËt. Mét gi¶i ph¸p rÊt hay mµ ®ang ph¸t triÓn tèt. CÇn ph¸t triÓn hµnh ®éng tËp thÓ, tiÕp thÞ. Cã thÓ lµ mét s¶n phÈm riªng biÖt kh¸c cña khu vùc.

9. Nu«i lîn

Dùa nhiÒu vµo gièng Mãng Çi ®Ó thay thÕ gièng ®Þa ph¬ng. §ång thêi lai gièng Mãng Çi víi çc gièng lîn ngo¹i lai tr¾ng to. §Çu t vèn cao vµo ®éng vËt vµ x©y chuång. CÇn thøc ¨n nhiÒu h¬n vµ chÊt lîng cao h¬n lµm cho m« h×nh trë

Page 12 of 21

nªn tèn kÐm ®èi víi çc n«ng d©n nghÌo h¬n.

10. Nu«i gia sóc

Çc hÖ thèng hiÖn t¹i phô thuéc vµo: Chi phÝ x©y dùng cao, çc gièng vËt ngo¹i lai hoÆc gièng lai, chi phÝ thó y cao h¬n, c«ng viÖc nu«i dìng, thÝch nghi ®éng vËt víi çc m«i trêng khã kh¨n vµ çc nhu cÇu thøc ¨n nhiÒu vµ chÊt lîng cao vµ diÖn tÝch ®Êt ®Ó nu«i chóng.

CÇn duy tr× çc gièng vËt ®Þa ph¬ng vµ xem xÐt chóng cã thÓ lµ mét sè çc gi¶i ph¸p ®¬n gi¶n h¬n cho çc n«ng d©n nghÌo ®Õn ®©u. VÝ dô nu«i çc gièng ®Þa ph¬ng tèt h¬n.

Thö nghiÖm vµ khai th¸c çc lo¹i c©y thøc ¨n gia sóc phï hîp cho ®éng vËt nu«i chØ lµ mét vÝ dô vÒ nghiªn cøu thÝch øng mµ nhãm nghiªn cøu ®· thÊy. Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn lµ cã gi¸ trÞ vµ ®îc gi¶i quyÕt tèt. Nã cÇn ®îc lÆp l¹i trong mèi liªn kÕt víi tÊt c¶ çc c«ng nghÖ gi¶i ph¸p.

11. C«ng nghÖ canh t¸c ®Êt dèc (SALT)

Çi nµy lµ mét m« h×nh qu¸ ®¬n gi¶n trong h×nh d¹ng hiÖn t¹i cña nã. Nã kh«ng thÓ tuú ý ¸p dông ®îc bÊt cø n¬i ®Êt dèc nµo. CÇn ph¶i hiÓu c¬ së hîp lý cho n«ng d©n khi ®ang trång çc c©y vô (th¬ng lµ s¾n, lóa n¬ng vµ ng«) trªn çc vïng ®Êt nµy. Chóng râ rµng dùa trªn çc hÖ thèng cò h¬n ®Çu vµo/®Çu ra thÊp. BÊt cø mét gi¶i ph¸p nµo cÇn thu l¹i ®îc kÕt qu¶ xøng ®¸ng víi sù ®Çu t lao ®éng thªm. KÕt qu¶ thu l¹i nµy cã thÓ ®· kh«ng x¶y ra trong mét vµi n¨m v× vËy ph¶i ®îc kÕt hîp víi c©y vô ng¾n h¹n cã gi¸ trÞ cao.

CÇn thiÕt ph¶i lu«n bao phñ n¬i ®Êt rÊt dèc víi n«ng nghiÖp. Khai th¸c sö dông çc c©y che phñ hä ®Ëu mµ ®· thµnh c«ng. Xem ra ®îc dùa qu¸ nhiÒu vµo lo¹i c©y Tephrosia sp. sèng ng¾n ngµy vµ kh«ng ph¶i lu«n lu«n thÝch hîp. Cã lÏ cÇn trång cá hoÆc c©y bôi trªn çc sên dèc. CÇn nhiÒu gi¶i ph¸p h¬n. §ång thêi cã lÏ còng cÇn hµnh ®éng tËp thÓ ®Ó qu¶n lý ®Êt trång vµ níc ë trong mét khu vùc.

Mét nghiªn cøu xem xÐt çc tµi liÖu s¸ch b¸o, ®Æc biÖt lµ çc phª ph¸n, vÒ trång c©y bôi vµ kinh nghiÖm vÒ SALT lµ quan träng tríc khi më réng kiÓu canh t¸c nµy.

5.7 Mét vµi gi¶i ph¸p bæ sung

1. Cµ phª: Chóng t«i ®îc th«ng b¸o r»ng cã mét quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch ®a c©y cµ phª vµo miÒn b¾c vµ ®ang ®îc trång ®¸ng kÓ lo¹i c©y nµy víi çc thµnh c«ng vµ thÊt b¹i lÉn lén. NhiÒu n«ng d©n ®· tõ bá viÖc trång lo¹i c©y nµy råi. §iÒu nµy cho mét vµi chØ dÉn cã Ých vÒ çc s¸ng kiÕn míi cÇn ®îc qu¶n lý nh thÕ nµo vµ chØ ra nç lùc nghiªn cøu tiÕp tôc vµ ®¸ng kÓ lµ cÇn thiÕt tríc khi çc cam kÕt chÝnh ®îc tiÕn hµnh víi viÖc trång c©y míi vµ çc khuyÕn khÝch lµm viÖc ®ã lµ quan träng nh thÕ nµo.

2. Çc gi¶i ph¸p dùa trªn c¬ së thñ c«ng hoÆc bæ sung gi¸ trÞ: Cuéc tham quan ®Õn çc vïng cao ®· thóc ®Èy th¶o luËn vÒ sù cÇn thiÕt mét triÓn väng çc hÖ thèng sinh kÕ khi xem xÐt çc gi¶i ph¸p kh¶ thi cho çc nhãm d©n téc sèng ë çc vïng s©u vµ t¬ng ®èi khã ®Õn. §ång thêi ë ®©y còng cã çc h¹n chÕ nghiªm träng vÒ ®é mµu mì cña ®Êt trång vµ b»ng chøng thu nhËp giíi h¹n tõ çc hÖ thèng ®Çu vµo cao h¬n. Trong çc t×nh tr¹ng nh vËy, cã lÏ cã nhiÒu lîi thÕ h¬n khi xem xÐt çc kh¶ n¨ng t¹o thu nhËp qua chÕ biÕn s¶n phÈm h¬n lµ thö t¨ng tèi ®a kÕt qu¶ cña trång trät vµ ch¨n nu«i tõ mét hÖ thèng ®Çu vµo/®Çu ra ®¬n gi¶n.

§iÒu nµy lµ mét vÊn ®Ò ph©n phèi nguån mµ n«ng d©n ®ang lµm thêng xuyªn. NÕu hä thÊy nã hîp lý h¬n ®Ó ®Çu t nãi vÝ dô, dÖt v¶i, h¬n lµ mua thªm ph©n bãn, khi ®ã hä sÏ lµm nh thÕ vµ dù ¸n cÇn hç trî vµ ph¸t triÓn çc gi¶i ph¸p nµy, vµ tiÕn hµnh ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch vµ chiÕn lîc hiÖn t¹i mét çch phï hîp. Nguyªn t¾c quan träng ë ®©y lµ nghiªn cøu cÇn ph¶i chó ý ®Õn çc yªu cÇu cña n«ng d©n vµ n«ng d©n cÇn ph¶i tham gia hoµn toµn trong qu¸ tr×nh. CÇn cã çc c¬ chÕ quan tr¾c vµ th«ng tin ph¶n håi thêng xuyªn h¬n ho¹t ®éng cho kiÓu c«ng viÖc nµy.

Page 13 of 21

6. Bµn luËn vµ çc kÕt luËn vÒ çch tiÕp cËn m« h×nh

1. Çch ph©n tÝch toµn bé cña chóng t«i vÒ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn m« h×nh kÕt luËn r»ng mÆc dï nhiÒu m« h×nh vµ tr×nh diÔn liªn quan ®Õn mét sè çc nhu cÇu vµ vÊn ®Ò chÝnh, çch chóng ®îc thiÕt kÕ vµ thùc hiÖn lµ tèn kÐm, tØ mØ kh«ng cÇn thiÕt vµ trong mét vµi trêng hîp, kh«ng thÝch hîp hoÆc cã liªn quan ngoµi r×a cho hÖ thèng n«ng - sinh th¸i hoÆc hÖ thèng x· héi mµ trong ®ã chóng ®ang ®îc tr×nh diÔn. NhiÒu m« h×nh tØ mØ h¬n ®îc thùc hiÖn mét çch cøng nh¾c. Chóng t«i ®îc nãi r»ng trong mét vµi trêng hîp, nh÷ng n«ng d©n mµ ®· ph¸t triÓn çc biÕn ®æi vÒ m« h×nh bÞ Ðp ph¶i theo çc chi tiÕt kü thuËt. Trong çc t×nh tr¹ng kh¸c râ rµng r»ng ®· cã rÊt nhiÒu sù linh ho¹t trong ¸p dông çc chñ ®Ò hoÆc m« h×nh. Çc yªu cÇu qu¶n lý cña çc tËp hîp tØ mØ h¬n lµ qu¸ phøc t¹p vµ kh«ng ng¹c nhiªn r»ng nhiÒu n«ng d©n kh«ng lµm theo ®îc çc chi tiÕt kü thuËt chÝnh x¸c. Dï sao, mçi t×nh tr¹ng lµ h¬i kh¸c nhau vµ v× vËy ®¸ng ra lµ thÝch hîp h¬n nhiÒu khi truyÒn b¸ çc ý tëng vµ nguyªn t¾c h¬n lµ cho çc c«ng thøc quy ®Þnh.

Çch tiÕp cËn m« h×nh lµ kh«ng bÒn v÷ng nh lµ mét ph¬ng ph¸p chuÈn vÒ l©u dµi vµ b©y giê lµ thêi ®iÓm tèt ®Ó nghiªn cøu xem xÐt quy tr×nh vµ khai th¸c çc çch kh¸c nhau ph¸t triÓn çc ý tëng vµ çc kü thuËt míi.

2. NhÞp ®é ph¸t triÓn vµ ¸pl ùc mµ ë ®ã çc ý tëng míi ®îc ®a vµo cã thÓ lµ qu¸ lín cho mét sè gia ®×nh n«ng d©n cã Ýt thµnh viªn lao ®éng vµ cho nh÷ng ngêi n«ng d©n nam vµ n÷ nghÌo h¬n, mµ cã lÏ kh«ng cã n¨ng lùc nh©n c«ng ®Ó duy tr× çc møc ®é cao cña nguån lao ®éng vµ sù tËn t©m kiªn ®Þnh ®åi hái bëi mét vµi c«ng nghÖ. CÇn ph¶i kh¶o s¸t nguån nh©n lùc vµ kh¶ n¨ng cña çc gia ®×nh n«ng d©n kh¸c nhau tríc khi bÊt cø mét c«ng nghÖ míi ®îc ®a vµo.

3. ViÖc ®a mét sè nh÷ng c«ng nghÖ nµy vµo trong çc hÖ thèng canh n«ng víi mét n¨ng lùc t¬ng ®èi h¹n chÕ vÒ sinh vËt häc vµ tù nhiªn häc cã thÓ t¹o r¹ c¹nh tranh gi÷a çc yÕu tè trong hÖ thèng. VÝ dô nh, viÖc ®a vµo çc gièng ®éng vËt ngo¹i lai mµ ®ßi hái s¶n lîng thøc ¨n, c©y trång ®Þa ph¬ng ë møc ®é cao h¬n cã thÓ dÉn ®Õn c¹nh tranh nguån ®Êt ®ai gi÷a s¶n xuÊt l¬ng thùc cho ngêi vµ s¶n xuÊt thøc ¨n cho ®éng vËt. Kh¶ n¨ng mét sè c«ng nghÖ cã thÓ t¹o ra sù c¹nh tranh gi÷a çc yÕu tè hoÆc çc ho¹t ®éng ®ßi hái mét sù chó ý nhiÒu h¬n ®Õn viÖc ph©n tÝch çc hÖ thèng canh n«ng vµ sinh kÕ tríc khi ®a çc c«ng nghÖ nh thÕ vµo.

4. Cã sù linh ho¹t trong viÖc ¸p dông mét sè çc m« h×nh ë mét vµi n¬i nhng toµn bé ph¬ng ph¸p tiÕp cËn cÇn ®îc gi¶m nhÑ thËm chÝ nhiÒu h¬n. §iÒu nµy lµ ®Æc biÖt danh cho çc vïng cao mµ ë ®ã dêng nh ®îc biÕt rÊt Ýt vÒ çc c«ng nghÖ gi¶i ph¸p nµo cã thÓ lµ thÝch hîp vµ bÒn v÷ng. DÜ nhiªn cã çc ngo¹i lÖ, bao gåm viÖc trång xen kÏ vµ chuyÓn tiÕp ng« víi çc c©y hä ®Ëu. Ph©n tÝch çc hÖ thèng sinh kÕ vµ çc hÖ thèng canh n«ng vµ nghiªn cøu thÝch øng nhiÒu h¬n lµ cÇn thiÕt cho çc vïng nµy. Trao ®æi th«ng tin, h¹ tÇng c¬ së vµ çc cÊp gi¸o dôc lµ yÕu kÐm ë çc khu vùc nµy. Mét sù chó ý lín h¬n nhiÒu vÒ çc bèi c¶nh vµ nhu cÇu cô thÓ cña ®Þa ph¬ng lµ cÇn thiÕt, ®Æc biÖt ë çc tØnh vïng cao, tríc khi çc gi¶i ph¸p ®îc ®Ò xuÊt hoÆc thö nghiÖm.

5. Çc ph¬ng ph¸p ®µo t¹o th«ng thêng ®ång thêi còng cã thÓ kh«ng thÝch hîp ë mét vµi vïng cao, vµ dï sao phô n÷ cã thÓ cã çc vÊn ®Ò riªng biÖt khi tham dù çc kho¸ häc do ng«n ng÷ va çc ho¹t ®éng kh¸c. Kho¸ häc ®µo t¹o cÇn ®îc h-íng vÒ çc nhu cÇu vµ thêi gian rçi r·i cña nh÷ng ngêi tham gia cã tiÒm n¨ng.

6. ViÖc sö dông ngµy cµng t¨ng çc s¶n phÈm ho¸ chÊt kh«ng cã sù b¶o vÖ ®Çy ®ñ, lu tr÷, sö dông vµ th¶i bá an toµn cã çc hËu qu¶ trùc tiÕp vµ l©u dµi cho søc khoÎ con ngêi tõ viÖc tiÕp xóc trùc tiÕp vµ qua çc hÖ thèng níc. Cã çc bµi häc cã gi¸ trÞ tõ kinh nghiÖm cña çc níc l¸ng giÕng trong khÝa c¹nh nµy. §îc thõa nhËn r»ng cã çc kho¸ ®µo t¹o cho n«ng d©n vµ nh÷ng ngêi ®iÒu hµnh nhng ho¹t ®éng nµy cã thÓ kh«ng quan t©m ®Õn çc vÊn ®Ò vÒ çc t¸c ®éng tÝch tô l©u dµi cña thuèc trõ s©u hoÆc çc t¸c ®éng cña viÖc ¸p dông lÆp l¹i çc ph©n bãn chøa nhiÒu nit¬ tíi sù lµnh m¹nh sinh häc cña ®Êt trång. CÇn cÊp thiÕt quan t©m çc hËu qu¶ trung vµ dµi h¹n h¬n cña viÖc sö dông nhiÒu ho¸ chÊt trong canh n«ng liªn quan ®Õn søc khoÎ con ngêi vµ çc vÊn ®Ò « nhiÔm m«i trêng.

7. Cã nhiÒu vÊn ®Ò ®¸ng ®Ó nghiªn cøu ë kh¾p çc vïng ®· tham quan, vµ mÆc dï cã mét nç lùc phèi hîp, vÝ dô nh, nghiªn cøu nhiÒu vÊn ®Ò s©u bä vµ dÞch bÖnh ®îc kÕt hîp víi trång cam. CÇn cã mét sù kÕt hîp râ rµng chÝnh x¸c nhiÒu h¬n gi÷a çc vÊn ®Ò thùc hiÖn t¹i n«ng d©n ®ang ®¬ng ®Çu vµ çi gäi lµ nghiªn cøu "chiÕn lîc".

8. N¨ng lùc cña çc çn bé khuyÕn n«ng ®Ó hoµn thµnh tÊt c¶ çc yªu cÇu cña ch¬ng tr×nh lín vµ nhiÒu khÝa c¹nh nµy bÞ c¨ng ra v× hä cã nhiÒu nhiÖm vô kh¸c vµ sù khen thëng vµ khuyÕn khÝch lµ kh«ng ®Çy ®ñ, ®Æc biÖt lµ ë çc vïng s©u vïng xa cña TØnh Hµ Giang. CÇn hç trî tèt h¬n cho çc çn bé khuyÕn n«ng lµm viÖc ë çc vïng s©u vïng xa víi c«ng t¸c chi phÝ ®Çy ®ñ vµ c¬ héi sö dông çc ph¬ng tiÖn giao th«ng thÝch hîp.

Page 14 of 21

9. QuyÒn sö dông tÝn dông dêng nh lµ c«ng b»ng hîp lý ë hÇu hÕt çc vïng vµ hÇu nh ®îc sö dông cho vay ®Ó c¶i thiÖn ch¨n nu«i çc gièng vËt lai trªn c¬ së quay vßng. Cho ®Õn nay cã Ýt dÊu hiÖu cho thÊy r»ng tiÒn cho vay ®ang ®îc sö dông cho çc c«ng nghÖ phøc t¹p h¬n. Çc nhãm d©n téc thiÓu sè cã mét vµi khã kh¨n víi çc kh¸i niÖm vµ ý tëng ®»ng sau viÖc cho vay mµ cÇn ®îc ®iÒu tra thªm n÷a. CÇn nghiªn cøu h¬n n÷a vÒ vai trß vµ sù hiÓu biÕt vÒ tÝn dông ë trong çc x· héi kh¸c nhau nµy tríc khi tiÕp tôc hç trî thùc hiÖn m« h×nh víi nhiÒu nguån trî cÊp h¬n.

7. Çc liªn kÕt víi nghiªn cøu "chiÕn lîc"

Cã mét lÜnh vùc quan träng cÇn thiÕt ®îc quan t©m. §ã lµ mèi quan hÖ gi÷a çi gäi lµ nghiªn cøu "chiÕn lîc" vµ nghiªn cøu "thÝch øng" vµ n¬i mµ chóng ®îc x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ ®îc ®iÒu hµnh. CÇn cÊp thiÕt kiÓm tra çc dù ¸n nghiªn cøu ®· ®îc phª chuÈn vµ nh×n xem nÕu nh chóng thùc sù ®ang quan t©m ®Õn çc vÊn ®Ò u tiªn, cÊp thiÕt ®îc ®¬ng ®Çu bëi nhiÒu n«ng d©n nghÌo h¬n.

Çc chñ ®Ò nµy lµ:

1. Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng hiÖn t¹i vµ vai trß cña çc ho¹t ®éng khoa häc- c«ng nghÖ liªn quan ®Õn ph¸t triÓn bÒn v÷ng çc vïng n«ng th«n miÒn b¾c.

2. §¸nh gi¸ toµn bé çc t¸c ®éng nhiÒu mÆt (kinh tÕ - x· héi, v¨n ho¸ vµ m«i trêng) cña çc chÝnh s¸ch ®ang hiÖn hµnh ë çc vÜ m« vµ vi m« vÒ ph¸t triÓn n«ng th«n vµ ®Ò xuÊt ®Ó cËp nhËt chóng vµ h×nh thµnh çc chÝnh s¸ch míi phï hîp cho viÖc ph¸t triÓn bÒn v÷ng çc tØnh miÒn nói phÝa b¾c.

3. §¸nh gi¸ toµn bé çc t¸c ®éng x· héi vµ m«i trêng cña viÖc sö dông vµ khai th¸c hiÖn t¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ ®Ò xuÊt çc gi¶i ph¸p sö dông thÝch hîp tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Ó phôc vô ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp ë çc tØnh miÒn nói phÝa b¾c.

4. §¸nh gi¸ çc hÖ thèng trång trät vµ ch¨n nu«i hiÖn nay ë çc tØnh miÒn nói phÝa b¾c vµ ®Ò xuÊt çc hÖ thèng thÝch hîp cho kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp.

5. Nghiªn cøu çc xu híng ph¸t triÓn thÞ trêng ®Ó h×nh thµnh çc chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ ë çc vïng miÒn nói phÝa b¾c.

Kh«ng râ lµ çc chñ ®Ò nµy xuÊt hiÖn nh thÕ nµo vµ sù biÖn gi¶i cho chóng lµ çi g×. TÊt nhiªn, cÇn nghiªn cøu ®Ó th«ng tin vµ híng dÉn chÝnh s¸ch nhng nhiÒu çi trong çc chñ ®Ò nµy dêng nh kh«ng ®i ®Õn gÇn çc u tiªn mµ cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng cña n«ng d©n vµ çc chiÕn lîc sèng cßn.

Theo quan ®iÓm cña nhãm nghiªn cøu, n¨m chñ ®Ò nµy cÇn ®îc xem xÐt l¹i vµ mçi çi cÇn kÕt nèi mét çch më réng nhiÒu h¬n víi çc chñ ®Ò thùc cña cuéc sèng vµ çc vÊn ®Ò nghiªn cøu thÝch øng ch¼ng h¹n nh qu¶n lý ®Êt trång vµ níc, qu¶n lý s©u bä vµ dÞch bÖnh, çc vÊn ®Ò thøc ¨n gia sóc, « nhiÔm ho¸ chÊt, çc gi¶i ph¸p canh n«ng h÷u c¬, çc chiÕn lîc gi¶i ph¸p sinh kÕ cho çc vïng ®åi nói, çc chiÕn lîc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.

8. Çc kÕt luËn cuèi cïng

Dù ¸n ®ang híng tíi ®¹t ®îc môc tiªu chÝnh cña nã ë çc ®iÒu kho¶n chung nhng vÉn cßn çc lÜnh vùc mµ ë ®ã tÝnh hiÖu qu¶ lÏ ra cã thÓ ®îc hoµn thiÖn rÊt nhiÒu liªn quan ®Õn:

� Çc h¹ng ngêi nhÊt ®Þnh, ®Æc biÖt lµ phô n÷ vµ ngêi nghÌo � Çc vïng nói cao � Sù linh ho¹t vµ tÝnh chÊt cã sù tham gia cña ngêi d©n cña ph¬ng ph¸p tiÕp cËn vµ çc ph¬ng ph¸p nghiªn cøu

thÝch øng vµ ph¸t triÓn

Nhãm nghiªn cøu ®· xem xÐt nhiÒu t×nh h×nh canh n«ng kh¸c nhau vµ ®· t×m hiÓu vµ th¶o luËn nhiÒu çi cña çc c«ng nghÖ m« h×nh. Râ rµng lµ mét sè vÊn ®Ò ®· cã thÓ ®îc quan t©m qua sù phèi hîp nhiÒu h¬n gi÷a çc çn bé MRDP, çc nhµ nghiªn cøu, çc çn bé khuyÕn n«ng vµ n«ng d©n vµ qua viÖc chÊp nhËn mét ph¬ng ph¸p tiÕp cËn rÊt kh¸c víi ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia cña ngêi d©n.

Page 15 of 21

Phô lôc

Phô lôc 1: Çc ®iÒu kho¶n quy ®Þnh

Çc ®iÒu kho¶n quy ®Þnh cô thÓ (cho nhiÖm vô ë ViÖt Nam tõ 16 - 29/8 vµ cho viÕt b¸o ço ë Thôy §iÓn cho tíi 01/09/1999) Dµnh cho David Gibbon nghiªn cøu çc m« h×nh khuyÕn n«ng vµ nghiªn cøu øng dông ®îc ¸p dông trong ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn (MRDP) 1997 -2000 (2001)

A. Giíi thiÖu

Phï hîp víi biªn b¶n tho¶ thuËn cô thÓ vÒ ch¬ng tr×nh MRDP, mét ®ît "xem xÐt ®¸nh gi¸ gi÷a kú" (MTR) toµn diÖn cña MRDP sÏ ®îc thùc hiÖn bëi hai bªn. §ît MTR sÏ quan t©m ®Õn çc vÊn ®Ò chiÕn lîc cña tÇm quan träng cho MRDP còng nh cho mét pha dù ®Þnh trong t¬ng lai cña ch¬ng tr×nh. §· ®îc quyÕt ®Þnh r»ng MTR sÏ diÔn ra trong th¸ng 9 -10/1999 vµ r»ng cuéc häp chÝnh thøc gi÷a çc bªn sÏ x¶y ra sau khi mét vµi nghiªn cøu cña tÇm quan träng chiÕn lîc cho çc ph¬ng híng t¬ng lai cña MRDP. Çc nghiªn cøu ®ã lµ:

� Nghiªn cøu vÒ Tµi chÝnh n«ng th«n (®îc thùc hiÖn trong th¸ng 5/99) � Nghiªn cøu vÒ çc khÝa c¹nh ®ãi nghÌo (®îc thùc hiÖn trong th¸ng 5 - 7/99) � Nghiªn cøu vÒ çc m« h×nh trong khuyÕn n«ng vµ nghiªn cøu thÝch øng (lËp kÕ ho¹ch trong th¸ng 8 - 9/99) � Nghiªn cøu vÒ ph¸t triÓn nh©n lùc vµ x©y dùng thÓ chÕ (lËp kÕ ho¹ch trong th¸ng 8 - 9/99) � Nghiªn cøu vÒ khu«n khæ chiÕn lîc cña çc môc tiªu vµ çc chØ thÞ còng nh vÒ çc ph¬ng híng chiÕn lîc t¬ng lai

cña MRDP.

Nghiªn cøu cuèi cïng ë trªn, sÏ ®îc thùc hiÖn bëi mét trong çc cè vÊn cña PAG (Mr Michael Flint) ngêi mµ ®ång thêi còng sÏ ®iÒu phèi çc kÕt qu¶ cña nghiªn cøu vÒ çc m« h×nh vµ HRD ë trªn.

Chuyªn gia t vÊn (David Gibbon) ®îc uû nhiÖm bëi SIDA thùc hiÖn nghiªn cøu vÒ khuyÕn n«ng vµ nghiªn cøu thÝch øng, sÏ th¨m vµ lµm viÖc víi MRDP trong thêi gian tõ 16 - 29/8/1999.

B. C¬ së nhËn thøc

"Nhãm cè vÊn thêng trùc" (PAG) cña SIDA cho MRDP ®· ®a ra mét sè mèi quan t©m liªn quan ®Õn çc m« h×nh thùc hiÖn tr×nh diÔn, thö nghiÖm vµ/hoÆc nghiªn cøu thÝch øng. Sù liªn quan, hiÖu qu¶ chi phÝ vµ çc kh¶ n¨ng qu¶n lý khuyÕn n«ng vµ nghiªn cøu còng nh møc ®é vµ chÊt lîng theo dâi chóng, tÊt c¶ ®· ®îc ®Æt thµnh vÊn ®Ò bëi PAG. Çc b×nh luËn ®Çy ®ñ liªn quan ®Õn çc ho¹t ®éng ®îc tham kh¶o thªm trong b¸o ço thø ba cña PAG th¸ng 12/1998.

C. Çc nhiÖm vô cô thÓ

� Theo quan ®iÓm cña çc b×nh luËn vµ gîi ý cña PAG ®îc ph¶n ¸nh trong ba b¸o ço cña PAG, chuyªn gia t vÊn sÏ ph©n tÝch vµ bµn luËn çc m« h×nh tr×nh diÔn, thö nghiÖm vµ/ hoÆc nghiªn cøu thÝch øng ®îc thùc hiÖn bëi MRDP. Ph©n tÝch sÏ quan t©m ®Õn sù liªn quan, hiÖu qu¶ chi phÝ vµ sù qu¶n lý ho¹t ®éng khuyÕn n«ng vµ nghiªn cøu.

� Chuyªn gia t vÊn sÏ ph©n tÝch xem ph¶i ch¨ng çc m« h×nh ®îc lùa chän dùa trªn sù xøng ®¸ng cña chóng nh lµ çc gi¶i ph¸p chiÕn lîc cã tiÒm n¨ng cho n«ng d©n trong bèi c¶nh vïng cao hoÆc, ph¶i ch¨ng chóng ph¶n ¸nh nhiÒu h¬n çc kÕ ho¹ch vµ çc tham väng cña çc c¬ quan chøc n¨ng tØnh.

� Chuyªn gia t vÊn sÏ xem liÖu çc môc tiªu s¾p ®Æt cho çc m« h×nh cã ®ñ râ rµng kh«ng vµ nÕu nh sù ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ cña ho¹t ®«ng chøc n¨ng cña çc m« h×nh, cã ®îc thêng xuyªn thùc hiÖn mét çch thÝch hîp kh«ng. §ång thêi, chuyªn gia t vÊn sÏ ph©n tÝch çc kÕt qu¶ cña m« h×nh vµ thö nghiÖm thêng xuyªn ®îc th«ng tin ph¶n håi vµ trong hÖ thèng nhËn thøc cña MRDP ®Ó hoµn thiÖn dÇn dÇn çc ho¹t ®éng thùc hµnh kü thuËt trong ch¬ng tr×nh nh thÕ nµo.

� Chuyªn gia t vÊn sÏ ph©n tÝch vµ bµn luËn nÕu nh çc m« h×nh nghiªn cøu thÝch øng vµ tr×nh diÔn ë trong

Page 16 of 21

MRDP, lµ hiÖu qu¶ vµ çc ph¬ng ph¸p cã ®óng ®¾n cho ho¹t ®éng khuyÕn n«ng vµ nhËn thøc kh«ng.

D. Ph¸c th¶o b¸o ço

Khi kÕt thóc c«ng viÖc thùc ®Þa, chuyªn gia t vÊn sÏ chuÈn bÞ mét b¸o ço (tèi ®a 25 trang) liªn quan ®Õn çc yÕu tè cña tÇm quan träng chiÕn lîc vÒ mÆt çc ho¹t ®éng m« h×nh cho nghiªn cøu vµ/hoÆc tr×nh diÔn ë díi MRDP. Chuyªn gia t vÊn sÏ ph¶n ¸nh çc ph©n tÝch, çc ph¸t hiÖn vµ çc kiÕn nghÞ liªn quan ®Õn çc nhiÖm vô cô thÓ ë trªn.

Thêi h¹n ®Ó nép b¸o ço cho SIDA/Natur, cho Per Bjorkman, lµ 6/9/1999.

Phô lôc 2. LÞch tr×nh vµ nh÷ng ngêi ®· gÆp

Th¸ng t¸m

Thø n¨m 12/8

Thø s¸u 13/8

Thø b¶y 14/8

Chñ nhËt 15/8

Thø hai 16/8

Thø ba 17/8

14:30 David Gibbon (DG) ®Õn Hµ Néi, ë kh¸ch s¹n Horison

9:00 Sø qu¸n Thuþ §iÓn. Mr. Rolf Samulsson vµ Mrs. NguyÔn ThÞ YÕn nghiªn cøu viªn l©m nghiÖp vµ chuyªn gia vÒ giíi ë Trung t©m nghiªn cøu l©m nghiÖp, Phï Ninh. Th¶o luËn giíi thiÖu chung vÒ ch-¬ng tr×nh.

14:00 GÆp gì víi Trung t©m nghiªn cøu tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i trêng. Gi¸m ®èc: Dr Cuc, ch¬ng tr×nh hîp t¸c víi Trung t©m E-W, Dr. Terry Rambo.

9:00 MARD, Do Van Nhuan Phã gi¸m ®èc, Dr. Pham Duc Tuan gi¶ng viªn ë Trêng ®¹i häc n«ng nghiÖp, Trëng khoa khuyÕn l©m, Mrs. NguyÔn ThÞ Hoa, phiªn dÞch.

15:00 GÆp gì ë kh¸ch s¹n Horison víi Edwin Shanks, Mr. Hµ (Sø qu¸n), Bjjorn Hansson, Maria Berkelom. Mrs YÕn, Hoa vµ DG. Th¶o luËn vÒ lÞch sö cña dù ¸n.

7:30 - 16:30 §i Hµ Giang. DG, Mrs YÕn, Mrs Hoa, l¸i xe.

8:00 Së NN vµ PTNN, Mrs. Binh, phã gi¸m ®èc, Mr. Trach dù kiÕn cã mÆt nhng kh«ng ®Õn. LËp kÕ ho¹ch ch¬ng tr×nh.

14:00 Trung t©m khuyÕn n«ng tØnh, Mrs Bui Thi Nhung, Phã gi¸m ®èc Së NN vµ PTNT vµ Mr. Trach, Tr-ëng phßng kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng.

15:30 Mrs. Dung, Gi¸m ®èc trung t©m nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt c©y gièng, Dao Duc. Mr. Tr¹ch, th¶o luËn vÒ vai trß cña tr¹m. ChØ quan t©m ®Õn thö nghiÖm h¹t gièng vµ nh©n gièng.

Page 17 of 21

§i 40 km vÒ phÝa b¾c ®Õn HuyÖn Quan Ba. Trô së uû ban nh©n d©n. Mr. Lap, phßng kÕ ho¹ch cña tØnh, Mr. Lam, phã chñ tÞch huyÖn, Mr. Viªn, gi¸m ®èc phßng n«ng l©m. Mrs. Phung çn bé khuyÕn n«ng, Mrs Phuong Tr¹m khuyÕn n«ng. Th¶o luËn vÒ çc m« h×nh. Th¨m thùc ®Þa 3 nhãm d©n téc thiÓu sè- Dao, Nïng vµ Tµy. Çc m« h×nh- trång ng«, ®Ëu, lóa, gia sóc, dÖt v¶i lanh.

Mr. Qua, nhãm qu¶n lý th«n. Th«n Hop Tiªn, x· Nung Tam.

Çc vÝ dô cña çc m« h×nh nh×n thÊy.

Thø t 18/8

7:30 §ãn Mr. Lap ë phßng n«ng nghiÖp huyÖn, ®i vÒ phÝa nam 70km ®Õn HuyÖn B¾c Quang, ThÞ trÊn ViÖt Quang lóc 9:30

Trung t©m khuyÕn n«ng

Mrs. Chung Phã phßng n«ng nghiÖp, kü s l©m nghiÖp

Mrs. Lam çn bé khuyÕn n«ng ruéng vµ rõng

§i 10km vÒ phÝa nam ®Õn X· Hung An.

Mr Tien trëng ban qu¶n lý th«n.

1. VAC hÖ thèng vên nhµ, cam, chÌ, v¶i, lùu, xoµi.

2. Lóa 1 hÐcta. HYV + ®Çu vµo

3. Vên rõng

N«ng d©n 2, M The, trang tr¹i m« h×nh, lín. C©y ¨n qu¶, lóa, lîn, ao ç.

N«ng d©n 3, ThÞ trÊn Viet Quang, th«n T©n Thanh, Mr Xuan, trëng ban qu¶n lý th«n.

N«ng d©n 4. Mr Dung, vên c©y ¨n qu¶, SALT trªn ®Êt dèc, toµn bé trang tr¹i m« h×nh.

X· ViÖt Vinh, th«n Thuong My. Mr Xuyªn, trëng ban qu¶n lý th«n. M« h×nh trång lóa, ch¨n nu«i.

Buæi tèi, Sabu George, cè vÊn khuyÕn n«ng vµ nghiªn cøu thÝch øng.

MRDP/HPM. B×nh luËn vÒ sù thiÕu nghiªn cøu thÝch øng.

Thø n¨m 19/8

§i vÒ phÝa Nam 150 km ®Õn thµnh phè B¾c Quang, tØnh Tuyªn Quang, ®Õn n¬i lóc 11:30. Kh¸ch s¹n cña tØnh sau ®Õn nhµ kh¸ch cña MRDP.

14:00 GÆp gì çn bé cña MRDP vµ çn bé khuyÕn n«ng ë Së NN &PTNT

Th¶o luËn víi Mr QuyÕt, ®iÒu phèi viªn dù ¸n, Mr Do, Phã gi¸m ®èc Së, Mr Duc, trëng phßng c«ng nghÖ l©m nghiÖp. Phßng c«ng nghÖ vµ khuyÕn n«ng bËn v× ch¬ng tr×nh kh¸c.

Giíi thiÖu, Mr Do ph¸c th¶o ch¬ng tr×nh. M« h×nh - c©y ¨n qu¶, l©m nghiÖp, n«ng nghiÖp, ch¨n nu«i. Mr Duc, l©m nghiÖp Ch¬ng tr×nh tham quan cho 3 ngµy tiÕp theo, Mr QuyÕt

Page 18 of 21

Mrs YÕn - Ch¬ng tr×nh ch¨n nu«i - thö nghiÖm trång c©y thøc ¨n gia sóc. 16 loµi.

Th¶o luËn vÒ çc quy ®Þnh cho vay vµ trî cÊp.

Thø s¸u 20/8

§i thùc ®Þa

Ban qu¶n lý dù ¸n. HuyÖn Yªn S¬n, Mr B×nh, phã chñ tÞch UBND huyÖn, Mr Hao, trëng phßng khuyÕn n«ng. Mrs LÖ kü s ch¨n nu«i, tÝn dông. Mr Chung, phßng kÕ ho¹ch ®Çu t.

Tham quan: Th«n §Çu Nói, X· Mü B»ng, HuyÖn Yªn S¬n. Mr Dao trëng ban VMG.

Mrs Huong, tÝn dông, Mr Hoc, thñ quü. Mr Hong trëng th«n Ngoi. M« h×nh trång lóa.

Mr Thanh (gÆp lóc ®ang cµy) th¶o luËn vÒ gi¸ trÞ cña çc m« h×nh. Çc ®iÒu kiÖn rÊt kh« ë ®©y.

Mr Thanh, m« h×nh nu«i ong, ch¨n nu«i.

Mr Nhan, lóa HYV, ng«, ®Ëu, khoai lang.

Mr Hung, Chñ tÞch x·. Mr Dau thµnh viªn VMG.

X· Phu Lau, th«n Ngoi, HuyÖn Yªn S¬n.

Mr Quyªn, Chñ tÞch x·, Mrs Lan, tÝn dông

Mr Quy, trëng ban VMG.

C©y ¨n qu¶, ch¨n nu«i bß, SALT.

Mr Hung vµ vî, Mrs Anh - Ph¸t triÓn ®Êt dèc Tephrosia, c©y ¨n qu¶, lóa hçn hîp, mét Ýt ho¸ chÊt, hång, ç.

Thø b¶y 21/8

§i thùc ®Þa HuyÖn Hµm Yªn, X· Phï Lu, 27 th«n Mr Tao, chñ tÞch x·.

Th«n Tho, Phï Yªn, Mrs Vinh, nh©n viªn ch¬ng tr×nh. Mr Lam, phã chñ tÞch, Mr Luan, çn bé khuyÕn n«ng.

Tham quan ruéng SALT trªn ®Êt rÊt dèc víi nhãm n«ng d©n. Trång cam vµ çc c©y ¨n qu¶ kh¸c.

Th¨m nhµ sµn - Mt Cooc

Th«n Phï Yªn, X· Phï Lu. Mr Loi trëng ban VMG IPM trªn c©y cam.

Mr B×nh. Th«n Gao Che, x· §øc Ninh, HuyÖn Hµm Yªn, Mr Cong, thÕ hÖ n«ng d©n thø s¸u. Thö nghiÖm trång c©y thøc ¨n gia sóc, nghiªn cøu thÝch øng, vên nhµ, vên nhµ, vên rõng ao ç, c©y ¨n qu¶, hÖ thèng trang tr¹i tæng hîp.

Chñ nhËt 22/8

Trao ®æi víi çn bé DARD, Mr Do vµ Mr QuyÕt.

Quay vÒ Hµ Néi.

Thø hai 23/8

Page 19 of 21

8:00 GÆp Mr Hµ, Sø qu¸n Thôy §iÓn, ë kh¸ch s¹n Horison. Th¶o luËn vÒ ch¬ng tr×nh cho 2 ngµy tiÕp theo.

ViÕt b¸o ço tãm t¾t.

Thø ba 24/8

9:00 GÆp ë Sø qu¸n Thôy §iÓn, Mr Rolf Samuelsson vµ Per Lundell, tham t¸n, Hîp t¸c ph¸t triÓn, Mr Hµ vµ Mrs YÕn.

Trao ®æi vÒ nghiªn cøu. Tr×nh bµy çc ph¸t hiÖn s¬ bé.

14:00 Th¶o luËn víi nhãm MRDP ë MARD vÒ çc ph¸t hiÖn. B×nh luËn

Thø t 25/8

8:30 GÆp ë MRDP víi çn bé MRDP

Mr To¸i, trëng bé phËn kü thuËt, PBO

Dr Siem, cè vÊn nghiªn cøu

Mr Hung, cè vÊn vên nhµ

Mr Dien, PBO

Edwin Shanks, cè vÊn nh©n lùc vµ thÓ chÕ

Bjorn Hansson, cè vÊn chÝnh s¸ch vµ nghiªn cøu TL

Tr×nh bµy kÕt thóc vµ b×nh luËn vÒ nhãm nghiªn cøu.

10:30 DG ®i s©n bay Hµ néi - Bangkok - Thôy §iÓn

Thø n¨m 26/8

VÒ tíi arlanda, 6: 45

Phô lôc 3. V¨n liÖu tham kh¶o

Berlekom, M (1999) Quan tr¾c m«i trêng: Mét ®¸nh gi¸ s¬ bé vÒ çc t¸c ®éng vµ ®Ò xuÊt cho quan tr¾c m«i trêng t¬ng lai. V - S MRDP, 1996 - 2001, b¸o ço

Biggs, S.D (1990), M« h×nh ®æi míi nguån ®a d¹ng cña ph¸t triÓn c«ng nghÖ. World Development.

Davies, R vµ L. Krantz, 1999; Mét nghiªn cøu vÒ çc nhËn biÕt vµ ®¸p øng cho nghÌo ®ãi ë trong Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn. ChuÈn bÞ cho SIDA. 8/1999.

Donovan, D, A.T. Rambo, J. Fox, Le Trong Cuc vµ Tran Duc Vien (1997); çc xu híng ph¸t triÓn ë vïng miÒn nói phÝa b¾c cña ViÖt Nam. TËp1. Kh¸i qu¸t vµ Ph©n tÝch. TËp 2, Çc nghiªn cøu trêng hîp vµ çc bµi häc tõ Ch©u ¸. Trung t©m §«ng - T©y, trung t©m nghiªn cøu tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i trêng, Trêng §¹i häc Tæng hîp Quèc gia ViÖt Nam. Nhµ XuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ néi.

Gillogly, K.A vµ Nghiem Phuong Tuyen (1992); V¨n ho¸ Cao Lan vµ ®a d¹ng sinh häc trong bèi c¶nh lÞch sö: Thay ®æi m«i trêng gi÷a mét d©n téc thiÓu sè ë vïng trung du b¾c ViÖt Nam. Working Paper No. 3 east - west Center, Honolulu,

Page 20 of 21

Hawaii.

Pham Quang Hoan, 1995; Vai trß cña çc c¬ quan x· héi truyÒn thèng trong qu¶n lý céng ®ång cña çc nguån gi÷a çc d©n téc Hm«ng cña ViÖt Nam. east - west center, paper no 5,9/1995.

Ireson, C.J vµ W.R. ireson 1996; Trång rõng: Giíi tÝnh vµ sù thiªn lÖch nÕu nh çc nguån hoang d· gi÷a d©n téc Tµy ë MiÒn B¾c ViÖt nam. east - west center, paper no 6,7/1996.

Jamieson, N.J., Le Trong Cuc vµ A.T. Rambo 1998; Khñng ho¶ng ph¸t triÓn ë çc miÒn nói ViÖt nam, east - west center, paper no 6, 11/1998.

MARD 1998: Héi th¶o quèc gia vÒ khuyÕn n«ng n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp, 18 - 20/11/1997, SIDA, MRDP, SDC, HELVETAS.

MRDP, 1996; Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ViÖt nam - Thôy §iÓn, b¶n th«ng tin tæng qu¸t, 4pp., 5 tØnh, 74 x· vµ 18 huyÖn.

MRDP, 1996; Dù ¸n ph¸t triÓn vïng cao, 4pp.

MRDP, 1998; B¸o ço tiÕn ®é hµng n¨m cña ch¬ng tr×nh, 1997, tõ tån t¹i ®Õn ph¸t triÓn, 5/1998. V¨n phßng qu¶n lý ch¬ng tr×nh.

Sandewall, M., B. Ohlsson, R.K. Sandewal, V. Tri Chung, Tran Thi Binh vµ Pham Quoc Hung 1998; Çc gi¶i ph¸p cña ngêi d©n vÒ sö dông ®Êt vµ rõng. Çc KÕ ho¹ch cña ChÝnh phñ vµ çc ý ®Þnh cña n«ng d©n - Mét t×nh thÕ chiÕn lîc khã xö. B¸o ço çc c«ng viÖc No 44, Dept. Forest Resources management and Geomatics, SLU, Unea, Sweden.

SIDA, 1996, Tµi liÖu ch¬ng tr×nh, Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn (MRDP) 1996 -07 -01 ®Õn 2000 - 12 - 31.

Scoones vµ Thompson, 1994; Beyond Farmer First, IT Publication.

Shanks, E., 1998; ThÝch øng çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng cho ®a d¹ng çc ®iÒu kiÖn canh t¸c ë miÒn nói: VÝ dô vÒ çc hÖ thèng trång ng«, pp 198 - 209, B¸o ço tr×nh bµy ë Héi th¶o quèc gia vÒ khuyÕn n«ng n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp, Hµ néi, 18 - 20/11/1997, SIDA, MRDP, SDC, HELVETAS.

V - S MRDP 1996 - 2000, PAG (1998); B¸o ço nghiªn cøu cña nhãm cè vÊn thêng trùc cho Sida, 5/1998, b¸o ço no 2 cña PAG.

Page 21 of 21

Documents

Nghiªn cøu c¸c m« h×nh khuyÕn n«ng vµ nghiªn cøu øng dông ... · 1. C¸c kü n¨ng quan s¸t vµ tæ chøc cña n«ng d©n cÇn ®îc sö dông réng r·i h¬n trong qu¸