3

Ə.D. Tağıyev, R.H. Hüseynov

“NGN ŞƏBƏKƏLƏRİNİN LAYİHƏLƏNDİRİLMƏSİ”

fənni üzrə buraxılış işlərinin hazırlanmasına dair

METODİK GÖSTƏRİŞ

050627-“Elektrinika, telekommunikasiya, radiotexnika

mühəndisliyi” ixtisası üzrə təhsil alan tələbələr üçün tövsiyyə

olunur.

BAKI 2018

4

Tərtib edənlər: t. e. n., dosent Əli Daşdəmir oğlu Tağıyev,

baş müəllim Ramin Hüseynağa oğlu Hüseynov.

“NGN şəbəkələrinin layihələndirilməsi” fənni üzrə

buraxılış işlərinin hazırlanmasına dair metodik göstəriş.

Rəy verənlər:

“Rabitə, Nəqliyyat və Yüksək texnologiyalar” nazirliyinin

BTRİB-nin baş mütəxəsisi Qədirov E.A.

AzTU-nun “Çoxkanallı telekommunikasiya sistemləri”

kafedrasının professoru İbrahimov B.Q.

Metodik göstərişdə NGN şəbəkəsinin şlüz avadanlıqlarının

həcminin hesabatı; NGN şəbəkəsinin çevik kommutator

avadanlığının hesabatı; SIP protokolu bazasında NGN

şəbəkəsində birləşmələrin siqnal diaqramının qurulması;

Ənənəvi telefon şəbəkəsi ilə NGN şəbəkəsinin qarşılıqlı

fəaliyyət sxeminin qurulması; IMS şəbəkəsində SIP

protokolunun siqnal yükünün hesabatı üçün praktiki məşğələlər

göstərilmişdir.

Ali təhsil müəsissələrinin 050627 - “Elektrinika,

telekommunikasiya, radiotexnika mühəndisliyi” ixtisası üzrə

təhsil alan tələbələr üçün tövsiyyə olunur.

BAKI 2018

5

MÜNDƏRİCAT

1. “NGN şəbəkəsinin şlüz avadanlıqlarının həcminin

hesabatı ”--------------------------------------------------------- 4

2. “NGN şəbəkəsinin çevik kommutator

(SOFTSWITCH) avadanlığının həcminin hesabatı”---- 18

3. “SIP protokolu bazasında NGN şəbəkəsində

birləşmələrin siqnal diaqramlarının qurulması”--------- 29

4. “Ənənəvi telefon şəbəkələri ilə NGN şəbəkəsinin

qarşılıqlı fəaliyyət sxeminin qurulması”------------------- 49

5. “IMS şəbəkəsində SIP protokolunun siqnal yükünün

hesabatı”-------------------------------------------------------- 61

Ədəbiyyat------------------------------------------------------- 72

6

1. “NGN ŞƏBƏKƏSININ ŞLÜZ AVADANLIQLARININ

HƏCMININ HESABATI”

1. Məqsəd:

Yeni nəsl şəbəkələrində istifadə olunan daxilolma

avadanlıqlarının həcminin hesablanması üzrə praktiki biliklərin

və metodikanın öyrənilməsi.

2. Tapşırıq. Verilmiş varianta uyğun olaraq (bax cədvəl 1.1):

2.1 Verilmiş şlüzlərin parametrlərini hesablamalı.

2.2 Siqnal və mediasellərin verilişi protokollarının və

yollarının göstərilməsi ilə layihələndirilən NGN daxilolma

şəbəkəsini təsvir etməli.

3. Hesabatın məzmunu 3.1 Daxilolma şəbəkəsinin layihələndirilməsi üçün ilkin

verilənlər cədvəli.

3.2 Rabitənin təşkili sxemi (siqnal və mediasellərin verilişi

yollarını və bu zaman istifadə olunan protokolları göstərməli).

3.3 Daxilolma şəbəkəsininmüxtəlif şlüz avadanlıqlarının

hesabatı:

- şlüzün girişindəki müxtəlif mənbələrdən daxil olan yük;

- hər bir şlüzün çıxışındakı yük;

- nəqliyyat şəbəkəsində şlüzə qoşulan interfeyslərin növü və

sayı.

Cədvəl 1.1 Fərdi tapşırıq

№

İlkin para-

metrlər

Tapşırıq variantları

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Daxilolma şlüzü parametrləri

1. ÜİTRŞ

abonentlərinin

sayı

2000 2500 3000 3500 4000 4500 3000 2500 3500 2000

2. ISDN-BRI

abonentlərinin

sayı

250 200 150 300 350 400 450 250 300 350

7

3. SIP/H.323

paket terminallı

abonentlərin sayı

500 450 600 250 350 550 300 400 200 450

4. LAN-lın

sayı/hər bir

LAN-da

SIP/H.323 paket

terminallı

abonentlərin

sayı

2/30 1/40 3/50 4/25 5/35 2/20 3/35 1/20 5/30 4/20

5. V 5.2

interfeysli

daxilolma

şəbəkələrinin

sayı/Hər birində

E1 sellərin sayı

2/5 3/3 5/4 0 3/5 2/1 6/3 4/4 3/6 0

6. Şlüzə

qoşulan MATS-

in sayı/Hər

birində PRI

sellərin sayı

4/2 0 1/2 3/5 1/2 2/3 4/2 0 4/1 3/3

7. Danışıq

kodekin növü

G.711 G.726 G.729а G.7

11

G.7

26

G.729а G.711 G.726 G.729а G.711

8. Kompressiya

sız xidmət

olunan

çağırışların payı,

х

0,1 0,2 0,3 0,1 0,2 0,15 0,25 0,2 0,3 0,15

Tranzit şlüzün parametrləri

9. ATS-ə

qoşulmaq

üçün ilkin

E1 sellərin

sayı

25

30

40

35

45

20

25

35

40

45

10. Kompre

ssiyasız

xidmət

olunan

çağırışların

payı, z

0,2 0,4 0,1 0,2 0,3 0,25 0,15 0,1 0,2 0,3

8

11. Danışıq

kodekinin

növü

G.711 G.711 G.711 G.711 G.711 G.711 G.711 G.711 G.711 G.711

4. Metodik göstəriş

4.1 Daxilolma şəbəkəsi avadanlığının tərkibi

Daxilolma şəbəkəsi səviyyəsində müxtəlif istifadəçilərin

NGN şəbəkəsinə qoşulması üçün iki növ avadanlıqdan istifadə

olunur:

- mediaşlüz-paket texnologiyası ilə işləməyən istifadəçilərin

terminal avadanlıqlarına və xəttə qoşulması üçün istifadə

olunur. Mediaşlüzlərin əsas təyinatı istifadəçi və siqnal

informasiyalarının NGN nəqliyyat şəbəkəsində veriliş üçün

yararlı olan TCP/IP protokol birləşməsi bazasında paket

şəklinə çevrilməsindən ibarətdir.

- paket kommutatorları/marşrutlayıcılar- TCP/IP protokol

birləşməsi bazasında paket texnologiyası ilə işləyən

istifadəçilərin son avadanlıqlara və xəttə qoşulması üçün

istifadə olunur.

İstifadəçilərin terminal avadanlıqlarından və qoşulma

xətlərinin növündən asılı olaraq bir neçə növ mediaşlüzləri

fərqləndirirlər:

1) rezident daxilolma şlüzü RAGW (Resident Access

Gateway)-abonent xətlərinin birbaşa qoşulması üçündür,

məsələn analoq telefon xətlərinin. Bu xətlərə ümumi istifadəli

telefon rabitəsi şəbəkəsinin (ÜİTRŞ) terminalları qoşula bilər.

Bu terminallara ənənəvi telefon aparatları, analoq modemlər,

faksmil aparatlar, xDSL modemlər, rəqəmsal abonent xətləri

ISDN, videotelefonlar və s. misal ola bilər.

2) daxilolma şlüzü AGW (Access Gateway)-V 5.2 interfeysi

ilə daxilolma şəbəkələrinin AN (Access Network) qoşulması

üçün nəzərdə tutulub. 2-dən 16-a qədər ilkin E1 seli qoşa bilər,

yəni, nxE1, burada n=2 – 16.

9

3) tranzit (trank) şlüz TG (Trunk Gateway)-mövcud telefon

stansiyalarından birləşdirici xətlətin qoşulmasi üçün istifadə

olunur. Rəqəmsal ATS-lərin və R1,5 koordinat ATS-lərin

qoşulması üçün ümumkanal siqnallaşması 7 (ÜKS7) istifadə

olunur.

Adətən rezident şlüz və daxilolma şlüzü konstruktiv olaraq

multiservis daxilolma qovşağı MSAN (Multi-Service Access

Node) şəklində reallaşdırılır. Bu cür qovşağın (MSAN)

tərkibində mütləq paket texnologiyası ilə işləyən və bütün

mənbələrin yüklərinin birbaşa qoşulduğu paketli Ethernet

kommutator, lokal hesablama şəbəkələri LAN və SIP, H.323

protokolları bazasında multimediya terminalları olmalıdır

(şəkil 1.1).

NGN daxilolma şəbəkəsinin layihələndirilməsinin ilkin

verilənləri aşağıdakılardır:

1. Daxilolma şəbəkəsinin formalaşdırılması zamanı

qoşulması planlaşdırılan müxtəlif növ yük mənbələrinin sayı.

Yük mənbələrinə aiddir:

- rezident daxilolma şlüzünə (RAGW) qoşulan və analoq

abonent xətləri üzrə qoşulmadan istifadə edən abonentlər;

- rezident daxilolma şlüzünə (RAGW) qoşulan və ISDN BRI

baza daxiloma girişindən istifadə edən abonentlər;

- Ethernet kommutatoru səviyyəsində paket şəbəkəsinə

qoşulan və SIP paket terminalından istifadə edən abonentlər;

- Ethernet kommutatoru səviyyəsində paket şəbəkəsinə

qoşulan və H.323 paket terminalından istifadə edən

abonentlər;

- SIP və H.323 terminallı abonentlərin qoşulmasını həyata

keçirən və Ethernet kommutatoru səviyyəsində paket

şəbəkəsinə qoşulan lokal hesablama şəbəkələri;

- АGWdaxilolma şlüzü vasitəsilə paket şəbəkəsinə qoşulan

və ISDN-BRA xarici interfeysi istifadə edən müəsissə ATS-ləri;

- АGWdaxilolma şlüzü vasitəsilə paket şəbəkəsinə qoşulan

V5 interfeysli daxilolma avadanlıqları;

10

Şəkil 1.1 MSAN multiservis daxilolma qovşağının strukturu

4.2 Daxilolma avadanlıqlarının hesabatı üçün ilkin

verilənlər.

- tranzit şlüzə qoşulan telefon şəbəkəsi ATS-i.

2. Kanal kommutasiyalı şəbəkənin yuxarıda sadalanan

mənbələrindən daxil olan xüsusi yük.

3. Paket şəbəkəsinin terminal veriliş avadanlıqlarının xüsusi

parametrləri və veriliş parametrlərinə gətirilən xüsusi yük.

4. Şlüz avadanlıqlarına tətbiqi planlaşdırılan kodeklərin

növləri.

4.3 Daxilolma şlüzü avadanlıqlarının hesabatı.

Abonent şlüzlərinin sayı, abonent xətlərinin uzunluğunun

kritikliyi, ehtimal edilən yükün hesabi qiyməti, ilkin şəbəkə

topologiyası, istifadəsi ehtimal olunan avadanlıq növlərinin

texnoloji göstəriciləri kimi parametrlərə görə təyin olunur.

11

Abonent xətlərinin uzunluğunun kritikliyi parametrinə görə

rezident daxilolma şlüzünün xidmət zonası elə

formalaşdırılmalıdır ki, abonent xətlərinin maksimal uzunluğu 3-

4km-dən çox olmasın. Əgər şlüz MATS, LAN və ya V5

interfeysli daxilolma şəbəkələrinin avadanlıqlarının qoşulmasını

həyata keçirirsə, o zaman şlüzün xidmət zonası özündə qoşulmuş

obyektlərin xidmət zonalarını əks etdirir.

Xidmət zonasına görə şlüzün həcm göstəriciləri təyin olunur

ki, bu da abonentlərin ümumi sayını və hər bir qoşulma növünün

həcmini əks etdirir.

Aşağıdakı dəyişənləri daxil edək:

- NSH – Ethernet kommutator səviyyəsində Ethernet interfeys

üzrə qoşulmadan istifadə edən SIP/H.323 terminallı abonentlərin

sayı;

- NLAN – daxilolma şlüzü səviyyəsində Ethernet kommutatora

qoşulan LAN-ın sayı;

- Mİ-LAN- hər hansı i-ci LAN-a qoşulan danışıq xidməti

abonentlərinin sayı, harada ki, i LAN-ın nömrəsidir.

- NV5 – daxilolma şəbəkəsinə qoşulan V5 interfeysli daxilolma

şəbəkələrinin sayı;

- Mj_V5 – j-cu V5 interfeysində istifadəçi kanallarının sayı,

haradaki, j-daxilolma şəbəkəsinin nömrəsidir;

- NMATS – daxilolma şlüzünə qoşulmuş müəsissə ATS-in sayı;

- MK_MATS – k-cı MATS-in PRI qoşulma interfeysində

istifadəçi kanallatının sayı, haradaki, k-MATS-nin nömrəsidir.

Hər bir şlüz növünə daxil olan yükü hesablayaq:

1. ISDN baza şəbəkəsi abonentlərinin və ÜİRŞ-nin analoq

abonentlərinin qoşulmasını təmin edən rezident daxilolma

(RAGW) şlüzünə daxil olan ümumi yük aşağıdakı kimi

hesablanır:

YRAGW = YÜİRŞ + YISDN = yÜİRŞ*NÜİRŞ +yISDN *NISDN,Erl (1.1)

burada

12

YÜİRŞ – ümumi istifadəli rabitə şəbəkəsi abonentlərindən

daxilolma şlüzünə düşən ümumi yük;

YISDN – ISDN abonentlərdən daxilolma şlüzünə düşən ümumi

yük;

yÜİRŞ – ÜİRŞ-nin bir abonentindən daxil olan xüsusi yük,

0,1Erl.

yISDN – bir ISDN abonentindən daxil olan xüsusi yük, 0,2Erl.

NÜİRŞ – ümumi istifadəli rabitə şəbəkələrinə analoq abonent

xətləri ilə qoşulmadan istifadə edən abonentlərin sayı;

NISDN – ISDN baza girişi qoşulmasını istifadə edən

abonentlərin sayı.

2. V5 interfeysi vasitəsilə daxilolma şəbəkəsinə qoşulmanı

təmin edən daxilolma şlüzünə düşən ümumi yük aşağıdakı kimi

hesablanır:

𝑌𝐴𝐺𝑊=∑ 𝑦𝑉5𝑀𝑗_𝑉5 + ∑ 𝑦𝑀𝐴𝑇𝑆𝑀𝑘_𝑀𝐴𝑇𝑆𝐾𝑘=1

𝐽𝑗=1 (1.2)

yV5 – V5.2 interfeysinin bir kanalına düşən xüsusi yükdür,

0,7Erl;

Mj_V5 – j-cu daxilolma şəbəkəsinin qoşulması üçün V5.2

interfeysindəki kanalların sayı;

J – daxilolma şəbəkələrinin ümumi sayı;

yMATS – müəsissə ATS-in qoşulması üçün ISDN PRI ilkin

girişin bir kanalına düşən xüsusi yük, 0,8Erl.

MK_MATS – k-cı müəsissə ATS-nə qoşulmaq üçün PRI

interfeysindəki kanalların sayı;

K– müəsissə avtomatik telefon stansiyalarının (MATS)

ümumi sayı.

Əgər şlüz eyni zamanda rezident daxilolma şlüzü və

daxilolma şlüzü vəzifələrini yerinə yetirirsə, o zaman bu cür

mediaşlüzə daxil olan ümumi yük aşağıdakı kimi hesablanacaq:

13

GW RAGW AGWY Y Y , Erl. (1.3)

Tutaq ki, VCOD_m– danışıq siqnalına xidmət edən m növlü

kodekin veriliş sürətidir. Müxtəlif kodek növləri üçün veriliş

sürətlərinin qiymətləri aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir.

Cədvəl 1.2 Müxtəlif danışıq kodeklərinin xarakteristikaları

Kodek Kodekin buraxıcılıq

qabiliyyəti.

VCOD_m , Kbit/san

Pauzaların aradan

qaldırılması nəzərə alınmaqla

buraxıcılıq qabiliyyəti,

Kbit/san. G.711 84,80 42

G.726 37,69 19

G.729

а

14,13 12.2

O zaman m növlü kodekin istifadə olunması şərtində, paket

şəbəkəsində şlüzə daxil olan səs trafikinin verilişi üçün ayrılan

nəqliyyat resursu aşağıdakı kimi hesablanacaq:

GW_COD COD GWV k V Y (1.4)

burada k – resursdan istifadə olunma əmsalıdır, k=1,25;

VCOD – pauzaların aradan qaldırılması nəzərə alınmaqla

verilmiş danışıq kodekinin buraxıcılq zolağıdır.

Məsələn, əgər, bütün növ mənbələrdən şlüzə daxil olan

yükün ümumi cəmi 100Erl.-dırsa, və əgər pauzaların aradan

qaldırılması nəzərə alınmadan G.711 kodeki istifadə olunursa, o

zaman ayrılan resurs aşağıdakı kimi hesablanacaq:

V=1,25*84,4Kbit/san.*100=10,62Mbit/san.

14

Əgər, pauzaların aradan qaldırılması ilə G.729a kodeki

istifadə olunursa, o zaman eyni yükün xidmət olunması üçün

tələb olunan resurs aşağıdakı kimi hesablanacaq:

V=1,25*12,2Kbit/san.*100=1,615Mbit/san.

Qeyd etmək lazımdır ki, kanal kommutasiyası rejimində bu

yükün xidmət olunması üçün tələb olunan resurs aşağıdakı kimi

hesablanardı:

V=1,25*64Kbit/san*100=8Mbit/san

Bu isə G.711 kodekindən istifadə olunması halından daha

azdır.

Qeyd etmək lazımdır ki, kanal kommutasiyalı şəbəkədə

informasiyanın çatdırılmasının təmin olunması paket

kommutasiyalı şəbəkədən fərqlənir. Kanal kommutasiyalı

şəbəkədə faksmil informasiyanın verilişi üçün 64Kbit/san.-lik

kanal, paket kommutasiyalı şəbəkədə isə T.38 kodeki istifadə

oluna bilər. Nəqliyyat resurslarının hesabatı zamanı nəzərə

almaq lazımdır ki, çağırışların bəzi hissəsi istifadəçi

informasiyasının sıxılması həyata keçirilmədən xidmət olunur.

İstifadəçi informasiyasının sıxılması həyata keçirilmədən

çağırışlar aşağıdakı kimi hesablanır:

GW_compr COD G.711((1 ) ) GWV k х V х V Y (1.5)

burada G.711V — kodekdən informasiyanın verilişi üçün

istifadə olunan resursdur.

Əgər daxilolma şlüzü avadanlığında, SIP, H.323 paket

terminalını istifadə edən istifadəçilərin və ya lokal hesablama

şəbəkələrinin qoşulması imkanı reallaşdırılırsa, o zaman

şlüzlərin qoşulması üçün tələb olunan nəqliyyat resursları

artırılmalıdır. Bu cür istifadəçilərə paket telefoniyası kimi baza

15

xidmətinin göstərilməsi hesabına paketV nəqliyyat resursunun

artırılması payı, istifadə olunan kodeklərdən və istifadəçilərin

sayından asılı olaraq təyin edilə bilər. O zaman paket

telefoniyası terminallarına xidmət üçün şlüzün əlavə nəqliyyat

resursu aşağıdakı kimi hesablanacaq:

( )paket LAN SH paket COD LAN LAN SHV V V y V N M N (1.6)

burada pakety - SIP/H.323 terminallarından daxil olan

xüsusi yükdür ki, o da 0,2Erl təşkil edir.

Şlüzün nəqliyyat resursu, şlüzün çevik kommutatorla

Н.248/Megaco protokolları bazasında mübadilə etdiyi istifadəçi

və eyni zamanda siqnallaşma informasiyaları ilə yanaşı veriliş

üçün hesablana bilər. Belə olan halda ümumi nəqliyyat resursu

bütün zəruri təşkiledicilərin cəmi kimi hesablana bilər:

GW_compr .248GW paket HV V V V (1.7)

Təxmini olaraq hesab etmək olar ki, siqnallaşma informasiyası

ümumi nəqliyyat resursundan 10% əlavə buraxıcılıq zolağı

.248HV tələb edəcək.

Birləşmənin nəqliyyat resursları təyin olunduqdan sonra, tutum

göstəriciləri, yəni paket şəbəkəsinə qoşulacaq daxilolma

şlüzlərinin sayı və interfeys növləri təyin olunur. Nəqliyyat

resursları ilə yanaşı interfeyslərin sayı şəbəkənin topologiyasına

əsasən təyin olunur. İstənilən halda interfeyslərin sayı aşağıdakı

saydan az olmamalıdır:

GWINT

INT

VN

V

(1.8)

burada VINT – bir interfeysin yararlı nəqliyyat resursudur.

Müxtəlif növlü interfeyslərin istifadə olunması halında hər

növ üçün interfeys sayı aşağıdakı ifadə ilə təyin oluna bilər:

16

_ _1

( )I

GW i INT i INTi

V N V

(1.9)

burada I – interfeys növlərinin sayı,

Ni_INT— i-ci növ interfeyslərin sayı;

Vi_INT— i-ci növ interfeysin yararlı nəqliyyat resursu.

4.4 Nəqliyyat şlüzü avadanlığının hesabatı

Bir qayda olaraq tranzit şlüzlər TMG, ümumi istifadəli rabitə

şəbəkələrinin strukturları nəzərə alınmaqla, ərazi nöqteyi-

nəzərindən yaxın ATS-lərin qoşulmasını həyata keçirməklə

şəbəkənin mövcud obyektlərində quraşdırılır. TMG şlüzünün

tutum göstəriciləri bu ATS-lərdən daxil olan yüklər nəzərə

alınmaqla təyin olunur. Öz növbəsində yükün qiyməti ATS-lə

şlüz arasındakı E1 selinin sayına və 64Kbit/san.-lik bir kanalın

xüsusi yükünə əsasən hesablana bilər. ATS-dən danışıq

informasiyasının verilməsi üçün adətən standart G.711

kodekindən istifadə olunur.

O zaman ATS-dən ümumi istifadəli rabitə şəbəkəsinin

tranzit şlüzünə daxil olan ümumi yük aşağıdakı kimi

hesablanacaq:

𝑌𝑇𝑀𝐺 = 𝑁𝐸1 ∗ 30 ∗ 𝑦𝑘𝑎𝑛Erl (1.10)

Burada NE1 – ATS-lə ümumi istifadəli rabitə şəbəkəsinin

nəqliyyat şlüzünün qoşulmasını həyata keçirən E1 sellərinin

sayı;

ykan – 64Kbit/san.-lik bir kanalın xüsusi yükü;

YMG – ATS-dən nəqliyyat şlüzünə daxil olan ümumi yük.

Hesabatlar zamanı E1 selindəki bir danışıq kanalın xüsusi

yükü 0,8Erl. götürülür.

Nəzərə almaq lazımdır ki, çağırışların bəzi hissəsi (modem

birləşmələi, faksmil informasiyaların verilişi və s.) istifadəçi

informasiyasının kompressiyası olmadan G.711 kodeklərindən

17

istifadə olunmaqla xidmət olunacaq. Yükün bu payını “x” kimi

təyin edərək, nəqliyyat resursunun təyin olunması üçün ifadəni

aşağıdakı kimi yaza bilərik:

_ G.711 p G.711[(1 ) ]TMG compr TMGV z V z V Y bit/s. (1.11)

burada VG.711-p – pauzaların aradan qaldırılması ilə G.711

kodekin danışıq informasiyasının verilişi üçün tələb olunan

resurs.

İstifadəçi informasiyası ilə yanaşı nəqliyyat şlüzünə

H.248/Megaco mediaşlüzlərinin idarəetmə protokolunun

məlumatları və ÜKS 7 protokolunun məlumatları da daxil olur

ki, bunlar da SİGTRAN protokolunun məlumatlarını əmələ

gətirirlər. Şlüzdə bu məlumatlar üçün də nəqliyyat resursu

ayrılmalıdır. Belə olan halda ümumi nəqliyyat resursu TGW

aşağıdakı ifadə ilə hesablanacaq:

VTMG = VMG-compr + VH.248 +VÜKS (1.12)

burada VH.248 – H.248 protokolu məlumatının verilişi üçün

buraxıcılıq zolağı;

VÜKS – ÜKS 7 məlumatının verilişi üçün buraxıcılıq

zolağıdır.

Təqribi olaraq hesab edək ki, H.248 siqnal informasiyası

əlavə olaraq ümumi nəqliyyat resursundan 10% buraxıcılıq

qabiliyyəti tələb edir.

Ümumkanal siqnallaşma şəbəkəsinin layihələndirilməsi

zamanı ÜKS 7 məlumatının verilişi üçün tələb olunan

buraxıcılıq zolağı aşağıdakı kimi hesabalanacaq:

VÜKS = YTMG * kÜKS * VSM * ySM * kSİGTRAN bit/s (1.13)

burada kÜKS = 0,166×10-3 – yerli telefon yükünün ÜKS 7

yükünə yenidən hesablanması əmsalı;

18

VSM = 64000bit/san. – siqnallaşma manqasının buraxıcılıq

zolağı;

ySM = 0.2Erl, siqnallaşma manqasının yükü.

kSİGTRAN = 1.3 – ÜKS 7 yükünün SİGTRAN yükünə

yenidən hesablanması əmsaləıdır.

Nəqliyyat şlüzlərini paket şəbəkəsinə qoşan interfeyslərin

növləri və sayı şlüzün nəqliyyat resursları və paket şəbəkəsinin

topologiyası ilə təyin olunur. Şlüzün nəqliyyat resursu və

interfeyslərin sayı aşağıdakı münasibətlərlə bağlıdır:

TMG INT INTV N V , bit/s (1.14)

buradaVINT—bir interfeysin yararlı nəqliyyat resursu;

NINT — interfeyslərin sayıdır.

Nəqliyyat şlüxzünün və daxilolma şlüzü avadanlığının əsas

hesabat parametrləri şəkil 1. 2-də göstərilmişdir.

19

Şəkil 1.2 Nəqliyyat şlüzünün və daxilolma şlüzü

avadanlığının hesabat parametrləri

20

2. “NGN ŞƏBƏKƏSININ ÇEVIK KOMMUTATOR

AVADANLIĞININ HESABATI”

1. Məqsəd:

Yeni nəsil şəbəkələrində istifadə olunan çevik

kommutatorun layihələndirilməsi üzrə praktiki biliklərin əldə

olunması və metodikanın öyrənilməsi.

2 Tapşırıq

Fərdi tapşırığa uyğun olaraq (cədvəl 2.1):

2.1 Çevik kommutatorla xidmət olunan layihələndirilən

NGN şəbəkəsinin təsvirini yaratmaq.

2.2 Çevik kommutatorun parametrlərini hesablamaq.

3. Hesabatın məzmunu

3.1 Çevik kommutatorun layihələndirilməsi üçün ilkin

verilənlər cədvəli.

3.2 Daxilolma şəbəkəsi və nəqliyyat şəbəkəsinin idarə

olunması üçün istifadə olunan protokollar göstərilməklə çevik

kommutatorun NGN şəbəkəsinə qoşulması sxemi.

3.3 Çevik kommutator avadanlığının hesabat nəticələri:

- daxilolma şəbəkəsinin idarə olunması üçün çevik

kommutatorun məhsuldarlığının aşağı sərhəddi;

- daxilolma şəbəkəsinin idarə olunması üçün çevik

kommutatoru paket şəbəkəsinə qoşan interfeyslərin sayı və

növü;

- çevik kommutatorun tranzit kommutatorlarda çağırışların

xidmət olunması üçün tələb olunan nəqliyyat resurslarının

minimal cəmi;

- tranzit kommutatorların idarə olunması üçün çevik

kommutatoru paket şəbəkəsinə qoşan interfeyslərin sayı və

növü.

Cədvəl 2.1 Fərdi tapşırıq

№ Başlanğıc

parametr

Tapşırıq variantları

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 ÜİRŞ 2000 2500 3000 3500 4000 4500 3000 2500 3500 2000

21

abonentlərinin sayı

2 ISDN-BRA

abonentlərinin sayı

250 200 150 300 350 400 450 250 300 350

3 V5 interfeysli

daxilolma

şəbəkələrinin

sayı/Qoşulmaq

üçün E1 sellərinin

sayı

2/5 3/3 5/4 0 3/5 2/1 6/3 4/4 3/6 0

4 Şlüzə qoşulan

MATS-lərin

sayı/MATS-lərə

qoşulan PRI

sellərin sayı

4/2 0 1/2 3/5 1/2 2/3 4/2 0 4/1 3/3

5 SIP/H.323/MG

CP terminallı

abonentlərin sayı

500 450 600 250 350 550 300 400 200 450

6 ÜİRŞ üçün

düzəltmə əmsalı

1,1 1,2 1,3 1,4 1,1 1,2 1,3 1,4 1,1 1,2

7 ISDN şəbəkəsi

üçün düzəltmə

əmsalı

1,3 1,5 1,6 1,2 1,4 1,3 1,2 1,1 1,5 1,4

8 V5 interfeysi

üçün düzəltmə

əmsalı

1,2 1,3 1,5 1,1 1,2 1,4 1,5 1,3 1,2 1,1

9 MATS-i üçün

düzəltmə əmsalı

1,5 1,1 1,1 1,3 1,3 1,5 1,1 1,2 1,3 1,3

10 Paket şəbəkəsi

üçün düzəltmə

əmsalı

1,2 1,3 1,4 1,5 1,2 1,3 1,4 1,2 1,1 1,5

111 Bir 64Kbit/s.-

lik kanalla xidmət

olunan çağırışların

intensivliyi,

çağırış/ƏBYS

5 7 6 8 4 5 6 7 5 8

12 Stansiyanın

nəqliyyat şlüzünə

qoşulması üçün

istifadə olunan E1

sellərinin sayı

2 3 4 5 2 3 4 2 3 5

22

13 Çevik

kommutatorla

xidmət olunan

nəqliyyat

şlüzlərinin sayı

1 2 3 4 5 1 2 3 4 3

4 Metodik göstəriş

4.1 NGN şənəkəsində çağırışların emalı və

kommutasiyanın idarə olunması səviyyəsi

Veriliş və kommutasiyanın idarə olunması səviyyəsinin əsas

vəzifəsi NGN şəbəkəsi fraqmentində birləşmənin yaradılmasının

idarə olunmasıdır. Birləşmənin yaradılması funksiyası, çevik

kommutator avadanlığının xarici idarəsi altında nəqliyyat

şəbəkəsi elementləri səviyyəsində reallaşdırılır. Müstəsna hal

MGC funksiyalı ATS-lərdir ki, onlar da nəqliyyat şəbəkəsi

elementi səviyyəsində kommutasiyanı özləri yerinə yetirir.

Çevik kommutator yerinə yetirməlidir:

- onun domenində istifadə olunan bütün növ siqnallaşmaların

emalını;

- daxilolma şlüzündən keçməklə və ya bilavasitə onun

domeninə qoşulmuş istifadəçilərin abonent verilənlərinin idarə

olunmasını və saxlanmasını;

- şəbəkə istifadəçilərinə geniş xidmətlər siyahısının təqdim

olunması üçün əlavələr (proqramlar) serverləri ilə qarşılıqlı əlaqə.

Birləşmənin yaradılması zamanı çevik kommutator

avadanlığı kommutasiyanın idarə olunması səviyyəsinin

funksional elementləri ilə siqnal mübadiləsi həyata keçirir. Bu

elementlərə bütün şlüzlər, şəbəkənin funksional avadanlıqları

(daxilolma qurğuları (IAD), SIP və H.323 terminalları), digər

çevik kommutator avadanlıqları və nəqliyyat şlüzü kontrolleri

funksiyalı ATS-lər aiddirlər. Paket şəbəkəsi vasitəsi ilə ümumi

istifadəli telefon şəbəkəsinin (ÜİTlfŞ) siqnallaşma

informasiyasının verilməsi üçün xüsusi protokollar istifadə

edilir. ÜİTlfŞ-dən çevik kommutatora siqnal şlüz vasitəsi ilə

23

ÜKS 7 siqnallaşma informasiyasının verilişi üçün SIGTRAN

texnologiyasının MxUA protokolu istifadə olunur.

Çevik kommutator avadanlığı, uyğun protokollardan istifadə

etməklə qəbul olunan informasiyanın təhlilinə əsasən şəbəkə

elementləri ilə birləşmənin yaradılması üzrə siqnal

mübadiləsini həyata keçirir və H.248 protokolundan (IP

kommutasiya üçün) və BICC protokolundan (ATM

kommutasiya üçün) istifadə etməklə istifadəçi informasiyasının

verilməsi üçün birləşmənin yaradılmasını idarə edir. Bu zaman

istifadəçi informasiyası seli çevik kommutatordan keçmir,

sadəcə olaraq nəqliyyat səviyyəsində qapanır.

Şəbəkədə bir neçə çevik kommutator istifadə olunması

halında onlar qovşaqlararası protokollar vasitəsi ilə (bir qayda

olaraq SIP-T ailəsi protokolları) qarşılıqlı əlaqədə olurlar və

birləşmənin idarə olunmasını müştərək olaraq təmin edirlər.

NGN daxilolma şəbəkəsinin idarəolunma səviyyələrinin

strukturu aşağıdakı şəkildə göstərilmişdir.

4.2 Çevik kommutatorun məhsuldarlığının hesabatı.

Paylanmış abonent konsentratorunun qurulması zamanı

çevik kommutatorun əsas vəzifəsi çağırışlara xidmət siqnalı

informasiyasının emalı və birləşmənin yaradılmasının idarə

olunmasıdır. Çevik kommutatorun abonent bazasının tutum

parametrləri bütün müxtəlif növ abonentlərin xidmət

olunmasına imkan verməlidir ki, bu abonentlərin qoşulması

abonent konsentratorlarının qurulması zamanı planlaşdırılır. Bu

zaman çağırışlara xidmət üçün müxtəlif siqnallaşma

protokolları istifadə oluna bilər (şəkil 2.1):

Aşağıdakı dəyişənləri daxil edək:

24

Şəkil 2.1 NGN daxilolma şəbəkəsinin idarə olunması üçün

çevik kommutatorun qoşulma sxemi.

PPSTN—ən böyük yüklənmə saatında analoq telefon xətti üzrə

daxilolmanı istifadə edən abonentlərdən daxil olan çağırışların

xüsusi intensivliyi;

PISDN— ISDN baza daxilolmasını istifadə edən

abonentlərdən daxil olan çağırışların xüsusi intensivliyi;

РV5—V5 interfeysi ilə paket şəbəkəsinə qoşulan

abonentlərdən daxil olan çağırışların xüsusi intensivliyi;

PPBX— paket şəbəkəsinə qoşulan MATS-lərdən daxil olan

çağırışların xüsusi intensivliyi;

PSHM— SIP, H.323, MGCP terminallarını istifadə edən

abonentlərdən daxil olan çağırışların xüsusi intensivliyi.

Şəhər ATS-lərinə qoyulan “ümumi texniki tələblərə” uyğun

olaraq çağırışların intensivliyi bərabərdir:

PPSTN =5çağırış/ƏBYS;

25

PISDN =10çağırış/ƏBYS;

PPBX = 35çağırış/ƏBYS.

PSHM =PPSTN və PV5 =PPBX götürmək olar.

O zaman bütün növ mənbələrdən çevik kommutatora daxil

olan çağırışların ümumi intensivliyi aşağıdakı kimi hesablanacaq:

_ _ _1 1 1

5 _ 5 _1 1 1 1

( )

( )

L L L

CALL PSTN l PSTN l SHM ISDN l ISDNl l l

L J L K

V j V k PXl j l k

P P N N P N

P N N

(2.1)

burada L — çevik kommutatorla xidmət olunan daxilolma

şlüzlərinin sayıdır.

Qeyd edək ki, kommutasiya avadanlığının məhsudarlığı

xidmət olunan çağırışların növündən asılı olaraq dəyişə bilər,

yəni, ümumi istifadəli rabitə şəbəkəsi (ÜİRŞ) və ISDN

şəbəkəsindən daxil olan çağırışların emalı zamanı məhsuldarlıq

müxtəlif ola bilər.

Kommutasiya avadanlığının bütün sənədlərində

məhsuldarlıq bir qayda olaraq “sadə” çağırışlar üçün göstərilir.

Məsələn, əgər sistemin məhsuldarlığı SIP “ideal” çağırışlar

üçün 10mln çağırış/ƏBYS, ümumi istifadəli rabitə şəbəkələri

çağırışları üçün 8mln çağırış/ƏBYS bərabərdirsə, o zaman

sonuncunun intensivliyi 1,25 əmsalla götürülür

Belə olan halda PCALL intensivlikli çağırış selinin xidmət

olunması üzrə çevik kommutatorun məhsuldarlığının aşağı

sərhəddi aşağıdakı ifadə ilə hesablanacaq:

5 5 5SN PSTN PSTN PSTN ISDN ISDN ISDN V V V PBX PBX PBX

SHM SHM SHM

P k P N k P N k P N k P N

k P N

(2.2)

26

Qeyd etmək lazımdır ki, məhsuldarlıq üzrə tələbata əsasən

çevik kommutator avadanlığı B və C sinif yüklər üçün Q.543

tövsiyəsi ilə təyin olunduqdan aşağı olmayan göstəricilərlə

yüklənmə şəraitində işləməlidir.

4.3 Çevik kommutatoru paket şəbəkəsinə qoşan

interfeyslərin parametrlərinin hesabatı.

Çevik kommutatoru paket şəbəkəsinə qoşan interfeyslərin

parametrləri, şağırışların xidmət olunma prosesində siqnal

məlumatlarının mübadiləsinin intensivliyinə əsasən təyin olunur.

Tutaq ki:

LMEGACO – abonent xətləri üzrə siqnallaşma informasiyasının

verilişi zamanı istifadə olunan MEGACO protokolu məlumatnın

orta uzunluğu (baytlarla);

NMEGACO – çağırışlara xidmət zamanı MEGACO protokolu

məlumatnın orta sayı;

LV5UA–V5UA protokolu məlumatının orta uzunluğu;

NV5UA – çağırışlara xidmət zamanı V5UA protokolu

məlumatının orta uzunluğu;

LIUA – IUA protokolu məlumatının orta uzunluğu;

NIUA – çağırışlara xidmət zamanı IUA protokolu

məlumatlarının orta sayı;

LSH – SIP/H.323 protokolu məlumatlarının orta uzunluğu;

NSH – çağırışlara xidmət zamanı SIP/H.323 protokolu

məlumatlarının orta sayı;

LMGCP – şlüzdə kommutasiyanın idarə olunması zamanı

istifadə olunan MGCP protokolu məlumatının orta uzunluğu;

NMGCP – çağırışlara xidmət zamanı MGCP protokolu

məlumatlarının orta sayıdır.

O zaman:

27

5 5 5 5

5 5

[(

( )

( )]/ 450

SX sig MEGACO MEGACO PSTN PSTN V UA V UA V V

IUA IUA ISDN ISDN PBX PBX SH SH SH SH

MGCP MGCP PSTN PSTN V V ISDN ISDN PBX PBX

V k L N P N L N P N

L N P N P N L N P N

L N P N P N P N P N

(2.3)

burada:

VSX — daxilolma şəbəkəsində çağırışlara xidmət üçün çevik

kommutatorun paket şəbəkəsinə qoşulmasını təmin edən

minimal yararlı nəqliyyat resursudur, bit/san.;

ksig — nəqliyyat resursunun istifadə olunması əmsalıdır.

ÜKS 7 siqnallaşma şəbəkəsinin hesabatına analoji olaraq ksig

=5 götürülür ki, bu da 0,2Erl yükə uyğun gəlir.;

1/450 — “bayt/saat” ölçü vahidinin “bit/san.” ölçü vahidinə

çevrilməsinin nəticəsidir (8/3600 =1/450).

Təqribi olaraq qəbul etmək olar ki, bütün məlumatların orta

uzunluğu 50 bayt, çağırışlara xidmət prosesində bütün

məlumatların sayı isə 10-dur.

Çevik kommutator avadanlığını paket şəbəkəsinə qoşan

interfeyslərin tutum parametrləri aşağıdakı ifadə ilə hesablanır:

SXINT

INT

VN

V (2.4)

burada VINT— bir interfeysin yararlı nəqliyyat resursudur.

4.4 Nəqliyyat resurslarının idarə olunması üçün çevik

kommutator avadanlığının hesabatı.

NGN şəbəkəsində tranzit kommutasiya səviyyəsinin idarə

olunması zamanıı çevik kommutatorun əsas vəzifəsi birləşmənin

yaradılmasının idarə olunması və çağırışlara xidmət

informasiyasının emal edilməsidir. Çevik kommutatorun

məhsuldarlığına qoyulan tələbat, emal tələb edən çağırışların

intensivliyi ilə təyin olunur.

Daxil olan çağırışların intensivliyi, bir 64Kbit/san.-lik kanala

düşən çağırışların intensivliyi, həmçinin stansiyanın nəqliyyat

28

şlüzünə qoşulması üçün istifadə olunan E1 sellərinin sayı ilə

təyin olunur (şəkil 2.2).

Tutaq ki:

РCH — bir 64Kbit/san.-lik kanalla xidməty olunan

çağırışların intensivliyi;

РGW — nəqliyyat şlüzü ilə xidmət olunan çağırışların

intensivliyidir.

O zaman nəqliyyat şlüzünə daxil olan çağırışların intensivliyi l,

aşağıdakı ifadə ilə hesablanacaq:

_ _ 1 30l GW l E CHP N P , çağırış/ƏBYS (2.5)

Uyğun olaraq çevik kommutatora daxil olan çağırışların

intensivliyini aşağıdakı kimi hesablamaq olar:

_ _ 11 1

30L L

SX l GW CH l El l

P P P N

, çağırış/ƏBYS (2.6)

burada L — çevik kommutatorla xidmət olunan nəqliyyat

şlüzlərinin sayıdır.

Çevik kommutatoru paket şəbəkəsinə qoşan interfeysin

parametrləri, çağırışlara xidmət prosesində siqnal

məlumatlarının mübadiləsi intensivliyinə əsasən təyin olunur.

Reallaşdırma üsullarından asılı olaraq, paylanmış tranzit

kommutatorun təşkili üçün çevik kommutatorun istifadə

olunması zamanı ÜKS7 siqnallaşma məlumatları çevik

kommutatora M2UA və ya M3UA protokolu məlumatları

formatında daxil olur.

Məhsuldarlıq üzrə tələbata əsasən çevik kommutator

avadanlığı B və C sinif yüklər üçün Q.543 tövsiyəsi ilə təyin

olunduqdan aşağı olmayan göstəricilərlə yüklənmə şəraitində

işləməlidir (şəkil 2.2).

29

Şəkil 2.2 NGN tranzit səviyyəsinin idarə olunması üçün

çevik kommutatorun qoşulma sxemi.

Tutaq ki:

LMXUA — MxUA protokolu məlumatlarının orta uzunluğudur;

NMXUA — çağırışlara xidmət zamanı MxUA məlumatlarının

orta sayıdır;

LMGCP — nəqliyyat şlüzünün idarə olunması üçün istifadə

olunan MGCP protokolu məlumatının orta uzunluğu (baytlarla);

NMGCP — çağırışlara xidmət zamanı MGCP protokolu

məlumatlarının orta sayıdır.

O zaman çevik kommutatorun MxUA protokolu

məlumatlarının verilişi üçün zəruri olan nəqliyyat resursu

aşağıdakı kimi hesablanacaq:

_SX MXUA sig MXUA MXUA SXV k L N P , çağırış/ƏBYS (2.7)

30

burada ksig— resursun istifadə olunma əmsalı.

Analoji olaraq MGCP protokolu məlumatının verilişi üçün

çevik kommutatorun zəruri nəqliyyat resursu aşağıdakı kimi

hesablanacaq:

_SX MGCP sig MGCP MGCP SXV k L N P , çağırış/ƏBYS (2.8)

Tranzit kommutator strukturunda çağırışlara xidmət üçün

çevik kommutatorun yararlı minimal nəqliyyat resursunun cəmi

_ _SX SX MXUA SX MGCPV V V

kimi yazılacaq.

Ölçü vahidlərinin çevirilməsindən sonra aşağıdakı ifadəni

alırıq:

_ ( ) / 450,SX MXUA sig SX MXUA MXUA MGCP MGCPV k P L N L N bit/san.

(2.9)

Həmçinin təqribi olaraq qəbul etmək olar ki, bütün

məlumatların orta uzunluğu 50bayt, çağırışlara xidmət

prosesində məlumatların orta sayı 10-dur. Tranzit

kommutatorların idarə olunması üçün çevik kommutatoru paket

şəbəkəsinə qoşan interfeyslərin tutum parametrləri (2.4) ifadəsi

ilə hesablana bilər.

3. “SIP PROTOKOLU BAZALI NGN ŞƏBƏKƏSINDƏ

BIRLƏŞMƏNIN SIQNAL DIAQRAMININ QURULMASI”

31

1 Məqsəd:

SIP protokolu məlumatlarının formatlarının öyrənilməsi,

siqnal diaqramının qurulmasında və sorğu və cavab başlıqları

sahələrinin doldurulmasında praktiki biliklərin əldə edilməsi.

2. Tapşırıq

İlkin verilənlər:

2.1 NGN şəbəkəsində SIP protokolu bazasında A və B

istifadəçiləri arasındakı birləşmənin yaradılması bu

istifadəçilərə xidmət göstərən proksi-serverlər vasitəsi ilə həyata

keçirilir. Proksi-serverlərə istifadəçilərin cari yerləşdikləri yer

məlum olur.

2.2 NGN şəbəkəsində SIP protokolu bazasında A və B

istifadəçiləri cədvəl 3.1-də göstərilən verilənlərlə xarakterizə

olunur.

2.3 A və B istifadəçilərinin proksi-serverlərinin ünvanları

(adları), istifadəçinin də aid olduğu domendə sabit olaraq verilir.

Cədvəl 3.1 Məşğələyə aid ilkin verilənlər. Variantın

nömrəsi

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

A

istifadəçisin

in adı

User Operat Guest Privac

y

Client Managr Peopl

e

Chief Boss Clerk

A

istifadəçisin

in əks

olunan adı

Vladimir Olga Peter Ivan Lena David Sofia Sasha Nina Sergei

A

istifadəçisin

in domeni

prim.ru darts.r

u

doc.co

m

ant.org guk.ru mtusi.ru force.

int

astan.kz mins.bu kiev.ua

A

istifadəçisin

inIP-ünvanı

192.168.

0.1

196.14

.1.12

207.12.

2.51

212.1.

0.3

198.1.

1.3

195.2.3.

11

211.1

1.1.1

195.0.2.4 199.1.0.

32

193.24.

1.0

Əvvəlki

əmrlər

ardıcıllığını

n nömrəsi

25486 3648 31975 59317

3

21324

56

553547 4358 23787 5867 67867

B

istifadəçisin

Guest Privac

y

User Operat People Boss Clien

t

Managr Clerk Chief

32

in adı

B

istifadəçisin

in əks

olunan adı

Olga Petya Lena Kolya Sofia Nina Oleq David Sasha Ivan

B

istifadəçisin

in domeni

darts.ru doc.co

m

prim.ru mtusi.r

u

ant.org doc.co

m

guk.r

u

guk.ru astan.kz docum.

com

B

istifadəçisin

indomeni

192.130.

1.0

193.23

.1.2

223.2.0.

1

202.14

.3.91

197.12

.1.3

194.26.

2.11

191.3

.12.3

211.0.2.1 196.35.

0.3

194.32.

5.1

Çağırışın

nəticəsi

Uğursuz

birləşmə

, A

istifadəçi

sinin

rəddi

Uğurs

uz

birləş

mə, B

istifad

əçisi

məşğu

ldur

Uğurlu

birləşm

ə, A

istifadə

çisinin

rəddi

Uğursi

z

birləş

mə, B

proksi-

serveri

sorğuy

a

xidmət

imkanı

na

malik

deyil

Uğurlu

birləş

mə, A

iatifad

əçisini

n rəddi

Uğursu

z

birləşm

ə, B

proksi-

serverin

də

funksiy

a

reallaşd

ırılmayı

b

Uğurl

u

birləş

mə,

A

iatifa

dəçisi

nin

rəddi

Uğursuz

birləşmə,

sorğuda

sintaksis

səhvlər

olduğuna

görə B

proksi-

serveri

sorgunu

başa

düşmür

Uğursu

z

birləşm

ə, B

proksi-

serveri

yükləni

b

Uğursu

z

birləşm

ə, B

proksi-

serveri

sorğuya

xidmətd

ən

imtina

edir.

Vacibdir:

1. İstifadə olunan SIP protokolu sorğularını və cavablarını

göstərməklə şəbəkədə SIP protokolu bazasında A və B

istifadəçiləri arasında birləşmənin yaradılması və ləğv

edilməsinin oxlar üzrə diaqramını qurmalı.

2. Hər bir sorgu və cavab üçün başlıq sahəsini doldurmalı.

3. Hesabatın məzmunu

3.1 SIP protokolu bazasında NGN şəbəkəsində A və B

istifadəçiləri arasında birləşmənin yaradılmasının və ləğv

olunmasının oxlar üzrə diaqramı.

3.2 Birləşmədə SIP protokolunun istifadə olunan bütün sorğu

və cavab başlıqlarının doldurulmuş sahələri.

4 Metodik göstəriş

33

4.1 Birləşmənin yaradılması ssenerisi

1 Yönləndirmə serveri vasitəsi ilə birləşmənin yaradılması

ssenarisi

Çağıran istifadəçiyə digər istifadəçini çağırmaq tələb olunur.

O, özünə məlum olan yönləndirmə serverinə və susmaya görə

5060 portuna INVITE (1) sorğusunu göndərir (şəkil 3.1).

Şəkil 3.1Yönləndirmə serveri vasitəsilə birləşmənin

yaradılması ssenarisi

Sorğuda çağıran istifadəçi çağırılan istifadəçinin ünvanını

göstərir. Yönləndirmə serveri yerin təyin edilməsi serverindən

(2) lazım olan istifadəçinin cari ünvanını soruşur ki, sonuncu da

öz növbəsində həmin ünvanı (3) ona göndərir. Yönləndirmə

serveri öz 302 “Moved temporarily” cavabında çağıran tərəfə

çağırılan istifadəçinin cari ünvanını göndərir (4) və ya çağırılan

abonentlərin qeydə alınmış ünvanları siyahısı haqqında

məlumat verir ki, çağırılan abonent özü onlardan birini seçsin.

34

Çağıran tərəf 302 cavabının qəbulunu ACK məlumatı ilə

təsdiqləyir (5).

İndi çağıran tərəf çağırılan tərəflə əlaqə yarada bilər. Bunun

üçün o, yeni sorğu INVITE (6) göndərir. INVITE məlumatında

SDP formatında çağıran tərəfin funksional imkanları haqqında

verilənlər öz əksini tapır. Çağırılan tərəf INVITE sorğusunu

qəbul edir və onun emalına başlayır. Bu haqda növbəti qurğuya

100Trying (7) cavabını göndərir ki, onun taymerini yenidən işə

salsın.

Daxil olan çağırışın emalı başa çatdıqdan sonra çağırılan

tərəfin avadanlığı öz istifadəçisinə daxil olan çağırış haqqında

məlumat verir, qarşı tərəfə isə 180 Ringing (8) cavabını

göndərir. Çağırılan tərəf daxil olan çağırışı qəbul etdikdən sonra

qarşı tərəfə 200 OK (9) məlumatını göndərir ki, bu məlumatda

SDP protokolu formatında çağırılan terminalın funksional

imkanları haqqında verilənlər əks olunur. çağıran istifadəçinin

terminalı qəbulu təsdiq edən ACK (10) sorğusu göndərir.

Bununla da birləşmənin yaradılması fazası başa çatır və danışıq

fazası başlayır.

Danışığın başa çatması ilə tərəflərdən istənilən biri BYE (11)

sorğusu göndərir ki, bu da 200 OK (12) cavabı ilə dəstəklənir.

Əgər A istifadəçisi B istifadəçisinin cari yeri haqqında

məlumata malikdirsə, o zaman o, yönləndirmə serverinə və

yerin təyin olunması serverinə müraciət etmir.

2 Proksi-server vasitəsilə birləşmənin yaradılması ssenarisi

Bu halda yönləndirmə serverindən istifadə edilən zaman (1),

(2), (3) fəaliyyət ardıcıllığı eyni adlı hadisələr ardıcıllığı ilə

eynilik təşkil edir. Ünvan müəyyən edildikdən sonra A

istifadəçisinin proksi-serveri bu ünvana INVITE sorğusu (4)

göndərir (şəkil 3.2).

Çağırılan istifadəçi B akustik və ya virtual siqnalla xəbərdar

edilir (5); o dəstəyi qaldırır və 200 OK cavabı proksi-serverə

göndərilir (6). Proksi-server bu cavabı çağıran abbonentə

35

göndərir (7), sonuncu isə öz növbəsində qəbulu təsdiq edən

ACK sorğusunu (8) göndərir ki, bu da çağırılan B istifadəçisinə

göndərilir (9). Birləşmə yaradıldı, danışıq həyata keçirilir.

Şəkil 3.2 Proksi-server vasitəsilə birləşmənin yaradılması

ssenarisi

Çağırılan istifadəçi B dəstəyi asır, BYE sorğusu verir (8) ki,

bu da qəbulu 200 OK (9) cavabı ilə təsdiqləyir.

Əgər A istifadəçisi B istifadəçisinin cari yeri haqqında

məlumata malikdirsə, o zaman o, yönləndirmə serverinə və

yerin təyin olunması serverinə müraciət etmir.

36

4.2 SIP protokolu sorğususnun yaradılması SIP protokolu məlumatı (sorğu və cavab) özündə RFC2279

sənədinə uyğun kodlaşdırılmış mətn sətrləri ardıcıllığını əks

etdirir. SIP məlumatının strukturu və sintaksisi HTTP

protokoluna identikdir (şəkil 3.3).

Başlanğıc sətr

BAŞLIQLAR

Boş sətr

MƏLUMAT

Şəkil 3.3SIP protokolu məlumatının strukturu

İstifadəçinin müştəri agenti UAC (User Agent Client)

tərəfindən yaradılan SIP protokolu sorğusu mütləq

aşağıdakılardan ibarət olmalıdır:

- başlanğıc sətr Request-Line;

- altı başlıqlar sahəsi To, From, CSeq, Call-ID, Max-

Forwards və Via.

Başlanğıc sətr Request-Line sorğunun növünün adından,

sorğunun ünvanından, və boşluqla (probel) ayrılan protokol

versiyası nömrəsindən ibarət olur (şəkil 4).

Sorğunun

növü

Boşluq Request-

URI

Boşluq Protokol

növü

СRLF

Şəkil 3.4 Request-Line sətrinin strukturu.

IETF RFC 3261 tövsiyəsində 6 növ sorğu müəyyən olunub:

REGISTER–kontakt informasiyasının qeydiyyatı üçün,

INVITE, ACK və СANCEL–ssesiyanın yaradılması üçün,

37

BYE–sesiyanın sona çatması üçün və OPTIONS–serverin

funksional imkanları haqda informasiyanın sorğusu üçün.

Hazırda SIP protokolunda sorğuların sayı 14-ə qədər artırılıb.

Server başlanğıc sətrdə yazılmış ada əsasən qəbul olunmuş

sorğunun növünü təyin edir.

Request-URI –sahəsi SIP URI-dir ki, bu da istifadəçini və

ya sorğunun ünvanlandığı xidməti göstərir. Request-URI

məlumatı sahəsinin başlanğıc qiyməti To sahəsində olduğu

kimi köklənir. Əvvəlcədən müəyyən edilmiş marşrutun istifadə

olunması zamanı bir URI təşkil etmək tövsiyə olunur. Request-

URI sahəsində boşluq (probel) və idarəedici simvollar

olmamalıdır.

Həm sorğular, həm də cavablar fəaliyyətdə olan SIP

protokolu versiyasını əks etdirməlidirlər. SIP məlumatı

göndərən proqram SIP-version sahəsində SIP/2.0 göstərməlidir.

Başlanğıc sətrə nümunə:

ACKsip:alex@psuti.ruSIP/2.0

Aşağıda dialoq rejimində işləməyən istifadəçinin müştəri

agentinin işi zamanı SIP sorğuların formalaşdırılmasına

baxılacaq. Dialoqdan kənar sorğulara misal olaraq INVITE-

sesiyanın yaradılması sorğusunu və funksional imkanların

öyrənilməsi üçün göndərilən OPTIONS sorğusunu göstərmək

olar. Dialoq rejimində istifadəçinin müştəri agenti işləyən

zaman SIP sorğuları özlərində çağırılan istifadəçinin konkret

terminalını müəyyən edən xüsusu parametri əks etdirməlidir.

1. To başlığının formalaşdırılması

To sahəsi SIP və ya SIPS URI-dan ibarət olmalıdır. SIPS

sxemi onu göstərir ki, resurslar yalnız təhlükəsizliyin təmin

olunması zamanı əlçatan olur. To sahəsi həmçinin istifadəçi

adının əks olunmasına imkan verir (display name).

Adətən To başlığı sahəsi istifadəçi interfeysi vasitəsi ilə və

ya ünvan kitabından istifadə olunmaqla əl ilə doldurulur.

İstifadəçi ünvanı tam daxil etmir, bunun əvəzinə hərflər və ya

38

rəqəmlər sətrini daxil edir (məsələn, “alex”), istifadəçi agenti

bu sətri necə interpretasiya etməsi haqqında özü qərar qəbul

edir.

Dialoq rejimində olmayan sorğular “tag” parametrindən

ibarət olmamalıdır. To başlığında “tag” parametri bir SIP

ünvan altında qeydiyyatdan keçən terminallar içərisindən

çağırılan istifadəçinin konkret terminalını müəyyən edir.

To başlığı sahəsinə misal:

To: Alex <sip:alex@psuti.ru>

2. From başlığının formalaşdırılması

From başlığı sahəsi məlumat təşəbbüskarının məntiqi

identifikatorundan, bir qayda olaraq çağıran istifadəçinin

publik ünvanından ibarət olur. To sahəsi kimi o da URI əks

etdirir. Başlıq SIP elementlər tərəfindən ona görə istifadə

olunur ki, sorğuya tətbiq edilən emal qaydaları təyin olunsun.

Vacibdir ki, From başlığındakı URI hostun IP ünvanını əks

etdirməsin, çünki bu məntiqi ad deyil.

Adətən From sorğu başlığının sahəsi lokal istifadəçi

domeninin administratoru və ya istifadəçisi tərəfindən təqribi

müəyyən olunan qiymətə əsasən doldurulur. Əgər konkret

istifadəçi agenti bir neçə istifadəçi tərəfindən istifadə olunursa,

o, dəyişən profilə malik olur.

From sahəsi istifadəçi agenti müştərisi tərəfindən yaradılan

yeni “tag” parametrinə malik olmalıdır. Bu parametr təsadüfi

hərf-rəqəm sətrindən ibarət olur. Bu sətr sesiyanın

identifikasiyası üçün istifadə olunur.

From başlığı sahəsinə misal:

From: "Bob" <sips:bob@biloxi.com> ;tag=a48s

From: sip: +12125551212@phone2net.com;tag=887s

From:Anonymous < sip : c8oqz84zk7z @ privacy.org

>;tag=hyh8

3. Call-ID başlığının formalaşdırılması

39

Call-ID başlığı məlumat qrupunu birləşdirən unikal

identifikatordur. O, dialoq prosesində istənilən iki istifadəçi

agenti tərəfindən göndərilən bütün sorgular və cavablar üçün

üst-üstə düşməlisir. Yeni dialoqun yaradılması zamanı Call-ID

başlığı unikal identifikator kimi seçilməlidir. Bütün SIP

istifadəçi agentləri onlar tərəfindən yaradılan Call-ID-nin

təsadüfən digər istifadəçi agentləri tərəfindən yaradılmamasına

təminat verən vasitələrə malik olmalıdırlar.

Call-ID kəmiyyətinin yaradılması zamanı təsadüfi

kriptoqrafik identifikatorların (RFC1750 üzrə) istifadə

olunması tövsiyə olunur. Onların istifadə olunması sesiyaya

müdaxilələrdən mühafizəni təmin edir və Call-ID

münaqişələrinin baş verməsi ehtimalını azaldır. Call-ID

başlığının qiyməti registrə həssasdır, ona görə də bayt bayt

müqayisə olunmalıdır.

Cavab alındıqdan sonra sorğunun korreksiyasını tələb edən

kodla sorgunun təkrar göndərilməsi zamanı bu sorgulara yeni

sorgular kimi baxılmır və onlar Call-ID başlığının əvvəlki

qiymətləri ilə ötürülürlər.

Call-ID başlığı sahəsinə misal:

Call-ID:f81d4fae-7dec-11d0-a765-00a0c91e6bf6@psuti.ru

4. CSeq başlığının formalaşdırılması

CSeq başlığı sahəsi dialoqda tranzaksiyaların nizamlanması

və identifikasiyasına xidmət edir. CSeq başlığı sahəsi sorğunun

növünü və sıra nömrəsini özündə əks etdirir. REGISTER-dən

başqa dialoq rejimində olmayan sorğular üçün sıra nömrəsinin

qiyməti təsadüfi ola bilər. Sıra nömrəsinin ölçüsü 32 mərtəbəli

tam ədad olmalıdır və 231-dən az olmamalıdır. Müştəri CSeq

başlığının yaradılması üçün istənilən mexanizm seçə bilər.

CSeq başlığı sahəsinə misal:

CSeq: 456 INVITE

5. Max-Forwards başlığının formalaşdırılması

40

Max-Forwards başlığı sorğunun göndərildiyi təyinat

məntəqəsinə qədər olan yoldakı serverlərin və şlüzlərin sayının

azaldılması məqsədi ilə istənilən növ SIP sorğularda istifadə

olunur. Başlığın qiyməti 0-dan 255-ə qədər istənilən tam ədədi

ala bilər. Bu qiymət hər bir serverdə bir vahid azaldılaraq

növbəti göndərilməsi təmin olunur. Başlanğıc qiymət kimi 70

götürülməsi tövsiyə olunur. Qiymət kifayət qədər böyük

götürülür ki, ilgəyin yaranmaması zamanı SIP şəbəkəsi

tərəfindən sorğunun atılmamasına təminat verilsin, o qədər də

böyük götürülmür ki, ilgəyin əmələ gəlməsi zamanı proksi-

server resursları yüklənməsin. Kiçik qiymətdən istifadə

olunması o zaman tövsiyə olunur ki, istifadəçi agentinə

şəbəkənin topologiyası məlum olsun.

Max-Forwards başlığı sahəsinə misal:

Max-Forwards:6

6. Via başlığının formalaşdırılması

Via başlığı sahəsi tranzaksiyanın keçməsi üçün istifadə

olunan qovşaqlardan birini göstərir və cavabın hara

göndərilməsini (location) identifikasiya edir. SIP element,

yalnız sorğunun göndəriləcəyi növbəti qovşaq seçildikdən

sonra öz qiymətini Via başlığına əlavə edir.

İstifadəçi agenti müştərisi (UAC) sorğu yaradan zaman, bu

sorğuya mütləq Via sahəsini yerləşdirməlidir. Həmçinin

protokolun adını – SIP və versiyasın – 2.0 göstərmək zəruridir.

Via başlığı sahəsi “branch” parametrini əks etdirməlidir. Bu

parametr verilmiş sorğu tərəfindən yaradılan tranzaksiyanın

idetnifikasiyası üçün istifadə olunur. O, həm müştəri, həm də

server tərəfindən istifadə olunur.

“branch” parametrinin qiyməti istifadəçi agenti tərəfindən

göndərilən bütün sorğular üçün üçün unikal olmalıdır.

CANCEL və ACK sorğuları istisnadır. CANCEL sorğusu

imtina etdiyi sorğu ilə birlikdə “branch” parametrinin

41

qiymətinə malik olacaq. Bu parametrin unikallığı ondan

tranzaksiyaların identifikatoru kimi istifadə olunmasını

asanlaşdırır. SIP şəbəkəsi elementi tərəfindən qoyulan “branch”

parametri hər zaman “z9hG4bK” ilə başlamalıdır. “magic

cookie” (“sehirli peçenye”) adlanan bu yeddi simvol ona görə

istifadə olunur ki, sorğunu qəbul edən bütün serverlər,

tranzaksiya identifikatorunun dünya miqyasında unikal

olduğunu təyin edə bilsinlər.

Via başlığına misal:

Via: SIP/2.0/UDP 12.26.17.91:5060;

branch=z9hG4bK3af7.0a6e92f4

v: SIP/2.0/UDP server10.itep.com

SIP məlumatında tez-tez rast gəlinən digər başlıqların

təyinatına aydınlıq gətirək:

Record route(yadda saxlanılan marşrut) başlığında

proksi-server öz ünvanını yazır – SIP, öz istəyinə uyğun olaraq

növbəti sorguların onun vasitəsilə ötürülməsi üçün URL əlavə

edir.

Content Type(məlumatın gövdəsinin növü) başlığı rabitə

seansının formatını təyinedir. Məsələn, SDP protokolu

formatında seansın şərhi məlumatın gövdəsinə qoşululur.

Content Length(məlumatın gövdəsinin uzunluğu) başlığı,

onluq şəkildə baytlarla məlumatın gövdəsinin ölçüsünü göstərir.

Qeyd etmək lazımdır ki, onlarda həm sorgular, həm də

cavablar özlərinə yalnız müəyyən başlıqlar dəstini əlavə edə

bilirlər (şəkil 3.1). Burada “M” hərfi məlumatda başlığın

olmasının vacibliyini, “O” hərfi vacib olmamasını, “F” hərfi isə

başlığın qadağan olunmasını göstərir. * - onu göstərir ki,

məlumatın gövdəsi hər hansı imitasiyaya malikdir, daha

doğrusu boş deyil.

Cədvəl 3.1 Başlıqların SIPv2.0 protokolunun sorğuları

və cavabları ilə əlaqəsi Başlığın

adı

Başlığın

istifadə

ACK BYE CAN INV OPT REG

42

olunma

yeri

Accept Sorğudakı

başlıq

F F F O O O

Accept 415

cavabındak

ı başlıq

F F F O O O

Accept-

Encoding

Sorgudakı

başlıq

F F F O O O

Accept-

Encoding

415

cavabındak

ı başlıq

F F F O O O

Accept-

Language

Sorğudakı

başlıq

F O O O O O

Accept-

Language

415

cavabındak

ı başlıq

F O O O O O

Allow 200

cavabındak

ı başlıq

F F F F M F

Allow 405

cavabındak

ı başlıq

O O O O O O

Authorizat

ion

Sorğudakı

başlıq

O O O O O O

Call-ID Ümumi

başlıq-

sorğularda

n cavablara

köçürülür

M M M M M M

Contact Sorğudakı

başlıq

O F F O O O

Contact 1xx

cavabındak

ı başlıq

F F F O O F

Contact 2xx

cavabındak

ı başlıq

F F F O O O

Contact 3xx

cavabındak

F O F O O O

43

ı başlıq

Contact 485

cavabındak

ı başlıq

F O F O O O

Content-

Encoding

Başlıqların

məzmunu

O F F O O O

Content-

Length

Başlıqların

məzmunu

O F F O O O

Content-

Type

Başlıqların

məzmunu

* F F * * *

CSeq Ümumi

başlıq-

sorğularda

n cavablara

köçürülür

M M M M M M

Date Cavabdakı

başlıq

O O O O O O

Encryptio

n

Cavabdakı

başlıq

O O O O O O

Expires Cavabdakı

başlıq

F F F O F O

From Ümumi

başlıq-

sorğularda

n cavablara

köçürülür

M M M M M M

Hide Sorğudakı

başlıq

O O O O O O

Max-

Forwards

Sorğudakı

başlıq

O O O O O O

Organizati

on

Ümumi

başlıq

F F F O O O

Proksi-

Authentica

te

407

cavabının

başlıgı

O O O O O O

Proksi-

Authorizat

ion

Sorğudakı

başlıq

O O O O O O

Proksi-

Require

Sorğudakı

başlıq

O O O O O O

44

Priority Sorğudakı

başlıq

F F F O F F

Require Sorğudakı

başlıq

O O O O O O

Retry-

After

Sorğudakı

başlıq

F F F F F O

Retry-

After

404, 480,

486, 503,

600, 603

cavabların

dakı başlıq

O O O O O O

Response-

Key

Sorğudakı

başlıq

F O O O O O

Record-

Route

Sorğudakı

başlıq

O O O O O O

Record-

Route

2xx

cavabındak

ı başlıq

O O O O O O

Route Sorğudakı

başlıq

O O O O O O

Server Cavabdakı

başlıq

O O O O O O

Subject Sorğudakı

başlıq

F F F O F F

Timestam

p

Ümumi

başlıq

O O O O O O

To Ümumi

başlıq-

sorğularda

n cavablara

köçürülür

M M M M M M

Unsupport

ed

420

cavabındak

ı başlıq

O O O O O O

User-

Agent

Ümumi

başlıq

O O O O O O

Via Ümumi

başlıq-

sorğularda

n cavablara

M M M M M M

45

köçürülür

Warning Cavabdakı

başlıq

O O O O O O

WWW-

Authentica

te

401

cavabındak

ı başlıq

O O O O O O

5.2 SIP protokolu cavabının yaradılması

SIP cavablarının sorğulardan xarakterik fərqi, onlarda

“Status-Line” sətrinin olmasıdır ki, onun da tərkibinə protokol

versiyası və cavab kodu (“Status-Code”) daxildir.

Protokol

növü Boşluq

Cavab

kodu Boşluq Cavabın açılışı СRLF

Cavab kodu – server tərəfindən sorğunun emal olunması

nəticəsini əks etdirən üçrəqəmli tam ədəddir. Cavabın açılışı,

cavab kodunun qısa şərhini verir və cavab kodundan fərqli

olaraq istifadəçilər tərəfindən vizual olaraq qəbul edilməsi

üçün nəzərdə tutulmuşdur. Cavabın açılışının (Reason-Phrase)

formalaşdırılmasına o qədər də ciddi tələblər qoyulmur.

Müxtəlif funksionallığa malik olan altı növ cavab

mövcuddur. Cavabın növü üçrəqəmli ədədlə kodlaşdırılır. Ən

vacib birinci rəqəm hesab edilir ki, bu da cavabın sinfini təyin

edir. Bəzi hallarda avadanlıqlar cavab kodunu bilməyə də bilər,

lakin cavabın birinci rəqəmi mütləq interpretasiya olunmalıdır.

Bütün cavablar iki qrupa bölünür: informasiyalı və final.

İnformasiyalı cavablar üçrəqəmli ədədlə kodlanır və vahidlə

başlayır (1xx) və sorğunun emal mərhələsində olduğunu

göstərir. Bəzi informasiyalı cavablar, məsələn, 100 Trying

sorğu göndərən avadanlıqda qoyulan taymerin “0” vəziyyətinə

gətirilməsi üçün nəzərdə tutulub. Əgər taymerin işə düşməsi

anında sorğuya cavab alınmazsa, o zaman hesab edilir ki, sorğu

itirilib və o təkrar verilə bilər. Ən şox yayılan cavablardan biri

180 Ringing cavabıdır. Bu, ÜİTlfŞ-də “çağırışların

46

göndərilməsinə nəzarət” siqnalına identikdir ki, bu zaman

istifadəçi daxil olan siqnal haqqında siqnal alır.

Final cavabları 2, 3, 4, 5, 6 ilə başlayan üçrəqəmli ədədlə

kodlanır. Onlar sorğunun emalının başa çatmasını göstərir

2хх cavabısorğunun uğurla emal olunmasını göstərir.

Hazırda bütün növ 2xx cavablarından yalnız ikisi – 200 OK və

202 Accepted cavabları təyin olunub.

200 OK cavabının təyinatı, onun hansı sorğuya cavab

verməsindən asılıdır:

- INVITE sorğusuna 200 Ok cavabı onu göstərir ki,

çağırılan avadanlıq rabitə seansında iştirak etməyə razıdır;

cavabın gövdəsində bu avadanlığın funksional imkanları

göstərilir.

- BYE sorğusuna 200 Ok cavabı onu göstərir ki, rabitə

seansı başa çatıb, cavabın gövdəsində heç bir informasiya

yazılmır.

- CANCEL sorğusuna 200 OK cavabı axtarışın rədd

olunmasını göstərirvə cavab gövdəsində heç bir informasiya

uazılmır.

- REGISTER sorğusuna 200 OK cavabı qeydiyyatın uğurla

aparıldığını göstərir.

- OPTIONS sorğusuna 200 OK cavabı avadanlığın

funksional imkanları haqqında məlumatın verilişinə xidmət

edir və cavabın gövdəsində yazılır.

202 Accepted cavabı sorğunun emala qəbul olunduğunu,

lakin emalın hələ başa çatmadığını göstərir.

3xx cavabları çağıran istifadəçinin avadanlığını çağırılan

istifadəçinin yeri haqqında məlumatlandırır:

- 300 Multiple Choices cavabında bir neçə SIP ünvan

göstərilir ki, bunlara görə çağırılan istifadəçini tapmaq olar və

çağıran istifadəçiyə bu ünvanlardan birinin seçilməsi təklif

olunur.

47

- 301 Moved Permanently cavabı onu göstərir ki, çağırılan

istifadəçi sorğuda göstərilən ünvanda deyil, və sorğunun

“Contact” sahəsində göstərilən ünvana göndərmək lazımdır.

- 302 Moved Temporary cavabı istifadəçinin müvəqqəti

olaraq başqa ünvanda olduğunu göstərir ki, bu ünvan “Contact”

sahəsində göstərilir.

4хх cavabları sorğuda səhvin aşkar olunmasını göstərirlər.

Bu cavabı aldıqdan sonra istifadəçi həmin sorğunu

modifikasiya etmədən göndərməli deyil.

- 400 Bad Request cavabı onu göstərir ki, sintaksis

səhvlərin olması səbəbindən sorğu başa düşülmür.

- 401 Unauthorized cavabı onu göstərir ki, sorğu,

istifadəçinin autentifikasiya prosedurunun aparılmasını tələb

edir. Müxtəlif autentifikasiya variantları mövcuddur və bu

halda cavabda hansı variantın istifadə olunması göstərilə bilər.

- 403 Forbidden cavabı, serverin sorğunu başa düşdüyünü,

lakin onun emalından imtina etdiyini bildirir. Sorğunun təkrar

göndərilməsinə ehtiyac qalmır. Səbəblər müxtəlif ola bilər,

məsələn, bu ünvandan göndərilən sorgulara xidmət olunmur və

s.

- 485 Ambiguous cavabı onu bildirir ki, sorğudakı ünvan

birmənalı olaraq çağırılan istifadəçini müəyyən edə bilmir.

- 486 Busy Here cavabı onu göstərir ki, çağırılan abonent

hazırki anda bu ünvan üzrə daxil olan çağırışı qəbul edə bilmir.

Bu cavab, digər ünvan üzrə istifadəçi ilə əlaqə imkanını istisna

etmir.

5хх cavabları serverin rədd cavabı səbəbindən sorğunun

emal olunmamasını göstərir.

- 500 Server Internal Error cavabı daxili səhv səbəbindən

serverin sorguya xidmət etməməsini göstərir. Müştəri müəyyən

vaxtdan sonra sorğunu yenidən göndərə bilər.

- 501 Not Implemented cavabı onu bildirir ki, serverdə bu

sorğuya xidmət üçün zəruri funksiyalar razılaşdırılmayıb. Bu

48

cavab, məsələn, o halda verilir ki, server sorğunun növünü

təyin edə bilməsin.

- 502 Bad Gateway cavabı onu göstərir ki, şlüz və ya proksi-

server kimi fəaliyyət göstərən server, sorğu göndərdiyi digər

serverdən düzgün olmayan cavab alıb.

- 503 Service Unavailable cavabı, texniki xidmət və ya

yüklənmə səbəbindən verilən anda serverin çağırışlara xidmət

edə bilməməsini göstərir.

6хх cavabları çağırılan istifadəçi ilə birləşmənin

yaradılmasının mümkün olmadığını göstərir.

- 600 Busy Everywhere cavabı çağırılan istifadəçinin məşğul

olduğunu və verilən anda çağırışı qəbul edə bilmədiyini

göstərir. Cavabda çağırış üçün uyğun vaxt göstərilə bilər.

- 603 Declinecavabı çağırılan istifadəçinin daxil olan

çağırışı qəbul edə bilməməsini və ya bunu arzulamadığını

göstərir. Cavabda çağırış üçün uyğun vaxt göstərilə bilər.

- 604 Does Not Exist Anywhere cavabı çağırılan

istifadəçinin müvcud olmadığını göstərir.

200 Ок cavabına misal:

SIP/2.0 200 OK

Via: SIP/2.0/UDPkton.bell-tel.com

From: A. Bell <sip:a.g.bell@bell-tel.com>

To: <sip:watson@bell-tel.com>;

Call-ID: 3298420296@kton.bell-tel.com

Cseq: 1 INVITE

Content-Type: application/sdp

Content-Length: ...

v=0

o=watson 4858949 4858949 IN IP4 192.1.2.3

t=3149329600 0

SIP=IN IP4 boston.bell-tel.com

m=audio 5004 RTP/AVP 0 3

a=rtpmap:0 PCMU/8000

a=rtpmap:3 GSM/8000

49

A istifadəçisi tərəfindən göndərilən sorğuya B

istifadəçisinincavab məlumatında bildirilir ki, o, 5004 portuna

audioinformasiyanı qəbul edə bilər, PCMU, GSM kodeklərini

başa düşür. From, To, Via, Call-ID sahələri sorğudan çıxarılıb.

İki proksi-serverin istifadə olunması ilə birləşmənin

yaradılması zamanı SIP sorğulara və cavablara nümunə:

1. İstifadəçi U1 domain.com domenində Callee istifadəçisi

ilə əlaqə yaratmaq üçün proksi-serverə P1 INVITE sorğusunu

göndərir.

INVITE sip:callee@domain.com SIP/2.0

Contact: sip:caller@u1.example.com

2. Proksi-server P1 domain.com domeninə cavabdeh deyil, o,

DNS serverinə müraciət edir və ondan istifadəçinin domen

adını alır. O həmçinin sorğuya Record-Routebaşlığınıəlavəedir:

INVITE sip:callee@domain.com SIP/2.0

Contact: sip:caller@u1.example.com

Record-Route: <sip:p1.example.com;lr>

SIP record-Route başlığındakı lr parametri onu göstərir ki,

SIP proksi-server sərbəst marşrut seçimli marşrutlayıcıdır.

3. Proksi-server P2 INVITE sorğusunu alır. O, domain.com

domeninə cavabdeh olduğu üçün xidməti reallaşdıra bilir və

Request-URIünvanını emal edir. O həm də öz adı ilə başlığa

Record-Route sətrini əlavə edir və yeni Request-URI təyin edir

ki, bununla da sorğu göndərilə bilər:

INVITE sip:callee@u2.domain.com SIP/2.0

Contact: sip:caller@u1.example.com

Record-Route: <sip:p2.domain.com;lr>

Record-Route: <sip:p1.example.com;lr>

4. U2.domain.com ünvanlı və Callee adlı çağırılan istifadəçi

U2 INVITE sorğusunu qəbul edir və 200 OK cavabını göndərir:

SIP/2.0 200 OK

Contact: sip:callee@u2.domain.com

Record-Route: <sip:p2.domain.com;lr>

Record-Route: <sip:p1.example.com;lr>

50

5. Çağıran istifadəçi U2 sip:caller@u1.example.comünvanlı

URI ilə dialoq rejimini kökləyirvə onun marşrutunu qoşur:

(<sip:p2.domain.com;lr>,<sip:p1.example.com;lr>)

6.Sonra cavab proksi-serverə P2 marşrutlanır, ondan sonra

isə U1 istifadəçisinə. İstifadəçi U1 sip:callee@u2.domain.com

ünvanlı URI ilə dialoq rejimini kökləyir və onun ünvanını

qoşur:

(<sip:p1.example.com;lr>,<sip:p2.domain.com;lr>)

7. marşrutun bütün kompanentləri lr parametrinə malik

olduğu üçün, istifadəçi BYE sorğusunu aşağıdakı kimi göndərir:

BYE sip:callee@u2.domain.com SIP/2.0

Route: <sip:p1.example.com;lr>,<sip:p2.domain.com;lr>

4. “ƏNƏNƏVI TELEFON ŞƏBƏKƏSI ILƏ NGN

ŞƏBƏKƏSININ QARŞILIQLI FƏALIYYƏT SXEMININ

YARADILMASI”

51

1. Məqsəd:

SIP və ISUP siqnallaşma protokollarının birgə istifadəsi ilə

telefon birləşməsinin yaradılması prosesinin öyrənilməsi və

telefon şəbəkəsi ilə NGN şəbəkələrinin qarşılıqlı fəaliyyətinin

siqnal diaqramının qurulması üzrə praktiki biliklərin əldə

edilməsidir.

2. Tapşırıq.

2.1 Cədvəl 4.1-də göstərilmiş fərdi tapşırığa uyğun olaraq,

tranzit şəbəkədən keçməklə giriş və çıxış terminalları arasında

rabitənin təşkili sxemini təsvir etmək.

2.2 Müxtəlif şəbəkələrin terminalları arasında birləşmənin

təşkili zamanı şəbəkə qovşaqlarının təyinatını göstərməli.

2.3 Təyin etməli:

- şəbəkənin hər bir qarşılıqlı fəaliyyət sahəsində istifadə

olunan siqnallaşma protokollarının növünü;

- hər bir birləşmə sahəsində terminallararası danışıq

informasiyasının verilişi üçün istifadə olunan protokolların

növünü;

2.4 Müxtəlif şəbəkə terminalları arasında birləşmənin

yaradılması zamanı siqnal məlumatlarının mübadiləsinin oxlar

üzrə diaqramını qurmalı.

2.5 Hər bir siqnal məlumatının hansı əsas informasiya

daşımasını göstərməli.

3. Hesabatın məzmunu

Aşağıdakılar göstərilməklə A və B istifadəçiləri arasında

birləşmənin yaradılmasının oxlar üzrə diaqramı:

- şəbəkə qovşaqlarının növü;

- şəbəkənin hər bir qarşılıqlı fəaliyyət sahəsində istifadə

olunan siqnallaşma protokollarının növü;

- hər bir birləşmə sahəsində danışıq informasiyasının verilişi

üçün istifadə olunan protokolların növü;

-ISUP və SIP məlumatlarının növü və onların informasiya

tərkibi.

Cədvəl 4.1

52

Vari-

antın

№

Çıxış

terminalı

nın növü

Çıxış

şəbəkəs

i

Tranzit

şəbəkəni

n növü

Giriş

şəbəkəsin

in növü

Giriş

şəbəkəsi

Birləşmənin nəticəsi

1 Analoq ÜİtlfŞ NGN Analoq ÜİtlfŞ Uğurlu, B abonenti

dəstəyi asır

2 Analoq NGN ÜİTlfŞ Analoq ÜİtlfŞ Uğursuz, B abonenti

məşğuldur

3 SIP NGN NGN Analoq ÜİtlfŞ Uğursuz, B abonenti

cavab vermir

4 SIP NGN NGN Analoq ÜİtlfŞ Uğurlu, A abonenti

dəstəyi asır

5 SIP NGN ÜİTlfŞ SIP NGN Uğursuz, B

abonentinin nömrəsi

düz deyil

6 SIP NGN ÜİTlfŞ Analoq NGN Uğurlu, B abonenti

dəstəyi asır

7 Analoq NGN NGN Analoq ÜİtlfŞ Uğursuz B abonenti

məşğuldur

8 Analoq ÜİTlfŞ ÜİTlfŞ SIP NGN Uğursuz, B abonenti

cavab vermir

9 Analoq NGN NGN SIP NGN Uğursuz B abonenti

cavab vermir

10 Analoq NGN NGN Analoq ÜİtlfŞ Uğursua, B abonenti

cavab vermir

4. Metodik göstəriş

4.1 Ümumi məlumat

Burada SIP və ISUP protokolları arasında məlumatlar və

parametrlər səviyyəsində ümumi istifadəli telefon şəbəkəsi

(ÜKS 7 siqnallaşma sistemi və ISUP altsistemi ilə işləyən) ilə

NGN şəbəkələrinin qarşılıqlı fəaliyyəti zamanı mediaşlüz

kontrollerinin (siqnallaşma şlüzü funksiyasını yerinə yetirən

SGW) istifadə edə biləcəyi prosedurlar təqdim olunur. Əsas

diqqət ISUP məlumatlarının SIP məlumatlarına

53

translyasiyasına və ISUP parametrlərinin SIP başlıqlarda əks

olunmasına yönəldilir. SIP şəbəkəsindən keçən ISUP çağırışlar

üçün translyasiyanın məqsədi, proksi-server kimi SIP

elementlərinə çağırılan tərəfin nömrəsi kimi ISUP kriteriyalar

əsasında marşrutlaşma üzrə qərarın qəbul edilməsinə icazənin

verilməsidir. SIP və ISUP protokollarının siqnal məlumatları

əsasında əks olunma, çağırış selləri diaqramının istifadə

olunması ilə izah olunur. Aşağıdakı diaqramda bütün

siqnallaşmalar (SIP, ISUP) siqnal şlüzü ilə, media-

informasiyalar üzərində əməliyyatlar isə MGC kontrollerin

idarəsi altında media-şlüzlə MG yerinə yetirilir. Sadəlik üçün

onlar şəkildə bir qovşaqla göstərilərək “MGC/MG” kimi işarə

olunurlar.

4.2 SIP→ISUP birləşməsi

4.2.1. Uğurlu birləşmənin yaradılması

4.2.1.1. SIP istifadəçisi ümumi istifadəli telefon şəbəkəsi

(ÜİTlfŞ) istifadəçisi ilə rabitə seansına təşəbbüs göstərən

zaman SIP qovşağı INVITE sorğusunu göndərir, şlüz isə ona

100 Trying cavabını verir.

4.2.1.2. INVITE sorğusunu qəbul edən zaman şlüz onu SIP

məlumatına çevirir və onu ÜKS 7 şəbəkəsinə göndərir.

4.2.1.3. Uzaq ISUP qovşağı informasiya verir ki, abonent

azaddır və “ünvan tamdır” (ACM), ISUP məlumatlarının

göndərilməsi yolu ilə birləşmənin yaradılması üçün ünvan

kifayətdir.

4.2.1.4. ACM məlumatını aldıqdan sonra şlüz, 180 Ringing

aralıq SIP məlumatında hadisələrin kodunu əks etdirir və onu

SIP qovşağına göndərir.

4.2.1.5. Ümumi istifadəli telefon şəbəkəsinin istifadəçisi

cavab verən zaman, şlüzə ISUP cavabı (ANM) göndərilir.

4.2.1.6. ANM məlumatını aldıqdan sonra şlüz SIP

qovşağına 200 OK məlumatını göndərir.

54

4.2.1.7. SIP qovşağı 200 OK cavabını aldıqdan sonra ACK

təsdiq məlumatını göndərir (şəkil 4.1).

4.2.2 ISUP şəbəkəsində birləşmənin yaradılmasının

qeyri-mümkünlüyü.

4.2.2.1. SIP istifadəçisi ümumi istifadəli telefon rabitəsi

şəbəkəsinin istifadəçisi ilə rabitə seansına təşəbbüs göstərdikdə

SIP qovşağı INVITE sorğusunu hasil edir.

4.2.2.2. INVITE sorğusunu qəbul etdikdən sonra şlüz onu

IAM məlumatında əks etdirir və ISUP şəbəkəsinə göndərir.

4.2.2.3. Uzaq ISUP qovşağı birləşmə yarada bilmədiyi üçün

o, REL məlumatını göndərir.

4.2.2.4. Şlüz kanalı azad edir və RLC məlumatının

göndərilməsi üçün istifadə oluna bilməsini təsdiqləyir.

4.2.2.5. Şlüz 4xx səhvi haqqında REL məlumatından səbəb

kodunu SIP cavabına translyasiya edir və onu SIP qovşağına

göndərir.

4.2.2.6. SIP qovşağı INVITE cavabının təsdiqi üçün ACK

siqnalını göndərir (şəkil 4.2).

55

Şəkil 4.1 Uğurlu birləşmənin yaradılması

4.2.3. ÜİTlfŞ abonentinin cavabına qədər SIP tərəfdən

çağırışın rədd edilməsi

4.2.3.1. SIP istifadəçisi ümumi istifadəli telefon şəbəkəsi

istifadəçisi ilə rabitə seansına təşəbbüs göstərdikdə SIP qovşağı

INVITE sorğusu hasil edir.

4.2.3.2. INVITE sorğusunu qəbul etdikdən sonra şlüz onu

IAM məlumatında əks etdirir və ISUP şəbəkəsinə göndərir.

4.2.3.3. Uzaq ISUP qovşağı informasiya verir ki, abonent

azaddır və ACM məlumatının göndərilməsi yolu ilə

birləşmənin yaradılması üçün ünvan kifayətdir.

56

Şəkil 4.2 ISUP şəbəkəsində birləşmənin yaradılmasının

qeyri-mümkünlüyü

4.2.3.4. ACM məlumatından “called party status” parametr

kodu SIP 180 aralıq cavabında əks olunur.

4.2.3.5. Abonentin cavabına qədər çağırışın sona çatması

üçün SIP qovşağı CANCEL sorğusunu göndərir.

4.2.3.6. CANCEL sorğusu 200 Ok cavabı ilə təsdiqlənir.

4.2.3.7. CANCEL sorğusunu aldıqdan sonra şlüz çağırışın

sona çatması üçün REL məlumatını ISUP şəbəkəsinə göndərir.

4.2.3.8. Şlüz INVITE tranzaksiyasının başa çatması üçün

SIP sorğusuna 478 “call cancelled” (“çağırış rədd olundu”)

cavabını göndərir.

4.2.3.9.Uzaq ISUP qovşağı REL məlumatını aldıqdan sonra

RLC məlumatı ilə cavab verir.

4.2.3.10. 487 cavabını alan SIP qovşağı qəbulu ACK

məlumatı ilə təsdiqləyir (şəkil 4.3).

57

Şəkil 4.3 SIP şəbəkəsi tərəfindən çağırışın rədd olunması

4.3 ISUP →SIP birləşməsi

4.3.1.Uğurlu birləşmənin yaradılması

4.3.1.1. Ümumi istifadəli telefon rabitəsi şəbəkəsi

abonentinə SIP abonenti ilə rabitə seansının yaradılması tələb

olunduqda, ÜİTlfŞ şlüz istiqamətində IAM məlumatı hasil edir.

4.3.1.2. IAM məlumatını qəbul edən zaman şlüz, INVITE

məlumatını hasil edir və onu uyğun SIP qovşağına göndərir.

4.3.1.3. Əgər çağırışın ünvan informasiyası kifayət edirsə, o

zaman SIP qovşağı 180 Ringing ilkin cavabını hasil edir.

58

4.3.1.4. 180 Ringing cavabını alan zaman şlüz ACM

məlumatını hasil edir. Əgər cavab 180 Ringing olmazsa, o

zaman ACM məlumatının “called party status” (çağırılan

tərəfin statusu) parametrində “no indication” (“göstərilməyib”)

yazılacaqdır.

4.3.1.5. SIP qovşağı çağırışa cavab verən zaman o, 200 OK

məlumatını göndərir.

4.3.1.6. 200 OK cavabını alan zaman şlüz ISUP qovşağı

istiqamətində ANM məlumatını göndərir.

4.3.1.7. INVITE sorğusuna yekun cavabın qəbulunun təsdiqi

üçün şlüz SIP qovşağına ACK məlumatını göndərir (şəkil 4.4).

Şəkil 4.4 Uğurlu birləşmənin yaradılması

59

4.3.2.SIP şəbəkəsidə uğursuz birləşmənin yaradılması

4.3.2.1. Ümumi istifadəli rabitə şəbəkəsinin abonentinə SIP

abonenti ilə rabitə seansının yaradılması tələb olunduqda,

ÜİTlfŞ şlüz istiqamətində IAM məlumatı hasil edir.

4.3.2.2. IAM məlumatını qəbul edən zaman şlüz INVITE

məlumatını hasil edir və onu çağırılan abonentin nömrəsinin

təhlili əsasında uyğun SIP qovşağına göndərir.

4.3.2.3. SIP qovşağı 400 və ya daha böyük kodlu cavabla

səhvin vəziyyətini göstərir.

4.3.2.4. INVITE sorğusuna yekun cavabın qəbulunun təsdiqi

üçün şlüz SIP qovşağına ACK məlumatını göndərir.

4.3.2.5. Səbəbin uyğun kodu ilə ISUP REL məlumatını SIP

qovşağından hasil edir.

4.3.2.6. Uzaq ISUP qovşağı REL məlumatının qəbulunu

RLC məlumatı ilə təsdiq edir (şəkil 4.5).

4.3.3 SIP şəbəkəsində çağırışın yönləndirilməsi

4.3.3.1.Ümumi istifadəli telefon şəbəkəsi abonentinə SIP

abonenti ilə rabitənin yaradılması tələb olunursa, ÜİTlfŞ şlüz

istiqamətində IAM məlumatı hasil edir.

4.3.3.2. IAM məlumatını qəbul edən zaman şlüz INVITE

məlumatını hasil edir və onu çağırılan abonentin nömrəsinin

təhlili əsasında uyğun SIP qovşağına göndərir.

4.3.3.3. SIP qovşağı 3xx cavabı ilə göstərir ki, istifadəçinin

əlaqə yaratmaq istədiyi resurs digər yerdə yerləşir.

4.3.3.4. Şlüz INVITE sorğusuna yekun cavabın qəbulunu

dəstəkləyərək SIP qovşağına ACK məlumatını göndərir.

4.3.3.5. Şlüz qəbul olunmuş INVITE məlumatını 3xx əlaqə

məlumatının sahəsində göstərilmiş ünvan üzrə göndərir.

4.3.3.6. Ünvan məlumatı kifayət etdikdə SIP qovşağı 180

Ringing ilkin cavabını hasil edir.

60

Şəkil 4.5 SIP şəbəkəsində uğursuz birləşmənin yaradılması

4.3.3.7. 180 Ringing ilkin cavabın qəbulu zamanı şlüz

hadisə kodu ilə ACK məlumatını hasil edir.

4.3.3.8. SIP qovşağı çağırışa cavab verən zaman o, 200 OK

məlumatını göndərir.

4.3.3.9. 200 OK məlumatının qəbulu zamanı şlüz ISUP

qovşaq istiqamətində ANM məlumatını göndərir.

4.3.3.10.INVITE sorgusuna yekun cavabın qəbulunun

təsdiqi üçün şlüz SIP qovşağına ACK məlumatı göndərir (şəkil

4.6).

61

Şəkil 4.6 SIP şəbəkəsində çağırışın yönləndirilməsi

4.3.4.ISUP tərəfdən birləşmənin ləğvi

4.3.4.1. Ümumi istifadəli telefon şəbəkəsi abonentinə SIP

abonenti ilə rabitənin yaradılması tələb olunursa, ÜİTlfŞ şlüz

istiqamətində IAM məlumatı hasil edir.

4.3.4.2. IAM məlumatını qəbul edən zaman şlüz INVITE

məlumatını hasil edir və onu çağırılan abonentin nömrəsinin

təhlili əsasında uyğun SIP qovşağına göndərir.

4.3.4.3. Əgər çağırış kifayət qədər ünvan informasiyasına

malikdirsə, o zaman SIP qovşağı 180 Ringing ilkin cavabı hasil

edir.

4.3.4.4. 180 Ringing ilkin cavabın qəbulu zamanı şlüz

hadisə kodu ilə ACM məlumatını hasil edir.

62

4.3.4.5. Əgər çağırılan abonent, SIP qovşağı tərəfindən

çağırışa cavab verənə qədər dəstəyi asarsa, o zaman REL

məlumatı hasil olunacaq.

4.3.4.6. Şlüz ümumi istifadəli telefon xəttini azad edir və

RLC məlumatını göndərməklə xəttin yenidən istifadə olunması

üçün azad olmasını bildirir.

4.3.4.7. INVITE sorğusuna yekun cavaba qədər REL

məlumatının qəbulu zamanı şlüz SIP qovşağı istiqamətində

CANCEL məlumatını göndərir.

4.3.4.8. CANCEL cavabının qəbulu zamanı SIP qovşağı 200

cavabını göndərir.

4.3.4.9. Uzaq SIP qovşağı INVITE tranzaksiyasının sona

çatması üçün 487 “call cancelled” (“çağırış qurtardı”) cavabını

göndərir.

4.3.4.10. INVITE sorğusuna yekun cavabın qəbulunun

təsdiqi üçün şlüz SIP qovşağına ACK məlumatını göndərir

(şəkil 4.7).

Şəkil 4.7 ISUP tərəfindən birləşmənin ləğvi.

63

5. “IMS ŞƏBƏKƏSINDƏ SIP PROTOKOLUNUN

SIQNAL YÜKÜNÜNÜ HESABATI”

1. Məqsəd:

IMS (IP Multimedia Subsystem) alt sisteminin müxtəlif

funksional elementlərində SIP protokolunun siqnal trafikinin

xidmət olunması üçün zəruri buraxıcılıq zolağının hesabatı

üzrə praktiki biliklərin əldə edilməsi və metodikanın

öyrənilməsi.

2. Tapşırıq.

2.1. Verilmiş varianta uyğun istifadə olunan protokollar

göstərilməklə IMS və ümumi istifadəli telefon şəbəkəsinin

uyğunluq sxemini qurmalı

2.2. I-CSCF, P-CSCF , S-CSCF funksional alt sistemlərinin

yüklərinə xidmət üçün buraxıcılıq zolağını hesablamalı

Cədvəl 5.1. Tapşırıq üçün ilkin verilənlər Variantı

n

nömrəsi

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Çıxış

şəbəkəsi

ÜİTlf IMS ÜİTlf IMS ÜİTlf IMS ÜİTlf IMS ÜİTlf IMS

Giriş

şəbəkəsi

IMS ÜİTlf IMS ÜİTlf IMS ÜİTlf IMS ÜİTlf IMS ÜİTlf

Çağırışın

nəticəsi

Uğurlu Məşğu

l

Cavab

vermir

Uğurlu Məşğul Cavab

vermir

Uğurlu Məşğul Cavab

vermir

Uğurlu

İlk rədd

edən

abonent

A - - B - - A - - B

Nsip1,

məlumat

10 12 14 11 13 15 12 11 14 10

Nsip2,

məlumat

5 6 9 7 5 8 6 7 9 8

Nsip3,

məlumat 5 4 6 8 7 5 9 5 6 7

Nsip4,

məlumat 10 11 13 14 12 10 15 10 11 14

Lsip,

bayt 40 43 45 41 42 40 44 41 42 43

X 0,15 0,2 0,25 0,3 0,15 0,35 0,2 0,3 0,25 0,15

64

Y 0,4 0,45 0,35 0,5 0,4 0,3 0,45 0,35 0,5 0,4

Nsip5,

məlumat 15 19 13 14 16 18 17 19 13 14

3. Hesabatın məzmunu.

3.1. İstifadə olunan siqnallaşma protokolları məlumatları

göstərilməklə verilmiş birləşmə variantı üçün IMS və ümumi

istifadəli telefon şəbəkəsinin uyğunluq sxemi

3.2. İMS arxitekturasında funksional S-CSCF və I-CSCF alt

sistemlərinin yüklərinə xidmət üçün buraxıcılıq zolağının

hesabatı

4. Metodik göstəriş

4.1. IMS alt sisteminin arxitekturası.

Şəkil 5.1-də IMS arxitekturasının sadələşdirilmiş sxemi

göstərilmişdir. Şəkildə arxitekturanın 3GPP tərəfindən

sertifikatlaşdırılan əsas funksional elementləri əks olunmuşdur.

Aralarında qarşılıqlı fəaliyyət təşkil olunan IMS və ümumi

istifadəli telefon şəbəkəsi kimi iki şəbəkəyə baxılır. Ümumi

istifadəli telefon şəbəkəsində yaranan çağırışlar şlüz avadanlığı

vasitəsilə IMS şəbəkəsinə düşür, daha doğrusu çevik

kommutatora (Softswitch - SS) daxil olur ki, bu da eyni

zamanda həm siqnal şlüzu, həm də media şlüz funksiyasını

yerinə yetirir. Siqnal informasiyaları çevik kommutatordan I-

CSCF, P-CSCF, S-CSCF funksional alt sistemlərinə verilir ki,

burada da çağırışlara xidmət prosesi başlayır. Ötürülən

informasiyanın və çağırışların emalı üçün tələb olunan

xidmətin növündən asılı olaraq, həmçinin mediaresurslar MRF

serveri və / və ya əlavələr serveri (AS) fəaliyyət göstərə bilər.

Nəzərə almaq lazımdır ki, şəkil 5.1-də elə IMS elementləri

arasında məntiqi əlaqə göstərilmişdir ki, onlar müəyyən

əhəmiyyət kəsb etsin və ya hesabatlar zamanı nəzərə alınsın.

Əlaqəni bildirən xətlərdə IMS alt sisteminin funksiuonal

65

elementləri arasında qarşılıqlı fəaliyyəti həyata keçirən

protokollar göstərilmişdir.

Şəkil 5.1 Ümumi istifadəli telefon və IMS şəbəkələrinin

birləşmə sxemi.

IMS arxitekturasında çevik kommutator avadanlığının

mediaşlüz kontroller ( MGCF) funksiyasının yerinə yetirdiyi

halı nəzərdən keçirək. Bu funksional elementin əsas vəzifəsi

ümumi istifadəli telefon şəbəkəsi ilə sərhəddə nəqliyyat

şlüzlərinin idarə olunmasıdır. Əvvəlki praktiki məşğələdə bu

avadanlığın hesabatı aparılmışdır, ona görə də əvvəl alınmış

nəticələrdən istifadə etmək zəruridir.

Şəkil 5.2-də baza çağırışlarına xidmət zamanı məlumatlar

mübadiləsi ssenarisi göstərilmişdir ki, bu zaman ümumi

istifadəli telefon şəbəkəsindən abonent IMS şəbəkəsi

abonentinə zəng edir.

66

4.2. S-CSCF xidmətedici funksional elementinə düşən

yükün hesabatı

Çağırışların xidmət olunması üzrə bütün sorğular IMS

şəbəkəsinə düşdükdə, bu sorğular S-CSCF xidmətedici

funksional elementinə daxil olur. Bu şəbəkə elementi özündə

rabitə seansını idarə edən SIP serverini əks etdirir. Öz

funksiyalarının yerinə yetirilməsi üçün bu server şəbəkənin

bütün şəbəkə elementlərindən tələb olunan xidmət və

birləşmənin yaradılması haqqında informasiyaları alır.

Sessiyanın və çağırışların idarə elementi CSCF (I-CSCF, P-

CSCF, S-CSCF) funksiyası müxtəlif fiziki dekompazisiyaya

malik ola bilər, yəni onlar bütün imkanlara malik olan vahid

blok şəklində (server) reallaşdırıla bilər, həmçinin özündə hər

biri konkret funksiyaların reallaşdırılmasına cavabdeh olan

qurğular dəstini əks etdirə bilər.

Fiziki reallaşdırılmasından asılı olmayaraq rabitə seansının

idarə protokolu standartdır- SIP. Ona görə də CSCF

funsiyalarından hər birini hesablayaraq həm funksional

elementlərin ayrı-ayrı reallaşdırılması zamanı, həm də

müştərək reallaşdırılması halında serverin tələb olunan

məhsukldarlığını qiymətləndirmək olar.

67

Şəkil 5.2 ÜİTlf- IMS şəbəkəsinin qarşılıqlı fəaliyyəti zamanı

çağırışlara xidmət ssenarisi

68

Şəkil 5.3 S-CSCF funksional elementinin yük mənbələri.

Qeyd: Çağırışlara xidmət üçün zəruri olan buraxıcılıq

zolağının təyin olunması zamanı yanlız SIP protokolu

məlumatlarının mübadiləsi nəzərə alınır, DIAMETER

protokolu məlumatları isə nəzərə alınmır.

ÜİTlfŞ –dən çağırışlar şlüz avadanlığından keçməklə çevik

kommutatora daxil olur ki, bu avadanlıq verilmiş arxitektura da

mediaşlüz kontrolleri MGCF funksiyasını yerinə yetirir.

Softswitch SIP protokolu üzrə I-CSCF funksional elementinə

müraciət edir, o da öz növbəsində birləşmənin yaradılması

gedişində SIP məlumatları ilə S-CSCF funksional elementi ilə

mübadilə aparır. Çevik kommutator da SIP məlumatları ilə S-

CSCF funksional elementi ilə mübadiləyə başlayır. Sonra I-

CSCF funksional elementi və Softswitch S-CSCF funksional

elementinə ünvan informasiyasını, çağırılan istifadəçinin yeri

haqqında informasiyanı, həmçinin xidmətin növü haqqında

informasiyanı göndərir. Bu informasiyanı aldıqdan və onu emal

etdikdən sonra S- CSCF funksional elementi çağırışın xidmət

olunması prosesinə başlayır. Tələb olunan xidmətdən asılı

olaraq, S-CSCF funksional elementi MRF və ya əlavələr

serverinə müraciət edir. Bu şəkildə S-CSCF funksional

69

elementi Softswitch, I-CSCF, MRF və AS-lə SIP birləşmə

yaradır. Bundan sonra P-CSCF funksional elementi ilə SIP

birləşmə mövcuddur ki, o, nəqliyyat resursunun hesabatı

prosesində nəzərə alınmır, çünki tələb olunan resursa onun

təsiri nəzərə çarpacaq qədər deyil.

S-CSCF funksional elementinin hesabatı üçün ilkin

verilənlər aşağıdakı kimi olacaq:

1. IMS arxitekturunun aşağıdakı funksional cütləri arasında

bir çağırışa xidmət olunan zaman SIP məlumatlarının orta sayı:

a) SS və S-CSCF - Nsip1;

b) MRF və S-CSCF - Nsip2;

c) AS və S-CSCF - Nsip3;

d) I-CSCF və S-CSCF - Nsip4.

2. SIP məlumatının orta uzunluğu (baytlarla) - LSIP

3. Xidmət zamanı mediaresurslar serverinə MRF müraciət

tələb edən çağırışların sayı – X

4. Xidmət zamanı əlavələr serverinə (AS) müraciət tələb

edən çağırışların sayı – Y

Aşağıdakı şərti işarələri daxil edək:

VSS-S-CSCF – çağırışlara xidmət zamanı SIP protokolu üzrə

məlumat mübadiləsi üçün tələb olunan S-CSCF elementi və

Softswitch arasındakı nəqliyyat resursu;

VAS-S-CSCF - çağırışlara xidmət zamanı SIP protokolu üzrə

məlumat mübadiləsi üçün tələb olunan S-CSCF elementi və

əlavələr serveri (AS) arasındakı nəqliyyat resursu;

VMRF-S-CSCF - çağırışlara xidmət zamanı SIP protokolu üzrə

məlumat mübadiləsi üçün tələb olunan S-CSCF elementi və

mediaresurslar serveri (MRF) arasındakı nəqliyyat resursu;

VI-CSCF-S-CSCF - çağırışlara xidmət zamanı SIP protokolu

üzrə məlumat mübadiləsi üçün tələb olunan xidmətedici S-

CSCF və I-CSCF elementləri arasındakı nəqliyyat resursu;

VS-CSCF - çağırışlara xidmət zamanı SIP protokolu üzrə

məlumat mübadiləsi üçün tələb olunan ümumi nəqliyyat

resursu.

70

O zaman xidmətedici funksional element S-CSCF üçün

ümumi nəqliyyat resursu aşağıdakı kimi hesablanacaq:

Vs-cscf = Vi-cscf-s-cscf + Vmrf-s-cscf +

+ Vas-s-cscf + Vss-s-cscf,

burada

Vss-s-cscf = ksig × (Lsip × Nsip1 × Psx); (5.1)

Vas-s-cscf = ksig × (Lsip × Nsip2 × Psx × X); (5.2)

Vmrf-s-cscf = ksig × (Lsip × Nsip3 × Psx × Y); (5.3)

Vi-cscf-s-cscf = ksig × (Lsip × Nsip4 × Psx), (5.4)

burada ksıg=5 – SIP protokolunun siqnal yükünün verilişi

zamanı nəqliyyat resursunun istifadə olunma əmsalıdır. ÜKS 7

siqnallaşma şəbəkəsində ksıg=5 əmsalı 0.2Erl yükə uyğun gəlir.

(1)-(4) ifadələrində istifadə olunan PSX və LSIP kəmiyyətləri

əvvəlki praktiki məşğələdə - “Cevik kommutator avadanlığının

layihələndirilməsi” məşğələsində hesablanmış və ya

verilmişdir, daha doğrusu:

- PSX –çevik kommutatora daxil olan çağırışların intensivliyi;

- LSIP – SIP/H.323 protokolu məlumatlarının parametri ilə

üst-üstə düşən kəmiyyətdir.

4.3 I-CSCF funksional elementinin yükünün hesabatı.

S-CSCF funksional elementi kimi, I-CSCF funksional

elementi də müxtəlif cinsli şəbəkələrin qarşılıqlı fəaliyyətinin

yaradılması zamanı birləşmələrdə iştirak edir. ÜİTlf və IMS

şəbəkələrinin qarşılıqlı fəaliyyətinin yaradılmasına baxıldığı

üçün və bu şəbəkələr müxtəlif cinsli olduqları üçün uyğun

olaraq I-CSCF funksional elementi çağırışlara xidmət

prosesində iştirak edəcək. SIP-proksi funksiyası ilə yanaşı o, ev

abonentləri serveri HSS, yerin təyin olunması funksiyası SLF

ilə qarşılıqlı fəaliyyətdə olur, istifadəçinin yerləşdiyi yer və ona

xidmət edən element S-CSCF haqqında informasiya alır (şəkil

5.4).

71

Şəkil 5.4 I-CSCF funksional elementinin yük mənbələri.

Birləşmənin yaradılması diaqramından və şəkil 5.4-dən

göründüyü kimi I-CSCF funksional elementi xidmətedici S-

CSCF funksional elementi, çevik kommutator SS, həmçinin P-

CSCF funksional elementi ilə və ev abonentləri serveri HSS ilə

qarşılıqlı əlaqədə olur.

Hesabat zamanı nəzərə alınacaq ki, qarşılıqlı fəaliyyət ilk iki

komponentlə həyata keçirilir. HSS serveri ilə qarşılıqlı əlaqə

DIAMETER protokolunun köməyi ilə həyata keçirilir, hesabat

isə SIP protokolu məlumatlarının mübadiləsi üçün aparılır. P-

CSCF funksional elementi ilə qarşılıqlı fəaliyyətə gəldikdə isə,

baxmayaraq ki, onlarla mübadilə SIP protokolu məlumatlarının

köməyi ilə həyata keçirilir, bu mübadilə zamanı yaranan trafik

həcminin kiçikliyinə görə nəzərə alınmır.

I-CSCF üçün nəqliyyat resursunun təyin olunması zamanı

yalnız SIP məlumatların mübadiləsi nəzərə alınır. I-CSCF

72

elementi SIP protokolunu istifadə etməklə yalnız SS və S-

CSCF elementi ilə əlaqə yarada bilir.

I-CSCF funksional elementinin nəqliyyat resursunun

hesabatı üçün ilkin verilənlər aşağıdakılardan ibarətdir:

1) IMS arxitekturunda aşağıdakı element cütləri arasındakı

bir çağırışın xidmət olunması zamanı SIP məlumatlarının sayı:

a) I-CSCF vəS-CSCF - Nsip4;

b) SS və I-CSCF - Nsip5.

2) SIP protokolu məlumatlarının orta uzunluğu (baytlarla) –

LSIP

Aşağıdakı dəyişənləri daxil edək:

VI-CSCF – çağırışlara xidmət zamanı SIP protokolu üzrə

məlumat mübadiləsi üçün tələb olunan ümumi nəqliyyat

resursu.

VSS-I-CSCF - çağırışlara xidmət zamanı SIP protokolu üzrə

məlumat mübadiləsi üçün I-CSCF və Softswitch arasındakı

nəqliyyat resursu.

O zaman ümumi nəqliyyat resursu

Vi-cscf = Vss-i-cscf + Vi-cscf-s-cscf . (5.5)

VI-CSCF-S-CSCF – kəmiyyəti (4) ifadəsi ilə hesablanır, VSS-I-

CSCF – kəmiyyəti isə aşağıdakı ifadə ilə hesablanır

Vss-i-cscf = ksig × (Lsip × Nsip5 × Psx) . (5.6)

73

Şəkil 5.5 S-CSCF və I-CSCF elementlərinə düşən yükün

hesabat nümunəsi

74

ƏDƏBIYYAT

1. Росляков А.В. Сети следующего поколения. Часть II /

Учебное пособие. – Самара, ПГАТИ, 2008, с. 123-147.

2. Семенов Ю.В. Проектирование сетей связи

следующего поколения. – СПб., Наука и техника, 2005, с.

169-183.

3. Гольдштейн Б.С., Соколов Н.А., Яновский Г.Г. Сети

связи /Учебник для ВУЗов. СПб.: БХВ-Петербург, 2010, с.

298-302.

4. Росляков А.В. Основы IP-телефонии / Учебное

пособие. – М.:, ИРИАС, 2007, с. 83-88.

5. www.citforum.ru

6. ISKRATEL d.o.o., Kranj sirkətinin “SI3000 stansiyasının”

tədris sənədləri. 2013-cü il, 2000s

75

ƏLI DAŞDƏMIR OĞLU TAĞIYEV

texnika tlmləri namizədi, dosent.

RAMIN HÜSEYNAĞA OĞLU HÜSEYNOV

baş müəllim

“NGN ŞƏBƏKƏLƏRİNİN LAYİHƏLƏNDİRİLMƏSİ”

FƏNNİ ÜZRƏBURAXILIŞ İŞLƏRİNİN YERİNƏ

YETİRİLMƏSİNƏ DAİR

M E T O D İ K G Ö S T Ə R İ Ş