NGUYN DU V TC GIA V TC PHM

NGUYN DUV TC GIA V TC PHM

(Ti bn ln th t)

Tc gi: TRNH B NHVi s cng tc ca:NGUYN HU SN V THANHTuyn chn v gii thiu

LI NI U

Sng tc ca Nguyn Du khng tht s v s lng, tuy nhin, khi lng nhng cng trnh nghin cu, nhng li bnh lun, nh gi v n th ht sc ln. Vic bnh lun, nghin cu Nguyn Du v di sn ca ng c lch s di hn mt th k ri, qua nhiu chng vi nhng cch nhn, cch tip cn khc nhau, c bit pht trin c v b rng ln chiu su trong th k XX. C th ni, thc v di sn ca Nguyn Du lun tin trin cng vi t tng x hi v t tng vn hc ca dn tc. Tp sch ny tuyn chn nhng bi vit, nhng cng trnh nghin cu tiu biu trong s nhng thnh tu . Trc ht n nhm mc ch cung cp t liu phc v cho vic ging dy v hc tp v Nguyn Du trong nh trng. Sau na, n cng c th gip ch cho nhng ngi hot ng vn ha, vn hc v phn no c mt s nh nghin cu quan tm ti vic tm hiu, khai thc di sn ca Nguyn Du ni ring v ca vn hc truyn thng ni ng. thun tin cho vic theo di v s dng tp sch, chng ti mun lu c gi my im sau:

a. Nhng bi vit, nhng cng trnh c tuyn chn vo tp sch ny ch yu thuc lnh vc ng vn. iu y c ngha l, nhng bi nghin cu thuc lnh vc vn gi l vn bn hc, nhng bi pht biu c tnh cht chnh tr x hi v vn ha chung s khng c y; ngoi l l mt i bi in du n m nt trong lch s bnh lun, nghin cu Truyn Kiu hay c nhc ti. Mt s th ca tiu biu vit v Nguyn Du v Truyn Kiu c a vo tp sch v sng tc th ca cng l mt cch gii thch, nh gi

b. Vi nhng cng trnh bin kho ln, y ch tuyn mt s phn tiu biu, tr hai cun Kho lun v Kim Vn Kiu v Quyn sng ca con ngi trong Truyn Kiu ca Nguyn Du c ly li hu nh nguyn vn.

c. Cc vn bn c s dng u ch r xut x v v c bn c gi nguyn vn.

Nhn tp sch ra mt bn c, chng ti xin gi li cm n n cc PGS. Nguyn Lc v Nguyn Thch Giang gp cho cng bn tho. Chng ti cng gi li cm n n GS. H Minh c, Vin trng Vin Vn hc vit LI GII THIU; v t bit l cc tc gi v thn nhn ca nhng c tc gi gip v cho php s dng cc bi vit trong tp sch ny.

NH XUT BN GIO DC

LI GII THIU

Trc mt chng ta l b t liu vn hc kh s v cc tc gia tiu biu ca lch s vn hc Vit Nam. Trong lch s pht trin ca vn ha dn tc, so vi nhiu ngnh ngh thut khc vn hc l nhn t tri v c mt v tr quan trng. Kho tng vn hc dn gian v gi cha khai thc v on nh c ht s giu c v xc nh c y gi tr vn chng. Mi th k vn hc vit vi nhng nh cao v tc gi: Nguyn Tri, Nguyn Bnh Khim, Nguyn Du, H Xun Hng, Cao B qut, Nguyn nh Chiu, Nguyn Khuyn, Phan Bi Chu, Nguyn i Quc - H Ch Minh, T Hu, Xun Diu, Huy Cn, Ng Tt T, Nguyn Cng Hoan, V Trng Phng, Nam Cao nhng tn tui lun l nim t ho cho nn vn ha v vn hc dn tc.

Theo dng lch s tc phm vn chng lun chu s th thch chn lc khc nghit ca thi gian v nhiu tc phm ri vo lng qun. Dmg nh ngc vi quy lut y, nhng tc gi v tc phm tiu biu li khng ngng c lun bn qua cc thi k lch s. Cuc i v tc phm ca h mang nhiu tm t su sc, quy t c nhiu vn x hi v c th d bo mt iu g cho mai hu. Sinh thi Nguyn Du bn khon:

Bt tri tam bch d nin hu,

Thin h h nhn khp T Nh?

(Ba trm nm l na ta u bit,

Thin h ai ngi khc T Nh?)

Th h k tip, nhng k hu sinh thit tha mun hiu ng v mt phn hiu ng. T kin tm huyt ca Ng c K, n nhng cng trnh nghin cu su sc ca Hoi Thanh, Xun Diu, ca cc nh nghin cu L nh K, L Tr Vin, Truyn Kiu c phn tch t trn nhiu bnh din, v ng qu khi tc phm ny gp phn vo s pht trin i sng tnh cm ca dn tc.

Truyn Kiu tuyt tc ca i thi ho Nguyn Du tht s gi vai tr quan trng bit nhng no lm nhng con ngi Vit Nam chng ta xch li gn nhau, st cnh bn nhau, thng cm v ng cm trong i sng thng nht, trong lao ng, u tranh bo v v xy dng T quc thn yu ca mnh.

y l trng hp Nguyn Du v cng l ca nhiu nh vn tiu biu khc m trc ht phi k n Nguyn Tri. Nguyn Tri, ngi anh hng cu quc, nh t tng, nh vn ho, nh th. Tt c nhng phm cht ca cc nhn vt trn quy t li trong nhiu tc phm vn chng v hu th tm hiu, nghin cu ng trn nhiu bnh din. inh Gia Khnh nghin cu quan im vn chng ca Nguyn Tri; Bi Vn Nguyn, Nguyn Hu Chi tm hiu Qun trung t mnh tp tp lun chin qun s v ngoi giao; ri vn th ch Hn; vn th Quc m cng c nhiu nh nghin cu khai thc. c bit Bnh Ng i co c nh gi rt cao qua nhiu bi vit t Bi K, V Khiu n Bi Vn Nguyn. S nghip vn chng ca Nguyn Tri l ca mt thi v ca mun i. Nhng kin nh gi v ng qua cc thi i gip cho ngi c hiu c v tr v s ng gp ca ng cho vn ha v vn hc nc nh.

Vn hc thi trung i cn khi sc chng ng cui vi nhiu nh vn tiu biu. Nguyn nh Chiu l mt ngi sao, mt tm gng sng trn c hai phng din o v i. Nh yu nc ln, nh nho gi o vn trn, nh vn giu dng kh v ti nng, ngi gn gi v a vn chng ln v tr cao qu. Chng ta c th tm thy nhiu kin su sc ca Phm Vn ng v nhiu nh nghin cu khc v s nghip vn th tc gi. Trong cng lao chung nghin cu v tc gi thi k trung i phi k n nhng cng trnh ca ng Thai Mai, Hoi Thanh, L nh K, L Tr Vin, inh gia Khnh, Bi Vn Nguyn, Nguyn Hu Chi, c bit l Xun Diu. ng t t cho mnh nhim v phi ni cho c ci hay, ci p, hng v cao qu ca vn th cc danh nhn mi thi. ng b ngi ngng m thi ho dn tc Nguyn Du, B cha th Nm H Xun Hng, ca ngi Nguyn Khuyn, nh th ca dn tnh lng cnh, cm thng ci ti ci phn vi ting ci ra nc mt ca T Xng.

Bc sang thi k hin i cnh ca lch s m dn t u th k XX v ch sau hai thp k lch s vn hc bc vo thi k Phc hng vi Phong tro Th mi, T Lc vn on, tro lu hin thc ph phn v tip theo hn na th k vn hc cch mng. Nguyn i Quc H Ch Minh l mt tc gia ln m u v khai sng cho nn vn hc cch mng. S nghip ca Nguyn i Quc H Ch Minh bao gm trn nhiu phm vi: th ca, truyn k, vn chnh lun v lnh vc no cng ni ln vi nhng tc phm tiu biu. Nghin cu s nghip vn th H Ch Minh l nim hng th ca nhiu nh khoa hc trong v ngoi nc v chng ta c mt khi lng t liu phong ph v vn th H Ch Minh. S nghp vn th H Ch Minh i hi phi c tip tc nghin cu trn nhiu vn v ni dung t tng cng nh ngh thut biu hin. Cc tc gi ng Thai Mai, Trn Huy Liu, Phm Huy Thng, Hoi Thanh... cc nh th Xun Diu, Ch Lan Vin u c nhiu bi vit hay v vn th H Ch Minh.

T Hu, nh th v sn vi phong cch sng to c o sm thu ht c s quan tm ca bn c. Ngay t thi k Mt trn Dn ch, Trn Minh Tc gi T Hu l nh th ca tng lai. Cch mng thng tm thnh cng, tp th T y c gii thiu v ng Thai Mai xem tp th l b hoa la lng ly. Sut nhiu thp k, T Hu vn c xem l l c u ca th ca cch mng, hay ni nh Ch Lan Vin: Anh l ngi m ng, dn ng v hin nay vn trn ng. Hn 60 nm sng tc th T Hu chinh phc c nhiu th h bn c qua ging iu tr tnh cch mng m p tnh i tnh ngi. Hng trm bi vit, nhiu cng trnh nghin cu khai thc kh trit th T Hu vi nhiu cch tip cn, vn dng nhiu phng php nghin cu thch hp. V chc chn mi kin khng d thun chiu, xui gi. Hai cuc tranh lun v tp th T y v Vit Bc ghi li c nhng quan im hc thut khc nhau v phn no khng kh vn hc mt thi. Nhng nh vn nh th ln ca thi k hin i nh Xun Diu, Nguyn Tun, Nam Cao u c phong cch sng to c o li cun mnh m ngi c. Xun Diu nh th mi nht trong Phong tro Th mi, nh th ln ca nn th ca cch mng, nh ph bnh nghin cu vn hc uyn thm v tinh t l ti ca bit bao cng trnh. Nguyn Tun c o v ti hoa trong vn cng nh trong i, mt kiu mu nh vn ly mnh lm im ta ni v cuc i vi nhiu tng l, ngn t cht lc, sng to. Nam Cao n mun, ng cha c bit n trong Nh vn hin i ca V Ngc Phan nhng t nhng nm u thp k su mi, Nam Cao thu ht v ngy cng nm su trong k c t tui hc tr n nhng ngi tri i v au i. Tt c nhng trang vit v cc nh vn tiu biu trn, c chn lc qua cc tp t liu, nh cn mang theo hi th, sc sng, d m v ti nng sng to t ci ngun, nhng cy ln vn ta bng mt v hng thm. Cc tp t liu v vn hc Vit Nam c su tm cng phu, c h thng, chn lc theo mt chun mc thng nht. Chun mc cao nht l cht lng, bi vit phi gp phn ni ln c c im v phong cch ca tc gi. c vit ra t nhiu thi im vi nhng quan im nhn thc khc nhau nn cch nh gi chc chn l c nhiu im khc bit. l chuyn bnh thng trong nghin cu vn hc v theo thi gian chc chn cn c thm nhng suy ngh mi.

y l b t liu u tin gii thiu chn tc gi chnh trong chng trnh vn hc ca nh trng. Chc chn l chng ta phi c thm nhiu tp t liu khc. Bn cnh Xun Diu phi c Huy cn, gii thiu Nguyn Tun phi c T Hoi, v gii thiu Nam Cao phi c Ng Tt T, V Trng Phng, Nguyn Cng Hoan. Mc ch cui cng khng ch v ring cho tc gi m trc ht l v bn c. Phi to nhng iu kin thun li nht c th hiu k v tc gi, tc phm. Chu trch nhim bin son vi Nh xut bn Gio dc, cc nh nghin cu ca Vin Vn hc lm vic vi tinh thn say m v thc tn trng nhng gi tr tinh thn cao qu ca vn hc dn tc.

Vin trng Vin Vn hcGS. H MINH C

DI SN CA NGUYN DU V THI GIAN

Sng tc ca Nguyn Du (1765 1820) c lu hnh t rt sm, c l ngay t lc nh th cn sng. Phm Qu Thch, ngi cng thi, ch mt sau Nguyn Du 5 nm tng c bi th ni ting bng ch Hn vnh Truyn Kiu. Nhiu nh nho Thng Long, nht l nhng hc tr ca Phm Qu Thch, trong c mt s ngi l danh thn, danh s chc c bit v ng tham gia vo vic ph bin Truyn Kiu, v cng c th khng ch c Truyn Kiu m cn c nhng sng tc khc ca Nguyn Du na. Tng truyn, Truyn Kiu c chnh Phm Qu Thch nhun sc v cho in ph Hng Gai thuc H Ni by gi. Nghe ni, sau khi Nguyn Du mt vi chc nm, vua T c tng c s cho quan tnh Ngh An thu thp tt c di co ca Nguyn Du a v kinh. Nu nhng chuyn l c thc, th cho ti lc y, sng tc ca ng c nh hng kh ln trong x hi, ch t l tng lp c vn ha cao.

T ti nay, vic su tp, nghin cu, ph bin di sn vn hc ca Nguyn Du khng bao gi b t on, n lun pht trin cng vi s tin b ca ngnh vn bn hc v ng vn hc nc ta, c bit t sau nhng nm 30 ca th k XX, khi vic su tm, nghin cu vn hc c thc nh l hot ng khoa hc. Mt im mc ng ch l nm 1965, nhn dp 200 nm nm sinh, Nguyn Du c Hi ng ha bnh th gii quyt nh k nim nh mt danh nhn vn ha th gii v chnh ph Vit Nam ch o tin hnh k nim trng th thi ho ca dn tc mnh. Mt trong cc hot ng k nim l vic nghin cu v cho xut bn li cc tc phm ca Nguyn Du. Hai cng trnh nghim tc ng c ch ra mt lc l Th ch Hn Nguyn Du do L Thc v Trng Chnh su tm, hiu nh, ch thch 249 bi th v cun Truyn Kiu do nhm nghin cu vn bn Truyn Kiu ca Vin Vn hc thc hin. Sau , cc tc phm ca Nguyn Du cn c nhiu nh nghin cu khc gim nh, b sung, hiu nh v cho in li. n nay, chng ta c c cc tc phm sau ca Nguyn du: Truyn Kiu (on trng tn thanh), Vn chiu hn, Th ch Hn (Thanh Hin thi tp hay Thanh nin tin hu tp, Nam trung tp ngm, Bc hnh tp lc), Vn t Trng Lu nh n, Thc li trai phng Vi.

Tuy vy, vic nghin cu di sn ca Ngurn Du v mt vn bn hc, cha phi kt thc, v cng cha bit n khi no mi kt thc. Cn c nhng kin h nghi tc gi mt s bi th ch Hn vn c coi l ca Nguyn Du. Vic xc nh thi im ra i ca cc tc phm cn cha c gii quyt. Ngay v thi im Nguyn Du vit Truyn Kiu th mc d mt nhiu cng sc, nhng cc kin trong gii nghin cu vn cn rt khc nhau. Ni cm nht vn l chuyn vn bn Truyn Kiu: cn tm kim mt bn Kiu gn st vi bn do chnh Nguyn Du vit ra. Bn gc th hon ton tht lc. Bn Kiu in sm nht m cc nh kho cu hin c c l bn ra i nm 1871, tc sau khi tc gi mt na th. k. Hin nay c n vi chc bn Kiu khc nhau. Tuy nhin, thc ra th s sai bit gia cc bn khng ln, ch yu khc nhau mt s ch phin m, mt s cch hiu ngha ca t. Vi cc sng tc khc ca nh th tnh hnh cng gn nh vy. Do , trng tm ca gii nghin cu l hng vo tm hiu t tng v ngh thut ca Truyn Kiu cng nhng sng tc khc ca ng.

***

Truyn Kiu, mt tc phm c Nguyn Du sng tc khi chng cht nhng khi li trong lng v c vit nh c mu chy trn u ngn bt, tt nhin phi cha y nhng tm tnh ca ng. Tuy nhin v thng qua mt cu chuyn, li l cu chuyn c sn ca Trung Quc th du sao, tm tnh y cng ch c bc l gin tip, a nh x qua s k chuyn khch quan. Th ch Hn v Vn chiu hn ca ng th khc, l ni gii by trc tip tm lng ca ng, ghi du trung thnh nhng s bin trong cuc i thng trm ca nh th. Tm hiu chng trc ht l nhm lm r phm cch phc tp v sinh hot bi t (o huy Anh) ca Nguyn Du. Trc Cch mng thng Tm, o Duy Anh, Trn Trng Kim tng vit v cc thi phm ny. Trong cun Kho lun v Kim Vn Kiu, o Duy Anh dnh phn cui, gi l ph lc vit v th ch Hn Nguyn Du. Sau ny c nhiu tc gi khc tip tc tm hiu th ch Hn v Vn chiu hn nh Hoi Thanh, Xun Diu, inh Hng, Trng chnh, Nguyn Lc

Ba tp th ch Hn: thanh Hin thi tp, Nam trung tp ngm v Bc hnh tp lc nh l ba tp nht k bng th ca Nguyn Du trong mt khong thi gian di t nm nh th 21 tui n nm ng 49 tui (1814), bi no cng cha ng mt li tm s v bc l thi sng ca ng mt cch r nt. (Trng Chnh). Cn c vo tp Bc hnh tp lc, o Duy Anh cn v li c con ng s trnh ca nh th t Hu ti Bc kinh v t Bc Kinh tr v. Cc bi th ch hn cho thy r v nh th ln ca chng ta c mt cuc sng ht sc cht vt khng ch trong mi nm gi bi m c khi qu nh Hng Lnh. V cuc i lu ly phiu bt vi nhng sinh hot bi t cu Nguyn Du th hu nh mi ngi nht tr, tuy nhin tm s ca ng, iu m o Duy Anh gi l phm cch phc tp c bc l qua ni dung th ch hn th n nay vn c nhiu kin khc nhau. C th trn hai kha cnh: thi ca Nguyn Du i vi cc triu i L, Ty Sn, Nguyn v ni dung tnh thng ca ng trc nhng kip ti hoa bc mnh v nhng ngi cng kh.

Tnh cm thc ca Nguyn Du i vi cc triu i L, Ty Sn, Nguyn nh th no? Trc Cch mng, o Duy Anh cho rng th ch Hn ca Nguyn Du l bi bi ca khng khi, trong lng trung trinh l phn ch yu trong tm tnh Nguyn Du Ci lng y, n lc cht ng vn chung ch vo nh L vua L. Thi bt c ch ca Nguyn Du khi lm quan triu Nguyn cng c o Duy Anh gii thch l bi v nh th lun mang tm s day dt cu k b ti phi th hai vua. Cn vi Tay Sn th theo o Duy Anh, Nguyn Du c thi chng i n cng. Hn bn mi nm sau, ti nm 1988, trong li gii thiu cun Th ch Hn Nguyn Du, nh nghin cu vn bo lu kin ca mnh. ng vit: Ni bt nht ( th ch Hn TB) l lng c trung ca Nguyn Du i vi nh L, trn vn t trc n sau. Hnh nh nh th thy rng, nh L mt v mt lun c l sng ca mnh. Khi lm quan vi nh Nguyn m lng nh nh L vn khng phai nht.

y cng cn ni thm rng, theo sch s v Gia ph cho bit th Nguyn Du l con cu thn nh L, thn ph ng lm n i t ; ch bc, anh em u lm quan to i L - Trnh. Khi ty sn ra Bc, Nguyn Du bt hp tc v trn trnh n. nm 1786 ng cn toan vo Gia nh vi Nguyn nh khi ang mu nh Ty Sn.Nh Nguyn ln cm quyn, Nguyn Du ra lm quan, ng hon l khng c g trc tr, tuy nhin ng lun bun bc v bt c ch.

Nm 1965, cun Th ch Hn Nguyn Du ra mt, trong phn gii thiu, ng Trng Chnh a ra nhng nhn xt khc vi o Duy Anh. Trng Chnh khng ph nhn thi trung vi nh L v chng Ty Sn ca Nguyn Du, song theo ng khi ra lm quan vi nh Nguyn, Nguyn Du ch nh nh L nh nh ci s mun nm c ch khng phi c trung. Nh th hiu rng vn nh L ht. Nguyn Du bun v bt c ch, ci bun v bt c ch ca mt ng quan b chn p. Trng Chnh cng khng ng tnh vi Hoi Thanh khi nh ph bnh cho rng thi ca Nguyn Du i vi cc triu i by gi khng r rt lm. ng vit: (Nguyn Du) i theo nh Nguyn m li nh tic nh L, v ng nh nh tic c Ty Sn na. Nhn xt y ca Hoi Thanh l cn c vo bn cu trong Long Thnh cm gi ca:

Thnh quch suy di nhn s ci,

K x tang in bin thng hi.

Ty Sn c nghip tn tiu vong,

Ca v khng di nht nhn ti.

(Thnh quch i di vic i cng khc,

Bao ni nng du tr thnh bin c.

C nghip Ty Sn tiu vong u ht,

M cn st li mt ngi trong lng ca ma).

Theo Trng Chnh th bn cu th ny chng hm nh tic nh L m ch l cm xc cu nh th v vic i bi b nng du.

Nh nghin cu Nguyn Lc c v ng tnh vi Trng Chnh trong nh gi tnh cm ca Nguyn Du i vi nh L. Theo ng, Nguyn Du qu c nh nh L c trong cuc i ln trong th, nhng vn thc c s sp ca n l tt yu, nh m khng c mun phc hi. Tuy nhin, Nguyn Lc li nghing v pha Hoi Thanh trong cch hiu bn cu th dn trn ca bi Long Thnh cm gi ca. ng cho rng t nht th Nguyn Du cng khng th c thi th ch vi Ty Sn, khi m nh th t sng i mt bn l ngi mnh yu mn vi mt bn l k th, nu qu ng coi Ty Sn l k th (Ty Sn c nghip tn tiu vong, Ca k khng lu nht nhn ti). Nhn xt tht xc ng, tuy nhin nhng cu th tng t nh th tht qu him hoi trong thi tp ca Nguyn Du. Ti sao vy? C l Nguyn Lc ng khi cho rng iu quan trng i vi Nguyn Du khng phi l vn triu i ny hay triu i khc, m l vn nh th bit t lng mnh ni nhng con ngi bt hnh, nhng con ngi au kh tc l tinh thn nhn o ca nh th.

Vn tinh thn nhn o, ci kha cnh th hai trong tm s ca Nguyn Du cng c cc nh ph bnh nghin cu cp n nhiu vi vic phn tch nhng bi th: iu La Thnh ca gi, Long Thnh cm gi ca, Thi Bnh mi gi ca, S kin hnh, cc bi th v Khut Nguyn, Ph, u Dng Tu

o Duy Anh trong cun kho lun k trn ca mnh l gii tnh cm xt thng ca Nguyn Du i vi nhng kip ti hoa nhng xu s (ngi con ht Long Thnh, c Cm trong Long Thnh cm gi ca) v nhng k ngho kh di y x hi xut pht t ch cho rng bi nh th l ngi ng cnh vi h. Hnh nh cuc i l s phong chiu hnh nh c nhn nh th: ng thng nhng giai nhn bc mnh v thy s phn h cng bi t nh mnh. ng cng tng nm s au n kh s c v vt cht ln tinh thn, cnh sinh k qun bch trong bc giang h mi nm gi bi.

Trng Chnh li mt ln na khng ng tnh vi cch nhn nhn y. Theo ng, khng phi lc no v u Nguyn Du cng ch thy mnh v ch ngh n mnh. Nguyn Lc cng khng nh: Nguyn Du khng bao gi ch ngi ngm ci bng di chn mnh v ng cn i xa hn khi cho rng trong thi phm ca Nguyn Du thm nhun mt ch ngha nhn o: Nguyn Du lun quan tm n cuc i, n con ngi, khng ch ring Trung Quc m ca c Vit Nam, khp nhn gian, khp ci ngi. Vy l tnh thng ca Nguyn Du t ch c l gii nh loi tnh cm c nhn ca mt con ngi ng cnh, ng bnh, i ti ch c xem nh mt phm cht ca ch ngha nhn o rng ln. Bc i dng nh tin gn hn ti ch gii thch ng n ni dung thi phm ca nh th. Tc phm Vn chiu hn cng cho ta r iu y. Vn chiu hn khng ch l trng ca v tnh trc n ca Nguyn Du i vi mt hng ngi no , m v tnh yu thng vi tt thy cc nn nhn ca thp loi chng sinh v c nguyn mun gii thot cho h. Vn chiu hn ni v ci m. i vi cch hiu ngh thut ca chng ta th ci m l mt m d v trn th. Nhng c th trong lng, trong tm linh nh th Nguyn Du, n li thc hu, thc hu nh cuc sng trn th, l mt th hai ca cuc sng trn th. Tnh thng ca nh th m trm cuc i mt cch trn vn, c phn ny ln phn kia, m th v dng th.

Cho n nay, tr Truyn Kiu, cc thi phm ca Nguyn Du ch yu mi c xem xt v phng din ni dung. Gi tr ngh thut thng ch c nu qua. C th ngi ta ngh rng vic nghin cu cc thi phm ny ch h tr cho vic lm sng t thm Truyn Kiu; c th li ngh rng bit ti nng ngh thut ca Nguyn Du th xt Truyn Kiu l y . Thc trng nghin cu y, v khch quan, ta thy cc thi phm ca Nguyn Du cha c xem nh c gi tr ngh thut t thn. Trong khi th ngay t nm 1943, o Duy Anh vit rng: V hnh thc cng nh v ni dung, ti tng th Nguyn Du c th cng hng vi th Cao B Qut v c th em so snh vi th ng.

***

Nhng du sao th cc thi phm ca Nguyn Du cng khng th c ci a v nh ca Truyn Kiu trong lch s vn hc v vn ha. Ni n di sn Nguyn Du ch yu phi ni n Truyn Kiu. Ni v vic tip thu nghin cu di sn Nguyn Du quan trng nht phi ni v qu trnh tip thu nghin cu Truyn Kiu. Di y, chng ti ch phc qua nhng giai on chnh ca qu trnh qua vic nu ln mt s nt tiu biu v t tng v phng php tip cn Truyn Kiu.

Giai on t khi Truyn kiu ra i cho n nm 1930

Trong qung thi gian hn mi trm nm ny, ngi bnh lun Truyn Kiu l cc nh nho v nh nho tn hc (ch ca o Duy Anh). th k XIX, cc nh nho thng qua nhng bi th vnh hay nhng bi ta vit v Truyn Kiu m bc l cch nhn, chnh kin ca mnh i vi tc phm. Cn sang th k XX, cc nh nho tn hc li pht biu bng cc bi vn chnh lun. Vic bnh lun c giai on ny lun chia thnh hai dng khen v ch (k khen ngi ch, k yu ngi ght n o Ng c K). Ngi khen c khi n tn dng qu mc; tri li, nhng li ch bai cng i khi n qu gay gt.

th k XIX, ngi bnh lun c khi ng trn lp trng o c chnh thng tam cng ng thng nh gi cc nhn vt Truyn Kiu, nht l Thy Kiu. Nguyn Vn Thng ca ngi Thy Kiu xt sau trc trung trinh hiu ngha. Minh Mnh nh gi Kiu c hiu, bit tit ngha. Ngc li cng trn lp trng ny, Nguyn Cng Tr li mt st Kiu: Bc mnh chng lm ngi tit ngha, on trng cho ng kip t dm. Cng mt ch ng m khen ch hon ton tri ngc nhau. Bnh vc, thng cm vi Thy Kiu nhit tnh nht phi ni l cc nh nho nh Mng Lin ng ch nhn, Phong Tuyt ch nhn, v nht la Chu Mnh Trinh, nhng ngi bnh lun Truyn Kiu t lp trng nhn sinh. H thy Thy Kiu mt ngi ng iu (Chu Mnh Trinh), d tuy khc i m chung mt d (Mng Lin ng ch nhn). H lun nhit tnh bnh vc cho phm hnh, o c ca nng Kiu.

Sang u th k XX, vic bn lun v Truyn Kiu c lc tr thnh lun chin mang mu sc u tranh chnh tr x hi. ng ch l cuc u tranh ca cc ng Ng c K v Hunh Thc Khng chng vic cao qu ng Truyn Kiu ca ng Phm Qunh v mt s ngi khc. Phm Qunh trong bi din thuyt nm 1924 c ti l k nim Nguyn Du nhn ngy mt nh gi Truyn Kiu l quc hoa quc hn, quc ty ca dn tc. Tri li, Ng c K cho Truyn Kiu ch l cun truyn phong tnh, trong khng trnh khi tm ch ai, dm, su, on, o, dc, tng, bi: Hunh Thc Khng cng ng tnh v coi y l cun sch c hi, khng th dng lm sch hc tp.

Nhn xt v vic bnh lun Truyn Kiu giai on ny, ng o Duy Anh rt ng khi cho rng. hai bn (khen v ch - TB) u ly t tng lun l m ph bnh phn on mt tc phm ngh thut. H u xem chc nng vn hc l ti o v nhiu khi coi tc phm vn chng nh mt cun sch lun l. Ngay Phm Qunh, mt ngi c xem l c ci nhn mi m, to bo, nhng khi nhn nh v Thy Kiu cng vit rng nng l nt ngi a tnh, nhng khng m ui v tnh; ly ngha m ch tnh l ng lun l o c.

Tuy nhin, d thuc vo hng ng nhng ngi khen ngi hay hng ng nhng ngi phu phn Truyn Kiu, th tt c h u nh gi cao ngh thut vn chng ca Nguyn Du. Nhng vn chng c nhn nh c s tch ti ca hnh thc vi ni dung. Ng c K tha nhn: k v vn chng quc m ca ng Nguyn Du th cng hay tht, nhng li ni thm vn th hay m truyn li truyn phong tnh tc l d, ng ch trch). Vn lc ny c xem l k thut v cnh, t ngi, dng cu, t ch sao cho kho, xinh xn. Cn ni dung th cn chn thc (i lp vi ba t, hoang ng). Thc y l ci thc kinh nghim nhng iu trng thy ch khng phi ci thc khch quan. Nhn vt, x hi do nh vn to ra vi nhn vt, x hi ca i sng thc t khng phi lc no cng c phn bit r.

Giai on t 1930 n Cch mng thng Tm

Nghin cu ph bnh vn hc lc ny hon ton khc trc. N thnh mt b mn ring bit, mang ngha hin i. Cng nh trong i sng vn hc, trong i sng nghin cu, ph bnh xut hin nhng khuynh hng khc nhau. iu ny cng thy trong vic tm hiu Truyn Kiu. C th thy r ba khuynh hng sau: khuynh hng ph bnh n tng ch quan vi cc ng Hoi Thanh, L Trng Kiu, Lu Trng L; khuynh hng gio khoa qua nhng cng trnh ca cc ng o Duy Anh, Dng Qung Hm; v cui cng l cch tip cn kiu khoa hc ca ng Nguyn Bch Khoa.

Nhng ngi ph bnh theo li n tng ch quan cho rng khng th phn tch, ct ngha tc phm ngh thut v lm vy l tiu dit n. H ch trng lnh hi tc phm ngh thut bng trc gic, da vo n tng ch quan ca ngi c. Hoi Thanh vit: Cht th bng bc trong Truyn Kiu phi c cm nhn mt cch hn nhin. C phn tch, ging gii, n s tan i. n y phi im hi nh bc mi hng nhn thy ci p khi du dng thy m, khi trng l huy hong.

Theo h, nhng ngi thng b gi l phi ngh thut v ngh thut th nh ph bnh khng phi l ngi gii thch tc phm m l ngi k li cuc phiu lu ca mnh qua cc tuyt phm (A. France). c Truyn Kiu l theo nhng li vn m m, bng by phiu lu trong giy lt, trong mt cuc i phiu lu ca mt c gi giang h, bt hnh (L Trng Kiu). H ph nhn vic tm hiu t tng, trit l ca tc phm, m cao ci to nn ngi c nhng xc cm ngh thut mnh. Tuy nhin, tuyn b th nh vy, nhng trong thc t khi ph bnh Truyn Kiu, h vn s dng thao tc phn tch, l gii tc phm, coi nh mt vn bn khch quan. Bi ph bnh Mt phng din ca thin ti Nguyn Du: T Hi ca Hoi Thanh l mt minh chng cho iu . Mt s lun im ca nhng ngi tiu biu cho phi v ngh thut lc ny b nhng nh v nhn sinh ph phn. Trong cuc u tranh gia hai phi v ngh thut v v nhn sinh nhng nm 1935-1939, Truyn Kiu nhiu ln c a ra lm v d. Nhng nh v nhn sinh cho rng thc o gi tr tc phn l l tng ca n li hay hi cho s tin ha chung ca nhn qun; h ph phn vic ch cao gi tr ngh thut ca tc phm. Tuy vy lc ny do s chi phi trc tip ca cuc u tranh chnh tr, li xut pht t quan nim duy vt kh th s v ngh thut, nn vic nh gi Truyn Kiu h cng c nhiu thiu st.

o Duy Anh trong cng trnh Kho lun v kim Vn Kiu khi bn v vn chng Truyn Kiu c mt s kin gn gi vi nhng nh v ngh thut ni trn, song thc cht th khuynh hng ca ng khc hn. Vc cng trnh ca ng dnh c mt chng bn v t tng Nguyn Du trong Truyn Kiu l mt bng chng. Theo o Duy Anh th t tng Nguyn Du y l ti mnh tng v n lm nng ct cho ton truyn. Mt trit l li lm nng ct cho ton truyn th l iu m cc nh v ngh thut khng bao gi chp nhn c. o Duy Anh s dng rt nhiu d liu v tc gi (dng h, gia nh, hnh trng), thi th, ngun gc tc phm, nhm soi sng Truyn Kiu t nhiu pha. C ngi cho rng ng nh hng cch nghin cu ca Gustave Lanson. M u cun sch, o Duy Anh ni r ng vit cng trnh ny nhm i tng l nhng hc sinh ang mun tm hng th nghin cu quc vn. Do vy ta c th gi y l khuynh hng gio khoa (hay khuynh hng nh trng). Cch xem xt ny v sau cng thy c vn dng trong cun Vit Nam vn hc s yu ca Dng Qung Hm.

Mt khuynh hng b ph phn nhiu nht lc ny l ca Nguyn Bch Khoa vi hai cun sch: Nguyn Du v Truyn Kiu (1941) v Vn chung Truyn. Kiu (1942). Nguyn Bch Khoa xc lp mt phng php ring gi l khoa hc nghin cu vn hc v thc t ng vn dng n xem xt Truyn Kiu trong hai cng trnh k trn. ng ch trng gc b ht tnh cm ring, thnh kin v d lun tc cc yu t ch quan ca ngi nh gi. Theo ng bt c vn g cng l mt vn ton php nn u c th nghin cu theo cch ca khoa hc chnh xc. D hiu v sao c s tranh ci gay gt gia Nguyn Bch Khoa vi Hoi Thanh v nhng ngi cng hng vi ng trong vic nghin cu Truyn Kiu. Theo Nguyn Bch Khoa th Truyn Kiu l sn phm do Nguyn Du to ra, Nguyn Du li l sn phm ca thi i ng. Thi i Nguyn Du l thi i suy tn th con ngi Nguyn Du l chin bi.Truyn Kiu do vy l chin bi, su on. Chin bi, su on lm nn cht th, v p ca Truyn Kiu ng l mt lgic thp, ch c iu n khng ng vi thc t sng to vn hc. Nguyn Bch Khoa cng vn dng nhiu lun thuyt khoa hc: tm l hc, di truyn hc gii thch Truyn Kiu. Cc qun gii nhiu khi my mc, cc oan v b ph phn mt cch chnh ng.

Giai on t Cch mng thng Tm ti u nhng nm 80

Ni bt giai on ny l vic nghin cu Truyn Kiu trong quan h vi hin thc i sng x hi theo quan im m hc mcxt. Tc phm vn hc c nhn nhn nh l s phn nh i sng x hi v bc l thi ca nh vn i vi hin thc . Hai cng trnh theo hng ny xut hin sm v ng ch hn c l cun Quyn sng ca con ngi trong Truyn Kiu ca Hoi Thanh (1949) v bi bo c sc ca vn hc c in Vt Nam qua ni dung Truyn Kiu ca ng Thai Mai (1955). Vn tinh thn nhn o v tnh hin thc ca Truyn Kiu c hai tc gi ch c bit v coi l gi tr c bn ca tc phm.

Cun Quyn sng ca con ngi trong Truyn Kiu, theo tc gi th n c vit trn tinh thn ca ch ngha nhn vn mi. Tc gi Hoi Thanh cho rng khi Nguyn du dng ln mt cuc i, mt con ngi trong tc phm, th l cch ng pht biu kin ca mnh trc nhng vn thi i. Ni v Thy Kiu, Nguyn Du ni dm ni nim cho tt c nhng ngi b ngt th trong ci khun phong kin. Cn ni n T Hi l ni n ci m c c sng phng tng, sng mnh m, sng say m ngoi khun kh by gi. Gi tr nhn vn ca Truyn kiu theo Hoi Thanh chnh l . ng ng Thai Mai cng t vn : tinh thn nhn o ca Nguyn Du l th no? Theo ng, trc ht l tnh yu i vi con ngi, con ngi b y a. T y ng a ra khi nim nhn dn tnh ca tc phm.

Nghin cu tnh hin thc ca vn hc, Hoi Thanh cho rng cn phi thy: x hi phong kin trong Truyn Kiu qua con mt ca Nguyn Du. ng dnh hn mt chng ca cng trnh cho vic phn tch x hi phong kin trong Truyn Kiu v i n kt lun: l x hi mc nt n tn xng. Cn ng Thai Mai th ni nhiu n tinh thn t thc, bt php t thc ca Nguyn Du. Trong bi vit ca mnh, ng t vn tm hiu xem Truyn kiu c phn nh t nhiu g x hi Vit Nam u th k trc hay khng? Theo ng Thai Mai, mc d l mt cu chuyn ca nc ngoi, nhn vt hon cnh u Trung Quc, nhng t Truyn Kiu, ta c th nhn ly nhng tia hi quang soi ri cho mi ngi nhn thy nhng mi mu thun ca x hi phong kin trn con ng phn ha. ng cho rng l cch nhn ca phn nh lun. Ni dung x hi ca tc phm, ch ngha nhn o, nhn dn tnh, tinh thn hin thc, nhng thut ng th hin tiu ch nh gi Truyn Kiu m Hoi Thanh v ng Thai Mai vn dng trong hai cng trnh k trn s cn tip tc vang ln t nhng cun sch v bi vit v Truyn Kiu trong sut c giai on ny.

T sau ha bnh 1954 n cui nhng nm 50, xut hin cch nhn dung tc trong vic xem xt quan h gia Truyn Kiu v hin thc x hi thi i Nguyn Du qua nhng cng trnh ca Trn c Tho, Trng Tu, Minh Tranh. Truyn Kiu c h xem nh tri thc lch s chnh xc v x hi v con ngi Vit Nam cui th k XVIII u th k XIX (Trng Tu). T y dn ti vic phn tch ni dung x hi Truyn Kiu mt cch th thin, chng hn cc tc gi trn tm cch xc nh thnh phn giai cp, lin minh giai cp ca cc nhn vt trong truyn: Thu kiu thuc tiu phong kin lp di, yu Kim Trng vn thuc tng lp thng tr l th hin xu hng tiu phong kin vn ln thnh phn phong kin thng tr. Kiu ly Thc Sinh l tiu phong kin tm li thot trong thnh phn ph thng... Kt qu nhng cng trnh nghing cu thuc loi l lm gim uy tn cu nghing cu ph bnh vn hc theo tinh thn phn nh lun. Tuy nhin, tht may mn l nh hng ca chng khng ln v b ph phn kp thi. Nhng nm 60, 70 vic nghin cu Truyn Kiu c nhng bc tin mi. Dp k nim 200 nm nm sinh Nguyn Du (1965) xut hin nhiu cng trnh, bi vit v Truyn Kiu ca cc nh nghing cu ph bnh v nh vn (Cun Thi ho dn tc Nguyn Du ca nh th Xun Diu cng ra i trong dp ny. Trong , phn vit v Truyn Kiu c nhiu khm ph c gi tr v ngh thut th, v ti th ca Nguyn Du). Dng nh khc phc cch hiu my mc ra giai on trc v quan h gia ni dung tc phm v hin thc x hi, gi y nhng vn ch quan ca ngi sng tc c ch nhiu: t tng x hi, t tng ngh thut ca Nguyn Du, trit l trong Truyn Kiu Tuy nhin im ni bt nht lc ny l vn tm hiu phng php sng tc ca Nguyn Du trong Truyn Kiu. ng ch hn c l cun chuyn kho Truyn Kiu v ch ngha hin thc ca Nguyn Du ca L nh k (1970), trong , nhng trang vit v dn vt ca Truyn Kiu rt c sc vi nhiu kin gii th v. Phn vit v l tng thm m ca Nguyn Du qua vt Thy Kiu c nhng khm ph mi. Tuy nhin vic nh nghin cu tm hiu phng php sng tc ca Nguyn Du Truyn Kiu trong tng quan vi phng php sng tc ca ch ngha hin thc khin nhiu ngi khng ng tnh, nht l khi ng thc s ly cc nguyn tc ca ch ngha hin thc lm tiu chun o sng tc ca Nguyn Du (ni dung x hi, ni dung phn nh, tnh cch v hon cnh in hnh, nhng chi tit hin thc ch ngha, ngn ng a dng phong ph n khp vi s tht i sng). iu g cha n khp vi cc tiu chun , c ng gt vo khu vc nhng rng buc ca m hc ng thi. Khch quan th ngi ta thy, ng khng nh c mt th ch ngha hin thc trong Truyn Kiu, hay t ra cng l mt c gng vn ti ch ngha hin thc. D ngi ta c ng tnh vi tc gi hay khng im ny, th vic t vn nghin cu phng php sng tc Truyn Kiu l mt bc tin quan trng v pha trc. Cc cng trnh tip theo sau ca Nguyn Lc, ng Thanh L trnh s dng nhng tiu ch c s v phng php sng tc vn thng c c kt t cc nn vn hc phng Ty tm hiu Truyn Kiu m ch yu cn c vo thc t pht trin vn ha, vn hc truyn thng Vit Nam. Tuy nhin, m nh v mt ch ngha hin thc khng phi l khng cn. i vi chng ta hin nay, vn ny ch c gii quyt trit nu tr li c hai cu hi sau y: Mt l, phi chng c mt con ng tin ho chung cho cc nn vn hc c phng ng ln phng Ty, v nh vy tin n ch ngha hin thc l mt tt yu? Hai l, thi i Nguyn Du phi chng c nhng tin kinh t x hi v vn ha ln ny sinh phng php hin thc ch ngha? Cc kin vn cn khc bit nhau, vn cn ng. Tuy nhin trn thc t nghin cu th t cui nhng nm 70, vic quan tm n ni dung x hi trong tc phm, quan h gia tc phm v hin thc i sng du bt i, nhng cch tip cn mi i vi Truyn Kiu bt u xut hin.

min Nam thi k 19541975 cng c khng t ngi tm ph bnh, nghin cu Truyn Kiu. Dp k nim 200 nm nm sinh Nguyn Du trn cc tp san Vn (s 43, 44) v Bch khoa thi i (s 209) nhiu bi ph bnh Truyn Kiu c cng b. Trc , nm 1960 c cun Chn dung Nguyn Du tp hp mt lot bi vit v Nguyn Du v Truyn Kiu ca nhiu tc gi: Nguyn Vn Trung, Trn Bch Lan, Trn Thanh Hip, Don Quc S Trc sau nm 1970 cng thy mt s cng trnh kh cng phu ca Phm Th Ng, ng Tin, Nguyn ng Thc Di nh hng ca ph bnh vn hc phng Ty hin i, trong vic ph bnh nghin cu Truyn Kiu cng xut hin mt s khuynh hng nh: khuynh hng hin sinh vi Nguyn Sa, ng Tin v t nhiu c Thanh Lng; khuynh hng cu trc lun vi Bi Hu Sng, Trn Ngc Ninh Tuy nhin cc tm ti ni chung cn l t, cha tc gi no trin khai mt cch h thng v kt qu cng khng khm ph c nhiu. C mt cun sch khim tn v s trang vi nhng bi tiu lun ngn gn, nhng li gy c hng th ng o ngi c, l cun c li Nguyn Du ca V Hnh (51966) trong c nhiu nhn xt su sc, tinh t v t tng v ngh thut Truyn Kiu.

Giai on t u nhng nm 80 n nay

Truyn Kiu c tip cn bi nhiu phng php mi: phong cch hc, thi php hc, k hiu hc xut hin mt s cng trnh ng ch ca Phan Ngc, Trn nh S, c Hiu v mt vi tc gi khc. im chung ca cc phng php nghin cu ny l ch: th nht, tc phm c nhn nhn l mt vn bn ngh thut, trong th gii ngh thut do nh vn to ra khng c lin h trc tip vi th gii hin thc c n th hin, hay ni cch khc khng th ng nht hai th gii ; th hai, vn bn ngh thut ny l mt h thng ngh thut m ni n ni dung l ni c cch hnh thc ha ni dung v ni n hnh thc l ni lun c vic hnh thc ny c tc dng g trong vic th hin ni dung (Phan Ngc), ngha l khng tch Truyn Kiu thnh hai phn ni dung v hnh thc nghin cu. Thc ra s thc nh vy cng c t giai on trc v cng c p dng vo phn tch tc phm, tuy nhin lc ny n c quan nim trit v tin hnh nht qun hn.

Nm 1985 xut hin cng trnh c gii ng vn hc ch : Tm hiu phong cch Nguyn Du trong Truyn Kiu ca Phan Ngc. T tng ch o lm xut pht im cho nh nghin cu l nhm xc nh nhng cng hin ngh thut ca ring Nguyn Du - ci m ng gi l phong cch Nguyn Du. Nhng cng hin , theo ng l mt gi tr khch quan, c th tnh ton c. nh lng nhng cng hin ca Nguyn Du, ng dng cch thc gi l thao tc lun. i vo phn tch Truyn Kiu, u tin ng cn c vo tn s lp li ch ra nhng nt tri trong tc phm; tip theo, ng t chng trn hai trc lch s v thi i xem xt, i chiu nhm lm sng t ng gp ring ca Nguyn Du. Nhiu iu mi m c ng nu ln phng php t s kch trong Truyn Kiu; Truyn Kiu, tiu thuyt phn tch tm l hin i phn tch tm l tn nhn Tuy nhin xung quanh nhng kt lun ca ng cng c nhiu kin khc nhau.

Nh nghin cu Trn nh S trong cc bi vit v Truyn Kiu c tp hp di tiu My kha cnh thi php Truyn Kiu soi tc phm qua mt lot nhng phm tr ca thi php hc hin i: ci nhn ngh thut, khng gian, thi gian ngh thut ng xut pht t ch xc nh trong Truyn Kiu, Nguyn Du sng to ra mt ch t tng mi so vi Kim Vn Kiu truyn; t dn ti sng to ra loi ct truyn v ngi k chuyn mi. Nhng phn tch ca nh thi php hc i vi ci nhn ngh thut v con ngi, thi gian ngh thut ca Truyn Kiu cng c nhiu im mi m v th v.

Nhn chung cc tc gi u c gng khch quan ha vic phn tch tc phm, mun lm cho nhng kt lun ca mnh l hin nhin, khng cn tranh ci. Tuy vy, mi vic khng n gin, cc kin vn c rt xa nhau. Chng hn Phan Ngc cho rng, Nguyn Du ci to t tng tnh kh Kim Vn Kiu truyn thnh t tng ti mnh (ti mnh tng ) trong Truyn kiu, song Trn nh S li cho rng thn mnh tng mi l t tng c bn ca Truyn Kiu, cn Kim Vn Kiu truyn l ti mnh tng iu c ngha l nhng cuc tranh lun s vn tip din v nh vy nghin cu, ph bnh Truyn Kiu s tip tc tin trin.

Sng tc ca Nguyn Du khng tht s v khi lng, nhng c v tr c bit quan trng trong di sn Vn hc v vn ha dn tc. Hn na, n li rt nng sn. T Truyn Kiu ny sinh bit bao nhng hnh thc sng to vn hc v vn ha khc nhau: th ca v Kiu, cc phng tc Truyn Kiu bng vn hc, sn khu, in nh; ri rt nhiu nhng dng thc ca ngh thut dn gian: Kiu, ging Kiu, ty Kiu, bi Kiu c bit l s lng rt ln nhng bi bnh lun, nhng cng trnh ph bnh, nghin cu Truyn Kiu. thy r v tr v ngha di sn ca Nguyn Du, tt nht l chng ta hnh dung gi nh nhng sng tc ca ng khng c vit ra, v v th cng khng c nhng sng to vn ha vn hc ly cm hng t . Ta s thy ngay mt khong trng vng ln trong i sng lch s vn hc v vn ha dn tc. Trong tp sch ny chng ti tuyn chn nhng cng trnh nghin cu ng vn, cc bi ph bnh, bnh lun vn hc tiu biu vit v cc sng tc ca Nguyn Du. Ngoi ra, chng ti cng a vo mt s bi th vit v Nguyn Du v Truyn Kiu kh ph bin. Cun sch mc d c s trang kh ln, nhng cng ch mi l mt phn nhng g m ngi ta ni v vit v Nguyn Du v di sn ca ng.

TRNH B NH

NIN BIU NGUYN DU

Ngy

23-11

t Du

(3-1-1766)

Nguyn Du, t T Nh, h Thanh Hin, sinh phng Bch cu, Thng Long (nay thuc H Ni), l con th by trong gia nh.

Cha: Nguyn Nghim (1708 - 1775), t Hy Di, hiu Nghi Hin, bit hiu Hng Ng c s; l quan chc, s gia, nh th Qu t lng Canh Hoch, huyn Thanh Oai, trn Sn Nam (nay thuc tnh H Ty); qu sinh lng Tin in, huyn Nghi Xun (nay thuc tnh H Tnh).

M: Trn Th Tn (24-8-1740 2781778). Con gi mt ngi lm chc cu k. Qu lng Hoa Thiu, x Minh o, huyn Tin du (nay thuc tnh Bc Ninh). B l v th ba ca Nguyn Nghim, km chng 32 tui, sinh c 5 con (4 trai, 1 gi)

inh Hi

(1767)

Nguyn Nghim c thng Thi t Thi bo, hm tng Nht phm, tc Xun Qun cng.

Tn Mo

(1771)

Nguyn Nghim tr s, c thng i t . Sau c vi gi chc quan Tham tng, ri i lm Thng th b H.

Nguyn Hu (1752-1792), Nguyn Nhc, Nguyn L khi binh p Ty Sn (nay thuc huyn Tuy Phc, tnh Bnh nh).

Gip Ng

(1774)

Nguyn Nghim sung chc T tng, cng Hong Ng Phc nh cha Nguyn ng Trong.

on Nguyn Thc (1718 1775) gi chc c trn Ngh An.

t Mi

(1775)

Anh trai cng m l Nguyn Tr (sinh 1757) qua i.

on Nguyn Thc qua i.

Bnh Thn

(1776)

Nguyn Nghim qua i ti qu nh. c truy tng tc Hun d hin i vng, Thng ng phc thn.

Mu Tut

(1778)

B Trn Th Tn, m Nguyn Du qua i.

Anh th hai ca Nguyn Du l Nguyn iu (sinh nm 1745) c thng Trn th Hng Ha.

Canh T

(1780)

Anh c Nguyn Du l Nguyn Khn (1734 - 1786) ang lm Trn th Sn Ty b khp ti mu lon v n Canh T, b bi chc, giam nh Chu Qun cng.

Nguyn Du c on Nguyn Tun (1750 -?) n v qu Sn Nam H tip tc hc tp.

Nhm Dn

(1782)

Trnh Sm mt, kiu binh ph Trnh Cn, lp Trnh Tng ln ngi cha.

Nguyn Khn c lm Thng th b Li, tc Ton Qun cng.

Nguyn iu lm Trn th Sn Ty.

Qu Mo

(1783)

Nguyn Du thi Hng trng Sn Nam, u Tam trng (T ti). Ly v l con gi on Nguyn Thc. Tp m chc Chnh th hiu hiu qun Hng hu ca cha nui h H Thi Nguyn.

Anh cng m l Nguyn (1761 1805) u k thi Hng in Phng Thin (C nhn).

Nguyn Khn thng chc Thiu bo, cui nm thng Tham tng.

Gip Thn

(1784)

Thng hai, kiu binh ni dy a Hong tn L Duy K ln lm Thi t.

T dinh Nguyn Khn phng Bch Cu b ph, phi trn ln vi ngi em l Nguyn iu (1745 ?) ang lm Trn th Sn Ty.

Nguyn Hu nh tan 2 vn qun Xim Rch Gm Xoi Mt.

Bnh Ng

(1786)

Nguyn Hu ra Bc dit Trnh. Trnh Tng b bt v t t, kt thc 216 nm vua L cha Trnh (1570 1786).

Nguyn Khn b bnh mt Thng Long.

Vua L Hin Tng mt. L Chiu Thng ni ngi.

inh Mi

(1787)

V Vn Nhm theo lnh Nguyn Hu ra Bc dit Nguyn Hu Chnh.

Mu Thn

(1788)

Nguyn Hu em qun Bc dit v Vn Nhm.

L Chiu Thng cu vin nh Thanh.

Nguyn Hu ln ngi Hong thnh Ph Xun (Hu), i nin hiu l Quang Trung.

K Du

(1789)

Nguyn Hu i ph qun Thanh.

on Nguyn Tun hp tc vi Ty Sn, gi chc Th lang b Li.

Nguyn Du v qu v Qunh Ci, trn Sn Nam (nay thuc tnh Thi Bnh).

Tn Hi

(1791)

Thng mi, anh th t cng cha khc m l Nguyn Qunh chng Ty Sn b bt git. Dinh c h Nguyn Tin in b Ph.

Nhm T

(1792)

Nguyn Hu qua i.

Qu Su

(1793)

Nguyn Du v thm qu Tin in.

Cui nm vo kinh Ph Xun thm anh l Nguyn ang lm Thi s vin C mt v anh v l on Nguyn Tun.

Gip Dn

(1794)

Nguyn c thng T phng nghi b Binh v vo Quy Nhn gi chc Hip tn nhung v.

t Mo

(1795)

Nguyn i s sang Yn Kinh d l nhng ngi ca vua Cn Long nh Thanh.

Xng ha th cng cc s thn Triu Tin.

Bnh Thn

(1796)

Nguyn i s nh Thanh tr v c thng chc T ng ngh Trung th snh.

Ma ng, Nguyn Du c trn vo Gia nh theo Nguyn nh nhng b Qun cng Nguyn Thn bt giam ba thng Ngh An. Sau khi c tha, Nguyn Du v sng Tin in.

Nguyn Du c th My trung mn hng (Cm hng trong t).

Nhm Tut

(1802)

Ma thu, Gia Long dit nh Ty Sn.

Nguyn du ra lm Tri huyn Ph Dung, ph Khoi Chu, trn Sn Nam (nay thuc tnh Hng Yn). My thng sau thng Tri ph Thng Tn, trn Sn Nam Thng (nay thuc tnh H Ty).

Qu Hi

(1803)

c c ln i Nam Quan tip s Thanh sang phong sc vua cho Gia Long.

t Su

(1805)

Thng ng cc i hc s (hm Ng phm), tc Du c hu.

Vo nhm chc kinh Ph Xun.

inh Mo

(1807)

c c lm gim kho k thi Hng Hi dng.

Mu Thn

(1808)

Ma thu, xin v qu ngh.

K T

(1809)

c b chc Cai b (hm T phm) Qung Bnh.

Qu Du

(1813)

Thng Cn chnh in hc s.

c c lm Chnh s sang nh Thanh.

Gip Tut

(1814)

i s V

Thng Hu tham tri b L (hm Tam phm).

Bnh T

(1818)

Anh r Nguyn Du l V Trinh (1759 1828) lin quan n v n cha con Tng trn Nguyn Vn Thnh nn b y vo Qung Nam.

Canh Thn

(1820)

Gia Long qua i. Minh Mnh ni ngi.

Nguyn Du c c lm chnh s Sang nh Thanh bo tang v cu phong nhng b bnh dch mt ngy 10 thng 8 (16 - 9), th 54 tui.

Anh tng ti x An Ninh, huyn Qung in, Tha Thin Hu.

Gip Thn

(1824)

Ci tng a v qu nh Tin in, Nghi Xun, H Tnh.

t T

(1965)

Hi ng Ho bnh th gii t chc k nim 200 nm nm sinh danh nhn vn ha nh th Nguyn Du (1765 1965).

T chc k nim Nguyn Du rng ri trn min bc theo ch th ca Ban b th Trung ng ng v vng gii phng min Nam.

(LA SN NGUYN HU SN bin son)

Phn 1. CHN DUNG NGUYN DU QUA TH CH HN V VN CHIU HN

TM TNH NGUYN DU QUA MT S BI TH Ch HN

hoi THANH

Ba nh nho lo thnh Bi K, Phan V, Nguyn Khc Hanh lm mt vic rt hay l su m phin dch, ch thch v gii thiu 102 bi th ch Hn ca Nguyn Du. Th ch Hn ca Nguyn Du cn nhiu, su tm cha ht. Nhng bi su tm c, vic sp xp, vic ch thch, vic phin dch cng cn mt hai ch cha n. Nhng y l ln u tin th ch Hn ca Nguyn Du c dch v in thnh mt tp.

Vn chng Nguyn Du, bng ch hn cng nh bng ch Nm, khng bao gi l th vn chng vit m ch, c cng c, khng cng c. Mt iu rt r l Nguyn Du vit di s thi thc ca nhng ni nim khng ni ra khng c. Th y l li ni trc tip khng phi l li ni gin tip nh qua quyn Truyn Kiu nn li cng c th gip ta i su vo tm tnh Nguyn Du.

Trong tm tnh y c mt im kh rc ri l thi ca Nguyn Du i vi cc triu i ln lt thay th nhau t cui th k XVIII n u th k XIX. Nguyn Du vn l ti nh L v tng v nh L m chng li nh Ty Sn, cui cng li ra lm quan vi nh Nguyn. Vy thi ca Nguyn Du i vi tng triu i nh th no?

Nguyn Du qu tht c nh tic nh L v trong s nh tic c mt ci g au xt. Trn ng i s, tr li Thng Long, Nguyn Du nh t nhng cung in xa, ng s xa n ting ht iu n xa:

C hng t khai m cu tch,

Qun huyn nht bin tp tn thanh.

(ng ph m mang ngang dc lm m c du vt c,

Ting n ting so cng i thay v ln vi nhng m iu mi)

Nhng Nguyn Du nhn r vn nh L ht ri. i qua m Phm Tng, mt mu s ca Hng V, Nguyn Du vit:

n c th tm v ph S,

Bt tri thin mnh d quy Lu

a thiu nht tm trung s s,

Mi vi thin h tiu k ngu.

(Min l lng ny khng ph nc S,

Khng bit mng tri hng v h Lu

Nhng ngi c mt lng trung thnh vi k mnh

gip vic,

Thng ngi i ch ci cho l ngu).

Cho nn Nguyn Du tht th i theo nh Nguyn. ng lm quan n chc Tham tri v hai ln c lm chnh s. Khng phi v c m nh Nguyn tin dng ng n th. Nhng lm quan vi nh Nguyn ng vn khng ngui nh tic nh L. Gp li mt ngi nng hu c ca ngi em, ng bung ra nhng li no nut:

Phc bn d h nan thu thy,

on ngu thng tai v tuyt ty.

Kin thuyt gi nhn d tam t,

Kh tin do trc cu thi y.

(i thi ri, chu nc kh vt li cho y,

Thng thay, ng sen tuy gy nhng t cha dt c.

Nghe ni i ly chng c ba con ri,

Th m vn mc chic o ngy trc th tht cng ng i ngi!).

Chc chn rng i vi nh L, Nguyn Du cng chung mt tm trng nh th. Tm trng y tuy th vn cha kh hiu bng tm trng ca Nguyn Du i vi Ty Sn. Nguyn Du l ngi tng tnh chuyn chng li Ty Sn. Th m l, i vi Ty Sn, li khng thy Nguyn Du c mt li no l li on gin. Trong lc Nguyn Du cn long ong v Ty Sn cn c ch, khng thy Nguyn Du ni n Ty Sn. n khi Ty Sn tht bi, Nguyn Du ra lm quan, th c mt bi th ni n Ty Sn tc l bi Long Thnh cm gi ca. Trong bi ny, Nguyn Du k chuyn mt ch gii nh n cm, ng thi mi ngi u gi l ch Cm. Nguyn Du lc thiu thi tng c thy trong mt ba tic bn cnh h Gim. Nh th ht li ca ngi ting n ch Cm v ni r khc n y vn ch hc c trong cung vua L, nh th cng cc t thi say sa nghe n ca tng t Ty Sn c mt trong ba tic v kt thc bng hai cu r rng c ging kch phc:

Ho hoa kh lng vng hu,

Ng Lng thiu nin bt tc o.

( kh ho hoa ca h t c bc vng hu,

Bn thiu nin t Ng Lng khng thm vo u)

Hn hai mi nm v sau, tr ra Bc, gp li ch Cm mi tc hoa rm, thn hnh tiu ty, Nguyn Du ngm ngi n ri nc mt:

Thnh quch suy di nhn s ci,

K x tang in bin thng hi,

Ty Sn c nghip tn tiu vong,

Ca v khng di nht nhn ti.

(Thnh quch thay di vic ngi bin i,

My ni nng du bin thnh bin c,

C nghip Ty Sn tiu vong ht ri,

Ch cn st li mt ngi trong ngh ca ma)

Kh c th ni trong ni nim tng nh y ch c tng nh nh L. Th l ngha th no? i theo nh Nguyn, nhng li nh tic nh L v c khi dng nh nh tic c Ty Sn na! Tm trng Nguyn Du thc cng rc ri.

C th ni thi ca Nguyn Du i vi cc triu i k tip nhau hi by gi khng ly g lm r rng lm (i vi Nguyn Du, Ty Sn cng ch l mt triu i). Tri li, ci iu r rng l Nguyn Du khng bng lng vi ton b cuc i lc by gi. Bn thn Nguyn Du tng tri qua nhng cnh i c cc:

To u chung nht v yn ho,

Song ngoi hong hoa t kh xan.

(Bp nc sut ngy khng c khi la,

Hoa vng ngoi ca s, sc p c th n c)

Tam xun tch bnh bn v dc,

Tp ti ph sinh hon hu thn.

(Ba xun mang bnh, ngho khng thuc,

Cuc ph sinh ba mi nm, v c thn m phi lo)

Chnh nhng thiu thn y a Nguyn Du v vi qun chng. Nguyn Du hc c nhng bi ht cng ting ni ca qun chng. Nguyn Du thng cm vi nhng au xt ca qun chng:

Thn ca s hc tang ma ng,

D chc thi vn chin pht thanh.

(Trong ting ht ni thn xm, ta bt u hc c nhng cu chuyn v trng du, trng gai,

Trong ting khc ni ng rung, ta nghe c ting di ca chin tranh)

Qua Truyn Kiu, ta thy Nguyn Du thng xt nh th no nhng kip ngi b y a. Qua Vn chiu hn ta thy nhng cnh i nheo nhc hin ra nh th no di ngi bt ca Nguyn Du, Nguyn Du i su nh th no trong i sng cay cc ca con nh k kh. c th ch Hn ca Nguyn Du cng vy. c bit c hai bi rt hay v phng din ny l bai Thi Bnh mi ca gi, v bi S kin hnh, c hai bi u sng tc trn con ng i s.

Bi th nht k chuyn mt ng gi mt m i ht rong chu Thi Bnh thuc tnh Qung Ty. Lc by gi Nguyn Du i thuyn. C thuyn bn cnh gi ng gi xung ht. ng gi va ma va ht, Nguyn Du khng hiu ting nhng nghe cng thy hay. Mi ngi xung quanh u im lng trong khi gi trn sng thi vi vu v trng trn sng sng vng vc. Nguyn Du theo di tng c ch ca ng gi:

Khu phn bch mt th loan sc,

Khc ta lim huyn co chung khc.

(Ming si bt mp, tay mi r ri,

ng gi ngi xung, xp n, ng li n ht xong)

Nh th i ngi cho ng n ht mt nhc nh th m rt li ch c c nm su ng tin. Hnh dng ng gi trong li th khi ng dy ra v mi cm ng lm sao:

Tiu nhi dn c h thuyn lai,

Do th hi c o a phc.

(a b dn ng ra khi thuyn,

ng cn quay li ng li chc tng)

Bi S kin hnh dng ln mt cnh khng km phn m m. l cnh my m con v i phi lu lc tha hng, lm thu khng sng, i xa cng khng sng, sm mun t s n b thy ni ngi rnh:

Mu t bt tc tut,

Ph nhi tng on trng.

K thng ti tm u,

Thin nht giai v hong.

(M cht nh ri,

Trng con thm t rut.

Ni lng au n l thng,

Mt tri cng v ngi m vng a)

K , cng nh trong bi trc, Nguyn Du nhn li cnh yn tic linh nh m chnh mnh c hng theo l thng ca ngi i s. Ca ngon vt l by la lit:

Trng quan bt h tr,

Tiu mn ch lc thng.

Bt kh v c tch,

Ln cu ym cao lng.

(Quan trn khng chc a,

K di ch nm qua.

B ma khng oi tic,

Ch hng xm chn cao lng)

Tm lng ca Nguyn Du i vi nhng ngi lao kh rt ging tm lng ca Ph. i qua m Ph, ng tng c th ving v a nc mt khc nh thi ho Trung Quc:

D i tng lin khng hu l.

(Khc thi i m thng nhau, ch c nc mt sung)

Chnh v nhn r nhng cnh giu sang, cnh cc kh chen ln nhau, i lp vi nhau nh vy nn nhng nm lm quan, trong lng nguyn Du lun lun c iu bt nhn v Nguyn Du khinh b v cng nhng k ch nui ci mng lm quan. Hai ln ng c li ch trch T Tn. Mt ln ng vit:

Tung honh t kh ngu nhn cha,

Ph qu hon nng c qu th.

(Chuyn hp tung v lin honh c th nh la vua cha,

Chng qua l ct cu ph qu ln mt vi v)

Mt ln na ng k t m hn. ng thut li T Tn khi tht ch tr v nh b khinh r nh th no, khi c ch tr v c trng vng nh th no. ng nhc li cu T Tn trch ch du: Sao trc khinh m nay trng v xem l mt li ni cc k b i

Hp tung bt ti khc cng Tn,

n hng s thn kiu ph qu.

Thch c nguyn v quyn li mu,

Ta h th nhn tiu tai kh.

(Mu hp tung khng nhm y lui nc Tn cng bo,

M ch ct ly ph qu vnh vo vi ngi thn.

m di vo v c hc vn l mu quyn li ring,

i kh cc con ngi y mi b nh lm sao!)

Chc chn khng phi v c m Nguyn Du nhc i nhc li chuyn T Tn. Khi Nguyn Du vit nhng bi ny, ch phong kin nh Nguyn ng c trn mi nm, trong tng lp nho s ci mng lm quan, ci mng thng quan chc ang trn pht trin. V c nhin nhng m c nh nhen y c ngy trang di mt nc sn hiu trung theo thi thng. Nguyn Du cng tng bc i ci nc sn gi to y. Trong mt bi th, sau khi ca ngi ba ngi lit n thi trc, th cht khng chu nhc, ng vit thm:

Thanh thi a thiu tu nh kch,

Thuyt hiu m trung cc t tn.

(Lc thanh bnh bit bao k vnh ru,

Ni hiu bn trung t tn mnh!)

Mt ln khc, trong mt bi th ving Khut Nguyn, Nguyn Du li tr li ny. Th Khut Nguyn thng hay nhc n cc loi hoa thm v lng Khut Nguyn thanh khit. Ngun Du ni ngi thi nay cng hay eo hoa thm, nhng ch hng li khng ging Khut Nguyn.

Khut nguyn c l l ngi Nguyn Du tng nh nhiu nht. Ring trong tp th ny c n nm bi th v Khut Nguyn, m bi no li th cng thm tha. Ngi c c cm gic nh Nguyn Du tm thy Khut Nguyn mt con ngi ng iu.

Tm lng thanh cao ca Khut Nguyn, ti tr tuyt vi ca Khut Nguyn, c ci tnh cnh o le ca Khut nguyn, Nguyn Du u thy nh c g ging vi mnh:

Thin c thy nhn lin c tnh,

T phng h x thc c trung?

(Nghn nm sau, ai bit thng ngi c tnh,

Tm lng c trung bit k thc vo u?)

l li Nguyn Du i ngi cho Khut Nguyn v c l cng l t i ngi cho mnh na. Thi th lc by gi, Nguyn Du khng thy hn g thi Khut Nguyn cn sng. Trong bi th ng nguyt quan cnh , nhc li vic bao nhiu i ngi ta gi hn Khut Nguyn m hn vn khng v, Nguyn Du vit:

Hn nhc quy lai v thc,

Long x qu quc bin nhn gian.

(Hn m tr v th cng khng bit nng ta vo u,

Khp trn ci ngi y nhng loi rn rng qu quc)

ny, mt ln khc, Nguyn Du pht trin thnh mt bi th kit tc tc l bi Phn Chiu hn. Trong li ni u quyn Th ch Hn Nguyn Du, nhn xt v bi th lm trong lc i s, cc dch gi ni: Nguyn Du thng than th l tiu tun tc ngha l phi chiu theo i, c ting ci ting khc cng khng c t do, nhng lc ny l lc nc ngoi, ci tha h ci, khc tha h khc, Nguyn Du mun ni ra cho sng ming h lng, cho nn vn kh trong phn ny xem ra khng khi hng trng, c tnh tranh u kh mnh. Nhn xt ny rt ng. Lm nhng bi th ny cng nh vit Truyn Kiu, Nguyn Du mn nhng s tch, nhng nhn vt ca Trung Quc pht biu v cuc sng theo nh Nguyn Du nhn thy v cm thy, ngha l trc ht v cuc sng trn t nc Vit Nam, nhng li khng tin ni ra bng s tch v nhn vt Vit Nam. V chng trong tnh hnh hi by gi c l Nguyn Du cng khng thy c g khc nhau lm gia hai nc.

Tr li bi Phn Chiu hn. Tri vi thi thng, Nguyn Du gi hn Khut Nguyn v bo vi hn ng c tr v ci i ny v ci i ny Nguyn Du thy n cc k gh tm. Yn, Snh, nhng t c ca nc S, nhng ni quen bit vi Khut Nguyn gi y nh th no?

Thnh quch do th nhn dn phi,

Trn ai cn cn nhn y.

Xut gi khu xa nhp c ta,

Ta m lp ngh giai Cao, Qu.

Bt l tro nha d gic c,

Gio tc nhn nhc cam nh di.

(Thnh quch vn nh c, nhn dn th khc ri,

Ct lm bi ng nh nhp c qun o ngi.

H ra ngoi nga nga xe xe, h ngi nh vnh vnh vo vo,

H ng ngi bn tn y nh ng Cao, ng Qu.

H khng l vut nanh v nc c,

Nhng h nhai x tht ngi th ngt xt nh ng)

R rng l mt ci nhn rt bi t v y phn ut i vi cuc i thi by gi, chc chn khng phi ch ring cuc i Trung Quc m khp mi ni. Cui bi Nguyn Du c ni:

Hu th nhn nhn giai Thng quan,

i a x x giai Mch La.

(Ngi i sau, ai ny u dng di Thng Quan,

Trn mt t, ch no cng u l sng Mch La)

Do u c ci nhn bi phn y i vi cuc i? Ti ngh ci nhn y bt ngun t nhng cnh au xt trong Vn chiu hn:

Ka nhng k chm sng lc sui,

Cng c ngi sy ci sa cy

T hnh nh ng gi m i ht rong, ht n si bt mp v lc xung khi thuyn cn quay u li ng li chc tng, t tt c nhng cnh c cc, Nguyn Du rt thng cm v chnh Nguyn Du cng tri qua. Ngay trong bi ny, ci nhn rt gh tm ca Nguyn Du i vi bn nhai x tht ngi ngt xt nh ng cng gn lin vi mt ci nhn rt au xt i vi qun chng lao kh:

Qun bt kin H Nam s och chu,

Ch hu su tch v sung ph.

(Ka hn khng thy thy trm chu H Nam,

Ton x xc, gy cm, khng mt ngi no bo tt)

Chnh do mt tm lng yu thng v hn i vi nhng ngi ny m Nguyn Du ht sc cm gin ci bn bt nhn n ngang nhin ch p ln kip sng ngi ta.

y cng nh Truyn Kiu, Nguyn Du cha nhn c r ngun gc su xa ca mi iu ngang tri, Nguyn Du hon ton khng nhn thy li ra:

Ng long bt thc si h thc,

Hn h hn h ni hn h?

(C rng khng nut th hm si cng tha i,

Hn i, hn hi, bit lm th no by gi?)

Nhng gia mt bn l nhng th lc bo tn n ng tr trn cuc i c, mt bn l hng vn vn con ngi c kh, thi Nguyn Du r rng, tnh cm Nguyn Du chn thnh, su sc. Th Nguyn Du do c gi tr hin thc rt cao, c sc rung cm mnh lit.

(Tp ch Vn ngh, thng 3- 1960)

CON NGI NGUYN DU TRONG TH CH HN

XUN Diu

Trc y mi chn nm (1941), trong ci tui tr bng bt v m say ca mnh, vi ci tnh hnh su tm cc tc phm v ti liu vn hc Vit Nam rt qu qut di thi Php thuc, khi c c hai cu th:

Bt tri tam bch d nin hu,

Thin h h nhn khp T Nh.

ti coi nh l hai cu th duy nht, trong mt bi th duy nht ca Nguyn Du h m ra mt th gii con ngi m t trc hu nh khng ai : t ra pha sau Nguyn Du tc gi Truyn Kiu, Nguyn Du ng quan, ang cn c T Nh; cn c ci th gii T Nh thn mt hn, ring ty hn, tng chng nh cng xc cm hn na kia V do hai cu th him qu trn y, ti vit nhng cm ngh ca mnh vi vng m khp T Nh, khng ch i c n ht ba trm nm; trong vn, ang cn ci xc lc ca tui tr:

Xa nay, ta hng gi Nguyn Du l c, l v nhng ngi ph ch Truyn kiu u l c. H eo cp knh b lo, nn trng T Nh cng bi tc c hnh, bung qun l ta, cng l th mt chm ru d. n ni thi nhn l k c tr mi trong mun i, m phi gi i nhiu qu! Khng, thanh nin chng ta nn hiu T Nh vi tm lng tr trung ca mnh kia, bn tay xanh non ca ta s r bi cho hng hn ti t, ta phi t li Nguyn Du trong khung xun sc, c hoa l ng vo mnh thi s, c bm chim ro rc chung quanh

Nguyn Du trc ht l mt ti t nh bn thi s ca mun i; quyn Kiu u c t ht tm lng ca Nguyn Du! Nguyn Du cn c T Nh, vi bao nhiu chuyn ring ty, rt ring ty na kia, nhng khng ni. C l v vn chng Vit Nam khi y cha c li tr tnh, T Nh khng quen em ci ti ra m bc l

Nguyn Du khng h ni n T Nh, bng nhin nhn cu chuyn Tiu Thanh li t hi mt cu v vn. Ta xem vn Kiu, Vn chiu hn, thng ch ngh n mt tc gi, thot c hai cu th kia, ta vt ngh n con ngi Nguyn Du, n T Nh:

Ba trm nm na m mng,

C ai thin h khc chng T Nh?

Mt tm lng vn giu che, bng l trong mt pht giy, chch nh bc mnh, m ta trng c c mt th gii cn cha ni - Sao Nguyn Du khng v th vi nt v bn thn mnh? Khin cho ta nay, nghe th hay, lung tic khng c thy dng hnh thi s!...

Thi ti t khng t v, th ta hy tng tng ra; ny ngi, ny nt mt, ny cuc i, ny tm tnh T Nh ght ci ny, a ci n, ngi ni y, do ni kia Ngh xem: sao ti t khng ni khp Nguyn Du, m li ni khp T Nh? T xng ci tn t ca mnh, lng ti t lc y thn mt bit my, ni n mnh, n mnh, ch khng ni n tc gi hay ng quan

T Nh cn c ngi khc lm ch, lng y c rt nhiu bn trong khong rng v trong khong su; lng y cn c ngi khc. Khc y l thng cm cng nhau, thu hiu cho nhau, qu ha ly nhau. Khc y cha hn l thm su, m l mt n ci cng c. Khc y cha hn l khc v, m cn l khc vi li ku gi ca mt trang ti tnh, nghe m i ngm ngi nh mt ting chim c l di gia tri thu khuya. l ting gi i, nhng cng l ting hp bn; ting tuyt vng, nhng cng l ting hy vng; cu t hi nhng cng l cu t tr li (1941).

Ch hai cu th Ba trm nm na ta khng bit, Thin h ai ngi khc T Nh gi ln trong tm tr mt thanh nin mt nc, mt vn hc dn tc, nhng cm xc v suy ngh bi bi, xa xt trn y. Ci ngi khng i n ba trm nm khc trc T Nh cng l ngi ng t khc mnh, bi anh ta thi y cha gic ng v ch ngha Mc L nin soi ng vo vn hc. By gi, cha n ba trm nm, sp sa n 1965 ny thi, l hai trm nm sau ngy sinh Nguyn Du, ci ngi c c nc, c vn hc dn tc, c ch ngha Mc Lnin tht khng cn khc Nguyn Du theo nh c na; anh ta vui sng cm tp Th ch Hn 102 bi, phin m v dch di ch ta, mng r c thy nhng nt ca con ngi Nguyn Du m trc y anh rt mun tm nhng khng hy vng. Chnh Th ch Hn cha ng bng hnh, i sng, nt mt, mi tc, du chn, tm tnh, suy ngh ca Nguyn Du. y l mt ci c rt qu bu, n m rng tr tu anh ta T Nh yn ngh di t, c ngm ci khi c thm nhng tri k hng vn ngi?

***

Khng phi l mt nh thin cu, ti bng theo nhng ti liu c, i tm la tha du vt ca mt thi ho ti mn yu. T mnh khng bit ch Hn, c qua phin m, hiu qua phin dch, th tt cn nhiu lm bm v kh trnh lm sai. c hai ln, ba ln, bn nm ln, vn cha thy mnh nm c mt ci g tht chc lm!

Trong phm vi ca nhng hn ch y, gp quyn Th ch Hn li, t nhin ti c mt cm gic chung: l mt bui chiu ma thu rt di v t ti, cng khng phi l mt bui chiu t nng t nng l hy cn c mu vng nht vui vui m mt th chiu thu My nh pha sa c tri nha, khng thy mt tri u, ch mt nh sng bng bc nh b sai lm cho t i, v c th m ko di mi cho n khi tri ti. Th Nguyn Du lm thi k nh L, th lm thi k nh Nguyn, th trong i s Trung Quc: ci thi i ca Nguyn Du ng l t i v ti li, ti ct khng ra mu ca nim vui! Truyn Kiu l mt on trng tn thanh, tuy nhin ti vn c cm gic v mu sc, mu sc m u l mt p tuyt vi v xim o, nh ca ca Thy Vn, Thy Kiu, l ma xun, l hin Lm Thy nt vng cha phai, vn vn; mi lm nm ca Truyn Kiu l c mu sc. Th th ti sao cng ng mt ngi bt, m n Th ch Hn th hu nh ch c mt xa xm chiu thu?

L o l s phc tp ca s sng. Vn l mt Nguyn Du y, trong tm hn, tr tu ca Nguyn Du c mu sc R rng trong ngc trng ng, c c chi ln mu sc u tng la lu lp le m bng, c mun mu sc; nhng ta c th ni: khi Nguyn Du l mt nh tiu thuyt, mt nh vit kch, nh trng hp Truyn kiu, th Nguyn Du phi l mt ng to ha phun ra s sng, bit bun, vui, khc, ci, tan, hp, bit cng yu vi con trai, con gi, cng lm gic vi T Hi, cng thay hoa i l vi bn ma Nhng bn thn ca Nguyn Du th em ci bnh ca thi i lm ci bnh ca chnh mnh, mu thun x hi trong thi i mnh khng gii quyt c, khng bit cch th no m gii quyt, tch li thnh mt ni u ut trong tm hn ring, th Nguyn Du l nng Kiu trong ci lu Ngng Bch ca ch phong kin:

Mc ngi ma S my Tn,

Nhng mnh no bit c xun l g!

Cho nn khi ni n bn thn mnh, th Th ch Hn ca Nguyn Du cho ta cm gic trin min mt bui chiu thu.

Trong Th ch Hn trong Vn chiu hn cng c im nh th n khng phi l tiu thuyt, l kch na, m thun l tm tnh bn thn, Nguyn Du con ngi ca mnh trong th; cho ta thy T Nh, T Nh bn sau ci v ng quan, ng chnh s. y, chng ta quen thuc vi T Nh, c th ni l chng ta vo di da ca Nguyn Du. Th ch Hn (v Vn chiu hn) soi cho chng ta hiu thm Truyn Kiu, hai tc phm trn lm cho chng ta yu thm Nguyn Du, do vy cng yu Truyn Kiu hn na.

***

Th Nm ca Nguyn Du: Truyn Kiu, Vn chiu hn l nhng cu hi v x hi, v i ngi, kip ngi. Th ch Hn ca Nguyn Du cng l mt cu hi mi mi; trn l hi chung cho mi ngi, di l hi cho mnh na, hi thit thn n mnh, nhng mnh y chng qua l mt bn ngi c th, c th trong loi v kip ngi chung. Trong th thi k triu L, Nguyn Du hi:

Trng s bch u bi hng thin,

Hng tm sinh k lng mang nhin?

Ci hng tm mun mu nghip chung v ci sinh k cho tm thn mnh u l m mt c, ngi trng s bc u vn bun ngng mt ln tri! Bi hng thin, vi ci u bc ca mt ngi cn tr tui! Hon cnh ring ca Nguyn Du, tri qua mt thi ly lon, theo nh ni trong th, chu nhiu thiu thn, c cc; hon cnh lm cho Nguyn Du d thng nht cu hi v bn thn: sinh sng ra sao? vi cu hi cho x hi: thi th i n u?

Mi chm rt cm thy ni kh khng o (bi m thu); Bp nc sut ngy khng c khi la (bi Tp ngm); Tc bc cn loay hoay v cm o (bi Ngi m): l my cu th di triu L. Trm nm thn th gi phong trn; Ht n nh min sng li min b; Ba thng xun, bnh lin min, ngho khng thuc; Cuc ph sinh ba mi nm, vn v c thn m phi lo (bi Khi hng lan man,I; Bc chn nh c bng khng r lun lun chuyn; Qua c hai min nam, Bc, ti vn rng khng; Trm nm ngho xc trong chn vn chng; Thn su thc ni chm trong vng tri t (bi Khi hng lan man, II): l nhng cu th di triu Nguyn.

Nhng cc kh, thiu thn, nhng phiu bt, ni chm y tt c lin quan n nim thng cm ca Nguyn Du i vi nhng ngi i ngho, lao kh, nhng ngi n gnh tre chn dn hai vai (Vn chiu hn). Nguyn Du ni trong Th ch Hn: Ting ht ni thn xm gip ta hc nhng cu v trng du, trng gai; Ting khc ni ng ni nh nhc li nhng lc chinh chin.

Mc du b hn ch trong vng thi i ca mnh, b hn ch trong t tng mnh, Nguyn Du, ngi ni trong Vn chiu hn: Giu sang cng nng on th, Gii thy trm h lm cng mt ngi, cng ni trong Th ch Hn:

C kim v kin thin nin quc,

Hnh th khng lu bch chin danh.

(Xa nay cha thy nc ngn nm,

Non ni ch lu danh bch chin.)

cha c triu phong kin no tn ti c mi; v hnh th ni non ch li ci ting l ni trm trn nh nhau! V cu th Thin nin ph qu cung tranh ot (trong bi Thng Long) cng ni ci : ci ngai vng giu sang, hng nghn nm ri, ch by tr cho bn phong kin ginh git.

Nguyn Du thng than th v ni trong x hi (phong kin) khc ci cng khng c t do. Ngi chu ca Nguyn Du, Minh Quyn, trong bi ving Nguyn Du, c cu: Ch ti xo ton c 19 nm, tc l Nguyn Du phi khn kho mi gi c tnh mnh trong 19 nm lm quan triu Nguyn. Danh li doanh trng ly tiu tn: trn trng danh li, mt ting ci hay ci nhn mt, c khi cng khng c t do (bi Xun tiu l th); ci gng l chuyn cng thng tnh, v cng kh; ch n ci nhn mt m cng phi gng, th Nguyn Du kh n bao nhiu! Khi i s sang Trung Quc, trn ng qua i Nam Quan, Nguyn Du lm mt bi th rt kn o:

Nm my chiu ngc vng ban,

Chic xe mun dm, Nam quan my trng.

Tc sng l bn i cng,

Hai tun ch thy trp trng ni xanh.

n vua cha tr inh inh,

Ma xun nhun thm nhng mnh lnh xng.

Theo ti hiu, bi th ny ch mun ni: Chiu nh vua t trn my nm sc a xung, c ti lm chnh s, nhng ti ch c l th g! Ti c lnh but t trong xng lnh ra! Nhng mun ni ci , Nguyn Du phi bc trong nhung m, trong gm p mt cch tro phng su cay! Nguyn Du chp hai tay ly vua trc :

Qun n t hi, ho v bo

th mi tri c cu sau:

Xun v nh cao, ct t hn.

Ni phong cnh ni non trp trng, d tip theo ni cnh ma xun nh m (bo b); ma t ngha en ngoi tri thnh n ma mc ca vua; ci ma tri y (cng nh ci ma n) ch lm cho ti lnh tot!

Tc gi Truyn Kiu l tr tnh, nhng cng khng phi l khng bit tro phng khi cn thit; nhng hnh tng tro phng chm bim ca Nguyn Du c b rng ln, c chiu su xa. Chnh Nguyn Du ni v mnh: Tnh t nhin nh chim hc c ng chn di khng th ct ngn i c, nhng trong thc t, ngi ta cng bt hc phi ngn chn, v i vi chim phng, th:

Sinh bnh vn thi tn lung phng

Ph th cng danh tu hc x.

Vn chng bnh sinh nh chim phng nht trong lng nt; cng danh ph th nh con rn chui tt vo trong hang; vn chng l p th, m b g b, c phi ca quy; cn cng danh chc tc th l vo ch tc t khng c li ra! (bi Tin bn h Nguyn vo Nam).

Nguyn Du c khi n, khng bit l khc hay l ci:

V ly v ng chiu qu trch,

Bt ti a khng tc quan phi

(Bi Do chi trn sng)

Mnh lm nhng vic, nhng chc hin lnh (v d nh chc Tham tri b L?), c l khng lm cho qu on trch: mnh bt ti, nn rt s vic quan hay mang ting sai lm!

Nguyn Du l ngi, nh Khut Nguyn, mang nhng vn ca ngn nm, ca triu ngi, nn ci au kh ca ng l mt au kh ln, c tnh cch i din cho nhn loi: V cng kim c thng tm x chuyn xa nay bit bao l ni au lng (bi Mn hng, II) hoc nh trong bi Cui xun mn hng Trc thn bt xut hu hnh ngoi, Thin tu trng u v t tin (Chic thn khng th ra ngoi vng hu hnh - vng hu hnh y phi chng l s chuyn ng ca vt cht?, Trc khi cht, c lo lng mi nhng vic ngn nm).

Trong Th ch Hn, Nguyn Du rt hay ni n tc bc. Trn y, l trng s bch u, di y cn nhiu na: u bc ng bun v khng cch giu mnh; Bc u bun chng tr v qu; My si tc bc lng thng xung vt o; Bc u cn c thy Thng Long; Mi u ta cng bc hoa rm; Tc bc ph ph trc gi chiu; Trn gi nm ni t khch, hai mi tc bc b x.

Th ca Nguyn Du cho ta bit ngi bc tc rt sm:

T THN, II

Tm thn su thc tui ba mi,

Xuyn tc thng minh hi tnh tri.

No c vn chng hay hm tht,

Lm chng to ha ght ghen hoi.

D dang vn v, ngho nh vy,

Ln na xun h, lo n ri...

Bi T thn,I t trn bi T thn,II cng lm di triu Nguyn, tht l mt li than th t ti:

Tri t ph cho ci ct tng km ci

Tui tc li tr cho ci ru my gi nua.

Trn gi ty do dt, mt cy c bng t gc ny

Khng bit ri bay v tn u!

c nhng li tiu tao ny, chng ta rt mun bit c th, chnh xc nhng vt v, lun lc trong cuc i tht ca Nguyn Du, nllng gi ma g lm cho u thi s sm bc n nh vy! Trong th c in Vit Nm, Nguyn Tri cng bc u nh th:

Lng mt tc son cn nh cha,

Tc hai phn bc bi thng thu.

Nhng Tui nm mi u bc, Nguyn Tri bc u nh th cng l sm ri; Nguyn Du th li bc u sm qu hn na! Tuy nhin, c c Th ch Hn, ta mi bit l Nguyn Du u bc; v tuy nhin hn na, Nguyn Du, d c Th ch Hn, vn khng c mt n tng u bc trong s tng tng ca ta. Nguyn Du l tc gi Truyn Kiu, Truyn Kiu mi mi tc xanh, Truyn Kiu khng bao gi bc tc!

***

Trong thi k i s Trung Quc ca Nguyn Du, c bi c truyn Tiu Thanh. Ti khng bit trong nhng th ch Hn khc ca mnh, Nguyn Du c gi n T Nh na khng, cn trong tp in y, ci tn T Nh ch xut hin c mt ln. C mt ln, nhng trong hai cu th rt tiu biu. Trong ch phong kin ko di hng my trm my nghn nm Trung Quc, xut hin mt khi nim vn hc v thc t, c trong i sng l trang ti t, l khch ti tnh: ngi mang ti v mang tnh, nhiu ti v nhiu tnh. Ci ch phong kin y cng ko di cng tan ra v h khc, n khng dung ni ti hoa; nhng thp nng phi lm k n, nhng Thy Kiu phi bn mnh, nhng Gi Bo Ngc phi ut hn; nhng ngi trong pho truyn Tnh s, v tnh ca h y qu ci mc thng thng hay ci mc ca l nghi c h, phi Khi tnh m xung tuyn i cha tan; ci x hi y cng khng dung ni nhng hng nhan: p qu l khng tun theo ci mc thc phong kin ri; hng nhan bc mnh phi u ch l mt thnh kin th than, bn ch l tng kt kinh nghim ca hng ngn nm s i di ch phong kin. Bi vy, trong vn hc c in, dn dn hnh thnh mt th hu i ca nhng k Nht phin ti tnh thin c ly; h c mt thc thng cm ln nhau, bn vc cho nhau, ut c m khc nhau; nu tm mt thy t ca bn ti t ny, th c l phi k t Khut Nguyn cht sng Mch La: v Nguyn Tri cng thng k n Thiu Lng, tc Ph (Su nng Thiu Lng bin bc - Nguyn Tri), ci ngi hay th ngang vi L Bch m rt cng kh nh Nguyn Du ni: Cng kh n th ny, c phi l ti hay th u; tnh hu i ny vt c khng gian ni lin nhng ti t Trung Quc v Vit Nam, cn thi gian th i vi h, mt nghn nm cng cha c; Vit Nam, ci khi nim ti t c l l kt li cui cng Chu Mnh Trinh. C thy c nh th, mi hiu ti sao khi Nguyn Du c truyn Tiu Thanh li xc cm n nh vy Son phn nh c thn, sau khi cht ngi ta cn tic thng; Vn chng cn c s mnh g m ngi ta phi bn lng v nhng bi th st li sau khi t, S on hn xa nay, kh m hi tri c; Ni oan phong vn d k kia, ta t mnh li buc ly mnh; Ba trm nm na ta khng bit; Thin h ai ngi khc T Nh.

Tp Th ch Hn ng y ci ut c ca T Nh; trn ti ni: th trong ny li cm gic chung mt bui chiu thu t ti. Bui chiu l x hi phong kin Vit Nam, Trung Quc phn nh trong tm hn Nguyn Du. Trn con ng i s Trung Hoa, Nguyn Du c thy nhiu cnh xa ni danh trong lch s, trong vn hc; y l nhng dp tc cnh, vnh, cm hoi. Ngi bun cnh c vui u bao gi, chnh cnh ca x hi gh gm au thng, tch ly ci bun vo tm hn ngi thnh mt thin tnh th hai, tm hn bt mn vi x hi, li bun trng ci x hi bun; ci vng nh hng qua li ny, ch c cch mng mi ph c. i qua di chn ni Thng Ng (tnh H Nam) nh li hai b v vua Thun khc chng ni y, nc mt chan ha vy vo khm trc thnh mu lm m, chuyn my ngn nm ri, m nhn phong cnh trc mt, vn tng thy rnh rnh nh ghi trong sch! Hong Hc lu, ci lu ni ting v ghi su vo tm tnh ngi ta n ni, trong mt bi Nam ai ca Hu Vit Nam trc y vn cn nhc Ting ve dng di ku su Bn lu Hong Hc, Nguyn Du qua y nhn thy du vt, vn bun li ci bun ht hiu trong th Thi Ho i ng; ngh: v bi th hay ca Thi Ho, m cy c lc by gi cng truyn li n ngn sau. Nht m hng quan h x th (Hong hn u bng qu hng ?), t i Thi Ho n i Nguyn Du vn c cn h x th, vn cn hi ni u? ; s d hi qu m xa xt n nh vy, l v y cn l hi c hng i!

Qua sng Hoi, cm nh Hn Tn, cm nh Vn Thin Tng; ving m Ph i ng; thm m u Dng Tu, ngi trung trc, mt trong tm nh vn ni ting i ng, Tng; thm m Nhc Phi; thm m Chu Du; thm m T Can; thm m Phm Tng, mu s ca Hng V Thy tng Tn Ci tri tim cht ca n mt i cha y nc c. Qua nh T Tn rt khinh b ci kh cc con ngi y b nh lm thay!: nhng mu lc ca y khng phi l y lui qun Tn, m ct cu ph qu v vnh vang vi ch du, v, em, cha, m; m di vo v c hc, ch l mu cu quyn li ring. Qua i ng Tc nguy nga ca To Tho xa, ch thy cn li ci nn, gi lnh o o, c lau do dt, cnh thu hiu ht: cnh co vi nhng k mun gy cng danh s nghip ch k, rng nhng ci y chng ng vng c u! V qua sng Minh Giang, tnh Qung Ty Trn lt va mi ri, lm nc sng vn c. Li qua H Nam, t Thng Ng, chng kin Trn lt mi, nc nhiu thm my thc; bui chiu ma cng Thng Ng,Dng sng mi lt, nc trn phng c ba min S; v sau, trong bi Phn Chiu hn, mi ni n kt qu ca trn lt:

Ka chng thy my trm chu H Nam,

Ch c gy nhom, khng bo tt.

V trng thy sng Hong H mt vng mng mnh, c rng:

Gia ma thu ny, nu c b ni i qua,

Ta cao hng s theo ln tri ln na.

Th trong khi i s, phn nhiu l in c, mn ci c m ni ci kim, mt cch nh rt nhng quy lut ca lch s lm kinh nghim, lm bi hc. Do trn ng di thay i, do n li mt khong lch s Trung Quc di my nghn nm, nhng th khi i s bt ci v n iu ca th trong nc; tuy vy, vn cn mt khng kh trm trm.

Nhng Nguyn Du l mt tm hn ngh s ln. nhng tm hn nh th, theo ti hiu, c nhng ci vt bc t ngt; c nhng ci lng bin thnh cht k iu:

Bnh bc v tun y git nc

Nga st dong tht ngc ting dao

ti ngh n my cu th dch T b hnh, c ting bnh bc v; cht bc thng tnh c v sao c? Ni bnh bc v, tc l t ngt lm; v ci ting dao eo tht ln khi nga st chy, n tht ln phi x tri! Ci bui chiu thu t ti trong th ch Hn y, bng nhin c sm chp ma gi bo bng, c bi Phn Chiu hn, cm gin trn u tc dng!

Ti ngh rng chnh ci bnh bnh, trm trm, bun ut m trong tp th tch ly lm thnh bi Phn Chiu hn, lc nh th l ci chn tng tp trung nht, cao nht ca mnh, n kh xung thin, ng dy tht! Ta c th ni rng c my bi th khc chu tun, bo hiu cho bi Phn Chiu hn.

Ti khng mun ch hai bi Qua Tng m, ving Tam L i phu hay bi Thng nm xem ua bi trc tip ni v Khut Nguyn; m ct ti mun ch bi Ngi ht rong chu Thi Bnh v bi S kin hnh (Chuyn mnh trng thy) Nguyn Du thng vn th than chung v ci ngho kh ca ngi ta, nhng vi hai bi ny, Nguyn Du t ngn tay vo tn trong vt thng l lot ca x hi. Th lm li k chuyn, rt hin thc, xn li vn:

chu Thi Bnh, c ngi la, mc o vi to, a tr dt a ra bn sng. T xng l ngi gi hnh kht ngoi thnh, i ht rong xin tin n ba sm mai. By gi thuyn gn c ngi thch nghe ht, dt tay ng gi lo a xung thuyn, n bn ca s.

Ngi n my gi xin tin n ba sm mai nhng ngoi thi gian th:

Lc ny, trong thuyn ti, khng c n,

Cm tha canh , trng rt ba bi,

ng gi s song men bc ngi,

My ln gi tay ng t n

Tay vut dy n, ming ct ting,

Va ma va ht, lun khng ngh

Trong x hi phong kin tan ra, sn thy v ch bn sng, n xc v ch cn nhan nhn lc no cng sn, hung chi n my th bit c man no. Nguyn Du ly mt nt qu ph bin, ly ra, a vo th, lm cho ni bt ci bi thm, m do cng thy tm lng Nguyn Du, nhn ngi n my th mt vn cng nh nhn ngi n my th nht, khng bao gi t lit lng cm thng:

Hn chc ng xem, im thin tht lng nghe,

Ch thy gi sng v trng sng vng vc.

ng gi ming si bt, tay mi ri,

Ngi yn, t n, ng li n ht ht.

Ngi n my ht do c lng tm ngh s, ht l phi tr ht tm lc gn mt trng canh; nhng ch c nm cho nm su tr tin ng! Th m bc khi thuyn, c vn cn quay li ng li chc tng! Nguyn Du vit:

C tng t Trung Nguyn mi ngi.u no m,

Ng u Trung Nguyn cng c nhng ngi kh th ny.

Ka, khng thy th l cung n c cc ngi i s,

Thuyn th y go, thuyn th y tht,

Nhng ngi trong on n ung tha thu, cn tha th b,

Cm ngui, n tha, chm c xung lng sng!

Bi S kin hnh cng v hai m con dt nhau b t qu ang i ln, i n xin dc ng tha hng. K y lm lu sao c! Ri cng s cht m thi:

M cht nh ri,

Trng con thm t rut!

Ni lng au n l thng,

Trng ra mt tri nh v ngi m vng a.

Gi lnh hiu hiu thi n,

Ngi i ng, xit ni bn khon:

Hm qua trm Ty H,

C bn cung n linh nh bit bao,

No l gn hu, vy c,

Tht ln, tht d y bn.

Cc quan ln khng chc a,

Ngi ty tng cng ch nm qua loa.

B ma no c tic g!

Thuyn bn cnh cng cao lng ch chn

Ci s din ca phong kin tn khc nh th! Cng quan to, cng t ra mnh ln lao sang trng, tt phi n cho ch chn nh, ch cn gia tic cng khai h, th khng thm chc a; bn hu h lau nhau cng t ra mnh quan trng, v rng cao lng m v cng chng xng vi mnh. Mt khc (v y l mt chnh), chng n thng xuyn c lun lun phi n ngon, n ni s c tht! V ci x hi c giai cp c nghit nh l nhng bc tng thy tinh dy khng th xuyn qua: Ngi tha c xung sng! Ngi cht i m n khng c! Nguyn Du ni c th, t m trong hai bi th, nh l chuyn au kh ca mnh. Trong bi Nng d trn ng i H Nam, gia cnh nng chy trn, gi tt im phng phc, sau khi t nhng ngi i ng vn qua li di nh mt tri gay gt, t nga mi mt ku rt ln, Nguyn Du chng vt ci m ng quan m gi sao:

Anh em phu xe u y,

Cng trng nhau, chng ta cm thy cng vt v!

T nhng cu th trn y ci tinh thn nhn o ch ngha, khi vo trong bi Phn Chiu hn, th thnh cm phn.

C nhin, Nguyn Du khng th no cm phn vi mt thi cch mng, lt tung h c ci gc bt bnh v xy dng mt x hi tin b hn. Rt ti cho nhng ngi sinh trc ta hai trm nm, h khng c nh ta. au n cho Nguyn Du, l cm tc ci x hi phong kin qu, m khng nh c n; khng p c n, Nguyn Du hu nh l t nh bn thn, bng mt li ni di tuyt diu: Khut Nguyn i Khut Nguyn! Ngi ch nghe li mi ca Tng Ngc m v ni y! i lun mi mi i! Khng c ch cho ngi eo hoa lan thm tho m tr v u! Cuc i ny l mi ca in tng xo ca Dim Vng! ng c v m trm mnh trong ci sng Mch La lan trn ny mt ln na!...

Ni di nh vy, Nguyn Du buc ti ci x hi kinh khng kia, v bi th bi trng, gm gm, ci gn, khc ut, gin n x tri, nh hi vn bi kch nht ca Scxpia! Chng ta v bi th ny m cm phc Nguyn Du thm my ln; khng yu thng con ngi n chy rut chy gan, th khng th c ci hi vn bnh vc s sng nh ngi m bo v a con rt rut!

BC Bi PHCHIU HN

Hn i, hn i, sao khng v,

ng ty nam bc khng ni ta!

Ln tri xung t u chng xong,

V thnh Yn, Snh lm chi na?

Thnh quch y nguyn, dn s khc,

Cc bi nhp c qun o ngi!

i ra xe nga, v vnh vo,

Ln mt Qu, Cao, tn chuyn i!

Khng l vut nanh cng nc c,

M x tht ngi nhai ngt xt!

Ka hn chng thy: my trm chu H Nam,

Ch c gy nhom, khng bo tt!

Hn i, v c theo ng y,

Sau Tam Hong, thi chng hp thi!

nh sm thu hn v thi cc,

Ch v y na, ngi ma mai.

Hu th u l h Thng Quan!

Mt t u cng sng Mch La.

C rng khng nut, hm beo nut,

Hn i, hn i, bit sao m!

(KHNG HU DNG v XUN DIU dch)

Tp Th ch Hn ch yu ly Thanh Hin thi tp ny bc u cung cp cho ta nhng ti liu quan trng, trnh cho nhng bn by gi khi b ci tnh trng ca nhng thanh nin yu quc vn di thi Php thuc, cm hai cu th khp T Nh m vit bi Chiu hn Nguyn Du.

Nhng bi th ch Hn ny m cho ta thy ci kha cnh T Nh. C th ni l ln u tin nhiu ngi trong chng ta mi c nhn thy mt s nt v con ngi ca tc gi Truyn Kiu v Vn chiu hn. y ti cha ni n nhng cu th hay, nhng sng to th trong Tp (v d nh:

Nhng khm tre nc lnh lo lm cho tp lu c v ma thu.

m my ni va tan, coi v nh gy i.

Nhng b, nhng tng lm chm, coi nh tc gin nhau.

Hi tr, ta cng c ti nng v nh cy g tt.

i hng na ngy, bng cy mt vn theo lng nga.

Chnh chong ngy th cng d thng (ni ngi gy n Long Thnh lc tr, v.v).

y ti cng khng nh gi Th ch Hn.

y, ti mun i tm T Nh, tm T Nh thy Nguyn Du, soi vo vn Kiu v Vn chiu hn; tm T Nh tha lng yu thng dn tc, yu thng quc vn, yu thng nhng ti t ln, h vt qua nhng hn ch ca thi c, ng gp ting ni ln cho dn tc Vit Nam cho nhn loi nh Nguyn Du.

Theo Thi ho dn tc Nguyn Du,

NXB vn bc, H, 1996)

NGUYN DU V TH GII NHN VT CA NG TRONG TH CH HN

NGUYN Hu CHI

Khc vi Truyn Kiu, mt cun tiu thuyt trn vn, v Vn chiu hn, mt bi n t thay li nh Pht ku gi chng sinh, th ch Hn Nguyn Du ch yu l nhng vn th tm tnh. Truyn Kiu v Vn chiu hn nu c bao hm tm s ca Nguyn Du cng phi thng qua s phn khch quan ca cc nhn vt chnh nhng hnh tng ngh thut kt tinh t cuc sng. Th ch Hn Nguyn Du, tri li, khc ha c hnh nh tr tnh ca chnh Nguyn Du, mt hnh nh rt ng trc mi bin c ca cuc i.

Nhng mt ngh s v i, mi khi ni v mnh khng phi n thun ch bit c mnh m thi. Trong th ch Hn Nguyn Du, ng sau hnh nh Nguyn Du vi ci lng t ti, vi c tnh r mn mt, mt Nguyn Du nghn ln thc hn ci con ngi ch bit vng vng d d cho qua chuyn trc mt Gia Long m s sch tng ghi li, ta cn thy mt iu g ln hn na; y l nhng suy ngh nung c ca nh th v con ngi, v x hi, l ci nhn phanh phui n y nhng nhn cch lch s, cng l s chim nghim su kn v y trc n v nhng ba ng thi cuc din ra trc mt ng. C th ni, khc vi nhng tc phm khc, th ch Hn Nguyn Du l mt cch Nguyn Du t vn trc tip v s phn ca mnh, gn lin vi vn mnh chng sinh trong nhiu thi i, nht l thi i ng ang sng. Di y, chng ti s c gng nhn su thm vo mi quan h mt thit y trong ton tp thi phm.

***

Trc ht, hy tm hiu con ngi Nguyn Du. Con ngi ny mang trong mnh ci l tng chnh tr no? Tht ra, vn khng n thun ch l phn tch thi ca Nguyn Du i vi nh L, i vi Ty Sn, hay i vi nh Nguyn. mi mt thi im nht nh, Nguyn Du c mt cch nh gi nht nh i vi cc triu i y. Nhng xuyn qua nhng khuynh hng phc tp trong t tng ca nh th, s c th rt ra mt thi nhn sinh bao hm trong nhng quan im o c, l tng sng, cch x th ca Nguyn Du. V ch quan trng l ci thi nhn sinh ny, trong iu kin lch s m Nguyn Du sng, cng khng th l mt biu hin thun nht t u n cui, m chc chn c tng trnh bin chuyn.

Thi i ca Nguyn Du, nhng iu gi bng l phi khng hin ra vng vc trc mt. y l mt thi k ging co quyt lit gia nhiu xu th chnh tr khc nhau. Trong i sng t tng ca x hi, tng mng nh ca h thng gio l phong kin c h b bung ra, b lt xo n gc, to nn khng t nhng cuc khng hong tinh thn. Chin tranh hin hch ca nng dn khi ngha, ri s phc th ca nhng th lc phn ng; sc vang di ca nhng yu cu t do v cng l, ri vic lp tr li mt trt t bo hong vo bc nht Tt c nhng iu tri ngc khin cho khng kh thi i cng thm phc tp, vi nhng mu sc phn khi v tuyt vng, lc quan v bi quan, ln ln. Nguyn Du va mi chng kin tn thm kch t chn mnh ca mt L Trn Qun, th tip theo, phi ng ngc trc ci phong thi ung dung i theo tn triu ca mt Ng Th Nhm; trong khi ng ang xt xa ti nhc cho tnh cnh sy n tay ngh ca tp on phong kin L Trnh, th ng thi cng c nghe vng n ting sm chin cng Nguyn Hu ph tan hai mi vn qun gic ngoi xm; v ri cng chnh gia lc nh th cha kp lm quen vi s c mt ca nhng con ngi c o o vi trong cng v nhng ch nhn x hi, th ng li sng st nhn thy tn bi kch v ca triu i Ty Sn m thp thong pha sau l ci mu phc quc ca Gia Long.

Qu tnh, mi bin c y kch tnh ca lch s Vit Nam cui th k XVIII v na u th k XIX p vo Nguyn Du mt cch kh dn dp, lm cho ng nh sng trong mt trng thi chong vng v t tng, v khng phi d dng tm ngay c mt l sng, mt ch ng no vng vng n nh. ng l ngi khng bao git hi ht vi mnh, nhng chnh v khng hi ht m hon cnh cng buc ng khng th ngh nhng iu c khun vo mt nh kin. Trn ng i s, khi i qua m ca nhng bc trung thn ngha s Trung Quc, nh th tng khng ngt tn thng tm lng trung ngha ca h; song ch cn mt lc khc phi vt qua mt khc sng mun phn him tr, ng li cm thy cc khi nim trung ngha khng cn cho mnh tin:

Trung tn o u v tc th

(Gi lng trung tn nhng gp nguy vn khng tin cy)

(Ninh Minh giang chu hnh)

Cng trn ng i s y Nguyn Du va mi cao D Nhng ht lng vi ch, va mi bi bc Gi Ngh khng hiu c tm lng c trung lit n khng th hai chng ca Khut Nguyn, th lin sau nh th li ch trch ci thi thiu sng sut ca Phm Tng, ch bit gi lng trung vi nc S m khng chu hiu rng mnh tri hon ton thuc v nh Hn.Cu th ni n mt Phm Tng trong d vng xa lc m sao nghe nh c m hng ting ci nho ca thi bui Nguyn s L mt:

a thiu nht tm trung s s,

Mi vi thin h tiu k ngu.

(Bao nhiu k ht lng trung vi ngi mnh th,

Thng b thin h ci l ngu)

( ph m):

Trong cc bi th ca Nguyn Du, nhng mu thun trn y khng phi l c bit m tng i ph bin. Nhng mu thun c ngha g? Phi chng l trong con ngi Nguyn Du lun lun xy ra nhng cuc xung t mt bn l t tng chnh thng ca nh th, mt bn l hin thc chi chang, sng sng. Nh th mun cng li hin thc, mun i theo nhng thin kin chnh tr ca giai cp mnh. Nhng hin thc cuc i vi nhng sc thi phc tp, mun v ca n, mnh m qu, hp dn qu, lm cho ng c phi bng hong ng ngc, phn vn suy ngh, dn dn bt tnh cm ca ng phi chp nhn t nhiu l phi ca cuc sng.

Thi k chy lon v qu v, Nguyn Du tnh chuyn ph L chng Ty Sn. Mt a con ca mt gia nh vng tc tng nhiu i nng n tri b vi L - Trnh, i vi Ty Sn c hnh ng nh vy k cng d hiu. Nhng mt iu cng kh l lng l mc d chng Ty Sn, Nguyn Du vn khng h l ra mt thi hn hc no i vi triu i . Hnh nh quan tng Ty Sn bt gp thong qua trong mt ln nh th gh thm ngi anh rut Thng Long vo khong nhng nm 1792 - 1793 c v ln rt mc ho hoa phong nh, nu khng ni l cn n giu mt phn thin cm:

Ty sn ch thn mn ta tn khuynh o,

Trit d truy hoan bt tri bo.

T phao hu trch tranh trin u,

N th kim tin th tho tho.

(Cc quan Ty Sn trong tic ru u nghing ng,

Mng vui sut m khng bit chn.

Pha t pha hu tranh nhau gieo thng,

Tin bc coi r nh t bn)

(Long Thnh cm gi ca)

V nh Hoi Thanh nhn xt, sau ny, khi chnh Ty Sn b lt , ta li thy Nguyn Du c ci ting th i rt i bi ngi:

Ty sn c nghip tn tiu vong,

Ca v khng di nht nhn ti.

(C nghip Ty Sn tiu vong u ht,

M cn st li mt ngi trong lng ca ma).

(Long Thnh cm gi ca)

C phi thc t cuc i trong bao nhiu nm, nht l nhng nm lm quan bun t di triu nh Nguyn, lay chuyn dn tnh cm ca Nguyn Du, lm cho ng c mt ci nhn phn no khc trc i vi Nguyn Hu?

y, c mt hin tng cng cn lu : trc chin thng lng ly ca Quang Trung chng qun Thanh xm lc, Nguyn Du khng biu l mt s quan tm no. Qua th Nguyn Du, ta thy ng rt kn ting i vi s kin v i ny. Th nhng, cng khng phi hon ton nh vy. Khi vn vn mnh sng cn ca dn tc tng nh lng xung ri th mi my nm sau, c dp i ra khi t nc, Nguyn Du bng t li mt cch su sc, tuy rng vn kn o: ng ma mai rt chua cay nhng k m mu hoc trc tip em qun xm lng Vit Nam nh M Vin, Minh Thnh T. ng ho hng ca ngi nhng nh i quc ni ting ca Trung Hoa nh Khut Nguyn, Nhc Phi, C Thc Tr, Vn Thin Tng. Nhn i qua m mt con k ln thi Minh Thnh T, Nguyn Du tng tng ra con k ln v khng tm thy minh cha nn cht i, v ng gi : Bui y sao li khng do chi sang phng Nam? (ng th h bt Nam du tng?). Phng Nam lc by gi, L Li pht c khi ngha, nh bi gic Minh, m ra trang s c lp v cng chi li. Tuy Nguyn Du vn khng ng n chin thng ca Ty Sn, nhng nu khng c ci hin thc sm st trong thi i ng th lm g c c nhng cu y lng t ho nh vy? Qu l sc mnh ca hin thc cui cng thm vo Nguyn Du, khin cho tnh cm, t tng ca ng d t nhiu cng phi chuyn theo.

Hin nhin, ta khng th qun rng hin thc x hi giai on cui L u Nguyn vn rt sng gi, rt d di, khng phi ch c ti sng, phn khi mt chiu. Tnh cm ca Nguyn Du cng phi vt v trc thc t, mt ch bu vu, thm ch c lc phi lt i lt li. Ci trn trm nm ch l gic m m mt (Trn th bch nin khai nhn mng La Ph giang thy cc c ta). Cu th au x n gan rut v n qu ng i vi nhng ai tng tri ht mi cnh ng tr tru. Nhng mt bi quan, h v trong t tng nh th, do cng c t ny sinh. Nguyn Du khng th hiu c v u m c nghip ca nhng bc anh hng trong lch s v trong thi i ng li i thay nh chp mt. ng rng mnh:

Bi hi ph ngng bi ph sinh,

Nh th anh hng thm nh th.

(Bn khon ngh ngi thng cho kip ph sinh,

Anh hng nh th m cn nh th)

(ng Tc i)

V tt c nhng nt au thng u ut nh th dn li, v cuc i, v con ngi, v cc triu i k tip nhau, hnh thnh nn trong nhn sinh quan ca Nguyn Du mt thc thng trc, mt cm hng bi thit v s mong manh ca i ngi, ca s phn. Hin din u trong th ng mt ting ni su thm v ci th gii o cnh lm ta nhc nhi, nhng cng c sc cun ht l lng. Nguyn Du gn vi Phm nh H v Nguyn n khi ng khi qut v tr di cnh kha nng du bi b. Nguyn Du cng gp Nguyn Gia Thiu trong mt ci nhn ht sc m m:

C kim hin ngu nht khu th

(Xa nay k hin ngi ngu cng ch cn tr li mt nm t)

(Hnh lc t)

B tc, cng qun, Nguyn Du cng nh bao nhiu ngi khc, c lc chn nn ht thy, mun vt b ht thy m tm vo o Pht, o Lo, tm vo hnh lc, thm ch gt tc m trn vo rng. Nhng bc chn ng i vo nhng ni xa lnh ci trn kia sao m vn c g nh khng thoi mi. n ng thy bun, v i vi i lng c khng thi vng vn:

Hc d thiu quang h x tm?

Tiu song khai x liu m m.

(m ti en, tm u thy cnh xun ti sng?

Ch ca s nh m ch thy bng liu m u)

(Xun d)

V ting rng c ngh ti hnh lc, cha bao gi thy Nguyn Du ngo ngh, tha thu trong ci th hnh lc nh mt Nguyn Cng Tr:

Trong trng gm ngn n hoa nhp nhnh,

Nht ta l hoa p hi ng.

(Tui gi ci v hu)

Nguyn Du ch ni n ci th i sn, n mt h ru y lun sn u ging. Nhng ri trong thc t, t khi ra lm quan vi nh Nguyn, nh th cng ch c my dp tr li ci th i sn; cn ni y h ru th u cng ch l mt cch ni. Say sa bt tnh i vi Nguyn Du l mt iu nguy him, v khng phi n lm mt phm gi ca ng, m chnh l n lm cho ng khng cn tnh to m suy ngh. M khng suy ngh th Nguyn Du u cn l Nguyn Du na. u cn l con ngi con mt trng thu su ci, tm lng ngh sut nghn i na.! Mi v sau khi i qua m Lu Linh, mt ng tin trong lng ru i Tn, Nguyn Du mi bun ru hhn ra rng sut i mnh, mnh vn qu tnh. ng t trch mnh:

H d thanh tinh khan th s?

Ph bnh nhiu nhiu cnh kham ai.

(Sao c ly con mt tnh xem vic i?

Khin cho thn th nh nhng cnh bo tri dt, rt ng thng)

(Lu Linh m)

Trch mc th thi ch tht ra chnh ci thc ly con mt tnh xem vic i mi tht l mt thin chc sng m To ha dnh cho nh th. Cho nn, hu nh l trong mi trng hp, tuy c ni n hnh lc, n n, n say sa, Nguyn Du vn khng phi l con ngi lm nhng iu mnh ni. Nguyn Du khng phi l con ngi hnh ng m l con ngi t tng. Con ngi y tip nhn tt c mi cay ng trong i vi mt thi lng l chu ng. Nhng bn trong con ngi , mt cuc u tranh ngm ngm chng li mi nguy c sa ng vn din ra giai dng khng ngng. V so vi ngi khc, nhng ni cc nhc m con ngi y chu cn phi nhn ln gp my ln, v n dn nn sc tch li thnh nhng ni au v x tm can, ch khng c gii phng ra bng hnh ng.

Vn l ngi bit qu cuc sng t do, i vi chuyn cng danh, Nguyn Du thng by t thi gh s khng giu gim. Khi phi bc chn vo ci vng b hon ca Gia Long, Nguyn Du chua cht ngh rng mnh vo trng:

Th thn d tc phn lung vt,

H x trn tm hn mn du.

(Thn ny l vt trong lng ci,

Cn tm u c cuc i phng khong t do na?)

(Tn thu ngu hng)

Trn ng i s qua Trn Nam Quan, Nguyn Du than ln nhng li n lnh:

Xun v nh cao ct t hn

(Ma xun thm nhun nh m m mnh cm thy lnh but tn xng)

(Nam Quan o trung)

Trong mt bi th khc, mt thi gian khc, nh th cn ni r l danh li lm cho mnh khng cn n c ci t do c ci khc cho hn nhin thanh sng:

Danh li doanh trng ly tiu tn.

(Trn trng danh li, ci ci hay ci chau my cng khng c t do)

(Xun tiu l th)

Khng phi ngu nhin m cu th trn y cng ging vi mt cu th ca Cao B Qut lm my chc nm v sau:

Duyt th phng tri kim tiu tn

(Tri i mi bit d sn ci ci cng nh ci chau my)

(Tng Di Xun)

Hai con ngi, hai cnh ng, nhng t nhiu cng chung mt tm s.

Tuy nhin, Nguyn Du li khng th no c c ci kh phch quyt xoay bch c li lu i ca Cao B Qut. Con ngi y ch bit nng au kh ln thnh trit l, v ri qun quanh trong trit l, n ni khng nhn thu nguyn nhn mi ni kh hin thc ca mnh. Trn i ng, nh th vn phi nhn nhc ng vai mt hng thn l lo di trng Gia Long. Vn c lm quan, song vn c vng vng, kh s. Lc cha ra lm quan, s ngt ngt trong tm hn khin Nguyn Du c lc phi ku gi nh sng:

An c huyn quan minh nguyt hin,

Dng quang h chiu ph qun m.

(c g vng trng sng xut hin ngay trc ca,

nh sng di xung xua ui mi bng ti)

(Nga bnh)

Lc lm quan ri, t trong th Nguyn Du vn c cng mt cm hng nh th:

Cng khi thi sng vng minh nguyt,

Lc m trng ip bt di quang.

(Gng dy m ca s xem trng sng,

Bng rm lp lp khng lt tia sng no)

(Ngu hng)

Tht l r! Con ngi Nguyn Du l con ngi bit khao kht chn l v cng do bit sng theo nhng tnh cm ng; con ngi bit tnh to nhn i v cng do trnh c nhng phn ng lm lc trong mi hon cnh ti tm. Nhng cng nhn i, cng thy xung quanh mnh trn y thng kh, th li cng b tc. Cng a suy ngh ln mc khi qut th li cng chm su vo mt ni au v hnh. Sut i, nh th vng vy trong ci m bng bong t tng :

Nht sinh u t v tng khai.

(Trn i mi u su cha h g ra)

(Thu ch)

V my cu th sau y qu ni c mt cch kh trn vn tm trng ca Nguyn Du:

C mch hn phong cng nht nhn,.

Hc d h k m tht hiu.

(Trn li c, gi lnh dn c vo mt ngi,

m ti m mt khng bit by gi l bao gi, mi chng thy sng).

(D hnh)

Hnh tng mt con ngi i trong bng m dy c, hi hng, b gi lnh dn c vo mnh, v c mong cho chng sng m khng thy sng, tht phn nh ng ci cm ngh tuyt vng ca Nguyn Du v s mt phng hng. y khng ch l hnh nh t ha chnh xc nht ca nh th m cn l hnh nh c mt ngha x hi rng ln: tn bi kch lch s ca ch phong kin giai on cc k thi nt, tan ra. ngha nhn thc, ng thi cng l ngha nhn o trong phn ln nhng bi th ch Hn ni v mnh ca Nguyn Du, chnh l nh vy.

***

Cm hng nhn o trong th ch Hn Nguyn Du s chuyn sang mt cp mi khi nh th hng ngi bt vo mt i tng miu t khc: nhng con ngi c s phn c cc, hm hiu nht trong cuc sng. V phng din ny, th ch Hn ca Nguyn Du cng thng nht vi Truyn Kiu v Vn chiu hn. Thng nht trc ht l cm quan hin thc ca nh th. H c ni n nhng kip ngi lm than, li th ca Nguyn Du bao gi cng hm cha mt ni bc xc, lm ngi c khng th dng dng trong khi c. Nguyn Du khng phi l ngi ch bit thu mnh li trong nhng au kh c nhn. Trn con ng gp ghnh bi bay m mt ca i ng, ci lng nh th vn m ra n ly mi nim vui ni bun ca con ngi v to vt quanh mnh. ng thng cho ci kip mt con nga gi b rung b, ng tic mt bng hoa rng, ng au xt khng ngui trc ci cht ca mt ngi o ht, ng hiu thu ci tm trng nh vn da qu nh ca ngi i lnh, ng gn b vi c mt ngi phu xe bt gp mt thong trn ng i s ca mnh:

H x thi xa hn?

Tng khan lc lc ng.

(Anh y xe kia u ta nh?

Nhn nhau thy vt v nh nhau)

(H Nam o trung khc th)

C ngi vn bn khon v sao th ch Hn Nguyn Du li khng c nhiu bi nh nhng bi Thi Bnh mi ca gi, S kin hnh. Bn khon k cng l chnh ng. Nhng hy t mt vn ngc li: trn con ng i s nghn dm ca Nguyn Du, ng ng l mt ng chnh s Vit Nam, chc chn nh th gp g, chn tc chn th vi khng t nhng bc cng khanh quyn qu ca nc Trung Hoa phong kin; th nhng v sao trong th ng khng h thy ghi li d ch l mt ln xc tip vi nhng m ngi sang trng ? Tri li, sut c mt tp nht k bng th dy, ngoi nhng nhn vt lch s m Nguyn Du lm sng li, ch thy hin ln hnh nh ca my con ngi cng kh mt anh y xe, mt xc ngi cht i, ht to trong ti ln ra bn cnh, mt ng gi ht rong m, v ba m con mt ngi hnh kht tht thu trn ng!

Th vn th tc xa nay thng vn l mn qu u ming ca cc ng s b nc ta i sang Bc quc, sao Nguyn Du li tuyt i khng lm? Hay l nh th, tuy cng c sng tc nhng bi xng ha kiu y, nhng ri ng dt khot gt chng ra khi tp th ca mnh? Khng phn vn g na, gia loi ngi quyn qu v loi ngi cng inh trong x hi phong kin Trung Quc cng nh x hi phong kin Vit Nam, tnh cm ca Nguyn Du nghing v ai t n r.

i su vo ngh thut biu hin qun chng trong tng bi th c th, s thy tm hn Nguyn Du cn c nhng mt ng qu hn na. Nh ta tng bit, th ch Hn Nguyn Du thng thin v nhng din bin ni tm. Nhng khi cuc i vi nhng ni au tht rut mnh ti tm tr ng, th Nguyn Du li qun mnh i trc ci yu cu khc ha cuc sng t m v sc nt. Th ng tr nn hng ngoi, vi mt bt lc tnh to, bn nhy. Gp mt ng gi m ht ong chu Thi Bnh, Nguyn Du ghi li t m t ci bn tay run run ca ng s song lc bc xung thuyn, ri trc lc ht, cng ci bn tay y hai ba ln gi ln cm n, cho n dng iu thiu no ca ng trong gn sui mt trng canh mua vui cho ngi khc Nguyn Du khng b qun sc chinh phc l thng ca ngh thut m li ht ca ng gi ngh s m to ra c cho thnh gi:

Quan gi thp s tnh v ng,

n kin giang phong tiu tiu giang nguyt minh.

(Hn chc ngi xem u lng phc,

Ch thy gi sng hiu hiu trng sng vng vc)

Nhng tt c ci k