' ••• K* ' * I? •" X "

mm v :;w

im 4 '•• .

Niepłodność męska

EKSPERT ZDROWIA

PROF. DR HAB. N. MED. KRZYSZTOF ŁUKASZUK KLINIKA LECZENIA NIEPŁODNOŚCI INVICTA

Ze statystyk medycznych wynika, że blisko 2,5 miliona Polaków bezsku­tecznie stara się o dziecko. Światowa

Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, że tzw. czynnik męski w niepłodności mał­żeńskiej występuje w ok. 45 proc. przy­padków, z czego w ok. 20 proc. przyczyna trudności z poczęciem potomstwa leży wy­łącznie po stronie mężczyzny. Ale te dane odnoszą się do par starających się o dziec­ko. Tak naprawdę, trudno powiedzieć, jaki jest procent mężczyzn, których dotyczy ten problem, ponieważ ci panowie, którzy nie mają potomstwa i nie chcą go mieć, nie zgłaszają się na badania i często nawet nie wiedzą o tym, że są niepłodni.

Gorsza jakość plemników Zgodnie z definicją o niepłodności mówi­my, gdy ciąża nie pojawia się w ciągu roku pomimo regularnego współżycia (2, 3 razy w tygodniu) bez korzystania z metod anty­

koncepcyjnych. Wśród przyczyn, które uniemożliwiają posiadanie dziecka, coraz częściej wymienia się gorszą jakość nasie­nia. Ale czy rzeczywiście tak jest? W 2010 r. WHO zaproponowała przyjęcie nowych (niższych) norm dotyczących na­sienia. Wielu specjalistów uważa, że zosta­ły one zbytnio obniżone. Jednak eksperci WHO twierdzą, że skoro mężczyźni na­wet z bardzo niskimi parametrami nasie­nia mogą być ojcami, nie ma potrzeby, by sztucznie zawyżać normy. Poza tym do­wiedziono, że to nie pogarszające się pa­rametry nasienia skłoniły do obniżenia uznanych norm, ale wiedza o tym, że na­wet przy niewielkiej liczbie plemników mężczyzna może zostać ojcem. Uczeni jednak starają się dowieść, że ja­kość męskiego nasienia jest coraz gorsza. Powodem ma być nakładanie się wielu czynników, takich jak zanieczyszczenie środowiska, zakażenia i infekcje przeno-

ZDROWIE2015-01-01

- V. . VV.%>

, V - . V , • i * < W:.ę > %•> % '.•«

»* --if-.• •: ,v • - , # , -Ł : , •, ... jwot

"

vv

Jeśli para nie może doczekać się potomstwa, otoczenie zazwyczaj doszukuje się „winy" po stronie kobiety. Okazuje się, że coraz częściej problem ten mają mężczyźni. Dlaczego tak się dzieje? Co wpływa na ich potencję i jak leczy się męską niepłodność? Tekst: Anna Jarosz

/ y

problem, który narasta szone drogą płciową, wady wrodzone na­rządów płciowych, niektóre choroby prze­wlekłe, otyłość, ale także stres i niewłaś­ciwa dieta. Poglądy na ten temat dzielą specjalistów. Lecz żaden z nich nie negu­je faktu, że coraz większa grupa mężczyzn ma problem z poczęciem dziecka.

Styl życia ma znaczenie O paleniu tytoniu i nadużywaniu alkoholu wiadomo z całą pewnością, że mogą obni­żać popęd seksualny i negatywnie wpły­wać na jakość nasienia. Podobnie otyłość, zwłaszcza ta spowodowana nadmiernym jedzeniem cukrów prostych (np. słodycze), które mają działanie prozapalne. Ryzykowne jest też przyjmowanie stery­dów anabolicznych. O tym, jakie mają działanie na organizm mężczyzny, niech świadczy fakt, że trwają badania nad ich wykorzystaniem jako środków antykon­cepcyjnych dla panów. Oczywiście osobni­

cza reakcja na anaboliki jest różna. Niektó­rzy mężczyźni przez długi czas przyjmują sterydy i nie wpływa to zasadniczo na ob­niżenie jakości ich nasienia. U innych na­wet po miesięcznym ich zażywaniu docho­dzi do nieodwracalnych zmian. Badania potwierdzają także szkodliwość przegrzewania jąder. Trzeba jednak wie­dzieć, że przegrzewanie może mieć wpływ na jakość nasienia tylko wtedy, gdy taki |>

Zbuntowany układ Choroby autoimmunologiczne, nazywane też chorobami z auto-agresji, mogą dotyczyć niszczenia przez uktad immunologiczny mężczyzny jego własnych plemników. Przeciwciata przeciw-plemnikowe wykrywa się u ok. 10 proc. mężczyzn z zaburzenia­mi płodności. W większości przypadków są to przeciwciata, które powstały, by służyć innym celom, przypadkowo wiążą się jednak z plemnikami. Znaczenie tych przeciwciał jest raczej marginalne i niemal zawsze bez znaczenia klinicznego. Obecnie nie zaleca się leczenia obecności przeciwciał.

ZDROWIE2015-01-01

Il RAPORT ZDROWIA

Nieprawidłowe geny Jedną z przyczyn męskiej niepłodności mogą być zmia­ny genetyczne występujące na długim ramieniu chro­mosomu Y. Powodują one uszkodzenie genów odpowie­dzialnych za powstawanie enzymów biorących udział w spermatogenezie, czyli w powstawaniu plemników. Zespół Klinefeltera to przykład choroby, która może upo­śledzać męską płodność. U chłopców nią dotkniętych stwierdza się nieprawidłowości w rozwoju jąder (są małe) i niski poziom testosteronu. U większości chorych wystę­puje azoospermia, czyli brak plemników w nasieniu. Wy­daje się jednak, że i dla tej grupy mężczyzn istnieje nadzie­ja na posiadanie potomstwa, ponieważ trwają prace nad pozyskiwaniem plemników z komórek macierzystych.

3-5 godzin aktywności

fizycznej w ciągu

tygodnia sprzyja ogólnej

kondycji fizycznej

i sprawności seksualnej.

Wysiłek fizyczny to także znaczny wyrzut

testosteronu, a więc

mężczyzna odczuwa większy

popęd płciowy i jest

w stanie współżyć.

stan utrzymuje się przez długi czas i przez wiele godzin. Nie ma znaczenia przeby­wanie w saunie. Ale jeśli informatyk cały­mi godzinami trzyma na kolanach laptop, może „dorobić się" niepłodności, podobnie jak zawodowy kierowca często korzystają­cy z podgrzewanego fotela w aucie. Ważny element stylu życia stanowi aktyw­ność fizyczna. Jest bardzo wskazana pod warunkiem, że nie są to ekstremalne spor­ty, np. bieganie w maratonach, oraz inne dyscypliny wymagające maksymalnego wysiłku, które aż trzykrotnie obniżają parametry nasienia.

A jak jest ze stresem? Życie pod presją, w ustawicznym napięciu może znacząco podwyższać poziom prolaktyny, hormonu, który u kobiet zapobiega owulacji, u męż­czyzn zaś może zaburzać spermatogenezę. Na szczęście nie zdarza się to często. Więk­sze znaczenie ma negatywny wpływ stre­su na jakości współżycia. Mężczyzna może mieć problemy z utrzymaniem erekcji lub mieć obniżone libido. Czy przyczyną obniżenia męskiej płod­ności może być dieta? Raczej nie. Więk­szość żywności jest przewitaminizowana, a więc trudno mówić o poważnych niedo-

Przyczyną mogą być ktopoty zdrowotne Czynnikami obniżającymi płod­ność mężczyzny są: • Infekcje i zakażenia przeno­szone drogą płciową. Bakte­rie „przyczepiają" się do po­wierzchni plemników i ogra­niczają ich ruchliwość. Jeżeli stany zapalne nie będą leczone, mogą doprowadzić do trwałej niepłodności. Zakażenie na­jądrzy zwiększa ryzyko zbli-znowacenia i uszkodzenia ich. Groźna jest świnka - jeśli wy­stąpi po okresie dojrzewania, może uszkodzić jądra.

• Wady wrodzone - niezstą-pienie jąder lub zbyt późne ich zoperowanie (zabieg powinien być wykonany ok. 1. roku życia), brak jąder, brak przewodów na­siennych lub ich zarośnięcie. • Blizny i zrosty po urazach czy po operacjach wykonanych w obrębie układu moczowo--płciowego. • Choroby przewlekłe - cho­roby układu krążenia, proble­my z nerkami czy tarczycą, nie­dokrwistość, choroby wątroby i trzustki, także cukrzyca, któ­

ra nie uszkadza plemników, ale uszkadza naczynia i przez to ob­niża sprawność seksualną. • Leki - dowiedziono, że morfi­na, duże dawki chininy, andro-genów oraz kortykosterydów znacznie obniżają męską płod­ność. Negatywny wpływ mają także leki stosowane przy le­czeniu nadciśnienia tętniczego. Stosowanie leków przeciwłusz-czycowych powinno skłonić mężczyznę do odłożenia starań o potomstwo, ponieważ leki te uszkadzają plemniki.

ZDROWIE2015-01-01

borach żywieniowych. Wiadomo tylko, że dla prawidłowego powstawania i dojrzewa­nia plemniki potrzebują sporej dawki se­lenu (jest w orzechach brazylijskich, owo­cach morza, drobiu, mięsie, ziarnach zbóż, brązowym ryżu) oraz cynku (dobrym jego źródłem jest wołowina, wieprzowina, wą­troba, ciemne mięso drobiowe, jaja, ostry­gi, fasola, orzechy, kiełki pszenicy). Wśród witamin największe znaczenie ma witami­na C (owoce i warzywa) i E (ryby morskie).

Badania dadzą odpowiedź Diagnozowanie niepłodności rozpoczyna się od starannego zebrania wywiadu. Le­karz ogląda pacjenta, by sprawdzić, czy na­rządy płciowe są prawidłowo zbudowa­ne, czy nie występują nieprawidłowości anatomiczne, zmiana wyglądu. Podsta­wowym badaniem w przypadku podej­rzenia niepłodności u mężczyzny jest ba­danie nasienia. Jeśli wyniki wskazują na nieprawidłowości, zleca się dalszą, bardziej specjalistyczną diagnostykę. Niezwykle cennym badaniem jest analiza fragmentacji DNA plemników. Umożliwia ona szczegółową ocenę jakości ich materia­łu genetycznego. Tym samym może służyć do prognozowania skuteczności zapłod­nienia, rozwoju ciąży i urodzenia zdro­wego dziecka. Kolejnym cennym testem jest badanie wiązania plemników z kwa­sem hialuronowym, który w znacznej ilo­ści występuje w otoczeniu komórki jajowej. Pozwala ono na ocenę jakości plemników, prawidłowości ich funkcji oraz stopnia dojrzałości, co istotnie wpływa na zdol­ność do zapłodnienia komórki jajowej. Oczywiście, przy diagnozowaniu niepłod­ności wykonuje się także wiele innych te­stów, takich jak badania hormonalne, rozszerzone badania nasienia czy biopsja jąder, ale ich zakres zawsze indywidualnie ustala z pacjentem lekarz.

Leczenie męskiej niepłodności Zależy zawsze do przyczyn niepłodności. Jeżeli powodem problemów jest stan za­palny - trzeba go wyleczyć. Gdy przyczy­ną kłopotów jest niedrożność przewodów wyprowadzających nasienie lub duże ży­laki powrózka nasiennego, konieczna jest interwencja chirurga. W przypadku za­burzeń hormonalnych stosuje się odpo­wiednie leki hormonalne. W niektórych sytuacjach niezbędne może okazać się zastosowanie technik wspomaganego rozrodu, takich jak inseminacja czy za­płodnienie pozaustrojowe. •

Dobrani - niedobrani Zdarza się, że chociaż oboje partnerzy są zdrowi, nie mogą mieć razem dzieci. Przyczyną może być słabość systemów umożliwiają­cych naprawę materiału genetycznego plemnika, funkcjonujących w komórkach jajowych. Mężczyzna, u którego występuje znaczny poziom fragmentacji DNA plemników, prawdopodobnie nie będzie mógt zapłodnić partnerki, której komórki jajowe nie są w stanie na­prawić uszkodzeń. Natomiast z inną kobietą, u której mechanizmy naprawcze są silniejsze, może doczekać się potomstwa. Zdarza się także, że śluz szyjkowy uniemożliwia przemieszczenie się plemników. Problem może być spowodowany nieprawidłowoś­ciami samego śluzu, słabą ruchliwością plemników lub obecnością przeciwciał. W tym ostatnim przypadku układ immunologiczny ko­biety wytwarza przeciwciała, które atakują i niszczą plemniki jesz­cze w śluzie szyjki macicy. Gdyby kobieta starała się o potomstwo z innym partnerem, nie miałaby trudności.

ZDROWIE2015-01-01