Nieuwe bedrijfstypologie mkb - Panteia...werkgelegenheidsgrens voor het mkb ligt op 250 werkzame personen. Een bedrijf behoort tot het mkb als het gehele concern, waar het bedrijf

Nieuwe bedrijfstypologie mkb

Kern- en performance indicatoren

Tommy Span, Rutger Kok, Pieter Fris

Zoetermeer, oktober 2015

ISBN : 978-90-371-1142-2

Rapportnummer : A201443

Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap

(www.ondernemerschap.nl)

referentie nummer PF/C11255/2015/0036

publicatie oktober 2015

aantal pagina's 42

e-mail adres auteur [email protected]

adres Panteia

Bredewater 26

Postbus 7001

2701 AA Zoetermeer

Nederland

Tel: +31 79 322 20 00

De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of

teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan

mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke

vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na

schriftelijke toestemming van Panteia. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor

drukfouten en/of andere onvolkomenheden.

The responsibility for the contents of this report lies with Panteia. Quoting numbers or

text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned.

No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means,

or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia. Panteia

does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

http://www.ondernemerschap.nl/

mailto:[email protected]

C11255 3

Inhoudsopgave

1 Inleiding 5 1.1 Aanleiding en achtergrond 5 1.2 Doel van het onderzoek 5 1.3 Onderzoeksaanpak 6 1.4 Opzet van de rapportage 7

2 Afbakening en omvang nieuwe mkb typen 9 2.1 Zzp’ers 9 2.2 Jonge bedrijven 10 2.3 Innovatieve en nieuwe waarde creërende bedrijven 11 2.4 Het reguliere mkb met personeel 13 2.5 Overlap tussen de bedrijfstypen 14

3 Omvang nieuwe mkb typen 17 3.1 Werkgelegenheid per type 17 3.2 Omzet per type 18 3.3 Bruto toegevoegde waarde per type 20

4 Prestaties nieuwe mkb typen 23 4.1 Arbeidsproductiviteit per type 23

5 De nieuwe mkb typen samengevat 27

Bijlagen 33

Bijlage 1 Onderzoeksverantwoording 35

C11255 5

1 Inleiding

Deze rapportage bevat de resultaten van het cijfermatig in beeld brengen van de

omvang en prestaties van het mkb naar een nieuwe, door Panteia ontwikkelde,

indeling.

1.1 Aanleiding en achtergrond

Op verzoek van het Ministerie van Economische zaken heeft Panteia in het kader van

het onderzoeksprogramma Mkb en Ondernemerschap een nieuwe typologie van het

mkb ontwikkeld1. Deze segmentatie van het bedrijfsleven gaat verder dan de bekende

standaardindeling naar grootteklasse en sector. Hoewel bekend en nuttig, sluiten die

indelingen van het Nederlandse bedrijfsleven niet altijd goed aan op doelgroepen van

gevoerd beleid en zijn zij ook niet altijd even herkenbaar voor het bedrijfsleven zelf.

Het onderzoek, dat is uitgevoerd op basis van een uitgebreide literatuurstudie, een

clusteranalyse op bedrijvenpanels van Panteia en interviews met experts, heeft

geresulteerd in een segmentatie van het mkb naar vier bedrijfstypen, welke soms

weer onderverdeeld zijn in onderliggende subtypen:

1. zzp’ers

arbeid zzp’ers

product zzp’ers

2. jonge bedrijven

starters jonger dan 3 jaar

overlevende starters van 3 tot 5 jaar oud

3. innovatieve en nieuwe waarde creërende bedrijven

innovators met sterke groeiambities

innovators zonder sterke groeiambities

4. het reguliere mkb met personeel

familiebedrijven

niet-familiebedrijven

De precieze afbakening van ieder bedrijfstype wordt nader uitgewerkt in hoofdstuk 2

en de hiervoor gebruikte methodologie, evenals de precieze gemaakte keuzes, worden

uiteengezet in Bijlage 1 met daarin de onderzoeksverantwoording.

1.2 Doel van het onderzoek

Feitelijk bestaat deze ontwikkeling van een nieuwe typologie van het mkb uit een

drietal stappen. De eerste stap was het ontwikkelen van de typologie zelf, resulterend

in een rapportage waarin de literatuur op dit vlak en de nieuwe typologie zelf worden

uiteengezet. De twee stap bestaat uit het cijfermatig in beeld brengen van de nieuwe

typologie. De derde stap bestaat uit het oprichten van een bedrijvenpanel waarin de

bedrijven, die tot de nieuw onderscheiden typen behoren, ondervraagd kunnen worden

op actuele onderwerpen.

1 Het resultaat van deze exercitie wordt beschreven in Verhoeven, W., T. Span & Y. Prince (2015), Naar een nieuwe typologie van mkb-bedrijven, Panteia, Zoetermeer.

6

C11255

Dit rapport bevat de resultaten van de tweede stap en het doel is dan ook:

het ontwikkelen van een cijfermatige basis voor de nieuwe bedrijfstypen in het mkb,

gericht op kerngegevens en performancegegevens

Hiertoe worden de volgende indicatoren in beeld gebracht voor de vier mkb typen:

omzet

toegevoegde waarde

arbeidsproductiviteit

internationale activiteit

innovativiteit

Alle gegevens zijn verzameld voor het meest recente jaar waarvoor zij beschikbaar

waren.

1.3 Onderzoeksaanpak

Om tot een cijfermatige verkenning van de nieuw ontwikkelde typologie te komen is

zoveel mogelijk gebruikt gemaakt van microdata van het Centraal Bureau voor de

Statistiek (CBS). De basis wordt daarbij gevormd door het Algemeen Bedrijvenregister

(ABR).

Met behulp van dit bestand is het zelfstandige Nederlandse mkb bepaald, waarbij de

werkgelegenheidsgrens voor het mkb ligt op 250 werkzame personen. Een bedrijf

behoort tot het mkb als het gehele concern, waar het bedrijf deel van uitmaakt, deze

grens niet overschrijdt. Ook bedrijven van ondernemers, die wekelijks minder dan 15

uur aan hun bedrijf besteden, blijven buiten beschouwing om aan te sluiten bij de

door het CBS gehanteerde definitie van zzp’ers. Deze groep ‘nulbedrijven’ is

substantieel: in 2014 waren dit er bijna 320.000.

Bedrijfsleeftijd en werkgelegenheid zijn afgeleid van het ABR. Door koppeling aan de

Community Innovation Survey (CIS) is het innovatieve mkb (groter dan tien

werkzame personen) geïdentificeerd naar hun positie in de door Panteia ontwikkelde

Innovatiepiramide2. Gegevens van de twee onderscheiden typen zzp’ers zijn ontleend

aan de Zelfstandigen Enquête Arbeid (ZEA) van het CBS en TNO.

Drie aspecten kunnen met de gebruikte microdata niet inzichtelijk gemaakt worden:

1. Het CBS verzamelt geen informatie over familiebedrijven en deze groep is als

zodanig ook niet aan te wijzen in de statistieken; informatie over dit subtype

zal via uitvraging in het op te zetten panel vergaard moeten worden.

2. Het CBS verzamelt geen informatie over de ambities van bedrijven; de groep

ambitieuze bedrijven binnen het innovatieve en waarde creërende type is

daarom niet aan te wijzen; informatie over dit subtype volgt uit het panel.

3. De innovativiteit van bedrijven wordt afgeleid uit de CIS, een enquête die door

het CBS alleen onder bedrijven met ten minste tien werkzame personen wordt

uitgezet; identificatie van het innovatieve, nieuwe waarde creërende

bedrijfsleven in het microbedrijf (tot tien werkzame personen) gebeurt daarom

op basis van bedrijvenpanels van Panteia.

Een nadere uitwerking van de onderzoeksaanpak inclusief gemaakte keuzes en

afbakeningen is opgenomen in Bijlage 1.

2 Gibcus, P. & J. de Jong (2008), Innovatiepiramide: een segmentatie van het mkb, EIM: Zoetermeer.

C11255 7

1.4 Opzet van de rapportage

De rapportage begint met het beschrijven van de precieze afbakening van de nieuwe

typologie voor het mkb in hoofdstuk 2, waarbij vooral wordt onderzocht op welke

manier invulling wordt gegeven aan ieder type. Hoofdstuk 3 maakt de omvang van

ieder mkb-type inzichtelijk, uitgedrukt in aantal bedrijven, overlap tussen de

onderscheiden typen, werkgelegenheid, omzet en toegevoegde waarde. Prestaties

worden in beeld gebracht in hoofdstuk 4: arbeidsproductiviteit, internationale activiteit

en innovativiteit. Ten slotte zijn in hoofdstuk 5 factsheets opgenomen per type mkb-

bedrijf. In bijlage 1 is de onderzoeksverantwoording opgenomen.

C11255 9

2 Afbakening en omvang nieuwe mkb typen

De nieuw ontwikkelde typologie segmenteert het zelfstandige Nederlandse mkb naar

vier hoofdtypen. Dit hoofdstuk beschrijft de typen en laat zien op welke wijze er een

praktische invulling aan hun afbakening wordt gegeven. De omvang van ieder type en

de mate waarin er een overlap tussen de vier segmenten bestaat, komen eveneens

aan bod. Er wordt zoveel mogelijk uitgegaan van het zelfstandige Nederlandse mkb:

bedrijven die niet in buitenlandse handen zijn en wanneer zij onderdeel uitmaken van

een concern is dat concern als geheel niet groter dan 250 werkzame personen. Alle

aantallen bedrijven zijn inclusief bedrijven met nul werkzame personen: dit zijn

zzp’ers die slechts een beperkt aantal uren actief zijn.

2.1 Zzp’ers

De betekenis van zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) voor de structuur en

dynamiek van de Nederlandse economie is door de jaren heen fors toegenomen. Van

een relatief onbekend fenomeen is het geworden tot een groep die ruim 70% van het

totale bedrijfsleven vertegenwoordigd3.

Twee typen zzp’ers

Zzp’ers, en ondernemers in een bredere zin, vormen een zeer heterogene groep. Zo

ziet een deel van hen kansen in het ondernemerschap, maar is er ook een groep die

zich tot ondernemerschap keert omdat zij geen andere mogelijkheden zien. De eerste

groep is veruit het grootste in Nederland: 92% van alle vroege-fase ondernemers in

ons land onderneemt om kansen te benutten4. Zzp’ers verschillen ook in de manier

waarop zij invulling geven aan hun ondernemerschap. We onderscheiden in onze

typologie daarom twee typen binnen de groep zzp’ers:

1. product zzp’ers

2. arbeid zzp’ers

De product zzp’er verkoopt of produceert voornamelijk goederen of grondstoffen. Het

zijn ondernemers die veelal op zichzelf gericht zijn. Ze ondernemen om hun boterham

te verdienen en zijn doorgaans meer gericht op continuïteit dan op expansie: hun

persoonlijke ambities wegen zwaarder dan bedrijfsambities en slechts een beperkt

deel maakt de stap naar werkgeverschap5. Deze groep staat ook wel bekend als de

“klassieke zzp’er” en heeft vooral een statisch belang voor de economie.

De arbeid zzp’er is zijn eigen product en biedt zijn eigen arbeid aan. Deze groep is

vanuit beleidsperspectief zeer interessant, omdat de groep een flexibele schil op de

arbeidsmarkt vertegenwoordigd die door het bedrijfsleven ingezet kan worden en zo

belangrijk is voor de dynamiek in de economie. Dit type zzp’er is sterk

vertegenwoordigd in de dienstverlening. Deze groep staat ook wel bekend als “de

nieuwe zzp’er” en heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de sterke opkomst van

het fenomeen zelfstandige zonder personeel.

3 Aandeel zzp-populatie zoals vermeld in de rapportage van de Zelfstandigen Enquête Arbeid 2012 van het CBS

en TNO in het totaal aantal bedrijven in CBS Statline tabel Bedrijven; grootte en rechtsvorm in dat jaar, zie ook

tabel 1. 4 Zie Stel, A. van, Span, T. & Hessels, J. (2014) - Global Entrepreneurship Monitor 2013: the Netherlands,

Panteia: Zoetermeer. De belangrijkste indicator van de GEM is de total early-stage entrepreneurial activity

(TEA) maatstaf, welke het aandeel van de beroepsbevolking in een land meet dat actief betrokken is bij het

opzetten van een onderneming of een onderneming bestiert niet ouder dan 3,5 jaar. 5 Zie Vries, N. de & T. Span (2013) - Wie wordt werkgever? Panteia: Zoetermeer. Ongeveer 4-5% van de zelfstandigen zonder personeel neemt personeel aan.

10

C11255

Afbakening: aantal len en aandelen

Zzp’ers zijn een deelverzameling van de bredere groep ondernemers, die feitelijk in

drie categorieën onder te verdelen is:

1. zelfstandige ondernemers, waaronder:

a) zzp’ers die voornamelijk hun eigen arbeid aanbieden

b) zzp’ers die voornamelijk goederen of grondstoffen verkopen of

produceren

c) zelfstandigen met personeel;

2. directeuren-grootaandeelhouders (DGA);

3. overige niet-werknemers die betaalde arbeid verrichten.

De zzp’ers in de nieuwe typologie van het mkb zijn een optelling van 1a en 1b en zijn

in feite alle bedrijven met één werkzame persoon6. Het aantal zzp’ers naar deeltype

en de verdeling van de groep zzp’ers naar deeltype wordt weergegeven in tabel 1.

Zelfstandigen die zich zowel als een product zzp’er als een arbeid zzp’er beschouwen

zijn evenredig met de rest van de populatie over de twee groepen verdeeld.

tabel 1 zzp'ers: aantallen en aandelen, 2012

aantal aandeel

totaal mkb 1.118.700 100%

w.v. zelfstandigen 954.429 85%

w.v. zelfstandigen zonder personeel 747.435 67%

w.v. product zzp’er 162.875 15%

w.v. arbeid zzp’er 584.560 52%

Bron: CBS Statline, TNO & CBS (2013), Zelfstandigen Enquête Arbeid 2012: Methodologie en beschrijvende

resultaten, TNO: Hoofddorp en CBS: Heerlen en microdata ZEA van het CBS, bewerking Panteia, 2015.

2.2 Jonge bedrijven

Startende ondernemingen zijn van groot belang voor de economische dynamiek. Zij

zijn een bron van werkgelegenheidscreatie en innovatie, zijn vaak ambitieuzer dan

oudere bedrijven en vormen als nieuwe toetreders tot bestaande markten voorname

uitdagers van de gevestigde orde. Deze groep kent tegelijkertijd geheel eigen

uitdagingen die hen vanuit beleidsoogpunt tot een relevante groep maken. Starters

moeten van een nul-situatie levensvatbare bedrijven opzetten en worden daarbij

geconfronteerd met diverse knelpunten. Zo is het voor startende bedrijven

bijvoorbeeld moeilijker om aan bedrijfsfinanciering te komen7: 55% van de vreemd

vermogensaanvragen van bedrijven jonger dan 5 jaar werd in 2014 afgewezen versus

41% bij oudere bedrijven. Bovendien weet ongeveer de helft van alle startende

bedrijven de eerste vijf jaar niet te overleven8.

Twee typen jonge bedrijven

Een segmentatie van het bedrijfsleven naar leeftijd sluit aan bij levenscyclustheorieën

van ondernemingen. De eerste twee fasen die bedrijven doormaken zijn de fase van

opbouw van de onderneming en de fase van overleven en groei. De eerste fase is er

6 Het ABR bevat ook bedrijven met nul werkzame personen: dit zijn bedrijven van ondernemers die minder dan

twaalf uur actief betrokken zijn bij hun onderneming. 7 Zie Span, T. L. Smit & W. Verhoeven (2015), Financieringsmonitor 2015-1: Onderzoek naar de financiering

van het Nederlandse bedrijfsleven, Panteia: Zoetermeer. 8 Zie Europese Commissie (2013), Entrepreneurship 2020 Action Plan: Reigniting the Entrepreneurial Spirit in Europe: Brussel.

C11255 11

vooral op gericht klanten te verwerven en deze te behouden. De tweede fase is vooral

op expansie gericht en het in balans houden van inkomsten en uitgaven. In de nieuwe

typologie van het mkb is er voor gekozen de volgende twee groepen te

onderscheiden:

1. starters

2. overlevende starters


Aansluitend op de leeftijdsafbakening zoals die wel vaker gehanteerd wordt in de

literatuur, ligt de leeftijdsgrens van starters op 3 jaar en die van overlevende starters

op 5 jaar. De bedrijfsleeftijd is bepaald op basis van de datum waarop een bedrijf als

economisch actief geregistreerd staat in het Algemeen Bedrijvenregister van het CBS,

met als uitgangspunt december 2014.

Het aantal jonge bedrijven naar deeltype en hun aandeel in het totale zelfstandige

Nederlandse mkb wordt weergegeven in tabel 2.

tabel 2 jonge bedrijven: aantallen en aandelen in het zelfstandige Nederlandse mkb, 2014

aantal aandeel

zelfstandig mkb 1.586.900 100%

w.v. jonge bedrijven 613.600 39%

w.v. starters jonger dan 3 jaar 441.600 28%

w.v. overlevende starters tussen 3 en 5 jaar oud 172.000 11%

Bron: microdata ABR van het CBS, bewerking Panteia, 2015.

2.3 Innovatieve en nieuwe waarde creërende bedrijven

Op de lange termijn kan economische groei in een ontwikkelde economie alleen nog

voortkomen uit verhoging van de productiviteit9: verbeteringen in de manier waarop

verschillende productiefactoren arbeid en fysiek en menselijk kapitaal worden ingezet.

Technologische vooruitgang is een bron van productiviteitsverbetering en maakt dat

het productieproces efficiënter wordt ingericht. R&D en innovatie liggen aan dergelijke

technologische vooruitgang ten grondslag.

Innovatieve bedrijven spelen derhalve een belangrijke rol in de economie en zijn een

belangrijke bron van welvaart, wat de groep uit beleidsoogpunt relevant maakt. De

ambitie van de overheid is bovendien dat 2,5% van het Nederlandse BBP in 2020 aan

R&D wordt uitgegeven.

Twee typen innovatieve en nieuwe waarde creërende bedrijven

In de ontwikkeling van een nieuwe typologie voor het mkb wordt onder de innovatieve

en nieuwe waarde creërende bedrijven ook de deelgroep innovators met sterke

groeiambities onderscheiden. Dit zijn bedrijven die innovatief zijn en nieuwe waarde

creëren en streven naar een bovengemiddelde groei hierin. Dit zijn de aankomende

snelle groeiers en zogenaamde challengers, bedrijven die de ambitie hebben een

radicale verandering op de markt teweeg te brengen. In veel gevallen willen ze dit op

een maatschappelijk verantwoorde manier realiseren. De ambitieuze bedrijven zijn

vaak ook nog internationaal actief.

9 Zie Kok, J. de, Y. Prince & T. Span (2015), De bijdrage van het mkb aan de Nederlandse economie, Panteia: Zoetermeer.

12

C11255

1. innovators met sterke groeiambities

2. innovators zonder sterke groeiambities

De “zachte” indicatoren benodigd om deze subgroep te identificeren, zoals strategie

en ambitie van de ondernemer, zijn echter niet te onderscheiden op basis van harde

statistische data van het CBS. Deze deelgroep wordt daarom in deze rapportage niet

nader beschouwd.


Bedrijven worden als innovatief aangemerkt naar gelang de positie die zij innemen op

de Innovatiepiramide. De Innovatiepiramide is een door Panteia ontwikkelde indeling

van het bedrijfsleven op basis van hun innovativiteit en onderscheid vijf klassen van

innoverende bedrijven: koplopers, ontwikkelaars, toepassers, volgers en bedrijven die

niet innovatief zijn. De top drie wordt tot het innovatieve mkb gerekend. De manier

waarop de Innovatiepiramide berekend wordt is opgenomen in Bijlage 1.

De Innovatiepiramide voor het bedrijfsleven vanaf tien werkzame personen wordt

weergegeven in figuur 1. Het microbedrijf is in deze piramide niet opgenomen, omdat

die groep niet is opgenomen in de gebruikte enquête van het CBS. Uit de piramide

blijkt dat 35% tot het innovatieve, nieuwe waarde creërende mkb behoort.

figuur 1 innovatiepiramide voor het zelfstandige Nederlandse mkb, 2012, N=1.118.700

Bron: microdata CIS en ABR van het CBS voor het mkb vanaf 10 werkzame personen, bewerking Panteia, en

Panteia bedrijvenpanel Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties voor het microbedrijf, 2015.

De bovenste drie lagen van de piramide, bestaande uit koplopers, ontwikkelaars en

toepassers, worden tot het innovatieve bedrijfsleven gerekend. Dat vertaalt z ich naar

de bedrijfsaantallen in tabel 3.

C11255 13

tabel 3 innovatieve bedrijven: aantallen en aandelen in het zelfstandige Nederlandse mkb, 2012

aantal aandeel


w.v. innovatieve bedrijven 392.700 35%


2.4 Het reguliere mkb met personeel

Hoewel er overlap kan bestaan tussen de verschillende segmenten die onderscheiden

worden in een typologie van het mkb moeten de bedrijfstypen gezamenlijk wel het

volledige mkb beslaan. De drie besproken typen dekken een belangrijk deel van het

mkb af, maar missen ook een omvangrijke groep. Deze groep bestaat hoofdzakelijk uit

het reguliere mkb met personeel: alle mkb-bedrijven met ten minste twee werkzame

personen.

Twee typen reguliere bedrijven met personeel

Het reguliere mkb met personeel bestaat voor een belangrijk deel uit familiebedrijven.

Familiebedrijven zijn bedrijven waarbij de meerderheid van de zeggenschap in handen

is van één of meer personen die de onderneming hebben opgericht of van diens

verwanten en ook formeel betrokken zijn bij het bestuur van de onderneming. Deze

bedrijven bestaan vaak al generaties lang, zijn veelal gericht op continuïteit10 en zijn

vaak creatief. Het bedrijfstype regulier mkb met personeel is daarom in twee groepen

gesplitst:

1. familiebedrijven

2. niet-familiebedrijven


Het type regulier mkb met personeel is in feite bedoeld als restgroep: al die bedrijven

in het zelfstandige Nederlandse mkb die niet tot één van de andere drie typen

behoort. In de praktijk is het echter onmogelijk om tot deze restgroep te komen,

omdat identificatie van het type innovatieve en nieuwe waarde creërende bedrijven is

gebaseerd op een steekproef. Vanuit pragmatische overwegingen is er daarom voor

gekozen het gehele mkb met personeel tot deze groep te rekenen. Het familiebedrijf is

op basis van statistieken van het CBS niet te onderscheiden.

Het aantal mkb-bedrijven met personeel en hun aandeel in het totale zelfstandige

Nederlandse mkb wordt weergegeven in tabel 4.

tabel 4 regulier mkb met personeel: aantallen en aandelen in het zelfstandige Nederlandse mkb, 2014

aantal aandeel


regulier mkb met personeel 366.500 28%


10 In de studie Flören et al (2010), Family business in the Netherlands; characteristics and success factors komt

naar voren dat groei bij familiebedrijven een minder belangrijk doel is dan bij niet-familiebedrijven. Voor het

familiebedrijf is voor 17% groei heel belangrijk en voor 46% belangrijk. Bij niet-familiebedrijven zijn de percentages 34% en 40%.

14

C11255

2.5 Overlap tussen de bedrijfstypen

De traditionele segmentatie van het bedrijfsleven vindt veelal plaats naar sector en

naar grootteklasse. Dergelijke segmentaties beslaan het gehele bedrijfsleven en zijn

niet-overlappend. Een bedrijf dat tot het microbedrijf behoort kan niet tegelijkertijd

ook tot het grootbedrijf behoren. Een bedrijf dat in de landbouw actief is, staat niet

ook geregistreerd als zijnde actief in de financiële dienstverlening11.

De nieuwe typologie van het mkb beslaat tezamen het gehele mkb, maar laat wél

overlap tussen typen toe. De ondernemingen van zzp’ers kunnen eveneens jonger dan

vijf jaar zijn en familiebedrijven kunnen ook ambitieus en innovatief zijn. Louter

tussen zzp’ers en het reguliere mkb met personeel bestaat geen overlap, omdat deze

twee typen zijn afgebakend op basis van hun personeelsbestand.

Deze overlap betekent dat de vier typen niet bij elkaar opgeteld kunnen worden en

dat een individueel bedrijf niet altijd aan slechts één type is toe te rekenen. Bedrijven

kunnen aan maximaal drie typen worden toegekend. De overlap wordt schematisch

weergegeven in figuur 2 en laat zien welke combinatiemogelijkheden er bestaan voor

de vier hoofdtypen. Deze combinaties kunnen ook uitgevoerd worden op de acht

subtypen. Er kunnen zo vier verschillende lagen onderscheiden worden in de

typologie: de vier hoofdtypen, de acht subtypen, de combinaties tussen al deze typen

en daarbinnen kan altijd nog het meer traditionele onderscheid gemaakt worden naar

sector, grootteklasse, regio, etc.

figuur 2 schematische weergave overlap nieuwe typologie mkb

Bron: Panteia, 2015.

tabel 5 overlap nieuwe mkb typologie

zzp’er jong mkb innovatief mkb regulier mkb

aandeel in totale Nederlandse zelfstandige mkb

van de zzp’ers is ... 100 55 29 0

van het jonge mkb is ... 76 100 34 24

van het innovatieve mkb is ... 55 17 100 45

van het regulier mkb is ... 0 33 47 100

Bron: Panteia, 2015.

11 In de praktijk kunnen de activiteiten van bedrijven uiteraard wel aan meerdere sectoren toegerekend worden, maar toewijzing aan een sector gebeurt op basis van de hoofdactiviteit.

C11255 15

De mate van overlap wordt in tabel 5 gepresenteerd. Per type is het aandeel bedrijven

aangegeven dat ook behoort tot één van de drie andere typen. Met uitzondering van

het reguliere mkb mét personeel, vormen zzp’ers altijd meer dan de helft van de

ondernemingen in een bepaald type. Het regulier mkb met personeel is het vaakst

innovatief en zzp’ers hebben het vaakst jonge bedrijven.

C11255 17

3 Omvang nieuwe mkb typen

Dit hoofdstuk laat zien hoe groot de verschillende segmenten van de nieuwe typologie

van het mkb zijn, uitgedrukt in werkgelegenheid, omzet en toegevoegde waarde. Van

deze drie maatstaven worden de gesomde totaalcijfers, de gemiddelden en mediane

waarden in tabellen weergegeven. Boxplots geven een indruk van de spreiding binnen

een maatstaf per type, waarbij het vierde “kwartiel” eindigt op het 95e percentiel om

zo de invloed van uitbijters te temperen. Voor de groep zzp’ers is in deze visualisaties

enkel het gemiddelde opgenomen, omdat de manier waarop de maatstaven voor die

groep in beeld zijn gebracht, het berekenen van spreidingsindicatoren niet mogelijk

maken: zie de onderzoeksverantwoording in Bijlage 1.

3.1 Werkgelegenheid per type

In tabel 6 wordt de grootte van de werkgelegenheid per hoofdtype van de nieuwe

typologie van het mkb weergegeven. Het segment zzp’ers bestaat (door de

gehanteerde definitie) uit evenveel arbeidsplaatsen als het totaal aantal zzp’ers.

Wanneer gekeken wordt naar de jonge bedrijven (bedrijven jonger dan 5 jaar) valt op

dat zij gemiddeld bestaan uit iets meer dan 2 werknemers maar de mediaan op zzp-

niveau ligt. Nadere uitsplitsing in bedrijven jonger en ouder dan 3 jaar laat zien dat de

bedrijven jonger dan 3 jaar gemiddeld minder werknemers (1,7 werknemers) in dienst

hebben dan de bedrijven tussen de 3 en 5 jaar oud (2,9 werknemers). Het segment

innovatieve en nieuwe waarde creërende bedrijven bestaat gemiddeld uit 2,7

werknemers. Het regulier mkb met personeel beslaat de grootste werkgelegenheid.

tabel 6 werkgelegenheid per mkb hoofdtype

zzp’ers jonge bedrijven innovatieve en

nieuwe waarde

creërende bedrijven

regulier mkb met

personeel

totaal 747.435 1.229.800 1.365.400 2.730.200

gemiddelde 1,0 2,2 3,5 7,4

mediaan 1 1 1 3

Noot: cijfers zzp’ers, jonge bedrijven en regulier mkb met personeel hebben betrekking op 2014, cijfers

innovatieve en nieuwe waarde creërende bedrijven op 2012.

Bron: microdata ABR, Productiestatistieken en CIS van het CBS, bewerking Panteia, 2015.

Om een indruk te krijgen van de spreiding naast alleen het gemiddelde en de mediaan

geeft figuur 3 door middel van boxplots een weergave van de spreiding van de

werkgelegenheid per mkb hoofdtype. Bij zzp’ers liggen zoals eerder opgemerkt per

definitie alle waarden op 1 en is geen sprake van spreiding. De andere drie types laten

duidelijk een rechts-scheve verdeling zien met betrekking tot de werkgelegenheid.

Omdat er zoveel zzp’ers onderdeel uitmaken van de economie, bestaan zowel de jonge

bedrijven als het innovatieve en nieuwe waarde creërende mkb voor ruim de helft uit

bedrijven met één persoon aan werkgelegenheid. Deze laatste groep is gemiddeld iets

groter. Uit eerder onderzoek blijkt dat grotere bedrijven (waarbij bedrijfsomvang

bekeken wordt aan de hand van werkgelegenheid) ook vaker innovatief zijn12. Bij het

12 Zie Centraal Bureau voor de Statistiek, Ministerie. van Economische Zaken en TNO (2014), ICT, Kennis en de

economie 2014, CBS: Den Haag.

18

C11255

reguliere mkb wordt het gemiddelde door de (niet weergegeven) uitschieters duidelijk

opwaarts beïnvloed.

figuur 3 verdeling werkgelegenheid per mkb hoofdtype

• gemiddelde • tweede kwartiel • derde kwartiel

Noot: cijfers innovatieve en nieuwe waarde creërende bedrijven op 2012.

Bron: microdata ABR, Productiestatistieken en CIS van het CBS, bewerking Panteia, 2015; cijfers zzp’ers,

jonge bedrijven en regulier mkb met personeel hebben betrekking op 2014.

3.2 Omzet per type

De omzet per hoofdtype van de nieuwe typologie is weergegeven in tabel 7. Uit eerder

onderzoek13 is gebleken dat de omzet van het mkb goed is voor een aandeel van 61%

in de Nederlandse economie. Wanneer dit volgens de nieuwe typologie wordt

ingedeeld, kan het grootste deel (ruim € 450 miljard) van deze omzet worden

toegerekend aan het reguliere mkb met personeel, vergelijkbaar met het grootste deel

van de werkgelegenheid in tabel 5. De gemiddelde omzet per bedrijf tussen de

verschillende hoofdtypes volgt ruwweg dezelfde verdeling als het gemiddeld aantal

werknemers: zzp’ers genereren gemiddeld de laagste omzet en het reguliere mkb met

personeel de hoogste omzet.

13 Zie Kok, J. de, Y. Prince & T. Span (2015), De bijdrage van het mkb aan de Nederlandse economie, Panteia: Zoetermeer.

●

0 1 2 3 4 5

zzp

'ers

●

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

jon

ge

bed

rij

ven

●

0 2 4 6 8 10 12

inn

ovati

ef

en

nie

uw

e w

aard

e

●

0 5 10 15 20 25 30

reg

uli

er m

kb

C11255 19

tabel 7 omzet (x € 1.000) per mkb hoofdtype


nieuwe waarde


regulier mkb met

personeel

totaal € 54.934.900 € 175.562.900 € 228.457.300 € 453.267.400

gemiddelde € 74 € 286 € 582 € 1.236

mediaan € 23 € 207 € 200

Noot: hoofdtypecijfers zzp’ers, jonge bedrijven en regulier mkb met personeel hebben betrekking op 2013,

cijfers innovatieve en nieuwe waarde creërende bedrijven op 2012.


figuur 4 verdeling omzet (x € 1.000) per mkb hoofdtype



innovatieve en nieuwe waarde creërende bedrijven op 2012, waarbij het einde van het vierde “kwartiel” op

het 95e percentiel ligt.


De spreiding van de omzet binnen de hoofdtypes van de nieuwe typologie voor het

mkb wordt weergegeven in figuur 4. Zoals eerder vermeld zijn er voor de

prestatiecijfers van de zzp’ers geen spreidingscijfers beschikbaar (zie Bijlage 1) . De

andere drie types laten duidelijk een verdeling met een lange staart zien, zelfs

●

0 20 40 60 80 100

zzp

'ers

●

0 200 400 600 800 1000 1200

jon

ge

bed

rij

ven

●

0 500 1.000 1.500 2.000

inn

ovati

ef

en

nie

uw

e w

aard

e

●

0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000

reg

uli

er m

kb

20

C11255

wanneer de maximale weergegeven waarde die van het 95e percentiel is. Tevens valt

de gemiddelde omzet bij alle drie de types in het laatste kwartiel.

3.3 Bruto toegevoegde waarde per type

In tabel 8 wordt de bruto toegevoegde waarde voor de nieuwe typologie weergegeven.

tabel 8 bruto toegevoegde waarde (x € 1.000) per mkb hoofdtype


nieuwe waarde


regulier mkb met

personeel

totaal € 22.254.400 € 46.227.400 € 55.841.900 € 113.889.900

gemiddelde € 30 € 75 € 142 € 311

mediaan € 10 € 70 € 75


innovatieve en nieuwe waarde creërende bedrijven op 2012.


Het regulier mkb met personeel is net als bij de werkgelegenheid en omzet het

grootste type. De verdeling van gemiddelden tussen de types is vergelijkbaar met die

van de omzet, waarbij innovatieve bedrijven (mede door de deelgroep waar de cijfers

betrekking op hebben) de meeste waarde toevoegen.

De spreiding van de toegevoegde waarde binnen de hoofdtypes is weergegeven in

figuur 5. Ook de spreiding van de toegevoegde waarde is vergelijkbaar met de

spreiding van de omzet binnen en tussen de verschillende typen, met als grootste

verschil dat de spreiding in absolute waarden kleiner is. De toegevoegde waarde per

bedrijf hangt over het algemeen nauwer samen met het aantal werknemers dat in

dienst is dan met de omzet per bedrijf.

C11255 21

figuur 5 verdeling bruto toegevoegde waarde (x € 1.000) per mkb hoofdtype



innovatieve en nieuwe waarde creërende bedrijven op 2012, waarbij het einde van het vierde “kwartiel” op het

95e percentiel ligt.


●

0 20 40 60 80 100

zzp

'ers

●

0 100 200 300 400

jon

ge

bed

rij

ven

●

0 100 200 300 400 500

inn

ovati

ef

en

nie

uw

e w

aard

e

●

0 250 500 750 1.000 1.250 1.500

reg

uli

er m

kb

C11255 23

4 Prestaties nieuwe mkb typen

In dit hoofdstuk worden de prestaties van de verschillende hoofdtypes van de nieuwe

typologie weergegeven. Deze worden gemeten naar arbeidsproductiviteit, mate van

internationale activiteit en innovatiegedrag. Arbeidsproductiviteit is uitgedrukt in

productiviteit per FTE, internationale activiteit aan het percentage bedrijven dat

exporteert en/of importeert en innovatiegedrag wordt inzichtelijk gemaakt aan de

hand van de door Panteia ontwikkelde innovatiepiramide.

4.1 Arbeidsproductiviteit per type

In figuur 6 wordt de arbeidsproductiviteit van de hoofdtypes van de nieuwe typologie

van het mkb weergegeven. Zzp’ers hebben de laagste arbeidsproductiviteit, gevolgd

door het reguliere mkb en jonge bedrijven. De innovatieve en nieuwe waarde

creërende bedrijven hebben de hoogste arbeidsproductiviteit, wat samenhangt met de

gekozen definitie van deze groep. Innovatieve bedrijven zijn over het algemeen

productiever, zoals ook uit eerder onderzoek is gebleken14. Het regulier mkb met

personeel heeft uiteindelijk echter de hoogste gemiddelde arbeidsproductiviteit, omdat

die groep geen zzp’ers bevat.

figuur 6 arbeidsproductiviteit (bruto toegevoegde waarde x € 1 per FTE) per mkb hoofdtype

Bron: microdata ABR en Productiestatistieken van het CBS, bewerking Panteia, 2015; Internationale activiteit

per type.

In figuur 7 wordt de internationale activiteit per type weergegeven voor 2012. Deze

internationale activiteit wordt gemeten aan de hand van omzet behaald uit import of

export. Wanneer ten minste één van deze twee activiteiten een omzetbron is voor een

bedrijf, is dat bedrijf als internationaal actief aangemerkt. De innovatieve en nieuwe

waarde creërende bedrijven zijn verreweg het meest internationaal actief gevolgd

door het reguliere mkb met personeel. Zzp’ers en jonge bedrijven doen relatief weinig

aan export en import.

14 Zie voor een empirische studie op Nederland gericht bijvoorbeeld Polder, M., Leeuwen, G. van, Mohnen,

P. & Raymond, W. (2009) Productivity effects of innovation modes, CBS Discussion Paper 09033, CBS: Den Haag.

€ 38.200

€ 51.600 € 55.000 € 58.600

€ 52.600

€ 63.600

€ 0

€ 20.000

€ 40.000

€ 60.000

€ 80.000

zzp'ers jonge bedrijven innovatieve en nieuwe

waarde creërende

bedrijven

regulier mkb met

personeel

2012 2013

24

C11255

figuur 7 internationale activiteit (% dat importeert en/of exporteert) per mkb hoofdtype, 2012

Bron: microdata ABR en btw-bestanden van het CBS, bewerking Panteia, 2015.

Bron innovatieve bedrijven < 10 werkzame personen: Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties 2013.

figuur 8 innovatiepiramide naar nieuwe mkb typen

Noot: cijfers voor jonge bedrijven en het reguliere mkb met personeel hebben betrekking op 2012 en op het

gehele zelfstandige mkb, cijfers voor zzp’ers op 2013.

Bron jonge bedrijven en regulier mkb: microdata CIS en ABR van het CBS, bewerking Panteia, 2015.

Bron zzp’ers en bedrijven kleiner dan tien werkzame personen: Panteia Bedrijvenpanel Monitor Determ inanten

Bedrijfsprestaties 2013; Innovativiteit per type.

In figuur 8 is de innovativiteit per type uitgewerkt aan de hand van de door Panteia

ontwikkelde Innovatiepiramide. Deze indeling onderscheid vijf klassen, te weten

koplopers, ontwikkelaars, toepassers, volgers en bedrijven die niet innovatief zijn.

Alleen de eerste drie worden in deze typologie tot innovatieve bedrijven gerekend.

Jonge bedrijven hebben een klein percentage toepassers omdat deze ontbreken in de

startersgroep (bedrijven jonger dan 3 jaar). Zij hebben wel het grootste percentage

koplopers en ontwikkelaars van de nieuwe typologie.

11% 13%

52%

28%

0%

50%

100%

zzp'ers jonge bedrijven innovatieve en nieuwe

waarde creërende

bedrijven

regulier mkb met

personeel

C11255 25

Het innovatie niveau kan ook bekeken worden door bedrijven per type uit te splitsen

naar de beschikbare indicatoren. In figuur 9 is deze uitsplitsing per type aangegeven.

Technologische innovatie refereert naar product, proces en/of afgebroken innovatie.

De indicatoren voor de innovatieve en waarde creërende bedrijven zijn erg hoog

omdat deze per definitie aan innovatie doen.

figuur 9 innovatie indicatoren naar nieuwe mkb typen

Noot: cijfers voor jonge bedrijven en het reguliere mkb met personeel hebben betrekking op 2012 en op het

gehele zelfstandige mkb, cijfers voor zzp’ers op 2013.

Bron jonge bedrijven en regulier mkb: microdata CIS en ABR van het CBS, bewerking Panteia, 2015.

Bron zzp’ers en bedrijven kleiner dan tien werkzame personen: Panteia Bedrijvenpanel Monitor Determ inanten

Bedrijfsprestaties 2013.

Product innovatieve nieuw voor de markt is de meest “zware” innovatiemaatstaf en is

voor alle typen dan ook het laagst. Vooral jonge bedrijven slagen er niet direct in met

een baanbrekend nieuw product te komen. Tegelijkertijd zijn zij logischerwijs wel erg

goed in procesinnovatie: bij het starten van een bedrijf zijn in principe al le processen

nog nieuw.

38%

66%

100%

51%

19%

32%

46%

26%

9%

3%

27%

11%

29%

56%

79%

41%

0% 25% 50% 75% 100%

zzp'ers

jonge bedrijven

innovatieve en

nieuwe waarde


regulier mkb

met personeel

technologische innovatie productinnovatie productinnovatie nieuw voor markt procesinnovatie

C11255 27

5 De nieuwe mkb typen samengevat

De vier hoofdtypen van de nieuwe typologie van het mkb zijn in de twee voorgaande

hoofdstukken steeds per indicator op het gebied van omvang en prestaties met elkaar

vergeleken. Een integraal beeld per type ontbreekt daar. Dit afsluitende hoofdstuk

bestaat uit vier informatiesheets, één per type, waar de belangrijkste indicatoren

nogmaals worden gepresenteerd. Voor de twee typen en de indicatoren waar een

uitsplitsing naar de onderliggende subtypen cijfermatig mogelijk is, worden ook daar

gegevens voor gepresenteerd. Het betreft de typen zzp’ers en jonge bedrijven. De

sheets zijn opgenomen in de volgorde:

1. zzp’ers

2. jonge bedrijven

3. innovatieve en nieuwe waarde creërende bedrijven

4. regulier mkb met personeel

28

C11255

C11255 29

30

C11255

C11255 31

C11255 33

Bijlagen

C11255 35

Bijlage 1 Onderzoeksverantwoording

Het doel van het project ‘Kern- en performance gegevens van de nieuwe typen mkb-

bedrijven’ is een cijfermatige basis ontwikkelen voor de nieuwe typologie voor mkb-

bedrijven zoals voorgesteld in het rapport ‘Naar een nieuwe typologie van mkb-

bedrijven’. Concreet gaat het om het in beeld brengen van de omvang en prestaties

van vier hoofdtypes en zes subtypes zoals weergegeven in tabel 9.

tabel 9 nieuwe typologie van het mkb

Type subtype Type subtype

zzp arbeid zzp’er regulier mkb met personeel familiebedrijf

product zzp’er niet-familiebedrijf

jonge bedrijven starter innovatie en nieuwe

waardecreatie

met sterke groeiambities

overlevende starter zonder sterke groeiambities

Bron: Panteia (2015)

In het rapport zijn deze kern- en performance gegevens nader toegelicht. Deze

onderzoeksverantwoording dient om dieper in te gaan op de gemaakte keuzes bij het

samenstellen van de kern- en performancegegevens uit de bronbestanden en dient als

achtergronddocument tot de gepresenteerde gegevens. Dit behelst onder andere de

benoeming van de gebruikte bronbestanden van het CBS, een beschrijving van de

gekozen procedures om de bronbestanden te koppelen en de keuzes die gemaakt zijn

bij het analyseren van de verschillende types van het mkb.

Beschrijving bronbestanden

Teneinde de prestaties van het mkb volgens de nieuwe typologie zoals beschreven in

tabel 1 inzichtelijk te maken zijn de volgende zes statistieken van het CBS gebruikt.

ABR

Het Algemeen Bedrijvenregister (ABR) bevat gegevens van bedrijven en instellingen

waaronder Nederlandse vestigingen van buitenlandse ondernemingen. Het bevat de

gegevens zoals die op 1 december van het betreffende jaar bekend waren. De

registratie is gebaseerd op het Nieuw Handelsregister van de Kamer van Koophandel

en gegevens van de Belastingdienst. Uit het ABR komen de basisgegevens voor

bedrijven zoals sector en het aantal werkzame personen. De meest recente

beschikbare uitgave hiervan is het ABR 2014. Daarnaast is gebruik gemaakt van de

uitgaves van 2013, 2012, 2011, 2010 en 2009.

Inward Fats

Inward Fats bevat gegevens uit verschillende enquêtes waarin onder andere is

opgenomen in welk land de Ultimate Controlling Institutional unit (UCI) zetelt. De UCI

is verantwoordelijk voor belangrijke strategische beslissingen en op deze manier kan

inzicht worden verkregen of bedrijven eigenlijk deel zijn van een buitenlands bedrijf.

Deze statistiek is niet recenter beschikbaar dan 2012.

Productiestat ist ieken

Voor gegevens met betrekking tot de prestaties van het mkb zijn de

Productiestatistieken (PS) gebruikt. De productiestatistieken geven een beeld van het

reilen en zeilen van het bedrijfsleven uitgedrukt in financiële exploitatie overzichten in

36

C11255

termen van opbrengsten, kosten en winst. De gebruikte uitgaves zijn van de jaren

2012 en 2013.

CIS

De Community Innovation Survey (CIS) 2012 is de meest recente enquête die inzicht

geeft in de innovativiteit van het Nederlandse bedrijfsleven. Kort samengevat bevat de

enquête vragen over uitgaven aan Research & Development (R&D) voor het

Nederlandse bedrijfsleven met tenminste 10 werkzame personen.

ZEA

De Zelfstandigen Enquête Arbeid (ZEA) is een enquête onder zelfstandigen die voor

het laatst gehouden is in 2012. Deze enquête is gebruikt om het onderscheid binnen

zzp’ers (te weten arbeid of product zzp’er) te maken.

Koppelprocedure zelfstandig mkb

De basis voor het in kaart brengen van het mkb zijn de bedrijfsgegevens uit het ABR.

Hoewel de officiële definitie van het mkb wordt bepaald door werkgelegenheid én

omzet of bedrijfsresultaat is alleen bedrijfsomvang in ogenschouw genomen.

Daarnaast ligt de focus ook alleen op het zelfstandige mkb. Daarom is niet alleen voor

individuele bedrijven naar bedrijfsomvang gekeken, maar ook bij bedrijven die samen

een ondernemingsgroep vormen. Omdat het aan de hand van de beschikbare

gegevens uit de in sectie 1.1 genoemde bronbestanden niet mogelijk is om

gedetailleerd de eigendomsstructuur van bedrijven in beeld te brengen, is er voor

gekozen om de bedrijfsomvang van de hele ondernemingsgroep te nemen als

uitgangspunt voor de bedrijfsomvang. Als de werkgelegenheid bij de

ondernemingsgroep waar een bedrijf toe behoord uit minimaal 250 personen bestaat,

wordt het bedrijf niet tot het mkb gerekend. Een andere term die hiervoor gebruikt

wordt is het kmo-mkb: kleine- en middelgrote ondernemingen in het mkb.

Het ABR bevat ook een substantiële groep bedrijven met nul werkzame personen. Dit

zijn feitelijk bedrijven met één werkzame persoon die wekelijks minder dan een

vastgesteld aantal uren besteed aan zijn of haar onderneming. Deze groep is bewust

niet meegenomen, omdat zij door het CBS in de voor de ZEA gehanteerde definitie

van zzp’ers ook wordt uitgesloten. In 2014 waren er bijna 320.000 van dit soort

nulbedrijven.

Daarnaast wordt de nieuwe typologie alleen toegepast op het Nederlandse mkb. Om

bedrijven die eigendom zijn van buitenlandse bedrijven te kunnen detecteren is het

ABR bestand gekoppeld met het Inward Fats bestand. Aangezien het Inward Fats

bestand informatie haalt uit verschillende enquêtes zijn deze eerst ontdubbeld op

bedrijfsniveau. Alle bedrijven die vervolgens niet ‘Nederland’ als UCI hebben

opgegeven zijn uit het bestand verwijderd.

De mkb-typologie zoals in tabel 1 beschreven richt zich alleen op het particuliere

bedrijfsleven. Om hier rekening mee te houden zijn aan de hand van de in het ABR

geregistreerde SBI-codes een aantal sectoren uitgesloten, te weten openbaar bestuur

(SBI-code 84), huishoudens als werkgever (SBI-code 97 en 98) en extraterritoriale

organisaties en lichamen (SBI-code 99). Wat de resultaten van deze uitsluitingen zijn

geweest voor de grootte van het mkb gedurende het koppelproces laat tabel 10 zien.

C11255 37

tabel 10 Ontwikkeling aantal bedrijven in het koppelproces

2012 2013 2014

aantal bedrijven in het ABR 1.415.803 1.570.594 1.620.422

aantal bedrijven met mkb bedrijfsomvang excl. 0 wp 1.127.175 1.259.485 1.294.209

aantal bedrijven te koppelen aan Inward Fats 799.275 754.445 687.084

zelfstandig mkb zonder buitenlandse eigenaar 1.119.360 1.252.256 1.287.534

particulier mkb na sectoruitsluiting 1.118.731 1.251.586 1.286.867

Bron: Panteia o.b.v. CBS microdata.

Het afnemende aantal bedrijven over de jaren dat te koppelen is aan bedrijven in de

Inward Fats statistiek komt voort uit het feit dat de meest recente Inward Fats uit

2012 stamt. Daarnaast is te zien dat in 2012 bijna een half miljoen bedrijven niet te

koppelen is. Verklaring hiervoor is dat deze bedrijven niet zijn geënquêteerd in de

statistieken waar Inward Fats op gebaseerd is. Uit een analyse blijkt dat 96% van de

niet te koppelen bedrijven minder dan 5 werknemers heeft, wat laat zien dat dit

voornamelijk kleine bedrijven zijn wat het onwaarschijnlijk maakt dat deze in

buitenlandse handen zijn. Door de koppeling met de Inward Fats en uitsluiting op

basis van het land van herkomst van het bedrijf worden iets meer dan een half

procent van het aantal bedrijven uitgesloten. Het uitsluiten op sector verminderd het

aantal bedrijven vervolgens met minder dan 1000 voor alle jaren.

Koppelprocedure bedrijfsprestaties

Om de bedrijfsprestaties van het mkb in beeld te brengen is gebruik gemaakt van de

Productiestatistieken van het CBS. Deze geven een gedetailleerd beeld van de

prestaties van bedrijven uit het ABR. De nieuwste uitgave van de PS is uit 2013.

Daarbij zijn niet alle PS in 2013 beschikbaar (te weten ‘zorgpraktijken’ en ‘zorg en

welzijn’), hiervoor is data uit 2012 gebruikt. Alle verschillende PS zijn aan elkaar

gekoppeld, waarna vervolgens een koppeling met het ABR is gemaakt op basis van

bedrijfseenheid.

Bedrijven vanaf 50 werkzame personen zijn in de statistiek integraal meegenomen

middels enquêtering. De groep van 10 tot 50 werkzame personen wordt

steekproefsgewijs benaderd met een vragenlijst en voor de groep met minder dan 10

werkzame personen zijn dit ofwel fiscale gegevens van de belastingdienst, ofwel

enquêtering via steekproeven. Voor de laatste twee groepen zijn de resultaten

verkregen via de koppeling opgehoogd naar de populatie. Hierbij dient genoteerd te

worden dat de bijgeschatte gegevens in de PS voor sommige strata op één

bedrijfseenheid zijn geplaatst, waarbij over het algemeen is gestratificeerd naar

grootteklasse-sector combinatie óf grootteklasse-sector-rechtsvorm combinatie. De

combinaties zijn vervolgens in het ABR per bijgeschat stratum geïdentificeerd en

geaggregeerd, waarna de prestaties per bijgeschat stratum evenredig zijn verdeeld

over de bedrijven binnen de combinaties.15

Aangezien de doelpopulatie nu het zelfstandig mkb is in plaats van het gehele mkb,

zouden de gebruikte ophoogfactoren eigenlijk opnieuw geschat moeten worden.

Omdat de PS echter gebaseerd zijn op economisch actieve bedrijven en de populatie

economisch actieve bedrijven onbekend is binnen het zelfstandig mkb, is dit niet

mogelijk en worden de ophoogfactoren uit de PS gebruikt.

15 In het geval van de Productiestatistieken 2013 bleek ook op andere (onbekende) aggregaties gesorteerd te zijn. Om dit te ondervangen zijn bij deze onbekende combinatie de prestaties geaggregeerd.

38

C11255

Om te bepalen of bedrijven zogenaamde snelle groeiers zijn zoals gedefinieerd door

de OESO, is het noodzakelijk de werkgelegenheid over 3 jaar tijd per bedrijf te

analyseren. Om deze variabele te construeren voor 2014 is daarom gekoppeld met het

ABR van 2011, voor 2013 met het ABR van 2010 en voor 2012 met het ABR van 2009.

Snelle groeiers zijn die bedrijven die 3 jaar lang minimaal 20% per jaar in

bedrijfsomvang (aantal werkzame personen) groeien wat neerkomt op minimaal

72,8% in 3 jaar tijd.

Voor het bepalen van de omvang van de innovatieve bedrijven met minder dan 10

werknemers is een schatting gemaakt door Panteia, waarbij de arbeidsproductiviteit

en de pa-ratio voor micro innovatieve bedrijven gelijk zijn gesteld aan die van het

microbedrijf reguliere mkb.

Koppelprocedure en vaststellen innovativiteit

Een van de hoofdtypes van de nieuwe typologie wordt gedefinieerd door innovatie en

waarde creatie. Om de mate van innovativiteit van het mkb in beeld te brengen is

gebruik gemaakt van het CIS bestand. Om ook een innovatiepiramide te kunnen

construeren zijn variabelen die gekoppeld kunnen worden aan het ABR meegenomen

die aangeven of een bedrijf innovatief is op de volgende manieren: technologisch,

product-, proces- en marketing- of organisatorisch innovatief. Na ontdubbelen bleek

dat op deze wijze 3.544 bedrijven te koppelen zijn aan het ABR van 2012.

tabel 11 innovatiepiramide op basis van de CIS

segment Criteria

koplopers innovaties gerealiseerd nieuw voor de bedrijfstak en op eigen kracht

(initgd = 1 OF initsv = 1) EN newmkt = 1 OF initps = 1

R&D systematisch

rrdeng = 1 EN rallx > 0

ontwikkelaars geen koploper

innovaties gerealiseerd op eigen kracht

initgd = 1 OF initsv = 1 OF initps = 1

R&D incidenteel

rrdeng > 0 OF rallx > 0

toepassers geen koplopers of ontwikkelaars

innovaties gerealiseerd

inpdsv =1 OF initgd = 1 OF inpspd = 1 OF inpslg = 1 OF inpssu = 1

kennisuitwisseling en samenwerking

roek = 1 OF co = 1

overig mkb: volgers geen koplopers, ontwikkelaars of toepassers

ten minste één van de indicatoren hierboven genoemd = 1

overig mkb: niet-

innovatief

geen koplopers, ontwikkelaars, toepassers of volgers

Bron: Panteia, 2015, bewerking van EIM (2008), Innovatiepiramide: een segmentatie van het mkb.

Belangrijk is dat de CIS een enquête is die bij bedrijven vanaf 10 werkzame personen

wordt gehouden. Er is dus geen data van het micro-bedrijf beschikbaar. Aangezien de

doelpopulatie veranderd is van het mkb naar het zelfstandig mkb zijn nieuwe

C11255 39

ophoogfactoren op basis van grootteklasse en sector gecreëerd. De populatie

bedrijven met meer dan 10 werkzame personen uit het ABR bedraagt 57.692

bedrijven. Daarnaast heeft de CIS ook geen data over de sectoren zorg en welzijn,

overige dienstverlening en onderwijs. Hieruit komt naar voren dat de populatie

waarvoor ook innovatiedata beschikbaar is (het mkb zonder het microbedrijf en

exclusief de genoemde sectoren) 48.749 bedraagt. Op basis van vragen opgenomen in

de CIS kan de Innovatiepiramide samengesteld worden. De hiervoor gebruikte

variabelen zijn opgenomen in tabel 11.

Vaststellen zzp’ers

Door de koppelingen zoals bovenstaand beschreven zijn de jonge bedrijven (o.b.v. het

ABR), de waarde creërende en innoverende bedrijven (o.b.v. de CIS) en het reguliere

mkb reeds te benoemen. Om naast het onderscheid naar zzp’ers ook de subtypes

arbeid zzp’er en product zzp’er te kunnen onderscheiden wordt de Zelfstandigen

Enquête Arbeid (ZEA) gebruikt. Helaas bevat deze statistiek alleen weegfactoren en

geen bruikbare ophoogfactoren naar de doelpopulatie (zelfstandigen binnen

Nederland). In de publicatie “Zelfstandigen Enquête Arbeid: Methodologie en

beschrijvende resultaten” (p. 40) van het CBS en TNO wordt het aantal zelfstandige

ondernemers in de doelpopulatie op 954.429 gezet. Dit omvat naast arbeid zzp’ers en

product zzp’ers ook zelfstandigen mét personeel. Aangezien in deze publicatie onze

interesse alleen uitgaat naar de eerste twee categorieën is de derde categorie

uitgesloten.

De prestaties van de arbeid- en product zzp’ers zijn niet direct in beeld te brengen

want de zelfstandigen uit de enquête kunnen niet gelinkt worden aan het ABR. Om

toch een schatting te kunnen maken van de prestaties van deze subgroepen worden

de verdelingen binnen sectoren van zzp’ers tussen arbeid en product zzp’ers uit de

ZEA gehaald en worden in de Productiestatistieken vervolgens de prestaties van

bedrijven met 1 werkzame persoon bekeken. Dit is hierna verdeeld over de zzp’ers.

Hierbij is gekeken naar sectoren op 2-digit niveau. Zodoende is toch een beeld te

vormen van de prestaties van de verschillende subtypes zzp’ers. Zoals vermeld in de

koppelprocedure innovativiteit is hier geen data voor bedrijven met minder 10

werkzame personen.

C11255 41

De resultaten van het Programma MKB en Ondernemerschap worden in twee

reeksen gepubliceerd, te weten: Research Reports en Publieksrapportages. De meest

recente rapporten staan (downloadable) op: www.ondernemerschap.nl.

Recente Publieksrapportages

A201442 15-10-2015 Tabellenboek Krachtige werkgelegenheidsgroei in MKB in

2015 en 2016

A201440 25-06-2015 De combinatie van werk en zorg: ervaringen van zzp’ers

A201439 01-06-2015 De bijdrage van het MKB aan de Nederlandse economie

A201438 19-05-2015 Aandacht voor het MKB in het bedrijvenbeleid

A201437 20-02-2015 Algemeen beeld van het MKB in 2015

A201436 20-01-2015 Topsectoren: beeld en ontwikkeling. Update januari 2015

A201435 19-02-2015 Arbeidspositie van zzp’ers. Zzp-panel: resultaten eerste

meting 2014

A201434 09-01-2015 Export- en Importindex MKB - Ontwikkelingen 2008-2012

A201433 06-01-2015 Monitor Inkomens Ondernemers - Editie 2014

A201432 22-12-2014 MKB regionaal bekeken 2014

A201431 03-07-2015 MKB en ontslagrecht - “Vernieuwd ontslagrecht vooral goed

voor werknemers”, aldus het MKB

A201430 17-12-2014 Topsectoren in beeld - Ontwikkelingen van de innovativiteit

van de topsectoren 2012-2014

A201429 11-12-2014 Een innovatieve blik op de toekomst - Verwachtingen van

het innovatieve mkb

A201428 11-12-2014 Succesvolle studentbedrijven. Met "kennis" en "kunde" naar

"kassa"

A201427 12-11-2014 Innovatie in het MKB

A201426 17-12-2014 Business Angels in Nederland: alive and kicking!

A201425 23-10-2014 MKB-ondernemers en arbeidsbeperkten

A201424 27-10-2014 Stemming onder ondernemers in het MKB

A201423 30-09-2014 Kennisstromen in het MKB. Inzicht op basis van een MKB-

kennis-input/outputmodel

A201422 15-09-2014 Bedrijfsfinanciering, zo kan het ook - Update 2014

A201421 12-08-2014 MKB: Een belangrijke speler in internationale waardeketens

A201420 27-05-2014 Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2014 en

2015

A201419 21-05-2014 De financiële positie van het MKB in 2014 en 2015

A201418 29-07-2014 Beelden van bedrijfscriminaliteit. Empirisch onderzoek op

basis van 37 cases

A201417 25-04-2014 Entrepreneurship in the Netherlands, The top sectors

A201416 01-05-2013 Omvang en prestaties van het MKB in de topsectoren

A201415 16-04-2014 Monitor Inkomens Ondernemers Editie 2013

A201414 01-04-2014 Financieringsproblemen in de binnenvaart

A201413 03-04-2014 Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen van zzp'ers, Resultaten

zzp-panel meting II 2013

A201412 07-04-2014 Innovatie in de agrarische sector. De verschillende

innovatievormen in beeld

A201411 13-03-2014 Bedrijfsoverdrachten in een periode van recessie en vergrijzing

A201410 06-03-2014 Ondernemendheid in de culturele sector

A201409 27-02-2014 Topsectoren in beeld – Beleving van het ondernemingsklimaat -

meting voorjaar 2013 -

42

C11255

A201408 18-02-2014 Monitor vrouwelijk en etnisch ondernemerschap 2013 A201407 25-02-2014 Inkomens Zelfstandigen 2013

A201406 11-03-2014 Samenwerken bij vernieuwing in de topsectoren

A201405 13-02-2014 Lokale lasten voor bedrijven

A201404 08-02-2014 De effecten van de topsectoren op de bredere economie

A201403 04-02-2014 Wat drijft MKB ondernemers

A201402 20-02-2014 Gebruikersinnovatie in het MKB

A201401 27-02-2014 Topsectoren in beeld. Ontwikkeling van de innovativiteit van de

topsectoren in najaar 2012-voorjaar 2013

A201374 14-01-2014 MKB Rating: Smaakt naar meer, onderzoek naar bekendheid en

gebruik van ratings door MKB-bedrijven

A201373 07-01-2014 Vertrouwen in eigen bedrijf keldert: ondernemersvertrouwen

door de jaren heen

A201372 10-04-2014 Aankomende en opkomende challengers in de topsectoren

A201371 17-3-2014 Samenwerkingskenmerken van challengers in de topsectoren


2014

A201369 23-12-2013 Ondernemen in de horecasector 2013

A201368 23-12-2013 Ondernemen in de groothandelsector 2013

A201367 23-12-2013 Ondernemen in de overige dienstverlening 2013

A201366 23-12-2013 Ondernemen in de bouwsector 2013

A201365 23-12-2013 Ondernemen in de transportsector 2013

A201364 23-12-2013 Ondernemen in de autosector 2013

A201363 19-12-2013 Bijdrage van buitenlandse werknemers aan innovatie in het MKB

A201362 23-12-2013 Ondernemen in de zakelijke dienstverlening 2013

A201361 23-12-2013 Ondernemen in de metaalelektro 2013

A201360 23-12-2013 Ondernemen in de voedings- en genotmiddelenindustrie 2013

A201359 23-12-2013 Ondernemen in de detailhandel 2013

A201358 17-12-2013 De grijze ondernemer. Internationale vergelijking van de grijze

ondernemer

A201357 11-02-2014 Nulmeting studentbedrijven

A201356 18-03-2014 Toekomst van de maakindustrie. Knowledge based capital!

A201355 10-12-2013 Opleiding en scholing van zzp’ers – Resultaten zzp-panel

meting I van 2013

A201354 26-11-2013 Internationale benchmark ondernemerschap 2013.

Tabellenboek

A201353 19-11-2013 Topsectoren: beeld en ontwikkeling. Update oktober 2013

A201352 28-01-2014 Technologische en sociale innovatie in een concurrerende markt

A201351 21-11-2013 Innovatie en internationalisering in het MKB

A201350 12-11-2013 Innovatie in het MKB, ontwikkelingen in de periode 2002-2013

A201349 31-10-2013 Fulfilment van online verkoop

A201348 15-10-2013 De overheid als klant van het MKB


2014

A201346 08-10-2013 De innovativiteit van het MKB in 2013

A201345 19-09-2013 Monitor buitenlandse investeringen MKB

A201344 14-11-2013 Sectorale veranderingen in de Nederlandse economie

Documents

Nieuwe bedrijfstypologie mkb - Panteia...werkgelegenheidsgrens voor het mkb ligt op 250 werkzame personen. Een bedrijf behoort tot het mkb als het gehele concern, waar het bedrijf