Njila i Tuala ku Muono ka ue ku Hua Mua i Uana Ni?

8/19/2019 Njila i Tuala ku Muono ka ue ku Hua Mua i Uana Ni?

1/32

Njila i Tuala kuMuono ka ue ku Hua

Mua i Uana ni?


2/32

N JAMBI MUKUA NGOLO YOSE ikeye Muangana ua melu na mavu. Muono uetuntsimbu ino na ua ku lutue ya hitukila hali ikeye. Ali na ngolo ya ku lunguisa nangolo ya ku hana kasitiku. Ali na ngolo ya ku hana muono na ngolo ya ku tambulamuono. Nga Njambi a tu tava, kaha tu ka vezika; nga ka tu tava, tu ka vindama cik-uma. Ngeci mukemuo tua pande ku mu lemesa mu njila ya mu ya ku mutima.

Vantu ve ku lemesa mu vinjila via vingi. Nga vulombelo vua pua ngue njila, vuno

vinjila viaco viose Njambi ua vi tava ni? Kuahi, ka vi tavele. Muana Njambi Yesu, uamuesele ngecize kua kala lika vinjila vivali, mu ku handeka ngueni: “Kovelenu mumbelo ya indende, muomu mbelo ya kama na njila ya zandzavala ya ya ku ku-nonga, kaha va vengi va li na ku kovelamo. Muomu mbelo ya indende na njila ya lis-uata, ya ya ku muono, kaha va vandende lika va i uana.”—Mateo 7:13, 14.

Kua kala lika vifua vivali via malombelo: vumo vu tuala ku muono vukuavo vutuala ku ku-nonga. Vutumbe vua uno mukanda ku mi kuasa mu uane njila i tuala kumuono ka ue ku hua.


3/32

1 Vuno Malombelo Ose ekuLongesa Vusunga ni? . . . . . . . . . 4

2 Vati mu Hasa ku Lilongesa

Vusunga Hali Njambi? . . . . . . . . 53 Veya va Kala mu Melu? . . . . . . . 8

4 Vakulu va Kala Kulihi? . . . . . . . 12

5 Vusunga ku Tuala haMahesi na Vulozi . . . . . . . . . . . . 15

6 Vuno Njambi ua TavaMalombelo Ose ni? . . . . . . . . . . 19

7 Veya ve ku LemesaNjambi mu Vusunga? . . . . . . . 22

8 Vianenu Vulombelo vuaMakuli; Lemesenu Njambimu Vulombelo vua Vusunga . . 25

9 Vulombelo vua Vusungavu Hasa ku mi Nehela Vivezikiso via Ya-ye! . . . . . . . . . 29

Njila i Tuala kuMuono ka ue ku HuaMua i Uana Ni?

Vili mu Kati

5 2002

Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania

Njila i Tuala ku Muono ka ue ku Hua—Mua i Uana Ni?

Vakua ku Soneka

Printed by Watch Tower Bible and Tract Society of South Africa NPC

1 Robert Broom Drive East, Rangeview, Krugersdorp, 1739, R.S.A.

Ku tuhula ca 2015

Uno mukanda kati ua ku landesa. Va u sonekela ku longesa Mbimbiliya ku

vantu mu mavu ose. Vipanga evi ve ku vi linga ku hitila mu milambu ya

vuana.

Nga ka tua tumbuile Mbimbiliya yeka tu na pangesa Mbimbiliya ya ku Lela.

Haze ha va na haka NW visoneka viaco vi na tundu mu Tradu ¸ c ˜ ao do Novo

Mundo das Escrituras Sagradas—Com Refer ˆ en ¸ cias, i va soneka mu Ingl

ˆ es.

The Road to Everlasting Life—Have You Found It? Ngangela (ol -NGL)

Made in Republic of South AfricaVa u tuhuila ku Africa do Sul

Mu tonda ku tantekeya mizimbu ikuavo ni?Handekenu na Vakaleho va Yehova ku hitila mu www.jw.or


4/32

4 NJILA I TUALA KU MUONO KA UE KU HUA—MUA I UANA NI?

MU AFRIKA, ku lemesa Njambi ca kala naseho ya kama ku vantu vavengi. Vun-oni ka va litombuele ku tuala ha cifua ca ku

mu lemeselamo. Vamo ve ku lemesela ku vi-

Mesquita (vitembele via va musulmano), vak-

uavo ku malombelo a cisemua. Ava co ve ku

ya ku vitembele nkala. Vunoni mu Afrika ka

mua kele lika malombelo atatu. Vikunguluki-

lo via vaMusulmano via liseza-seza mu masi-

ko na vilongesa. Malombelo a visemua nao a

liseza-seza ku liya na vihela ku a kala. Kaha

vitembele via Vakua Kilistu navio naua ka via

litombuele. Ku vueza ku malombelo a kama,

kua kala naua makulukazi a vitembele via li

imanena mu Afrika.

1. Malombelo a cifua cika a kala mu Afrika?

Vulombelo Vuetu vuaPande ku Longesa Vusunga

2 Vika vie ku lingisa vantu ku lemesa mua ya cizango cavo? Vantu va vengi ve ku kava

malombelo a visemi vavo. Vamo matangua

ano, va kovela mu vimo vitembele omo lia vimo

via solokele ku laza. Limo livulu lia handeka

ngualio: “Vulombelo vua islamismo vua lisan-

duokele ku vucelo vua Sahara ku hitila mu vi-futi vi vua vulile, . . . Malombelo a Vakua Kilis-

tu nao a lisanduokele ku vutokelo vua Sahara

ku hitila mu njila eyi vene. Islamismo ya lis-

anduokele ku vucelo vua Sahara ku hitila mu

2. (a) Vika vie ku lingisa vantu ku tava amo mal-ombelo? (b) Vika ka vie ku lingisa vulombelo kupua vua cili ku meso a Njambi?

1 Vuno Malombelo Oseeku Longesa Vusunga ni?


5/32

mikuale, malombelo a Vakua Kilistu naoa lisanduokele ku vutokelo vua Saharaku hitila mu mata.” (The Africans—A Tri- ple Heritage) Vutuhu ngoco, cingi cetu tueku singanieka nguetu vumo vulombelo vuapua vua vusunga muomu mukemuo mu veku ya visemi vetu ni muomu vakua vifuti

vieka va kakateyele vankaka vetu ku kove-lamo. Vunoni evi ka vie ku lingisa vulombelo

vuaco ku pua vua vusunga.3 Vutuhu vakua malombelo ose ve ku

handeka nguavo ve ku kuasa vantu ku le-

mesa Njambi, vilongesa viavo via liseza. Veku longesa viuma via ku liseza-seza ku tualaha iya Njambi na vika ua tonda kuli etu. Acisinganiekenu: Nga mu kovela ha vipanga via

kama. Litangua lia katete li mu yako, va mileka nguavo ivene vipanga nai vungendzi.

Kaha mu hula vakuenu vatatu va kovelakolaza va mi leke vika mu linga. Ua katete a mileka ngueni ivene vipanga ngueni cipangacove ku komba. Ua mu civali ngueni, cipan-

ga cove ku kuita tinta ha vivumbe. Kaha uamu citatu ngueni u pua mukua ku tuala mi-kanda ku vantu.

4 Kaha naua mu ve hula vati ua fua ivene vipanga. Ua katete ngueni ivene vipangaua pua mukuendze, ua laha kaha ua ku

tenuka. Ua mu civali ngueni mukuluntu, uamuihi kaha mukua ngozi. Kaha ua mu cita-tu a mi leka ngueni ivene vipanga ua pua

mpuevo kati yala. Mua vusunga, mu ka han-deka ngueni vose vatatu ka vesi na ku han-deka vusunga. Kaha nga mu tonda mpun-du ku tualelelaho ku vipanga viaco mu ka

tondesesa vuino iya mpundu ivene vipanga,kaha cipanga cika na mi hana.

5 Na malombelo mukemuo mu a fua. Tuapande ku kala na vusunga nguetu ku le-

mesa cetu ca pua ca vusunga, muomu kuakala vilongesa via ku liseza-seza ku tuala haiya Njambi na vika ua tonda kuli etu. Vun-oni vati tu hasa ku lilongesa vusunga kutuala hali Njambi?

3-5. Cimueso cika ci tu kuasa ku tantek-eya ngecize kati malombelo ose eku longesa

vusunga?

V ATI tu hasa ku tantekeya Njambi? Vunocitondeka ku konka ha vilongesa via mal-ombelo ose ni? Ca ci kalu ku lingamo. Ambenga tu hasa, vati tu ka nongonona vilongesa via vusunga?

2 Mua vusunga, omo tua tantekeya nguetu vantu va kala na visinganieka via ku liseza-

seza ku tuala hali Njambi, tua pande ku uananjila mpundu ya ku tantekeya vusunga vu valitombola navuo vantu. Aci singaniekenu: Ngamu uana mukua ku landesa vintanga na mu-kua ku landa va linga vimpata ku tuala haku laha ca ntanga. Mukua ku landesa ngueni vulaha vuayo vimbandua vitatu vunoni mu-kua ku landa ngueni kuahi ya ihi cikuma. Vati va hasa ku manesa vimpata viavo? Noho vapangese cisetekeso.

3 Vuno kua kala cisetekeso ha ku muena vi-

longesa via malombelo ni? Eyo ca pua Mbim-biliya. Njambi ua tu hana Mbimbiliya linga tu vose tu lilongese vusunga ku tuala hali ikeye. Va tuhula makulukazi na makulukazi a viMbimbiliya. Va i langulula mu mitamba ni yamutuntu mu malimi a tuvakana 2.600. Cili vene nkala muntu a hasa ku tantekeya vusun-ga ku tuala hali Njambi mu lilimi lia cisemuaceni.

4 Mbimbiliya ya pua vuana vua seho yakama vua ku fuma kuli Njambi. Mbimbili-

ya ya tu kuasa ku tantekeya viuma vize katu hasa ku tantekeya mu njila yeka. Ya tu

longesa veya va kala mu melu. Ye ku solola visi ng anie ka via Njamb i, vif ua vue ni na

1, 2. Cimueso cika ci muesa ngecize kua pandeku kala na cisetekeso ku tuala ha malombelo?3. Vika va sonekela Mbimbiliya?4. Mizimbu ika ya kala mu Mbimbiliya?

2

Vati mu Hasa kuLilongesa Vusunga

Hali Njambi?

NJILA I TUALA KU MUONO KA UE KU HUA—MUA I UANA NI? 5


6/32

vutumbe vueni. Ye ku tu muesa naua vusam-

ba vua kele navuo na vantu mu makulukazi amiaka ya ku nima. Mbimbiliya ya tu muesa

naua vati tu hasa ku uana njila i tuala kumuono ka ue ku hua.

Omo lia Vika mua Pandeku Tsiliela Mbimbiliya

5 Kua kala vusunga vua vuingi vu tu kuasa

ku tsiliela Mbimbiliya ku pua mpundu Lizi lia

Njambi. Ca ku livanga Mbimbiliya ya litombo-la na siensia. Ku laza vantu mu mavu ose vatsilielele nguavo ano mavu a tumama ha cuma

cimo. Ku mavanda a Afrika vantu laza va tsi-lielele nguavo kua kala linoka ua lizenga-zenga

vinkata 3.500 kuintsi lia mavu kaha naua

3.500 helu lia mavu. Vunoni Mbimbiliya ya li-

tombola laza na siensia, muomu miaka 3.500ku nima, umo mukua ku soneka Mbimbiliya

ua sonekele ngueni Njambi ua “sukika mavuna hamo hahi.”—Yombi 26:7.

6 Vunoni vusunga vua kama vua muesa nge-cize Mbimbiliya ya fuma mpundu kuli Njambi,

vua pua ku tantuluka cayo mu ku handeka ha

viuma vi ka soloka ku lutue. Njambi ka fuile

5. Cimueso cika ca solola ngecize Mbimbiliya yalitombola na siensia?6. Vusunga vuka vu muesa ngecize Mbimbiliya

ya fuma kuli Njambi?

ngeci mua vantu ve ku taha via ku lutue, ikeyea tantekeya mpundu via ku lutue, viose vie kuhandeka vie ku lipuisamo.

7 Vupolofeto vua Mbimbiliya vua vuingi vualipuisilemo ku laza. Ca ku muenako, miaka700 tele Yesu kanda a semuke ha mavu Mbim-biliya ya muesele laza nguayo a ka semukilaku mbonge ya Mbetelema kaha via lipuisilemo vene. (Mika 5:2; Mateo 2:3-9) Ku vueza ku vup-olofeto vukuavo ku tuala hali Yesu, Mbimbiliya ya handekele naua laza nguayo a ka semukakuli umo muana mpuevo kanda a limona na Yala kaha va ka muenda vungungu na vimbon-go 30 via palata. Mua vusunga na umo mun-tu uahi ue ku hasele ku handeka evi viumantsimbu kanda vi soloke!—Isaya 7:14; Zakaliya11:12, 13; Mateo 1:22, 23; 27:3-5.

8 Kuli naua vupolofeto vua vuingi vua muMbimbiliya vuli na ku lipuisamo matanguaano. Tu ci talenu vumo vua vundende:

˘ “Cifuti ci ka katukila cifuti [mu ndzita], na vuangana ku vuangana: Kaha ku ka kala man-

dunduma a kama a mavu, na ndzala na mi-songo ya ku litambuisa, kueka na kueka; kahaku ka kala via ku zuzuisa na vitantekeyeso viakama via ku fuma muilu.”—Luka 21:10, 11.

7. Vupolofeto vuka vua Mbimbiliya vua lipuisile-mo ku laza?8. Tumbulenu vumo vupolofeto vuli na ku lip-uisamo matangua ano, na vika vua muesa?

M o t h er an d s t ar vi n g c h i l d : ˘

Gi a c om oP i r oz z i / P an o s P i c t ur e s



7/32

˘ “Vupi vu ka likulisa.”—Mateo 24:12.

˘ “Ku matangua aze a ku kotokela. . . van-

tu va ka pua vakua ku lilema vavene, vakuaku lema zimbongo, . . vakua lisino ku visemi

vavo, . . ka ve ku lipokuesa, vakua ku kaluua,

ka va leme ngozi, . . vakua ku futunuka, vakua

ku lema ku viukilila via ha mavu, na Njambi

intsa ka va leme.”—2 Timoteo 3:1-5.

Nenu mua tava ngecize evi viuma vili na ku

soloka ntsimbu ino? Vusunga na ku lipuis-

amo ca vupolofeto vua Mbimbiliya ca muesa

ngecize Mbimbiliya ka ya puile ngeci mua ma-

vulu akuavo. Ya pua Lizi lia tumbula Njambi

na muku ueni!—2 Timoteo 3:16.

Vuno Mbimbiliyava na i Alulula ni?

9 Aci singaniekenu nga muli na impreza

9, 10. Vika via muesa ngecize Njambi ka tav-esele vantu ku alulula Mbimbiliya?

kaha mu sonekela masiko ku van-tu ve ku pangako. Nga umo citozi

cenu eza a ku alulula masiko a

mua sonekele, vati mu linga? Mu

ka sungamesa lueka aze masiko a

na hengesa, ni vati? Na vuno vene,Njambi ke ku tavesa vantu ku al-

ulula vusunga vua kala mu Lizi

lieni, Mbimbiliya.10 Vaze va setekele ku alulula vi-

longesa via mu Lizi lia Njambi, ka

va hasele ku lingamo. Nga tu se-

tekesa Mbimbiliya i tuli nayo lelo

ku Visoneka via Mbimbiliya viaku ntsenkulu ka via lisezele na

hamo hahi. Eci ca muesa ngecizeMbimbiliya ka va i aluluile mu ku

hita ca miaka.

Visimo—Citava ku vi Tsiliela?

Vulombelo vua cisemua mu Afrika ka vuakele na mavulu a laza a ku lela ahi. Visemua,vilika na vilongesa via Njambi, ve ku vi longe-sa mu kanua lika tunde ku ntsekulu. LivuluWest African Traditional Religion (Vulombelovua Cisemua mu Afrika ya ku Mavanda) liahandeka ngualio: “Ka ci tava ku tsiliela ciku-ma mizimbu ya mu kanua. Vintsimbu via vin-

gi, vantu ve ku vueza na ku tepulula, ku alulu-la na ku pesula, ku hingika na ku pandakanaku mizimbu, mu njila ya ku linga ya ikalu kutepesa mizimbu ya vusunga ku visimo viangoco.”

Cikasa: Vika ua handeka umo mukanda kutuala ha vusunga vua visimo?



8/32

M ALOMBELO a cisemua a mu Afrika va asetekesa ku muncinda. Helu hali Njam-bi, ua hiana ngolo yose mu sipilitu. Ku miku-

lo kuli vanjambi va vandende, vaze va pua vangamba va Njambi. Ku mikulo yavo kuli vakulu, vaze ve ku vuluka vavusoko vuavo vali ha mavu kaha ve ku linga cose mu ku vakuasa. Kuintsi co kuli vimbembesi via ngolo

ya indende ngeci mua: tufuta, ku taha na vulozi.

2 Aa malombelo a cisemua a kala na ngolo ya kama ha malombelo akuavo a mu Afri-ka. Cimo cisimo ca mu Afrika nguaco: “Kutava Lutsilielo (lua Vakua Kilistu ni VaMusul-mano) ka ci tu vindika ku lemesa vanjambi

vetu va cisemua.”3 Vuno vilongesa via malombelo a cisemua

a mu Afrika via vusunga ni? Mbimbiliya yahandeka vusunga ku tuala ha veya va kalamu melu.

Yehova, Njambi ua Vusunga4 Malombelo atatu a kama a mu Afrika ose

a tsiliela nguao Njambi kua kala kaha ua

1. Vati va setekesa malombelo a cisemua kumuncinda?2. Vati cimo cisimo ca mu Afrika ca muesa nge-cize lutsilielo lua cisemua lua kala na ngolo hamalombelo?3. Kulihi tu hasa ku lilongesa vusunga ku tualaha veya va kala mu melu?4. Haka a litombuela malombelo a kama a mu

Afrika?

pua mukua ngolo yose. Mbimbiliya ya muluka “Njambi ua vanjambi na Sukulu ua vasukulu, Njambi uze ua kama, mukua ngolo,

mukua ku zuzuisa.” (Ndeutelonomi 10:17) Va-Musulmano navo va tsiliela nguavo kua kalaumo Njambi ua hiana vukama. Ku tuala hamalombelo a cisemua a mu Afrika, Mulongi-

si Geoffrey Parrinder ua handekele ngueni:“Cingi ca vakua Afrika va tsiliela muli umoNjambi mukua ku hiana viose, ise ya vanjam-

bi na vantu, Sakatanga ua melu na mavu.”5 Vutuhu lutsilielo muli Njambi lua lisan-

duoka kuose, cingi ca vantu ka va tantek-

eya mpundu iya Njambi. Cuma ca katete muku tantekeya muntu ca pua ku tantekeya li-zina lieni. Ha kati ka malombelo ha kala vim-

pata ku tuala ha lizina lia Njambi. Cingi camalombelo a Vakua Kilistu ve ku mu sananguavo Njambi, eli lizi lia lomboloka “Mukua

Ngolo.” VaMusulmano nguavo ikeye Al ´ a. Mu

malombelo a cisemua, Mukua Ngolo Yose vamu luka mazina a ku liseza-seza ku liya nalilimi liavo. John S. Mbiti ua sonekele mu li-

vulu lieni Concepts of God in Africa (Vilonge-

sa ku Tuala hali Njambi mu Afrika), mazinana mezi a tuvakana 500 a mu malimi a kuliseza-seza a va luka Njambi mu Afrika. Nge-ci mu lilimi lia Yoruba (Nig

´ eria) Njambi va

mu luka nguavo Olodumare; vaKikuyu (Ke-nya), nguavo ikeye Ngai; kaha vaZulu (Africa

do Sul), nguavo ikeye Unkulunkulu.

5. Tumbulenu amo mazina a va luka Njambi.

3 Veya va Kala mu Melu?



9/32

6 Vika ivene Njambi ua handeka ku tualaha lizina lieni? Omo Njambi ua lekele Mose-sa a ka patule vaIsaleli ku Ingito, Mosesa ua

mu hulile ngueni: “Omo nji heta ku vana va

Isaleli, kaha nji ka handeka navo nguange,Njambi ua vaisuenu na nji tumu kuli enu;

kaha vakevo va ka handeka nguavo, lizina

lieni iya? Vika nji ka handeka navo?”—Ezun-du 3:13.

7 Njambi ua mu kumbuluile ngueni: “Mu-kemuo mu u ka handeka na vana va Isaleli

nguove, Yehova, Njambi ya vaisuenu. . .na nji

tumu kuli enu.’ Eli likelio lizina liange lia kumiaka yose, neci cikeco civulukiso cange na

ku mazimo ose.” (Ezundu 3:15) Eli lizina liaNjambi va li soneka lua ku pua 7.000 mu

Mbimbiliya, vutuhu vamo vakua ku langulu-

la Mbimbiliya va li sintsisa na mezi “Njambi”ni “Muangana.”

8 Vati ua fua mpundu Yehova? Ua pua sip-

ilitu, mukua ngolo yose na vumpahu. Uahiana viose, ka citava ku mu setekesa, ka kua

kele mukuavo ua pua hamo neni. (Ndeutelon-omi 6:4; Isaya 44:6) Yehova ua lekele Mose-

sa ngueni: “Yange Yehova Njambi yove, yange

Njambi ua lifuua.” Eci ca lomboloka ngecizelinga Njambi a tu tave, tua pande ku lemesa

lika ikeye. Ka tondo tu lemese muntu ni cuma

ceka.—Ezundu 20:3-5.

Yesu Kilistu, Muangana ua Vuangana vua Njambi

9 Lelo lino ha kati ka vantu ha kala vimpa-

ta ku tuala ha iya Yesu. Malombelo a engi vatsiliela ngecize Yesu ua pua mutamba ua van-

jambi vatatu. Vunoni Mbimbiliya ka ya longe-sele nguayo Njambi ua pua vantu vatatu muumo. Kaha ka ye ku longesa nguayo Yesu ua

pua hamo na Yehova. Yesu ivene ua handek-

ele ngueni: “Tata na nji hiana ange.”—Yoano14:28.

6, 7. Lizina lia Njambi iya, kaha vati tua tantek-eyamo?8. Vati ua fua Yehova, kaha vika tua pande kulinga amba a tu tave?9. Vika tu handekela nguetu Yesu ka puile hamona Yehova?

10 Mbimbiliya ya longesa nguayo Yesu telekanda eze ha mavu, ua puile kangelo ua ngo-lo muilu. Ngue Njambi mua tangele va Anda-ma na Eva ha mavu, mukemuo mua tangele

na tungelo muilu. Yesu ikeye kangelo ua ka-tete ua tengele Yehova.—Yoano 17:5; Kolose1:15.

11 Imo miaka 2.000 ku nima, Yehova uanunguluile muono ua umo kangelo muzimo

lia umo muana mpuevo kanda ali mona na

yala lizina lieni Maliya. Kangelo Ngambieleua handekele neni ngueni: “U kemita mu-zimo liove, kaha u ka sema muana ua yalakaha u ka mu luka lizina lieni Yesu. Kaha a

ka sika. . . , na vuangana vueni ka vu ka hua.”—Luka 1:31, 33.1

12 Kaha Yesu ua semukile, ua kolele, ua

longesele vantu via cizango ca Yehova na vut-

umbe vueni. Yesu ua lekele muangana uaLoma ngueni: “Mukemuo nja semukile, namukemuo nji nezila hano ha mavu, linga nji

ambulule vukaleho vua vusunga.” (Yoano 18:37) Mu ku hilula vilongesa via Yesu, tu hasaku lilongesa vusunga ku tuala ha cizango caNjambi na vutumbe vueni. Tu hasa ku lilon-

gesa vati mua ku ila Njambi ku mutima.13 Cuma ca mu civali ca lingisile Yesu eze

ha mavu ca puile ku hana muono ueni ku

1 Alcor ˜ ao (livulu lia ku lela lia vaMusulmano) liahandeka via ku semuka ca Yesu ku Sura 19 (Maliya),ngualio: “Tua tumine kuli [Maliya] Sipilitu yetu mu ci-fua ca yala ua ku kola. Kaha omo ua mu muene uahandekele ngueni: ‘Mukua cikeketima a nji ohielekuli ove! Nga ue ku vuila Muangana vuoma, njecele,

ya njila yove.’ Kaha ikeye ua mu kumbuluile ngueni:‘Ange nji kanganda ka Muangana uove, kaha nji nezamu ku ku hana muana ua ku lela.’ Kaha ua mu kum-buluile ngueni: ‘Vati nji ka sema muana, ange kandanji limone na yala, kanda va ci nji kuate kuli yala?’Kaha ua mu kumbuluile ngueni: ‘Eci cikeco cizangoca Muangana uove kaha ka ca puile cuma ca cikalu

kuli ikeye. Muangana ngueni: “Ikeye a ka pua citan-tekeyeso ku vantu, na civezikiso ca ku tunda kuli Etu vavene. Eci cikeco citume Cetu.” ’ ”

10. Kulihi ua kele Yesu tele kanda eze ha mavu?11. Vati Yesu ua semukile ku pua muntu?12. Tumbulenu cuma cimo ca lingisile Yesu ezeha mavu.13. Cuma cika ca mu civali ca lingisile Yesu ezeha mavu?



10/32

pua cikombelo ca ku kula vantu. (Mateo 20:28) Ua lingile eci linga tu patuke ku vupi vutua suana kuli tatetu Andama. Kaha eci cika tu asiuisa ku yoya miaka yose. Kapostolo

Yoano ua sonekele ngueni: “Muomu Njambiua lemene vakua mavu cikuma, ngecize uahele Muaneni umo lika, linga uose a mu tsi-

liela kati a ka nonge, vunoni a kale na muonoka ue ku hua ua ya-ye.”—Yoano 3:16

14 Mu nima ya ku tsa ceni hano ha mavu, Yesu ua sangukile na kuya muilu, kaha uapuile naua kangelo ua ngolo. (Vilinga 2:32,33) Mu nima ya ntsimbu, Yehova ua muhanene “vusuana, na vumpahu, na vuan-gana, mangana vose vantu, na miyati na mal-imi va mu pangele.” (Ndaniele 7:13, 14) Yesu

va na mu puisa Muangana ua ngolo; na puMuangana ua nguvulu ya Yehova muilu. Vuo-

vuno a ka muesa ngolo yeni ha mavu ose.

Tungelo, Va pua Vangamba va Njambi

15 Yehova na Yesu kati vakevo lika va kalamuilu. Yehova ua tangele naua tungelo. Umouavo Ngambiele uze ua handekele na Mali-

ya. Tungelo ka va putukile muono uavo ngue vantu ha mavu. Vakevo va va tangele laza mu-ilu tele kanda va tange vantu ha mavu. (Yom-bi 38:4-7) Kua kala makulukazi na makulu-kazi a tungelo.— Ndaniele 7:10.

16 Tungelo va cili ka ve ku tonda vantu va va lemese. Omo kapostolo Yoano ua setekeleku lemesa tungelo, vunoni va mu vindikile lu-

vali luose, nguavo: “Tala, kati u ci linge!. . Le-mesa Njambi.”—Ku-Solola 19:10; 22:8, 9.

17 Tungelo va likela ku soloka ku vantu vaNjambi hano ha mavu, ngue mu va solokelemu ku patula vapostolo va Yesu mu kamen-

14. (a) Vika via solokele kuli Yesu mu nima yaku tsa ceni? (b) Vipanga vika ali navio Yesu mu-ilu?15. Tungelo va va tangele ntsimbu ika kaha kucihela cika?16. Omo lia vika vantu ka va pandele ku lemesatungelo?17. Vika via muesa ngecize tungelo va hasa kuniunga vangamba va Njambi, kaha omo lia vikaeci ci tu lembezieka?

ga. (Vilinga 5:18, 19) Vunoni nga tu lemesa

Yehova ngue mu ya handeka Mbimbiliya, tu

hasa ku kala na vusunga nguetu tungelo va

ngolo va Njambi vaze ka tu hasa ku mona vaka tu niunga. Mbimbiliya nguayo: “Kangelo

ka Yehova a va zingilika, . . . vose va mu vui-

la vuoma, kaha a vohiela.” (Visamo 34:7; 91:

11) Ou mukanda ua pande ku tu lembezieka.

Omo lia vika? Muomu kuli vitozi va ku liana

va kala mu melu va tonda ku tu enieka!

Satana, Citozi ca Njambi18 Kati tungelo vose va kakatelele kuli

Njambi. Vamo va mu alulukilile. Va lipuis-ile vitozi va Njambi na vitozi va vantu ha

mavu. Vati viendele? Tungelo va tangele Ye-

hova va puile vakua vuviuke na vucili. Vun-

oni umo ua ava vana va Yehova va ku sipilitu

18. (a) Omo lia vika umo kangelo ua alulukilileNjambi? (b) Mazina aka va luka ou kangelo mu-kua lisino?

Tungelo vavusunga ve ku

viana ku valemesa



11/32

ua tondele vantu va mu lemese kaha ua lin-gile mua ile eci cizango ceni ca cipi. Ou kan-gelo uaco va mu lukile nguavo Satana, lizinaliaco lia lomboloka “Citozi [ca Njambi].” Vamu luka naua nguavo Ndiavu, lizina lia lom-boloka “Mukua makuli,” muomu ue ku van-geya Yehova viuma via ku pihia.

19 Satana ue ku pindisa vantu linga vakave njila yeni ya lisino kuli Njambi. Tal-enu vika ua lingile kuli Yombi, ngamba yaNjambi ua ku ononoka. Yombi ua puile mpiteua kama. Ua fukile vampanga 7.000, tumelu3.000, vangombe 1.000 kaha na vimulu 500.Ua kele naua na vana likumi na vangamba va

vengi. Ha katete, Satana ua tsihile vimuna na vangamba va Yombi. Kaha naua ua kokele“luhundzi lua kama” lua puzuile ndzivo naku tsiha vana va Yombi vose. Mu nima yovio,

Satana ua yandesele Yombi na “mahote a apifume ku ciliatelo ca ciliato ceni na ku heta hambanda mutue ueni.”—Yombi 1:3-19; 2:7.

20 Vutuhu Yombi ua hitile muli eci ciese-ko ca ku sasa, kasi ua kakatelele kuli Njam-bi. Ngeci Yehova ua mu kanguisile kaha ‘ua

mu hanene luvali ku vize via fukile ku nima.’(Yombi 42:10) Satana ua honouele ku po-kola lukakatela lua Yombi, vunoni na hasaku hungumuna vantu va vengi ku tundakuli Njambi. Mbimbiliya nguayo: “Mavu osea kundama kuli uze mukua vupi.”—1 Yoano5:19.

21 Satana a tonda tu mu lemese. Eci ca so-lokele mu miaka 2.000 ku nima, mua esek-ele Yesu. Mbimbiliya ya ambulula vati vien-

dele nguayo: “Satana ua mu tualele [Yesu]naua ku muncinda ua laha cikumakuma, uamu lekesele vifuti viose via hano ha mavuna vumpahu vuavio; kaha ua mu lekele,ngueni, Evi viose nji ka ku hiavio, nga u tsi-

19. Omo lia vika Satana ua yandesele Yombi,kaha vati ua lingilemo?20. (a) Vati Yombi va mu lunguisile omo lia lut-silielo lueni? (b) Vutuhu Yombi ua kakateyelekuli Njambi, vika Satana na hasa ku linga ku

vantu va vengi?21. (a) Vati Satana ua muesele cizango ceni caku tonda ku mu lemesa? (b) Omo lia vika Yesu ua

vianene ku lemesa Satana?

kama na ku nji lemesa kaha Yesu ua mu lek-ele, ngueni, Fumako, ove Satana, muomu vana soneka, nguavo, U ka lemesa Muangana

Njambi Yove, Ikeye lika u ka singimika.” (Ma-

teo 4:8-10) Yesu ua tantekeyele mpundu lisi-ko lia Yehova, ngeci ka lingile via tondele Sa-

tana.

Vandemone, Vimbembesiva ku Zuala

22 Tungelo vakuavo va kavele Satana mu

ku alulukila Njambi. Ava tungelo va vapi vapua vitozi va vantu ha mavu. Va pua vikenia

kaha ku va kele na cikaka. Ku laza, va ko-

kelele vantu vuveveve na vupuputa. (Mateo9:32, 33; 12:22) Vakuavo va va kokelele mav-

ezi na ku va zaluisa. (Mateo 17:15, 18; Mako5:2-5) Va yandeselele kumo na vanike.—Luka

9:42.23 Ngeci mua Satana, ava tungelo va vapi

navo va tonda ku va lemesa. Tele nga va vi-

anene ku va lemesa ku vantu—mu ku tantek-

eya ngecize ku lemesa ca pande lika Yehova—vunoni houe, vakevo va liveyeleleco, va ci

lengeyele, na ku ci tsimanesa. Satana na van-demone veni ve ku lingisa vantu ku va le-

mesa ku hitila mu lizangamena, makuli na

vuoma. Vunoni, vantu va vengi ka va tantek-

eya nguavo ve ku lemesa Satana na vande-mone veni. Vantu va vengi va ka tungumuka

na ku komoka mu ku tantekeya ngecize vul-ombelo vuavo vue ku lemesa Satana. VunoniMbimbiliya ya mamuna nguayo: ‘Viuma vi ve

ku kombeleya vakua vifuti, ve ku vi kombe-leya ku vandemone, kati kuli Njambi.’—1 Ko-

lintu 10:20.24 Njila imo i ye ku pangesa Satana na van-

demone veni mu ku onga vantu linga va va

lemese, ya pua ku longesa makuli ku tuala

ha vatsi. Tu ci talenu vi ya longesa Mbimbili- ya ku tuala ha cimpande caco.

22. Vika va lingile vandemone ku vantu?23. (a) Vika tungelo va vapi va tonda ku vantu?(b) Ku hitila mu makuli, Satana na vandemone

ve ku lingisa vantu ku panga vika?24. Njila ika imo ye ku pangesa Satana mu kuonga vantu?



12/32

CINGI ca vantu mu Afrika va tsiliela nguavoku-tsa ka ca puile ku hua ca muono, vun-oni ca pua ku nunguluka, ku tunda mu muonouno kuya mu ukuavo. Vavengi ve ku singan-ieka nguavo vakulu vavo vatsa va nungulukaku tunda ku mavu a vantu kuya ku mavu a

vimbembesi.2 Vantu va tsiliela nguavo vakulu ve ku linga

cose linga vohiele na ku pitisa vavusoko vuavo vali ha mavu. Ku liya neci cilongesa, vakulu vapua va vusamba va ngolo, va hasa ku neha

vimbuto, ku kuasa vantu ku yoya mua cili naku va niunga ku vusonde. Kaha naua nguavonga muntu a va sembulula ni ku va sahula, veku koka luvinda ngeci mua mavezi, vuhutu, namponde.

3 Vatoni ve ku linga vilika na ku lisaka vi-sako mu ku singimika vakulu na ku kala navomu ciyulo. Evi vie ku soloka cikuma ha viuma

vi ve ku linga ha ku-tsa na ku tsinda vantu,ngeci mua miala. Kua kala naua vinjila vikua-

vo vi ve ku lemeselamo vakulu. Ngeci mua, ku

muaniako tumo tu vuala ha mavu ku vakuluntsimbu kanda va ci nue. Kaha naua mu nima

ya ku teleka ve ku sezako vimo via-ku-lia mundeho, linga nga vakulu veza va ku lie.

4 Vantu vakuavo va tsiliela nguavo vatoni vakala na cimbembesi ka ce ku tsa cize ce ku ovo-ka mu nima ya ku tsa. Nga ua puile muntuua cili, kaha muono ueni ue kuya muilu, nimu palandaizi, vunoni nga ua puile muntu uamupi, muono ueni ve ku u mbila mu ngehena

ya tuhia. Vintsimbu via vingi vantu ve ku to-

keka eci cilongesa ku lutsilielo lua cisemua.Ku radio na ku televisau mu ve ku ambululandzimbu ya vaze va na tsi ve ku handeka ngua-

vo muntu “na londo” ni nguavo “na tu seza.”

1, 2. Vika va tsiliela vantu ku tuala ha vakulu?3. Vati vamo vantu ve ku lemesa vakulu?4. Vika va tsiliela vantu va vengi ku tuala hamuono?

Viose evi viemana ha cilongesa ca ku handekanguavo muono ni cimbembesi ce ku ovoka munima ya ku tsa ca muvila. Vikaco ya handekaMbimbiliya ha cimpande eci?

Cimbembesi ca pua Cika?5 Nga tu lilongesa vuino Mbimbiliya tu kamona ngecize mezi a ciHevelu na ciNgelengu a

va tumbula “cimbembesi” a lomboloka via vin-gi. Ose emanena cuma ka va hasa ku mona

vantu vunoni a muesa imo ngolo ili na ku pan-ga. Aa mezi aco va a pangesa mu ku tumbula(1) luhundzi (2) ndzili ya muono mu muntu natusitu (3) ndzili ye ku tunda mu mutima ua cin-tantekeyeso ua muntu kaha ye ku mu lingisaku handeka ni ku linga vimo; (4) vantu va ku

sipilitu; kaha (5) Ngolo ya Njambi, sipilitu san-tu. Evi vi na pu vimo viuma vi lia lomboloka lizi“cimbembesi” mu Mbimbiliya.

6 Ngeci mukemuo nga Mbimbiliya i tumbulacimbembesi ca kala mu vantu, ya lombolola

5. Ku liya na Mbimbiliya, lizi cimbembesi lialomboloka vika?6. Cimbembesi ca kala mu vantu ca pua cika?

4 Vakulu va KalaKulihi?



13/32

imo ndzili ka tu hasa ku mona ya kala mu vantu, ize ye ku va lingisa ku panga viumamu muono. Cimbembesi ca pua ngue tuhiatua vunengu. Tuhia tua vunengu tue ku pan-gesa radio ni telefone vunoni ka tu hasa kutuala lizi ni ku tava telefone nga i sana. Na

vuno vene, cimbembesi cetu ce ku tu kuasa ku

mona, ku ivua, na ku singanieka. Vunoni cim-bembesi lika liaco ka ci hasa ku linga evi viu-ma, nga ka tuesi na meso, matuitui ni vuongo.

7 Ngeci mukemuo, muntu uose ua kala nangolo ya muono ni nguetu cimbembesi cize ceku yoyesa muono ueni. Eyi ngolo ya muono tueku i yoyesa mu ku huima, vunoni eci ku huimaka ca puile lika ku huima ca ngoco houe. Capua mulengi ua muono ua kala mu vilio viose

via muvila. Nga ngolo ya muono i likela ku pan-ga, muvila ue ku tsa. Vikevio vi ya handeke-

la Mbimbiliya nguayo: “Muvila nga ka uesi nacimbembesi u na tsi.”—Tiango 2: 26.

8 Mbimbiliya ya tualelelaho ku lombololanguayo mue ku tsa muntu, kati muvila lika ueku tsa houe. Ku vuputukilo vua Visamo 146:4

va sonekako nguavo mue ku tsa muntu ‘mukuueni ue ku tuhukamo,’ eci ca lomboloka cim-bembesi ceni ce ku likela ku panga, kaha nauanguayo ‘ue ku hilukila ku livu lieni,’ eci ca lom-boloka ngecize muvila ue ku hiluka ku livu.

Vunoni ou mukanda ua vuezako naua nguauo

‘visinganieka vieni vie ku nonga.’9 Ngeci mukemuo, ku liya na Mbimbiliya,

cimbembesi ni nguetu ngolo ya muono ka ye kuseza muvila mu nima ya ku tsa cauo mu kuka yoyela muilu ni ku cihela ceka. Kaha ka cihasa ku linga na vimo viahi mu nima ya ku tsaca muvila: ka ci hasa ku tu vezikisa, ku tu vuisa

vuoma, ni ku tu linga nkala viuma via ku pihia.

Cifua ca Vatsi10 Vatsi vali mu cifua cika? Omo Yehova ikeye

ua tangele vantu, a tantekeya vika vie ku tu so-

7. Vika vie ku soloka nga cimbembesi ci likela kupanga mu muvila?8. Vika vie ku soloka ku visinganieka via muntuomo ngolo ya muono ueni ye ku likela ku panga?9. Vika ka ce ku linga cimbembesi?10. Vika ya handeka Mbimbiliya ku tuala ha ci-fua ca vatsi?

lokela mu tue ku tsa. Lizi lieni lie ku tu longe-sa ngualio vatsi ka vesi na muono, ka va hasaku ivua, ku mona, ku handeka, ni ku singan-ieka. Mbimbiliya nguayo:

˘ “Vatsi ka va tantekeya na vimo viahi.”—Ek-elesiaste 9:5.

˘ “Cilemo cavo ngecize cizindo cavo na ku-

liveya cavo, vi na nongo laza.”—Ekelesiaste 9:6.˘ “Ka kuesi cipanga, cipue vutumbe, cipue

mana, cipue mangana ku [vihilo], ku u ku ya.”—Ekelesiaste 9:10.

11 Aci singaniekenu vi ya handeka Mbimbili- ya ku tuala hali nkaka yetu ua katete, Anda-ma. Yehova ua tangele Andama ku “mpumputa

ya livu.” (Njenisisi 2:7) Nga Andama uonono-kele lisiko lia Yehova, nga ua yoya miaka yosemu ndzolela ha mavu. Vunoni, Andama konon-okele lisiko lia Yehova, ngeci fueto yeni ya puile

ku tsa. Kulihi ua ile Andama mua tsile? Njam-bi ua mu lekele ngueni: “U ka hiluka ku livu,muomu kukekuo ku ua fumine, muomu u napu mpumputa na ku mpumputa u ka hiluka.”—Njenisisi 2:7.

12 Andama ua kele kulihi omo tele kanda vamu tange kuli Yehova? Na kumo kua kele ku-ahi. Ka keleko. Ngeci mukemuo omo Yehova uamu lekele ngueni “u ka hiluka ku mpumpu-ta,” ca lombolokele ngecize Andama ka ka kalanaua na muono, ngeci mua mpumputa. Anda-

ma ka yoyele mu mavu a cimbembesi. Ka ‘ile’mu ku ka yoya na vimbembesi via vakulu. Kaile muilu ni mu ngehena ya tuhia. Ua hilukilemu cifua ca ku hona muono; ku yoya ceni cahuile.

13 Vuno eci ce ku soloka na ku vantu voseni? Eyo, ce ku soloka. Mbimbiliya ya lombololanguayo: “[Vantu na tusitu] vose va ya ku mu-hela umo lika. Vose va fuma ku mpumputa,kaha va hiluka naua ku mpumputa.”—Ekele-siaste 3:19, 20.

14 Mbimbiliya ya kulahesa nguayo Njambi a

11. Mua vulumuine Andama, vika ua mu lekele Yehova?12. Vika via solokele kuli Andama mua tsile?13. Vika vie ku solokela vantu na tusitu ha kutsa?14. Lulavelelo luka tu hasa ku kala naluo kutuala ha vatsi?



14/32

ka sa ng ula va tsi va ka yoye muPalandaizi ha mavu. (Yoano 5:28, 29;

Vilinga 24:15) Vunoni eyi ntsimbu yaco i ci li ku lutue. Mu ntsimbu ino

va na ci kosa mu tulo tua ku-tsa.(Yoano 11:11-14) Ka tua pandele ku va

vuila vuoma ni ku va lemesa, muomu

ka va hasa ku tu kuasa ni ku tu vul-umuna.

15 Cilongesa ca ku muesa ngecize vantu ka ve ku tsa mpundu, ca puamakuli eku sanduola Satana Ndia-

vu. Mu ku onga vantu na makuli aco,ikeye na vandemone veni ve ku lin-gisa vantu ku singanieka nguavo vim-

bembesi vikevio vie ku va kokela ku vavala na visoti vikuavo. Mua vusun-ga kua kala tuyando tumo tu ve ku

koka mpundu vandemone. Kaha tuatantekeya nguetu kati vandemone veku neha nkala tuyando tuose. Vun-oni ka ca puile vusunga ku tsilielanguetu vantu va tsa laza va hasa kutu vulumuna.

16 Vunoni kua kala naua njila ikuavo i ve ku pangesa vandemone muku onga vantu linga va singaniekenguavo Mbimbiliya ya longesa mak-uli ku tuala ha ku tsa. Ve ku onga

vantu va singanieke nguavo ve kuliuana na ku handeka na vatsi. Van-demone ve ku linga ngoco ku hitila

mu vimona, vilota, na vakua ku taha,na vinjila vieka na vieka. Ngeci van-tu ve ku tonda ku handeka na vatsi,

vunoni kati vatsi mpundu ve ku han-deka, ve ku handeka na vandemone

vaze ve ku lifuisa ngue vantu va tsalaza. Ngeci mukemuo Yehova ua zin-da vakua ku taha na vaze ve ku ton-

da ku handeka na vatsi.—Ndeutelon-omi 18:10-12; Zakaliya 10:2.

15, 16. Vati Satana ue ku seteka kuonga vantu va tsilielele nguavo vatsi ka

va tsile mpundu?

Vatsi ka va Hasa ku tu KuasaUmo muangana ua puile mpite ku Afrika ya ku Mavan-

da, ua tsile mu 1990. Ua kele na vampuevo vatanu navana va vengi. Ua kele na vikota vivali via mingoso muauanene vimbongo via vingi.

Mua tsile ou muangana, vavusoko va niungile vizilaviose vuino mu ku singimika cimbembesi ceni. Vampue-vo veni va zalele vuzalo vua ku lava, va sakuvuile vinkam-bu viavo, va kele na ku lia via-ku-lia via vindende, kahaka va kele na ku tana. Mu nima ya ku mu tsinda, va lililena ku linienga simano ya mutuntu. Kaha ngue mu ve kulinga mu cisemua cavo, vusoko vuose va likunguluile naku linga cilika mu ku manusula cipanga ca ku tsinda: valile, va nuine, hamo lika na ku kina.

Mua vusunga, nga muangana uaco ua kele na ngolo,nga ua niungile na ku vezikisa cikumakuma vavusokovueni! Vunoni ka hasele. Mingoso yeni ya uile. Vavusokova lihoyele ha ku litepela vupite vueni kaha mu nima yov-io muntu ku muntu ua ka tungile kua lika lieni. Limbo liakama lia muangana lize lia sulile laza vantu ha lisupa likava vandende.

Vatsi ka va Hasa ku tu VulumunaMu limbo limo ku Nigeria, mua tsile umo yala kaha va

mu tsinda. Mu nima ya ntsimbu, mpueyeni ua lotelengecize yalieni ua tondele lolozi yeni. Kaha ua ambatelelolozi yaco ua ka i sitika mu cihilo ca yalieni.

Kaha umo mukuendze ua lizina Dunikan ua ka situilelolozi yaco mu vusueke kaha ua i zalele miaka ya ingivunoni nevi via mu solokelele viahi. Nga uze matembuaua kele na ngolo ya ku pindisa vatoni, mua vusunga ngaua vindamesele uze muizi ua ku pundile lolozi mu cihiloceni mpundu.

Cikasa: Vimona vika vi muesa ngecize vatsi ka va hasa ku tu kuasa cipue kutu vulumuna?


15/32

L IVULU African Traditional Religion (Vulombelo vua Cise-mua ca mu Afrika) lia handeka ngu-alio, “Mu Afrika, ca pua vungoco nga uhula nguove vulozi ku vua kala ni kuahi,”Kaha naua ngualio “ku vakua Afrika vose,

vampite ni vihutu, ku tantekeya ngecize vulo-zi ku vua kala ca pua ca seho ya kama.” Van-tu vavengi va tsiliela nguavo mahesi na vulo-zi ku via kala, tunde ku vaze ka va lilongeselena vaze va lilongesa, ku tuala ku vakuluntu

va malombelo ngeci mua vaMusulmano namalombelo akuavo.

2 Mu Afrika vantu vavengi va tsiliela nguavo, kua kala imo ngolo ya cimbembesi yahiana ngolo ya vantu. Njambi ua hiana ngo-lo yaco. Vimbembesi na vakulu va hasa ku ipangesa. Kaha kuli vamo vantu va tantekeyamua ku i uanena na ku i pangesa ku via cili(ku likikiya) ni ku via ku pihia (ku loua).

3 Vulozi vua ku louesa ve ku vu talekesa ha vitozi. Vantu va tsiliela nguavo vakua ku vupangesa va kala na ngolo ya ku tuma tumpu-kumpuku, tuzila, vandzindzi na tusitu vak-

uavo ku vantu. Vantu va tsiliela naua nguavo vulozi ve ku vu pangesa mu ku lua vindzita,ku tsiha lusemo, ku koka mavezi na ku-tsa.

1. Veya va tsiliela mu mahesi na vulozi?2. Ku liya na lutsilielo lua vavengi, ngolo ya cim-bembesi ye ku tunda kulihi?3. Vulozi vua pua vuka, kaha vantu va tsilielanguavo vulozi vu hasa ku linga vika?

4 Nguavo kua kalanaua vilozi ve ku sezamivila yavo vutsiki kaha ve ku pulula mu kuka liuana na vakuavo vilozi linga va ka lientsitu ya vantu va va na louo. Mu ku linga vi-

lozi vaco ve ku seza mivila i na kosa ha mih-ela, visimo viaco ve ku vi ambulula kuli vaze va likela vulozi. Umo mukanda ua mu Afrikaua muesa vi va handekele vamo va puile vilo-zi (cingi cavo vanike va vampuevo). Umo uavoua handekele ngueni, “Nja tsihile vantu 150ku vimponde via makalu na mendelo akua-

vo.” Mukuavo ngueni “Nja tsihile vanike va-tanu mu ku tsemba maninga avo ose.” Kahamukuavo naua ngueni “Nja tsihile mapanga-la vange vatatu muomu va likelele vupanga-

la nange.”5 Vulozi vua ku likikiya ve ku vu pangesa

mu ku liniunga. Vaze va kala navuo veku zala maseka na tundzeya. Ve ku mina

4. Vika va tsiliela vantu vavengi ku tuala ha vilo-zi, kaha vika va litavela vamo va puile vilozi?5. Vulozi vua ku likikiya vua pua vuka, kaha vati

ve ku vu pangesa?

5

Vusunga ku Tuala ha Mahesina Vulozi



16/32

vimpelo na ku likuita vihemba. Ve ku sitika

vihemba via ku liniunga navio mu vindzivo ni

mu vitali viavo. Va tsiliela mu mikalo ya ku

soneka amo mezi a mu Mbimbiliya ni mu Al-

cor ˜ ao.

Makuli na Ku-onga6 Satana na vandemone vieni va pua vitozi

va kama va vantu. Va kala na ngolo ya ku

tanganesa visinganieka na miono ya vantu,

kaha ku laza va kovelele mu vantu na mu

tusitu. (Mateo 12:43-45) Vutuhu ka tua pan-dele ku sembulula ngolo yavo, ka tua pandele

naua ku i halesa.

7 Satana ua pua ise ya ku-onga. Ue ku se-

vuisa vantu mu ku va lingisa va singanieke

nguavo ua kala na ngolo ya kama, ku tuvak-

ana ya kala nayo mpundu. Aci talenu ha ci-

mueso eci: Mu cimo cifuti ca mu Afrika mua

kele ndzita, kaha masualale va pangesele vi-

sandzi mu ku vuisa vuoma vitozi vavo. Ntsim-

bu kanda va lue va kele na ku ohiesa viku-mo via matendangongi na mata mu visandzi.

Linga vitozi vavo va singanieke nguavo va kele

na vitua via kama. Na vuno vene, Satana a

6. Vika Satana na vandemone veni va lingile kulaza, kaha vati tua pande ku mona ngolo yavo?

7. Satana a tonda vantu va tsiliele vika, kahahanenu cimueso?

tonda vantu va singanieke nguavo ngolo yenika ya kele na vumanusuilo. Vutumbe vueniku vuisa vantu vuoma linga va linge cizangoceni kati ca Yehova. Tu simutuilenu makuliatatu a tonda Satana ngueni vantu va a tsi-liele.

8 Makuli a Satana a ku livanga aa: Na vimo

viuma via vipi vie ku lisolokela ngoco viahi; Viuma via vipi viose nga kati muntu na vikoko kaha vi na soloka ku hitila mu vimbem-besi via ngolo. Aci singaniekenu ha cimue-so eci: Nga kanike a tsa ku malaria. Citavanaye a tantekeyamo ngueni vuvezi vua malar-ia tungenengene ve ku vu koka. Vunoni kasia hasa ku tsiliela naua ngueni cilozi ikeyena tumu kangenengene uaco a ku sume mu-aneni.

9 Tua tantekeya nguetu Satana ua kalana ngolo ya ku koka visoti, vunoni ca pua

vuhenge ku tsiliela ngecize ua kala na ngolo ya ku koka visoti viose. Mbimbiliya nguayo:“Ku-hiana ku tunta ka ca pandamene vakuamikono, cipue ndzita kuli vakua ngolo, cipuembolo kuli vakua mangana, cipue vupite kuli

vakua mana, cipue kavumbi kuli vakua vui-no; vunoni ntsimbu na [luvinda] vi solokela

vose.” (Ekelesiate 9:11) Umo mukua ku tuntaa hasa ku kala na vuasi ku hiana vakuavo,

vunoni citava ka hasa ku vula. Viuma via kuli izila vi hasa ku mu honouesa ku vula. Hal-umo a hasa ku suntsuka, ku ua, ku vavala nimusisa u likuta. Viuma via cifua eci vi hasaku soloka ku muntu uose. Kati Satana ue ku

vi koka ni vilozi houe; vie ku soloka ngoco.10 Makuli a Satana a mu civali aa: Vilo-

zi ve ku seza mivila yavo na ku pulula vut-siki va ka liuane na vakuavo vilozi linga vaka tsembe maninga ni ku lia vantu va vana louo. Vunoni aci singaniekenuho: ‘Nga vi-

lozi va hasa ku linga ngoco, vika mpundu vie ku tunda mu mivila yavo ?’ Ngue mu tualilongesele, muono ukeuo muntu, kati cuma

8. Tumbulenu amo makuli eku onga Satana?9. Vati Mbimbiliya ya muesa ngecize kati Satanaue ku koka visoti viose?10. Viuma vika ve ku handeka ha vilozi, kaha

vati tua tantekeya nguetu via pua makuli?

Vilozi ka va hasa ku seza mivila yavo



17/32

ce ku tunda mu muntu. Cikuavo naua, cim-bembesi ca pua ngolo ya muono ize ye kuhana ndzili ku muvila vunoni lika liaco ka cihasa ku linga na vimo viahi.

11 Ambe muono ni cimbembesi ka vi hasaku seza muvila vi ka linge viuma via cili ni via

vipi houe. Ngeci mukemuo, vilozi ka va hasa

ku seza mivila yavo. Ka ve ku linga viuma vi ve ku handeka ni vi ve ku singanieka nguavo va na vi lingi houe.

12 Vati tu hasa ku lombolola viuma vi ve kulitavela vaze va kele na vulozi? Satana a hasaku lingisa vantu va tave nguavo va lingaholaza viuma vize ka va lingile. Ku hitila vindzo-zi, Satana a hasa ku lingisa vantu va singan-ieke nguavo va na mono, ku ivua ni ku linga

viuma vize ka va lingile. Mu njila eyi, Satanaue ku tundisa vantu kuli Yehova na ku va lin-

11. Vati tua tantekeya nguetu vilozi ka ve kuseza mivila yavo, kaha enu mua tsiliela mu vi-handeka viaco ni?12. Vati Satana ue ku lingisa vantu ku singan-ieka nguavo va na lingi viuma vize ka va lingile?

gisa va singanieke nguavo Mbimbiliya kati ya

vusunga.

13 Makuli a Satana a mu citatu aa: Vulozi

vua ku likikiya—vu ve ku pangesa vantu lin-

ga kati va va loue—vua pua vua cili. Vunoni

Mbimbiliya ka ya tepesele vulozi vua ku liki-

kiya ku vulozi vua ku louesa houe. Ya vindi-

ka vulozi vuose. Tu ci talenu lisiko lia hanene

Yehova ku VaIsaleli ku tuala ha vaze va kala

vulozi:

˘ ‘Kati mu ka tahe.’—Levitiku 19:26.

˘ “Yala naua, cipue mpuevo, uze ali na li-

hamba, cipue ikeye mukua vulozi, va ka mu

tsiha cili vene.”—Levitiku 20:27.

˘ “Kati va ka uane hamo nove umosi . . .

mukua ku tahesa via ku lutue, cipue mukua

ku panda vumbanda, cipue cinganga, cip-ue mukua lisaku, cipue mukua mahamba.”

—Ndeutelonomi 18:10-14.

13. (a) Ku likikiya ca pua ca cili ni? (b) Vika yahandeka Mbimbiliya ku tuala ha vulozi?

Vintsimbu vimo viuma viavipi vie ku soloka ngoco


18/32

14 Aa masiko a muesa ngecize Njambi katondele vantu veni va kale na vulozi. Yehovaua hanene aa masiko ku vantu veni muomuua va lemene, ka tondele va kale mu vundun-go omo lia vuoma vua vulozi. Ka tondele va va

yandese ku vandemone.15 Vutuhu Mbimbiliya ka ya lombuelele via

vingi ku tuala ha viuma vi va hasa na vizeku va hasa ku linga vandemone, vunoni yamuesa ngecize Yehova Njambi ua kala nangolo ya kama-kama ku hiana Satana na

vandemone veni. Yehova ua tundisile Sa-tana muilu na ku mu mbila ha mavu. (Ku-Solola 12:9) Tantekeyenu naua ngecize, Sa-tana ua handekele na Njambi linga a mutave ku-eseka Yombi, kaha uononokele Njam-bi mua mu vindikile ku tsiha Yombi.—Yombi

2:4-6.16 Visimo 18:10 nguayo: “Lizina lia Yehovalikelio cimpaka ca ku tuntuka ca ku kania-ma. Mukua vuviuke a tuntilamo, kaha ovo-ka.” Ngeci tua pande ku tinina kuli Yehova atu niunge. Vangamba va Njambi ka ve ku tun-tila ku mikalo ni vumbanda linga va liniungeku vilinga via vipi via Satana na vandemone

veni, kaha ka ve ku vuila vilozi vuoma. Van-gamba va Njambi va tsiliela vi ya handekaMbimbiliya nguayo: “Muomu meso a Yehova

a hita oku noku hose ha mavu, mu ku kuasana zindzili zieni vaze va li na mutima ua kutantuluka kuli ikeye.”—2 Mizimbu 16:9.

17 Nenu mu hasa ku kala na lutsilielo nge-cize nga mu pangela Yehova. Tiango 4:7nguayo: “Ononokenu kuli Njambi, vunoni vi-anenu Satana kaha ikeye a ka mi tina.” Ngamu pangela Njambi ua vusunga, na ku onon-oka kuli ikeye, mua vusunga Yehova a ka miohiela.

14. Omo lia vika Yehova ua tumbikile masiko aku vindika vulozi?15. Vati Mbimbiliya ya muesa ngecize Yehova uakala na ngolo ya kama-kama ku tuvakana Sa-tana?16. Kuli iya tua pande ku tinina linga a tuniunge?17. Vika ua tu kulahesa mukanda ua Tiango 4:7,kaha vika tua pande ku linga?

Vilozi va Hasaku Tuma Mihiato ni?

Ku ku putuka ca muaka ua 1977, va ueme-kele vantu 14 va va sumine vulozi ku Pieters-burg, Africa do Sul. Mukanda ua Drum ua muAfrica do Sul ua handekele nguauo: “Vamalana vampuevo va na uila mu vuoma. Va li navuoma vua ku va loua na ku va tuma mihiatomu ku va tsiha . . .

“Tua pande ku lingako mumo . . . Ngeci mu-kemuo etu vakua DRUM tu na lania vilozi

vose nguetu: Tu fueta R5 000 [$5,750 (U.S.) kuntsimbu ize] kuli uose a tsiha Stanley Motjuwa-di na muhiato mu ngonde ya Mar ¸ co ya 1977.Nga mu mu honoua, mua pande ku litavela kumbunga yose ngecize ngolo ya ku tsiha vantuna mihiato i mue ku lipamba ya pua visaki namazilo.

“Ngeci mukemuo, enu vilozi, putukenu kusetesa vindeho vienu, tu mone nga mu hasa.”

Vuno vilozi va hasele ku va payesa mu kutuma muhiato ni? Houe, na kumo kuahi.

Muata Motjuwadi, mukua ku soneka mizim-bu ku Drum, ka tsile vunoni ua va vulile kahamu nima ya ntsimbu va mu londekele ha vuku-luntu.

Cikasa: Vati umo mukua ku soneka ua ku Af-rica do Sul uesekele vilozi, kaha vika viezi-lemo?



19/32

Y

ESU ua handekele ngueni: “Kovelenu mumbelo ya indende, muomu mbelo ya kama

na njila ya zandzavala ya ya ku ku-nonga,kaha va vengi va li na ku kovelamo. Muomumbelo ya indende na njila ya lisuata, ya ya

ku muono, kaha va vandende lika va i uana.”(Mateo 7:13, 14) Ku liya na Mbimbiliya, kuakala lika vifua vivali via vulombelo: vumo vua

vusunga vukuavo vua makuli; vumo vua cili vukuavo vua vupi; vumo vu tuala ku muono;

vukuavo vu tuala ku ku-nonga.2 Vantu ve ku singanieka nguavo Njambi

ua tava malombelo ose. Vunoni vinimbu viaMbimbiliya vi na hatako via muesa ngecize mu

ve ku singanieka kati mukemuo:

˘ “Kaha vana va Isaleli va lingile naua cize

ca cipi ku meso a Yehova, na ku pange-la va Mbale; na vaAselote, kaha na vanjam-bi va Silia, na vanjambi va Sindone, kaha na

vanjambi va Moave, na vanjambi va vana va Amone, na vanjambi va vaFilisteo; kaha va sile

Yehova na ku mu pangela cahi. Kaha vutenu vua Yehova ua suamenene Isaleli.” (Vangazi

10:6, 7) Nga ka tu lemesa Njambi ua vusunga, vunoni tu lemesa tumponia ni vanjambi veka, Yehova Njambi ka ka tu tava ku pua vantu veni.

˘ “Vantu ava va nji lemesa na milungu yavo, vunoni mitima yavo ili ku laako nange. Va li naku nji lemesa ngoco, Veku longesa zimpandezia vizila via vantu.” (Mako 7:6, 7) Nga vantu va

litumbula nguavo ve ku lemesa Njambi vun-oni va longesa via mu mitue yavo kati via mu

Mbimbiliya, vali na ku lipakesa ngoco. Njam-

bi ke ku tava ku lemesa cavo.˘ “Njambi ikeye Sipilitu: kaha vaze va mu

lemesa va pande ku mu lemesa mu vimbem-besi na mu vusunga.” (Yoano 4:24) Ku lemesa

1. Ku liya na Lizi lia Njambi, vifua vika vivali lika via vulombelo via kalako?2. Vati Visoneka via muesa ngecize Njambi katavele malombelo ose?

cetu ca pande ku litombola na vusunga vuakala mu Lizi lia Njambi.

Mihako ya Vulombelo vua Makuli3 Vati tu hasa ku mona vulombelo nga va vu

tava kuli Njambi ni kuahi? Yesu ngueni: “Muti

uose ua cili u ima mihako ya cili; vunoni muti

ua upi u ima mihako ya ipi . . . Ngoco vene

ku mihako yavo mu ka va tantekeya.” Aa mezi

a lomboloka nga vumo vulombelo vua tunda

kuli Njambi, vu ima via cili; vunoni nga vua

kuli Satana vu ima via vipi.—Mateo 7:15-20.4

Vulombelo vua vusunga vua kala na vantu va lilema umo na mukuavo kaha ve ku muesa

cilemo ku vakuavo. Muomu Yehova mpunduua pua Njambi ua cilemo. Yesu ua handekele

ngueni: “Hakeho vose va ka tantekeya ngecize

mu vandongesi vange, nga mu lilema umo na

mukuavo.” Vuno malombelo ali na ku hasa ku

puisamo eci citume ca ku lemesa ca vusunga

ni?—Yoano 13:35; Luka 10:27; 1 Yoano 4:8.5 Tu ci talenu ha vilinga via ku landesa van-

dungo mu Afrika. Limo livulu lia handeka

ngualio: “Tunde mu muaka ua 650 ku tua-la mu 1905, vantu va heta ku 18.000.000,

va va landesele ku vundungo mu vifuti via va

Isl ˆ amico ku hitila mu Kalunga ndonga i va

luka Oceano ´ Indico. Mu mutamba ua mu civ-

ali ua s ´ eculo 15, vindele va ku Europa va pu-

tukile ku landa vandungo ku vucelo vua Afri-

ka, kaha mu muaka ua 1867 vakua Afrika va

putukila ha 7.000.000 ku tuala ha 10.000.000

va va landesele ku vundungo mu ku va za-

vuisa mu vimbapolo ku va tuala mu Mavu a

Aha (America ya ku vucelo na ya ku vutokelo).”The New Encyclopædia Britannica.

3. Tumbulenu imo njila i tu hasa ku tepesa vul-ombelo vua vusunga ku vua makuli?4. Cifua cika ve ku muesa vakua ku lemesa Ye-hova?5. Vika lia handeka limo livulu ku tuala ha kulandesa vandungo mu Afrika?

6 Vuno Njambi ua TavaMalombelo Ose ni?



20/32

6 Vika vua lingile vulombelo, mu ntsimbu

ize ya lamba omo vamala, vampuevo na vanike

mu Afrika, va va tundisile ku vindzivo viavo,

ku va tepa na vavusoko vuavo, ku va kuta mal-

enge, ku va cata na vikungu via tuhia kaha na

ku va landa ni ku va landesa ngue vangombe?Bethwell Ogot ua sonekele mu mukanda ua

mizimbu ua Daily Nation ku Nairobi, Kenya

ngueni: “Vakua Kilistu na va Isl ˜ amico vose ve

ku longesa nguavo vantu vose va na pande ku

likuata kumo, vunoni navo va putukile via ku

landesa vandungo omo lia kahangu. . . . Vose va na pande ku tava ou mulonga, Vakua Kil-

istu na vaMusulmano, Vakua Vucelo na Vak-

ua Vutokelo, na visinganieka via vukenia vize

via lingisile ku yandesa vakua Afrika miaka

ya ingi.”

Vulombelo na Ndzita7 Vulombelo vua makuli vua solola mihako

6. Vati vulombelo vua lihakele mu ku landesa vandungo?7. Vika ve ku linga vakuluntu va malombelo mu

vindzita?

yavuo ya ipi mu vinj il a vikuavo. Vut uh u

Mbimbiliya nguayo “u ka lema mukuenu,”

vakuluntu va malombelo ve ku kuasa mu

vindzita mu mavu ose.—Mateo 22:39.

8 Vantu vavengi va tantekeya ngecize mu

1994, vamadre na vasasendote navo va tsih-

ile vantu ku Ruanda. Vulombelo vua lihakele

naua mu ku liluisa cikuavo ca cingi mu Afri-

ka. Mu ntsimbu ya ndzita ya vutenu vua kama

ku Nigeria, vakua malombelo ku mitamba iva-

li va kele na ku songangeya vantu ku lua. Omo

Ndzita ya tualeleleho cikuma, umo mulongisiua vulombelo ua handekele ngueni vakuluntu

va malombelo va na “seza vipanga via va hana

8. (a) Vati vakuluntu va malombelo va kuaselemu vindzita via mu Afrika? (b) Vika ua handekeleumo mukuluntu ua vulombelo ku tuala ha vaku-luntu va malombelo mu ntsimbu ya ndzita ku Ni-geria?

Vulombelo vua makuli vualihakele mu vindzita na muku landesa vantu ku

vundungo

A vezikisa masualale: Daily Times ku Nigeria; trabalho infantil ; Schomburg Center for Researchin Black Culture/The New York Public Library/Astor, Lenox and Tilden Foundations;starving boy: U N PHOTO 186797/J. Isaac



21/32

Njambi.” Kaha ua tuale-

leleho naua ngueni: “Etu

tue kuli tumbula nguetu

tu vangamba va Njambi,

tu na pu honi vangamba

va Satana.”9 Mbimbiliya ya han-

deka via vingi ha viu-ma evi: “Satana a lifuisa

ngue kangelo ua ceke.

Ngoco vene nga vakua

ku mu pangela va lifuisa

ngue vakua ku pange-

la vuviuke ka ci tu ko-

mouesa.” (2 Kolintu 11:

14, 15) Ngeci mua vantu

va vapi ve k u l ipuis a

ngue va cili, Satana neni

ue ku-onga vantu ku hiti-

la mu vakuluntu va vul-

ombelo ku soloka ngue va vusunga, vunoni vi-

panga viavo via vipi na mihako yavo yaipi.10 Mu mavu ose, vakuluntu va malombelo ve

ku ambulula cilemo, ciyulo na vuviuke, vun-

oni va kala na vizindo, ve ku lua vindzita naku linga viuma vikuavo via vipi. Mbimbiliya ya

va lombolola vuino mu ku handeka nguayo:

“Va litava nguavo va tantekeya Njambi; vunoni

na vipanga viavo va na mu viana.”—Tito 1:16

Tu huke nu mu“Mbambilone ya Kama”

11 Tu hasa ku mona visinganieka via Yehovaku tuala ha vulombelo vua makuli mu ku tan-

da mukanda ua Ku-Solola mu Mbimbiliya. Mu

mukanda uaco vulombelo vua makuli va vusetekesa ku mpuevo, “Mbambilone ya Kama.”

(Ku-Solola 17:5) Tu talenu vati Njambi ua mulombolola:

˘ “Lipangala uze ua kama. . . na ikeye va-miangana va mavu va lingile vupangala.” (Ku-

9. Vika ya handeka Mbimbiliya ku tuala ha van-gamba va Satana?10. Mu njila ika vakuluntu va malombelo ve ku

viana Njambi?11. Vati Mbimbiliya ya lombolola vulombelo vuamakuli?

Solola 17:1, 2) Tele nga vua muesele lutsilielo

kuli Njambi, vunoni vulombelovua makuli vualihaka mu pulitika, na ku lekesa vinguvulu

viuma vi va pande ku linga.

˘ “Kaha muli ikeye va uanene maninga a va-polofeto na a vakua ku lela, na a vose vaze va

va na tsihi ha mavu.” (Ku-Solola 18:24) Vulom-

belo vua makuli vua yandesele na ku tsiha vangamba va Njambi va vusunga, kaha vu lin-gisa makulukazi a vantu ku tsa mu vindzita.

˘ “Ua lihalesele ivene na ku kava masungua api.” (Ku-Solola 18:7) Vulombelo vua makuli

vua kala na vupite vua vuingi, vuze vua pitisa

vantuamena vavuo.

˘ “Muomu na vulozi [vueni] uongele vifuti

viose.” (Ku-Solola 18:23) Omo lia ku longesamakuli nguavo muono ka ue ku tsa, vakua

vulombelo vua makuli va sokolola mbelo ku

mahamba na vulozi vua vifua viose, kaha ve

ku lingisa vantu ku ivua vuoma vua vatsi naku lemesa vakulu.

12 Mbimbiliya ya mamuna vantu linga vatunde mu vulombelo vua makuli, ya handeka

nguayo: “Tuhukenu, vantu vange, ha kati keni,Linga kati mu likate ku vipi vieni, Kaha katimu tambule k u tuyando tueni.”—Ku-Solola

18:4, 5.13 Vuovuno, civunga ca malombelo ose a

makuli ci luka naua nguavo Mbambilone yaKama, va ka ci nongesa mu vutuntu. Mbimbi-

liya nguayo: “Ngoco vene ku litangua limo lika

tuyando tueni tu keza, ku-tsa, na ku lila na vusiua, na ndzala; kaha va ka mu enieka to na

tuhia, muomu [Yehova] Njambi mukua ku mu

hisa ikeye mukua ngolo.” (Ku-Solola 18:8) Lin-ga kati tu ka tambule ku tuyando tueni, tua

pande ku vatula mizi yose i tua kala nayo na vulombelo vua makuli, ka tua pandele ku li-

haka mu vilinga vieni, vilika vieni, ni ku tava

viuma via tsiliela, muomu viose evi ka vieku ya Njambi ku mutima. Tua pande ku vi

viana vuasi-vuasi. Muomu miono yetu ili mu

vusonde!—2 Kolintu 6:14-18.

12. Cimamuna cika ya hana Mbimbiliya ku tua-la ha vulombelo vua makuli?13. Vika vi ka solokela vulombelo vua makuli na

vantu vavuo?



22/32

L INGA tu likuate vusamba vua cili na Njam-

bi, tua pande ku litepa mu viose na vul-ombelo vua makuli. Tua pande ku lemesa mu

vusunga. Vantu vavengi mu mavu ose vali na

ku lingamo matangua ano.

2 Ngue mu ya handekele laza Mbimbiliya,

vakua ku lemesa mu vusunga va pua “civun-

ga ca kama” ca ku tunda mu “vifuti viose, na

miyati yose, na vantu vose na malimi ose.” (Ku-

Solola 7:9) Mu vifuti via ku pua 239, Vakale-

ho va Yehova vali na ku kuasa vakuavo va li-

longese via tonda Yehova na vinjila vieni via

cilemo.

Ku Nongonona Vakuaku Lemesa mu Vusunga

3 Vakaleho va tava mpundu nguavo Yehova

ikeye lika ua fuila ku mu lemesa. Ve ku viana

ku tsikamena tumponia ni ku vikupulo via

mu vulombelo vua makuli. (1 Yoano 5:21)

Ka ve ku lemesa vatsi mu ku zuamena ku mia-

la ni vilika vieka vie ku tuala ku lutue vulom-

belo vua makuli ni ‘vilongesa via vandemone.’(1 Timoteo 4:1) Vunoni ve ku lembezieka vaze

va na tsisa mu ku va lomboluela cikulaheso

ca Njambi ngecize tangua ku ka kala cisangu-

kilo ca vatsi linga va ka yoye mu palandaizi ha

mavu.—Yoano 5:28, 29; Vilinga 24:15.

4 Vakaleho ka va lihakele ku mahesi, tufuta

ni vulozi, muomu va tantekeya ngecize evi viu-

ma via tunda kuli Satana. Va tsiliela nguavo

Yehova lika ikeye a hasa ku va niunga kati

vulozi houe.—Visimo 18:10.

1. Vika tua pande ku linga amba tuye Njambi kumutima?2. Kulihi va kala Vakaleho va Yehova, kaha vi-panga vika ve ku linga?3. Iya ve ku lemesa Vakaleho va Yehova, kaha veku viana ku lemesa vika?4. Vika va tsiliela vangamba va Njambi ku tualaha vulozi?

5 Yesu ua handekele ngueni vandongesi

veni “kati vakua mavu.” (Yoano 17:16) Yesu ua vianene ku likovelesa mu pulitika ya ku ma-tangua aze. (Yoano 6:15) Na lelo lino, Vakale-

ho ka ve ku likovelesa mu pulitika, ku halesa vifuti ni mu ku liluisa ca miyati hano ha mavu. Vunoni, ve ku fueta lisimu na ku ononoka ma-

siko a mu vifuti vi va kala.—Yoano 15:19; Loma13:1, 7.

6 Omo lia ku ononoka vinguvulu, Vakaleho ve ku linga cose mu ku sonekesa malo avo kunguvulu. (Tito 3:1) Ve ku ononoka ku lisiko lia

Njambi lia ku viana ku haleka. (1 Timoteo 3:2)Cikuavo naua, malo a vangamba va Njambi ka

e ku tsa cikuma muomu ve ku niunga vitume via mu Mbimbiliya.

7 Vakaleho va lilema umo na mukuavo. Omolia ku lilema umo na mukuavo na ku lema

Yehova, Vakaleho va likuata kumo na vamu-

anaye mu vusunga, vutuhu va tunda ku miya-ti na vifuti via ku liseza-seza. Mu kue ku solo-

ka mandunduma ni visoti vieka, Vakaleho vekuli kuasa vuasi-vuasi umo na mukuavo. Vak-

aleho ve ku muesa cilemo mu ku yoya cavo.—Yoano 13:35.

8 Vangamba va Yehova ve ku lihakela ka-

pandi ka ku pua vakua vusunga mu vihan-deka na vilinga. Ve ku viana vuizi, makuli, vup-

angala, ku penda, na ku-onga mu mingoso. Vamala ka ve ku pupa vampuevo vavo. Vaven-gi tele kanda va pue Vakaleho, va kele nevi vi-

linga, vunoni na vukuasi vua Yehova va likela- vio. Kaha “va na litanesa” ku meso a Njambi.—1 Kolintu 6:9-11.

5. Mu njila ika Vakaleho va Yehova “kati vakuamavu”?6. Vitume vika ve ku niunga vangamba va Njam-bi ku tuala ha vulo na ku-tsiha vulo?7. Vati Vakaleho ve ku muesa cilemo ku umo namukuavo?8. Vilinga vika via vipi ve ku viana vangamba vaNjambi?

7 Veya ve ku LemesaNjambi mu Vusunga?



23/32

Vakaleho va Yehovava likuata kumo navamuanaye ku puacivunga cimo lika mumavu ose


24/32

Vakua ku Linga Cizango ca Njambi9 Vakua malombelo a engi ve ku litumbula

nguavo va tantekeya vusunga. Linga vantu va

tsiliele mezi avo vamo ve ku linga vikomoueso.

Ngeci mua, ku tuala ha viIgreja via mu Afrika,

Livulu limo lia handeka ngualio: “Vilinga via

mahesi na vumbanda vali na ku vilinga honi

ku [vivunga via viha via Vakua Kilistu]. . . Van-tu vaco ve ku litumbula nguavo va kala nangolo ya ku taha na ku linga vikomoueso. Va-

polofeto vavo ve ku hana vindzozi na ku lan-

gulula vilota. Ve ku pangesa mema a ku lela,

mazi a ku lela, muto, vindeya na insensu muku saka vantu na ku niunga ku mavezi.”

10 Vakua malombelo aco ve ku handeka

nguavo vikomoueso viavo via muesa ngecize

vulombelo vuavo va vu vezikisa kuli Njam-

bi. Vunoni vikomoueso ka vie ku muesa nge-cize Yehova ua tava vulombelo vuaco houe.

Muomu Satana ue ku hana ngolo ku vak-

ua ku lemesa va makuli va linge “vikomoueso

via makuli.” (2 Tesalonika 2:9) Cikuavo naua,

Mbimbiliya ya handekele laza nguayo viko-

moueso via kuli Njambi, ngeci mua vupolofe-

to, ku handeka malimi, na mana a ku hiana

“va ka vi nongesa.”—1 Kolintu 13:8.11 Yesu ua tu mamuine ngueni: “Kati uose

a handeka nange, ngueni, Muangana, Muan-

gana, a kengila mu vuangana vua muilu, cahi;ku vanga uze ue ku linga cizango ca Tata u li

muilu. Va vengi va ka handeka ku litangua

lize, nguavo, Muangana, Muangana, ka tuazimbuile vupolofeto mu lizina liove, na vande-

mone ka tua va fumisile na lizina liove, na vi-

pupu via kama via ngolo ka tua vi lingile na li-

zina liove, ni? Kaha ange nji ka va kuania,

nguange, Ka nja mi tantekeyele na ntsimbu na

imo yahi: fumenu kuli ange enu vakua ku lin-

ga vupi.”—Mateo 7:21-23.

12 Kaha veya va ka kovela mu Vuangana vuamuilu? Vaze ve ku linga cizango ca Yehova.

9. Vika lia handeka limo livulu ku tuala ha viIg-reja via mu Afrika?10, 11. Omo lia vika vikomoueso via matanguaano ka via muesele ngecize vulombelo vuaco va

vu tava kuli Njambi?12. Veya va ka kovela mu Vuangana vua muilu?

Vakua ku Ambulula Vuangana vua Njambi

13 Cika cizango ca Njambi ku vangamba veni lelo? Yesu ua handekele ngueni: “Kahazimpande ezi vene zia cili zia vuangana va kazi ambulula ku vifuti viose, zi ka pua vukale-ho vua kuli vakua vifuti viose.” (Mateo 24:14)

Vakaleho va Yehova ve ku linga eci cipanga nantuima ya kama.

14 Mu “vifuti viose,” Vakaleho va Yehova veku ambulula muzimbu ua Vuangana vuaNjambi, nguvulu ya muilu ize i ka sika mavuose mu vuviuke. Ve ku longesa nguavo Yehovaua hangula Yesu Kilistu ku pua Muangana

vua Vuangana vua Njambi, hamo lika na van-tu 144.000 va va hangula ha mavu.—Ndaniele7:14, 18; Ku-Solola 14:1, 4.

15

Vakaleho ve ku muesa ku vantu muMbimbiliya ngecize Vuangana vua Njambi vuka nongesa mavu a Satana ose. Vu ka nonge-sa vulombelo vua Makuli na vilongesa viavuo

vize vie ku sahula Njambi na ku singimikaNdiavu! (Ku-Solola 18:8) Mavuangana a vantuose nao va ku a nongesa, muomu a kala mu

vutozi na Njambi!—Ndaniele 2:44.16 Cikuavo naua, Vakaleho va Yehova ve ku

ambulula nguavo Yesu Kilistu a ka neha viv-ezikiso kuli vose ve ku linga vize via tonda

Njambi. Va ka pua vasuana veni ha mavu.Mbimbiliya nguayo: “A kohiela mukua ku zelaomo a tambeka, na muhutu uze kesi na mu-kuasi. A ka tetela vahutu na vakua ku zela namiono ya vakua ku zela a ka i ohiela.”—Visa-mo 72:12, 13.

17 Ka kuesi civunga ceka ca vantu ce ku lin-ga cizango ca Njambi mu ku ambulula mu-zimbu ua cili ua Vuangana. Vakaleho va Ye-hova vakevo lika ve ku ambulula Vuangana

vua Njambi mu mavu ose.

13. Cipanga cika Njambi na tumu vangamba veni lelo, kaha veya vali na ku ci linga?14. Vika Vuangana vua Njambi, kaha veya va kasika mu Vuangana vuaco?15. Vuangana vua Njambi vu ka nongesa vika?16. Veya va ka pua vasuana va Yesu Kilistu,kaha kulihi va ka yoyela?17. Veya lika ve ku ambulula Vuangana vuaNjambi?



25/32

Y ESU ngueni: “Ou ka lipandakana nangeikeye mukua nkole yange.” (Mateo 12:30)Kua kala lika mitamba ivali, nga ka tuesi kuli

Yehova tuli kuli Satana. Vantu va vengi ve ku

singanieka nguavo ve ku pangela Njambi munjila ya mu ya ku mutima, vunoni Mbimbiliya

ya handeka nguayo Satana ali “ku onga mavu

ose.” (Ku-Solola 12:9) Makulukazi na makulu-

kazi a vantu va tsiliela nguavo vali na ku leme-

sa Njambi, vunoni vali mpundu na ku pangela

Satana Ndiavu! Vantu vose va na pande ku li

hanguila: Nga va pangela Yehova “Njambi ua

vusunga” ni ‘ise ya makuli’ Satana.—Visamo

31:5; Yoano 8:44.

Patukenu ku Vulombelo vua Makuli2 Ku hangula ku pangela Yehova, cikeco ku

hangula na mana, muomu cikeco ca ya Njambi

ku mutima. Vunoni uose ue ku pangela Njam-

bi, Satana ka mu lemene; kaha ue ku kokela

lamba na visoti ku vose ve ku lingamo. Njila

imo ye ku linga ngoco ya pua ku lingisa vantu

va tsope na ku luisa muntu uaco, halumo va-

vusamba ni vavusoko vueni vene. Yesu ua ma-

muine ngueni: “Vakua ndzivo ya muntu vakevo

va ka pua vakua nkole yeni.”—Mateo 10:36.

3 N ga e vi v i ka mi sol oke la, v ati mu kalinga? Vantu vavengi va tantekeya nguavo ku

1. Ku tuala ha ku lemesa, kapandi kaka valinako vantu vose?2. Tumbulenu imo njila ye ku pangesa Satanamu ku lingisa vantu kati va lemese Yehova.3. Nga vavusoko ni vavusamba venu va mi luisaomo lia ku lemesa Njambi, vati mu linga?

8

Vianenu Vulombelovua Makuli;

Lemesenu Njambimu Vulombelo vua Vusunga

Vilongesa via Vulombelo—Via Vusunga na via Makuli

˘ VanjambiVatatu:Vakua malombelo a engi veku longesa nguavo Njambi ua pua vanjambi vatatu.

Ve ku handeka nguavo “Ise ua pua Njambi, Muana[Yesu] ua pua Njambi, kaha Sipilitu Santu ya puaNjambi, vutuhu ngoco ka va puile vanjambi vatatuvunoni Njambi umo.”

Mbimbiliya ka ya tumbuile lizi “vanjambi vatatu”na hamo hahi kaha ka ya longesele ngecize Yehovaua puavanjambi vatatu mu umo houe. Yehova ikeyelika Njambi. Mukanda ua ku livanga ua Kolintu 8:6nguauo: “Vunoni kuli etu ku li Njambi umo lika, ikeye

Tata.” Yehova ikeye Njambi ua ku hiana. Yesu ka puileNjambi, vunoni “ikeye Muana Njambi.” (1 Yoano4:15) Kaha naua, sipilitu santu ka ya puile Njambi.

ambe kupua muntu houe. Ya pua ngolo ya kuhiana ya Njambi.—Vilinga 1:8; Efeso 5:18.

˘ Cimbembesi: Vakua malombelo a engi ve kulongesa nguavo cimbembesi ca pua cimo cuma cakala mu kati kavantu kaha ka ce kutsa. Mbimbiliya

ya longesa nguayo cimbembesi ca pua ngolo yamuono ize ye ku hana ndzili ku muvila, vunoniha lika liayo ka hasa ku linga na vimo viahi. Kaha yalongesa naua nguayo vatsi ka va tantekeya na vimo vi-ahi.—Ekelesiaste 9:10; Tiango 2:26.

˘NgehenayaTuhia: Malombelo a makuli ekulongesa nguao, vimbembesi via vakua vupi ve ku vi

mbila mu ngehena linga vi ueme miaka yose. VunoniMbimbiliya ya handeka nguayovatsi “ka va tantekeyana vimo viahi.” (Ekelesiaste 9:5) Mbimbiliya ya lon-gesa naua nguayo “Njambi ikeye cilemo.” (1 Yoano4:8) Yehova, Njambi ua cilemo, ka ka uemeka vantuna tuhia, na limo litangua liahi.

Cikasa: Vika ya longesa Mbimbiliya ku tualaha vanjambi vatatu, cimbembesi na ngehena

ya tuhia?



26/32

Vati mu hasaku lemesa muvusunga?


27/32

lemesa cavo, kati ca vusunga, vunoni ka veku tundamo. Ve ku singanieka nguavo, ku

tundamo ca pua ku alulukila vavusoko. Muke-muo ni? Nga mu nongonona ngecize vamo va-

vusoko vuenu va na kala na ku pangesa vihem-

ba vie ku liana, ka mu va mamuna nguenu vihemba viaco vie ku liana ni? Mu tava ku li-

pandakana navo mu ku pangesa vihemba via-co, ni kuahi?4 Yehosua ua lekele vaIsaleli va likele ku le-

mesa ca cipi na vilika vikuavo vi va kele naku linga vaiseavo. Ua va lekele ngueni: “Vuo-

vuno ngoco vene ivuilenu Yehova vuoma, na ku

mu pangela na vucili na vusunga; kaha fumi-senu vanjambi vaze va va pangelele vaisuenu

mu sinia lia ndonga, na mu Ingito; kaha pange-lenu Yehova.” (Yehosua 24:14) Yehosua ua kak-atelele kuli Yehova, kaha Yehova mu vezikisile.

Nga tu kakatela kuli Yehova, netu a ka tu vezik-isa.—2 Samuele 22:26.

Nongesenu Viuma vi veku Pangesa mu ku Lemesa ca

Makuli vi mua Kala Navio5 Linga muntu a patuke ku vulombelo vua

makuli, na pande ku naua ku nongesa nkala vikumba via vulozi via kala navio, ngeci muamikalo, vimpelo, tundzeya na maseka a ku liki-

kiya na vikumba vieka ngeci muevi. Ca pua ca

seho ku linga evi, muomu ce ku muesa ngecizetua tsiliela Yehova mu vutuntu.6 Tu ci talenu vi va lingile vamo Vakua Kilis-

tu va ku livanga mu va hanguile ku tava vulom-

belo vua vusunga. Mbimbiliya nguayo: “Kati va

vandende va vaze va lingile via vulozi va nehelemikanda yavo hamo lika, na ku i tsimika ku

meso a vose.”—Vilinga 19:19.7 Vamo va putukile ku pangela Yehova, omo

ku laza va kele na vulozi , mahesi ni tufuta, van-

demone va va yandesele. Nga nenu vi mi solo-

kela, tambakanenu Yehova na lizi lia kama mu4. Vika Yehosua ua lekele vaIsaleli ku tuala haku lemesa?5. Vika tua pande ku nongesela vikumba via kulikikiya navio?6. Vati Vakua Kilistu va ku livanga va lingile mi-kanda yavo ya vulozi?7. Vika tua pande ku linga nga vandemone va tu

yandesa?

civundilo, oku mu tumbula lizina lieni. Kaha Yehova a ka mi kuasa.—Visimo 18:10; Tiango

4:7.8 Vose vaze va tonda ku pangela Yehova ka va

pandele ku niunga ni ku pangesa tumponia, vi-

fikula ni vikupulo via mu ku lemesa ca maku-

li. Vakua Kilistu va vusunga ve ku “enda na

ku tsiliela kati na ku mona.” (2 Kolintu 5:7) Veku singimika lisiko lia Njambi lize lia vindika

ku pangesa nkala fikula ni cifua mu ku leme-

sa.—Ezundu 20:4, 5.

Likuatasane na Vangamba va Yehova9 Mbimbiliya nguayo: “Liendele na vakua

mangana, kaha u ka pua mukua mangana.”

(Visimo 13:20) Nga tu tonda ku pua vakua man-

gana, tua pande ku enda ni likuatasana na

Vakaleho va Yehova. Muomu vakevo vali na ku

endela mu njila i tuala ku muono.—Mateo 7:14.10 Vakaleho va haka seho mpundu ku van-

tu. Cipanga cavo ca pua ku kuasa vantu vak-

ua vucili vevuisise vusunga vua mu Mbimbili-

ya vuze vu tuala ku muono ka ue ku hua. Va

hasa ku mi kuasa mu ku mi longesa Mbimbi-

liya vuana. Va ka kumbulula vihula vienu na

ku mi lekesa vati mu hasa ku pangesa mana a

mu Mbimbiliya mu ku yoya cenu.—Yoano 17:3.11 Ku viuano viavo, cikumakuma vie ku hiti-

la ku Vindzivo via Vuangana, mu ka lilonge-

sa via vinjila via Yehova. Mu ku yako mu kakaniamesa cizango cenu ca ku lemesa Njambi

mu vulombelo vua vusunga. Kaha mu ka lil-

ongesa naua mua ku kuasela vakuenu va li-

longese vusunga vua mu Mbimbiliya.—VaHeve-lu 10:24, 25.

12 Omo mu tualelelaho ku lilongesa via ci-

zango na vutumbe vua Yehova, mu kevuisi-

sa na ku lema cikuma vinjila vieni via cilemo.

Kaha na cizango cenu ca ku linga vize via mu

ya ku mutima na ku viana vize ka via mu ile ku

8. Vati Vakua Kilistu ve ku mona tumponia, vifi-kula na vikupulo via mu ku lemesa ca makuli?9. Cimamuna cika ya hana Mbimbiliya ku tualaha ku pua mukua mangana?10. Vati Vakaleho va Yehova va hasa ku mi ku-asa ku pangela Njambi?11. Vati viuano via Vakua Kilistu vi ka mi kuasa?12. Vati civundilo ci hasa ku mi kuasa ku pan-gela Njambi?



28/32

mutima, ci ka kola. Vulukenu ngecize mu hasa

ku vundila kuli Yehova a mi kuase ku linga via

cili na ku viana via vipi.—1 Kolintu 6:9, 10; Fili-

pu 4:6.

13 Mu ku hita ca ntsimbu, omo lutsilielo

luenu lu ka kola, mua vusunga mu ka mona

13. Vati mu hasa ku vuisa Yehova ndzolela kumutima?

seho ya ku-lihana na ku mi mbatiza ku pua

Mukaleho ua Yehova. Mu ku kovela ha civun-

ga ca vangamba va Yehova, mu ka vuisa Ye-

hova ndzolela ku mutima. (Visimo 27:11) Mu ka

kala ha kati ka vantu va ku vezika va tumbulaNjambi ngueni: “Nji ka kala muli vakevo, kaha

nji kenda muli vakevo; Nange nji ka pua Njam-

bi yavo, Navo va ka pua vantu vange.”—2 Kolin-

tu 6:16.

Nja Patukile ku Vandemone

Tangua limo ku vutsiki tele

nji na kosa na yaliange ku mu-

hela, nja vuile lizi li sana lizina

liange lutatu. Kaha nja muene

kantsongua ka ndzivo ka fu-kuka, mua tundile cimo cuma

ngue livundungulu lia tuhia, ca

uila muzimo liange. Vunoni yal-

iange ka muene na vimo viahi.

Ku tunda oho nja vuile ntuima

ya kama-kama mu vingonde

ovio.

Mu nima ya vingonde vitanu

na imo, lizi liaco lia nji sanene

naua. Ha ntsimbu oyo vene,

nja muene ngue ndzivo yose

i na zavama mu mema. Kaha

mu mema aco mua tundile mboma, kaha ua kulizenga-zenga ku livoko liange. Nja setekele kumianga livoko vunoni ka solomokele. Nja vuile vuoma vua kama. Kaha aze mema na linoka via zi-

mukile, kaha va nji ndiangele ha mavu. Nja lezu-mukile mu viola via vingi. Lize lizi lia nji lekele ngu-alio nji hiluke kuimbo linga nji ka ye ku cimbanda.Mu nja hulile lizina lieni, lihamba uaco ua nji lek-

ele limo lizina lia lomboloka “mukua vupite vun-oni ka kele na muana.” Ua nji lekele ngueni a ka

nji pitisa ku hitila mu ngolo ya ku saka vantu. Vantu vavengi va ku vavala va kele na ku iza kuli

ange, vamo va ku laako vakuavo va ha hiehi. Vun-oni ntsimbu kanda va hete ku ndzivo yange, njakele na ku va muena ha cikuuezi cange. Kaha omomuntu a heta, nja mu papele mu livoko, kaha muntsimbu oyo vene vuvezi ni visoti vieni hamo likana vihemba via ku mu sakesa, via solokele kuli

ange. Uze lihamba ua kele na ku nji leka na ndan-

do ya na pande ku fueta mun-

tu uaco.

Van tu va kel e na ku nj i

hana vimbongo na vuana vua

vuingi-vuingi omo lia ngolo ya

ku saka cange. Nja puile “mu-

kua vupite,” vunoni njevuisis-

ile naua mezi a uze lihambamu ku handeka ngueni “ka

kele na muana.” Nkala ntsim-

bu i nja sulumuine muana,

kaha uze ua ku livanga ua

tsile. Eci ca nji yandesele cik-

uma. Mu miaka 12 i nja pan-

gelele uze lihamba, nja tsisile

vana vatanu na umo.

Nja putukile ku vundila

Njambi linga a nji kuase. Nja

kele na ku vundila cikuma.

Tangua limo Vakaleho va Ye-

hova va totele ha lipito liange. Vutuhu nja kele na

ku va seka, tangua lize nja tondele ku va halak-

ana. Mu nja putukile ku simutuila navo nja lilon-

gesele ngecize nkuma nja kele na ku pangela nde-

mone! Kaha nja lihakelele kapandi ka ku likela

vulozi.

Mu nja lekele kapandi kange kuli uze lihamba,

ua nji cinkikile. Vunoni, nja mu lekele nguange:

“Nji na likela ku ku pangela.”

Nja tsimikile vikumba viose vi nja kele na ku

pangesa mu ku saka. Nja lilongesele Mbimbiliyana Vakaleho, nja pua ngamba ya Yehova, kaha va

nji mbatizile mu muaka ua 1973. Lelo lino, nji li na

vana vatanu va cihindu ca cili. Kaha Yaliange neni

ua pua honi Mukaleho ua Yehova ua ku mbatiza.

Muzimbu ua ku ambulula kuli Josephine Ikezu.

Cikasa: Vati umo mpuevo ua patukile ku vandemone?



29/32

Y EHOVA ua lema vose ve ku mu pangela.Nga mu pangela Yehova, nenu a mi vezik-isa mu ntsimbu ino na ku lutue. Mbimbiliyanguayo: “Suenenu kuli Njambi, kaha ikeye aka suena kuli enu.”—Tiango 4:8.

2 Linga mu suene kuli Njambi, mua pandeku lilongesa na ku niunga mezi a mu Lizilieni. Omo mu pua na ku vundila kuli Yehovamuaya cizango ceni, ikeye a kevua na ku kum-bulula vivundilo vienu. Kapostolo Yoano uasonekele ngueni: ‘Eci cikeco ku simpa cize citu li naco [muli Njambi], ngecize nga tu vundi-la vimosi via litombola na cizango ceni, ikeyeue ku tu ivua. Kaha nga tua tantekeya ngecizeue ku tu ivua mu nkala viuma vi tuli na ku mu

vundila, tua tantekeya ngecize tuli na viuma vi tua mu vundila muomu tua vi vundila kuliikeye.’—1 Yoano 5:14, 15.

3 Cikuavo naua, omo mu tualelelaho kusuena kuli Njambi, ikeye a ka mi hana manaa ku lua na visoti via tangua na tangua. Mbim-biliya nguayo: “Nga umosi ha kati kenu na zelamangana, a a vundile kuli Njambi.”—Tiango1:5.

4 Vati mangana a ku tunda kuli Njambi ahasa ku mi kuasa? Ha katete, a ka mi ku-asa ku tantekeya viuma via zinda Yehova. Mu

ka hasa naua ku lilongesa vika viuma viaco via puila via vipi na vati mua pande ku pangalinga kati mu vi linge. Mangana aco a hasa ku

1. Vika vi kezamo nga tu ‘suena kuli Njambi’?2. Vati tu hasa ku suena kuli Njambi, kaha vati

via pande ku pua vivundilo vietu?3-7. Vati tu hasa ku kala na mangana a ku tun-da kuli Njambi, kaha vati mangana aco a ka tukuasa?

mi niunga ku visoti vie ku yandesa vantu vav-engi. Aci singaniekenu: ku ononoka cimamu-na ca Njambi ca ku pua va ku lela mu vilinga,

ce ku niunga vantu veni ku mazimo a mu vup-angala, mavezi e ku-izamo, ku-tsa ca malo namalo a ku sengenia.

5 Vukuasi vuka vukuavo mu hasa ku uana

mu ku kala na mangana a ku tunda kuliNjambi? A hasa ku mi kuasa ku linga via vin-gi mu muono. A hasa ku mi kuasa ku hangu-

la vuino viuma via tangua na tangua, ngecimua ku tantekeya ku pangesa vuino vimbon-go. Mu ka hasa ku linga viuma vize vi mi ku-

asa mu muono, na ku viana viuma ka viesi naseho.

6 Mangana a ku tunda kuli Njambi a hasa

naua ku mi kuasa mu ku likuatasana na vak-uetu. Mu hasa ku kala na ndzolela ha ndzivo.Mu hasa ku kala na vavusamba va vusunga,kaha vantu va ka mi singimika, ambe vaze ka

ve ku pangela Njambi.7 Cikuavo naua, ku kala na mangana a ku

tunda kuli Njambi ci ka mi kuasa ku tan-tekeya vuino vi ca lomboloka ku yoya. Ci ka

mi kuasa ku lua na visoti via mu muono. Muka kala na lulavelelo lua cili ku tuala ha viu-

ma via ku lutue. Kaha olu lulavelelo luaco, lu

ka mi kuasa ku cihindu ca muvila na ku kalana visinganieka via cili.—Visimo 14:30; Isaya

48:17.8 Nga mu pangela Njambi ua vusunga, mu

ka patuka ku vuoma vue ku yandesa vaze ka ve ku pangela Njambi. Omo lia ku tantekeya

8. Nga mu pangela Njambi, ka mu kevua vuoma vua vika?

9

Vulombelo vua Vusunga vu Hasa ku

mi Nehela Vivezikiso viaYa-ye!



30/32

ngecize vatsi ka vesi na muono mu vihilo, ka

mu kevua vuoma vua vatsi. Omo lia ku tsilie-

la mu cikulaheso ca Njambi ca ku sangula vat-

si, ka mu kevua vuoma vua ku tsa. Kaha naua

omo lia ku tantekeya nguenu Njambi ua pua

mukua ngolo yose, ka mu kevua vuoma vua

vulozi.—Yoano 8:32.

Vakua Vuviuke va ka Suana Mavu9 Nga mu suena kuli Njambi, ka mu ke-

vua vuoma vua viuma via ku lutue. Ngue mu

tua lilongesa, Mbimbiliya ya polofetele visoti

via vingi vi tue ku mona matangua ano ha

mavu. Yehova ua tu leka ngueni visoti viaco

via ntsimbu ya indende; Vuovuno Vuangana

vua Njambi vu ka puisa ano mavu Palandaizi.

—Luka 21:10, 11, 31; 23:43.

10

Vaze ve ku suena kuli Yehova na ku mupangela vakevo lika va ka yoyela mu Palan-

daizi. Mbimbiliya nguayo: “Muomu kantsimbu

lika, kaha mukua vupi ka li ka kalako: cili, u

ka yongola vukalo vueni cikuma, kaha ka li

ka kalako. Vunoni vakua ku konkama va ka

suana cifuti, kaha va ka viukilila mu ku lana

ca ciyulo.”—Visamo 37:10, 11.

11 Vaze ve ku viana ku ononoka ku masiko

a cili a Njambi va ka nonga ku miaka yose ya

ya-ye. (2 Tesalonika 1:8, 9) Ka va ka kalako

naua. Va ka va tsihila kumo na Satana na vandemone veni ku miaka yose. (Ku-Solola 20:

10, 14) Vaze ve ku lilongesa via Yehova na ku

mu pangela va ka viukilila mu Palandaizi ha

mavu.

Lulavelelo lua Cili Cikuma ku Lutue!12 Yehova na tulikila viuma via cili cikuma

kuli vaze va mu lema! Tu ci talenu vi lia han-

deka Lizi lieni ku tuala ha muono mu Palan-

daizi ku lutue:˘ Via-ku-lia vi ka lisala: “Ku ka kala ku lana

ca vimbuto ha mavu helu lia mincinda.”—Visa-

mo 72:16.

9-11. Veya va ka yoyela mu Palandaizi, veya ka vaka yoyelamo?

12. Vika ya handeka Mbimbiliya ku tuala hamuono ku lutue?

˘ Vindzivo via cili: “Kaha va ka tunga zind-

zivo, na ku kalamo.”—Isaya 65:21.

˘ Vipanga via cili: “Va ka viukilila vipanga via mavoko avo ntsimbu ya kama. Ka va ka

panga ngoco.”—Isaya 65:22, 23.

˘ Ka ku ka kala mavezi: “Kaha mundambo

ka li ka handeka ngueni, Nji ku vavala.”—Is-

aya 33:24.

˘ Ka ku ka kala vulema: “Amba vuose meso

a tutupuputa a kemuka na matuitui a tusin-

da matuitui a ka zikuka. Amba vuose cilema

a ka tumbuka ngue ntava, na vandonga ku

makango.”—Isaya 35:5, 6.

˘ Ku vavala, ku linienga na ku-tsa ka vi ka

kalako: “Kaha a ka hunda masozi ose ku meso

avo; na ku tsa ka ci ka ka kala naua; cipue ku-

linienga na vusiua ka ci ka kala naua, cipue

ku lila, cipue ku vavala viuma via ku livanga vi na hiti.”—Ku-Solola 21:4.

˘ Vindzita ka vi ka kalako: “A lingisa zindzi-

ta ku likela na haze ha lenga mavu; a pokola

vuta vua lungusa, kaha a vatula ha kati likun-

ga; a tsimika makalu a nzita mu tuhia.”—Visa-

mo 46:9.

˘ Muono ua ya-ye: “Vakua vuviuke va ka

suana cifuti, kaha va ka kalamo ku miaka na

miaka ya ya-ye.”—Visamo 37:29.

13 Vantu ka va hasa ku neha viuma vioseevi, vunoni Yehova ali na ngolo ya ku linga

viose via na zange. Na vimo viahi vi hasa ku

mu imika ku linga via na zange. Mbimbiliya

nguayo: “Muomu lizi na limo liahi lia ku fuma

kuli Njambi li ka zela ngolo.”—Luka 1:37.

14 Ku hitila mu Vakaleho veni, Yehova ali

na ku lekesa vantu vukovelelo vua “mbelo ya

indende” linga vendele mu njila i tuala ku

muono ka ue ku hua. Ngeci mukemuo, kalenu

ha kati ka vantu va ndzolela vaze va tava ecicilanio. Lemeselenu mu vulombelo vua vusun-

ga kaha mu ka tambula vivezikiso via Yehova

ku miaka yose!—Mateo 7:13, 14.

13. Iya lika a hasa ku lingisa mavu ku pua Pa-landaizi, kaha omo lia vika ?

14. Vati mu hasa ku uana njila i tuala ku muonoka ue ku hua?



31/32


32/32

Documents

Njila i Tuala ku Muono ka ue ku Hua Mua i Uana Ni?