İnönü–Eskişehir Fay Sistemi’nin Günyüzü (Eskişehir)– Yeniceoba …yunus.hacettepe.edu.tr/~kdirik/bulent_akil.pdf · 2011. 11. 3. · Fay Sistemi, Orta Anadolu’daki

İnönü–Eskişehir Fay Sistemi’nin Günyüzü (Eskişehir)–

Yeniceoba (Konya-Türkiye) Arasındaki Bölümünün

Yapısal Evrimi

Structural Evolution of İnönü-Eskişehir Fault System Between

Günyüzü (Eskişehir) and Yeniceoba (Konya-Turkey)

Bülent AKIL

Hacettepe Üniversitesi

Lisansüstü Eğitim – Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinin

JEOLOJİ Mühendisliği Anabilim Dalı İçin Öngördüğü

DOKTORA TEZİ

olarak hazırlanmıştır.

2008

“aileme…”

İnönü–Eskişehir Fay Sistemi’nin Günyüzü (Eskişehir)–Yeniceoba (Konya-Türkiye)

Arasındaki Bölümünün Yapısal Evrimi

Bülent AKIL

ÖZ

Batıda Uludağ’dan (Bursa) güneydoğuda Sultanhanı’na (Konya) kadar devam eden, gidişi

KB-GD ile BKB-DGD arasında değişen bir dizi fay zonundan oluşmuş İnönü-Eskişehir

Fay Sistemi, Orta Anadolu’daki en önemli yapısal unsurlarından biridir. Batı ucundaki

kolu Eskişehir fay zonu olan sistem Sivrihisar doğusunda Ilıca, Yeniceoba, Cihanbeyli ve

Sultanhanı fay zonları olarak devam eder. Bu sistemin Günyüzü (Eskişehir)-Yeniceoba

(Konya) arasında kalan bölümünün jeolojisi ve yapısal evrimi bu çalışmanın ana amacını

oluşturmaktadır.

Bölgede yüzeylenen kayaçlar en geç Kretase öncesi temel birimler ve en geç Kretase-

Tersiyer örtü birimleri olmak üzere ikiye ayrılır. Çalışma alanında temel birimleri Kretase

yaşlı ofiyolitli karmaşık ile temsil edilir. Temel birimlerini en geç Kretase-Paleosen yaşlı

Kartal formasyonu uyumsuzlukla örtmektedir. Kartal formasyonunun üst seviyeleri yanal

ve düşey olarak, Geç Paleosen yaşlı Çaldağ formaayonuna geçmektedir. Çaldağ

formasyonunun olmadığı yerlerde ise Eskipolatlı formasyonu, Kartal formasyonu üzerine

gelmektedir. Eosen yaşlı Eskipolatlı formasyonu içinde Sincik ve Çayraz olmak üzere iki

üye ayırtlanmıştır. Oligo-Miyosen yaşlı Gökdağ formasyonu, kendisinden yaşlı bütün

birimler üzerinde uyumsuzlukla bulunmaktadır. Çalışma alanında çok geniş bir yayılıma

sahip olan Pliyosen yaşlı Cihanbeyli formasyonu ise daha yaşlı birimleri uyumsuz olarak

örtmektedir. Alüvyal yelpazeler ve alüvyonlar ise önemli güncel çökellerdir.

Orta Anadolu’da yer alan Haymana-Polatlı ve Tuzgölü havzaları ile çalışma alanının da

içinde bulunduğu Yeniceoba havzasının karşılaştırması yapılmış, litolojik ve

litostratigrafik olarak her üç havzanın da benzer özelliklere sahip oldukları, sedimanter istif

gelişimi, jeolojik zaman içerisinde, paralel bir süreç izlediği ve aynı bütünün parçaları gibi

gelişim gösterdikleri ortaya konmuştur.

v

Çalışma alanındaki yapısal unsurlar paleotektonik dönem yapıları ve neotektonik dönem

yapıları olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Paleotektonik dönem yapıları bindirme fayları,

kıvrımlar ve uyumsuzluklardan oluşmaktadır. Sağ yanal bileşene sahip normal faylar ise

neotektonik dönem yapılarını oluşturmaktadır.

Çalışma alanında yer alan Yeniceoba fay zonu, Yeniceoba ovasının güney kenarından

başlayarak kuzeybatıya doğru Günyüzü kasabasına kadar devam etmektedir. Bu zon, KB-

GD doğrultulu genelde kuzeye eğimli faylardan oluşur ve hem temel hem de örtü

birimlerini kesmektedir. Yeniceoba fay zonu üzerinde meydana gelen deformasyonları

tespit etmek için segmentler halinde incelenmiştir. Yeniceoba fay zonundan alınan fay-

kayma verilerinin kinematik analizleri sonucunda fay zonunun üç evreli bir deformasyon

geçirdiği ortaya konulmuştur. Yeniceoba fay zonunun, ilk deformasyon evresinde, orta-geç

Miyosen döneminde KKB-GGD doğrultulu sıkışmaya bağlı olarak sağ yanal karekterde

olduğu ortaya konmuştur. Fay zonunun birinci sıkışma evresinin ardından çalışma alanında

alt-orta Pliyosen döneminde kısa süreli KKD-GGB doğrultulu ikinci bir sıkışma evresi

saptanmıştır. Yeniceoba fay zonunun son deformasyon evresinde ise Geç Pliyosen’de KD-

GB açılmaya bağlı olarak normal fay karekterli olarak çalıştığı tespit edilmiştir. Yeniceoba

fay düzlemi üzerinde iki farklı doğrultuda, birbirini kesen şekilde gözlenen iki fay çiziği

setinden eski olan sağ yönlü doğrultu atımlı bir faylanmayı ve daha genç olan ise normal

bir faylanmayı işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler: Orta Anadolu, İnönü-Eskişehir Fay Sistemi, Yeniceoba Fay Zonu,

tektonik evrim, güncel tektonik, kinematik analiz, Tuzgölü, Tuzgölü Havzası, Haymana-

Polatlı Havzası.

Danışman: Doç. Dr. Kadir DİRİK, Hacettepe Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü,

Genel Jeoloji Anabilim Dalı.

vi

Structural Evolution of İnönü-Eskişehir Fault System Between Günyüzü (Eskişehir)

and Yeniceoba (Konya-Turkey)

Bülent AKIL

ABSTRACT

The İnönü-Eskişehir Fault System is one of the most important fault systems in Central

Anatolia and is composed of series of NW-SE-to WNW-ESE trending fault zones,

extending from Uludağ (Bursa) in the northwest to Sultanhanı in the southeast. Eskişehir

fault zone is the western branch of this fault system where Ilıca, Yeniceoba, Cihanbeyli

and Sultanhanı fault zones form the eastern branches from Sivrihisar to the east.

Geological and structural evolution of the fault system is the area between Günyüzü

(Eskişehir) and Yeniceoba (Konya) form the main subject of this research.

Rocks in the study area are divided into two groups: pre latest Cretaceous basement and

Cretaceous-Tertiary cover units. Basement rocks are represented by Cretaceous ophiolitic

mélange which unconformably overlain by uppermost Cretaceous-Paleocene Kartal

formation. Upper levels of Kartal formation grades, laterally and vertically, into upper

Paleocene Çaldağ formation. At locations where Çaldağ formation is absent, Eskipolatlı

formation overlies the Kartal formation. Two members, namely Sincik and Çayraz

members are recognized in the Eocene Eskipolatlı formation. Oligo-Miocene Gökdağ

formation lies unconformably above the older rock units. Pliocene Cihanbeyli formation

forms the youngest unit and overlies the older rocks within an angular unconformity; this

unit forms the most extensive lithostratigraphic unit in the study area.

Three basins located in the Central Anatolia, namely Haymana-Polatlı, Tuzgölü and

Yeniceoba basins, are correlated. It is concluded that these basins have similar

lithostratigraphical characteristic and may form the components of the same sedimentation

process.

vii

Structural components in the study area are considered to be in two main groups as the

Paleotectonic epoch structures and the Neotectonic epoch structures. The Paleotectonic

epoch structures are formed by thrust fault, folds and unconformities. Normal fault with

right-lateral strike-slip components form the Neotectonic epoch structures.

NW-SE trending Yeniceoba fault zone, generally dips to the North; it cuts and deforms

both the basement and cover units. The fault zone starts at the southern margin of the

Yeniceoba plain and reaches to the Günyüzü village in the northwest. The kinematic

results of fault-slip data indicate that three deformation phases on Yeniceoba fault zone.

During the first phase, the fault has developed as a dextral strike-slip fault (Middle-Late

Miocene, NNW-SSE compression). After the first phase of compressional regime of fault

zone, the short-term diachronic second phase of compression which was operated in

approximately NNE-SSW direction was determined. During the late Pliocene, Yeniceoba

fault zone reached as a normal fault, confirming a NE-SW extension. Along this fault zone,

two sets of superimposed slickenlines indicate older dextral strike-slip faulting and

younger normal faulting.

Key Words: Central Anatolia, İnönü-Eskişehir Fault System, Yeniceoba fault zone,

tectonic evolution, neotectonic, kinematic analysis, Tuzgölü, Tuzgölü Basin, Haymana-

Polatlı Basin.

Advisor: Assoc. Prof. Dr. Kadir DİRİK, Hacettepe University, Department of Geological

Engineering, General Geology Division.

viii

TEŞEKKÜR

Bu çalışma, Hacettepe Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Birimi’nin 02 02 602 012 no’lu

“İç Anadolu Bölgesi Batı Kesimi’nin Neojen-Kuvaterner tektonik evrimi” başlıklı projesi

tarafından desteklenmiştir.

Öncelikle beni tez öğrencisi olarak kabul eden, bu konuda çalışmaya yönelten ve

çalışmanın her aşamasında yardımlarını esirgemeyen, değerli görüş ve bilgileriyle

yönlendiren, bugünkü bilgi ve becerilerimi kazanmamı sağlayan, değerli tez hocam Doç.

Dr. Kadir DİRİK’e (H.Ü., Ankara) teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim.

Tez izleme toplantılarında beni katkılarıyla yönlendiren hocalarım sayın Prof. Dr. Erdin

BOZKURT (ODTÜ, Ankara), Prof. Dr. Atilla ÇİNER (H.Ü., Ankara) ve Doç. Dr. Uğur

Kağan TEKİN’e (H.Ü., Ankara),

Saha çalışmaları esnasında değerli görüş ve eleştirilerinden yararlandığım Dr. Erman

ÖZSAYIN (H.Ü., Ankara) ve Alkor KUTLUAY’a, (H.Ü., Ankara)

Desteklerinden ötürü D.S.İ. Gen. Müd. Yeraltısuları Dairesi eski başkanı Jeo. Yük. Müh.

Ahmet KAYA ve Uzaktan Algılama ve Hava Fotoğrafları Şube Müdürü Jeo. Müh. Birol

ÖZER’e,

İller Bankası Genel Müdürlüğü’nden Jeo. Müh. Buket ECEMİŞ ve Jeo. Yük. Müh. Murat

SAĞLAM’a,

Son olarak, çalışmanın her aşamasında maddi ve manevi katkıları ve anlayışları ile bana

destek olan aileme,

Teşekkürlerimi sunarım.

Bülent AKIL

ix

İÇİNDEKİLER DİZİNİ Sayfa no

ÖZ................................................................................................................................... v

ABSTRACT................................................................................................................... vii

TEŞEKKÜR................................................................................................................... ix

İÇİNDEKİLER DİZİNİ................................................................................................. x

ŞEKİLLER DİZİNİ........................................................................................................ xiii

ÇİZELGELER DİZİNİ.................................................................................................. xx

TABLOLAR DİZİNİ..................................................................................................... xx

EKLER DİZİNİ.............................................................................................................. xx

1. GİRİŞ......................................................................................................................... 1

1.1. Çalışma Bölgesinin Tanıtılması.............................................................................. 1

1.2. Çalışmanın Amacı................................................................................................... 4

1.3. Çalışma Yöntemleri................................................................................................. 5

1.4. Önceki Çalışmalar................................................................................................... 7

2. STRATİGRAFİ VE KARŞILAŞTIRMA…….......................................................... 15

2.1. Çalışma Bölgesinin Stratigrafisi………………………………………………….. 15

2.1.1. En Geç Kretase-Tersiyer Öncesi Temel Kayaçları……...................................... 15

2.1.1.1. Orta Anadolu Ofiyolitli Karmaşığı…............................................................... 15

2.1.2. En Geç Kretase-Tersiyer Yaşlı Örtü Birimleri…………………………………. 19

2.1.2.1. Kartal Formasyonu…….................................................................................... 19

2.1.2.2. Çaldağ Formasyonu ………………………………………………................. 22

2.1.2.3. Eskipolatlı Formasyonu..................................................................................... 24

2.1.2.3.1. Sincik Üyesi……………………………………………………………….. 26

2.1.2.3.2. Çayraz Üyesi………………………………………………………………. 27

2.1.2.4. Gökdağ Formasyonu......................................................................................... 29

2.1.2.5. Cihanbeyli Formasyonu.................................................................................... 31

2.1.3. Güncel Çökeller…………………….…………………………………………... 34

2.1.3.1. Alüvyal Yelpaze Çökelleri................................................................................ 34

2.1.3.2. Alüvyon…………………………………………………………………......... 35

x

İÇİNDEKİLER DİZİNİ (devam ediyor)

2.2. Orta Anadolu Havzasını Oluşturan Haymana-Polatlı, Yeniceoba (Çalışma

Alanı) ve Tuzgölü Alanlarının Karşılaştırılması………………………………..…

36

2.2.1. Litostratigrafik Karşılaştırma………………………………………………… 36

2.2.1.1. Haymana-Polatlı Alanı…………………………...…………………………... 38

2.2.1.2. Yeniceoba Alanı……………………………………………………………… 40

2.2.1.3. Tuzgölü Alanı………………………………………………………………... 42

2.2.2. Sedimanter Evrim……………………………………………………………... 45

2.2.2.1. Geç Kretase ………..………………………………………………………… 45

2.2.2.2. Paleosen ………..…………………………………………………………….. 45

2.2.2.3. Eosen ………..……………………………………………………………….. 46

2.2.2.4. Oligo-Miyosen ………...…………………………………………………….. 46

2.2.2.5. Pliyosen ……………………………………………………………………… 47

2.2.2.6. Pliyostesen ……….…………………………………………………………... 47

3. TEKTONİK................................................................................................................ 49

3.1. Paleotektonik Dönem Yapıları................................................................................ 49

3.1.1. Bindirme Fayları……………………………………………………………….. 49

3.1.1.1. Hacımusa Bindirmesi........................................................................................ 49

3.1.1.2. Kuş Tepe Bindirmesi………………………………………………………… 51

3.1.1.3. Söğüt Tepe Bindirmesi...................................................................................... 51

3.1.1.4. Kandil Tepe Bindirmesi …………………………………………………….. 54

3.1.1.5. Sadullahyüksel Yayla Bindirmesi…………………………………………… 54

3.1.1.6. Kütükuşağı Bindirmesi………………………………………………………. 56

3.1.2. Kıvrımlar……………………………………………………………………….. 59

3.1.2.1. Monoklinal Kıvrımlar………………………………………………………... 59

3.1.2.2. Devrik Kıvrımlar…………………………………………………………… 60

3.1.2.3. Açık Kıvrımlar……………………………………………………………….. 61

3.1.3. Uyumsuzluklar…………………………………………………………………. 61

3.1.3.1. En Geç Kretase-Paleosen Dönemi…………………………………………… 61

3.1.3.2. Eosen Dönemi………………………………………………………………... 62

xi

İÇİNDEKİLER DİZİNİ (devam ediyor)

3.1.3.3. Oligo-Miyosen Dönemi………………………………………………………. 62

3.1.3.4. Üst Miyosen-Pliyosen Dönemi………………………………………………. 62

3.2. Neotektonik Dönem Yapıları.................................................................................. 63

3.2.1. Yeniceoba Fay Zonu............................................................................................ 69

3.2.1.1. Mermerdağ Segmenti........................................................................................ 69

3.2.1.2. Sincik Segmenti................................................................................................. 73

3.2.1.3. Çatak-Alahacılı Segmenti…………………………………………………… 76

3.2.1.4. Kandilköy Segmenti………………………………………………………….. 81

3.2.1.5. Kütükuşağı Segmenti………………………………………………………… 83

3.3. Kinematik Analizler………………………………................................................ 89

3.3.1. Teorik Altyapı………………………………………………………………….. 89

3.3.2. Arazi çalışmaları……………………………………………………………….. 95

4. TEKTONİK EVRİM……………………………………………………………...... 102

5. TARTIŞMA VE SONUÇLAR.................................................................................. 109

6. KAYNAKLAR........................................................................................................... 113

xii

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 1.1. Çalışma alanının yer bulduru haritası............................................................ 2

Şekil 1.2. Çalışma bölgesi ve yakın çevresini gösterir jeoloji haritası ile pafta indeksi

(1:500.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası’ndan ölçeği değiştirilerek

alınmıştır.)....................................................................................................

3

Şekil 1.3. a) Türkiye ve çevresinin ana neotektonik bölgelerini ve ilişkili yapıları

gösteren harita (Koçyiğit ve Özacar 2003; Woolside vd. 2002; Zitter vd.

2005; Çiftçi 2007’den değiştirilerek alınmıştır); b) Tuzgölü havzası ve

yakın çevresini gösteren bölgesel jeoloji haritası (Çemen vd. 1999’dan

değiştirilerek alınmıştır)………………………………………...................

4

Şekil 1.4. İnceleme alanının kabartma haritası (Yapay ışığın dalım yönü 1350, dalım

açısı 450)......................................................................................................

6

Şekil 1.5. İnceleme alanı ve çevresinde gözlenen birimler ile yaş-dokanak tipi

ilişkilerini gösteren karşılaştırmalı diyagram…………………………......

14

Şekil 2.1. Çalışma alanının genelleştirilmiş tektono-stratigrafik dikme kesiti (Akarsu

1971; Ünalan vd. 1976; Özcan vd. 1990; Göncüoğlu vd. 1996; Çemen vd.

1999; Dirik ve Erol 2003’den faydalanılmıştır.)………………………….

16

Şekil 2.2. Alahacılı köyünün kuzeyinde (J28-c3) gözlenen ofiyolitli karmaşığa ait

birimlerin genel görünümü (Bakış KB’ya)…………...…...........................

18

Şekil 2.3. Kandil köyünün güney doğusunda bulunan Kandil tepede (K29-a1)

gözlenen Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait serpantinit ve kireçtaşı

bloklarının genel görünümü (Bakış KB’ya)……..……………………..….

18

Şekil 2.4. Kırmızı tepe güneyinde (J28-c4) gözlenen Kartal formasyonunun genel

görünümü (Bakış KD’ya)………………………………………………….

20

Şekil 2.5. İnceleme alanında Beyazçal tepede (Kütükuşağı köyünün 4 km

güneybatısı) (K29-a2) Kartal formasyonu üzerine uyumlu olarak gelen

Çaldağ formasyonu (Bakış KB’ya)………….…………………………….

21

xiii

ŞEKİLLER DİZİNİ (devam ediyor)

Şekil 2.6. Kütükuşağı köyünün güneybatısında (K29-a2) gözlenen Çaldağ

formasyonunun alt seviyelerindeki yeşil renkli marn-kumtaşı ardalanması

ve üst seviyelerdeki açık gri-krem renkli kireçtaşları ile alttaki Kartal

formasyonu (Bakış KB’ya)………………………………………………

23

Şekil 2.7. Beyazçal tepede (Kütükuşağı köyünün 4 km güneybatısı) (K29-a2)

gözlenen Çaldağ formasyonuna ait masif kireçtaşlarının yakından

görünümü………………………………………………………………….

24

Şekil 2.8. Sincik köyü civarında (J28-c4) gözlenen, Kartal formasyonunu

uyumsuzlukla örten Eskipolatlı Formasyonunun genel görünümü (Bakış

K’e)……………….......................................................................................

25

Şekil 2.9. Sincik üyesine ait volkanoklastik birimlerin genel görünümü (Sincik

köyünün 500 m kuzeyi) (J28-c4) (Bakış KD’ya)…………………………

27

Şekil 2.10. Alahacılı köyü kuzeyinde (J28-c3) bulunan Karakaya tepenin eteklerinde

gözlenen Eskipolatlı formasyonuna ait tabakalı, resifal, kırıntılı

kireçtaşlarının genel görünümü (Bakış KD’ya)………..………………….

28

Şekil 2.11. Dulayşenin bahçesinin güneyindeki (K29-a2) Gökdağ formasyonunun

çakıltaşı, çakıltaşı-çamurtaşı ve çakıltaşı-killi kumtaşı ardalanması (Bakış

D’ya)……………………………………………………………………….

30

Şekil 2.12. Çatak köyü güneydoğusunda Karataş sırtında (J28-c3) gözlenen Gökdağ

Formasyonu’nun, Kretase yaşlı kireçtaşı bloklarını uyumsuz olarak

örtmesi ve Cihanbeyli Formasyonunun da bütün birimleri uyumsuzlukla

örtmesi (Bakış K’e)……...………………………………..

31

Şekil 2.13. Mermerdağ tepenin kuzeybatısında (J28d-2) gözlenen Cihanbeli

formasyonuna ait gölsel kireçtaşlarının genel görünümü (Bakış

K’e)………………….................................................................................

33

Şekil 2.14. Sadullahyüksel yaylasının kuzeybatısında bulunan Sadullah sırtında

(K29-a2) gözlenen Cihanbeyli formasyonunun, Gökdağ formasyonunu

uyumsuz olarak örtmesi (Bakış KB’ya)………………………………..

34

Şekil 2.15. Orta Anadolu Havzası ve çevresinin basitleştirilmiş jeoloji haritası

(Görür vd. 1984)…………………………………………………………...

37

xiv


Şekil 2.16. Haymana- Polatlı yöresinin genelleştirilmiş dikme kesiti (Ünalan vd.

1976)……………………………………………………………………….

39

Şekil 2.17. Tuzgölü havzasında yer alan sedimanter birimlerin kuzeybatıdan

güneydoğuya doğru stratigrafik korelasyonu (Derman vd. 2003) (Kesitler

ölçeksizdir)………………………………………………………………...

43

Şekil 2.18. Orta Anadolu Havzası’nın alt havzalarını oluşturan Haymana-Polatlı,

Yeniceoba ve Tuzgölü alanlarının stratigrafik ilişkilerini gösteren

karşıaştırmalı genelleştirilmiş dikme kesitleri (Ünalan vd. 1976; Görür ve

Derman 1978; Görür vd. 1984; Dellaloğlu ve Aksu 1984; Göncüoğlu vd.

1996; Çemen vd. 1999; Dirik ve Erol 2000; Derman vd. 2003’den

faydalanılmıştır) (Kesitler ölçeksizdir)……………………………………

48

Şekil 3.1. A) Çalışma alanındaki ana yapısal unusurları gösteren basitleştirilmiş

jeoloji haritası; B) Orta Anadolu ve çevresinin tektonik haritası (Dirik ve

Erol 2003; Dirik 2001; Dirik ve Göncüoğlu 1996; Göncüoğlu vd. 1996;

Koçyiğit ve Özacar 2003’ten değiştirilerek alınmıştır)……………...…….

50

Şekil 3.2. Sincik köyü ve çevresinin (J28-c4) ayrıntılı jeoloji haritası ve KD-GB

doğrultulu jeolojik kesitleri……………………..………………………....

52

Şekil 3.3. Sincik köyünün kuzeyinde Kuş tepede (J28-c4) gözlenen bindirme fayının

genel görüntüsü (Bakış GD’ya)……………………...………………….....

53

Şekil 3.4. Kuş tepenin kuzeyinde (J28-c4) gözlenen Cihanbeyli formasyonunun

kendisinden daha yaşlı birimleri uyumsuz olarak üzerlemesi (Bakış

GB’ya)…………………………………………………………………......

53

Şekil 3.5. Sincik köyünün kuzeybatısındaki Söğüt tepede (J28-c4) gözlenen Orta

Anadolu ofiyolitli karmaşığa ait kristalize kireçtaşı bloklarının (Yunak

olistostromu) Eskipolatlı formasyonunu tektonik olarak üzerlemesi

(Bakış KB’ya)………………......................................................................

54

Şekil 3.6. Tahirtemiz yaylası ve Kandil köy çevresinin (K29-a1) ayrıntılı jeoloji

haritası ve KD-GB doğrultulu kesitleri……………………………..…......

55

xv


Şekil 3.7. Kandil tepenin güneybatısındaki (K29-a1) bindirme fayının genel

görüntüsü (Bakış GB’ya)……....…………………………...……………..

56

Şekil 3.8. Kütükuşağı, Sadullahyüksel yaylası ve Dulayşe bahçesi çevresinin (K29-

a2) ayrıntılı jeoloji haritası ve KD-GB doğrultulu kesitleri…..…………...

57

Şekil 3.9. (a) Sadullahyüksel yaylası kuzeyinde (K29-a2) gözlenen faylar (Bakış

KB’ya); (b) Bindime fayının yakın plan görüntüsü (c) Normal fayın

yakın plan görüntüsü…………………………………………………........

58

Şekil 3.10. Kütükuşağı köyünün batısındaki (K29-a2) bindirme fayının genel

görüntüsü (Bakış KD’ya)……………...…………………………………..

59

Şekil 3.11. Türkiye ve çevresinin ana neotektonik bölgelerini ve ilişkili yapıları

gösteren harita. Türkiye’deki renk kodları kendine ait deformasyon

türünü ve buna bağlı olarak ortaya çıkan sedimanter havza tipini temsil

eden ana tektonik bölgeleri göstermektedir (Koçyiğit ve Özacar (2003);

Woolside vd. (2002); Zitter vd. (2005); Çiftçi (2007)’den değiştirilerek

alınmıştır).....................................................................................................

64

Şekil 3.12. Orta Anadolu ve çevresinin tektonik haritası (Dirik ve Erol 2003; Dirik

2001; Dirik ve Göncüoğlu 1996; Göncüoğlu vd. 1996; Koçyiğit ve

Özacar 2003’ten değiştirilerek alınmıştır)………………………………...

65

Şekil 3.13. İnceleme alanının sayısal kabartma görüntüsü kullanılarak oluşturulmuş

çizgisellik haritası………………………..………………………………...

67

Şekil 3.14. İnceleme alanı ve çevresinin sayısal yüzey görüntüsü………..................... 68

Şekil 3.15. Mermerdağ tepe ve çevresinin (J28-d2) ayrıntılı jeoloji haritası ve KD-

GB doğrultulu jeolojik kesitleri………………………..…………………..

70

Şekil 3.16. (a)Mermerdağ tepenin kuzeybatısındaki (J28-d2) fay düzleminin genel

görünümü (Bakış KB’ya); (b) fay sarplığı (Bakış BKD’ya); (c) fay

çizikleri……………………………………………………………….........

71

Şekil 3.17. Mermerdağ tepenin kuzeydoğusunu (J28-d2) sınırlayan fay düzleminin

genel görünümü (Bakış DGD’ya)………………………..……………......

72

Şekil 3.18. Mermer yaylası kuzeyinde (J28-d2) Cihanbeyli formasyonuna ait gölsel

kireçtaşlarını kesen fay düzleminin genel görünümü (Bakış K’ye)……….

73

xvi


Şekil 3.19. Sincik köyü güneyindeki (J28-c4) fay düzleminin genel görünümü (Bakış

B’ya)……………………………………………………………………….

74

Şekil 3.20. Sincik güneyindeki (J28-c4) fay düzleminin tavan bloğunda bulunan

Gökdağ formasyonu ve düzlemin taban bloğunda bulunan Kartal

formasyonunun genel görünümleri (Bakış KB’ya)………………………..

75

Şekil 3.21. (a) Fay breşinin genel görünümü (Bakış B’ya), (b) yakın görüntüsü, (c)

fay çizikleri………………………………………………………………...

75

Şekil 3.22. Sincik köyünün kuzeydoğusunda (J28-c4) gözlenen fay düzleminin genel

görünümü (Bakış KB’ya)……………………………………………….....

76

Şekil 3.23. Çatak köyü ve çevresinin (J28-c3) ayrıntılı jeoloji haritası ve KD-GB

doğrultulu jeolojik kesitleri…………………..…………………………....

77

Şekil 3.24. (a) Karakaya tepenin güneyinden (J28-c3) geçen fay düzleminin genel

görünümü (Bakış KB’ya); (b) fay çizikleri; (c) fay düzleminin yakın plan

görüntüsü......................................................................................................

78

Şekil 3.25. (a) Çatak köyünün güneyindeki (K28-b2) fay düzlemlerinin genel

görünümü (Bakış GB’ya); (b) Fay düzleminin kuzeybatıya doğru

devamında (Çatak köyüne doğru) Gökdağ formasyonundaki açılmanın

tekrar kapanması (Bakış B’ya); (c) Gökdağ formasyonu ile serpantinit

blokları arasındaki çok belirgin bir çizgisellik (Bakış D’ya)……………...

79

Şekil 3.26. (a) Karataş sırtında (J28-c3) Gökdağ formasyonuna ait kireçtaşlarındaki

fayın genel görünümü (Bakış D’ya) (b) fay çizikleri (c) Karataş sırtının

güneyinde Gökdağ formasyonunda gözlenen faylar…..………………......

80

Şekil 3.27. Kandil köyünün güneydoğusunda (K29-a1) gözlenen normal fayın genel

görünümü (Bakış GB’ya)………………………………………………….

81

Şekil 3.28. (a) Tahirtemiz yaylasının kuzeybatısında (K29-a1) gözlenen fay hattının

genel görünümü; (b) Serpantinit blokları üzerinde gözlenen fay çizikleri...

83

Şekil 3.29. Kütükuşağı köyünün kuzeydoğusundaki Kumlu tepede (K29-a2) Orta

Anadolu ofiyolitli karmaşığı ile Gökdağ formasyonu arasında gözlenen

normal fayın genel görünümü (Bakış GB’ya)……………………………..

84

xvii


Şekil 3.30. Kayalı tepenin kuzeydoğusunda (K29-a2) Orta Anadolu ofiyolitli

karmaşığı ile Gökdağ formasyonu arasında gözlenen normal fayın genel

görünümü (Bakış KB’ya)……………...…………………………………..

84

Şekil 3.31. Kütükuşağı köyünün güneybatısında (K29-a2) Çaldağ formasyonu ile

Kartal formasyonu arasında gözlenen normal faylanma ve daha güneyde

Kartal formasyonu ile Gökdağ formasyonu arasında gözlenen sağ yanal

normal faylanmaların genel görünümü (Bakış GD’ya)……………………

85

Şekil 3.32. (a) Beyazçal tepenin güneyinde (K29-a2) Gökdağ formasyonuna ait

kireçtaşlarında gözlenen fay düzleminin genel görünümü (Bakış GB’ya);

(b) Fay düzlemi üzerinde faylanmanın iki ayrı fazını yansıtan fay

çiziklerinin yakın plan görüntüsü……………………………………….....

87

Şekil 3.33. (a) Sadullahyüksel yaylanın kuzeyinde (K29-a2) Orta Anadolu ofiyolitli

karmaşığı ile Gökdağ formasyonu arasında çizgisel bir sınır oluşturan

normal fayın genel görünümü (Bakış KB’ya); (b) Fay düzleminin yakın

plan görüntüsü…………………………………………………………......

88

Şekil 3.34. (a) Kartezyen koordinat sistemi içindeki bir düzlem doğrultu kosinüsleri,

l, m ve n olan kendi birim vektörleri ile temsil edilir (x, y ve z koordinat

sistemi içindeki asal gerilme eksenlerine karşılık gelmektedir); (b) A

düzleminin izdüşürülen A1, A2 ve A3 düzlemleri; (c) σx, σy ve σz ‘nin A1,

A2 ve A3 düzlemleri üzerinde indirgenmiş değerleri; (d) Gerilme

elipsoyidi. (e) Düzleme dik ve paralel olarak etki eden σ ‘lara ait

makaslama gerilmesi olan (τ ) ve normal gerilmesi olan (σn) bileşenleri;

(f) Düzlemdeki kayma, maksimum makaslama gerilmesi olan τ max ‘a

paralel olarak gelişir (Ramsey ve Lisle, 2000; Çiftçi 2007’den)………….

91

Şekil 3.35. A) Gerçek kayma vektör birimi (s) ile hesaplanmış makaslama gerilmesi

τ ’ nin örtüşme şekli; B) s ve τ arasındaki farklı örtüşme değerlerine

göre tanımlanan ANG parametresi (Angelier 1994; Çiftçi 2007’den)…….

95

Şekil 3.36. Yeniceoba fay zonu üzerindeki fay düzlemi ölçüm istasyonları…………. 97

Şekil 3.37. Fay düzlemleri ve çiziklerinin Schmidt ağı eşalan izdüşümü alt yarım

kürede gösterimi (n= ölçüm sayısı)……………………………………….

98

xviii


Şekil 4.1. İnceleme alanı ve çevresinin Paleotektonik dönem (sıkışma-daralma)

sonuna kadar süren tektonik evrimi (Kesitler ölçeksizdir)………………...

104

Şekil 4.2 (a) İki değişik yöndeki üst üste binen fay çiziklerinin inceleme alanına göre

konumu; (b) bölgenin basitleştirilmiş jeoloji haritası; (c) fay düzleminin

genel görünümü (Bakış yönü GB); (d) düzlemin yakın plan görüntüsü

(Bakış yönü GB)…………………………………………………………...

107

Şekil 4.3. İnceleme alanı ve çevresinin Neotektonik dönemin (genişleme-açılma)

başından günümüze kadar süren tektonik evrimi (Kesitler ölçeksizdir)......

108

xix

ÇİZELGELER DİZİNİ

Çizelge 1. İnceleme alanı ve çevresinde daha önce yapılmış olan çalışmalar............... 12

TABLOLAR DİZİNİ

Tablo 1. İnceleme alanı içindeki 11 istasyondan ölçülen fay düzlemi verileri ve

kinematik analiz sonuçları............................................................................

124

EKLER DİZİNİ

Ek 1. A) İnceleme alanının jeoloji haritası; B) Orta Anadolu ve çevresinin tektonik

haritası (Dirik ve Erol, 2003; Dirik, 2001; Dirik ve Göncüoğlu, 1996;

Göncüoğlu vd., 1996; Koçyiğit ve Özacar, 2003’ten değiştirilerek alınmıştır)…

ÖZGEÇMİŞ

xx

1. GİRİŞ

1.1. Çalışma Bölgesinin Tanıtılması

Çalışma alanı, Orta Anadolu’da yer alan Tuz Gölü Havzasının kuzeybatı kesiminde

yeralmakta olup, doğuda Yeniceoba ilçesinin (Konya) kuzeyinden başlayıp, batıda Polatlı

Devlet Üretme Çiftliği (Ankara), kuzeyde Ilıca (Ankara)’nın güneyine ve güneyde ise

Sülüklü (Konya)’nün kuzeyine kadar uzanmaktadır (Şekil 1.1). Yaklaşık olarak 1370

km2’lik bir alan kaplayan çalışma alanı Ankara J28d1, J28d2, J28d3, J28d4, J28c1, J28c2,

J28c3, J28c4, J29d4 ve Ilgın K28b2, K29a1, K29a2 topoğrafik haritalarından oluşmaktadır

(Şekil 1.2).

Çalışma alanında yer alan en önemli yerleşim merkezleri Kandilköy, Kütükuşağı,

Kelhasan, Büyükbeşkavak kasabaları ile Polatlı Devlet Üretme Çiftliği’dir. Bunun dışında

çalışma alanı içerisinde Küçükbeşkavak, Çatak, Alahacılı, Emirler, Mıçıkoğlu, Hacımusa,

Sincik, Yağcıoğlu, Şeyhahmetli, Özyurt, Türktaciri, Yeşilöz, Tepeköy ve Yeşilyurt köyleri

önemli yerleşim merkezleridir. Yöre topoğrafyası çok engebeli olmadığından bölgede

ulaşım ağı gelişmiştir. Her köyü birbirine ve merkezlere bağlayan stabilize ve asfalt yollar

vardır. Ankara-Konya Devlet Karayolu’nun batısında yer alan çalışma alanına ulaşım

Ankara-Polatlı-Konya veya Ankara-Gölbaşı-Konya karayolu üzerinden sağlanmaktadır.

Bölge halkının başlıca geçim kaynakları tarım ve hayvancılık olup, en çok buğday ve arpa

üretilmektedir.

Çalışma alanının kuzeydoğu ve kuzeybatı kesimleri oldukça engebeli bir topoğrafyaya

sahiptir. Güney kesimleri nispeten daha alçak ve düzdür. Dağ ve tepelerin dizilimi genelde

KB-GD yönündedir. Çalışma alanında yer alan başlıca önemli yükseltiler: Kuş Tepe (1388

m), Kandil Tepe (1368 m), Cömert Tepe (1313 m), Kayalı Tepe (1286 m), Gökdağ (1257

m), Kumlu Tepe (1183 m), Beyazçal Tepe (1158 m), Kocadağ Tepe (1148 m), Söğüt Tepe

(1112 m), Sandık Tepe (1109 m), Kırmızı Tepe (1105 m), Ziyaret Tepe (1041 m),

Mermerdağ Tepe (1010 m) isimli yükseltiler yer almaktadır (Bkz. Ek-1). Çalışma alanının

yer aldığı bölge yüzey suları açısından oldukça fakirdir. Yörenin kurak olması sebebiyle

derelerin çoğu kurudur. Devamlı su bulunan akarsular Değirmenözü dere, Şeyh Ahmetli

deresi ve Hacımusa özü deresidir.

1

Şekil 1.1. Çalışma alanının yer bulduru haritası.

2

Şeki

l 1.2

. Çalış

ma

bölg

esi v

e ya

kın

çevr

esin

i gös

tere

n je

oloj

i har

itası

ile

pafta

inde

ksi (

1:50

0.00

0 öl

çekl

i Tür

kiye

Jeol

oji H

arita

sı’n

dan

ö

lçeğ

i değ

iştir

ilere

k alın

mış

tır.).

3

1.2. Çalışmanın Amacı

Çalışma alanı, Orta Anadolu’da yer alan, kıta içi havzaların en büyüğü olan Tuz Gölü

havzasının kuzeybatısı ile Haymana-Polatlı havzasının güney kesimi arasında kalmaktadır.

Bölgeden İnönü-Eskişehir Fay Sistemi’nin orta kolu olan ve bölgenin gelişimini kontrol

eden Yeniceoba fay zonu geçmektedir (Şekil 1.3) (Çemen vd. 1999) .

Şekil 1.3. (a) Türkiye ve çevresinin ana neotektonik bölgelerini ve ilişkili yapıları gösteren

harita (Koçyiğit ve Özacar 2003; Woolside vd. 2002; Zitter vd. 2005; Çiftçi,

2007’den değiştirilerek alınmıştır). (b) Tuzgölü havzası ve yakın çevresini

gösteren bölgesel jeoloji haritası (Çemen vd. 1999’dan değiştirilerek alınmıştır).

Çalışma bölgesi civarında stratigrafi ve tektoniğe yönelik çalışmalar olmasına karşın, Üst

Kretase-Tersiyer örtü birimlerinin stratigrafisi ve bu birimlerin bölgeyi etkileyen

tektonizma ile ilişkisi üzerine yapılmış az sayıda çalışma bulunmaktadır. Ayrıca, Neojen

yaşlı birimler, fiziksel ve litolojik özelliklerinin birbirlerine benzemesi ve bazı kısımlarda

genç-güncel çökellerle örtülü olmaları nedeniyle ayrıntılı olarak incelenmemiş ve bu

konular günümüze kadar yapılan çalışmalarda eksik kalmıştır.

4

Bu eksiklikler göz önünde bulundurularak, bölgenin neotektonik ve paleotektonik döneme

ait yapısal unsurlarının tespit edilerek bunların özelliklerinin saptanması, inceleme

alanındaki fay sistemlerinin kinematik analizlerinin değerlendirilmesi ve elde edilen

bilgiler ışığında bölgenin yapısal evriminin ortaya çıkarılması tezin amaç ve hedeflerini

oluşturmaktadır.

1.3. Çalışma Yöntemleri

Çalışmanın amacı ve kapsamına uygun olarak çalışma yöntemleri, saha öncesi çalışmaları,

saha çalışmaları, laboratuvar çalışmaları, büro değerlendirme ve tez yazımı çalışmaları

olmak üzere dört aşamada gerçekleştirilmiştir.

Saha Öncesi Çalışmaları: 2004 yılı başlarından itibaren çalışma alanı ve yakın çevresi ile

ilgili literatür taraması yapılarak bölge hakkında değişik görüş ve değerlendirmeler tespit

edilmiş ve eksik olan çalışma, uygulama ve yöntemler saptanmıştır. Yine bu aşamada DSİ

Genel Müdürlüğü’nden alınan, çalışma alanımızı kapsayan 1/30.000 ölçekli hava

fotoğrafları yardımıyla, bölge hakkında ön bilgi edinilmiş ve bölgedeki ana yapısal

unsurların belirlenmesine çalışılmıştır. Ayrıca arazi çalışmalarında kolaylık sağlamak

amacıyla, topoğrafik haritalardan, çalışma bölgesinin üç boyutlu sayısal arazi modeli

oluşturularak, bu görüntü üzerindeki çizgisellikler belirlenerek hedeflenen arazi

çalışmalarının yapılacağı kritik bölgeler tespit edilmiştir (Şekil 1.4).

Saha Çalışmaları: Saha çalışmalarına 2004 yılı ikinci yarısından itibaren başlanmış, 2005

ve 2006 yıllarında Temmuz-Ekim ayları arasında devam etmiş olup toplam yaklaşık 4

aylık arazi çalışmasını kapsamıştır. Çalışmalar sırasında bölgenin 1/30.000 ölçekli hava

fotoğrafları ve 1/25.000 ölçekli topoğrafik haritalarından faydalanılmıştır. Ayrıca çalışma

bölgesinin stratigrafisi ve birimler arasındaki ilişkiler incelenerek, tespit edilen kritik

bölgelerin ayrıntılı tektonik haritası hazırlanmıştır.

5

Şeki

l 1.4

. İnc

elem

e al

anının

kab

artm

a ha

ritası (

Yap

ay ışığın

dalım

yön

ü 13

50 , dalım

açı

sı 4

50 ).

6

Bununla birlikte saha çalışmalarında, litoloji birimlerinin yapısal özellikleri de incelenmiş,

sedimanter birimlerin tabaka doğrultu ve eğimlerinin ölçülmesi, fay, eklem gibi süreksizlik

düzlemlerinin eğim yönü ve eğim miktarlarının ölçülmesi, fay düzlemleri üzerindeki fay

çiziklerinin yönlerinin ve sapma açılarının ölçülmesiyle fay zonlarının kinematik

özelliklerinin belirlenmesine yönelik veriler sağlanmış ve bu veriler 1/10.000 ölçekli

jeoloji haritasına işlenmiştir.

Laboratuvar çalışmaları: Bu çalışmalar kapsamında, saha çalışmaları sırasında gözlenen

yapısal unsurların (fay, çatlak, vb.) kinematik analizleri bilgisayar ortamında gerçekleşmiş,

gerilim analiz ve çatlak gül diyagramlarının oluşturulmasında ilgili bilgisayar programları

kullanılmıştır. Diğer taraftan, bölgenin 1/30.000 ölçekli hava fotoğrafları, ana yapı

elemanlarının belirlenmesinde ve litoloji birimlerinin sınır ilişkilerinin ortaya

konulmasında önemli katkılar sağlamıştır.

Büro çalışmaları: Saha ve laboratuvarda elde edilen verilerin değerlendirilmesi ve

yorumlanması büro çalışmalarında gerçekleştirilmiştir. Sonuçların ve jeolojik olayların

açıklanabilmesi amacıyla grafik, şema, çizelge, şekil ve jeolojik enine kesitler hazırlanmış

ve sonuçta tez yazımı gerçekleştirilmiştir.

1.4. Önceki Çalışmalar

İnceleme alanı ve yakın çevresinde yapılan çalışmaların çoğu Tuzgölü-Haymana

havzalarının hidrokarbon olanaklarını belirlemek için havzanın stratigrafisi ve tektonik

yapısının ortaya konulmasına yönelik olmuştur (Rigo de Righi ve Cortesini 1960; Arıkan

1975; Visher 1975; Capraru 1977, 1991; Görür ve Derman 1978; Turgut 1978; Derman

1980; Derman vd. 2000; Uygun 1981; Dinçer 1982; Oktay 1982; Uygun vd. 1982;

Dellaloğlu ve Aksu 1984; Görür vd. 1984, 1998; Çemen ve Dirik 1992; Göncüoğlu vd.

1992, 1996; Leventoğlu 1994; Çemen vd. 1999). Daha önce bir bütün olarak çalışılmayan

Eskişehir-Sultanhanı Fay Sistemi’de değişik araştırıcılar tarafından çalışılmıştır (Erol

1969; Ünalan ve Yüksel 1978; Uygun 1981; Koçyiğit 1991b; Dirik ve Göncüoğlu 1995;

Göncüoğlu vd. 1996). Bu fay sistemi kuzeyden güneye doğru Ilıca, Yeniceoba ve

Cihanbeyli fay zonlarından oluşur. İlk olarak Koçyiğit (1991b) tarafından adlanan Ilıca fay

zonu Haymana GB’sında yer alır. Yaklaşık KB-GD doğrultulu fay zonu Yeniceoba

ovası’nın kuzey kenarına kadar izlenmekte olup çizgisel Ilıcaözü vadisi ve sıcak su

7

kaynakları bu fay zonu boyunca gözlenen önemli özelliklerdir. Yeniceoba ve Cihanbeyli

fay zonları ilk olarak Çemen vd. (1999) tarafından adlanmıştır. KB-GD doğrultulu bu her

iki fay zonu birbirine paralel/yarı paralel, yüksek açılı normal fay bileşenli sağ-yanal

doğrultu atımlı faylardan oluşur. Fay zonu boyunca temele ait birimlerde dahil olmak üzere

yaşlı birimler Miyo-Pliyosen yaşlı çökellerle yan yana gelmiştir. Ayrıca Özsayın ve Dirik

(2007), İnönü-Eskişehir Fay Sistemi’nin Yeniceoba-Cihanbeyli (Konya-Türkiye)

bölümündeki yaptığı incelemede ise Cihanbeyli ve Yeniceoba fay zonlarını, neotektonik

dönemde meydana gelen deformasyonları tespit etmek için segmentler halinde incelemiş

ve fay düzlemleri üzerinden alınan kayma verilerinin kinematik analizler sonucunda

değerlendirilmesiyle Yeniceoba fay zonunun iki, Cihanbeyli fay zonunun tek evreli bir

deformasyon geçirdiğini bulmuştur.

Erol (1969), Tuzgölü havzasının jeolojisi ve jeomorfolojisi üzerine yaptığı çalışmada

havzanın Miyosen-Erken Pliyosen döneminde geniş bir tatlı su gölü ile kaplı olduğu ve

havza gelişiminin sınırlı bir şekilde orta kesimlerinde Kuvaterner’de devam ettiğini

belirtmiştir. Ayrıca havzanın batı ve doğu kısımlarındaki faylarla yüzeye sodyum sülfat ve

tuz getiriminin olabileceğini ortaya koymuştur.

Arıkan (1975), Haymana-Tuz gölü ve Bala yöresindeki tüm Üst Kretase-Eosen birimlerini

Haymana, Küredağ, Çayraz ve Bala formasyonları adı altında toplamıştır. Araştırıcıya göre

Tuz Gölü, Haymana ve Bala havzaları bu dönemde birbirleriyle bağlantılıdır. Havzadaki

sismik profilleri yorumlayan yazar taban tuz kütlelerine Geç Kretase veya Orta Eosen

yaşını vermiş, ayrıca havzadaki petrol imkanlarını tartışmıştır.

Ünalan ve Yüksel (1978), inceleme alanının devamı niteliğindeki Haymana-Polatlı

Havzası’nın Paleosen-Erken Eosen aralığında gelişmiş KB-GD doğrultulu bir graben

olduğunu ve Neojen karasallarının bu grabeni açısal uyumsuzlukla örttüğünü

belirtmişlerdir. Ayrıca Sakarya Nehri’nin faylarla denetlenen dirseklerinin varlığı, Neojen

volkanizması ve sıcak su kaynakları ile meydana gelen depremlerin (örn: 1974

Yenimehmetli depremi) bu fayların bir bölümünün halen aktif olduğunu kanıtladığına

değinmişlerdir.

Görür (1981), Aksaray-Koçhisar arasının stratigrafisinde granitlerin oluşturduğu temelin

üzerine gelen çakıllı-kumlu Maastrihtiyen yaşlı Kartal formasyonu, Geç Maastrihtiyen

8

yaşlı Asmaboğazı formasyonu, Paleosen yaşlı Kırkkavak formasyonu, Eosen yaşlı Kartal-

Eskipolatlı formasyonu, Geç Eosen yaşlı Mezgit formasyonu ve Miyo-Pliyosen yaşlı

Cihanbeyli formasyonlarından bahsetmektedir.

Uygun (1981), Tuz Gölü Havzasında yaptığı çalışmada, havzanın paleocoğrafik ve yapısal

gelişiminden bahsederek bölgenin genelleştirilmiş stratigrafik kesitini hazırlamıştır. Ayrıca

havzanın evaporit oluşumlarını ve hidrokarbon olanaklarını değerlendirmiştir.

Görür vd. (1984), Tuz Gölü Havza kompleksi adı altında Tuz Gölü ve Haymana alt

havzalarını tanımlayarak, bu havza kompleksinin ayrıntılı olarak tektonik gelişimini

açıklamışlardır.

Ercan (1986), Orta Anadolu’daki tüm Senozoyik volkanizmasını çalışmış, bunlardan

inceleme alanının güneyinde yer alan Konya ve Karaman volkaniklerinin Miyo-Pliyosen

yaşlı, kalkalkalen karakterde ve kabuksal kökenli bir volkanizma ürünü olduklarını

belirtmiştir.

Umut vd. (1990), Tuzgölü batısında yaptıkları çalışmada Geç Miyosen-Pliyosen yaş

aralığında Kırmızıbayır tepe, İnsuyu ve Derviş olmak üzere üç formasyon tanımlamış ve

bu birimlerin çökelme ortamlarına değinmişlerdir.

Ulu vd. (1994a, b), İnlice-Akkise ve Cihanbeyli-Karapınar alanlarında yaptıkları

çalışmalarında, İç Anadolu güneybatı bölümünün litostratigrafik bölümlerini inceleyerek,

jeodinamik evrimi ortaya koymaya çalışmışlardır. Bu birimleri, Temel Kayaları ve Örtü

kayaları adı altında toplamışlardır. Temel Kayaları Geyikdağı Birliği, Bolkardağı Birliği ve

Bozkır Birliği şeklinde gruplamışlardır. Örtü Kayalarını, Paleo-otokton ve Neo-otokton

örtü kayaları olmak üzere ikiye ayırmışlardır. Paleo-otokton’da Erken Tersiyer’e ait

Eskipolatlı ve Çayraz formasyonlarını ayırtlamışlardır. Bunlar birbirleri ile yanal ve düşey

geçişlidir. Neo-otoktonda ise Miyosen-Güncel yaş aralığındaki birimleri ayırtlamışlardır.

Çemen ve Dirik (1992), Tuzgölü Havzası’nın kuzeydoğu kısımının stratigrafisi ve yapısal

jeolojisinden bahsederek Tuzgölü Havzası’nın bölgedeki Maastrihtiyen öncesi temel

kayaçlar üzerinde gelişmiş, genişlemeli bir havza olabileceğini öne sürmüşlerdir.

9

Göncüoğlu vd. (1996), Tuzgölü Havzasının batı kesiminde yaptıkları çalışmalarda,

havzanın temel birimlerinin karşılaştırılması, örtü birimlerinin özellikleri ve havzanın

jeolojik evrimini ortaya koymuşlardır. Ayrıca yapılan bu çalışma ile havzanın güneybatı

kesimi ayrıntılı olarak incelenmiştir.

Gündoğan ve Helvacı (1996), Bolluk Gölü (Cihanbeyli-Konya) ve çevresinde yaptıkları

çalışmalarda 63 adet traverten konisinden bazılarının, halen aktif olarak sülfatlı su

çıkartmakta olduğunu ve bunların Bolluk Gölü’nün SO4 çe zenginleştirdiğini

belirtmişlerdir.

Çemen vd. (1999), Tuzgölü havzasının doğu ve batı kesiminin stratigrafisini ortaya

koyarak havzanın, Geç Kretase’den başlayıp günümüze kadar olan yapısal gelişimini

açıklamışlardır.

Derman vd. (2003) Orta Anadolu’da Haymana, Tuzgölü ve Ulukışla havzaları olarak

tanımlanan havzalarda yürüttükleri çalışmalarda, ayrı havzalar olarak tanımlanan bu

alanların aslında tek bir havzanın (Orta Anadolu Havzası) parçaları olduğunu ortaya

koymuşlardır.

Dirik ve Erol (2003), Tuzgölü ve çevresinin tektonomorfolojik evrimi üzerine yaptıkları

çalışmada, gelişimi Geç Kretase’de bir graben olarak başlayan Tuzgölü Havzası’nın ilk kez

Eosen’de sıkıştığını ve Geç Miyosen-Erken Pliyosen’de batıya kaçmaya başlayan Anadolu

Levhası’nın daha önceden çalışılmış olan fayları tekrar harekete geçirerek fay kontrollü iç

havzaların oluşmasını sağladığını belirtmişlerdir.

Eren (2003a, b) Konya Havzası’nın batısında yaptığı incelemelerde, havzayı batıdan

sınırlayan fayların Miyo-Pliyosen yaşlı gölsel kireçtaşlarını ve Kuvaterner çökellerini

kestiğini ve bu fayların çoğunlukla normal faylar, bir kısımının ise sağ yönlü doğrultu atım

bileşenine sahip normal faylar olduğunu ortaya koymuştur.

Özsayın ve Dirik (2007), İnönü-Eskişehir Fay Sistemi’nin Yeniceoba-Cihanbeyli (Konya-

Türkiye) bölümündeki yaptığı incelemede, bölgede yayılım gösteren kayaçları Neojen

öncesi temel ve Neojen ve sonrası örtü birimleri olmak üzere iki ana grupta toplamış,

Neojen birimlerini ayrıntılı olarak incelemiş ve sınırlı yayılıma sahip Cihanbeyli

10

Formasyonu’nun Kuşça üyesini ilk kez bu çalışmada tanımlamıştır. İnönü-Eskişehir Fay

Sistemi’nin güney doğudaki uzantısını oluşturan Cihanbeyli ve Yeniceoba fay zonlarını,

neotektonik dönemde meydana gelen deformasyonları tespit etmek için kırıklar halinde

incelemiş ve fay düzlemleri üzerinden alınan kayma verilerinin kinematik analizler

sonucunda değerlendirilmesiyle Yeniceoba fay zonunun iki, Cihanbeyli fay zonunun tek

evreli bir deformasyon geçirdiğini bulmuştur. Ayrıca her iki fay zonu üzerinde tespit edilen

ve güncel çökelleri kesen kinematik analiz sonuçlarına göre günümüzde bu bölgenin KKD-

GGB doğrultusunda açıldığını tespit etmiştir.

Değişik araştırmacıların, çalışma konuları ve çalıştıkları bölgeler Çizelge 1’de, inceleme

alanı ve çevresinde gözlenen birimlere verilen isimler ve yaş ilişkileri ise Şekil 1.5’de

karşılaştırmalı olarak sunulmuştur.

11

Çizelge 1. İnceleme alanı ve çevresinde daha önce yapılmış olan çalışmalar.

Araştırmacı Çalışma konusu Çalışma alanıAgalede (1954) Genel jeoloji Tuzgölü batısı ve güneybatısıAkarsu (1959) Jeoloji, petrol PolatlıArıkan (1975) Genel jeoloji, petrol Tuzgölü çevresiAydemir ve Ateş (2005, 2006a, b) Jeofizik, tektonik evrim Tuzgölü çevresiAyyıldız (2002) Stratigrafi Tuzgölü çevresiCapraru (1977) Petrol TuzgölüCapraru (1991) Petrol TuzgölüChaput (1936) Jeoloji, jeomorfoloji Türkiye, genelÇemen ve Dirik (1992) Stratigrafi, tektonik Tuzgölü kuzeybatısıÇemen vd. (1995) Genel jeoloji Tuzgölü batısıÇemen vd. (1999) Tektonik evrim TuzgölüDellaloğlu ve Aksu (1984) Jeoloji, petrol Kulu-Ş.koçhisar-AksarayDerman (1980) Genel jeoloji Tuzgölü kuzeyiDerman vd. (2000) Tektonik AksarayDinçer (1982) Jeoloji, petrol Kulu batısıDirik ve Erol (2003) Tektonomorfoloji TuzgölüDuru ve Gökçen (1985) Stratigrafi, paleontoloji Polatlı güneyiErcan (1986) Volkanizma Orta AnadoluEren (2003a, b) Tektonik Konya çevresiErol (1967-1968) Jeoloji Bolluk gölü çevresiErol (1969) Jeoloji, jeomorfoloji TuzgölüGöncüoğlu vd. (1992) Jeoloji Orta AnadoluGöncüoğlu vd. (1996) Jeoloji Tuzgölü batısıGörür ve Derman (1978) Stratigrafi, tektonik Tuzgölü-HaymanaGörür vd. (1984) Tektonik evrim TuzgölüGündoğan ve Helvacı (1996) Jeoloji, hidrokimya Bolluk gölüGürer ve Aldanmaz (2002) Sedimantoloji, sedim. evrim Batı-Orta-Doğu AnadoluKarakaş ve Kadir (1998) Jeoloji, mineraloji Konya kuzeyiKoçyiğit (2005) Tektonik Batı ve Orta AnadoluLahn (1949) Genel jeoloji Orta AnadoluLeventoğlu (1994) Tektonik AksarayÖzcan vd. (1989) Jeoloji Kütahya-Çifteler-İhsaniyeÖzcan vd. (1990a) Genel jeoloji Kütahya BolkardağıÖzcan vd. (1990b) Genel jeoloji Konya-Kadınhanı-IlgınÖzkul ve Türkmen (2000) Stratigrafi Orta AnadoluÖzmumcu (1974) Genel jeoloji Tuzgölü batısı

12

Çizelge 1. İnceleme alanı ve çevresinde daha önce yapılmış olan çalışmalar (Devam

ediyor).

Özsayın ve Dirik (2007) Tektonik Tuzgölü kuzeybatısıR. de Righi ve Cortesini (1960) Havza analizi, jeoloji Orta AnadoluSirel (1975) Stratigrafi Polatlı güneyiSonel vd. (1995) Genel jeoloji, petrol Tuzgölü çevresiSonel ve Sarı (2003) Sedimantoloji, petrol Tuzgölü kuzeyiTurkish Gulf Oil Co. (1961) Genel jeoloji, petrol TuzgölüUlu vd. (1994a, 1994b) Sedimantoloji, tektonik Cihanbeyli-KarapınarUmut vd. (1990) Genel jeoloji Kadınhanı-Sarayönü-SülüklüÜnalan vd. (1976) Stratigrafi Haymana-PolatlıÜnalan ve Yüksel (1978) Tektonik Haymana-PolatlıÜnalan ve Yüksel (1985) Genel jeoloji, petrol Haymana-PolatlıUygun (1981) Evaporit, hidrokarbon TuzgölüUygun vd. (1982) Genel jeoloji TuzgölüVarol vd. (2000) Sediantoloji, jeokimya Tuzgölü çevresiVarol ve Kazancı (2000) Sedimantoloji, paleontoloji Tuzgölü çevresi

13

Şeki

l 1.5

. İnc

elem

e al

anı v

e çe

vres

inde

göz

lene

n bi

rimle

r ile

yaş

-dok

anak

tipi

iliş

kile

rini g

öste

ren

karşılaştırm

alı d

iyag

ram

.

14

2. STRATİGRAFİ VE KARŞILAŞTIRMA 2.1. Çalışma Bölgesinin Stratigrafisi Çalışma alanınında yaş konağı Kretase’den günümüze kadar değişik yaşlarda sekiz birim

ayırtlanmıştır. Temelde Kretase yaşlı ofiyolitli karmaşık bulunmaktadır. Temel birimlerini

en geç Kretase-Paleosen yaşlı Kartal formasyonu uyumsuzlukla örtmektedir. Kartal

formasyonunun üst seviyeleri yanal ve düşey olarak, geç Paleosen yaşlı Çaldağ

formasyonuna geçmektedir. Çaldağ formasyonunun olmadığı yerlerde ise Eskipolatlı

formasyonu, Kartal formasyonu üzerine gelmektedir. Eosen yaşlı Eskipolatlı formasyonu

içinde Sincik ve Çayraz olmak üzere iki üye ayırtlanmıştır. Oligo-Miyosen yaşlı Gökdağ

formasyonu, kendisinden yaşlı bütün birimler üzerinde uyumsuzlukla bulunmaktadır.

Çalışma alanında çok geniş bir yayılıma sahip olan Pliyosen yaşlı Cihanbeyli formasyonu

ise daha yaşlı birimleri uyumsuz olarak örtmektedir. Yelpaze çökelleri ve alüvyon

Kuvaterner yaşlıdır. Bu çalışma kapsamında bölgede yer alan tüm birimler, stratigrafik ve

tektonik anlatımın kolayca yapılabilmesi için en geç Kretase-Tersiyer öncesi temel

kayaçları ve en geç Kretase-Tersiyer örtü kayaçları olmak üzere iki ana grup altında

incelenmiştir (Şekil 2.1).

2.1.1. En Geç Kretase-Tersiyer Öncesi Temel Kayaçları En geç Kretase-Tersiyer öncesi temel kayaçları, çalışma alanında Kretase yaşlı ofiyolitli

karmaşık ile temsil edilir. Ofiyolitli karmaşık birimi önceki çalışmalarda Anadolu Napı

(Blumenthal 1948), Ankara Melanjı (Bailey ve McCallien 1940) ve Orta Anadolu ofiyolitli

karmaşığı (Göncüoğlu vd. 1991, 1992, 1993, 1994) olarak tanımlanmıştır. Bu çalışmada da

önceki çalışmalarla eş anlamlı olarak birim için Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığı adı

kullanılmıştır.

2.1.1.1. Orta Anadolu Ofiyolitli Karmaşığı

Çalışma alanındaki en yaşlı birimleri temsil eden ofiyolitli karmaşık, İzmir-Ankara-

Erzincan Okyanusunun kapanması sürecinde gelişen ve güneye Kütahya-Bolkardağ Kuşağı

birimleri üzerine itilen yığışım prizması malzemesi ile temsil edilmektedir (Dirik ve Erol,

2000). Birimin ana gövdesini oluşturan bloklu tortul karmaşık ise Yunak olistostromu

olarak tanımlanmıştır (Göncüoğlu vd. 1996).

15

Şekil 2.1. Çalışma alanının genelleştirilmiş tektono-stratigrafik dikme kesiti (Akarsu 1971;

Ünalan vd. 1976; Özcan vd. 1990; Göncüoğlu vd. 1996; Çemen vd. 1999; Dirik

ve Erol 2003’den faydalanılmıştır).

16

Bu malzeme, Geç Maastrihtiyenden önce birbirine eklenmiş Torit-Anatolit (Kütahya-

Bolkardağ) tipi platform ve yamaç fasiyeslerini içeren metamorfik bloklar, mavişist

metamorfizması geçirmiş, dalma batma zonundan türemiş yamaç ve okyanusal kabuk

parçalarını içeren bloklar, ensimatik bir yay volkanizmasının ürünü bloklar ve olasılıkla

Sakarya mikrokıtasına ait bloklarla bunların matriksini oluşturan türbiditik-olistostromal

kayalardan oluşmaktadır (Göncüoğlu vd. 1996).

Çalışma alanında gözlenen birim, yeşil renkli kum-silt-kil boyu bir hamur içindeki

Karbonifer, Permiyen, Triyas ve Kretase yaşlı kireçtaşı blokları ve ofiyolitik kayaçlardan

(Yunak olistostromu) meydana gelmektedir (Göncüoğlu vd. 1996). Yunak olistostromunun

içindeki blokların önemli kesimini büyüklükleri birkaç metreden birkaç kilometreye kadar

değişen kireçtaşı blokları oluşturmaktadır. Birim, çalışma alanının kuzey batısında ve orta

kesimlerinde Yeniceoba batısında Kuş tepe (J28-c4), Söğüt tepe (J28-c4), Harman tepe

(J28-c4), Kandiltepe (K29-a1), daha batıda Mermerdağ (K29-a1) ve Büyükziyaret tepede

(K28-b2) tipik özellikleri ile yüzeylenmektedir (Bkz. Ek 1 ve Şekil 2.2.).

Özellikle Kuştepe (J28-c4), Kandiltepe (K29-a1) ve Mermerdağ (K29-a1) civarında

yüzeylenen genelde kahverengimsi gri, dolomitleşmiş, rekristalize kireçtaşları çok tipiktir

ve masif kütleler halinde izlenmektedir (Şekil 2.3). Göncüoğlu vd. (1966) tarafından bu

yörede gözlenen rekristalize kireçtaşlarında bulunan Neoschwagerina sp., Schwagerinidae,

Fusulinidae, Parafusulina sp., Codonofusiella sp., Tuberitina collosa, Climacammina sp.,

Yangchienia sp.,Afghanella sp., Agathammina sp., Schubertalinae, Pachyploia spp.,

Globivalvulina sp., Geinitzinidae, Paleotextularidae, Tolypammina sp., Dagmarita

chanackiensis, Dagmarita sp., Kahlerina sp. planktonik foraminiferleri taksonlarına göre

birimin yaşı geç Permiyen olarak belirlenmiştir.

Çalışma alanının kuzeybatısında ve orta kesimlerinde yüzeylenen kireçtaşı blokları çoğu

yerde en geç Kretase-Paleosen yaşlı Kartal formasyonu, Eosen yaşlı Eskipolatlı

formasyonu ve Oligo-Miyosen yaşlı Gökdağ formasyonları üzerinde tektonik olarak yer

almaktadır.

İnceleme alanında tabanı gözlenemeyen ofiyolitli karmaşığa ait birimler ise, özellikle

Çatak köyü çevresinde (J28-c3) ve Kütükuşağı köyünün kuzeyinde (K29-a2) yüzlek

vermektedir. Bu birim, (gabrolar, serpantinitler ve ultramafit kayaçlar) Kartal formasyonu

17

tarafından uyumsuz olarak örtülürler. Ayrıca Ankara ofiyolitli karmaşığı, inceleme

alanının bazı kesimlerinde genelde Neojen yaşlı kayaçlarla normal faylı bir tektonik

dokanağa sahiptir.

Şekil 2.2. Alahacılı köyünün kuzeyinde (J28-c3) gözlenen ofiyolitli karmaşığa ait

birimlerin genel görünümü (Bakış KB’ya).

Şekil 2.3. Kandil Köyünün güney doğusunda bulunan Kandil tepede (K29-a1) gözlenen

Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait serpantinit ve kireçtaşı bloklarının genel

görünümü (Bakış KB’ya).

18

Bu çalışmada Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığı’na ait ofiyolit blokları, serpantinit ve

kireçtaşı blokları (Yunak olistostromu), ayırtlanarak çalışılmış ve haritalanmıştır.

2.1.2. En Geç Kretase-Tersiyer Yaşlı Örtü Birimleri

Örtü birimleri, en geç Kretase-Paleosen yaşlı Kartal formasyonu, geç Paleosen yaşlı

Çaldağ formasyonuna, Çaldağ formasyonunun olmadığı yerlerde ise Eskipolatlı

formasyonu, Oligo-Miyosen yaşlı Gökdağ formasyonu ve Pliyosen yaşlı Cihanbeyli

formasyonu adı altında toplanan kayaç birimlerinden oluşmaktadır.

2.1.2.1. Kartal Formasyonu

Temelin üzerine gelen ilk birim olan Kartal formasyonu havza kenar alanlarında temel

birimlerini uyumsuzlukla örtmektedir. Rigo ve Cortesini’nin (1959) sadece “red beds”

adını verdiği Kartal formasyonu ilk kez Turkish Gulf Oil (1961) tarafından

adlandırılmıştır. Daha sonraları Yüksel (1970), Akarsu (1971a, b), Sirel (1975), Ünalan vd.

(1976), Göncüoğlu vd. (1996), Çemen vd. (1999) ve Dirik ve Erol (2000) aynı stratigrafik

konum ve litolojik özellikteki kırıntılar için aynı adı kullanmışlardır.

Bu çalışmada da önceki çalışmalarla eş anlamlı olarak kırmızı renkli karasal kırıntılılar için

Kartal formasyonu adı kullanılmıştır. Kartal formasyonu tipik özellikleri ile çalışma

alanının kuzeyinde, Dulayşenin bahçesi batısında (K29-a2), Sadullahyüksel yaylanın

kuzeyinde (K29-a2) ve daha batıda Sincik köyü civarında (J28-c4) geniş bir alanda

yüzeylenmektedir (Şekil 2.4)

Birimin tamamı kırıntılılardan ibarettir ve koyu kırmızı-bordo renk hakimdir. Tabakalanma

kötüdür ve tabaka kalınlıkları 50-200 cm arasında olup geometrileri mercekseldir, ender

olarak daha kalın tabakalara da rastlanmaktadır. Kırıntılıların büyük çoğunluğu serpantin,

çört, gabro, magmatik kaya ve kireçtaşı çakıllarından oluşmaktadır. Çakıl çapları 0.5-20

cm arasında değişmekte, ancak çoğunluğunu 2-7 cm arasında boyutları olan çakıllardan

oluşmaktadır. Kötü yuvarlanmış bu kırıntılıların boylanmalarıda kötüdür.

19

Şekil 2.4. Kırmızı tepe güneyinde (J28-c4) gözlenen Kartal formasyonunun genel

görünümü (Bakış KD’ya).

Derecelenmenin de pek iyi olmamasına karşılık, bazı seviyelerde tane boyu değişimleri

kısmen farkedilebilmektedir. Matriks yine aynı litolojilerin kum boyundaki kırıntılarından

oluşmaktadır. Arada tekrarlanan kumtaşı ve silttaşı seviyeleri de çakıltaşı seviyelerinin

mikro özelliklerini yansıtmaktadır. Üst seviyelere doğru çakıltaşı-kumtaşı ve çamurtaşı

ardalanması belirgindir. Kumtaşları da kötü boylanmalı ve çapraz tabakalıdır. Çamurtaşları

ise koyu kızıl renklidir ve hakim litolijiyi oluşturmaktadırlar.

Kartal formasyonu üst seviyelerinde yanal ve düşey olarak, Geç Paleosen yaşlı Çaldağ

formasyonunun kırmızı, üste doğru yeşil-krem renkli marn-kumtaşı-kumlu kireçtaşı

ardalanmasına geçer (Şekil 2.5). Ofiyolit bloklarının üzerine uyumsuz olarak gelen Kartal

formasyonu Çaldağ formasyonunun olmadığı yerlerde Eskipolatlı formasyonu tarafından

uyumsuzlukla örtülmektedir.

20

Birimin alttan üste doğru tane boyu giderek incelen çökellerden oluşu ve sıralanmanın

çakıltaşı, kumtaşı ve çamurtaşlarından oluşması, ayrıca bunların çoğu kez tekrarlanması,

geometrilerinin merceksel oluşu, birimin içerisinde kömür bulunması ve oksidasyon

sonucu kırmızı rengin yaygın varlığı, birimin karasal (flüviyal) bir ortamda geliştiğini

göstermektedir (Friedmans and Sanders 1978; Reineck and Singh 1980; Bush and Link

1985). Göncüoğlu vd. (1980) ise birimin çökelme ortamı itibari ile çok sığ bir lagüne

ulaşan yelpaze çökelleri karakterinde olduğunu ve içerdiği dev bloklar, içyapısının

düzensizliği gibi özelliklerinden ötürü büyük olasılıkla hızlı yükselen bir şevin önünde

çökelmiş olduğunu belirtmişlerdir.

Şekil 2.5. İnceleme alanında Beyazçal tepede (Kütükuşağı köyünün 4 km güneybatısı)

(K29-a2) Kartal formasyonu üzerine uyumlu olarak gelen Çaldağ formasyonu

(Bakış KB’ya).

Kartal formasyonunun çakıllı bölümünün üzerindeki gri renkli killi kireçtaşlarında

Globotruncana linneiana, Globotruncana arca, Globotruncana spp., Globotruncanita cf.

21

stuartiformis, Globotruncana spp. planktonik foraminiferleri taksonları saptanmış ve

Senoniyen yaşı verilmiştir (Göncüoğlu vd., 1996). Bu yaş ve fosil içerikli kireçtaşları

temeldeki ofiyolitli karmaşık içerisinde de yer almaktadır. Buna karşılık Sirel (1975)

tarafından matriksi oluşturan killi kireçtaşlarında çok bol miktarda alg yumakları, mercan

ve kavkı parçaları yanında Haddonia sp, Planorbulina cretae gibi formlar, Erk (1975)

tarafından ise, Micocodium sp, Planorbulina sp, Ethalina sp, Miliolidae, Discorbidae gibi

fosiller saptanmıştır. Bu fosiller ve fasiyes özelliklerine göre birimin Daniyen yaşlı olduğu,

olasılıkla yaşının Tanesiyen’e kadar genişleyebileceği Sirel (1975) tarafından ifade

edilmiştir. Benzer fosil kapsamı ve litolojideki birimler Orta Anadolu Kristalen Kompleksi

üzerindeki en yaşlı denizel birimlerde ve Ulukışla Volkanitleri’nin alt bölümlerinde de

saptanmış ve birime en geç Maastrihtiyen-Daniyen-erken Tanesiyen yaşı verilmiştir

(Göncüoğlu vd., 1991, 1992). Ayrıca Geç Paleosen yaşlı Çaldağ formasyonu birimi

uyumlu olarak örtmektedir. Ünalan vd. (1976) nin Haymana yöresindeki çalışmalarında da

birimin yaşı erken Paleosen olarak verilmiştir. Bu nedenlerle Kartal formasyonunun yaşı

en geç Kretase-erken Paleosen olmalıdır.

2.1.2.2. Çaldağ Formasyonu

İlk olarak Rigo de Righi ve Cortesini (1960) tarafından, Paleosen yaşlı sığ denizel

kireçtaşlarını ifade edecek şekilde kullanılmıştır. Daha sonraları Yüksel (1970), Akarsu

(1971a, b), Sirel (1975), Ünalan vd. (1976), Göncüoğlu vd. (1996), Çemen vd. (1999) ve

Dirik ve Erol (2000) aynı stratigrafik konum ve litolojik özellikteki kırıntılar için aynı adı

kullanmışlardır.

Bu çalışmada da aynı stratigrafik ve litolojik özellikteki kireçtaşlarını ifade etmek için

Çaldağ formasyonu adı kullanılmıştır. Birim, çalışma alanında, Dulayşe bahçesi güneyinde

yer alan Beyazçal tepede (K29-a2) yaygın olarak gözlenmektedir (Şekil 2.6 ve 2.7).

Birimin baskın litolojisini kireçtaşı oluşturmaktadır. Taze kırık yüzeylerde bu kireçtaşları

beyaz, bej, gri ve krem renklidir. Kalın tabakalıdır. İçerisinde çoğunlukla kırmızı alg,

milliolid vb. gibi küçük bentonik formlar ile makro fosil parçaları bulunmaktadır. Birimin

alt seviyelerindeki yeşil renkli marn-kumtaşı ardalanmasından oluşan kırıntılı birimler üste

doğru azalarak önce kumlu kireçtaşlarına, daha sonra da bej renkli kireçtaşlarına

geçmektedir.

22

Şekil 2.6. Kütükuşağı köyünün güneybatısında (K29-a2) gözlenen Çaldağ formasyonunun

alt seviyelerindeki yeşil renkli marn-kumtaşı ardalanması ve üst seviyelerdeki

açık gri-krem renkli kireçtaşları ile alttaki Kartal formasyonu (Bakış KB’ya).

Çalışma alanında, Çaldağ formasyonu karasal Kartal formasyonu üzerinde ve onunla yanal

ve düşey geçişli olarak gözlenmektedir. Çaldağ formasyonunun alt seviyelerindeki marn-

killi kireçtaşı ardalanmasında, Chiasmolithus bidens, Fasciculithus tympaniformis,

Fasciculithus invollutus, Ellipsolithus macellus, Ellipsolithus distichus, Discoaster

multiradiatus, Discoaster aster, Discoaster mohleri, Neochiastozygus perfectus,

Sphenolithus anarrhopus, Neochiastozygus sp., Zygodiscus herlynii, Zygrhablithus

herlynii, Coccolithus sp nannoplankton taksonları saptanmıştır. Bu fosillere dayanılarak

Çaldağ formasyonunun alt seviyelerinin yaşı Geç Paleosen olarak kabul edilmiştir

(Göncüoğlu vd. 1996). Sığ iç platformda (lagün) ve platform kenarında çökelmiş olan ve

daha üst seviyelerdeki kireçtaşlarında ise Laffiteina sp., Broeckinella cf. arabica,

Glomalveolina spp., Glomalveolina primaeva, Alveolinidae, Hottingerina cf. lucasi,

Mississippina spp., Discocyclinidae, Acervulinidae, Textularidae, Miliolidae, Rotalidae,

Discorbidae, Trochamminidae, Morozovella spp., Globigerinidae, Ethelia sp.,

23

Corallinacea, Dasycladacea, Distichoplax biserialis, Bryozoa gibi fosillere rastlanılmıştır.

Birimin içerdiği bu fosillere dayanılarak geç Paleosen-erken Eosen yaşı verilmiştir. Fosil

kapsamı birimin çok sığ bir denizel ortamda çökeldiğini göstermektedir (Göncüoğlu vd.,

1996).

2.1.2.3. Eskipolatlı Formasyonu

Formasyon, ilk olarak Rigo de Righi ve Cortesini (1960) tarafından geç Paleosen-erken

Eosen yaşlı çamurtaşı-kumtaşı ardalanması içeren birim için kullanılmıştır. Daha sonraları

Reckamp ve Özbey (1960), Akarsu (1971 a, b), Sirel (1975), Dellaloğlu ve Aksu (1984 a),

Göncüoğlu vd. (1996), Çemen vd. (1999) ve Dirik ve Erol (2000) aynı adı benzer çökeller

için kullanmışlardır.

Şekil 2.7. Beyazçal tepede (Kütükuşağı köyünün 4 km güneybatısı) (K29-a2) gözlenen

Çaldağ formasyonuna ait masif kireçtaşlarının yakından görünümü.

24

Daha önceki araştırıcılar tarafından tanımlanan yeşli renkli kumtaşı-silttaşı ve çamurtaşı

ardalanmasından oluşan Kırkkavak formasyonu ile Eskipolatlı formasyonu arazi

çalışmalarında birbirlerinden kolayca ayırt edilemediği için bu çalışmada her iki

formasyona birlikte Eskipolatlı formasyonu olarak değinilmiştir.

Birim çalışma alanında tipik özellikleriyle Sincik köyü kuzeyinde (J28-c4) ve Tahirtemiz

Yayla’nın kuzeybatısında (K29-a1) geniş bir alanda yüzeylenmektedir. Ayrıca Dulayşe

bahçesi kuzeyinde (K29-a2) ve Alahacılı köyünün kuzeydoğusunda (J28-c3) küçük

yüzlekler halinde yer almaktadır.

Eskipolatlı formasyonu, sarı-boz renkli, ince-orta taneli, derecelenmeli, polijenik bileşenli,

karbonat çimentolu, orta-kalın katmanlı kumtaşları ile boz-yeşil renkli, ince-orta katmanlı

şeyl ardalanmasından oluşmuştur. Bu ardalanma içinde yer yer boz renkli, kaba dokulu,

orta-kötü boylanmalı, gevşek, yer yer iyi tutturulmuş, kalın katmanlı çakıltaşı mercekleri

gözlenir. Bu çakıllı seviyeler içinde de kireçtaşı ve volkanit bloklar da bulunmaktadır.

Çalışma sahasının orta kesiminde tabanı gözlenen, Çaldağ formasyonu üzerinde bulunan

Eskipolatlı formasyonu, Kartal formasyonunu uyumsuzlukla örtmektedir (Şekil 2.8).

Oligo-Miyosen yaşlı Gökdağ formasyonu bu birimi uyumsuz olarak örtmektedir.

Şekil 2.8. Sincik köyü civarında (J28-c4) gözlenen, Kartal formasyonunu uyumsuzlukla

örten Eskipolatlı formasyonunun genel görünümü (Bakış K’e).

Sığ deniz koşullarında çökelmiş olan Eskipolatlı formasyonunun yaşı içinde bulunan

fosillere dayanılarak Lütesiyen olarak belirlenmiştir (Göncüoğlu vd. 1996).

25

Göncüoğlu vd. (1996), tarafından Eskipolatlı formasyonu içinde iki üye ayırtlanmış ve

haritalanmıştır. Bunlardan birtanesi tamamen volkanoklastiklerden oluşmakta olup tipik

olarak Sincik köyü civarında görüldüğü için bu birime Sincik üyesi adı verilmiştir. Diğeri

ise genelde fosilli kireçtaşlarından oluşan, Sincik üyesinin üzerinde yer alan ve daha

önceki çalışmalarda da adlanmış olan Çayraz üyesidir.

2.1.2.3.1. Sincik Üyesi

Birim çalışma alanının kuzeybatısında yer alan Sincik köyü civarında tipik yüzeylenmeler

sunmaktadır. Birim, altta yeşil renkli kumtaşı-marn adalanmasıyla geçişli olup volkanik

malzemeli kumtaşı, kiltaşı ardalanması ve birimin orta kesimlerinde volkanik-breş-masif

lavlarla temsil edilmektedir (Şekil 2.9). Daha üst seviyelerde tekrar volkanik malzemeli

kumtaşları ve killerle temsil edilen Sincik üyesi, Çayraz üyesinin dereceli olarak bol fosilli

kırıntılı kireçtaşlarına geçmektedir.

Birimin içinde Acarinina cf. broedermanni, Acarinina bulbraci, Globigerina spp.

Globigerinidae, Discocyclina sp., Nummulitidae, Rotalidae planktonik foraminiferleri

taksonlarına rastlanılmıştır. Bu fosillere göre birimin yaşı orta Eosen olarak kabul

edilmiştir (Göncüoğlu vd. 1996).

26

Şekil 2.9. Sincik üyesine ait volkanoklastik birimlerin genel görünümü (Sincik köyünün

500 m kuzeyi) (J28-c4) (Bakış KD’ya).

2.1.2.3.2. Çayraz Üyesi

Birim nummulitli kireçtaşı, şeyl ve marndan oluşmaktadır. Çayraz üyesinin şeyleri gri-

yeşil renkli, kumtaşı bantlı ve bol karbonatlıdır. Kireçtaşları kirli sarı veya krem renkli

olup bol nummulit ve alveolin fosillidir. Kumtaşları ise yeşilimsi gri renklidir ve bol

kuvarsit, ultramafik kayaç ve kireçtaşı kırıntılıdır (Şekil 2.10).

Birimin içindeki kireçtaşlarında Nummulites spp., Assilina cf. granulosa, Alveolinidae,

Orbitolites spp., Orbitolites cf. complanatus, Discocyclina spp., Amphistegina sp.,

Sphaerogypsina spp., Operculina spp., Asterigerina rotulus, Discorbidae, Rotalidae,

Gypsinidae, Textularidae, Miliolidae planktonik foraminiferleri taksonlarına

rastlanılmıştır. Bu fosillere dayanılarak birimin yaşı Lütesiyen olup birim resif ve resif

civarında çökelmiştir (Göncüoğlu vd. 1996).

27

Şekil 2.10. Alahacılı köyü kuzeyinde (J28-c3) bulunan Karakaya tepenin eteklerinde

gözlenen Eskipolatlı formasyonuna ait tabakalı, resifal, kırıntılı kireçtaşlarının

genel görünümü (Bakış KD’ya).

28

2.1.2.4. Gökdağ Formasyonu

Çalışma alanında geniş yayılımlar sunan ve tamamen karasal istiften oluşan birim ilk kez

Agalede (1954) tarafından Oligosen filişi olarak tanımlanmıştır. Daha sonraki çalışmalarda

Miyo-Pliyosen yaşlı Gökdağ formasyonu (Peksü 1970; Özmumcu 1974) olarak veya

Miyosen-Pliyosen yaşlı Cihanbeyli formasyonunun içinde Gökdağ üyesi olarak (Dinçer

1982), tanımlanan ve haritalanan bu birim Uygun vd. (1982) tarafından Oligosen yaşlı

Kuşca formasyonu olarak adlanmıştır. Umut vd. (1990) ise birimi Kırmızıbayır tepe

formasyonu olarak adlamıştır. Göncüoğlu vd. (1996) ise birimin tipik yüzeylenmeleri

Gökdağ civarında olduğu ve ilk olarak bu adla adlandırıldığı için birimin Gökdağ

formasyonu olarak adlamasını uygun görmüşlerdir. Çemen vd. (1999) ve Dirik ve Erol

(2000) aynı stratigrafik konum ve litolojik özellikteki kırıntılar için aynı adı

kullanmışlardır.

Bu çalışmada birim Gökdağ formasyonu olarak tanımlanmış ve haritalanmıştır. Birim tipik

olarak Dulayşenin bahçesinin güneyinde (K29-a2), Sadullahyüksel yaylasının kuzeyinde

(K29-a2), Gökdağ (J28-c4) ve Mermerdağ (J28-d2) civarında ve ayrıca Çatak köyünün

güneyinde geniş alanlarda yüzeylenmektedir (Bkz. Ek-1). Formasyonun en iyi gözlendiği

yerlerden birisi olan Dulayşenin bahçesinin güneyinde, kalın-orta tabakalı çakıltaşı, killi

kumtaşı, silttaşı ve çamurtaşı ardalanmasından oluşan birim genelde kırmızı-kiremit renkli,

bazı alanlarda ise sarı-yeşilimtrak, sarı-yeşil, boz renkli olarak gözlenmektedir. (Şekil

2.11). Yer yer tüf ve tüfit tabakaları içerir. Ayrıca Gökdağ formasyonu içinde

Sadullahyüksel yaylanın kuzeyinde (K29-a2) jips seviyeleri de gözlenmiştir. Çakıltaşları

büyük oranda serpantin, metamorfik kayaç, radyolarit, koyu gri-rekristalize kireçtaşı ve

nummulitli kireçtaşı çakıllarından oluşur. Genelde kötü boylanmalı, az yuvarlak ve az

köşeli olan çakıllar karbonat çimentoludur. Ayrıca Sincik köyünün kuzeybatısındaki

Karakaya tepenin eteklerinde (J28-c4), Hacımusa köyünün güneyindeki Harman tepe (J28-

c4) ve Bozan tepede (J28-c4), Dulayşe bahçesinin güneyinde (K29-a2) ve ayrıca Mermer

dağının kuzeyi (J28-d2) ile Emirler köyü civarında (J28-c4) gözlenen Kretase yaşlı

kireçtaşları, blok veya mega bloklar halinde Gökdağ formasyonunun içine tektonik olarak

yerleşmişlerdir. Gökdağ Formasyonu değişik birimleri uyumsuz olarak örter. Miyo-

Pliyosen yaşlı Cihanbeyli formasyonu ise Gökdağ Formasyonunu uyumsuzlukla

örtmektedir (Şekil 2.12).

29

Şekil 2.11. Dulayşenin bahçesinin güneyindeki (K29-a2) Gökdağ formasyonunun çakıltaşı,

çakıltaşı-çamurtaşı ve çakıltaşı-killi kumtaşı ardalanması (Bakış D’ya).

Tamamen karasal olan Gökdağ formasyonu için değişik yaş aralıkları önerilmiştir. Birime

Agalede (1954) Oligosen yaşını verirken Erol (1969) birimi Miyosen-Alt Pliyosen kırıntılı

tortulları olarak tanımlanmıştır. Bölgesel karşılaştırma ve tayin edilemeyen gastropod

formlarına gore Uygun vd. (1982) birimin Oligosen yaşlı olduğu kanısına varmıştır. Umut

vd. (1990) birimin üst seviyelerinde bulunan Hipparion sp. fosiline dayanarak birimin Üst

Miyosende çökeldiğini kabul etmişlerdir. Ayrıca Gökdağ formasyonunun içindeki

Nummulitli kireçtaşı çakılları ve kumtaşlarının içindeki taşınmış Nummulites fosilleri

bölgede Lütesiyen sonrası uyumsuzluğu belirlemektedir.

30

Şekil 2.12. Çatak köyü güneydoğusunda Karataş sırtında (J28-c3) gözlenen Gökdağ

formasyonunun, Kretase yaşlı kireçtaşı bloklarını uyumsuz olarak örtmesi ve

Cihanbeyli formasyonunun da bütün birimleri uyumsuzlukla örtmesi (Bakış

K’e).

2.1.2.5. Cihanbeyli Formasyonu

İlk olarak Akarsu (1971a, b) tarafından karasal kırıntılı ve karbonatlar için Cihanbeyli

formasyonu adı kullanılmıştır. Daha sonraki çalışmalarda Göncüoğlu vd. (1996), Çemen

vd. (1999) ve Dirik ve Erol (2000) aynı stratigrafik konum ve litolojik özellikteki kırıntılar

için aynı adı kullanmışlardır.

Bu çalışmada da benzer tipteki karasal kırıntılılar ve kireçtaşları için Cihanbeyli

formasyonu adı kullanılmıştır. Birim, çalışma alanında hemen hemen her kesimde ve çok

geniş alanlarda yüzlek vermektedir.

31

Cihanbeyli formasyonu tabanda karbonat çimentolu çakıltaşı, çamurtaşı, kumtaşı, kiltaşı ve

silttaşı ardalanmasından ibaret iken, üst seviyelerde ise gölsel kireçtaşlarından

oluşmaktadır. Çakıltaşları kırmızı, kirli beyaz, gri, sarı renkli olup genelde tabakasız yer

yer orta kalın tabakalıdır. Çakıllar kuvarsit, çört, gabro, serpantin, kireçtaşı ve metamorfik

kayaç parçalarından oluşmaktadır. Kumtaşı düzeylerinde de çakıltaşlarının mikro

özelliklerine rastlanmaktadır. Çakıltaşı katmanları arasında, kalınlıkla genellikle birkaç

cm’yi aşmayan ince laminalı kumtaşı, silttaşı ve kiltaşı mercekleri ile kalınlıkları ince ve

kalın arasında değişen düzlemsel çapraz katmanlı kumtaşları yer almaktadır. Bunların

üzerinde, killi-siltli çamurtaşı ile kumlu-çakıllı çamurtaşı arasında yer alan masif veya

paralel katmanlanmalı, kırmızı renkli çamurtaşları gelir. Bu çamurtaşları, kötü boylanmalı

olup, üste doğru çapraz katmanlı çakıltaşı ve/veya kumtaşına geçer. Bunlar, karakteristik

olarak silttaşı ve kiltaşı arakatmanları içeren iri taneli çakıltaşı ve kumtaşlarından

oluşmaktadır. Cihanbeyli formasyonunun en üst seviyelerini intraformasyonal çakıllı

kireçtaşları oluşturmaktadır. Bunlar yatay ve parallel katmanlıdır (Şekil 2.13).

Cihanbeyli formasyonu çalışma alanında temsil edilen kendinden yaşlı bütün birimler

üzerine açısal uyumsuzlukla gelmektedir (Şekil 2.14). Üzerinde ise Kuvaterner yaşlı

alüvyal yelpazeler ve alüvyonlar gibi güncel sedimanlar yer almaktadır.

Birimin hem düşey, hem de yanal yöndeki litolojik ve sedimantolojik özellikleri, bölgeden

bölgeye değişiklikler göstermektedir. Ancak bir genelleme yapmak gerekirse, kırıntılı

ihtiva eden kesimlerinde bunların kumtaşları ve merceksel geometrili, çapraz tabakalı,

çakıllı, kumlu birimlerden oluştukları gözlenmektedir. Kırıntıların yanı sıra diğer bazı

kesimlerde marn ve karbonatça zengin düzeylerin gelişmesi, akarsu fasiyeslerinin zaman

zaman kırıntılı getirimin oransal olarak az olduğu göl ortamına geçtiğini ifade etmektedir.

Bütün bu veriler dikkate alınırsa birimin, akarsu ve göl ortamlarının zaman ve mekan

içerisinde değişiklikler veya geçişler gösterdiği karasal bir ortamda çökeldiği

düşünülmektedir (Dellaloğlu 1997).

32

Şekil 2.13. Mermerdağ tepenin kuzeybatısında (J28d-2) gözlenen Cihanbeyli

formasyonunun üst seviyelerindeki gölsel kireçtaşlarının genel görünümü

(Bakış K’e).

Cihanbeyli formasyonu, geç Miyosen yaşlı Gökdağ formasyonunu uyumsuz olarak örttüğü

için yaşı geç Miyosen’den genç olmalıdır. Tunoğlu vd. (1995) ile Beker (2002) Cihanbeyli

formasyonu’nun kireçtaşı seviyelerinden aldıkları örneklerde şu Ostrakoda türlerini

bulmuşlardır: Cyprideis torosa Jones, 1850; Candona (Candona) neglecta Sars, 1888;

Candona (Candona) paralella pannonica Zalanyi; Candona (Candona) altoides Petkovski,

1961; Candona (Pseudocandona) compressa Koch 1837; Heterocypris ponticus Krstic,

1973. Bu fosillere dayanılarak Cihanbeyli formasyonun yaşı Tunoğlu vd. (1995) ile Beker

(2002) tarafından Pliyosen olarak kabul edilmiştir.

33

Şekil 2.14. Sadullahyüksel yaylasının kuzeybatısında bulunan Sadullah sırtında (K29-a2)

gözlenen Cihanbeyli formasyonunun, Gökdağ formasyonunu uyumsuz olarak

örtmesi (Bakış KB’ya).

2.1.3. Güncel Çökeller

Çalışma alanındaki alüvyal yelpaze çökelleri ve alüvyon güncel çökelleri oluşturmaktadır.

2.1.3.1. Alüvyal Yelpaze Çökelleri

Çalışma alanının en önemli yapısal unsurları genelde KB-GD uzanımlı fay sistemleridir.

Bu sistemler içerisindeki fayların düşen blokları üzerinde ve dere ağızlarında, yükselen

bloktan gelen malzemenin birikmesiyle oluşmuş alüvyon yelpazeleri Alahacılı köyü ve

Dulayşe bahçesi civarında tipik olarak gözlenmektedir. Sarımsı kızıl renkli, kötü

boylanmalı, tutturulmuş çakıl, kum ve kilden oluşan yapılardır.

34

2.1.3.2. Alüvyon

Çalışma alanında gözlenen alüvyonlar diğer birimlerin ayrışma, aşınma ve taşınması

sonucu oluşmuş; kil-kum-çakıl boyu malzemeden oluşan, kil ve silt boyu malzemenin daha

egemen olduğu genç çökellerdir. Alüvyon çökelleri, Hacımusa, Tütünlük, Boyalık,

Değirmenözü dereleri ve bazı ufak dereler boyunca görülmektedir. Üzerinde yer aldığı

birimlerle aşındırmalı bir taban ilişkisine sahiptir, yaşı stratigrafik ilişkilerine göre Holosen

olmalıdır ve oluşumunu halen sürdürmektedir.

35

2.2. Orta Anadolu Havzasını Oluşturan Haymana-Polatlı, Yeniceoba (Çalışma

Alanı) ve Tuzgölü Alanlarının Karşılaştırılması

Orta Anadolu’da yer alan Orta Anadolu Havzası ilk defa Turkish Gulf Oil Company

(1961) tarafından tanımlanmış ve adlandırılmıştır. Daha sonra yerel alanlarda inceleme

yapan araştırıcılar çalıştıkları alanları havza olarak tanımlamışlar ve bu yerel alanlar

Haymana, Tuzgölü ve Ulukışla havzaları olarak anılmaya başlanmıştır (Rigo ve Cortesini

1959; Oktay 1973; Arıkan 1975; Demirtaşlı vd. 1975; Ünalan vd. 1976; Görür ve Derman

1978; Dellaloğlu ve Aksu 1984a ve b; Özkul ve Türkmen 2000; Varol vd. 2000; Yıldız ve

Yıldız, 2000; Dirik ve Erol 2003; Derman vd. 2003). Orta Anadolu Havzası’nın alt

havzaları olarak kabul edilen Haymana-Polatlı ve Tuzgölü havzaları, kuzeyden Orta

Anadolu ofiyolitli karmaşığı, güneyden Bolkar dağları, doğuda Kırşehir ve Niğde

Masifleri, batıda ise Sultandağları-Bolkar dağları ile çevrilmiştir (Şekil 2.15). Çalışma

alanı içerisinde kalan Yeniceoba havzası ise Tuzgölü havzasının kuzeybatısı ile Haymana-

Polatlı havzasının güney kesimi arasında yer almaktadır. Farklı çalışmalarda, yerel

alanlardaki çalışmalara dayalı olarak adlanan Orta Anadolu Havzası’nın alt havzalarının

birbirleriyle karşılaştırılması bu çalışmadan elde edilen veriler ve önceki çalışmalardan

derlenen bilgiler yardımıyla yapılacaktır. Derman vd. (2003) Orta Anadolu’da Haymana,

Tuzgölü ve Ulukışla havzaları olarak tanımlanan havzalarda yürüttükleri çalışmalarda, ayrı

havzalar olarak tanımlanan bu alanların aslında tek bir havzanın (Orta Anadolu Havzası)

parçaları olduğunu ortaya koymuşlardır. Bu görüşün irdelenmesi amacıyla yapılacak olan

deneştirmelerde stratigrafik, tektonik ve fasiyes özellikleri dikkate alınacaktır. Daha önceki

çalışmalarda bu havzaların ayrı havzalar olarak tanımlanmalarının nedeni ise çalışmaların

sınırlı alanlarda yürütülmesinden ve araştırmacıların çalıştıkları alanları havza olarak

adlandırmalarından kaynaklanmıştır.

2.2.1. Litostratigrafik Karşılaştırma

Orta Anadolu Havzası’nın stratigrafik çatısı, farklı alanlarda yerel çökelme koşullarının

olması, sedimanter fasiyeslerde yanal değişimlerin gözlenmesi ve formasyonların ancak

belirli yerlerde yüzeylenmeleri nedeniyle üç bölümde incelenecektir. Bu bölümler

Haymana-Polatlı alanı, Yeniceoba alanı ve Tuzgölü alanıdır.

36

Şekil 2.15. Orta Anadolu Havzası ve çevresinin basitleştirilmiş jeoloji haritası (Görür vd.

1984).

37

2.2.1.1. Haymana-Polatlı Alanı

Orta Anadolu Havzası’nın Haymana-Polatlı alanı (Rigo ve Cortesini 1959) güneyden

Temirözü, kuzeyden Ankara melanjı, batıdan Sivrihisar masifi ve doğudan Samsam-

Yeniceoba yönlenmesi ile sınırlanmış olarak tarif edilmektedir (Ünalan vd. 1976) (Bkz.

Şekil 2.15). Üst Kretase-Tersiyer çökellerinin en iyi yüzeylendiği ve binlerce metre

kalınlığa eriştikleri bu bölgede, temelde üç ayrı litolojik birim bulunmaktadır (Şekil 2.16).

Bu birimler Temirözü, Mollaresul ve Dereköy formasyonlarıdır. Bu temel üzerine

Maastrihtiyen yaşlı kumtaşı-şeyl ardalanmasından oluşan Haymana formasyonu

gelmektedir. Haymana dolaylarında, geniş alanlarda yüzeylenen bu birim, alt seviyelerde

pelajik kireçtaşları, hemen üzerinde merceksel geometri sunan çakıltaşları ve daha üst

seviyelerde ise şeylin hakim olduğu bir litolji topluluğu ile temsil edilmektedir (Derman

vd. 2003). Türbiditlerin birçok özelliklerini gösteren ve olasılıkla duraysız tektonik

koşullar altında derin deniz yamaç ve tabanında çökelen Haymana formasyonu üste doğru

göreli olarak daha sığ bir denizin ürünü olan geç Maastrihtiyen yaşlı Beyobası

formasyonuna geçmektedir. Bol fosil içerikli kumtaşı, şeyl ve kireçtaşlarından oluşan bu

birim yörede Haymana antiklinali ve çevresinde izlenmektedir (Ünalan vd. 1976).

Beyobası formasyonu, Tuzgölü havzasında aynı litolojik özellikte ve stratigrafik konumda

izlenerek Asmaboğazı formasyonu olarak tanımlanmaktadır (Dellaloğlu ve Aksu 1984).

Beyobası formasyonu üzerine Haymana-Polatlı bölgesinde Kartal, Çaldağ ve Kırkkavak

formasyonları gelmektedir. Kartal formasyonu kırmızı rengi ile kendini kolayca belli eden

bir birimdir. Tuzgölü havzasındakine benzer şekilde kırmızı renkli çakıltaşı, kumtaşı ve

silttaşlarından oluşmaktadır. Birimde gözlenen çakıltaşı ve kumtaşlarının merceksel

geometrileri, kırmızı rengi ve kalınlık değişimleri ile bir alüvyon yelpazesi ortamında kanal

çökelleri ve taşkın ovası çamurları olarak çökeldiklerini göstermektedir. Çaldağ

formasyonu, bu bölgede oldukça iyi gelişmiş olup, havzanın şelf alanlarında masif

kireçtaşları ve kalın katmanlı kireçtaşları ile temsil edilmektedir (Derman vd. 2003). Şelf

ortamında çökeldiği düşünülen Çaldağ formasyonu, yanal ve düşey olarak Kartal,

Kırkkavak ve Yeşilyurt formasyonuna geçiş göstermektedir (Ünalan vd. 1976). Yeşilyurt

formasyonu, merceksel geometri sunan, köşeli kireçtaşı blok, iri çakıl ve çakıl boyu

malzemeden oluşmuş bir birimdir.

38

Şekil 2.16. Haymana- Polatlı yöresinin genelleştirilmiş dikme kesiti (Ünalan vd. 1976).

39

Malzemenin tamamı Çaldağ formasyonu parçalarından ve taşınmış malzemeden

oluşmaktadır. Kırkkavak formasyonu, alt seviyelerinde boz renkli marn ve mercanlı

kireçtaşı ardalanmasından, üzerinde sarp yamaçlar oluşturan beyaz renkli algli kireçtaşları,

üst seviyelerinde ise yer yer kumtaşı ve ince kireçtaşı bantları ile arakatkılı siyah

şeyllerden oluştuğu şeklinde tanımlanmıştır. Birim altında yer alan Kartal ve Çaldağ

formasyonu üzerine uyumsuz olarak oturmaktadır. Üstünde ise Eskipolatlı formasyonu

bulunmaktadır (Derman vd. 2003). Haymana-Polatlı bölgesinde Çaldağ ve Kartal

formasyonu ile yanal ve düşey geçişli olan Kırkkavak formasyonu nitelik bakımından

Tuzgölü alanından bazı farklılıklar göstermektedir. Burada genellikle egemen olan litoloji

şeyldir. Bu şeyller içerisinde belirli aralıklarla ince bantlar halinde kireçtaşı katmanlarına

rastlanmaktadır (Görür ve Derman 1978). Kırkkavak formasyonu üste doğru Lütesiyen

yaşlı Eskipolatlı formasyonuna geçmektedir. Bu formasyon tabanda kalınlığı birkaç

metreyi bulan merceksi ve büyük ölçekli taban yapıları gösteren çakıltaşı ile başlamakta ve

daha sonra kumtaşı-şeyl ardalanmasından oluşan bir istif şeklinde devam etmektedir.

Alttaki çakıllı düzey Ünalan vd. (1976) tarafından Ilgınlıkdere formasyonu olarak

adlanmıştır. Eskipolatlı formasyonu üst düzeylerinde yanal ve düşey olarak bol

Nummulites sp. ve Assilina sp. içerikli kireçtaşlarına geçmektedir. Eskipolatlı

formasyonunun bu seviyelerindeki kireçtaşlarının yanal geçişli olduğu şeyl seviyeleri,

Ünalan vd. (1976) tarafından Yamak formasyonu olarak isimlendirilmiştir. Nummulitesli

kireçtaşları ise Çayraz formasyonu olarak adlandırılmıştır. Kireçtaşı-marn ardalanması

şeklindeki birim sadece bu alanda gözlenmektedir. Çayraz formasyonu, Haymana-Polatlı

bölgesinde yanal olarak kırmızı renkli, kötü boylanmalı çakıltaşı, kumtaşı ve silttaşlarından

oluşan bir birime geçmektedir. Bu birim de Ünalan vd. (1976) tarafından Beldede

formasyonu olarak tanımlanmıştır. Haymana-Polatlı bölgesinde Eosen çökelleri üzerine

tektonik bir dokanakla ofiyolitik bir karmaşık gelir. Bu karmaşık üzerinde ise açılı bir

diskordasla Miyo-Pliyosen yaşlı çakıltaşı, kumtaşı, marn ve tüf ara katkılarından oluşan

Cihanbeyli formasyonu bulunmaktadır (Görür 1981).

2.2.1.2. Yeniceoba Alanı

Çalışma alanı Orta Anadolu’da yer alan Tuzgölü havzasının kuzeybatı kesiminde yer

almaktadır (Bkz. Şekil 2.15). Bu çalışmaya konu olan Yeniceoba havzası üzerinde yapılan

incelemelerde, bu yörede ofiyolit karmaşığından oluşan bir temel üzerine aşınmalı bir

yüzeyle Kretase ve Paleosen yaşlı karasal çökellerin geldiği gözlenmiştir (Bkz. Şekil 2.1).

40

Yeniceoba batısında Dulayşe bahçesinde, ofiyolitik karmaşık üzerine aşınmalı bir yüzeyle

koyu kırmızı- bordo renkli çakıltaşı, kumtaşı ve silttaşlarından oluşan Kartal formasyonu

gelmektedir. Buralarda yaşı Maastrihtiyen-Alt Paleosen arasında değişen Kartal

formasyonu nitelik olarak Haymana-Polatlı bölgesindeki eşleniklerine çok benzerler.

Kartal formasyonu her iki yörede de üst seviyelerinde yanal ve düşey olarak, Geç Paleosen

yaşlı Çaldağ formasyonunun kırmızı, üste doğru yeşil-krem renkli marn-kumtaşı-kumlu

kireçtaşı ardalanmasına geçer. Ofiyolit bloklarının üzerine uyumsuz olarak gelen Kartal

formasyonu, Çaldağ formasyonunun olmadığı yerlerde Eskipolatlı formasyonu tarafından

uyumsuzlukla örtülmektedir. Çaldağ formasyonunun içerdiği fosillere dayanılarak Geç

Paleosen yaşı verilmiştir (Göncüoğlu vd. 1996). Fosil kapsamı birimin çok sığ bir denizel

ortamda çökeldiğini göstermektedir. Çaldağ formasyonu üzerine yeşilimsi gri renkli, siltli

ve planktonik foraminiferler içerikli şeyller gelmektedir. İçerisinde yer yer kumtaşı ara

katkıları da içeren bu şeyller Paleosen yaşlı Kırkkavak formasyonunu oluşturmaktadır. Bu

formasyon üste doğru kırıntılı oranı artarak Üst Paleosen-Eosen yaşlı Eskipolatlı

formasyonuna geçmektedir (Görür ve Derman 1978). Eskipolatlı formasyonu başlıca

kumtaşı-şeyl ardalanmasından oluşmakta olup, volkanoklastikli ve bol fosilli kireçtaşı

seviyelerini içermektedir. Çalışma alanında daha önceki araştırıcılar tarafından tanımlanan

yeşil renkli kumtaşı-silttaşı ve şeyl ardalanmasından oluşan Kırkkavak formasyonu ile

Eskipolatlı formasyonu arazi çalışmalarında birbirlerinden kolayca ayırt edilemediği için

bu çalışmada her iki formasyon birlikte Eskipolatlı formasyonu olarak değinilmiştir. Sığ

denizde çökelmiş olan Eskipolatlı formasyonunun kireçtaşlarındaki fosillere göre yaşı

Lütesiyen olarak belirlenmiştir (Göncüoğlu vd. 1996). Göncüoğlu vd. (1996), tarafından

Eskipolatlı formasyonu içinde iki üye ayırtlanmış ve haritalanmıştır. Eskipolatlı

formasyonu üzerine olası bir diskordasla Oligo-Miyosen yaşlı Gökdağ formasyonu

gelmektedir. Gökdağ formasyonu genellikle merceksi, çapraz tabakalı çakıltaşı, kumtaşı ve

silttaşlarından oluşmaktadır. Üste doğru evaporitik katkılar içeren bu birimin üzerine

ofiyolitik karmaşığa ait kristalize kireçtaşları tektonik olarak yerleşmiştir. Derman vd.

(2003), Orta Anadolu Havzası’nın genelinde yaptığı çalışmalarında, gerek Eosen yaşlı,

gerekse Oligo-Miyosen yaşlı birimler üzerine gelen ofiyolitik karmaşığın, bu birimler

içerisinde yoğun olarak gözlenen oturma ve kayma yapılarına bağlı olarak geliştiği

belirtmişlerdir. Gökdağ formasyonunun, Haymana-Polatlı bölgesinde varlığı saptanamaz

iken (Görür ve Derman 1978), Tuzgölü havzasındaki karşılığı Koçhisar formasyonudur

(Dirik ve Erol 2003). Gökdağ formasyonunun üzerinde de belirgin bir uyumsuzlukla

Pliyosen yaşlı çakıltaşı, kumtaşı, marn ve silttaşlarından oluşan Cihanbeyli formasyonu

41

bulunmaktadır. Bu formasyon içinde sadece Kuşça köyünün (Yeniceoba güneybatısı)

kuzeydoğusunda gözlenen sınırlı yayılımlı, tabanda peribacası morfolojisi sunan karasal

çökeller, Cihanbeyli formasyonunun Kuşça üyesi olarak adlandırılmıştır (Özsayın 2007).

2.2.1.3. Tuzgölü Alanı

Orta Anadolu Havzası, Tuzgölü alanı batıda Bolkardağ birimi, doğuda Kırşehir masifi,

kuzeyde Ankara yükselimi, güneyde ise Toros dağları ile sınırlanmış bir alandır (Bkz.

Şekil 2.15). Bu alan, yukarıdaki tanımdan da anlaşılacağı üzere doğuda Ulukışla alanına,

batıdan ise Haymana alanına açılmaktadır. Tuzgölü alanındaki stratigrafi Haymana

alanından bir miktar daha farklı bir stratigrafi gözlenmektedir. Tuzgölü havzasında

sedimanter birimlerin batıdan doğuya doğru stratigrafisinde, aşınma ve deniz seviyesi

düşmelerinden ileri gelen bazı farklılıklar gözlenmektedir. Havzanın temel birimlerini,

granitler ve bunların üzerinde gözlemlenen ofiyolit karmaşığına ait kayaçlar

oluşturmaktadır (Şekil 2.17). Yörede en yaşlı birim ofiyolitik karmaşığı uyumsuzlukla

örten kırmızı karasallardır. Önceki çalışmalarda Kartal formasyonu olarak adlandırılan

birim, Haymana bölgesinde yüzeylenen Ünalan vd. (1976) nin Kartal formasyonu ile

korele edilmiştir. Ancak gözlenen farklı stratigrafik konum nedeniyle birim Tuzgölü

bölgesinde Hanobası formasyonu olarak yeniden adlandırılmıştır (Derman vd. 2003).

Hanobası formasyonu karasal bir ortam ürünüdür. Hanobası formasyonu yersel rudist

resifleri içeren sığ denizel Asmaboğazı formasyonu tarafından örtülmektedir. Asmaboğazı

formasyonu ilk defa Turkish Gulf Oil Company (1961) tarafından Şereflikoçhisar-Aksaray

arasındaki Asmaboğazı mevkiinden adlanmış ve tanımlanmıştır. Havzanın batısında alt

Paleosen yaşlı birimler orta-kalın tabakalı, bol algli ve fosilli kireçtaşından oluşan Çaldağ

formasyonu ile temsil edilmektedir (Çemen vd. 1999). Bu alanda geniş yayılım gösteren

Kaleninözüdere formasyonu üst Paleosen-alt Eosen yaşlı olup genelde kumtaşı, şeyl,

türbiditik kireçtaşı ardalanmasından oluşur ve yer yer de kalın olistostromlar içerir. Birimin

taban seviyelerinde şeylin hakim litoloji olması, içerisinde fazlaca kaba kırıntılı

içermemesi oldukça derin bir deniz ürünü olduğunu düşündürmektedir. Önceki bölümlerde

Paleosen yaşlı birimler için Kırkkavak, Eosen yaşlı birimler için ise Eskipolatlı ismi

kullanılmıştı. Fakat Haymana-Polatlı civarında ayrılabilen bu birimler, Tuzgölü

havzasında, litolojik açıdan birbiriyle ayrılamayacak şekilde benzerlik göstermektedirler.

Bundan dolayı, Kırıkkavak ve Eskipolatlı formasyonlarına karşılık gelen birimler

Kaleninözüdere formasyonu ismi altında değerlendirilmiştir (Derman vd., 2003).

42

Şeki

l 2.1

7. T

uzgö

lü h

avza

sınd

a ye

r ala

n se

dim

ante

r biim

lerin

kuz

eyba

tıdan

gün

eydoğu

ya d

oğru

stra

tigra

fik k

orel

asyo

nu (D

erm

an v

d. 2

003)

(Kes

itler

ölç

eksi

zdir.

)

43

Bu formasyonları izleyen genelde Lütesiyen-erken Oligosen yaşlı evaporitli karasal

birimler ise Mezgit Evaporiti olarak isimlendirilmiştir (Derman vd. 2003). Karasal kapalı

çanak, delta ve akarsu fasiyeslerinin düşey ve yanal geçişler gösterdiği, kurak-çöl iklimi

koşullarında oluşmuş birim karasal kırıntılılarla evaporitlerden yapılıdır (Görür 1981).

Mezgit Evaporiti, Haymana-Polatlı civarında mostra vermemektedir ve kendinden yaşlı

tüm birimler üzerinde diskordan olarak yerleşir. Havzanın doğusunda ise Hanobası ve

Asmaboğazı formasyonlarını uyumsuz olarak örten, tamamen kaba çakıllardan oluşan

Altınkaya formasyonu yüzlek vermektedir (Derman vd. 2003). Birim altındaki Hanobası

ve Asmaboğazı formasyonları üzerine uyumsuz olarak gelirken, üzerindeki birimle uyumlu

bir ilişki sunmaktadır. Ancak bazı alanlarda üzerine yine büyük bir uyumsuzlukla Mezgit

evaporitleri gelmektedir (Derman vd. 2003). Bu formasyonlar üste doğru, kumtaşı-iri taneli

çakıltaşından oluşan Kaletepe kumtaşları ile devam etmektedir. Tuzgölü havzasının

Şereflikoçhisar aktif fay zonu (Tuzgölü fay zonu) civarında Oligo-Miyosen yaşlı Koçhisar

formasyonu gözlenmektedir. Bu birim ilk defa Dellaloğlu ve Aksu (1984) tarafından ayrı

bir formasyon olarak tanımlanırken Derman vd. (2003) tarafından ise iki ayrı fasiyes

olarak ayrı ayrı tanımlanmış ve formasyon grup aşamasına çıkarılmıştır. Bu fasiyeslerden

birisi altta yer alan ve kırmızı, gri, alacalı renkli çamurtaşları ile bunlar içerisinde

merceksel geometrileri ile belirgin olan, yer yer kömür seviyeleri içeren kısım (bu kısıma

A formasyonu adı verilmiştir), diğeri ise bu alt seviyeleri örten, genelde kiltaşı, çamurtaşı

ve jipsli seviyeler içeren üst kısımlardır. Bu üst kısıma da B formasyonu (gayri resmi

olarak adlanan birimlere daha sonra resmi ad önerilecektir) adı verilmiştir. Koçhisar grubu

kendisinden önce çökelmiş birimleri açılı uyumsuz olarak örtmektedir. Çamurtaşları ve

içerisindeki çakıltaşları ve kumtaşları, merceksel geometrileri, kazılmalı tabanları, kömür

içerikleri, üste doğru tane boyundaki incelmeler bu birimin menderesli akarsu kanalı ve

civarındaki taşkın ovasında geliştiğini göstermektedir (Derman vd. 2003). Cihanbeyli

formasyonu tüm havzada yer alan ve kırmızı rengi ve yatay veya yataya yakın eğimleri ile

kendini belli eden bir birimdir. Bu nedenle çok kolay tanınabilmektedir (Görür ve Derman

1978). Derman vd. (2003) tarafından yine bu formasyonun da grup olarak anılmasının

doğru olacağı önerilmiştir ve birimin birden fazla formasyona bölünebileceğini belirtmiştir.

Ayrıca yine Derman vd. (2003) tarafından kırmızı rengi ile belirgin olan, çakıltaşı ve

kumtaşı mercekleri içeren birim farklı bir isimle (bu çalışmada Y formasonu olarak anılan,

daha sonra resmi adlama önerilecektir), beyaz rengi ile belirgin olan, killi kireçtaşı, marn

ve kiltaşlarından oluşan kısımlar ise farklı bir isimle (x formasyonu olarak) tanımlanmıştır.

Bu ayırımın yapılamadığı alanlarda ise Cihanbeyli grubu olarak anılması daha doğru

44

olacağı belirtilmiştir. Beyaz renkli X formasyonu altta, kırmızı renkli Y formasyonu ise

üsttedir ve alttaki birimleri uyumsuz olarak örtmektedirler. Beyaz renkli killi kireçtaşı,

marn ve killerden oluşan alt kısımdaki X formasyonu bir göl ortamında çökelmiştir

(Derman vd. 2003). Üst seviyelerde yer alan kısım ise kırmızı rengi, merceksel geometri

sunan çakıltaşı ve kumtaşları ve bunları çevreleyen çamurtaşları, akarsu kanalları ve

bunları çevreleyen taşkın ovasında çökeldiklerini belirtmektedirler (Görür ve Derman

1978).

2.2.2. Sedimanter Evrim

Orta Anadolu Havzası’nın alt havzalarını oluşturan Haymana-Polatlı, Yeniceoba ve

Tuzgölü alanlarının yukarıda özetlenen verileri ışığında karşılaştırmalı çökel gelişimi

anlatılmaya çalışılacaktır. Bu yapılırken, özellikle bölgesel olan ve eşleştirilebilen

uyumsuzluk yüzeyleri ve tanımlanabilen deniz seviyesi değişimleri önemli rol oynamıştır.

Bu değişimlerin büyük bir kısmı tektonik olaylara bağlı olarak gelişen deniz seviyesi

değişimleridir. Aşağıda zaman çatısı içerisinde bu değişimler incelenecektir.

2.2.2.1. Geç Kretase

Haymana-Polatlı ve Yeniceoba alanları arasında derin deniz koşulları egemen olmasına

karşılık Tuzgölü doğusu Geç Kretase’de çoğunlukla kara ve lagün durumundadır. Geç

Kretase sonlarına doğru havzaların batı kesimlerinde denizde bir çekilme, diğer deyişle bu

bölgelerde bir yükselme olmuş ve Asmaboğazı üyesi çökelmiştir. Bu esnada Tuzgölü

doğusu denizle örtülmüştür. Geç Kretase’de Tuzgölü-Haymana havzasının batı kesimi

yükselirken, doğu kesimi çökmektedir. Bu da bütün havzada yarım grabenleşmenin

olabileceğini göstermektedir. (Görür ve Derman 1978).

2.2.2.2. Paleosen

Paleosen’de Haymana-Polatlı civarları ve Yeniceoba arasında deniz göreli olarak sığ iken

Tuzgölü doğusunda daha derindir. Keza yine diğer bölgelerin bir kısmı kara, kıyı şeridi

veya şelf iken ve buralarda Kartal, Çaldağ ve Kırıkkavak formasyonları çökelirken

Tuzgölü doğusu bir havza yamacı veya havza derinliğindedir. Yine Haymana-Polatlı civarı

ve Yeniceoba- civarlarında Çaldağ formasyonunun önemli olabilecek boyutlarda

45

gelişebilmesi bu yörelerin tektonik yönden nispeten sakin olduğunu ve buradaki

formasyonların stratigrafik ilişkileri göz önüne alındığında Haymana-Polatlı bölgesindeki

denizin başlangıçta regresif, sonlara doğru transgresif olduğu görülmektedir (Görür ve

Derman 1978). Yeniceoba alanında ise Paleosen başlarından beri Yeniceoba batısına doğru

denizin transgresif olduğu görülmektedir. Bir başka deyişle bu bölgede deniz güney batıya

doğru karasal alanları basmıştır. Tuzgölü doğusunda ise deniz transgresif özelliktedir. Bu

kesim tektonik yönden hareketlidir.

2.2.2.3. Eosen

Eosen sırasında, Haymana-Polatlı havzasının tamamen kapandığı ve havzanın daha derin

kısımlarına (güney ve güneydoğu) doğru ise killi, Nummulitli kireçtaşı ve marnların, daha

derinlerde ise türbidit özellikli sedimanlar yer almaktadır (Görür ve Derman 1978).

Yeniceoba alanına bakıldığında bu yörenin tamamen derin deniz altında olduğu ve

buralarda Eskipolatlı formasyonunun polijenik bileşenli, orta-kalın katmanlı kumtaşları ile

ince-orta katmanlı şeyl ardalanmasından oluşan türbidit nitelikli malzemenin çökeldiği

görülmektedir. Tuzgölü havzasına gelindiğinde ise Erken Eosen döneminde deniz

transgresif olarak geniş alanlar kaplamakta olup Orta Eosen başlangıcından itibaren de kısa

bir dönem içinde kalın ve geniş yayılımlı evaporit çökellerinin (Mezgit formasyonu)

oluştuğu gözlenmiştir. Orta Eosen de ise denizin yeniden yükselmesiyle, normal deniz

şartlarının gelişmesine ve yeni bir transgresyona neden olmuştur (Derman vd. 2003).

2.2.2.4. Oligo-Miyosen

Oligosende aşağı yukarı bütün Tuzgölü-Haymana havzası su üzerine çıkmış ve yer yer

içerisinde kısıtlanmış çanaklar oluşmuştur. Suylu kaplı olmayan yerlerde aşınma veya

karasal malzeme çökelimi olurken sığ çukurluklarda (göllerde) evaporitleşmeler olmuştur.

Geç Oligosen’e kadar devam eden karasal rejimin ürünü olarak Gökdağ formasyonu,

Yeniceoba alanında çökelirken Tuzgölü alanında ise Gökdağ formasyonunun karşılığı olan

Koçhisar formasyonu yaygın olarak çökelmiştir (Derman vd. 2003).

46

2.2.2.5. Pliyosen

Bu dönemde Haymana dolayı ve Samsam tektonik zonunun olduğu alanlar da aşınmış ve

hem Haymana, hemde Tuzgölü havzalarının olduğu alanlar, geniş düzlükler haline

dönüşmüştür. Miyo-Pliyosen yaşlı Cihanbeyli formasyonu havzanın hemen her yerinde

görülmektedir. Birimin karasal kökenli olduğu bilinmekle birlikte Oligo-Miyosende

olduğu gibi Pliyosende de Tuzgölü-Haymana havzası karasal çökellerin olduğu bir havza

halindedir.

2.2.2.6. Pleyistosen

Son dönem çökelleri yine karasal çökellerin yoğun olduğu bir dönemdir. Bu dönemde

akarsu ve taşkın ovası çökelleri oldukça yaygındır. Ancak birçok alanda akarsu çökelleri

arasında dönemler halinde göl çökellerine rastlanmaktadır. Bu ise iklimdeki değişikliklerle

açıklanabilmektedir.

Bu bölümde ele alınan ve genel litolojik-litostratigrafik özellikleri dikkate alınarak yapılan

korelasyonlara göre; çeşitli özelliklerinden dolayı farklılıklar taşıyor olmalarına ve

bölgedeki tektonik gelişime göre yer yer çökelmezlik ve/veya aşınmaları lokal farklılıklar

gösterse de her üç alt havzadaki sedimanter istif gelişimi, jeolojik zaman içerisinde, parelel

bir süreç izlemiş ve aynı bütünün parçaları gibi yerleşim göstermişlerdir. Taşıdıkları

farklılıkları ve dolayısıyla farklı adlandırmaları göstermek amacıyla her üç alt havzanın

genel stratigrafik istifi yan yana dört kolon kesitte bir araya getirilerek deneştirilmiştir

(Şekil 2.18). Böylece havzalardaki formasyonların yaşı, litolojileri havzalara göre

birbirleriyle olan ilişkileri, eşlenikleri ve farklı adlandırılmaları paralel olarak takip

edilebilir. Ayrıca Yeniceoba havzasının, Haymana-Polatlı ve Tuzgölü havzalarını

sınırlayan Samsam yükseliminin güney kenarında yer alması ve ayrıca da Tuzgölü

havzasının batısıyla yapılan korelasyonuna göre de çok benzer nitelikli kayaç birimlerinin

olması dolayısıyla Yeniceoba havzasının (çalışma alanının), Tuzgölü havzası içerisinde yer

aldığı kabul edilmiştir.

47

Şeki

l 2.1

8. O

rta A

nado

lu H

avza

sı’nın

alt

havz

alarını o

luşt

uran

Hay

man

a-Po

latlı

, Yen

iceo

ba v

e Tu

zgöl

ü al

anla

rının

stra

tigra

fik il

işki

lerin

i

göst

eren

karşı

laştırm

alı g

enel

leşt

irilm

iş d

ikm

e ke

sitle

ri (Ü

nala

n vd

. 197

6; G

örür

ve

Der

man

197

8; G

örür

vd.

198

4; D

ella

loğl

u ve

Aks

u

1984

; Gön

cüoğ

lu v

d. 1

996;

Çem

en v

d. 1

999;

Diri

k ve

Ero

l 200

3; D

erm

an v

d. 2

003’

den

fayd

alanılmış

tır) (

Kes

itler

ölç

eksi

zdir)

.

48

3. TEKTONİK

Çalışma alanındaki yapısal unsurlar paleotektonik dönem yapıları ve neotektonik dönem

yapıları olmak üzere iki grupta toplanmıştır. Paleotektonik dönem yapıları bindirme

fayları, kıvrımlar ve uyumsuzluklardan oluşmaktadır. Sağ yanal bileşene sahip normal

faylar ise neotektonik dönem yapılarını oluşturur (Şekil 3.1).

3.1. Paleotektonik Dönem Yapıları

Arabistan ve Avrasya levhalarının kuzey-güney doğrultuda yakınsamaları sonucu erken-

orta Maastrihtiyen’de Tetis kapanmaya başlamış ve bunu takiben Tortoniyen’de Afro-

Arabistan ve Lavrasya levhaları Bitlis Kenet Kuşağı boyunca çarpışmışlardır (Şengör

1980). Bu dönemden geç Miyosen-erken Pliyosen dönemine kadarki kuzey-güney yönlü

sıkışmalar, bindirme fayları ve kıvrımlanmalar ile karşılaşılmıştır.

3.1.1. Bindirme Fayları

Çalışma alanında Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait yeşil renkli kum-silt-kil boyu bir

hamur içindeki Karbonifer, Permiyen, Triyas ve Kretase yaşlı rekristalize kireçtaşı

bloklarının (Yunak olistostromu) oluşturduğu bindirme fayları bulunmaktadır. Bu fayların

Geç Eosen döneminde, Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait birimlerinin (Yunak

olistostromu) güneye doğru hareketini sağlayan KKD-GGB yönlü sıkışma kuvvetlerine

bağlı olarak geliştiği düşünülmektedir. Sıkışmanın devam etmesi ile geç Miyosen başına

kadar bindirme fayları saptanabilmiştir.

İnceleme alanında genel doğrultuları yaklaşık olarak KKB-GGD olan altı büyük bindirme

belirlenmiştir (Bkz. Ek 1). Bunlar ayrıntılı özellikleriyle aşağıda sıralanmaktadır.

3.1.1.1. Hacımusa Bindirmesi

İnceleme alanının kuzeybatısında yer alan Hacımusa köyünün güneyinde (J28-c4) Orta

Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait kireçtaşı blokları (Yunak olistostromu) ve Gökdağ

formasyonu yüzlek vermektedir. Bu bölgede Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığı’na ait

kireçtaşı bloklarının Gökdağ formasyonu üzerine bindirdiği izlenmektedir (Şekil 3.2).

49

Şeki

l 3.1

. (A

) Çalış

ma

alanın

daki

ana

yapıs

al u

nsur

ları

göst

eren

bas

itleş

tirilm

iş je

oloj

i har

itası

; (B

) Orta

Ana

dolu

ve

çevr

esin

in te

kton

ik h

arita

sı

(Diri

k ve

Ero

l 200

3; D

irik

2001

; Diri

k ve

Gön

cüoğ

lu 1

996;

Gön

cüoğ

lu v

d. 1

996;

Koç

yiği

t ve

Öza

car 2

003’

ten

değişt

irile

rek

alın

mış

tır).

50

Gökdağ Formasyonun’dan alınan tabaka eğim yönlerinin Orta Anadolu ofiyolitli

karmaşığına ait kireçtaşı bloklarının altına (GB’ya) doğru olması bu bindirmenin en önemli

kanıtıdır. Cihanbeyli Formasyonu’nun tabaka konumları ise yataydır ve yaşlı birimleri

açısal uyumsuzlukla örtmektedir. Örtülü alanlar ve yumuşak topoğrafya nedeniyle bu

bindirmeye ait bir fay verisi elde edilememiştir.

3.1.1.2. Kuştepe Bindirmesi

İnceleme alanının kuzeybatısında yer alan Sincik köyünün kuzeyinde, Kuş tepe civarında

(J28-c4) Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait kireçtaşı bloklarının Gökdağ formasyonu

üzerine bindirdiği izlenmektedir (Bkz. Şekil 3.2). Bindirme zonu boyunca herhangi bir fay

düzlemi tespit edilememiştir. Diğer bölgelerde olduğu gibi Gökdağ formasyonundan alınan

tabaka konumlarının eğim yönleri yaşlı birimlerin altına doğru dalmaktadır (Şekil 3.3).

Cihanbeyli formasyonu ise yaşlı birimleri uyumsuzlukla örtmektedir (Şekil 3.4).

3.1.1.3. Söğüttepe Bindirmesi

İnceleme alanının kuzeybatısında Sincik köyü kuzeydoğusunda Söğüt tepe çevresinde

(J28-c4) Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığı’na ait kireçtaşı blokları, Eskipolatlı formasyonu

ve Kartal formasyonu yüzlek vermektedir. Bu bölgede de Orta Anadolu ofiyolitli

karmaşığına ait kireçtaşı bloklarının Eskipolatlı formasyonu ve Kartal formasyonu üzerine

bindirdiği izlenmektedir (Bkz. Şekil 3.2). Yaklaşık olarak KB-GD gidişli bindirme zonu

boyunca fay düzlemine ait herhangi bir veri bulunamamıştır (Şekil 3.5). Söğüt tepenin

güneyinde bulunan Karataş tepe civarında (J28-c4), Gökdağ formasyonu, bindirme zonunu

uyumsuzlukla örtmektedir.

51

Şekil 3.2. Sincik köyü ve çevresinin (J28-c4) ayrıntılı jeoloji haritası ve KD-GB doğrultulu

jeolojik kesitleri.

52

Şekil 3.3. Sincik köyünün kuzeyinde Kuş tepede (J28-c4) gözlenen bindirme fayının genel

görüntüsü (Bakış GD’ya).

Şekil 3.4. Kuş tepenin kuzeyinde (J28-c4) gözlenen Cihanbeyli formasyonunun

kendisinden daha yaşlı birimleri uyumsuz olarak üzerlemesi (Bakış GB’ya).

53

Şekil 3.5. Sincik köyünün kuzeybatısındaki Söğüt tepede (J28-c4) gözlenen Orta Anadolu

ofiyolitli karmaşığa ait kristalize kireçtaşı bloklarının (Yunak olistostromu)

Eskipolatlı formasyonunu tektonik olarak üzerlemesi (Bakış KB’ya).

3.1.1.4. Kandil Tepe Bindirmesi

İnceleme alanının güneyinde yer alan Kandil tepenin güneybatısında (K29-a1) Orta

Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait serpantinit blokları ile Gökdağ formasyonu yüzlek

vermektedir. Bu iki birimin sınır ilişkileri faylıdır (Şekil 3.6). Gökdağ formasyonundan

alınan tabaka eğim yönlerinin Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait birimlerin altına

(KD’ya) dalması bu bindirmenin en önemli kanıtıdır. Fay düzleminin güneydoğuya doğru

devamında ise tabakaların eğim yönlerinin değiştiği gözlenerek bindirmenin sönümlendiği

tespit edilmiştir. Yaklaşık KB-GD gidişli bindirme zonu boyunca örtülü alanlar ve

yumuşak topoğrafya nedeniyle herhangi bir fay verisi elde edilememiştir (Şekil 3.7).

3.1.1.5. Sadullahyüksel Yayla Bindirmesi

İnceleme alanının güneydoğusunda bulunan Sadullahyüksel yaylası çevresinde (K29-a2)

Kartal formasyonunun Gökdağ formasyonu üzerine bindirdiği izlenmektedir (Şekil 3.8).

Diğer bölgelerde olduğu gibi Gökdağ formasyonundan alınan tabaka konumlarının eğim

yönleri Kartal formasyonunun altına doğru dalmaktadır. Yaklaşık KKB-GGD gidişli

bindirme zonu boyunca örtülü alanlar ve yumuşak topoğrafya nedeniyle herhangi bir fay

verisi elde edilememiştir.

54

Şekil 3.6. Tahirtemiz yaylası ve Kandil köy çevresinin (K29-a1) ayrıntılı jeoloji haritası ve

KD-GB doğrultulu kesitleri.

55

Şekil 3.7. Kandil tepenin güneybatısındaki (K29-a1) bindirme fayının genel görüntüsü

(Bakış GB’ya).

Cihanbeyli Formasyonu ise yaşlı birimleri uyumsuzlukla örtmektedir. Ayrıca bölgede Orta

Anadolu ofiyolitli karmaşığı ile Gökdağ formasyonu arasında normal bir faylanma da

gözlenmiştir (Şekil 3.9).

3.1.1.6. Kütükuşağı Bindirmesi

İnceleme alanının güneydoğusunda bulunan Kütükuşağı köyünün hemen batısında (K29-

a2) Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait birimlerin Çaldağ formasyonu üzerine tektonik

olarak itildiği gözlenmiştir (Bkz. Şekil 3.8). Çaldağ formasyonu ait birimlerden alınan

tabaka konumlarının yaşlı birimin altına doğru dalması bu bindirmenin en önemli kanıtı

olarak gözlenmiştir (Şekil 3.10). Diğer bölgelerde olduğu gibi bindirme zonu boyunca

herhangi bir fay verisine rastlanılamamıştır.

56

Şeki

l 3.8

. Küt

ükuş

ağı,

Sadu

llahy

ükse

l yay

lası

ve

Dul

ayşe

bah

çesi

çev

resi

nin

(K29

-a2)

ayrın

tılı j

eolo

ji ha

ritası v

e K

D-G

B d

oğru

ltulu

jeol

ojik

kesi

tleri

57

Şekil 3.9. (a) Sadullahyüksel yaylası kuzeyinde (K29-a2) gözlenen faylar (Bakış KB’ya);

(b) Bindime fayının yakın plan görüntüsü; (c) Normal fayın yakın plan

görüntüsü.

58

Şekil 3.10. Kütükuşağı köyünün batısındaki (K29-a2) bindirme fayının genel görüntüsü

(Bakış KD’ya).

3.1.2. Kıvrımlar

İnceleme alanı içinde paleotektonik dönem deformasyonları sırasında gelişmiş yaklaşık

BKB-DGD gidişli kıvrımlar bulunmaktadır. Bu dönemin kıvrımları değerlendirilirken

kıvrımların hangi birimlerin içinde geliştiği ve bu kıvrımları meydana getirebilecek diğer

deformasyon türleri (bindirme fayları vb.) göz önünde bulundurulmuştur.

3.1.2.1. Monoklinal Kıvrımlar

Çalışma alanında Mermerdağ tepenin güneybatısında (J28-d2) Cihanbeyli formasyonuna

ait gölsel kireçtaşlarında monoklinal bir yapılanma gözlenmiştir. Şeyhahmetli deresinin

batısında Cihanbeyli formasyonuna ait kireçtaşları yatay konumda gözlenirken, derenin

doğusunda fay düzlemine yaklaştıkça kireçtaşı tabakalarındaki eğim açılarının yükseldiği

59

(450-500) gözlenmiştir (Bkz. Şekil 3.16). Bölgede gözlenen monoklinal kıvrımlanmanın,

Yeniceoba fay zonunun ikinci deformasyon evresine ait olan yaklaşık KKD-GGB

doğrultulu sıkışma rejimine bağlı olarak oluştuğu düşünülmüştür. Ayrıca Şeyhametli

deresinin doğusundaki sağ yönlü doğrultu atımlı faylanmanında bu sıkışma rejiminin ürünü

olduğu saptanmıştır.

3.1.2.2. Devrik Kıvrımlar

İnceleme alanında Sincik köyünün kuzeydoğusunda (J28-c4) yaklaşık olarak K450B gidişli

devrik bir senklinal gözlenmiştir. Kuzeye devrik ve kuzeybatıya doğru dalımlı olan

senklinalin çekirdeğinde Eskipolatlı (Çayraz üyesi) formasyonu bulunmaktadır (Bkz Şekil

3.2). Devrik senklinalin kuzeydoğu ve kuzeybatısında Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığına

ait kristalize kireçtaşlarının oluşturduğu bindirme fayları bulunmaktadır. Tespit edilen

kıvrım ekseni, Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığı birimlerinin güneye hareketlerini sağlayan

yaklaşık KKD-GGB doğrultulu sıkışma kuvvetlerinin eksenine yaklaşık diktir. Bu da

kıvrımın bindirmeye bağlı olarak gelişebileceğini göstermektedir. Aynı bölgede Sincik

köyünün güneydoğusunda bulunan Kırmızı tepeden geçen sağ yanal karekterli fayı oluşturan,

Yeniceoba fay zonunun birinci deformasyon evresine ait KKB-GGD sıkışmaya bağlı olarak da

kıvrım ekseninin güneye doğru dalım kazandığı düşünülmektedir.

Ayrıca Kütükuşağı köyünün güneybatısında (K29-a2) eksenleri yaklaşık K500B olan

devrik bir senklinal ve devrik bir antiklinale rastlanmıştır (Bkz. Şekil 3.8). Tabaka

konumları değerlendirildiğinde senklinalin kuzeye doğru, antiklinalin ise güneye doğru

devrik olduğu anlaşılmaktadır. Devrik senklinalin güneybatı kanadı daha yüksek açılı olup

asimetrik bir yapı sunmaktadır. Bu bölgede gelişen kıvrımların çekirdeğinde Kartal

formasyonu ve Çaldağ formasyonu bulunmaktadır. Kıvrımların kuzeydoğusu ve

güneybatısında Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait birimlerin oluşturduğu bindirme

fayları bulunmaktadır. Burada da kıvrım eksenleri temel birimlerin bindirmelerini sağlayan

sıkışma kuvvetlerinin eksenine yaklaşık diktir. Oluşum şekli ve komşu birimler

değerlendirildiğinde diğer bölgelerde gözlenen kıvrımlar ile benzer süreçlerle gelişmiştir.

60

3.1.2.3. Açık Kıvrımlar

İnceleme alanının orta kesiminde Gökdağ çevresinde (J28-c4), Alahacılı köyünün

güneydoğusunda ve Tüfekçipınarı köyünün batısında da (K28-b2) antiklinal ve senklinal

kıvrım yapıları gözlenmektedir. Gökdağ çevresinde ekseni yaklaşık K700B doğrultulu,

eksenin batı kısmında kuzeybatıya, doğu kısmında ise güneydoğuya doğru dalımlı

asimetrik bir senklinal gözlenmektedir. Alahacılı köyünün güneydoğusu ve Tüfekçipınarı

köyünün doğusunda ise, eksenleri yaklaşık K450B olan bir senklinal ve antiklinal tespit

edilmiştir. Kıvrımların kanatlarındaki tabaka doğrultuları birbirlerine yaklaşık paralel olup

kıvrım ekseninde önemli bir dalım yaratmamaktadır. Kıvrımlar asimetriktir. Bu kıvrımların

üçünün de çekirdeğinde Gökdağ formasyonu bulunmaktadır (Bkz. Ek-1). Bölgede temel

birimlerinin oluşturduğu bindirme fayları bulunmaktadır. Kıvrım eksenleri temel birimlerin

bindirmelerini sağlayan sıkışma kuvvetlerinin eksenine yaklaşık olarak diktir. Bu bölgede

de kıvrımın bindirmeye bağlı olarak gelişebileceği söylenebilmektedir.

İnceleme alanının güneydoğusunda rastlanılan diğer önemli kıvrımlar Beyazçal tepede

(K29-a2) gözlenen antiklinal ve senklinal yapılardır (Bkz. Şekil 3.8). Yaklaşık K650B

doğrultulu kıvrım ekseni olan antiklinal yapı güneydoğuya doğru dalımlıdır. Kuzeydoğu

kanadı daha yüksek açılı olan kıvrım asimetriktir. Senklinal yapı ise yaklaşık K550D

doğrultulu eksen konumuna sahip, güneybatıya dalımlı, asimetrik bir yapı sunmaktadır.

3.1.3. Uyumsuzluklar

Çalışma alanında en geç Kretase-Tersiyer örtü birimlerinde, bölgesel anlamdaki en önemli

uyumsuzluklar, en geç Kretase-Paleosen, Eosen, Oligo-Miyosen ve geç Miyosen-Pliyosen

dönemleri olmak üzere dört dönem halinde incelenmiştir.

3.1.3.1. En Geç Kretase-Paleosen Dönemi

En geç Kretase-Tersiyer örtün birimlerinin en alt sınırını oluşturan bu uyumsuzluk düzlemi

boyunca En Geç Kretase-Tersiyer yaşlı Kartal formasyonunun kırmızı renkli klastikleri

Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığı üzerinde yer almaktadır.

61

3.1.3.2. Eosen Dönemi

Çalışma alanında Sincik köyünün kuzeybatısında ve Alahacılı köyünün kuzeyinde

yüzeylenen Eskipolatlı formasyonu, Kartal formasyonu üzerinde uyumsuzlukla

bulunmaktadır (Bkz. Şekil 2.8 ve 2.10). Bu yörelerde Eskipolatlı formasyonu içerisinde

Kartal formasyonuna ait kırmızı renkli klastiklerin rastlanması, bunlar arasında bir aşınma

evresinin bulunduğunu göstermektedir.

3.1.3.3. Oligo-Miyosen Dönemi

Gökdağ formasyonunun tabanında gözlenen bu uyumsuzluk düzlemi ile birime ait karasal

kırıntılılar temel birimleri ile diğer örtü birimlerini uyumsuzlukla örtmektedir (Bkz. Şekil

2.12).

3.1.3.4. Üst Miyosen-Pliyosen

Çalışma alanında Cihanbeyli formasyonunun tabanını temsil eden bu uyumsuzluk düzlemi

aynı zamanda paeotektonik döneme ait yapıları örtmekte ve böylece paleotektonik ve

neotektonik dönem yapılarının ayırtlanmasına yardımcı olmaktadır.

62

3.2. Neotektonik Dönem Yapıları

Anadolu’nun ve komşu alanlarının şekillenmesi, sağ yanal Kuzey Anadolu Fay Sistemi,

sol yanal Doğu Anadolu ve Ölüdeniz fay sistemleri ile aktif Ege-Kıbrıs dalma-batma zonu

olmak üzere dört ana neotektonik yapı tarafından sağlanmaktadır. Bu ana yapılarla birlikte

Anadolu’yu daha küçük bloklara ayıran ikincil sistemlerde mevcuttur. Bunlar sol yanal

Orta Anadolu Fay Sistemi, sağ yanal Tuzgölü fay zonu, verev karekterli İnönü-Eskişehir

Fay Sistemi ve Akşehir fay zonudur (Dirik ve Göncüoğlu 1996; Koçyiğit ve Beyhan 1998;

Dirik 2001; Dirik ve Erol 2003; Koçyiğit 2003; Koçyiğit ve Özacar 2003; Koçyiğit 2005)

(Şekil 3.11).

Tuz Gölü Havzası’nın kuzeybatı kesiminde yer alan çalışma alanından, bu bölge içindeki

en önemli yapı olan İnönü-Eskişehir Fay Sistemi geçmektedir. İnönü-Eskişehir Fay

Sistemi’ni ilk kez Dirik ve Erol (2003) “Eskişehir-Sultanhanı Fay Sistemi” ve Koçyiğit ve

Özacar (2003) “İnönü-Eskişehir Fay Zonu” olarak adlandırmışlardır. Fay sistminin tip

lokalitesinin İnönü ilçesi olması, ancak bu geniş makaslama zonunun özelliklerinin batıdan

doğuya doğru değişmesi ve farklı birçok fay zonundan oluşması nedeniyle “sistem”

seviyesinde değerlendirilmesi uygun görülmüş ve “İnönü-Eskişehir Fay Sistemi” olarak

yeniden isimlendirilmiştir (Özsayın, 2007; Özsayın ve Dirik, 2007).

Eskişehir fay zonu; İnönü-Eskişehir Fay Sistemi’nin batıdaki kısmıdır ve batıda

Uludağ’dan başlayarak yaklaşık BKB-DGD doğrultusunda doğuda Kaymaz’a (Eskişehir)

kadar ulaşmaktadır. Bu zon, Ege-Batı Anadolu bloğunu, kuzeydoğuda Orta Anadolu

bloğundan ayırmakta olup genel karekteri sağ yönlü doğrultu atımlıdır ve bir miktar

normal bileşene de sahiptir. Bu zon içerisinde Pleyistosen ve Holosen birimlerinde görülen

depolanma sırasına ve sonrasına ait faylanmalar bölgenin en az Pleyistosen’den beri aktif

olduğunu kanıtlamaktadır (Altunel ve Barka 1998). İlk olarak Şaroğlu vd. (1987)

tarafından tanımlanan bu kısım, kendi içinde İnönü-Dodurga, Eskişehir ve Kaymaz alt

zonlarına ayrılmaktadır. Sivrihisar’a kadar bir dizi segment halinde bulunan bu sistem,

Sivrihisar’dan sonra güneydoğuya dönerek üç fay zonuna ayrılmaktadır. Bunlar sırasıyla

Ilıca, Yeniceoba ve Cihanbeyli fay zonlarıdır (Koçyiğit 1991b, 2005; Çemen vd. 1999;

Dirik ve Erol 2003; Dirik vd. 2005) (Şekil 3.12). Bu fay zonları Cihanbeyli’nin

güneydoğusunda Dirik ve Erol (2003) tarafından tanımlanan Altınekin fay zonuyla

kesişmektedir.

63

Şeki

l 3.1

1. T

ürki

ye v

e çe

vres

inin

ana

neo

tekt

onik

böl

gele

rini v

e ilişk

ili y

apıla

rı gö

ster

en h

arita

. R

enk

kodl

arı k

endi

ne a

it de

form

asyo

n tü

rünü

ve

buna

bağ

lı ol

arak

orta

ya çık

an se

dim

ante

r hav

za ti

pini

tem

sil e

den

ana

tekt

onik

böl

gler

i gös

term

ekte

dir (

Koç

yiği

t ve

Öza

car 2

003;

Woo

lsid

e vd

. 200

2; Z

itter

vd.

200

5; Ç

iftçi

200

7’de

n değişt

irile

rek

alın

mış

tır).

64

Şekil 3.12. Orta Anadolu ve çevresinin tektonik haritası (Dirik ve Erol, 2003; Dirik, 2001;

Dirik ve Göncüoğlu 1996; Göncüoğlu vd. 1996; Koçyiğit ve Özacar 2003’ten

değiştirilerek alınmıştır).

Ilıca fay zonu, sistemin en kuzeyinde kalan bölümüdür. İlk olarak Koçyiğit (1991b)

tarafından tanımlanan zon, Haymana (Ankara) güneybatısından başlayarak Yeniceoba

Ovası’nın kuzey kenarına kadar KB-GD doğrultusunda uzanmaktadır. Çizgisel Ilıcaözü

Deresi ve yine çizgisel dizilimli sıcak su kaynaklarının varlığı bu zon için karekteristiktir.

Bu çalışmanın konusunu oluşturan Yeniceoba fay zonu, Çemen vd. (1999) tarafından

tanımlanmış olup, Yeniceoba ovasının güney kenarından başlayarak kuzeybatıya doğru

Günyüzü kasabasına kadar devam etmektedir (Bkz. Şekil 3.12). Sağ yanal bileşene sahip

normal faylarla temsil edilmektedir. Çalışma alanı ve yakın çevresinin yapılan çizgisellik

haritası (Şekil 3.13) ve sayısal yüzey görüntüsüden (Şekil 3.14) de varlığı saptanan bu hat

boyunca çizgisel uzanımlı vadiler, fay sarplıkları, çizgisel bitki anomalisi vb. morfolojik

65

unsurlara rastlamak mümkündür. Ayrıca birçok lokasyonda da temele ait birimlerle genç

birimlerin fay boyunca yan yana gelmesi de önemli bir belirteçdir.

Cihanbeyli fay zonu, sistemin en güney kolunu oluşturmaktadır. Doğrultusu Ilıca ve

Yeniceoba fay zonlarına yaklaşık paraleldir. Doğuda Cihanbeyli’den başlayarak yaklaşık

K500B doğrultusunda, batıda Sülüklü’ye kadar devam eden bu zon, Sülüklü’nün batısında

iki kola ayrılmaktadır. Kollardan biri kırılmaya uğrayıp, K250B doğrultusunda ilerleyerek

Yeniceoba fay zonu ile birleşmektedir (Bkz. Şekil 3.12). Diğer kol ise Sivrihisar’ın

güneyine kadar devam etmektedir. Güneydoğuda bu zon Cihanbeyli ilçesinden geçerek

Tersakan gölünün batısından Sultanhanı fay zonuna doğru devam etmektedir. Ancak

Cihanbeyli ile Tersakan gölü arasında kalan kesimin son derece düz olan morfolojisi

nedeniyle izlenememektedir.

Sultanhanı fay zonu ilk kez Özsayın ve Dirik (2005) tarafından tanımlanmıştır. Bu zon

KB-GD gidişli birbirine paralel bir dizi faydan oluşmaktadır. Tersakan gölünün batısından

başlayıp Sultanhanı ilçesinin güneydoğusuna kadar devam eden bu zon yüzeyde belirgin

bir morfoloji sergilememektedir. Ancak Arıkan (1975) ve Uğurtaş (1975)’ın bölgedeki

petrol potansiyeli ve tuz domlarını incelemek için yaptıkları jeofizik çalışmalarındaki

sismik kesitlerde, Miyo-Pliyosen yaşlı birimleri kesen bir dizi KB-GD gidişli fayın

bulunduğunu belirtmişlerdir.

66

Şeki

l 3.1

3. İn

cele

me

alanının

sayı

sal k

abar

tma

görü

ntüs

ü ku

llanı

lara

k ol

uştu

rulm

uş ç

izgi

selli

k ha

ritası.

67

Şeki

l 3.1

4. İn

cele

me

alanını v

e çe

vres

inin

sayı

sal y

üzey

gör

üntü

sü.

68

3.2.1. Yeniceoba Fay Zonu

Yeniceoba Ovası’nın güney kenarından başlayarak kuzeybatıya doğru Günyüzü kasabasına

kadar devam etmekte olan Yeniceoba fay zonu Mermerdağ, Sincik, Çatak-Alahacılı,

Kandilköy ve Kütükuşağı segmentleri olmak üzere beş bölümde incelenmiştir.

3.2.1.1. Mermerdağ Segmenti

Yeniceoba fay zonunun en kuzeybatıdaki uzantısını oluşturan Mermerdağ segmenti,

Mermerdağ tepenin (J28-d2) kuzeydoğu ve kuzeybatı kenarlarını sınırlayan yaklaşık KB-

GD gidişli birbirlerine paralel iki fay setinden oluşmaktadır (Şekil 3.15).

Bu fay setlerinden ilki Şeyhahmetli köyünün güneydoğusundan (J28-c4) başlayarak K400B

doğrultusunda Polatlı Devlet Üretme Çiftliği’nin doğusuna (J28-d2) kadar devam

etmektedir. Fay düzlemi Cihanbeyli formasyonu ile Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığı

arasında çizgisel bir sınır oluşturmaktadır. Arazi gözlemlerinde, Orta Anadolu ofiyolitli

karmaşığına ait kireçtaşı blokları üzerinden alınan fay düzlemine ait kayma verileri (fay

çiziği, fay kertiği, sapma açısı vb.) kinematik analizler bölümünde değerlendirilmiştir. Fay

düzlemi K400B/650KD konumlu olup düzlem üzerindeki çalışmalar, fayın sağ yanal

doğrultu atımlı bir fay karakterinde olduğunu göstermektedir (Şekil 3.16).

Mermerdağ tepenin kuzeydoğusundan (J28-d2) geçen ikinci fay setine ait çizgisellikler,

hava fotoğraflarından ve sayısal kabartma haritasından tespit edilebilmiştir. Arazi

gözlemlerinde, örtülü alanlar ve yumuşak topoğrafya nedeniyle fay düzlemine ait herhangi

bir kinematik veri bulunamamıştır. Fay düzlemi görülmemekle beraber çok belirgin bir fay

topoğrafyası sunmakta ve fay boyunca güney blokta yer alan Orta Anadolu ofiyolitli

karmaşığına ait birimler, kuzey blokta yer alan Cihanbeyli formasyonuna göre daha yüksek

bir topoğrafyada yer almaktadırlar. Fay boyunca kuzey blok düşmüş, güney blok

yükselmiştir (Şekil 3.17).

69

Şekil 3.15. Mermerdağ tepe ve çevresinin (J28-d2) ayrıntılı jeoloji haritası ve KD-GB

doğrultulu jeolojik kesitleri.

70

Şekil 3.16. (a) Mermerdağ tepenin kuzeybatısındaki (J28-d2) fay düzleminin genel

görünümü (Bakış KB’ya); (b) fay sarplığı (Bakış BKD’ya); (c) fay çizikleri.

71

Şekil 3.17. Mermerdağ tepenin kuzeydoğusunu (J28-d2) sınırlayan fay düzleminin genel

görünümü (Bakış DGD’ya).

Ayrıca Mermerdağ tepenin güneybatısında (J28-d2) Cihanbeyli formasyonuna ait gölsel

kireçtaşlarında monoklinal bir yapılanma gözlenmiştir. Şeyhahmetli deresinin batısında

Cihanbeyli formasyonuna ait kireçtaşları yatay konumda gözlenirken, derenin doğusunda

fay düzlemine yaklaştıkça kireçtaşı tabakalarındaki eğim açılarının yükseldiği

gözlenmiştir. Mermerdağ tepenin kuzeybatısından geçen faya bağlı olarak gelişen

Cihanbeyli formasyonuna ait kireçtaşı tabakalarının konumlarındaki bu ani değişimlerin bu

bölgede, monoklinal bir yapının gelişmesini sağladığı düşünülmektedir (Bkz. Şekil 3.16).

Bu faylardan başka, Mermer yaylasının kuzeyinde Cihanbeyli formasyonuna ait gölsel

kireçtaşlarını kesen K450D gidişli bir fay zonuna rastlanmıştır. Ancak arazi gözlemlerinde

herhangi bir kinematik veri bulunamamıştır (Şekil 3.18).

Mermerdağ segmentindeki en önemli morfolojik veri fay sarplıklarıdır. Bu sarplıklar

Mermerdağ tepenin kuzeybatısında belirgindir. Ayrıca Şeyhahmetli deresi boyunca fay

kontrollü su çıkışları da çizgisel dizilim göstererek önemli bir morfolojik veri sunmaktadır.

72

3.2.1.2. Sincik Segmenti

Yeniceoba fay zonunun kuzeybatıdaki segmentidir. Sincik köyü çevresinden (J28-c4)

geçtiği için Sincik segmenti olarak adlandırılmıştır. Bu segment içinde iki farklı doğrultuda

gelişmiş faylar incelenmiştir.

Birinci seti, Sincik köyünün güneyinde Kırmızı tepeden (J28-c4) geçmektedir. Fay zonu,

Karataş tepenin güneybatısından başlar ve Boyalı tepeye (J28c4) doğru yaklaşık K550-

600B doğrultusunda devam etmektedir (Bkz. Şekil 3.2). Fay inceleme alanında yaklaşık 5

km devam etmekte olup Gökdağ formasyonu ile Kartal formasyonu arasında çizgisel bir

sınır oluşturmaktadır (Şekil 3.19).

Şekil 3.18. Mermer yaylası kuzeyinde (J28-d2) Cihanbeyli formasyonuna ait gölsel

kireçtaşlarını kesen fay düzleminin genel görünümü (Bakış K’e).

Fay düzlemi gayet belirgin olup genel doğrultusu K500B/650GB’ya doğru ve fay çizikleri

de düşeye yakın gözlenmiştir. Fayın güney bloku düşmüş, kuzey bloku yükselmiştir (Şekil

73

3.20). Düzlemin üzerindeki çalışmalar, fayın sağ yanal bileşene sahip normal fay

karekterinde olduğunu göstermektedir. Fay düzleminin tavan bloğunda 2 m. ye varan fay

breşi gözlenmiştir (Şekil 3.21). Fay düzlemi üzerinden alınan kayma verileri (fay çiziği,

fay kertiği, sapma açısı vb.) kinematik analizler bölümünde değerlendirilmiştir.

İnceleme alanındaki ikinci fay seti, Sincik köyünün kuzeydoğusunda bulunan Söğüt

tepesinden (J28-c4) geçmektedir (Bkz. Şekil 3.2).

Şekil 3.19. Sincik Köyü güneyindeki (J28-c4) fay düzleminin genel görünümü (Bakış

B’ya).

Fay düzleminin düşen doğu bloğunda Gökdağ formasyonu, yükselen batı bloğunda da Orta

Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait birimler gözlenmektedir (Şekil 3.22). Fay düzlemi gayet

belirgin olup K300B/600KD konumludur. Fay çizikleri düşey konumundadır. Gökdağ

formasyonunun çakıltaşı-kumtaşı birimlerini kesen fay zonu normal fay karekterindedir.

Fay düzlemi üzerinden alınan kayma verileri (fay çiziği, fay kertiği, sapma açısı vb.)

kinematik analizler bölümünde değerlendirilmiştir. İnceleme alanı içerisinde fayın atımını

belirleyici net bir veri bulunamamıştır.

74

Şekil 3.20. Sincik köyü güneyindeki (J28-c4) fay düzleminin tavan bloğunda bulunan

Gökdağ formasyonu ve düzlemin taban bloğunda bulunan Kartal

formasyonunun genel görünümleri (Bakış KB’ya).

Şekil 3.21. (a) Fay breşinin genel görünümü (Bakış B’ya); (b) yakın görüntüsü; (c) fay

çizikleri.

75

Şekil 3.22. Sincik köyünün kuzeydoğusunda (J28-c4) gözlenen fay düzleminin genel

görünümü (Bakış KB’ya).

3.2.1.3. Çatak-Alahacılı Segmenti

Çatak-Alahacılı segmenti, inceleme alanının orta kesiminde yer almakta olup güneyde

Kandil köyünün kuzeybatısından başlamakta (K29-a1) ve kuzeybatıya doğru devam ederek

Alahacılı köyünün kuzeyinde (J28-c3) sönümlenmektedir. Bu segment farklı doğrultularda

başlıca üç önemli fay setinden oluşmaktadır (Şekil 3.23).

İlk seti oluşturan K400B doğrultulu faylar, Çatak köyünün doğusundaki Kalkankaya

tepenin güneyinden (J28-c3) başlar ve kuzeybatıya doğru Karakaya tepenin güneybatısına

(J28-c3) kadar uzanmaktadır. Fay düzlemi gayet belirgin olup K400B/750GB konumludur.

Fay çizikleri, Karakaya tepenin güneybatısında düşey konumda gözlenmekte iken daha

güneyde Kalkankaya tepeye doğru yatay konumda olduğu gözlenmiştir.

76

Şekil 3.23. Çatak köyü ve çevresinin (J28-c3) ayrıntılı jeoloji haritası ve KD-GB

doğrultulu jeolojik kesitleri.

77

Buna göre; fayın güneyinde rastlanan belirgin sağ yanal bileşenin, kuzeybatıya doğru

gidildikçe ortadan kalktığı ve salt eğim atım özellikleri gösterdiği görülmüştür. Bu fay Orta

Anadolu ofiyolitli karmaşığı ile Gökdağ formasyonu arasında çizgisel bir sınır

oluşturmakta olup fayın düşen bloğunda Gökdağ formasyonu bulunmaktadır (Şekil 3.24).

Fay düzlemi üzerinden alınan kayma verileri (fay çiziği, fay kertiği, sapma açısı vb.)

kinematik analizler bölümünde değerlendirilmiştir. Buradan fayın sağ yanal bileşene sahip

eğim atımlı normal bir fay olduğu görülmektedir. Alahacılı köyünün kuzeyindeki Sandık

tepeden geçen yaklaşık K100D gidişli bir fay daha tespit edilmiştir.

Şekil 3.24. (a) Karakaya tepenin güneyinden (J28-c3) geçen fay düzleminin genel

görünümü (Bakış KB’ya); (b) fay çizikleri; (c) fay düzleminin yakın plan

görüntüsü.

Çatak-Alahacılı segmenti içinde yaklaşık K450B doğrultulu ikinci fay seti, Kandil köyünün

kuzeybatısından başlar ve kuzeybatıya doğru Kalkankaya tepenin güneyine kadar devam

etmektedir. Fay düzlemi boyunca Gökdağ formasyonuna ait birimlerin açıldığı ve Orta

Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait serpantinit bloklarının yükselerek yüzeylendiği

gözlenmiştir. Fay düzleminin kuzeybatıya doğru devamında (Çatak köyüne doğru) Gökdağ

formasyonundaki açılmanın tekrar kapandığını görmekteyiz. Arazi gözlemlerinde fay

78

düzlemine ait herhangi bir kinematik veri bulunamamıştır. Fay düzlemi görülmemekle

birlikte Gökdağ formasyonu ile serpantinit blokları arasındaki çizgisellik çok belirgin

olarak gözlenmiştir. Fay düzleminin kuzeye bakan düşen bloğunda Gökdağ formasyonu

bulunmaktadır (Şekil 3.25).

Şekil 3.25. (a) Çatak köyünün güneyindeki (K28-b2) fay düzlemlerinin genel görünümü

(Bakış GB’ya); (b) Fay düzleminin kuzeybatıya doğru devamında (Çatak

köyüne doğru) Gökdağ formasyonundaki açılmanın tekrar kapanması (Bakış

B’ya); (c) Gökdağ formasyonu ile serpantinit blokları arasındaki çok belirgin

bir çizgisellik (Bakış D’ya).

İnceleme alanındaki diğer fay seti ise Çatak köyünün güneyinden geçen Yüksekkaya deresi

(K28-b2) boyunca gözlenmektedir. Fay düzlemi boyunca Orta Anadolu ofiyolitli

karmaşığına ait kireçtaşı blokları ile Gökdağ formasyonu’na ait birimler yan yana gelmiştir

(Bkz. Şekil 3.25). Arazi gözlemlerinde fay düzlemine ait kinematik analizlerde

kullanılabilecek kayma verisi (fay çiziği, fay kertiği, sapma açısı vb.) bulunamamasına

rağmen Yüksekkaya deresi boyunca gözlemlenen ani birim değişikliği, bu fayın en

79

belirleyici özelliğidir. Fay düzleminin güneye bakan düşen bloğunda Gökdağ formasyonu

yer almaktadır.

Bu faylardan başka Çatak köyünün güneydoğusunda bulunan Karataş sırtında (J28-c3)

Gökdağ formasyonuna ait çakıltaşlarında K350B/840GB konumlu bir fay düzlemine de

rastlanmıştır (Şekil 3.26). Düzlemin üzerindeki çalışmalar, fayın sağ yanal bileşene sahip

normal fay karekterinde olduğunu göstermektedir.

Şekil 3.26. (a) Karataş sırtında (J28-c3) Gökdağ formasyonuna ait kireçtaşlarındaki fayın

genel görünümü (Bakış D’ya); (b) fay çizikleri; (c) Karataş sırtının güneyinde

Gökdağ formasyonunda gözlenen faylar.

Çatak-Alahacılı segmenti için en önemli morfolojik veriler fay düzlemi boyunca iki farklı

birimin yan yana gelmesidir. Ayrıca Alahacılı köyünün kuzeyindeki Kalkankaya tepenin

güneyinde morfolojik olarakta varlığı belirlenen ilk fay seti boyunca birkaç yerde su

kaynakları oluşmuştur. Bununla birlikte Çatak köyünün güneyindeki Yüksekkaya deresi

80

boyunca gözlenen çizgisel uzanımlı vadiler de önemli morfolojik veriler olarak

gözlenmiştir.

3.2.1.4. Kandilköy Segmenti

Yeniceoba fay zonunun güneydoğudaki segmentidir. Tahirtemiz yaylası çevresinden (K29-

a1) başlayıp kuzeybatıya doğru Kandilköy’e (K29-a1) kadar devam etmektedir. Bu

segment içinde dört farklı doğrultuda gelişmiş faylar, morfolojik veriler göz önünde

bulundurularak değerlendirilmiştir (Bkz. Şekil 3.6).

Birinci seti, Kandil köyünün kuzeybatısında (K29-a1) birleşen, Çatak-Alahacılı

segmentinin devamı olan faylar oluşturmaktadır. Fay düzlemi boyunca Orta Anadolu

ofiyolitli karmaşığına ait birimler ile Gökdağ formasyonuna ait birimler yan yana gelmiştir

(Şekil 3.27). Fay düzleminin güneydoğuya doğru devamında ise Eskipolatlı ve Kartal

formasyonlarına ait birimlerin Gökdağ formasyonu ile yan yana geldiği gözlenmiştir. Hava

fotoğrafları ve sayısal kabartma haritasında da varlığı saptanabilen bu çizgisellikler

boyunca arazi gözlemleri sırasında örtülü alanlar ve yumuşak topoğrafya nedeniyle fay

düzlemine ait kinematik analizlerde kullanılabilecek kayma verisi (fay çiziği, fay kertiği,

sapma açısı vb.) bulunamamıştır. Fay düzleminin kuzeye bakan düşen bloğunda Gökdağ

formasyonu yer almaktadır.

Şekil 3.27. Kandil köyünün güneydoğusunda (K29-a1) gözlenen normal fayın genel

görünümü (Bakış GB’ya).

81

Bir diğer fay seti, Kelhasan köyünün güneyinden başlar ve kuzeybatıya doğru Tahirtemiz

yaylasının güneybatısına (K29-a1) kadar devam etmektedir. Bu fay zonu boyunca da Orta

Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait serpantinit blokları ile Gökdağ formasyonuna ait

birimler yan yana gelmiştir. Diğer ilk fay setinde tanımlanmış olan faylarla aynı özellikleri

taşımaktadırlar.

Kandilköy segmenti içindeki üçüncü fay seti, Kelhasan köyünün kuzeydoğusundan

başlayıp Tahirtemiz yaylasının kuzeybatısına (K29-a1) kadar devam eden faylardan

oluşmaktadır. Fay düzleminin kuzeybatıya doğru devamında Kartal formasyonuna ait

çakıltaşı-çamurtaşı ardalanmasından oluşan birimler ile Orta Anadolu ofiyolitli

karmaşığına ait serpantinit blokları arasında çizgisel bir sınırın varlığı gözlenmiştir. Fay

düzlemi gayet belirgin olup K650B/90 konumludur. Fay düzlemi üzerindeki fay

çiziklerinin de yatay konumda olduğu gözlenmiştir. Düzlemin üzerindeki çalışmalar, fayın

sağ yönlü doğrultu atımlı fay karekterinde olduğunu göstermektedir (Şekil 3.28). Fay

düzleminin güneydoğuya doğru devamında ise Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait ait

serpantinit bloklarının Gökdağ formasyonu ile yan yana geldiği gözlenmiştir. Arazi

gözlemleri sırasında fayın bu kesiminde fay düzlemine ait kinematik analizlerde

kullanılabilecek kayma verisi (fay çiziği, fay kertiği, sapma açısı vb.) bulunamamıştır.

Bu faylardan başka, Tahirtemiz yaylasının kuzeybatısında birbirlerine yaklaşık paralel

K100D doğrultulu iki fay gözlenmiştir. Bu faylardan daha batıda olanı Eskipolatlı

formasyonu ile Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığı arasında çizgisel bir sınır oluştururken

daha doğudaki fay ise Kartal formasyonu ile Gökdağ formasyonu arasında çizgisel bir sınır

oluşturmaktadır. Arazi gözlemlerinde bu faylara ait herhangi bir kinematik veri

bulunamamıştır.

82

Şekil 3.28. (a) Tahirtemiz yaylasının kuzeybatısında (K29-a1) gözlenen fay hattının genel

görünümü; (b) Serpantinitler üzerinde gözlenen fay çizikleri.

3.2.1.5. Kütükuşağı Segmenti

Yeniceoba fay zonunun en güneydoğudaki uzantısını oluşturan Kütükuşağı segmenti,

Kütükuşağı köyünün kuzeydoğu ve güneybatı bölümlerinde (K29-a2) dört farklı

doğrultuda gelişmiş fay setlerinden oluşmaktadır (Bkz. Şekil 3.8).

Kütükuşağı köyünün kuzeydoğusunda (K29-a2) gözlenen ilk fay seti yaklaşık 7 km

uzunluğunda, D-B gidişli olup Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait birimler ile Gökdağ

formasyonuna ait çakıltaşı-kumtaşı ardalanmasından oluşan birimler arasında çizgisel bir

sınır oluşturmaktadır. Bu çizgisellikler boyunca arazi gözlemleri sırasında örtülü alanlar ve

yumuşak topoğrafya nedeniyle fay düzlemine ait kinematik analizlerde kullanılabilecek

kayma verisi (fay çiziği, fay kertiği, sapma açısı vb.) bulunamamıştır. Fay düzlemi

görülmemekle beraber çok belirgin bir fay topoğrafyası sunmakta ve fay boyunca güney

83

blokta yer alan Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait birimler, kuzey blokta yer alan

Gökdağ formasyonuna göre daha yüksek bir topoğrafyada yer almaktadırlar. Fay boyunca

kuzey blok düşmüş, güney blok yükselmiştir. Bu nedenlerle fayın normal fay karekterinde

olduğu söylenebilir (Şekil 3.29 ve 3.30).

Şekil 3.29. Kütükuşağı köyünün kuzeydoğusundaki Kumlu tepede (K29-a2) Orta Anadolu

ofiyolitli karmaşığı ile Gökdağ formasyonu arasında gözlenen normal fayın

genel görünümü (Bakış GB’ya).

Şekil 3.30. Kayalı tepenin kuzeydoğusunda (K29-a2) Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığı ile

Gökdağ formasyonu arasında gözlenen normal fayın genel görünümü (Bakış

KB’ya).

84

Kütükuşağı köyünün güneybatısında (K29-a2) gözlenen ikinci fay setini yaklaşık olarak

K400B gidişli faylar oluşturmaktadır. Fay düzleminin kuzeybatıya doğru devamında Kartal

formasyonuna ait çakıltaşı-çamurtaşı ardalanmasından oluşan birimler ile Çaldağ

formasyonuna ait yeşil renkli marn-kumtaşı birimleri arasında çizgisel bir sınırın varlığı

gözlenmiştir (Şekil 3.31). Fay düzleminin güneydoğuya doğru devamında ise bu çizgisellik

Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait serpantinit blokları ile Gökdağ formasyonunun

kireçtaşı birimleri arasında devam etmektedir. Bu faylarda kinematik analizlerde

kullanılabilecek kayma verisi (fay çiziği, fay kertiği, sapma açısı vb.) bulunamamıştır.

Ancak fay düzlemleri, Yeniceoba fay zonunun genel karekteri göz önünde bulundurularak

incelendiğinde yüksek açılarla güneye doğru eğimli normal faylar olduğu

söylenebilmektedir.

Şekil 3.31. Kütükuşağı köyünün güneybatısında (K29-a2) Çaldağ formasyonu ile Kartal

formasyonu arasında gözlenen normal faylanma ve daha güneyde Kartal

formasyonu ile Gökdağ formasyonu arasında gözlenen sağ yanal normal

faylanmaların genel görünümü (Bakış GD’ya).

85

Kütükuşağı segmenti içindeki üçüncü fay seti, Kütükuşağı köyünün güneybatısından (K29-

a2) başlayıp kuzeybatıya doğru yaklaşık olarak K450B doğrultulu devam ederek

Tahirtemiz yaylasının kuzeydoğusunda (K29-a1) Kandilköy segmenti ile birleşmektedir.

Morfolojik olarak varlığı belirlenen fay düzleminin güneydoğuya doğru devamında

Gökdağ formasyonuna ait kireçtaşları üzerinde iki farklı doğrultuda fay çizikleri

bulunmuştur. Düzlem dikkatle incelenmiş, birinci fazı oluşturan yatay çiziklerin Gökdağ

formasyonu içinde sağ yönlü doğrultu atım özelliği sunduğu gözlenmiştir. Birinci fazı

kesen, faylanmanın ikinci evresine ait çiziklerden faydalanılarak da Kartal formasyonu ile

Gökdağ formasyonu arasında sağ yanal karekterle birlikte normal bir faylanmanın olduğu

gözlenmiştir. Bu bölgede gelişen bir genişlemeli kama yapısının, kamanın içinde kalan

alanı düşürdüğü, bu nedenle aynı düzlem üzerinde gelişmiş iki farklı fay çiziği oluştuğu

sonucuna varılmıştır (Şekil 3.32). Fay düzleminin kuzeybatıya doğru devamında, orta

kesimde ise bu çizgisellik Gökdağ formasyonu ile Cihanbeyli formasyonu arasında devam

etmektedir. Fay düzleminin kuzeye bakan bloğunda Cihanbeyli formasyonu

bulunmaktadır. Fayın bu bölümünde kinematik analizlerde kullanılabilecek verilerin

olmamasına rağmen morfolojik verilere bakarak kuzeye eğimli normal bir faydan söz

edebiliriz. Fayın en kuzeybatı kesimini oluşturan bölümünde ise çizgisellik Kartal

formasyonu ile Gökdağ formasyonu arasında izlenmektedir. Fayın bu bölümünde de

herhangi bir fay verisi bulunamamasına rağmen çok belirgin bir fay topoğrafyası sunmakta

ve fay boyunca kuzey blokta yer alan Kartal formasyonu, güney blokta yer alan Gökdağ

formasyonuna göre daha yüksek bir topoğrafyada yer almaktadır.

İnceleme alanındaki bir diğer fay seti ise Sadullahyüksel yaylanın kuzeyinde (K29-a2)

gözlenen yaklaşık olarak K400B konumlu faylardan oluşmaktadır. Fay seti yaklaşık olarak

1.5 km uzunluğunda olup Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait serpantinit blokları ile

Gökdağ formasyona ait kumtaşı-çakıltaşı birimleri arasında çizgisel bir sınır

oluşturmaktadır (Şekil 3.33). Bölgedeki yumuşak ve örtülü alanlar nedeniyle sadece bir

lokasyonda fay düzlemi ölçülebilmiştir. Düzlemin üzerindeki çalışmalar fayın normal fay

karekterinde olduğunu, fayın düşen kuzey bloğunda Gökdağ formasyonunun, yükselen

güney bloğunda ise Orta Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait birimlerin olduğunu

göstermektedir.

Ayrıca Sadullahyüksel yaylasının doğusunda (K29-a2) K300B doğrultulu normal fay

özelliklerini taşıyan bir fayın varlığı da söz konusudur. Fay düzlemi gayet belirgin olup,

86

düzlemin yükselen kuzey bloğunda Gökdağ formasyonu, düşen güney bloğunda da

Cihanbeyli formasyonu bulunmaktadır.

Şekil 3.32. (a) Beyazçal tepenin güneyinde (K29-a2) Gökdağ formasyonuna ait

kireçtaşlarında gözlenen fay düzleminin genel görünümü (Bakış GB’ya); (b)

Fay düzlemi üzerinde faylanmanın iki ayrı fazını yansıtan fay çiziklerinin

yakın plan görüntüsü.

Bununla birlikte Beyazçal tepenin batısında K200B doğrultulu kuzeye eğimli bir fay

düzlemi boyunca da Kartal formasyonu ile Cihanbeyli formasyonu arasında çizgisel bir

sınır gözlenmiştir.

Kütükuşağı segmentindeki en önemli morfolojik veri fay sarplıklarıdır. Bu sarplıklar

Kütükuşağı köyünün güneybatısındaki ikinci fay seti boyunca belirgindir. Ayrıca fay

düzlemleri boyunca iki farklı birimin yan yana gelmeside önemli bir morfolojik veri

sunmaktadır.

87

Şekil 3.33. (a) Sadullahyüksel yaylanın kuzeyinde (K29-a2) Orta Anadolu ofiyolitli

karmaşığı ile Gökdağ formasyonu arasında çizgisel bir sınır oluşturan normal

fayın genel görünümü (Bakış KB’ya); (b) Fay düzleminin yakın plan

görüntüsü.

88

3.3. Kinematik Analizler

3.3.1. Teorik Altyapı

Bu bölüm Çiftçi (2007) ‘nin doktora tez çalışmasından alınmıştır.

Faylar kırılgan ortamlarda tektonik gerilmelere bağlı olarak gelişen yapılardır. Ana gerilme

doğrultuları σ1, σ2 ve σ3 olarak tanımlanan tektonik gerilmelerin kestirimi, deformasyonun

doğasının anlaşılması bakımından önemlidir. Uzun zamandır fay düzlemlerinin yönelimi

ile asal gerilme eksenleri arasında bir ilişki olduğu bilinmektedir (Anderson 1951). Gerilim

eksenlerinin yönelimi ile ilgili düzenlemeler fayın taban bloğuna göre tavan bloğunun

birim vektörel hareketi göz önünde bulundurularak yapılmıştır (Wallace 1951; Bott 1959).

Tersleme (inverse) probleminin çözümlenmesinde birkaç yöntem kullanılmaktadır.

Bunlardan bazıları Carey ve Brunier (1974), Angelier (1984), Etchecopar vd. (1981),

Armijo vd. (1982), Angelier (1990 ve 1994), ve Yamaji (2000) tarafından geliştirilmiştir.

Tersleme problemlerinin çözümü birkaç önemli kabul gerektirmektedir (Ramsey ve Lisle

2000):

1. Eğer uygulanan gerilim yeterince büyükse, yeni bir fayın oluşumu ya da varolan

bir fay düzlemi üzerinde yeni bir hareket gelişmektedir. Her iki durumda da,

kaymanın en fazla makasla gerilimi oluşturan düzlem üzerinde gerçekleştiği

(Wallace-Bott hipotezi Wallace, 1951; Bott, 1959),

2. Faylanmanın gerçekleştiği kayaç kütlesinin homojen olduğu,

3. Her fay düzlemi üzerinde meydana gelen kaymanın bir diğer faydakinden

bağımsız olduğu ve komşu faydaki kayma doğrultularının birbirlerini

etkilemediği kabul edilmektedir.

Gerilim dönüşümünün teorik alt yapısı Angelier (1994) ile Ramsey ve Lisle (2000)

tarafından ayrıntılı olarak tartışılmış olup, burada verilen bilgiler bu iki refaransa

dayanılarak yapılmıştır.

89

Birbirine dik ve σ1, σ2 ve σ3 asal gerilme eksenlerine karşılık gelen x, y ve z koordinat

eksenleri içine yerleştirilmiş bir düzlem olduğunu düşünelim (Şekil 3.34a). Düzlemin

yönelimi düzleme dik olan normal vektörün her asal gerilme ekseni ile yaptığı üç açı ile (α,

β, γ) tanımlansın. Bu açıların kosinüsü (cos) düzlemin normalinin kosinüsleri olan l, m ve

n olarak gösterilebilir.

l = cos α ; m = cos β ; n = cos γ

Uzaydaki herhangi bir çizginin yönelimi aşağıdaki denklemle tanımlanabilir.

l2 + m2 + n2 = 1

Düzlemin üzerine etki eden gerilim vektörü ‘nın bişenleri σx, σy ve σz olarak birbirine dik

olan eksenlere ayrılabilir (Bu bileşenlerden x’in doğrultusu σ1’in, y’nin doğrultusu σ2’in ve

z’nin doğrultusu σ3’ün doğrultusuna paraleldir).

90

Şekil 3.34. (a) Kartezyen koordinat sistemi içindeki bir düzlem doğrultu kosinüsleri, l, m

ve n olan kendi birim vektörleri ile temsil edilir (x, y ve z koordinat sistemi

içindeki asal gerilme eksenlerine karşılık gelmektedir); (b) A düzleminin

izdüşürülen A1, A2 ve A3 düzlemleri; (c) σx, σy ve σz ‘nin A1, A2 ve A3

düzlemleri üzerinde indirgenmiş değerleri; (d) Gerilme elipsoyidi. (e) Düzleme

dik ve paralel olarak etki eden σ ‘lara ait makaslama gerilmesi olan (τ ) ve

normal gerilmesi olan (σn) bileşenleri; (f) Düzlemdeki kayma, maksimum

makaslama gerilmesi olan τ max ‘a paralel olarak gelişir (Ramsey ve Lisle 2000;

Çiftçi 2007’den alınmıştır).

91

σx, σy ve σz’nin büyüklükleri σx asal gerilme eksenlerine dik A1, A2 ve A3 düzlemlerindeki

büyüklüklerine karşılık gesin (Şekil 4.34b ve c).

σx = σ1 (A1/A) = σ1l = σ1 (A1/A) = σ1l

σy = σ2 (A2/A) = σ2m

σz = σ3 (A3/A) = σ3n

Pisagor teoremine göre gerilim vektörünün büyüklüğü;

σ = (σx2 + σy

2 + σz2

)1/2 = (σ1

2l2 + σ2

2m2 + σ3

2n2)1/2

ve asal gerilimin σ ‘nın kosinüsleri lσ, mσ ve nσ;

lσ = σx/σ ; mσ = σy/σ ; nσ = σz/s

olur. Bu nedenle yönelimi olan her düzlemin kendine ait bir gerilim vektörü vardır.

Dolayısıyla, kartezyen koordinat sisteminde, x, y ve z’nin σ1, σ2 ve σ3’e karşılık geldiği

düzlem üzerine etkiyen her gerilim vektörünün bitim noktası gerilme elipsoyidi adı

verilen bir elipsoyid üzerinde yer alır (Bkz. Şekil 3.34d). Bu elipsoyid aşağıdaki

denklemle ifade edilir.

x2/ σ12 + y2/σ2

2 +z2/σ32 = 1

Her düzleme etkiyen gerilme vektörü (1) Düzleme dik olan normal gerilme bileşeni ve (2)

düzleme paralel olan makaslama gerilmesi bileşeni olmak üzere ikiye ayrılabilir (Bkz.

Şekil 4.34e). Normal gerilme bileşeni σn; σx, σy ve σz’nin kümülatif toplamlarına eşittir.

σn = σxl + σym + σzn = σ1l2 + σ2m2 + σ3n2

Şekil 4.34e’de verilen makaslama gerilmesinin büyüklüğü Pisagor teoreminden şu şekilde

bulunabilir.

т2 = σ2- σn2 = σ12l2 + σ2

2m2 + σ3n2- (σ1l2 + σ2m2 + σ3n2)2

92

Bu formül şu şekilde basitleştirilebilir.

т2 = (σ1- σ2)2l2m2 + ( σ2- σ3)2m2n2 + ( σ3- σ1)2n2l2

Bu denklem bir düzlem üzerine etkiyen makaslama gerilmelerinin büyüklüklerini kontrol

eden etkenleri göstermektedir. Asal gerilmeler arasındaki büyüklük farkı, oluşan

makaslama gerilmesini kontrol eden en önemli faktördür. Hidrostatik gerilmeler altında

(σ1=σ2=σ3) düzlem üzerinde gerilme oluşmamaktadır.

Fay düzlemi üzerinde kaymayı sağlayan en önemli unsurun makaslama gerilmesi olması

nedeniyle doğrultusunun bilinmesi büyük önem taşımaktadır. Bu doğrultu düzlemin

üzerinde s’in izdüşümüdür (Bkz. Şekil 3.34f). Düzlemde, üzerinde hiç makaslama

gerilmesi olmayan (τ = 0) bir çizgi düşünelim. Bu çizgi hem gerilme vektörü σ’ya hem de

düzlemin normaline dik olsun. Bu; doğrultu oranları (l1, m1, n1) ve (l2, m2, n2) bilinen

çizgilere dik bir doğrultu oranı olduğunu şu denklemle gösterilirse:

(m1n2-n1m2,-n1l2-l1n2, l1m2-m1l2)

Asal gerilme σ ‘nın doğrultu oranları (σ1l, σ2m, σ3n) ve düzlemin normali (l, m, n) ise (τ =

0) çizgisinin doğrultu oranı:

(mn(σ2-σ3), ln(σ3-σ1), ml(σ1-σ2))

olarak bulunur. Eğer gerilme şekil oranı olan φ = (σ2-σ3)/(σ1-σ3) kullanır ve her tarafı (σ1-

σ3)’e bölersek τ = 0 çizgisinin doğrultu oranı:

mnφ, -nl, lm(1-φ)

haline dönüşür. Maksimum makaslama gerilmesinin doğrultusu hem τ = 0 çizgisine hem

de düzlemin normaline dik olması gerektiğinden, doğrultu oranı şu şekilde elde edilir:

l(m2φ - m2 - n2), m(l2 - l2φ - n2φ), n(m2φ + l2)

93

Bu denklem kinematik analizlerin temeli olarak kabul edilir. Bir düzlem üzerindeki

makaslama gerilmesinin doğrultusu, asal gerilmelerin yönelimi olan l, m ve n ile gerilim

oranı olan Ф oranı ile temsil edilir.

Tersleme (inverse) yönteminde fay verilerinden elde edilen asal gerilme yönlerinin yanında

iki önemli değer olan Ф ve ANG ‘de tespit edilebilmektedir.

Ф değeri yukarıda belirtilen asal gerilimlerin büyüklükleri farklarının birbirlerine oranı

olarak tanımlanabilir. (Ф = σ2-σ3/σ1-σ3). Bu değer 0 ile 1 arasında değişir ve deformasyon

elipsoidinin geometrisini gösterir (Angelier 1994). Phi değeri =0’a yaklaştıkça σ2 ve σ3’ün

büyüklükleri de birbirlerine yaklaşmaktadır. Bu gibi tektonik rejimlerde deformasyon

esnasında σ2 ve σ3 eksenleri yerdeğiştirebilir ve farklı doğrultularda faylanmalar

gözlenebilir. Ф oranı 1’e yaklaştıkça σ3’ün büyüklüğü diğer eksenlerden uzaklaşacak ve

tek eksenli bir genişleme söz konusu olacaktır (Angelier 1994; Çiftçi 2007’den).

Fay düzlemi üzerinde ölçülmüş kayma çizikleri ile fay düzlemi çözümlemeleri sonucunda

elde edilen teorik makaslama vektörleri arasındaki açı, bir kalite belirteci olan ANG olarak

tanımlanmaktadır (Şekil 3.35) (Angelier 1994; Çiftçi 2007’den). İdeal şartlarda fay

düzlemi üzerinden ölçülen fay çiziklerinin, hesaplanan makaslama vektörleri ile paralel,

yani ANG değerinin 00 olması gerekmektedir. Bu nedenle ANG’nin küçük değerlerde

olması, ölçülen ve hesaplanan değerlerin birbirleriyle uyumlu olduğunu gösteren bir

belirteçtir. Kural olarak 22,50’nin altındaki ANG değerleri iyi çakışma olarak kabul

edilirken, 22,50-450 arasındaki ANG değerleri kötü çakışma olarak değerlendirilmektedir.

450’den büyük olan değerler ise ölçülen kayma çizikleriyle hesaplanan gerilim tensörleri

arasında tutarsızlık olduğunu göstermektedir. 450’den küçük olan ANG değerleri ise kabul

edilebilir düzeydedir (Angelier 1984; Çiftçi 2007’den). ANG değerleri 00 ile 1800 arasında

değişmektedir. ANG yöntemi sadece tersleme (inversion) yönteminin geçerliliğini kontrol

etmekle kalmayıp veri setleri içindeki heterojenlikleri incelemede de kullanılır. Bu

heterojenlikler, aynı alanda etkili olmuş çoklu gerilim rejimleriyle ilişkili olabilir (Angelier

1994; Çiftçi 2007’den).

94

Şekil 3.35. A) Gerçek kayma vektör birimi (s) ile hesaplanmış makaslama gerilmesi τ ’

nin örtüşme şekli; B) s ve τ arasındaki farklı örtüşme değerlerine göre

tanımlanan ANG parametresi (Angelier 1994; Çiftçi 2007’den).

3.3.2. Arazi çalışmaları

Öncel çalışmalarda İnönü-Eskişehir Fay Sistemi’nin önemli bir parçası olan Yeniceoba fay

zonuna ait herhangi bir fay verisi bulunmamaktadır. Bu zon hakkındaki yorumlar, sistemin

Eskişehir-Sivrihisar arasındaki bölümünden elde edilen verilerden yola çıkılarak Tuz Gölü

fay zonunun özellikleri de dikkate alınarak yapılmıştır. Bu yorumlardaki eksiklik ve

yanlışlıkları düzeltmek amacıyla, Yeniceoba fay zonu üzerinde 11 adet istasyonda fay

düzlemleri tepit edilmiş ve kinematik analizler için toplam 68 adet fay düzlemi, fay çiziği

ve sapma açısı ölçülmüştür. Her ölçüm noktasından alınan veriler kendi içinde

değerlendirilmiş, veriler ve elde edilen asal gerilim eksenleri her nokta için ayrı alt yarı

küre, eş alan projeksiyon ağlarında gösterilmiştir (Şekil 3.36 ve 3.37).

95

(1) Mermerdağ İstasyonu

Mermerdağ istasyonu Yeniceoba fay zonunun kuzeybatısında yer almaktadır. Bu

istasyonda 7 adet fay düzlemi ve fay çiziği ölçümü alınmıştır (Şekil 3.36). Faylar Orta

Anadolu ofiyolitli karmaşığına ait kireçtaşı blokları üzerindedir. Asal gerilim dağılımı σ1=

0140 /020, σ2= 2050 /880 ve σ3= 1040 /000 olup, Φ değeri 0.343 olarak bulunmuştur (Şekil

3.37, Tablo 1). Bu istasyonda yapılan değerlendirilmelerde ANG değerlerinin (ANG

<22.50) fay verileri içinde uyumlu olduğu gözlenmiştir.

(2) Sincik (Söğüt Tepe) İstasyonu

Sincik köyünün kuzeydoğusunda Söğüt tepenin kuzeydoğuya bakan yamaçlarından geçen

fay üzerinden 5 adet fay düzlemi ölçümü alınmıştır (Bkz. Şekil 3.36). Fay düzlemleri

Gökdağ formasyonu kireçtaşlarını kesmektedir. Asal gerilim dağılımı σ1= 2290 /760, σ2=

1370 /000 ve σ3= 0470 /140 olup, Φ değeri 0.377’dir (Bkz. Şekil 3.37, Tablo 1). Bu

istasyonda yapılan değerlendirilmelerde ANG değerlerinin (ANG <50) fay verileri içinde

uyumlu olduğu gözlenmiştir.

(3) Sincik (Kırmızı Tepe) İstasyonu-1

Sincik köyünün güneyinde Kırmızı tepeden geçen fay üzerinden 14 adet fay düzlemi

ölçümü alınmıştır. Bu ölçümler değerlendirildiğinde ANG değerlerinin veri setleri içinde

heterojen bir dağılım sergilediği saptanmıştır. Sincik köyünün güneyinde Kırmızı tepede

fayların kinematik analiz sonuçlarına bağlı olarak bulunan ANG değerlerin fay veri setleri

içindeki heterojenliği bu bölgede çoklu bir gerilme rejimini doğurmuştur ve buna göre de

bu bölgedeki fay verileri iki ayrı istasyona ayrılarak değerlendirilmiştir. Dolayısıyla bu

ölçümlerden 4 adet fay düzlemi verisinin ANG değerinin 450’den büyük olduğu geriye

kalan 10 adet verinin de ANG değerinin 22.50’den küçük olduğu gözlenmiştir. ANG değeri

22.50’nin altındaki 10 adet fay düzlemi verisi kendi içinde Sincik (Kırmızı tepe) istasyonu-

1 adı altında tekrar değerlendirilmiş (Bkz. Şekil 3.36) ve ANG değerlerinin fay düzlemi

verileri içinde uyumlu olduğu gözlenmiştir. Bu faylar, Gökdağ formasyonunun çakıltaşı-

kumtaşı ardalanması içindedir. Asal gerilim dağılımı σ1= 2360 /760, σ2= 1330 /030 ve σ3=

0420 /130 olup, Φ değeri 0.249’dur (Bkz. Şekil 3.37, Tablo 1).

96

Şeki

l 3.3

6. Y

enic

eoba

fay

zonu

üze

rinde

ki fa

y dü

zlem

i ölç

üm is

tasy

onla

rı.

97

Şeki

l 3.3

7. F

ay d

üzle

mle

ri ve

çiz

ikle

rinin

Sch

mid

t ağı

eşa

lan

izdüşü

mü

alt y

arım

kür

ede

göst

erim

i (n=

ölç

üm sa

yısı

).

98

(4) Sincik (Kırmızı Tepe) İstasyonu-2

Bu istasyonda, Sincik köyünün güneyinde Kırmızı tepeden geçen fay üzerinden 14 adet fay

düzlemi verilerinden ANG değerleri 450’den büyük olan 4 adet fay düzlemi verisi

kullanılmıştır. Yapılan değerlendirmede (Bkz. Şekil 3.36), bu 4 adet fay düzlemi verisinin

kendi içinde ANG değerlerinin (ANG<14) uyumlu olduğu gözlenmiştir. Bu faylar, 3 nolu

Sincik (Kırmızı tepe) fay ölçüm istasyonunun güneydoğuya doğru devamındaki fay

düzlemi üzerinde yer almaktadır. Faylar, Gökdağ formasyonunun çakıltaşı-kumtaşı

ardalanması içindedir. Asal gerilim dağılımı σ1= 2880 /080, σ2= 1810 /640 ve σ3= 0220 /250

olup, Φ değeri 0.736’dır (Bkz. Şekil 3.37, Tablo 1).

(5) Sadullahyüksel Yaylası İstasyonu

Sadullahyüsel yaylasının yaklaşık 1 km doğusundan geçen fay üzerinden 4 adet fay

düzlemi verisi toplanmış olup veriler Cihanbeyli formasyonu kireçtaşlarından alınmıştır

(Bkz. Şekil 3.36). Asal gerilim dağılımı σ1= 1530 /770, σ2= 3090 /120 ve σ3= 0400 /050

olup, Φ değeri 0.280’dir (Bkz. Şekil 3.37, Tablo 1). Bu istasyonda yapılan

değerlendirilmelerde ANG değerlerinin (ANG <40) fay verileri içinde uyumlu olduğu

gözlenmiştir.

(6) Kütükuşağı İstasyonu-1

Kütükuşağı köyünün yaklaşık 4 km güneybatısında yer alan Gökdağ formasyonuna ait

kireçtaşı üzerinde iki farklı faylanma evresini (fazını) yansıtan fay düzlemi verileri elde

edilmiştir. Kütükuşağı istasyonu-1 kapsamında birinci fazı temsil eden 4 adet fay düzlemi

ölçümü alınmıştır (Bkz. Şekil 3.36). Asal gerilim dağılımı σ1= 1710 /070, σ2= 0450 /780 ve

σ3= 2630 /090 olup, Φ değeri 0.455’dir (Bkz. Şekil 3.37, Tablo 1). Bu istasyonda yapılan


gözlenmiştir.

(7) Kütükuşağı İstasyonu-2

Kütükuşağı köyünün yaklaşık 4 km güneybatısında yer alan Gökdağ formasyonuna ait

kireçtaşı üzerinde birinci fazı kesen faylanmanın ikinci evresine ait 9 adet fay düzlemi

99

ölçümü alınmıştır (Bkz. Şekil 3.36). Asal gerilim dağılımı σ1= 3170 /650, σ2= 1640 /220 ve

σ3= 0700 /100 olup, Φ değeri 0.756’dır (Bkz. Şekil 3.37, Tablo 1). Bu istasyonda yapılan


gözlenmiştir.

(8) Alahacılı İstasyonu-1

Alahacılı köyünün kuzeyinde bulunan Karakaya tepenin güneyinde gözlenip güneydoğuya

doğru Kalkankaya tepeye kadar devam eden fay üzerinden 10 adet fay düzlemi ölçümü

alınmıştır. Bu ölçümler değerlendirildiğinde, ANG değerlerinin fay veri setleri içindeki

heterojenliği bu bölgede çoklu bir gerilme rejimini doğurmuştur ve buna göre de bu

bölgedeki fay verileri iki ayrı istasyona ayrılarak değerlendirilmiştir. Bu

değerlendirmelerden ANG değeri 450’nin üzerinde olan 4 adet fay düzlemi verisi Alahacılı

istasyonu-1 adı altında kendi içinde tekrar değerlendirilmiş (Bkz. Şekil 3.36) ve ANG

değerlerinin (ANG <50) uyumlu olduğu gözlenmiştir. Bu faylar, Gökdağ formasyonunun

kireçtaşı-kumtaşı ardalanması içindedir. Asal gerilim dağılımı σ1= 2510 /630, σ2= 3430

/010 ve σ3= 0730 /270 olup, Φ değeri 0.423’dır (Bkz. Şekil 3.37, Tablo 1).

(9) Alahacılı İstasyonu-2

Bu istasyonda ise aynı fay düzlemi verilerinden ANG değerleri 450’den küçük olan 6 adet

fay düzlemi verisi kullanılmıştır. Yapılan değerlendirmede (Bkz. Şekil 3.36), bu 10 adet

fay düzlemi verisinin kendi içinde ANG değerlerinin (ANG<45) uyumlu olduğu

gözlenmiştir. Bu faylar, 8 nolu Alahacılı istasyonunun güneydoğuya doğru devamında,

Karakaya tepenin güneybatısından Kalkankaya tepeye kadar devam eden fay üzerinden

alınmıştır (Bkz. Şekil 3.36). Bu faylar da Gökdağ formasyonunun kireçtaşı-kumtaşı

ardalanması içindedir. Asal gerilim dağılımı σ1= 1760 /280, σ2= 0260 /580 ve σ3= 2730 /140

olup, Φ değeri 0.424’dür (Bkz. Şekil 3.37, Tablo 1).

(10) Çatak İstasyonu-1

Çatak istasyonu, Çatak Köyü’nün güneydoğusunda yer alan Karataş sırtında yer

almaktadır. Gökdağ formasyonunun çakıltaşı ve killi kireçtaşlarını kesen 11 adet fay

düzlemi tespit edilmiştir (Bkz. Şekil 3.36). Asal gerilim dağılımı σ1= 0790 /780, σ2= 3090

100

/080 ve σ3= 2180 /090 olup, Φ değeri 0.521’dir (Bkz. Şekil 3.37, Tablo 1). Bu istasyonda

yapılan değerlendirilmelerde ANG değerlerinin (ANG <310) fay verileri içinde uyumlu

olduğu gözlenmiştir.

(11) Çatak İstasyonu-2

Bu istasyon Çatak köyünün güneydoğusunda yer alan Karataş sırtının yaklaşık 500 m

güneydoğusunda gözlenen fayları kapsamaktadır. Gökdağ formasyonunun killi

kireçtaşlarını kesen 4 adet fay düzlemi tespit edilmiştir (Bkz. Şekil 3.36). Asal gerilim

dağılımı σ1= 3210 /280, σ2= 0960 /540 ve σ3= 2190 /220 olup, Φ değeri 0.824’dir (Bkz.

Şekil 3.37, Tablo 1). Bu istasyonda yapılan değerlendirilmelerde ANG değerlerinin (ANG

<410) fay verileri içinde uyumlu olduğu gözlenmiştir.

Çalışma alanında yapılan kinematik analizler sonucunda Yeniceoba fay zonununda üç

farklı tektonik olay elde edilmiştir. Bunlardan ilki olan KKB-GGD sıkışması, yataya yakın

σ1 ve σ3 ile düşeye yakın σ2 değerine sahiptir (Bkz. Şekil 3.36’daki 4, 6, 9 ve 11 nolu fay

ölçüm istasyonlarına). Bu tektonizmanın meydana getirdiği yapılar çoğunlukla temel ve

örtü kayaçları arasında bulunan KB-GD uzanımlı sağ yönlü doğrultu atımlı faylardır. Bu

deformasyon evresi sonucunda çalışma alanında gözlenen kıvrımların güneydoğuya doğru

dalım kazandığı gözlenmiştir.

Çalışma alanındaki ikinci sıkışma evresi yaklaşık KKD-GGB doğrultulu yataya yakın σ1

ve σ3 ile düşeye yakın σ2 değerine sahip (Bkz Şekil 3.36’daki 1 nolu istasyona) doğrultulu

atımlı fay rejimidir. Bu deformasyon evresi sonucunda sağ yönlü doğrultu atımlı faylar

meydana gelmişlerdir.

Kinematik analizlerden elde edilen son deformasyon evresi KD-GB açılmasıdır. Yaklaşık

olarak düşey σ1’e sahip olan bu tektonizmanın ürünü çoğunlukla KB-GD doğrultulu

normal faylardır (Bkz. Şekil 3.36’daki 2, 3, 5, 7, 8 ve 10 nolu fay ölçüm istasyonlarına).

Çalışma alanında gözlenen yapılardan ve fayların kinematik analizlerinden elde edilen

sonuçlar son bölümde tartışılmış ve yorumlanmıştır.

101

4. TEKTONİK EVRİM

Geç Kretase zamanında Kırşehir Bloğu, Sakarya Kıtası ve Menderes-Toros Platformu

birbirinden bağımsız kıta parçalarıdır (Şengör ve Yılmaz 1981). Sakarya Kıtası ile Kırşehir

Bloğu arasında Neo-Tetis’in İzmir-Ankara-Erzincan kolu olan okyanus parçası kuzeyden,

Kırşehir Bloğunu kuşatırken aynı bloğun güneyinde ise bu bloğu Menderes-Toros

platformunundan ayıran İç Toros Okyanusu (Neo-Tetis’in kuzey kolu) bulunmaktaydı

(Bkz. Şekil 2.15). İzmir-Ankara-Erzincan okyanusunun tabanı hem Sakarya Kıtasının

altına hem de Kırşehir Bloğu’nun altına dalmaktaydı (Görür ve Şengör 1986). Bu dalma-

batma olayları süreci içerisinde Haymana Havzası’nın Sakarya Kıtası üzerinde okyanus

çukuru ile volkanik ada yayı arasında oluştuğu, benzer şekilde Kırşehir Bloğu üzerinde ise

Çankırı, Kırıkkale ve Tuzgölü havzalarının da yayönü basenler şeklinde oluştukları Görür

vd. (1998) tarafından öne sürülmüştür. Aynı çalışmacılar Kretase sonunda Kırşehir

bloğunun Sakarya kıtası ile Samsam yükselimi (Bkz. Şekil 2.15) civarında çarpıştıklarını

ve bu çarpışmanın neticesi olarak Haymana baseninin kısmen Tuzgölü baseni üzerine

itildiğini ileri sürmüşlerdir. Nitekim Dellaloğlu (1991) Samsam yükselimini bir yığışım

prizması olarak nitelendirmektedir. Bununla beraber bu çarpışmanın sadece Samsam

yükselimi boyunca yerel olarak geliştiğini, böylelikle İzmir-Ankara-Erzincan

okyanusunun; İzmir-Ankara ve Ankara-Erzincan okyanusları olarak iki parçaya

bölündüklerini ve bu iki okyanusun varlıklarını Eosen başlangıcına kadar sürdürdüklerini

gerek Sakarya kıtası, gerekse Kırşehir bloğunun batı marjininde gözlenen yay

magmatizmasının Eosene kadar devam etmesinden anlaşılmaktadır. Buna karşılık Çemen

vd. (1999) Tuzgölü havzasını, geç Kretase’de yaklaşık K-G doğrultulu tansiyonel

kuvvetlerin etkisiyle açılmaya başlayan bir “fay kontrollü basen” olarak nitelemektedirler.

Bu çalışmacılara göre; Şereflikoçhisar-Aksaray fayı (Tuzgölü fayı olarak da

adlandırmışlardır) baseni doğudan sınırlandırmaktadır. Başlangıçta normal fay olarak

gelişen bu fayların arasında basen açılmasını sürdürmüş, zaman zaman yanal atımlı faya

dönüşerek varlığını geç Eosen’e kadar devam ettirmiştir. Geç Eosen’de görülen

evaporitlerin, havzanın Neotektonik döneme kadar kapalı ve kuru bir ortam olduğunu

göstermekte olduğunu ileri sürmektedirler. Ancak neotektonik (Oligo-Miyosen)

döneminde Tuzgölü fayının sağ yönlü yanal atım bileşenine de sahip, normal bir fay

şeklinde yeniden aktivite kazandığı ve bu özelliğini günümüze kadar koruduğunu da yine

aynı çalışmacılar öne sürmektedirler. Böylelikle Tuzgölü havzasının tamamen fay

kontrollü bir havza olarak gelişerek günümüze ulaştığı şeklinde bir teori ortaya atılmıştır.

102

Geç Kretase’deki çarpışma esnasında Kırşehir Bloğu’nun bumerang şeklinde olduğu ve

çarpışmanın olduğu Samsam yükselimi civarından Sakarya Kıtası’na bağlandığı esasından

yola çıkarak bu bumerang şekilli bloğun, tüm Paleosen süresince, hatta Lütesiyen’e kadar

saat yönünün tersine 900 döndüğü Sanver ve Ponat’ın (1981) çalışmasında yararlanarak

öngörülmektedir. Yine aynı çalışmacılar bu dönme haraketinin bitmediğini, Lütesiyen’den

günümüze kadar 10-150 civarında bir dönmenin söz konusu olduğunu da belirtmektedirler.

Ayrıca Dellaloğlu (1997), Ankara ili ve Tuzgölü arasında yaptığı çalışmalarda, bölgede

Neotetis’in kuzey kolunun Maastrihtiyen’e kadar kapanan (yitilen) bir karakter izlediğini

ve Maastrihtiyen sonunda ise Neotetis okyanusunun gelişimini tamamlayıp iki kalıntı

havzaya dönüştüğünü belirlemiştir. Dolayısıyla Maastrihtiyen’den sonra bölgede bir

okyanusun varlığından çok Haymana ve Tuzgölü havzalarının gelişimi önem kazanmakta

olup bunların gelişimi, bölgenin jeolojik ve tektonik tarihçesini oluşturmaktadırlar. Bu

dönemde güneyde Tuzgölü yöresinde en önemli olay, inceleme alanının doğu-

güneydoğusunda yer alan Orta Anadolu Masifi (Kırşehir Masifi) üzerine yerleşen ofiyolit

naplarının oluşturduğu yükleme sonucunda, masifin çökmeye başlamasıdır. Bu çökmeye

bağlı olarak bu kesimde bir basen oluşmaya başlamıştır. Kuzeyden de Samsam yükselimi

ile sınırlanan bu çanak, Haymana dolayındaki çökelme ortamından ayrılarak bağımsız bir

havza niteliği kazanmıştır. Bu nedenle bu dönemden itibaren Samsam yükselimi batı-

kuzeybatısındaki çanağa “Haymana havzası”, Samsam yükseliminin doğu-

güneydoğusundaki çanağa da “Tuzgölü havzası” adları uygulanmıştır (Dellaloğlu 1997).

Fay kontrollü Tuzgölü havzası batısının gelişimi, Maastrihtiyen’de Kartal formasyonu

olarak bilinen bordo-kırmızı renkli karasal klastiklerin temel birimler üzerine

uyumsuzlukla çökelmesi ile başlamıştır. Erken Paleosen’e kadar süren açılma rejimi bu

dönemde yavaşlamış ve havza transgresyona uğramıştır. Bu transgresyonla birlikte

havzanın kenar kısımlarında karasal çökelme devam ederken, ortasında öncel çalışmalarda

değinilen Çaldağ formasyonu ve Eskipolatlı formasyonu çökelmiştir (Göncüoğlu vd. 1996;

Çemen vd. 1999; Dirik ve Erol 2003) (Şekil 4.1a).

103

Şeki

l 4.1

. İnc

elem

e al

anı v

e çe

vres

inin

Pal

eote

kton

ik d

önem

(sıkış

ma-

dara

lma)

sonu

na k

adar

süre

n te

kton

ik e

vrim

i (K

esitl

er ö

lçek

sizd

ir).

104

Orta Eosene kadar devam eden bu çökelimden sonra gelişen yaklaşık KKD-GGB

doğrultulu sıkışma rejimi sonucunda ortam kara haline gelmiştir. Neotetis okyanusunun

kapanmasıyla güneye doğru naplar halinde ilerleyen Orta Anadolu ofiyolitli karışığına ait

birimler, yükselmekte olan ve akarsu rejiminin hakim olduğu havzada kaynak kayaçlar

haline gelmiştir (Koçyiğit 1991a; Koçyiğit vd. 1995, 1998). Bu sıkışmaya bağlı olarak

havzadaki Kartal, Çaldağ ve Eskipolatlı formasyonları kıvrımlanarak yükselmişler ve

erozyona uğramışlardır. Geç Oligosen’e kadar devam eden karasal rejimin ürünü olarak

Gökdağ formasyonu bölgede yaygın olarak çökelmiştir (Şekil 4.1b).

Bu dönemle birlikte Anadolu Levhası’nın büyük bir kısmı KKD-GGB doğrultulu

sıkışmaya bağlı olarak gelişen basit makaslama rejiminin hakim olduğu karasal bir ortam

haline gelmiş ve inceleme alanında, bu rejimin etkisiyle Kartal, Çaldağ ve Gökdağ

formasyonları üzerine Orta Anadolu ofiyolitli karışığı itilmiştir (Şekil 4.1c). İnceleme

alanında gözlenen KKB-GGD doğrultulu bindirmeler ve kıvrımlanmalar bu dönemdeki

sıkışma rejimini destekler niteliktedir. Ayrıca Koçyiğit vd. (1997), İnönü-Eskişehir Fay

Sistemi’nin İnönü-Bozüyük (Eskişehir) arasında kalan bölümünde yaptıkları

çalışmalarında, bölgede gözlenen KKB-GGD doğrultulu ters faylar ve kıvrımların Miyosen

dönemindeki KKD-GGB doğrultulu sıkışmaya bağlı olarak oluştuklarını belirtmişlerdir.

Tüm Anadolu’nun etkisi altında kaldığı bu sıkışma rejiminin bir diğer yapısal unsuru da

İnönü-Eskişehir Fay Sistemi’dir. Bu dönemde basit makaslamanın bir ürünü olarak sağ

yönlü doğrultu atım karekteri ile ortaya çıkan bu zon Trakya’ya kadar devam etmektedir

(Sakınç vd. 1999;Yaltırak vd. 1998; Yaltırak 2002).

İnceleme alanında bu dönemde, İnönü-Eskişehir Fay Sistemi’nin bir parçası olarak sağ

yönlü doğrultu atımlı fay karekterinde Yeniceoba fay zonu oluşmuştur (Şekil 4.1d).

Bununla birlikte Yeniceoba fay zonunu oluşturan sıkışmanın doğrultusunun KKB-GGD

olduğu ortaya konmuştur. İnceleme alanında Kütükuşağı köyünün güneybatısında (K29-

a2) Yeniceoba fay zonuna ait bir fay düzlemi üzerinde iki farklı doğrultuda fay çizikleri

bulunmuştur. Düzlem dikkatle incelenmiş ve birinci fazı oluşturan yatay çiziklerin sağ

yönlü doğrultu atım özelliği sunduğu gözlenmiştir. Birinci fazı kesen son faza ait çizikler

ise sağ yanal karekterle birlikte normal fay özellikleri sergilemektedir. Fay düzlemleri ve

formasyonların sınır ilişkileri Şekil 4.2’de verilmiştir. İnceleme alanında varlığını orta-geç

105

Miyosen’den itibaren sağ yanal karekterde sürdüren Yeniceoba fay zonunun, Geç

Pliyosen’den sonra normal fay karekteri ile çalıştığı düşünülmektedir.

Bu lokasyonda gelişen bir genişlemeli kama yapısının, kamanın içinde kalan alanı

düşürdüğü, bu nedenle aynı düzlem üzerinde gelişmiş iki farklı fay çiziği oluştuğu

sonucuna varılmıştır.

Geç Miyosen-Pliyosen döneminde tüm Orta Anadolu’da da gözlenen ve inceleme alanında

Cihanbeyli formasyonu olarak adlandırılmış kalın bir gölsel sedimantasyon süreci

başlamıştır. Bu dönemde Cihanbeyli formasyonunda gözlenen sağ yönlü doğrultu atımlı

faylar, Yeniceoba fay zonunda kısa süreli ikinci bir KKD-GGB doğrultulu sıkışma

evresinin varlığını ve bu deformasyon fazının geç Pliyosen’e kadar devam ettiğini

göstermektedir. Bununla birlikte Koçyiğit (2005), güneybatı Anadolu’da (Eskişehir

grabeninin İnönü kesiminde) ve Isparta Büklümü’nün orta kesiminde bulunan Aksu

vadisinde yaptığı çalışmasında, bölgede orta-üst Miyosen dönemimde gelişen KKB-GGD

doğrultulu birinci sıkışma evresinin ardından alt-orta Pliyosen döneminde kısa süreli KKD-

GGB doğrultulu ikinci bir sıkışma evresinin varlığını ortaya koymuştur. Bölgede gelişen

kısa süreli bu ikinci sıkışma evresinin sebebinin geç-orta Miyosen’de Bitlis kenet kuşağını

oluşturan Arap ve Avrupa plakalarının kıta kıta çarpışmalarının uzak bir yansıması

olabileceğini vurgulamıştır.

Geç Pliyosen-Pleyistosen’de inceleme alanı, bölgeyi etkileyen son tektonik rejime bağlı

olarak KKD-GGB açılmasına maruz kalmıştır. Bu açılmanın sebebi Arap plakasının Bitlis-

Zagros Kenet Kuşağı boyunca Avrasya plakasıyla çarpışarak, Anadolu plakasını batıya

kaçmaya zorlamasıdır (Dewey ve Şengör 1979; Şengör 1979; Şengör ve Yılmaz 1981;

Şengör vd. 1985). Bilindiği gibi bu kaçış Kuzey Anadolu (sağ yanal) ve Doğu Anadolu

(sol yanal) Fay Sistemleri’yle kontrol edilmektedir.

106

Şekil 4.2. (a) İki değişik yöndeki üst üste binen fay çiziklerinin inceleme alanına göre

konumu; (b) bölgenin basitleştirilmiş jeoloji haritası; (c) fay düzleminin genel

görünümü (Bakış GB’ya); (d) düzlemin yakın plan görüntüsü (Bakış GB’ya).

Ayrıca havzayı kontrol eden fayların bir kısmının bu dönemde yeniden hareketlendikleri

düşünülmektedir (Şekil 4.3a). Bu yeniden hareketlenmenin en önemli belirteci, Şekil

4.2’de de gösterilen son fazdır.

107

Şeki

l 4.

3. İ

ncel

eme

alanı

ve ç

evre

sini

n N

eote

kton

ik d

önem

(ge

nişl

eme-

açılm

a) b

aşın

dan

günü

müz

e ka

dar

süre

n te

kton

ik e

vrim

i (K

esitl

er

ölçe

ksiz

dir)

.

108

5. TARTIŞMA VE SONUÇLAR

Çalışmanın konusu olan İnönü-Eskişehir Fay Sistemi, gidişi KB-GD ile BKB-DGD

arasında değişen büyük bir makaslama zonudur. Bu sistem kendi içinde Eskişehir, Ilıca,

Yeniceoba, Cihanbeyli ve Sultanhanı olmak üzere beş fay zonuna ayrılmaktadır. Bu

çalışma kapsamında Yeniceoba fay zonunda meydana gelen deformasyonların daha iyi

açıklanabilmesi için bölgenin genel ve ayrıntılı jeoloji haritaları hazırlanarak tektonik

özellikleri çalışılmış ve aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır.

Bölgede yayılım gösteren kayaçlar en geç Kretase öncesi temel birimler ve en geç Kretase-

Tersiyer örtü birimleri olmak üzere iki ana grup altında incelenmiştir. Temel kayaçları,

çalışma alanı içerisinde Kretase yaşlı ofiyolitli karmaşık ile temsil edilmektedir. En geç

Kretase-Tersiyer örtü birimleri ise en geç Kretase-Paleosen yaşlı Kartal formasyonu, geç

Paleosen yaşlı Çaldağ formasyonu, Çaldağ formasyonunun olmadığı yerlerde ise

Eskipolatlı formasyonu, Oligo-Miyosen yaşlı Gökdağ formasyonu ve Pliyosen yaşlı

Cihanbeyli formasyonu adı altında toplanan kayaç birimlerinden oluşmaktadır.

Kuvaterner’de ise güncel alüvyal yelpaze çökelleri ve alüvyon çökelleri gözlenmiştir.

Bu çalışma kapsamında ayırt edilen kayaç birimleri ayrıntılı biçimde tanımlanmış olup,

bunların litolojik özellikleri yanı sıra stratigrafik ilişkileri ve çökelme ortamları ortaya

çıkarılmaya çalışılmıştır. Kayaç birimlerinin isimlendirilmesinde önceki çalışmalara

uyulmuştur. Bütün bunların yanı sıra çalışma alanı içerisinde kalan Yeniceoba havzası,

Tuzgölü havzasının kuzeybatısı ile Haymana-Polatlı havzasının güney kesimi arasında yer

almaktadır. Orta Anadolu Havzası’nın alt havzaları olarak kabul edilen bu havzaların genel

litolojik-litostratigrafik özellikleri dikkate alınarak yapılan karşılaştırmalara göre; çeşitli

özelliklerinden dolayı farklılıklar taşıyor olmalarına ve bölgedeki tektonik gelişime göre

yer yer çökelmezlik ve/veya aşınmaları lokal farklılıklar gösterse de her iki alt basendeki

sedimanter istif gelişimi, jeolojik zaman içerisinde, paralel bir süreç izlemiş ve aynı

bütünün parçaları gibi yerleşim göstermişlerdir. Yeniceoba havzasının, Haymana-Polatlı ve

Tuzgölü havzalarını sınırlayan Samsam yükseliminin güney kenarında yer alması ve ayrıca

da Tuzgölü havzasının batısıyla yapılan karşılaştırmaya göre de çok benzer nitelikli kayaç

birimlerinin olması dolayısıyla Yeniceoba havzasının (çalışma alanının), Tuzgölü havzası

içerisinde yer aldığı kabul edilmiştir.

109

Önceki çalışmalarda İnönü-Eskişehir Fay Zonu (Koçyiğit ve Özacar 2003) ve Eskişehir-

Sultanhanı Fay Sistemi (Dirik ve Erol 2003) olarak adlandırılan bu makaslama zonunun

birbirinin devamı niteliğinde fakat Orta Anadolu’nun farklı kesimlerinde farklı özellikler

sunması nedeniyle “sistem” olarak adlandırılmıştır (Özsayın 2007; Özsayın ve Dirik 2007).

Bu çalışmada da aynı adlamanın kullanılması uygun görülmüştür.

Tuz gölü Havzasının kuzeybatı kesiminde yer alan çalışma alanından İnönü-Eskişehir Fay

Sistemi’nin kuzeybatı uzantısını oluşturan Yeniceoba fay zonu geçmektedir. Bu fay zonu

boyunca gözlenen ana yapısal unsurlar Paleotektonik dönem yapıları ve Neotektonik

dönem yapıları olmak üzere iki ana grup altında incelenmiştir. Geç Pliosen’e kadar süren

sıkışmalar, bindirme fayları ve kıvrımlanmalar Paleotektonik dönem yapılarını

oluşturmaktadır.

Çalışma alanı içinde paleotektonik dönem deformasyonları sonucunda gelişmiş, gidişleri

KB-GD ile BKB-DGD arasında değişen kıvrımlar bulunmaktadır. Kıvrım eksenleri

bölgede önce KKD-GGB, sonrasında KKB-GGD ve en sonunda da KKD-GGB doğrultulu

üç sıkışma evresinin varlığını göstermektedir. Özellikle Sincik köyünün kuzeydoğusunda

yaklaşık olarak KKD-GGB doğrultulu ilk sıkışma rejimine bağlı olarak gelişmiş K450B

gidişli devrik bir senklinalin, bölgede daha sonra gözlenen KKB-GGD doğrultulu ikinci bir

sıkışma evresine bağlı olarak güneydoğuya doğru dalım gösterdiği saptanmıştır. Ayrıca

Mermerdağ tepenin güneybatısında gözlenen monoklinal bir kıvrımlanmanın da bölgedeki

en son sıkışma evresinin KKD-GGB gidişli olduğunu göstermektedir.

Yeniceoba fay zonu üzerinde meydana gelen deformasyonları tespit etmek için segmentler

halinde incelenmiş ve toplam 11 adet istasyondan 68 adet fay düzlemi ve fay çiziği ölçümü

alınarak bilgisayarda değerlendirilmiştir. Yapılan kinematik analizler sonucunda

Yeniceoba fay zonunun üç evreli bir deformasyon geçirdiği bulunmuştur. Yeniceoba fay

zonunun ilk deformasyon evresinde, orta-geç Miyosen döneminde KKB-GGD doğrultulu

sıkışmaya bağlı olarak sağ yanal karekterde olduğu ortaya konmuştur. Yeniceoba fay

zonunun birinci sıkışma evresinin ardından çalışma alanında alt-orta Pliyosen döneminde

kısa süreli KKD-GGB doğrultulu ikinci bir sıkışma evresi saptanmıştır. Bu tektonizma

sonucunda Pliyosen yaşlı Cihanbeyli formasyonunda sağ yönlü doğrultu atımlı faylar

meydana gelmiştir. Bununla birlikte Koçyiğit (2005), güneybatı Anadolu’da (Eskişehir

grabeninin İnönü kesiminde) ve Isparta Büklümü’nün orta kesiminde bulunan Aksu

110

vadisinde yaptığı çalışmasında, bölgede orta-üst Miyosen dönemimde gelişen KKB-GGD

doğrultulu birinci sıkışma evresinin ardından alt-orta Pliyosen döneminde kısa süreli KKD-

GGB doğrultulu ikinci bir sıkışma evresinin varlığını ortaya koymuştur. Bölgede gelişen

kısa süreli bu ikinci sıkışma evresinin sebebinin geç-orta Miyosen’de Bitlis kenet kuşağını

oluşturan Arap ve Avrupa plakalarının kıta kıta çarpışmalarının uzak bir yansıması

olabileceğini vurgulamıştır. Ayrıca bu sıkışma evresi sonrası da bölgede geç Pliyosen-

Pleyistosen döneminde açılma faylarının izlendiğini tespit etmiştir.

Bütün bu bulgular önceki çalışmalarla birlikte yorumlandığında, Yeniceoba fay zonunun

orta-üst Miyosen’de, yaklaşık KKB-GGD doğrultulu sıkışmaya bağlı olarak oluştuğu ve

ilk deformasyon evresinde sağ yönlü doğrultu atımlı bir fay olarak ortaya çıktığı

söylenebilmektedir.

Geç Pliyosen’de Anadolu’nun batıya kaçışıyla neotektonik rejimin etkisi altına giren bölge

KKD-GGB doğrultusunda açılmaya başlamıştır (Koçyiğit 2005). Bu dönemdeki açılmaya

bağlı olarak Yeniceoba fay zonunun üçüncü deformasyon evresinin oluştuğu

düşünülmektedir. Doğu ve batı Anadolu’daki rejimler arasındaki geçişi sağlayan İnönü-

Eskişehir Fay Sistemi’nin bir parçası olan Yeniceoba fay zonunun üçüncü evresinin,

önceki çalışmalarda belirtildiği gibi oblik fay özelliklerinden çok normal fay karakterli

olduğu ortaya konmuştur.

Çalışma alanında Kütükuşağı köyünün güneybatısında, Oligo-Miyosen yaşlı Gökdağ

formasyonu içerisinde, Yeniceoba fay zonuna ait bir fay düzlemi üzerinde iki farklı

doğrultuda birbirini kesen fay çizikleri bulunmuştur (Bkz. Şekil 4.2). Yeniceoba fay

zonunun birinci deformasyon evresini oluşturan yatay çiziklerin sağ yönlü doğrultu atım

özelliği sunduğu gözlenmiştir. Birinci deformasyon evresini kesen son deformasyon

evresine ait çizikler ise sağ yanal karekterle birlikte normal bir faylanma özelliği

sergilemektedir.

Özsayın ve Dirik (2007), çalışma alanının güneybatısında İnönü-Eskişehir Fay Sistemi’nin

Yeniceoba- Cihanbeyli arasında kalan bölümünde yaptıkları çalışmalarında, Cihanbeyli fay

zonunun geç Pliyosen-Plieyistosen döneminde normal fay karekterli tek evreli bir

deformasyon geçirdiğini ortaya koymuşlar ve bölgenin geç Miyosen’den itibaren KKD-

GGB doğrultusunda açıldığını belirtmişlerdir. Buna karşın Yeniceoaba fay zonu üzerinde

111

yapılan bu tez çalışmasıyla birlikte Yeniceoba fay zonunun ikinci deformasyon evresini

karkterize eden KKD-GGB doğrultulu sıkışma rejiminin alt-orta Pliyosen dönemine kadar

devam ettiği saptanmıştır.

112

6. KAYNAKLAR

Agalede, H., 1954. Tuz Gölü’nün batı ve güneybatı kenarlarının jeolojik etüdü. MTA Rapor No. 2371 (Yayınlanmamış).

Akarsu, İ., 1971. II. Bölge AR/TPO/747 nolu sahanın terk raporu. Petrol İşleri Genel Müdürlüğü (Yayınlanmamış).

Anderson, E.M., 1951. The dynamics of faulting and dyke formation with applications to Britain. Oliver & Boyd, Edinburg, 206 s.

Angelier, J., 1984. Tectonic analysis of fault slip data sets. Journal of Geophysical Research 89/B7, 5835-5848.

Angelier, J., 1990. İnversion of field data in fault tectonics to obtain the regional stres. III. A new rapid direct inversion method by analytical means. Geophysical Journal İnternatonal, 103, 363-376.

Angelier, J., 1994. Fault slip analysis and paleostress reconsruction, in P.L. Hancock, ed., Continental Deformation.Pergamon Pres, Oxford, 53-100.

Altunel, E., Barka, A., 1998. Eskişehir fay zonunun İnönü-Sultandere arasında neotektonik aktivetisi, TJK Bülteni, 41, 41-52.

Arıkan, Y., 1975. Tuzgölü havzasının jeolojisi ve petrol imkanları. MTA Dergisi, 85, 17-38.

Arminjo, R., Carey, E., ve Cisternas, A., 1982. The inverse problem in microtectonics and the separation of tectonic phases. Tectonophysics, 82, 145-160.

Aydemir, A., Ateş, A., 2005. Preliminary evaluation of Centrl Anatolian basins in Turkey using the gravity & magnetic data. Journal of Balkan Geophysical Society, 8 (1), 7-19.

Ayyıldız, T., 2002, Paleocene volcano-clastic sequence in the Tuzgölü basin, Central

Anatolia, Turkey: An evolution of petroleum reservoir rock properties using logs, Energy Sources, Volume 24 (8), 725-734.

Bailey, E.B., McCallien, W.J., 1950. Ankara melanjı ve Anadolu şaryajı. MTA Dergisi, 40,

12-17.

113

Beker, K., 2002. İnsuyu kireçtaşları (Karapınar/Konya) Ostrakod topluluğunun Biyostratigrafik ve Kronostratigrafik İncelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Yüksek Mühendislik Tezi, 93 s. (yayımlanmamış).

Blumenthal, M.M., 1948. Bolu civarı ile aşağı Kızılırmak mecrası arasındaki Kuzey

Anadolu silsilelerinin jeolojisi. MTA, seri B, 13, 265s. Bott, M.H.P., 1959. The mechanism of oblique slip faulting. Geological Magazine, 96,

109-117. Bush, D.A. ve Link, D.A. 1985. Exploration Methods for Sandstone Resorvoirs. OGCI

(Oil ang Gas Consultats İnternational Inc.) publications Tulsa, s. 285-324. Capraru, C., 1977. Considerations regarding the oil possibilities of Tuz Gölü Basin. TPAO

Raporu (Yayınlanmamış).

Capraru, C., 1991. Hydrocarbon trap types in the structural units of the Tuz Gölü Basin. Ozan Sungurlu Sempozyumu, Proceedings, 156-173.

Carey, E., ve Brunier, B., 1974. Analyse théorique et numérique d’une modéle mécanique élémentaire appliqué a l’etude d’une population des failles. Comptes Rendus de l’Académie des Sciences, Paris, D 279, 891−894.

Chaput, E., 1936. Voyages d’etudes geologiues et geomorphogeniques en Türquie. Mem. De I’Inst. Fr. D’Archeol. De Stamboul II, VIII-paris.

Çemen, İ., Dirik, K., 1992. Tuzgölü havzasının kuzeydoğu kısmının stratigrafisi, yapısal jeolojisi ve jeoloji tarihi: TPAO Rapor No. 3115 (Yayınlanmamış).

Çemen, İ., Göncüoğlu, M.C., Dirik, K., Erler, A. 1995. Tuzgölü Havzası batı kısmının temel jeolojik sorunları projesi gelişme raporu. Unpubl. Turkish Petrol. Co. Rep.

Çemen, İ., Göncüoğlu, M.C., Dirik, K., 1999. Structural evolution of the Tuzgölü basin in Central Anatolia, Turkey. Journal of Geology, 107, 693-706.

Çiftçi, B., 2007. Geological Evolution of the Gediz Graben, SW Turkey: Temporal and Spatial Variation of the Graben. ODTU Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Doktora Tezi, 290 s.

Dellaloğlu, A., Aksu, R., 1984. Kulu-Şereflikoçhisar-Aksaray dolayının jeolojisi ve petrol olanakları. TPAO Rapor No. 2020 (Yayınlanmamış).

114

Dellaloğlu, A. 1991. Ankara-Temelli-Haymana-Kulu-Kırıkkale arasındaki alanın jeolojisi ve petrol olanakları (Yayınlanmamış). TPAO Rapor No: 2020.

Dellaloğlu, A., 1997. Ankara ili-Tuzgölü arasındaki Neotetis’in kuzey kolunun evrimi (Haymana-Tuzgölü Basenlerinin stratigrafileri ve jeoteknik evrimleri). Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana, Doktora Tezi, 332 s.

Demirtaşlı, E., Bilgin, A.Z., Erenler, F., Işıklar, S., Sanlı, D.Y., Selim, M. ve Turhan, N., 1975. Geology of the Boklar Mountains; Cumhuriyetin 50. Yılı Yerbilimleri Kongresi Tebliğleri, p. 42-57, MTA Enstitüsü, Ankara.

Derman, A.S., 1980. Tuz Gölü ve kuzeyinin jeolojisi, TPAO Rapor No. 1512

(Yayınlanmamış).

Derman, A.S., Rojay, B., Güney, H. ve Yıldız, M. 2000. Koçhisar-Aksaray fay zonu’nun evrimi hakkında yeni veriler. Haymana-Tuzgölü-Ulukışla basenlerinin uygulamalı çalışması. Bildiri Özleri, 1, Aksaray.

Derman, A.S., Güney, H. ve Özkan, R. 2003. Orta Anadolu Baseni’nin evrimi ve petrol potansiyeli. TPAO Rapor No. 4463 (Yayımlanmamış).

Dewey, J.F., Şengör, A.M.C., 1979. Aegean and surrounding regions: complex multiple and continum tectonics in a convergent zone. Geological Society of Amerikan Bulletin, 90, 84-92.

Dinçer, A., 1982. Kulu batısının jeolojisi ve petrol olanakları. TPAO Rapor No. 1665 (Yayınlanmamış).

Dirik, K., Göncüoğlu, M.C., 1995. Neogene structural features of the western part of Tuzgölü, Central Turkey: International Earth Sciences Colloquium on the Aegean Region, Abstracts, 13.

Dirik, K., Göncüoğlu, M.C., 1996. Neotectonic characteristics of Central Anatolia, Int. Geology Review, 38, 807-817.

Dirik, K., Erol, O., 2000. Tuzgölü ve civarının tektonomorfolojik evrimi Orta Anadolu,

Türkiye, Haymana-Tuzgölü-Ulukışla Basenleri Uygulamalı Çalışma (Workshop), T.P.J.D. Bülteni, Özel sayı 5.

Dirik, K., 2001, Netectonic evolution of the northwestward arched segment of the Central

Anatolian fault zone, Central Anatolia, Turkey, Geodinamica Acta 14, 147-158.

115

Dirik, K., Erol, O., 2003. Tectonomorpholgic evolution of Tuzgölü and surrounding area, central Anatolia-Turkey. Turkish Association of Petroleum Goelogists Special Publication, 5, 27-46.

Dirik, K., Akıl, B., Özsayın, E., 2005. Eskişehir-Sultanhanı Fay Sistemi’nin Sivrihisar-Cihanbeyli Kesimi’nin Özellikleri, Orta Anadolu-Türkiye. Eskişehir Fay Zonu ve İlişkili Sistemlerin Depremselliği Çalıştayı 28-30 Nisan 2005, Eskişehir, Genişletilmiş Bildiri Özleri Kitabı, 910.

Duru, M., Gökçen, N., 1985. Polatlı (GB Anadolu) güneyi Alt Paleojen’in beş yeni türü

kapsayan ostrakod faunası ve stratigrafik yorumu, T.J.K. Bülteni 28 (2), 147-158. Ercan, T., 1986. Orta Anadolu’daki Senozoyik volkanizması. MTA Dergisi, 107, 119-140.

Eren, Y., 2003a. Yazır fayının (Konya) neo-tektoni özellikleri. Mühendislik Bilimleri Dergisi, 9 (2), 237-244.

Eren, Y., 2003b. Konya bölgesinin depremselliği. Turkish Association of Petroleum Geologists Special Publication, 5, 85-98.

Erol, O.,1967-1968. Cihanbeyli güneyinde, Boluk gölü çevresindeki traverten konileri. Türk Coğrafya dergisi, 24/25, 64-87.

Erol, O., 1969a. Tuzgölü Havzasının jeolojisi ve jeomorfolojisi. TUBİTAK Raporu

(Yayınlanmamış).

Erol, O., 1969b. Tuzgölü havzasının jeolojisi ve jeomorfolojisi, Mineral Research and Exploration, Report no: 4220 (Yayınlanmamış).

Etchecopar, A., Vasseur, G., ve Daignieres, M., 1981. An inverse problem in microtectonics for the determination of stress tensors from fault striation analysis. Journal of Structural Geology, 3, 51−65.

Friedman, G.M. ve Sanders, J.E., 1980. Principles of Sedimantology John Wiley and sons.

New York. 792 s.

Göncüoğlu, M.C., 1992, Structural and stratigraphic framework of the Central Anatolian Tertiary basins, in Introduction to the early Paleogene of the Haymana-Polatlı Basin, Guidebook: Ankara, General Directorate of Min. Res. Expl., 1-11.

116

Göncüoğlu, M.C., Toprak, V., Kuşcu, İ., Erler, A., Olgun, E., 1991, Orta Anadolu Masifi batı bölümünün jeolojisi. Vol. 1. Güney Kesim, TPAO Rap. No. 2909.

Göncüoğlu, M.C., Erler, A., Toprak, V., Yalınız, K., Olgun, E., Rojay, B., 1992. Orta Anadolu Masifi’nin batı bölümünün jeolojisi, Bölüm 2: Orta Kesim. TPAO Rapor No. 3535 (Yayınlanmamış).

Göncüoğlu, M.C., Toprak, V.,1992, Neogene and Quaternary volcanism of central Anatolia: a volcano-structural evaluation, Bull. Sect. Volcan.Soc.Geol. France 26, 1-6.

Göncüoğlu, M.C., Dirik, K., Erler, A., Toprak, V., Olgun, E., Yalınız, K., Kuşçu, İ., Köksal, S., Dirik, K., 1993. Orta Anadolu Masifinin Orta Bölümünün Jeolojisi. Vol. 3. Orta Kızılırmak Tersiyer Baseninin jeolojik Evrimi, Unpubl. TPAO. Rap. No. 3313.

Göncüoğlu, M.C., Dirik, K., Erler, A., Yalınız, K., Özgül, L., Çemen, İ. 1996. Tuzgölü havzası batı kısmının temel jeolojik sorunları: TPAO Rapor No. 3753 (Yayınlanmamış).

Görür, N., 1981, Tuzgölü Haymana havzasının stratigrafik analizi, İç Anadolu”nun Jeolojisi Sempozyumu, T. J. K. 35. Bilimsel ve Teknik Kurultayı Bildiriler Kitabı, 60-65.

Görür, N., Derman, A. S., 1978. Tuz Gölü-Haymana havzasının stratigrafik ve tektonik analizi. TPAO Rapor No. 1514 (Yayınlanmamış).

Görür, N., Oktay, F.Y., Seymen, İ., Şengör, A.M.C. 1984. Paleotectonic evolution of the Tuzgölü basin complex, Central Turkey: Sedimentary record of a Neo-Tethyan closure, in Dixon, J.E. and Robertson, A.H.F. eds., The Geological evolution of the Eastern Mediterranean: Geol.Soc.London. Spec.Publ. no 17, 467-482.

Görür, N., Şengör, A.M.C. 1986. Jeotravers alanı boyunca İç Anadolu havzalarının jeolojisi. Türkiye Birinci Jeotravers Projesi. Workshop, TUBİTAK, TBAG-Temel Bilimler.

Görür, N., Tüysüz, O., Şengör, A.M.C. 1998. Tectonic evolution of the Central Anatolian Basins. International Geology Review. 40, 831-850.

Gündoğan, İ., Helvacı, C., 1996. Geology Hydrochemistry, Mineralogy and Economic

Potential of the Bolluk Lake (Cihanbeyli-Konya) and the Adjacent Area, Tr. J. Of Earth Sciences, Tubitak, 5, 91-104

117

Karakaş, Z., Kadir, S., 1998. Konya kuzeyi Neojen göl basenindeki birimlerin jeolojik ve mineralojik incelenmesi, M.T.A. Dergisi, 120, 121-135.

Koçyiğit, A., 1991a. An example of an accretionary forearc basin from northern Central

Anatolia and its implications fort he history of subduction of Neo-Tethys in Turkey. Geological Society of Amerikan Bulletin, 103, 22-36.

Koçyiğit, A., 1991b. Changing stress orientation in progressive intracontinental deformation as indicated by the neotectonics of the Ankara region (NW of Central Anatolia): TPJD Bülteni 3/1, 48-55.Tectonophysics, 284, 317-336.

Koçyiğit, A., 2003. General neotectonic characteristics and seismicity of central Anatolia. Turkish Association of Petroleum Geologist Special Publication, 5, 1-26.

Koçyiğit, A., 2005. The Denizli graben-horst system and the eastern limit of western Anatolian continental extension: basin fill, structure, deformational mode, throw amount and episodic evolutionary history, SW Turkey. Geodinemica Acta, 18 (3-4), 167-208.

Koçyiğit, A., Beyhan, A., 1998. A new intracontinental transcurrent structure: the Central Anatolian fault zone, Turkey,. Tectonophysics 284, 317−336.

Koçyiğit, A., Özacar, A., 2003. Extensional neotectonic regime through the NE edge of the Outer Isparta Angle, SW Turkey: New Field an Seismic Data. Turkish Journal of Earth Sciences, 12, 67-90.

Lahn, E., 1949. Orta Anadolu’nun jeolojisi hakkında. TJK Bülteni, 2 (1), 90-107.

Leventoğlu, H., 1994. Neotectonic characteristics of the central part of the Tuzgölü fault zone around Mezgit (Aksaray), ODTÜ M.Sc. tezi, 86 s.

Oktay, F., 1973. Sedimantery and Tectonic history of the Ulukışla area, Southern Turkey. Unpublished Ph.D. Thesis, University College, London, 414 pp.

Özcan, A., Göncüoğlu, M.C., Turhan, N., 1989. Kütahya-Çifteler-Bayat-İhsaniye Yöresinin Temel Jeolojisi. MTA Rapor No: 8118, 142 s.

Özcan, A., Göncüoğlu, M. C., Turhan, N., Uysal, Ş., Şentürk, K., 1990, Late Paleozoic evolution of the Kütahya-Bolkardağ Belt: METU, Journal of Pure and Applied Sciences, 21/1-3, 211-220.

118

Özcan, A., Göncüoğlu, M. C., Turhan, N., Uysal, Ş., Şentürk, K., Işık, A., 1990. Konya-Kadınhanı-Ilgın dolayının temel jeolojisi: MTA Rapor No: 9535, 139 s. (yayımlanmamış).

Özkul, M., Türkmen, İ., 2000. Aktif tektonik rejimde alüvyal yelpaze ve menderesli nehir çökellerinin gelişimi: Peçenek havzası (Pliyosen), İç Anadolu. Haymana-Tuzgölü-Ulukışla basenlerinin uygulamalı çalışması. Bildiri Özleri, 20, Aksaray.

Özmumcu, Ö., 1974. Tuzgölü batısının jeolojisi, TPAO Rapor No: 876 (yayınlanmamış).

Özsayın, E., 2007. İnönü-Eskişehir Fay Sisteminin Yeniceoba-Cihanbeyli (Konya – Türkiye) Arasındaki Bölümünün Neojen-Kuvaterner Yapısal Evrimi. Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Doktora Tezi, 120s. (yayımlanmamış).

Özsayın, E., Dirik, K., 2005. Cihanbeyli Fay Zonu’nun (Eskişehir-Sultanhanı Fay Sistemi’nin güney segmenti) Kuvaterner aktivitesi. ATAG-9 Aktif Tektonik Araştırma Grubu 9. Toplantısı, 22-24 Eylül 2005, Bildiri Özleri Kitabı, 41.

Özsayın, E., Dirik, K., 2007. Quaternary activity of the Cihanbeyli and Yeniceoba Fault Zones: İnönü-Eskişehir Fault System, Central Anatolia. Turkish Journal of Earth Sciences, 16, 471-492.

Ramsay, J.G., ve Lisle, R.J., 2000. Modern structural geology – Volume 3: Applications of continuum mechanics in structural geology. Elsveir Academic Press, London, 1061 s.

Reineck, H.E. ve Singh, B.I., 1980. Depositional Sedimantery Environments Springer-

Verlag, Berlin Heildelberg. New York. 549 s.

Rigo de Righi, M., Cortesini, A. 1959. Regional studies of the Central Anatolian basins progress report. Petrol İşleri rapor no.11(yayınlanmamış).

Rigo de Righi, M., Cortesini, A. 1960. Regional studies of the Central Anatolian basins progress report. PDR Turkish Gulf Oil Co. Rapor No. II / 11-12 (Yayınlanmamış).

Sanver, M., Ponat, E. 1981. Kırşehir ve dolaylarına ilişkin paleomanyetik bulgular, Kırşehir Masifi’nin rotasyonu. İstanbul Yerbilimleri, 2, 231-238.

Sakınç, M., Yaltırak, C., Oktay, F.Y., 1999. Palaeogeographical evolution of the Thrace Neogene Basin and the Tethys-Paratethys relations at Northwestern Turkey (Thrace). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 153, 17-40.

119

Sonel, N., Kulke, H., Sarı, A., Acar, A., Ayyıldız, T., Kadıoğlu, Y., Özkul, M., Yıldız, A., Doğan, U., Habo, M., Paeghe, W., Doğan, M., 1995. Tuzgölü havzasının jeolojisi ve hidrokarbon potansiyelinin değerlendirilmesi projesi, TPAO 1. Faaliyet Raporu, 27s.

Sonel, N., Sarı, A., 2003. Mezgit Formasyonu’nun (Tuz Gölü havzası) diyajenez ve

rezervuar jeolojisinin incelenmesi. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 16 (1), 115-125.

Sirel, E., 1975. Polatlı (GB Ankara) güneyinin stratigrafisi: Türkiye Jeo. Kur. Bült., 18 (2),

181-192.

Şaroğlu, F., Boray, A., Emre, Ö., 1987. Türkiyenin aktif fayları. MTA Rapor No. 8643. 394 s. (yayınlanmamış).

Şengör, A.M.C. 1979. The North Anatolian Transform Fault: Its age, offset and tectonic significance. Journal of Geological Society London. 136, 269-282.

Şengör, A.M.C., 1980. Türkiye neotektoniğinin esasları, TJK Yayını, 40 s.

Şengör, A.M.C., Yılmaz, Y 1981. Tethyan Evolution of Turkey: A Plate tectonic approach. Tectonophysics, 75, 181-241.

Tunoğlu, C., Temel, A., Gençoğlu, H., 1995. Pliocene ostracoda association and environmental characteristics of Sivrihisar (Eskişehir)-Central Anatolia; 12nd. Inter. Ostracoda Symp., ostracoda and Biostratigraphy (Ed. Riha, J.) Belkama/Rotterdam, 265-275.

Turgut, S., 1978. Tuz Gölü havzasının stratigrafik ve çökelsel gelişimi. Türkiye IV. Petrol Kongresi Bildirileri. 115-126.

Turkish Gulf Oil Co., 1961. Orta Anadoluda Tuz Gölü baseninin bölgesel jeolojisi ve yapılan petrol aramaları. Petrol Faaliyeti, 31-33.

Uğurtaş, G., 1975. Tuz Gölü havzasının bir bölümünün jeofizik yorumu. MTA Bült. 85, 38-57.

Ulu, Ü., Öcal, H., Bulduk, A.K., Karakaş, M., Arbas, A., Saçlı, L., Taşkıran, A., Ekmekçi, E., Adır, M., Sözeri, Ş., Karabıyıkoğlu, M. 1994. İnlice-Akkise ve Cihanbeyli-Karapınar alanının jeolojisi, MTA, Rapor No. 9720.

120

Ulu, Ü., Öcal, H., Bulduk, A.K., Karakaş, M., Arbas, A., Saçlı, L., Taşkıran, A., Ekmekçi, E., Adır, M., Sözeri, Ş., Karabıyıkoğlu, M. 1994. Cihanbeyli-Karapınar yöresi geç Senozoyik çökelme sistemi: Tektonik ve iklimsel önemi. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bülteni, 9, 149-163.

Umut, M., Bilgin, Z., Güner, E., 1990. Kadınhanı-Sarayönü-Sülüklü (Konya) dolayının jeolojisi, MTA Rapor No: 9030 (Yayınlanmamış).

Uygun, A., 1981. Tuz Gölü havzasının jeolojisi, evaporit oluşumları ve hidrokarbon olanakları. İç Anadolu’nun Jeolojisi Simpozyumu. 66-71.

Uygun, A., Yaşar M., Erkan, M.C., Baş, H., Çelik, E., Aygün, M., Bilgiç, T., Kayakıran,

S., Ayok, F., 1982. Tuzgölü Havzası projesi, Cilt 2. MTA Raporu No: 6859 (yayınlanmamış).

Ünalan, G., Yüksel, V., Tekeli, T., Gönç, O, Seyirt, Z., Hüseyin, S., 1976. Haymana-

Polatlı yöresinin (GB Ankara) Üst Kretase-Alt Tersiyer stratigrafisi ve paleocoğrafik evrimi: Türkiye Jeo. Kur. Bült., 19 (2), 159-176.

Ünalan, G., Yüksel, V., 1978. Eski bir graben örneği: Haymana - Polatlı havzası. TJK

Bült., 21, 165-169.

Ünalan, G., Yüksel, V., 1985. Haymana Polatlı havzasının jeolojisi ve petrol olanakları,

M.T.A. Rapor No: 7665, (yayımlanmamış). Varol, B., Kazancı, N., Gültekin, F., 2000. Tuzgölü ve yakın civarı Eosen-Oligosen

jipslerinin sedimantolojik ve izotopik özellikleri. Haymana-Tuzgölü-Ulukışla basenlerinin uygulamalı çalışması. Bildiri Özleri, 19, Aksaray.

Varol, B., Kazancı, N., 2000. Tuzgölü ve komşu havzalarda rudist resiflerinin jeolojik ve sedimantolojiközellikleri. Tuzgölü-Ulukışla Basenlei Uygulamalı çalışma (Workshop), Aksaray, Bildiri Özleri Kitabı, 21-22.

Visher, G.S. 1975. Geologic evaluation of the Salt lake basin for hydrocarbon potential. TPAO raporu (yayımlanmamış).

Wallace, R.E., 1951. Geometry of shearing stress and relation to faulting. Journal of Structural Geology, 13, 118-130.

Woodside, J.M. Mascle, J. Zitter, T.A.C., Limonov, A.F. Ergün, M., Volkonskaia, A., and shipboard scientists of the Prısmed II Expedition, 2002. The Florence Rise, the western bend of the Cyprus arc: Marine Geology, 185, 177-194.

121

Yaltırak, C., 2002. Tectonic evolution of the Marmara Sea and its surroundings. Marine Geology, 190, 493-529.

Yaltırak, C., Alpar, B., Yüze, H., 1998. Tectonic elements controlling the evolution of the Gulf of Saros (northeastern Aegean Sea, Turkey). Tectonophysics, 300, 227-248.

Yamaji, A., 2000. The multiple inverse method: a new technique to separate stresses from

heterogenous fault-slip data: Journal of Structural geology, 22, 441-452. Yıldız, A., ve Yıldız, M., 2000. (Abstract) Tuzgölü Havzası doğusu (Altınkaya-

Asmayaylası yöresi) Asmaboğazı formasyonunda yeni yaş bulguları, Haymana-Tuzgölü-Ulukışla Basenleri Uygulamalı Çalışma (Workshop), N.Ü. Aksaray Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Aksaray.

Yüksel, S., 1970. Etude geologique de la region d’Haymana (Turquie centrale), These. Fac. Sci. Unv. Nancy, Fransa (yayımlanmamış).

Zitter, T.A.C., Huguen, C., Woodside, J.M., 2005. Geology of mud volcanoes in the eastern Mediterranean from combined sidescan sonar and submersible surveys. Deep-Sea ResearchI, 52, 457-475.

122

TABLOLAR DİZİNİ

Tablo 1. İnceleme alanındaki 11 istasyondan ölçülen fay düzlemi verileri ve kinematik analiz sonuçları

Yaş Doğrultu Eğim açısı/yönü Sapma Asal gerilme(Birim) (0K) (0) (0) eksenleri

1 325 50K 1K Sağ2 325 58K 40K Sağ

Kretase 3 320 70K 1K Sağ σ1= 0140 /020

(Orta Anadolu) 4 335 65K 1K Sağ σ2= 2050 /880 0.343Ofiyolitli Kar. 5 295 78K 1K Sağ σ3= 1040 /000

6 355 89D 1K Sağ7 310 22G 52G Sağ

İstasyon Yaş No Doğrultu Eğim açısı/yönü Sapma Tür Asal gerilme Φ(Birim) (0K) (0) (0) eksenleri

1 310 46K 89K Normal2 325 72K 89K Normal

Oligo-Miyosen 3 320 46K 89K Normal σ1= 2290 /760

(Gökdağ Fm.) 4 330 50K 89K Normal σ2= 1370 /000 0.3775 330 63K 89K Normal σ3= 0470 /140


1 335 57G 83K Normal2 285 58G 85B Normal3 330 80K 89K Normal4 295 78K 89K Normal σ1=2360 /760

Oligo-Miyosen 5 310 61K 89K Normal σ2= 1330 /030 0.249(Gökdağ Fm.) 6 315 47K 89K Normal σ3= 0420 /130

7 325 73K 85K Normal8 305 32K 89K Normal9 320 80K 70K Normal

10 90 60K 89D Normal


1 280 84K 89W NormalOligo-Miyosen 2 315 62K 38N Normal σ1= 2880 /080

(Gökdağ Fm.) 3 300 42N 40N Normal σ2=1810 /640 0.7364 270 86N 89W Normal σ3= 0220 250

Sinc

ik (Kırmızı T

epe)

-1

No ΦTürİstasyon

Sinc

ik(KırmızıT

epe)

-2

Mer

mer

dağ

Sinc

ik(S

öğüt

T.)

124

Tablo 1. İnceleme alanındaki 11 istasyondan ölçülen fay düzlemi verileri ve kinematik analiz sonuçları (Devam ediyor)


1 340 46K 85G NormalPliyosen 2 90 55K 70D Normal σ1= 1530 /770

(Cihanbeyli 3 275 45K 70D Normal σ2= 3090 /120 0.280Fm.) 4 285 50K 75D Normal σ3= 0400 /050


1 315 73K 1B SağOligo-Miyosen 2 312 78K 1B Sağ σ1= 1710 /070

(Gökdağ Fm.) 3 299 84K 1B Sağ σ2= 0450 /780 0.4554 300 79K 1B Sağ σ3= 2630 /090


1 340 55K 89K Normal2 330 30K 89K Normal3 340 52K 89K Normal4 290 71K 40G Normal σ1= 3170 /650

Oligo-Miyosen 5 1 30D 45K Normal σ2= 1640 /220 0.756(Gökdağ Fm.) 6 320 89K 48G Normal σ3= 0700 /100

7 290 35K 89K Normal8 315 54K 70G Normal9 320 89K 15G Normal


1 5 78D 89K NormalOligo-Miyosen 2 345 89D 89K Normal σ1=2510 /630

(Gökdağ Fm.) 3 10 62D 89K Normal σ2= 3430 /010 0.4234 12 68D 89K Normal σ3= 0730 /270

Sadu

llah-

yüks

el

Y.

Küt

ükuş

ağı- 1

Ala

hacı

lı-1

Küt

ükuş

ağı

-2

125

Tablo 1. İnceleme alanındaki 11 istasyondan ölçülen fay düzlemi verileri ve kinematik analiz sonuçları (Devam ediyor)


1 320 89K 1K Sağ2 330 89D 1K Sağ

Oligo-Miyosen 3 318 65K 1K Sağ σ1= 1760 /280

(Gökdağ Fm.) 4 295 70G 1K Sağ σ2= 0260 /580 0.4245 300 88G 40G Sağ σ3=2730 /140

6 290 86G 65G Sağ


1 325 84G 75G Normal2 330 85G 52G Normal3 335 71G 59G Normal4 295 68K 89K Normal

Oligo-Miyosen 5 310 79G 89K Normal σ1= 0790 /780

(Gökdağ Fm.) 6 305 75K 68G Normal σ2= 3090 /080 0.5217 295 83G 89K Normal σ3= 2180 /090

8 297 40K 89K Normal9 300 41K 80G Normal

10 297 57K 43G Normal


1 60 46K 32G SağOligo-Miyosen 2 297 57K 43G Normal σ1=3210 /280

(Gökdağ Fm.) 3 40 32K 1D Sağ σ2= 0960 /540 0.8244 45 42K 60S Normal σ3=2190 /220

Çat

ak-2

Çat

ak-1

Ala

hacı

lı-2

126

EKLER DİZİNİ

B Ü L E N T A K I L (ÖZGEÇMİŞ)

KİŞİSEL BİLGİLER

• Doğum tarihi: 12.03.1975

• Doğum yer: Yozgat

• Medeni durumu: Bekar

EĞİTİM

• 2001 – 2008 Hacettepe Üniversitesi Ankara

Doktora, Fen Bilimleri Enstitüsü/Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı

Ort: 3.93/4.00


Yüksek Lisans, Fen Bilimleri Enstitüsü/Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı

Ort: 3.63/4.00


Lisans, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Ort: 2.67/4.00


Yabancı dil (İngilizce) hazırlık sınıfı


Ankara Üniversitesinden Hacettepe Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümüne

Yatay geçiş

• 1992 – 1993 Ankara Üniversitesi Ankara

Lisans, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 1. Sınıf

• 1989 – 1992 Aydınlıkevler Lisesi, Aydınlıkevler Ankara

Lise

• 1986 – 1989 Mehmet Akif Ersoy Ortaokulu, Aydınlıkevler Ankara

Ortaokul

• 1981 – 1986 Şenyuva İlkokulu, Keçiören Ankara

İlkokul

İŞ DENEYİMİ

• Ekim 1997 – Kasım 2005 Hacettepe Üniversitesi Ankara

Araştırma Görevlisi

• Kasım 2005 - … İller Bankası Genel Müdürlüğü Ankara

Mühendis

BİLİMSEL ÇALIŞMALARI

A) Tezler

• Akıl, B., 2001. Söbeçimen Köyü (Çayıralan-Yozgat) ve Çevresinin Jeolojik ve Yapısal

İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Mühendislik Tezi

(yayınlanmamış), 78 s.

B) Makaleler

• Akıl, B., 2006. Akdağmadeni Masifi Metamorfitlerinin (Söbeçimen köyü-Yozgat)

jeolojik ve yapısal özelliklerinin incelenmesi, Yerbilimleri, H.Ü. Yayınları, Volume 6,

No.3, 41-53, Ankara.

• Akıl, B., 2007. Heyelanlı Alanların Jeolojik-Jeofizik-Jeoteknik Yöntemlerle

Belirlenmesi ve Yerleşime Uygunluğunun Değerlendirilmesi: Dikili (Tokat)

Beldesinde Zemin Akmalarında Bir Uygulama. Yerbilimleri, İ.Ü. Mühendislik

Fakültesi Yayınları (İncelemede).

• Akıl, B., Akpınar, K., Üçkardeşler, C., Araz, H., Sağlam, M., Ecemiş, B., Uran, Ş.,

2007. Doğu Anadolu Fay Zonu Üzerinde Yer Alan Gölbaşı (Adıyaman) İlçesinin

Yerleşime Uygunluk Açısından Değerlendirilmesi. Türkiye Jeoloji Bülteni, JMO

Yayınları (İncelemede).

C) Sözlü Bildiriler

• Dirik, K., Akıl, B. ve Özsayın E., 2005. Eskişehir-Sultanhanı Fay Sistemi’nin

Sivrihisar-Cihanbeyli Kesimi’nin Özellikleri, Orta Anadolu-Türkiye. Eskişehir Fay

Zonu ve İlişkili Sistemlerin Depremselliği Çalıştayı, 28-30 Nisan 2005, Eskişehir.

• Akıl, B., 2006. Akdağmadeni Masifi Metamorfitlerinin (Söbeçimen köyü-Yozgat)

jeolojik ve yapısal özelliklerinin incelenmesi, 55. Türkiye Jeoloji Kurultayı, Bildiri

Özleri Kitabı, MTA Genel Müdürlüğü, Ankara, 10-11s.

• Akıl, B. 2006. Türkiye’nin Neotektoniği, İller Bankası Genel Müdürlüğü, Makine ve

Sondaj Dairesi Başkanlığı, İçmesuyu Sondajları, Jeotermal Enerji ve Jeoteknik

Uygulamalar Semineri, 5. Bölge Müdürlüğü, Antalya.

• Akıl, B. 2006. Türkiye’nin Neotektoniği, TMMOB, Jeoloji Mühendisleri Odası,

Jeoteknik Kursu, Ankara

• Akıl, B., 2006, Heyelanlı Alanların Jeolojik-Jeofizik-Jeoteknik Yöntemlerle

Belirlenmesi ve Yerleşime Uygunluğunun Değerlendirilmesi: Dikili (TOKAT)

Beldesinde Zemin Akmalarında Bir Uygulama, 1. Heyelan Sempozyumu, Bildiriler

Kitabı, TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, Trabzon Şubesi, Trabzon,, 69-81s.

• Akıl, B. 2007. Kayseri Yöresinin Tektonik Özellikleri ve Depremselliği, İller Bankası

Genel Müdürlüğü, Makine ve Sondaj Dairesi Başkanlığı, Jeoteknik Şube Müdürlüğü,

Jeoteknik Eğitim Seminerleri, Ankara

• Akıl, B., Akpınar, K., Üçkardeşler, C., Araz, H., Sağlam, M., Ecemiş, B., Uran, Ş.,

2007. Doğu Anadolu Fay Zonu Üzerinde Yer alan Gölbaşı (Adıyaman) İlçesinin

Yerleşime Uygunluk Açısından Değerlendirilmesi, Esen Arpat DAF Sempozyumu,

Bildiri Özleri Kitabı, TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, Diyarbakır Şubesi, 30-34s.

KATILDIĞI PROJELER VE RAPORLAR

Çamkoru (Kızılcahamam) Doğa Parkı’nın Doğal Kaynak Değerlerinin Tespiti, Ekolojik

Yönden Yönetim Planının Hazırlanması ve İzleme Çalışmalarının Yapılması, H.Ü.

Araştırma Fonu, (Yardımcı Araştırıcı)

Dirik, K., Yürür, T., Akıl, B., Özsayın, E., Demirbağ, H., 2003, İç Anadolu Bölgesi

Batı Kesimi’nin Neojen-Kuvaterner Tektonik Evrimi, Hacettepe Üniversitesi Araştırma

Projesi, (Yardımcı Araştırıcı), (Devam ediyor)

Akıl, B. ve Kaplan M., 2006. Yalınyazı (TOKAT) Beldesi İmar Planına Esas Jeolojik-

Jeoteknik Etüt Raporu, İller Bankası Genel Müdürlüğü, Makine ve Sondaj Dairesi

Başkanlığı, Jeoteknik Şube Müdürlüğü, Rapor No: İLB-İ/60-040-011.

Akıl, B. 2006. Emirdağ (Afyonkarahisar) Organize Sanayi Bölgesi İmar Planına Esas

Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu, İller Bankası genel Müdürlüğü, Makine ve Sondaj

Dairesi Başkanlığı, Jeoteknik Şube Müdürlüğü, Rapor No: İLB-İ/03-027-016

Akıl, B., 2006. Dikili (TOKAT) Beldesi İmar Planına Esas Jeoteknik Etüt Gerektiren

Alanların (JEGA) Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu, İller Bankası Genel Müdürlüğü,

Makine ve Sondaj Dairesi Başkanlığı, Jeoteknik Şube Müdürlüğü, Rapor No: İLB-

İ/60-059-002.

Akıl, B., 2006. Güryıldız (TOKAT) Beldesi İmar Planına Esas Jeoteknik Etüt

Gerektiren Alanların (JEGA) Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu, İller Bankası Genel

Müdürlüğü, Makine ve Sondaj Dairesi Başkanlığı, Jeoteknik Şube Müdürlüğü, Rapor

No: İLB-İ/60-062-003.

Akıl, B., 2006. Gölbaşı (ADIYAMAN) Beldesi İmar Planına Esas Jeoteknik Etüt



No: İLB-İ/02-007-002.

Akıl, B., 2007. Yerköy (YOZGAT) Belediyesi Revize İmar Planına Esas Jeoteknik

Etüt Gerektiren Alanların (JEGA) Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu, İller Bankası Genel


No:İLB-İ/66-036-001.

Akıl, B., 2007. Köseli (KIRŞEHİR) Belediyesi İmar Planına Esas Jeoteknik Etüt



No: İLB-İ/40-021-001.

Akıl, B., 2007. Kayseri Büyükşehir Belediyesi Erciyes Oteller Bölgesi İmar Planına

EsasJeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu, İller Bankası Genel Müdürlüğü, Makine ve Sondaj

Dairesi Başkanlığı, Jeoteknik Şube Müdürlüğü, Rapor No: İLB-İ/38-001-005.

YABANCI DİL

İngilizce

ÜYE OLDUĞU KURULUŞLAR

Türkiye Jeoloji Mühendisleri Odası / Üye No: 6451

KATILDIĞI KURS VE SEMİNERLER

2007 Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Ankara “Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Yazılım Eğitimi (II.Grup) Kursu”,

2005 TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Ankara

“Jeoloji Mühendisleri için Uygulamalı Sondaj Kursu”,

2004 Hacettepe Üniversitesi Sürekli Eğitim Merkezi Ankara

“Bilgisayar Okuryazarlığı Sınavı Başarı Belgesi”

2004 Orta Doğu Teknik Üniversitesi Ankara

“Application of geo-mechanics to the interpretation of tectonic structures in space

and time”, Nieuwland, D.

2003 Hacettepe Ünv.-NATO Ankara

“Geological Applications of Radar Remote Sensing and Interferometry-Theoretical

and Practical Course”, Froger, J,L.

1999 Orta Doğu Teknik Üniversitesi Ankara “Large Scale Geological Structures”, Davis, G.H.

Documents

İnönü–Eskişehir Fay Sistemi’nin Günyüzü (Eskişehir)– Yeniceoba …yunus.hacettepe.edu.tr/~kdirik/bulent_akil.pdf · 2011. 11. 3. · Fay Sistemi, Orta Anadolu’daki