21
NONKE BADUTA POK ANGSE DO NANGNELO KECHO ASON KERAI ARON 2013 LONGRISONMUNG ATIRI DETPITOKLANGMISSIONAUTHORITY MUNIT AJAKONG KANGTHUR AMINISTRY BHARAT SORKAR ARON ATANG ADEPARTMENT ARON LAPEN BISAR AMINISTRY BHARAT SORKAR Aron Chethan Alo – 7

NONKE B ADU TA POK ANGSE DO NANGNEL Odoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 7.pdf · Longri sonmung atiri,Assam ahin pen aron atang kachethan alo Karbi alam pen larsi

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • NONKE BADUTA POK ANGSE DO NANGNELO

    KECHO ASON KERAI ARON 2013

    LONGRI SONMUNG ATIRI

    DETPI TOK LANG MISSION AUTHORITY

    MUNIT AJAKONG KANGTHUR AMINISTRY

    BHARAT SORKAR

    ARON ATANG ADEPARTMENT

    ARON LAPEN BISAR AMINISTRY

    BHARAT SORKAR

    Aron Chethan Alo – 7

  • 2

  • Aron Chethan Alo – 7

    NONKE BADUTA POK ANGSE DO NANGNELO

    KECHO ASON KERAI ARON 2013

    LONGRI SONMUNG ATIRI

    DETPI TOK LANG MISSION AUTHORITY

    MUNIT AJAKONG KANGTHUR AMINISTRY

    BHARAT SORKAR

    ARON ATANG ADEPARTMENT

    ARON LAPEN BISAR AMINISTRY

    BHARAT SORKAR

  • NING KETHE ATUR KIMI : This book is based on legal awareness for the

    neoliterates on free legal aids in Karbi Language. This book is prepared by

    National Literacy Mission Authority and Department of Justice, Govt. of India,

    New Delhi. This book is translated and published by State Resource Centre

    Assam, 1-CD, Mandovi Apartments, GNB Road, Ambari, Guwahati-781001

    (Assam)

    March 2016 (500)

    Atiri achap: Mek Prang Lo

    Lam kelar : Hang miji Hanse, Ra Ingti, Dhon sing Ingjai, Sangai Teronpi

    Keklangcheng:

    Peklang abang:

    Longri sonmung atiri, Assam

    1-CD, Mandovi apartments, GNB road

    Ambary, Guahati- 781001

    Kangchap: Hang miji Hanse

    Kasapa:

  • NELITUM ALAMTHE

    Longri sonmung atiri,Assam ahin pen aron atang kachethan alo Karbi alam pen larsi

    peklang lo. Gauhati along kangni amei alongsi lahai akitap lam larlo. Lahai lam kelarthu achap

    anke State la service authority ahin pen kechok pura nangchedondunlo. Lam kelar amei

    along nangkachetongdun, nangkeklemdun bangphutin aphan ning aklong pen chorolo.

    Kaporhe atum aning dokhurpo pusi ning thelo.

    Samiran Brahma

    Director

    Longri sonmung atiri, Assam.

    KACHORO

    Sakshar Bharat angdang 2009 aningkan chiti achiklo pensi pangcheng ponlo. Labangso

    angdang along detpi angbong lo kethek kadure so arlo keongnei 410 ajilat along dangpon lo.

    Labangso kapangdang along kapaphihup kheiso jasemet penke SC,ST lapen armu kijum muchot

    akhei aphansi pangthek pon lo. Laso kapangdang along kapethekchengji kabor-i alokot bidi

    sore kapangtang lapen kaseke anparta bang ateng kapetheji aphan amo dengpon lo.

    Lo kacharli atum aphan amethang jopadap kachetong bom ason amu ng pen pachikupsi

    porhe mesenji aphan bor-ilo. Laso amo aphan ‘Inter personal media campaign amo

    pangchengponlo.

    Det kachari aron atang aphuthak kethan pachiniji aphan aron atang kachethan

    angkung dangpon lo. Bharat sorkar, aron lapen bisar aministry, Detpi Munit ajakong kangthur

    aministry chelangpetsi Guahati along isi orkshop pedolo. Labangso aamei alongsi Assam

    (ahom alam pen), Tripura (Bengali alam pen) lapen Sikkim (nepali alam pen) aron atang kethek

    peme peme arleng amung, ketokthek atum aron atang kirim akehoi atum pen chelangpetsi ason

    amung pathik lo.

    Aron atang kachethan amo along bisar adepartment, aron atang aministry, Bharat

    sorkar lapen access to justice (north east and Jammu Kashmir A2J NE &JK) project directorsi

    Technical assistance nangkipidun lapen Bharat sorkar bisar adepartment ahin pen kachedondun.

    Rastriya saksharata mission asor labangso atheso nangkacherap chetodun asong, adepartment

    aphan ning ingsamjin pen chorolo. Lahai alo an rat angbong aron atang aphuthak kapachini

    lapen kapacheroktok ajakong pipo pusi ningb thelo.

    Rastriya saksharata mission aauthority

    Munit ajakong kangthur aministry

    New Delhi

  • 7

    NONKE BADUTA POK ANGSE DO NANGNELO

    “Oi ko Longki, Sarmen aphu henodak loma?”

    Apunu Longki aphan arju lo.

    “The mati, kopi apot lelo?” Longki arju parlin lo.

    “Rong dingpi le sorkar ahin pen ador kekom

    kecho ahormu nangpiji pu kaningjetap varet ke!”

  • 8

    “Lason tong kaningje ma? Tangte aphusi kopine

    kakurmar lo la. Lapusonle kopusi kemanthek

    po?”

    - “Sorkarle lapuson akam klem pute mepik

    akam lo. Ladak kamathadunthapji kopilo

    kedolang?” Kache abang angbong kroidunput

    lo.

  • 9

    Alangtum adung kedo apunu abangke labangso

    aphuthak chini ingtunglo.

    Laso athesi alang kadokave aphan pulo – “Lapu

    kalilo komarli, itum Lok Siksha Kendra le dam

    ra aPrerok aphan arjudam lonang. Da, nangdun

    non.”

    Sarbura aphi phi kadokaveta ‘Lok Siksha

    Kendra’ an damlo. Prerok Bida aphan

  • 10

    kadokaveta kardom pijir lo. Bidata kardom

    pijirthu pen alanglitum kopi athesi kevangpak

    ma arju lo.

    Longki Bida aphan pangno pen pulo – “Bida

    kadokaveta sorkar pen kedengpon ‘Khadya

    suraksha yojna’ aphuthak kachiniji aphansi

    kevang.”

    “ Chok chok, chethan nang. Aphrang nanglitum

    ingni iktha. Labangso aphuthak neli angton pen

    nangthanphlirji.

    Alam lapu helo – sorkar ahin pen ‘Khadya

    Suraksha yojna’ amen irpen klem amoton

    dengpon lo.

    Labangso amoton ajok kiduk keboi atum aphan

    kecho ahormu kipiji aphan kam klem lo. Laso

    apot ilitum kiplum aan cho longpo lapen eok

    epranta mesen po.”

    Longki arju lo – “Labangso amoton pen kiduk

    keboi atum kopi alelo kelongpo?”

  • 11

    Bida thakdun lo – “Labangso amoton ajok ilitum

    sang, ghehu, atta heihui ador kekom pen

    longpo.”

    “So arlo atum kopine akele ale longji ma?”

    Kache arju lo. Bida thak lo – “Aso aphili kedo

    lapen oso mok chujur kedo aarloso atum aphan

    avarsai pangjang do. Hem ahemphu jongsi so

    arlo pulote ale do muchotji. Labangso amoton

    atengke so arlo abangsi hem ahemphu lo.

    Labangso ahemphi amen pen lo (card) selam

    pipo.

    “Cardke tangte kodak lo kaselam po?” Longki

    arjuthu lo.

    “Gram panchayat aoffice kalite kecho kijun ahin

    aoffice alongsi lo (card) abangke selam nangpo.”

    Bida thanlo.

    Puthot sarbura abang arju lo – “Kecho kijun

    ahormuke tangte konatlo kelongpo?”

  • 12

    Bida thak lo – “Sorkar ahin pen kibi ador kekom

    pen hormu kenamlong akulat (control adukan)

    alongsi longpo.

    Kache arjuthu lo – “Akehai, chiklo ejon pen lin

    koan kecho ahormu longji?”

    “Chiklo ajontin adontin lin 35 asang longpo”

    pusi Suresh than lo.

    Bida alam arju longsi sarbura abang aning

    arongpik lo. Kachehok ong aning rungphom pen

    pulo – “Suresh, nang netum aphan kadokave

    alam

    nangthan peme apot nangchoropar lo. Non

    penke itum arong an kecho longle avedetpo.

    Baduta apok angse do nangnelo.

  • 13

    RASTRIYA KHADYA SURAKSHA ADHINIOM

    2013 ARDI

    n Munit kerengji aphan kenangsot kiplum aan

    ador kekom pen un an kipivekji aphansi

    labangso aronke kibi.

    n Rat aphan kecho ason lapen kiplum aan kipi

    longji aphan aron pen avarsai pilo.

    n Ahok ador pen kejor akulat – Kenangsot

    ahormu kebak pachetang aron 1955 ateng

    pen rason card pen rat aphan keron kebak

    adichi (PDS) ateng hormu kejor long avarsai

    kedo.

    n Kecho ason – Sang, Ghehu lapen ason

    ason kecho ahormu ahut pen ahutme ma

    heno kelangji aphan central government ahin

    pen hokum kipi do.

    n Kecho ason kibimek – Kecho ason kibimek

    lapen lahai ador kapithik phuthak kedobom

    aron aphansi khadya suraksha ain pu kipu.

  • 14

    n Khadya suraksha bhatta – Khadya suraksha

    bhattake labangso aron ingkung -4 ateng pen

    kehang atum kecho ahormu alar tangka

    kelong nangji aron do.

    n Rong avaikang alam – Labangso aron

    atengke rong ajo lapen tebokterai kedo

    adukan kulat anke labangso aron arlosi dopo.

    Rat atum aphan hormu keron aron –

    Choklim ador pen hormu hortar kejor akulat

    ajok rason card kedo amuluk atum aphan

    kenangsot ahormu keron avarsai pibom lo.

    ARON ANGKUNG HEIHUI

    n Ingkung -3 atengke state govt.

    kapangthektang amunit atum aphan hormu

    keron adichi(PDS) ateng chiklo ajontin lin 5

    kecho ahormu ador kekom pen kelong nangji

    ajakong do.

    n Ingkung 4,5 lapen 6 atengke oso aphili kedo

    abangpi, oso mok chujur kedo abangpi lapen

  • 15

    klimsomar atum kiplum aan kelongji aphan

    kerap kelong nangji aron do.

    n Ingkung – 12 along kedo atengke rat atum

    aphan hormu keron adichi(PDS) aron

    pechokthu me

    n Ingkung -13 atengke joike pen rason card

    selampi nangji. Labangso amoton pen ale

    kelong muchotji aphan arta ningkan 18 pen

    kilittang inut so arlo amensi hem ahemphi lo

    pu thap nangji. So arlo aphan hem ahemphi

    ajakong laso angkung pensi kipi lo.

    ARON ALONG KEDO ALE

    n Oso aphili kedo lapen oso mok chujur

    abangpi aphan kiplum aan kecho longji

    aphan kerap do.

    n Aron ateng komatne jongsi kecho ason mate

    kecho aan apor pen longle pulote ‘Khadya

    suraksha Bhatta’ kelongji aron do.

  • 16

    ARON PEN KELONG AJAKONG

    n Rat atum aphan kecho ason keron aron ateng

    kapangthektang adontin atumke “Anna

    Suraksha Yojna” amoton ateng pen ador

    kekom pen lin 35 kecho ason kelong nangji

    ajakong do.

    n Bangphutin oso aphili kedo lapen oso mok

    chujur abangpi atum aber ketok ale long

    nangji

    ● Oso aphili esek lapen oso amehang

    thekdet chiklo jonthrok an kateboknei

    anganvadi along akejoi kecho kijun longji

    ajakong do.

    ● Oso aphili kedo abangpi atum central govt.

    ahin pen kapithik ateng aron pen tangka

    6000 asek pen kelongji ajakong do.

    ● Nerkep angdeng an lo kacharlidun kalite

    arta ningkan 6 pen ningkan 14 an

    aosomar atumke kiplum aan kecho

  • 17

    longvek nangji aphan aber ketok ajakong

    do.

    ● Chiklo jonthrok pen ningkan throk an

    akejoi an cholong nangji.

    ● Chiklo jonthrok pen arta kavelang aosomar

    aphanke api achulang helo kemenei.

    Labangso alam baduta kroi peme nangji.

    ● Kiplum aan kecho longle aosomar aphan

    state govt., adunghet kedo anganvadi

    kendra pensi akejoi an pecho nangji.

    JAKONG KIRIPLONG ASONG

    Rat aphan kecho ason ron pachetang adichi

    (PDS) 1995 atengke ador kekom pen kenangsot

    ahormu kejor adukan ahemphu abang hukum

    alo (license) dovek nangji.

    KOSOR KANGSAI ADORBAR

    n Labangso aron ateng state govt. ahin pensi

    kosor kabisarji aphan klempon nangji.

  • 18

    Labangso aphan call centre, help line lapen

    nodal officer pedopon nangji.

    n Kecho ason pen an keron aphuthak kopine

    kosor dolo pulote kosor kipi abang aphan

    men men kerapdunji aphan jilat angkang arlo

    kosor kangsai aofficer batkok nangji.

    n Labangso aron atengke kosor kipidun abang

    jilat kalite state akhadya ayog along kosor

    pidam me.

    RAJYA KHADYA AYOG ATUM KANGSAI UN

    AJAKONG

    Civil kachibisar aron (CPC) 1908 ateng kopine

    amokortoma kabisar ahut, civil court atum kelong

    ajakong atengsi Rjya Khadya Ayog atumta

    longji. Bisar alam –

    n Komatne amunit aphan bisarji pura hangdet

    lapen court along kaparjaptherji un lapen

    seme alo hang pen ingsai un.

  • 19

    n Bisar aphuthak kedo an alo (records) peklang

    un

    n Seme petangdet hakhi atum alam deng un.

    n Kopine court mate officer kabisar alo (records)

    lapen kacherap alo an (Documents) dote

    lahai acopy hang un.

    n Hakhi lapen kacherap alo heihui katarlipji

    aphan commission pangni un.

    n Asitin astate govt. atum aron seng pen kecho

    ason ador pithikji aphan state kecho kijun

    acommission pangni un.

  • 20