Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
NONKE BADUTA POK ANGSE DO NANGNELO
KECHO ASON KERAI ARON 2013
LONGRI SONMUNG ATIRI
DETPI TOK LANG MISSION AUTHORITY
MUNIT AJAKONG KANGTHUR AMINISTRY
BHARAT SORKAR
ARON ATANG ADEPARTMENT
ARON LAPEN BISAR AMINISTRY
BHARAT SORKAR
Aron Chethan Alo – 7
2
Aron Chethan Alo – 7
NONKE BADUTA POK ANGSE DO NANGNELO
KECHO ASON KERAI ARON 2013
LONGRI SONMUNG ATIRI
DETPI TOK LANG MISSION AUTHORITY
MUNIT AJAKONG KANGTHUR AMINISTRY
BHARAT SORKAR
ARON ATANG ADEPARTMENT
ARON LAPEN BISAR AMINISTRY
BHARAT SORKAR
NING KETHE ATUR KIMI : This book is based on legal awareness for the
neoliterates on free legal aids in Karbi Language. This book is prepared by
National Literacy Mission Authority and Department of Justice, Govt. of India,
New Delhi. This book is translated and published by State Resource Centre
Assam, 1-CD, Mandovi Apartments, GNB Road, Ambari, Guwahati-781001
(Assam)
March 2016 (500)
Atiri achap: Mek Prang Lo
Lam kelar : Hang miji Hanse, Ra Ingti, Dhon sing Ingjai, Sangai Teronpi
Keklangcheng:
Peklang abang:
Longri sonmung atiri, Assam
1-CD, Mandovi apartments, GNB road
Ambary, Guahati- 781001
Kangchap: Hang miji Hanse
Kasapa:
NELITUM ALAMTHE
Longri sonmung atiri,Assam ahin pen aron atang kachethan alo Karbi alam pen larsi
peklang lo. Gauhati along kangni amei alongsi lahai akitap lam larlo. Lahai lam kelarthu achap
anke State la service authority ahin pen kechok pura nangchedondunlo. Lam kelar amei
along nangkachetongdun, nangkeklemdun bangphutin aphan ning aklong pen chorolo.
Kaporhe atum aning dokhurpo pusi ning thelo.
Samiran Brahma
Director
Longri sonmung atiri, Assam.
KACHORO
Sakshar Bharat angdang 2009 aningkan chiti achiklo pensi pangcheng ponlo. Labangso
angdang along detpi angbong lo kethek kadure so arlo keongnei 410 ajilat along dangpon lo.
Labangso kapangdang along kapaphihup kheiso jasemet penke SC,ST lapen armu kijum muchot
akhei aphansi pangthek pon lo. Laso kapangdang along kapethekchengji kabor-i alokot bidi
sore kapangtang lapen kaseke anparta bang ateng kapetheji aphan amo dengpon lo.
Lo kacharli atum aphan amethang jopadap kachetong bom ason amu ng pen pachikupsi
porhe mesenji aphan bor-ilo. Laso amo aphan ‘Inter personal media campaign amo
pangchengponlo.
Det kachari aron atang aphuthak kethan pachiniji aphan aron atang kachethan
angkung dangpon lo. Bharat sorkar, aron lapen bisar aministry, Detpi Munit ajakong kangthur
aministry chelangpetsi Guahati along isi orkshop pedolo. Labangso aamei alongsi Assam
(ahom alam pen), Tripura (Bengali alam pen) lapen Sikkim (nepali alam pen) aron atang kethek
peme peme arleng amung, ketokthek atum aron atang kirim akehoi atum pen chelangpetsi ason
amung pathik lo.
Aron atang kachethan amo along bisar adepartment, aron atang aministry, Bharat
sorkar lapen access to justice (north east and Jammu Kashmir A2J NE &JK) project directorsi
Technical assistance nangkipidun lapen Bharat sorkar bisar adepartment ahin pen kachedondun.
Rastriya saksharata mission asor labangso atheso nangkacherap chetodun asong, adepartment
aphan ning ingsamjin pen chorolo. Lahai alo an rat angbong aron atang aphuthak kapachini
lapen kapacheroktok ajakong pipo pusi ningb thelo.
Rastriya saksharata mission aauthority
Munit ajakong kangthur aministry
New Delhi
7
NONKE BADUTA POK ANGSE DO NANGNELO
“Oi ko Longki, Sarmen aphu henodak loma?”
Apunu Longki aphan arju lo.
“The mati, kopi apot lelo?” Longki arju parlin lo.
“Rong dingpi le sorkar ahin pen ador kekom
kecho ahormu nangpiji pu kaningjetap varet ke!”
8
“Lason tong kaningje ma? Tangte aphusi kopine
kakurmar lo la. Lapusonle kopusi kemanthek
po?”
- “Sorkarle lapuson akam klem pute mepik
akam lo. Ladak kamathadunthapji kopilo
kedolang?” Kache abang angbong kroidunput
lo.
9
Alangtum adung kedo apunu abangke labangso
aphuthak chini ingtunglo.
Laso athesi alang kadokave aphan pulo – “Lapu
kalilo komarli, itum Lok Siksha Kendra le dam
ra aPrerok aphan arjudam lonang. Da, nangdun
non.”
Sarbura aphi phi kadokaveta ‘Lok Siksha
Kendra’ an damlo. Prerok Bida aphan
10
kadokaveta kardom pijir lo. Bidata kardom
pijirthu pen alanglitum kopi athesi kevangpak
ma arju lo.
Longki Bida aphan pangno pen pulo – “Bida
kadokaveta sorkar pen kedengpon ‘Khadya
suraksha yojna’ aphuthak kachiniji aphansi
kevang.”
“ Chok chok, chethan nang. Aphrang nanglitum
ingni iktha. Labangso aphuthak neli angton pen
nangthanphlirji.
Alam lapu helo – sorkar ahin pen ‘Khadya
Suraksha yojna’ amen irpen klem amoton
dengpon lo.
Labangso amoton ajok kiduk keboi atum aphan
kecho ahormu kipiji aphan kam klem lo. Laso
apot ilitum kiplum aan cho longpo lapen eok
epranta mesen po.”
Longki arju lo – “Labangso amoton pen kiduk
keboi atum kopi alelo kelongpo?”
11
Bida thakdun lo – “Labangso amoton ajok ilitum
sang, ghehu, atta heihui ador kekom pen
longpo.”
“So arlo atum kopine akele ale longji ma?”
Kache arju lo. Bida thak lo – “Aso aphili kedo
lapen oso mok chujur kedo aarloso atum aphan
avarsai pangjang do. Hem ahemphu jongsi so
arlo pulote ale do muchotji. Labangso amoton
atengke so arlo abangsi hem ahemphu lo.
Labangso ahemphi amen pen lo (card) selam
pipo.
“Cardke tangte kodak lo kaselam po?” Longki
arjuthu lo.
“Gram panchayat aoffice kalite kecho kijun ahin
aoffice alongsi lo (card) abangke selam nangpo.”
Bida thanlo.
Puthot sarbura abang arju lo – “Kecho kijun
ahormuke tangte konatlo kelongpo?”
12
Bida thak lo – “Sorkar ahin pen kibi ador kekom
pen hormu kenamlong akulat (control adukan)
alongsi longpo.
Kache arjuthu lo – “Akehai, chiklo ejon pen lin
koan kecho ahormu longji?”
“Chiklo ajontin adontin lin 35 asang longpo”
pusi Suresh than lo.
Bida alam arju longsi sarbura abang aning
arongpik lo. Kachehok ong aning rungphom pen
pulo – “Suresh, nang netum aphan kadokave
alam
nangthan peme apot nangchoropar lo. Non
penke itum arong an kecho longle avedetpo.
Baduta apok angse do nangnelo.
13
RASTRIYA KHADYA SURAKSHA ADHINIOM
2013 ARDI
n Munit kerengji aphan kenangsot kiplum aan
ador kekom pen un an kipivekji aphansi
labangso aronke kibi.
n Rat aphan kecho ason lapen kiplum aan kipi
longji aphan aron pen avarsai pilo.
n Ahok ador pen kejor akulat – Kenangsot
ahormu kebak pachetang aron 1955 ateng
pen rason card pen rat aphan keron kebak
adichi (PDS) ateng hormu kejor long avarsai
kedo.
n Kecho ason – Sang, Ghehu lapen ason
ason kecho ahormu ahut pen ahutme ma
heno kelangji aphan central government ahin
pen hokum kipi do.
n Kecho ason kibimek – Kecho ason kibimek
lapen lahai ador kapithik phuthak kedobom
aron aphansi khadya suraksha ain pu kipu.
14
n Khadya suraksha bhatta – Khadya suraksha
bhattake labangso aron ingkung -4 ateng pen
kehang atum kecho ahormu alar tangka
kelong nangji aron do.
n Rong avaikang alam – Labangso aron
atengke rong ajo lapen tebokterai kedo
adukan kulat anke labangso aron arlosi dopo.
Rat atum aphan hormu keron aron –
Choklim ador pen hormu hortar kejor akulat
ajok rason card kedo amuluk atum aphan
kenangsot ahormu keron avarsai pibom lo.
ARON ANGKUNG HEIHUI
n Ingkung -3 atengke state govt.
kapangthektang amunit atum aphan hormu
keron adichi(PDS) ateng chiklo ajontin lin 5
kecho ahormu ador kekom pen kelong nangji
ajakong do.
n Ingkung 4,5 lapen 6 atengke oso aphili kedo
abangpi, oso mok chujur kedo abangpi lapen
15
klimsomar atum kiplum aan kelongji aphan
kerap kelong nangji aron do.
n Ingkung – 12 along kedo atengke rat atum
aphan hormu keron adichi(PDS) aron
pechokthu me
n Ingkung -13 atengke joike pen rason card
selampi nangji. Labangso amoton pen ale
kelong muchotji aphan arta ningkan 18 pen
kilittang inut so arlo amensi hem ahemphi lo
pu thap nangji. So arlo aphan hem ahemphi
ajakong laso angkung pensi kipi lo.
ARON ALONG KEDO ALE
n Oso aphili kedo lapen oso mok chujur
abangpi aphan kiplum aan kecho longji
aphan kerap do.
n Aron ateng komatne jongsi kecho ason mate
kecho aan apor pen longle pulote ‘Khadya
suraksha Bhatta’ kelongji aron do.
16
ARON PEN KELONG AJAKONG
n Rat atum aphan kecho ason keron aron ateng
kapangthektang adontin atumke “Anna
Suraksha Yojna” amoton ateng pen ador
kekom pen lin 35 kecho ason kelong nangji
ajakong do.
n Bangphutin oso aphili kedo lapen oso mok
chujur abangpi atum aber ketok ale long
nangji
● Oso aphili esek lapen oso amehang
thekdet chiklo jonthrok an kateboknei
anganvadi along akejoi kecho kijun longji
ajakong do.
● Oso aphili kedo abangpi atum central govt.
ahin pen kapithik ateng aron pen tangka
6000 asek pen kelongji ajakong do.
● Nerkep angdeng an lo kacharlidun kalite
arta ningkan 6 pen ningkan 14 an
aosomar atumke kiplum aan kecho
17
longvek nangji aphan aber ketok ajakong
do.
● Chiklo jonthrok pen ningkan throk an
akejoi an cholong nangji.
● Chiklo jonthrok pen arta kavelang aosomar
aphanke api achulang helo kemenei.
Labangso alam baduta kroi peme nangji.
● Kiplum aan kecho longle aosomar aphan
state govt., adunghet kedo anganvadi
kendra pensi akejoi an pecho nangji.
JAKONG KIRIPLONG ASONG
Rat aphan kecho ason ron pachetang adichi
(PDS) 1995 atengke ador kekom pen kenangsot
ahormu kejor adukan ahemphu abang hukum
alo (license) dovek nangji.
KOSOR KANGSAI ADORBAR
n Labangso aron ateng state govt. ahin pensi
kosor kabisarji aphan klempon nangji.
18
Labangso aphan call centre, help line lapen
nodal officer pedopon nangji.
n Kecho ason pen an keron aphuthak kopine
kosor dolo pulote kosor kipi abang aphan
men men kerapdunji aphan jilat angkang arlo
kosor kangsai aofficer batkok nangji.
n Labangso aron atengke kosor kipidun abang
jilat kalite state akhadya ayog along kosor
pidam me.
RAJYA KHADYA AYOG ATUM KANGSAI UN
AJAKONG
Civil kachibisar aron (CPC) 1908 ateng kopine
amokortoma kabisar ahut, civil court atum kelong
ajakong atengsi Rjya Khadya Ayog atumta
longji. Bisar alam –
n Komatne amunit aphan bisarji pura hangdet
lapen court along kaparjaptherji un lapen
seme alo hang pen ingsai un.
19
n Bisar aphuthak kedo an alo (records) peklang
un
n Seme petangdet hakhi atum alam deng un.
n Kopine court mate officer kabisar alo (records)
lapen kacherap alo an (Documents) dote
lahai acopy hang un.
n Hakhi lapen kacherap alo heihui katarlipji
aphan commission pangni un.
n Asitin astate govt. atum aron seng pen kecho
ason ador pithikji aphan state kecho kijun
acommission pangni un.
20