Beyaz Yaynlar: 8 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Nossrat Peseschkian Kitabn zgn Ad Oriental Stories as Tools in Psychotherapy Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 1986 ngilizce'den eviren: Hrol Flolu Yayna hazrlayan: Ferma Lekesizaln (c) Nossrat Peseschkian (c) Bu kitabn tm yayn haklar Beyaz Yaynlar'na aittir. Yaynevimizden yazl izin alnma n veya tamamen alnt yaplamaz, hibir ekilde kopya edilemez, coaltlamaz ve yaynlanamaz. Birinci Basm: ubat 1998/istanbul ISBN: 975-8261-06-1 Kapak Tasarm: Zehra Ylmaz Cilt: Gven Mcellithanesi Basm: Kurti Matbaaclk Yayn ve Datm: BEYAZ YAYINLARI Caalolu Yokuu, Cemal Nadir Sok. Eser Han No:5/4-5 Caalolu/STANBUL Tel: (212) 522 38 68 - 69 Faks: (212) 522 38 70 Nossrat Peseschkian DOU HKAYELERYLE PSKOTERAP 100 rnek Vakada Eitim ve Kendi Kendine Yardm ngilizce'den eviren: Hrol Fsl olu BEYAZ YAYINLARI --NOSSRAT PESESCHKAN Nossrat Peseschkian, M.D., nroloji ve psikiyatri uzmandr. 1933 ylnda ran'da domutur v 954'den beri Almanya'da yaamaktadr. Psikoterapi eitimini Almanya, svire ve Amerika Bi rleik Devletleri'nde yapmtr. Uluslararas bir eitmen olan Dr. Peseschkian Amerika Birleik Devletleri, Hawai, Kana da, Yeni Zelanda, Avustralya, Papua Yeni Gine, Kenya, Japonya, Hindistan, Brezil ya, svire, Avusturya ve Almanya'nn eitli niversitelerinde konumalar yapmtr. Almanya Tp Birlii, Srekli Tp Eitimi Akademisi'nde profesrdr ve 1969'dan beri Wiesbaden'de Psi osomatik Tp, Psikoterapi ve Aile Terapisi arlkl alan bir merkezi vardr. --evirenin nsz Bu eviriyi gerekletirmemin temel nedeni Prof. Dr. N. Peseschkian'n Pozitif Psikotera pi ve Pozitif Aile Terapisi yaklamn Trkiye'ye sunulmas srecini balatmakt. Atlan bu an sonra dilek ve beklentim bu srecin alana ilgi duyan kiilerin katklar ile devam et mesi. Kitapta sunulan, psikoterapi ve gnlk yaamda kolaylkla kullanabileceimiz ierik bizlerin yabancs olmad hatta birok yerinde bizim diyebileceimiz lde de bildik bir ierik. B yazlan Trke'ye evirmek olarak tanmladm evirmen sorumluluum iinde bu eviriyi dei n ve eksiltmeden yaptm. Dileim bu almann, okuyucular hikyeleri kullanma olasln s alayan bir yolculua karmas. Son olarak, yukarda belirttiim dilekte bulunmam o-lanakl klan Y. Do. Dr. Ayegl Flo r Grol Flolu'na, Y. Do. Dr. H. Grkan Tekman'a, Dr. Reyhan Bilgi'e, Dr. Sibel Kazak'a Mevhibe Kayaba Uzun'a sonsuz teekkrlerimi sunmak istiyorum. Y. Do. Dr. Hrol Flolu O.D.T.. Uygulamal Psikoloji Anabilim Dal retim yesi Tccar ile Papaan Doulu bir tccar bir papaan satn alm. Bir gn hayvan yadanl devirmi. Tccar buna o asna bir yumruk indirmi. Daha nce ok zeki gzken papaan o andan itibaren konuamaz olmu aki tyler dklm ve papaan kabak kalm. Bir gn sahibinin iyerindeki kitaplkta dururke l bir mteri girmi. Mterinin grnts papaan ok heyecanlandrm. Kanatlarn rpara konumaya balam ve yle demi: "Senin de mi yadanl devirdin diye kafana vurdular ve btn salarn dkld?" (Mevlna) "3*:. t NDEKLER nsanln birlii iin Hikyeler Listesi..........................................................ii nsz.......................................................................xi I. Blm: Hikyelerin Teorisine Giri Denemeyi Gze Alma Cesareti...................................3 Ortadou'nun Halk Psikoterapisi................................5 Binbir Gece Masallar..................................................8 Pozitif Psikoterapi......................................................12 Kltrleraras Psikoterapi..........................................27 Psikoterapide Ara Olarak Hikyeler........................31 Hikyelerin levleri...................................................33 Okuyucu in Kurallar...............................................45 Hikyelerin Kaynaklar..............................................49 Ortadou Edebiyatndaki En Gzde Karakter..........51 Kendini Kefetme......................................................54 II. Blm: Uygulamada Hikyeler Meseller......................................................................59 Doktorlarn aknl ve Umut.................................80 Cinsellik ve Evlilik...................................................105 Psikoterapide Hikyeler..........................................137 zerinde Dnlecek Hikyeler...........................190 Biyografik zetler..................................................203 Kaynaka..............................................................205 Hikyeler Listesi NSZ Herey Ayn Anda Olmaz Erteleme 5 Kk Altn Heykel 8 Bilgi Hazinesi 12 Yaamn ki Yn 16 Ona Elini Uzat 24 Bir Damda ki Ayr Dnya 27 Yarm Gerek 31 Peygamber ve Uzun Kaklar 33 Tehdit 43 Doru Fiyat 45 ehir Kaps ile Az Arasndaki Fark 49 Karga ile Papaan 51 Kusursuz Deve 54 Allah'a nan ve Deveni Salam Bala 59 Hurma Yiyici 60 Alim ile Deve Srcs 61 Doru Szl Hrsz 63 Doru Dua 64 Ferisi ile Vergi Toplaycs 64 Kendi Gzndeki omak 65 Gne Telll 66 Gne Saati zerindeki Glge 67 retmen ile Bahvan 69 Ruh ile Beden Arasndaki liki 69 Krizin Yaratt Olanak 71 Hz. Sleyman'n Adaleti 74 Gelecekteki Adalet 76 GelecekteKi awi" HekMPeyganteden Ayran Necbr? Yakutun Mucizesi 80 Paylalan znt 82 Sihirbaz 84 77stek D 86 Kime nanacaksn? 88 Doktor Hereyi Bilir 90 Dolayl Tedavi Yollar 91 Hekimin Bilgelii 92 Halifenin "yilemesi" 95 Uygun Tedavi 99 A Diyen B de Demeli 100 Mutlu Adamn Gmlei 102 Karn Ackan Kaftan 104 Ziyaretiler ile Fil 105 Gezginin Hikyesi 108 ki Eli Olmann Talihi 113 Kirli Yuva ki Arkada ve Drt Kadn Evlilik iek Gibidir Yanl Karlatrma Demir Her Zaman Kat Deildi Elli Yllk Kibarlk Tohumun Srr Sere-Tavus Gerei Grme Cesareti Teekkr Etmenin Nedeni Evet Diyen Adamn ntikam yi rnek Yn Sakal Pahal Tutumluluk Uzun Sakaln Srr nsan ve Sz Patlcann Ua Cam lahit Karga ile Tavus Hibir Usta Gkyznden Zembille nmiyor Sen Hereye Kadirsin! Kk Yl nceki Kadar GdytuTi Tedavi Edilen Delzyon Akll Hakim Bir Baka Uzun Program Altn adr ivileri Herkes in Doru Olan Yapmann Zorluu Lam Temizleyicisi ile Aktar 191 Kii Kendinde Olann Sahibidir 192 Unutmamak in Uyar 193 Temizliin dl 193 Ebedi Hayata likin 194 Paylalan Sorumluluklar 194 Ustann Erdemi 195 Ge Kalan ntikam 196 196 Gnein Karanlk Taraf . yi Ticaret 197 nsanlar Tanmann Teori ve Pratii 198 ncinin Deeri 201 Kibar Hoca 201 117 120 ' 123 126 128 130190132 133 137 139 143 148 151 152 156 158 161 163 166 169 171175 177 182 183 187Bir insana bir balk verirseniz onu sadece bir defa doyurursunuz. Ona balk tutmay retirseniz, o kendini mr boyu doyurabilir. : (Dou deyii) Bir Alman veya Amerikal akam evine geldiinde huzur ve sessizlik ister. Bu en azndan genelde byledir. Sanki, "Beni rahatsz etmeyin. Bu kadar altktan sonra, bu benim hakkm, der gibi televizyonun nne geer, aln teriyle kazanlm birasn yudumlar ve gazetesini o a koyulur. Dou'da insanlarn dinlenme tarzlar farkldr. Bir adam eve geldiinde, karsnn oktan dav olduu misafir, akraba veya i arkadalarn karsnda bulur. Adam onlarla sohbet ederken, " afir tanrnn bir armaandr" dsturunu dorularcasna kendini dinlenmi hisseder. Demek ki, enme deiik anlamlara gelebilir. Dinlenmenin ne olduunu belirten kesin bir tanm yoktu r. nsanlar rendikleri ekilde rahatlar ve rendikleri de kendi aileleri veya ait oldukla r sosyal evrede det haline gelmi olan eylerdir. xu Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Bo vakit ve dinlenme gibi det, alkanlk ve deerlerin de birok boyutu vardr. Bu, bir bo un dierinden daha iyi olduu anlamna gelmekten ok, farkl deer sistemlerinin birbirine s leyecek ok eyleri olduu anlamna gelir. Bir kltrde gelien tutumlarn, farkl kltrdeki a yarar olabilir. Bu kitabn oluumundaki temel itici g, kltrleraras yaklamdr. Geen raras perspektife dayanan yeni bir psikoterapi ve kendini eitme kavram gelitirdim. Kl trleraras bak asna kendi kltrleraras durumum (Almanya ve ran) nedeniyle ilgi duydu de, Ortadou hikayeleriyle ilgilenmemin nedeni, bu hikyelerin kaynak ve iletiim arac olmalar yannda, uzmanlk alanm olan psikoterapide de birer ara olmalaryd. Dier bir ned Ortadou'nun bilgelie ve sezgiye dayal dnceleri ile Ba-t'nn yeni psikoterapi yntemle asndaki ilikiydi. Neeli karakterleri, fantaziye, sezgiye ve akldla yaknlklaryla bu hikyeler, modern plumlarnn aklc ve teknolojik modelleriyle tam bir ztlk iindedir. Modern endstri toplu rnn baar ynelimleri bu hikyelerin zyle eliir. Bu toplumlarda baarya ncelik veril ilikilerinin kalitesi ikinci plana itilmitir. Akl ve zek, fantazi ve sezgiden daha d eerlidir. Fakat biz, tarihsel ve kltrel olarak belirlenen bu dengesizlii, altmz ya bazlar farkl tarihsel ve kltrel erevede gelimi olsalar bile (kltrlerarasnn bal l ve dnce kalplarn katarak sorgulayabiliriz. almalarmda kltrleraras boyutun evre maya, kltrleraras sorunlarn ieriklerini sistematikle-tirmeye ve bunun atmalarn orta ki nemini nsz xi gstermeye altm. Bunlarn yannda, atma-merkezli terapi iin bir kavram gelitirmek gi da vard. Farkl psikoterapi yntemleri, saladklar yarara gre ksa sreli terapi iinde ebilirdi. Bir Bahai olarak bu giriimin birok sorunu beraberinde getirdiini biliyorum. Fakat, corafi uzaklklar bir tarafa braklrsa, bu tr giriimlerin zorunlu olmasa bile faydal ol inanyorum. Gnmzde, yanl anlamalara ramen, farkllklarn azalmas ynnde umutlu bir aullah bunu, nemi bu almada tekrar tekrar ortaya kacak olan u dizeyle aklar: "Sizler aacn yapraklar, bir daln meyvalarsnz." Terapist ile hasta arasnda bir arac olarak kullanlabilen hikyeler nemli bir yardm kaynadr. Hikyeler hasta iin zdeleme zemini oluturur. Ayn zamanda koruyucu da o-lur. Has yle ilikilendirerek kendi atma ve arzulan hakknda konuur. Hikyeler zellikle diren no rnda deerini gsterir. Hastaya veya onun kavramlaryla deerlerine dorudan kar gelmek ye e, balangta, daha ok bir oyun nitelii tayan, duru noktasnda bir deiiklik neririz. lii, sonunda, hastann bakalaryla olan ilikisinde tek tarafl kavramlarn grmesi ve onl iden yorumlayp geniletmesine olanak tanr. Herey Ayn Anda Olmaz Hasta, retmen, anne-baba ve psikoterapistin kendisine zaman zaman yardm edebilecek hikyelerden bir tanesi hoca ile seyis hikyesidir. 'ttmmXV xiv Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Hoca vaaz vermek istedii salona girmi. Salon, n srada oturan seyis dnda bomu. Konuu ma konusunda dnen hoca sonunda seyise sormu: "Buradaki tek kii sensin. Sana gre konuma m, yoksa konumamal mym?" Seyis cevap vermi: "Hoca, ben basit bir insanm, bu konulardan anlamam. Fakat ahra gelseydim ve btn atlarn kap bir tanesinin kaldn grseydim, yine eslerdim." Bu szlere hak veren hoca duaya balam. ki saatin zerinde konumu durmu, dua onra kendini mutlu hissetmi, dinleyicisinin de vaazn ok iyi olduunu onaylamasn isteyer ek sormu: "Vaazm nasl buldun?" Seyis cevap vermi: "Sana daha nce basit bir adam olduum ve bu konulardan pek anlamadm sylemitim. Gene de eer a-hra gelip biri dnda tm at , onu beslerdim ama elimdeki yemin hepsini ona vermezdim." (Dou Hikyesi) Hoca ile seyis hikyesi, eitim ve terapide yaanan sorunlar gsteriyor. Birden, ya ok az ya da ok fazla veriyorsunuz. ki durumda da insann geliimi dikkate alnmyor. Ben hikyele de, mitoslarda, mesellerde ve kavramlarda, insann kendisini tanyp atmalarn zmesine acak fantazi ve sezgiye daha fazla yer olduunu gryorum. Hikyelerin "psikoteraptik" ilevi bu kitabn temasn olu-turur. Daha nceki Gnlk Yaam pisi ve Pozitif Psikoterapi adl kitaplarmda, ksmen dncelerimi rneklemek ksmen de ps terapi yntemi olarak hikye ve meselleri zaten kullanmtm. Okuyucularmn tepkileri ve has alanma ilikin gzlemlerim, bu hikyelerin eitimde, kendi kendine yardmda ve psikoterapi de neler syleyebileceine ilikin bende bir merak uyandrd. Fakat amacm, hikyelerin ada aratrmak yerine, hangi atma ve rahatszlkta sorunun zmne yardmc olabildiini bel nla, hikyelerin ilala tedaviyle ortak ynlerinin olduu konusundaki grm netleti. Uygun n ve ekilde kullanldnda, bir hikye nsz teraptik abann merkezi olup tutum ve davranlarda deiiklie neden olabilir. Ancak yanl , itenliksiz bir biimde ve ahlk dersi gibi verildiinde, tehlikeli sonulara yol aabilir . Hikyelerle ilgilendiim ve bu kitaptakileri derlediim sekiz ylda tekrar tekrar grdm ki, hikyelerde macerac ve derinliklerine varlamaz bir yn var. Tandk ve bildik dnce, fik istekler birden yeni bir k altnda grnyor. Daha nce yabanc gelen dnceler de artk ye balyor. te hikyelerin en nemli ilevlerinden birisi olarak saydm ey, bak as . Okuyucularmn da bu yeni bak alarnn macerasna katlabilmesini ve hikyelerden zevk ediyorum. Bazen, bilimden, matematikten ve insan bilincinin gelimesine yardmc olan bilgiye da yal tartmalardan uzak duramayz. Fakat bazen de ruhumuzun haz duyup canlanmas iin iire ve hikyelere gereksinimimiz olur. (Sadi) Elinizdeki kitabn birinci blm hikyelerin kavramsal erevesini ana hatlaryla vermektedi Bu blmde, Pozitif Psikoteraptnin. dncelerinden yola karak, hikyelerin insan ilikiler zellikle sorun zme ve psikoteraptik durumlardaki ilevlerini belirlemeye altk. kinc kyelerin pratie uygulanmasyla ilgilidir. Hikyelere bak asnn erevesini byk ld inci blmde deiik dinlerdeki mesellerin pedagojik anlamlarm aratrdk. Terapist ile hast rasndaki iliki, bunun hikyelere ive hikayelerdeki tarihsel aklamalara yansmas, ikinci I mn ieriini oluturmaktadr. nc ve drdnc blmler, terapide hikyelerin kullanmn. XVI Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Burada nce cinsellik ve iliki soamlarn tartyor, daha sonra bir mozayie benzer biimde rahatszlklar, terap-tik sorular ve atmalar gzden geiriyorum. Wiesbaden'deki psikoteraptik alma grubu ve Hassen Tp Birlii Srekli Eitim Akademisi'nd enimle birlikte alan birok meslektam, hikyelerin kullanmna ilikin kendi gzlemlerin a getirdiler. Birok hastam da hikyelere tepkilerini benimle paylaarak bu kitabn oluma sna katkda bulundu. Burada hikyeleri tartan ve onlarn pedagojik uygulamalarn gerekle psikoteraptik alma grubunun retmenler blmn zellikle belirtmek isterim. Ayrca bu k ler getiren arkada ve meslektalarma da teekkr etmek isterim. Tabii sunduklar nerileri enim kullanma eklimden onlar sorumlu deildir. Meslektalarm Dieter Schn ile Hans Deidenbach'a, kitabn hazrl ve dzeltmelerindeki yar emli katklarndan dolay mteekkirim. Sekreterlerim Mrs. Krieger, Mrs. Kirsch ve Mrs. Ho fmann, samimiyet, ilgi ve gvenilir-likleriyle bana yardmc oldular. Kendi kltrleraras d eneyimleriyle kz kardeim Rezwan Spengler ve erkek kardeim Houchang Peseschkian bana birok fikir verdiler. eviriyi yapan Mrs. Martha Rohlfing'e (ikago) iten teekkrlerimi iletmek isterim. Eim Manije, birok Ortadou hikyesi atasz ve -ran'da yaayan halam Mrs. Berdjis'in rnek rdurduu halk psikoterapisi yntemlerinin toplanmasnda en byk yardmcmd. Oullarm Hamit wid de bu sre iinde Ortadou hikyeleri konusunda uzmanlatlar. Nossrat Peseschkian I. BLM: HKYELERN TEORSNE GR DENEMEY GZE ALMA CESARET Kral maiyetini nemli bir grev iin snamak istemi. Birok gl ve akll adam etrafnda t onlar bugne kadar grp grecekleri en kocaman kapnn nne getirerek syle sylemi: "Siz r, benim bir sorunum var ve hanginizin bunu zebileceini grmek istiyorum. Burada kral hmdaki en byk ve en ar kapy gryorsunuz. Hanginiz bunu aabilirsiniz?" Saray mensupl ar aamayz der gibi balarn sallam. Dierleri, evresindekilere gre daha akll sayla akndan incelemi, fakat onlar da aamayacak-lann kabul etmiler. Bu akll insanlar byle s ince sarayllar sorunun zlemeyecek kadar zor olduunda fikir birliine varmlar. Sadece b vezir kapnn yanna giderek onu yle bir gzden geirmi ve elleriyle yoklam, Dou Hikayeleriyle Psikoterapi amak iin eitli yollar denemi, en sonunda kuvvetle yklendiinde ar kap alm. Mee l deilmi ve amak iin deneme istei ve yreklilikle davranma cesaretinden baka bir ey g iyormu. Kral vezire yle sylemi: "Sadece grdn ve iittiine bal kalmadan, kendi gc ve denemeyi gze aldn iin saraydaki grevi sen alacaksn." Son yllarda ok sayda (ounluu ran'a ait) mitos, masal ve hikye topladm. Bu mitoslar, insanlar arasndaki yanl anlamalara k tuttuklar, bu sorunlarn neden ve sonularn a pladm. Dou hikyelerine bavurmam temelde ok nemli bir ey deil. Dou ve Bat mitoslary i ortak kklere sahip. Ne var ki, tarihsel ve politik gerginlikler sonucu birbirle rinden ayrlmlar. Hikye, peri masal, destan, mitos ve mesellerin ocuklar ilgilendirdiini dnrz. Hikye gn ge-milik vardr. Bat hikyeleri anlatan bir nine de Dou'nun profesyonel masalclar gemie aittir. Bunun nedeni, hikyelerin akl, mantk ve baar ilkelerinden ok sezgi ve fa ziyle ilikili olmas olabilir. Hikyeler uzun sre geleneksel birer eitim arac olarak kul lanlmtr. Deerlerin, ahlki grlerin ve rnek davranlarn insanlarn bilincine aktar n de ara olmulardr. Elendirici zellikleri bu amaca ok uygundur. Hikyeler en ac dersi e tatlandran ve ilgin klan bir kak eker gibidir. Hikayelerdeki "ahlk" deiik ekillerde ifade edilmektedir. Baz hikyelerde bu apak ortad en, bazlarnda gizli veya imal ekilde verilir. ORTADOU'NUN HALK PSKOTERAPS Erteleme lm cezasna arptrlan adam, yalvararak yargcn ayaklarna kapanm. Fakat ne yarg adam doruluk pay bulabilmi, ne de ortada adamn susuzluunu belirtecek bir ahit varm. Yarg gibi ka-tym. Tm yalvarlar sonusuz kalnca, adam son isteinin yerine getirilmesini i arg lme yaklaan insana son bir iyilik yapmann kolay olduunu dnm. Hepsinden te, h gibi, yanl sonulanacak bir karar karsnda insan rahatlatan en iyi yol merhamettir. Yar"stein nedir?" diye sormu. Cevap, "Efendim, tek isteim iki blml bir dua okumak," olmu arg bir cmertlik ifadesi taknarak adamn isteini kabul etmi. Fakat adam yargca korkulu erle bakm. Dudaklarndan hibir kelime kmam. Yargcn sabr 6 Dou Hikayeleri yle Psikoterapi tam ve sert bir ekilde sormu, "Duay neden okumuyorsun?" Adam, "Efendim, kendimi gvende hissetmiyorum. Ben duam bitirmeden nce celladn korkun klcnn kafam ko-parmayacan k edebilir?" demi. Yarg evresindekilere dnm ve "Tamam, Allah ve peygamberler nnde yemi rim ki duan bitirmeden nce sana bir ey olmayacak, " demi. Bunun zerine adam dizlerini n zerine km, ban Dou'ya evirmi ve duasn okumaya balam. Fakat duasnn birinci n ayaa kalkm ve duasna devam etmemi. Yarg kzarak, "Bu ne demek? Adaletin klcn im mi hissetmek istiyorsun?" demi. Adam cevap vermi, "Efendim, idammdan nce iki blml dua okuyabileceime dair Allah'a yemin ettiniz. Birinci blm bitirdim ve imdi ikinci blm ii irmi be sene beklemeye karar verdim." Dou lkelerinde hikyeler uzun yllar hayat dersi vermek amacyla kullanlmtr. Hikyeleri vi mutluluk ve elenceyle yorulmutur. ou zaman hikyeleri halka ulatran hikayeci ve der r, bu ekilde gereksinim duyulan bilgiyi ve zdelemeleri salam, hayatn glkleriyle m sanlara yardmc olmulardr. Hikyelerin bir ksm Kuran'dan gelen dini syleyilerden, bir dorudan insan ilikileriyle ilgili konulardan oluur. Hikyeler iyi t verme ve kat yapt sunma ilevini yerine getirir. Cuma gnleri Mslman lkelerinde tatil olduu iin, insanlar lukla perembe akamlar kahvehanelerde, hikye anlatmak zere zel olarak dzenlenen meknla ya da geni aile toplantlarnda biraraya gelirdi. Ortadou'nun Halk Psikoterapisi 7 Hikyelerin bazlar anlatlr, bazlar ark gibi sylenir, bazlar dramatize edilirdi. Bu ular canlanan dinleyiciler, dinledikleri hikyelerle alayp onlarla glerdi-Bildiim kadar la bu, eskiden erkeklerle kadnlarn -tabii peeyle sk sk rtnm olarak- birlikte katl l olayd. BNBR GECE MASALLARI Kk Altn Heykel Kraln biri, bir gn komu kraln ve halknn zekiliini, muhakeme gcn denemek istemi. Bu ayn grn ve arlkta kk altn heykel gndermi. Kraln yapaca, hangi heykelin d Kral meclisini toplayarak heykellere bakm, fakat aralarnda en ufak bir fark bulamam. l kenin en akll insanlar bile kk heykel arasnda bir fark olmad konusunda garanti v Krallnda heykellerin farklln deerlendirecek yetenekte kimsenin olmamasnn utanc kr yna olmu. Tm lke bu olaya katlm, ellerinden geleni yapmlar. Tam btn umutlarn ka ekken, gen bir adam hapishaneden Binbir Qece Masallar 9 haber gndermi. Heykeller arasndaki fark belirliyebilece-ini, yeter ki incelemesine iz in verilmesini iletmi. Bunun zerine kral gen adam sarayna getirtmi ve heykelleri ona v ermi. Gen adam heykelleri dikkatle incelemi ve heykelin de kulaklarnda kk bir delik nu grm. ncelemesine devam ederek bu kk deliklere ince gm tel sokmu. Birinci heykel ykelin azndan, ikincide kulandan, ncde de gbeinden km. Bu durum karsnda bira nlar sylemi: "Yce kralm, bu bilmecenin cevabnn ak bir kitap gibi karnzda durduunu dnyorum. B kitab okumaya almamz gerekiyor. Grdnz gibi, her insann birbirinden farkl olmas g de farkl. Birinci heykel, bize hemen dar frlayp duyduklarn syleyen insanlar hatrl i heykel, sylenenler bir kulandan girip, dierinden kanlara benziyor. nc heykel ise arn kendine saklayan ve ona gre davranan kimseler gibi. Hkmdarm, bu zellikleri gz n undurarak heykellerin deerine karar verebilirsiniz. Hangisini srda olarak istersini z? Hibir eyi kendine saklayamayan m? Szlerinize sabun kp kadar deer vermeyeni mi? Y erinizi gvenilir biimde saklayan m?" demi. Halk terapisinin bir unsuru olan hikyeler, i atmalarla, psikoterapi bilimsel bir disi plin haline gelmeden ok nce ilgilenmitir. Hikyelerin yaamdaki sorunlarla mcadelede nas kullanldna, kelimenin en geni anlamyla, 10 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Binbir Qece Masallar 11nasl psikoterapi olarak kullanldna ilikin saysz rnek vardr. Bu rneklerin belki en i, ana erevesini akl hastas bir hkmdar nasl tedavi edebileceini gsteren bir hikyen uu Binbir Gece Masallaradr. Bu ana ereveye iki deiik adan baklabilir. Birincisi, has ltan akll ehrazat tarafndan baaryla tedavi e-dilmitir. kincisi, hikyelerin ierikler en, onlardan sonular karp iselletiren dinleyici ve okuyucular iin hikyeler birer teda ir. Dier hikyeler de ister Do-u'dan, ister Avrupa'dan, isterse dier kltrel blgelerden elsinler, ayn ekilde ilev grr. Hikyeler, peri masallar, mitoslar, kssadan hisseler, meseller, sanat eserle ri, iirler, fkralar vb. sanat iin sanat (l'artpourt l'art) deerleri dnda halk pedagoji i ve terapisinin aralardr. Psikoterapinin gelimesinden ok nce insanlar bu aralar kull rak birbirlerine yardmc olmulardr. Btn bunlar u soruyu sormama neden oluyor-. Bunlar d ygusallk dnda deeri olmayan ocuka samalklar veya nostaljik vr zvr olarak bir tar ine, kendi kendine yardmda ve atmalarn tedavisinde bilinli ve a-mal olarak kullanlam Tp pratiim, seminerlerim ve derslerimde, hastalara ve dinleyicilere ulaanlarn zellikl e mesel ve Dou hikyeleri olduunu grdm. Benim iin bunlar dildeki imgeler. Kavramay sal ve anlay gsterme yeteneinin gelimesine yardmc oluyorlar. Birok insan soyut psikoterapi teori ve kavramlaryla karlanca byk bir yk altna girmi uyor. Sadece uzmanlar arasndaki bir olay olmad, tersine hastaya, yani uzman olmayana ulaan bir kpry temsil ettii iin terapinin anlalr olmas ok nemlidir itolojik hikyelerle, yani szel imgeyle desteklenebilir. Bunlar manevi, insani ve s osyal ierik ve olaylarla yakndan ilikili olmann yannda, olas zmler sunarlar. Mitoloj k, bilinli olarak kullanldnda, hastann kendi dnyasndan olmad ve zayflklarnn a ekete geirmedii iin, hastalarn, atmalarna kar yeni tutum gelitirmelerine yard . Bunun farkna varmak, teraptik srete kavraya yardmc olduu iin, mitolojik hikye ve isseleri olduu kadar meta-forik dnceyi de psikoterapi srecine dahil etmemi salamtr.POZTF PSKOTERAP Bilgi Hazinesi iftinin traktr bozulmu. Dier iftilerin ve arkadalarnn tamir abalar sonu vermemi iin bir usta armaya karar vermi. Usta gelmi ve traktrn motorunu kontrol etmi, konta kapan kaldrm ve hereyi dikkatlice kontrol etmi. Kontrolnn sonunda eline bir eki a bir yerine vurmu. Vurmasyla birlikte motor sanki bozulmam gibi yeniden almaya balam t ifti, ustann istedii paray renince ok fkelenmi ve "Ne, tm yaptn ekile bir d n mi elli tuman istiyorsun?" demi. Usta cevap vermi, "Canm arkadam, bir tuman sadece e ile vurua istedim, nereye vurmam gerektiini bilmem ise sana krk dokuz tumana patlyor. " Iran paras, (.n.) 13 Pozitif Psikoterapi 1968 ylndan beri Pozitif Psikoterapi olarak adlandrdm yeni bir psikoterapi (farkllama alizi) ve kendi kendine yardm anlay zerinde alyorum. Bu yntemin ilke ve teknikleri if Psikoterapi: Yeni Bir Yntemin Teori ve Pratii adl kitabmda ayrntl biimiyle anlatl ada zetle deineceim. Pozitif Psikoterapinin boyutu vardr: a) Pozitif balama noktas, b) erie uygun yntem, c) Be evreli pozitif psikoterapi. a) Pozitif Balama Noktas "Pozitif psikoterapi" kavram kltrleraras dnceyi yanstr. Orijinal anlamna (Latince m) uygun olarak "pozitif1, "olgusal" ve "verili" anlamna gelir. Olgusal ve verili olan sadece hastalk, rahatszlk ve sorun zmedeki baarszlklar deildir. Olgusal ve va iinde, her insann sahip olduu, yeni, farkl ve belki daha iyi zmler retmesini salayan nek ve potansiyeller de vardr. Bizler bu nedenle, atma, rahatszlk ve semptomlarn ge eneksel anlamlarna saplanp kalmadk. Bunun yerine, sorunlarn tm deerlendirmelerini di kkate alp onlar yeni bir bak asyla grmeye altk. zellikle hastann beraberin , onunla mcadele etme yeteneini de getirdiini aklda tutmak ok nemli bir noktadr. Bu ko uda hastaya yardmc olmak terapistin grevidir. Pozitif balama noktasnda, hastaya o ana kadar bilincin ufkunun tesinde 14 Dou Hikayeleriy le Psikoterapi bulunan alternatif olaslk ve zmleri iletme abas da vardr. Bu alternatif ve zmler vya hapsol-mamza neden olan dnce modellerinin dnda dnmemizi ve bak amz deiti veya bir arkadamz sadakatsizlik yaptnda, emrimizde hepsinin kendi sonucunu dourduu " miz" vardr. "Adalet" ve "erefimiz" iin tabanca veya bak kullanabiliriz. zntlerimizi a le gmebilir, daha iyi bir dnya bulmak iin ila alabilir, intikammz kendimiz sadakatsizl k ederek alabiliriz. Hatta, ounlukla bilind olarak fiziksel tepkide bulunabilir, sorun u "hastala ka'la zmeye alabiliriz. Ayrca, kavray ve igr kazanmak iin tartm Benzer bir yntem hastal anlamak iin de uygulanabilir. Frijiditeyi rnek olarak alalm. B rahatszl sadece "cinsel soukluk" veya "orgazm olamama" olarak gren ift, dier "poziti anlamlar dikkate ald takdirde, olay daha farkl yaayacaktr. rnein, muhtemel alternatif anlamlarn bir tanesi u olabilir: Frijidite kiinin vcuduyla hayr demesinin bir yoludur. Bu yeni anlamn etkisi basit bir kelime oyununun tesinde dir. Getirilen bu yorum, kadnn kendini anlamas, bu sorunun ilikileri zerindeki etkisi ni grmesi ve sonuta tedaviye karar vermesiyle ilikilidir. Pozitif balama noktas, tp, p sikoterapi ve ayn zamanda potansiyel hasta asndan, yeni dnce yollar aan bir kataliz Hikyeler bize bu yeni yollarla dnme srecinin rneklerini verir. Mantksal dncenin do Pozitif Psikoterapi 15 ounlukla sorunlardan kurtarmaz. Aslnda paradoks gibi gelebilir, ama o tr dnce genellik e sorunu daha da arttrr. Dier taraftan, hikyeler beklenmeyen, artc, fakat ayn zaman k" ve "pozitif" zmler sunar. Manta ve geree uymasa bile atmalarmzn kafesinden de ulmamz salar. Aadaki hikye, pozitif yaklamla neyi anlatmak istediimizi aklamaktad Sadece psikolojik rahatszl olann deil, genel olarak hasta bir insann durumu, birok y hikyedeki uzun sre tek baca zerinde duran adama benzer. Hikye yledir: Tek baca zer n adamn bir sre sonra kaslar kaslr ve arl eken bacak armaya balar. Fakat arya ir. Olaan d pozisyon, kiinin tm kas sistemini gerginletirir ve kasar. Sonunda ar day hale gelir ve adam yardm iin barr. Yardm ars zerine birok kimse adamn yardmna gelir. Adam tek baca zerinde durmaya , yardmc olmak iin gelenlerden birisi bacaa masaj yapmaya balar. Bir bakas kaslan boy kaslarn gevetmeye alr. nc yardmsever ise adamn dengesini kaybetmek zere oldu tek olsun diye kolunu uzatr. Olay kalabalk iinde seyredenlerden birisi, a-damn ayakta durabilmesi iin iki eliyle kavramasn nerir. Bilge bir yal, bacaklar olmayan bir insan gre daha iyi durumda olduunu syler. Bir dieri, adamn kendisini ty olarak hayal etmesi ni ve ne kadar ok bu hayale younlarsa, acsnn o kadar azalacan dile getirir. Bir ba i yal adam, "Zamanla zm bulunur," der. Sonunda S::: *ff4i$ 16 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi izleyenlerden birisi adama yaklar ve sorar: "Neden bir bacann stnde duruyorsun? Dieri de uzat ve zerine bas. Biliyorsun, bir bacan daha var." b) erie Uygun Yntem Yaamn ki Yn Bir tekneye sahip olmakla gururlanan hoca kasabann retmenini Hazar Denizi'nde geziy e davet etmi. Teknenin tentesinin altnda bir ey yapmadan oyalanan retmen, hocaya sorm u: "Hava bugn nasl olacak?" Hoca rzgrn ynn kontrol etmi, gnee bakm ve yzn bu "Eer bana soruyorsan, bugn olacak frtnal." Bu cevapla irkilen retmen yzn asm ve e ifadeyle, "Hoca, sen hi gramer bilmez misin? Bugn olacak frtnal, denmez. Bugn frtnal cak, denir," demi. Hoca bu paylanmaya sadece omuz silkmi ve "Neden gramer renecekmiim ?" diye cevap vermi. retmen bu cevap karsnda iyice arm ve yle sylemi: "Gramer ayatnn boa getiini gsterir." Bu konumalar olurken, tam hocann tahmin ettii gibi gky h bulutlar olumu, kuvvetli rzgr dalgalan kamlam ve tekne bir ceviz kabuu gibi sallan balam. Dev dalgalar tekneyi suyla doldurmu. Hoca retmene sormu: "Yzme biliyor musun?" en cevap vermi: "Neden yzme renecekmiim?" Bu cevap zerine mutluluktan az kulaklarna hoca cevap vermi: "O halde imdi tm yaamn boa gitmi durumda, nk tekne her an batabi Pozitif Psikoterapi 17 Terapi almalarm ile daha sonra gnlk yaamda (dikkat etmeye baladktan sonra) ok sk g bir ey var: Avrupal, Doulu ve Amerikal hastalarmn semptomlar, zaman iinde tekrarlanan vranlara dayanan atmalarla ilikili. Genelde rahatszla neden olan eylerin byk olay Tersine, ounlukla tekrarlana tekrarlana duyarllk veya "zayflk" oluturan kk eyler,otansiyel atmalara dnyor. Eitim ve teraptik alanlarda potansiyel atma ve geliims ak gsterilen eyler, ahlk, etik ve din alanlarnda normatif anlamda bir erdem olarak y eniden ortaya kyor. Biz bu grnen davran alanlarn snflamaya, atma ve yeteneklerin nemli boyutlarn ta acak bir envanter karmaya altk. "Gerek Yetenekler" olarak adlandrdmz bu alanlar i rlabilir. Bir grupta (ikincil yetenekler) baar ynndeki psikososyal normlar vardr: Daki klik, dzen, temizlik, itaat, kibarlk, drstlk, sadakat, adalet, hrs/baar, tutumluluk, ilirlik ve kesinlik. Dier grupta (birincil yetenekler) ise duygulara ynelik katego riler vardr: Sevgi, sabr, zaman, rnek alma, gven, iliki, cinsellik, umut, inan, birlik . Gerek yetenekler, sosyalleme srecinde sosyokltrel deerlerle ve bireysel geliimin kendi e zg -zellikleriyle ekillenir. Bunlar, dnceler olarak insann kendi benliini alglama yerleir ve onun evresini alglay, sorunlaryla mcadele edi tarzn belirler. Gerek yet ki drt yolla etkisini gsterir: Pozitif Psikoterapi19 1. duyular yoluyla (kiinin bedeniyle ilikisi), 2. mantk yoluyla, 3- gelenek yoluyla, 4. sezgi ve fantazi yoluyla (baknz, Pozitif Psikoterapi). , Bu dnceler bir anlamda davranlarmzn dmen-cisidir. rnek olarak "tutumluluk" ve "hrs nekleriyle ilgili kavram ele alalm: Bir ey biriktirirsen, bir eyin olur; bir eyin var sa o zaman bir eysin. nsan bu dnceyi benimserse, bu kavram onun yaantsn ve davranl . Bedenine kar tutumunu, yeme alkanlklarn, zevklerini, gereksinimlerini karlamasn, eini, dier insanlarla ilikilerini, fantazilerini, yaratclm ve sonunda geleceini bel . Dahas, dier dncelerle birlikte geni bir yelpazeye yaylan bireysel olaslklarn bel n, "Biriktirilen bir kuru, kazanlan bir kurutur," "Benim iin nemli olan mesleki baardr," "Dier insanlara sadece kendi karlarm gerekletirmeleri iin gereksinim du "Duygular sama, peri masallar ocuka" gibi. Bu biimiyle dnceler duygularla ok yakndan i-likilidir ve bir atma durumunda saldrg ygya yol aabilir. Bir kimse hrsa/baarya veya tutumlu olmaya ok nem verirken, baka bir dzenlilie, dakiklie, i-likiye, adalete, kibarla, vb. nem verebilir. Bu normlarn heps n durum, grup ve toplumca belirlenen arlklar vardr. Bu farkl deer yaklamlar, kiini avranlarnda ve bakalaryla ilikilerinde eliebilir. Sonuta bu elimeler uyumsuzlua y nein, bir kiinin 20 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Pozitif Psikoterapi 21 "yaamna hayat veren dzensizlii", yaamnda ok fazla dzene gereksinim duyan bir bakas az bir sorun olabilir. Byle bir durumda, kii, farkl deer sistemi ve onun sonularyla ba kma yerine partnerini deitirmeyi tercih edebilir. Gerek yetenekler pozitif terapi asndan ok nemlidir. Biz, muhtemel atma alanlar ile kapasitesini test edip durumunu farkllatrmada ona yardmc olmak zere, gerek yetenekler istesinden, Farkllama Analizi Envanteri'nden (FAE) yararlanrz. Bylece artk stres, atma veya hastalk hakknda genel terimlerle konumamza gerek kalmaz n yerine atma tepkisinin hangi durumda, kiminle ve hangi ierikte meydana geldiini bel irleyebiliriz. Kocas akamlar eve ok ge gelen kadnn srekli ikayet ettii ar kayg lma korkusunun tesinde eyler gsterir. rnein, gerek yeteneklerden "iliki"yle ilgili ola ilir. Kadnn tepkileri "dakiklik" ile balantl da olabilir. Bu yaklam atmann koulla udan ilgilenmemizi salar. Hikyelerde gerek yetenekler deiik biimlerde ortaya kar. Struvovelpete gibi pedagojik li hikyeler, genelde itaat, kibarlk ve dzen gibi bireysel normlar yanstrken, baka hik er bu normlara kar gelip okuyucuyu yabanc ve olaand dncelerle yzletirir. Gerek y ikincil yetenekler (baar) ve birincil yetenekler (duygular) olarak gruplanmas beyin aratrmalarndan elde edilen verilerle desteklenmitir. Bu almalar beynin iki yarsnn, iki hemisferin bilgiyi iki farkl sistemle ilediini gsterir. Sol hem sfer mantksal, analitik dnce | ve iletiimin szel ksmndan sorumludur. Dier bir ifadey ol hemisfer bir yerde baar ynelimli ikincil yetenekleri ierir ve kavray ile akl temsileder. Daha az baskn olan sa hemisfer ise, btncl dnce ve kavray, metaforik yaklam, e az sansrl balantlardan sorumludur. Sa hemisfer duyguyla ynlenen birincil yetenekleri idare eder. Yani, sezgi ve fantazinin "yeri"dir. Bu hipoteze dayanarak hikye ve mitoslarn psikoterapide kullanm yeni bir deer tar: Kiinin var olan yaklamlarnda yap nen deiiklikler ancak sezgi ve fantazinin serbest braklmasyla gerekleir. Akl ve mant bana sorunlarn stesinden gelemediinde, bu yol tera-ptik olarak nem kazanr. Kii fant ular ve hikyelerin szel imgeleri iinde dnmeyi renir (Watzlawick ve ark. 1969). Gnlk yaantdan kesitler, gerek yetenekler ile onlarn etkileri arasndaki dinamik ilikiy terebilir. Bir deneme olarak siz okurlar, aadaki senaryonun gidiatn belirleyen yetenek leri bulmaya alabilirsiniz. Krk yanda evli bir iadam trende gitmektedir. Gazetesinin ekonomi sayfasn okumakta ve z man zaman pencereden kayp giden manzaray seyretmektedi. Ksa bir molada kompartmann kap alr ve ieri gen bir kadn girer. Kadn, tad olduka byk bir seyahat antasn bav dam gazetesini bir tarafa brakarak ayaa frlar ve "Yardmc olabilir miyim?" Pozitif Psikoterapi 23 22 Dou Hikayeleriy le Psikoterapi diyerek haval bir ekilde antay rafa koyar. Kadn ieri girdii andan itibaren onun cazibe ine kaplmtr. Fakat zellikle, kadnn gsterili bir ekilde bacak bacak zerine atarak o d anda, ona hayran olduunu fark eder. Birden genletiini hisseder ve kadnn yardmnda ndisine glmsemesi onu kendinden geirir. Artk gazetesinin ekonomi sayfas ilgisini ekm ez. Kadna bakmak iin sk sk gazetesini indirir, salarnn rengine bakar, gzlerinin ekl rengi onu fena halde cezbeder. Baklarnn kadnn boynuna kaydn fark e-der. Bir yandan tesine younlamaya almaktadr. Fakat kendini korunmasz ve izleniyormu gibi alglar. Bu de kafasndan ok farkl dnceler gemekte ve bu dnceleri durduramamaktadr. Bu kadndan holandm. Karm onunla karlatrdmda... "Karm" szc ksa bir sre iin nlar ona ok aktm. Fakat daha sonra birbiri ardna sorunlar kt. gdsel olarak, geen disine romantik olma ans tanmadn hatrlamtr. Kars, kendisine ilgi gstermediinde r acelecilik iinde olduundan ikayet ederek, srtn dnp uyuyormu gibi yapmtr. Tam bu ki kadna gz kaynca birden yutkunur. Parfmnn kokusunu hissettiinde, kadnn kendi lrt ettii hissine kaplr. Ve u dnce kafasna yerleir-. Bu kadn mutlaka tanmalym. etmezsem karm hibir ey fark etmez. Bir anlamda dei toku yapsam nasl olur? Fakat bu ken isi iin kolay bir dnce deildir. Bunu gerekten yapabilir miyim? ocuklarm ne olacak? Akrabalarm ne der? Oysa byle ekici bir kz arkadala i arkadalarm etkileyebili Hepsi onun gibi birine sahip olmak ister. Birden ocukluundaki bir olay hatrlar: Babasnn bir baka kadnla ilikisi olduunu ren amaktadr. Bu anyla birden sarslr. Fakat kendini bu olumsuz dncelerden abuk kurtarr. da ok ey baardm ve bir eyler olmay hak ettim. Gn iinde, dnda btn bu sorumlulukla , karna bir glck ver (yoksa ask suratl olur), ie git, dzgn ve hatasz ol, i arkada rna tekme vuracakken arkadaa davran. Btn gn binlerce nemsiz eye kz. Btn bunlar b eceleri kars onu azarlamaktadr. Karsnn sesini neredeyse o an bile duyar: "Benim iin hi amann yok. Beni ihmal ediyorsun. Sen ocuklarna bile gerek bir baba olamadn." Karsnda ran bu muhteem yarat tanmak iin bu kadar yeterli deil de nedir... Kpek gibi yaadkt bunu hak ettim. u sama tereddtlerim olmasayd. Gazetesini kucana koyar, boazn temizle abildiince cazibeli bir ekilde gler... Ancak hibir ey syleyemez. Durumu fazla zorlamaz ve pencereden dar bakar. Tren yavalamtr, kadn kalkar. Adam yard uzanmadan kadn antasn alr, gler ve "Hoakaln," der. Tren istasyonda durur. Bizim ia peronda gen bir adama doru kotuunu grr. Kucaklarlar. adam gazetesini alr ve "Ucu ye mrldanrken, bir yandan da borsa haberlerini okumaya devam eder. Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Pozitif Psikoterapi 25 c) Be Evreli Pozitif Psikoterapi Ona Elini Uzat Kuzey ran'da adamn biri batakla dm. Vcudunun batakla saplanmasna karn ba hen ardm istiyormu. Yalvarlarn duyan birisi zavall adama yardm etmeye karar vermi ve "El ana uzat, seni bataklktan kurtaracam, " diye seslenmi. Fakat amura iyice saplanan ada m yardm iin yalvarmann dnda kendine yardm edilebilmesi iin bir ey yapamyor mu. Bu dm edecek adam birka defa daha, "Elini bana uzat," diye seslenmi. Fakat her seferinde ald cevap, yardm iin perian bir seslenimi. Tam bu srada birisi ortaya km ve " ana elini asla uzatamayacak. Sen elini ona uzatmalsn. Ancak o zaman onu kurtarabil irsin, " demi. Pozitif Psikoterapi'de hikyeler geliigzel kullanlmaz, be evreli terapi erevesinde sei {Pozitif Psikoterapi, 1977). Bu terapiyi gndelik hayattan bir rnekle gstermek iste rim. Bize kaba davranan birisine kzdmzda kendimizi kt hisseder, ondan ak ak ikaye kusurlar hakknda dedikodu yaparz. Birden o insan birok yetenei, olumlu yan olan bir k olarak deil, sadece bize hakaret eden kaba bir insan olarak grrz. Olumsuz yaantlar bi zim o insanla ilikimize baskn kt iin, dier olumlu zellikleriyle uramayz. Sonuta ve atmalar ykc olmaya devam eder, iletiim kstlanr. Bu olaylar zinciri zamanla psikolojik ve psiko-somatik rahatszlklara yol aabi lir. Ancak bu olay bir balang noktas olarak deerlendirerek aadaki tedavi plannn ev izleyebiliriz: 1. Gzlem ve Tanmlama: Olay, zntnn neden yaand, buna kimin neden olduu ve ne zama bi bulgular ierecek ekilde ve tercihan yazl olarak ortaya konur. 2. Envanter. Farkllama Analiz Envanteri (FAE) kullanarak hasta ile partnerinin el etirilen ynlerinin yannda olumlu zelliklerini gsteren davranlarn belirleriz. Bu eki nelleme yapma eilimlerini nleyebiliriz. 3. Destekleme. Gvene dayal bir iliki oluturmak iin, kabul edilebilir bulduumuz ve ol umsuz nitelenen -zelliklere denk den bireysel zellikleri glendiririz. 4. Szelletirme. Suskunluu veya atma yznden konumada ortaya kan bozukluu ortadan ele iletiim adm adm gelitirilir. Bu iletiim negatif zellik ve yaantlar gibi, poziti ik ve yaantlar da ierir. 5. Amalarn Geniletilmesi: Bak asnn nevrotik darl bilinli olarak yklr. Kii nir. Ayn zamanda, belki daha nce dnmedii yeni hedefler oluturmay renir. Yani tedavi el ve iice gemi iki boyuta dayaldr. Birincisi, terapist ile hasta arasndaki ilikinin landa olduu psikoterapi; ikincisi, hastann yakn evresiyle ilikisinde teraptik ilerin s rumluluunu ald kendi kendine yardm. 26 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Bunlar farkllatrmaya dayal analitik psikoterapinin baz nemli evreleridir. Biz bu evre lere dayanan yntemi kullanarak evlilik atmalar, sorunlar renme, depresyon, fobi ve ci l rahatszlklara ilikin gzlemleri biraraya getirip sindirim sorunlar, kalp ve dolam rah tszlklar, romatizma arlar ve astm gibi psikosomatik ikayetlerle ilgili vakalarla al tli psikopatoloji ve izofreni tedavilerimiz oldu. altmz vakalardaki baar oran, genelde ksa bir sre iinde (alt ile on seans arasn emenin olduunu gsterdi. Bir yl sonra yaplan izlemelerde, terapide salanan baarnn o larda devam ettiini saptadk. zellikle nevrotik ve psikosomatik rahatszlklarda ok iyi s onular elde ettik. Bu sonular, Pozitif Psikoterapi'nin, dier alldk psikoterapi biimle le karlatrldnda, iyi bir alternatif olduunu gstermitir. KLTRLERARASI PSKOTERAP 4 Bir Damda ki Ayr Dnya Bir yaz gecesi aile yeleri evlerinin damnda uyuyor-larm. Anne, olu ile gelininin (zor katland) birbirine sarlp uyuduklarm grnce ok rahatsz olmu. Bu duruma dayanamayara andrm ve barm: "Bu scakta nasl birbirinize sarlarak yatabiliyorsunuz? Bu j salks i." Damn bir kesinde ise kz ve hayranlk duyduu damad birbirinden en az yarm metre uz uyuyormu. Anne onlar yavaa uyandrarak, "Yavrularm, bu serin havada nasl bu ekilde ay r yatarsnz? Neden birbirinizi stmyorsunuz?" demi. Bunu duyan gelin oturmu ve yksek b sle dua eder gibi unlar sylemi: "Allahm, sen nelere kadirsin! Bir damda bu kadar deike iklim." * Kltrleraras Psikoterapi 29 Gnmzde, kltrleraras zorluklar -zel yaamda, alma hayatnda ve politikada- gittike kazanyor. Toplumsal gelimenin var olan ekli kltrleraras sorunlarn zmnn gelecein nden birisi olacan gsteriyor. Eskiden deiik kltrden insanlar birbirlerinden byk uza ayrlr ve ancak olaand durumlarda biraraya gelirken, gnmzde ulalan teknik dzey il rn fazlasyla arttrd. Sadece sabah gazeteyi amakla bile kendi yaam alanmzdan kp di plarn sorunlaryla karlamaktayz. Karlatmz bu olaylar genellikle kendi yetime e. Gerilik, saflk, vahet veya kaytszlk gibi kendi varsaymlarmz dorultusunda, onlar e e, lanetlemeye veya onlarla alay etmeye haznzdr. Biz kltrleraras srete, belli bir kltr iin geerli olan kavram, norm, deer, ilgi, bak n kalplaryla ilgileniriz. Tam bu noktada kltrleraras sre asndan bir tehlikeyle karlarz: Kltrleraras sr an", "Irakl", "Doulu," "talyan", "Fransz erkei" vb.) kalplam fikirlere ve nyargya bilir. Bu nedenle, tipoloji, soyutlama ve istatistiki ilikilerle ilgili kltrleraras tanmlarn, istisnalara olanak tandn ve bireysel duruma, tarihsel gelimelere bal olar edilebileceini daima aklmzda bulundurmalyz. Bu anlamda paradokslar her zaman olasdr ve e bir paradoksla karlaabiliriz. Dakiklik, dzen ve kesinlie ok nem veren bir "Prusyal adoulu" olabilecei gibi, Dou'nun ortamna30 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi kolay uyum salamak zere toleransl ve dakiklik konusunda olduka gevek davranan bir "Or tadou Prusyals" da olabilir. Ayn ekilde, kiinin kendi kltr ve eitim evresi sonucunda gelitirdii kltrel sistem b ra baka sistemlerle atabilir. Yani, kltrleraras sorunun temelindeki ilke, insan iliki i ve i atmalar srecinin ilkesi haline gelmekte, bu nedenle de psikoterapinin nesnesi olmaktadr. PSIKOTERAPDE ARA OLARAK HKAYELER Yarm Gerek Hz. Muhammed ile ilgili u olay anlatlr: Peygamber ve bir arkada konuma yapmak zere bir hre gitmiler. Bir sre sonra retisinin hayran olanlardan birisi Hz. Muhammed'e gelmi ve "Efendim, bu ehirde samalktan baka bir ey yok. Yaayanlar ok inat. Kimse bir ey r ez. Bu dikkafallardan hibirini deitiremezsiniz, " demi. Peygamber kibarca, "Haklsn," d ye cevap vermi. Daha sonra topluluun iinden baka birisi peygambere yaklam ve byk bir nle, "Efendim, ok iyi bir ehirdesiniz. nsanlar don retinin zlemiyle kalplerini sizin inize aacak," demi. Hz. Muhammed yine kibarca glm ve ayn eyi sylemi: "Haklsn." 32 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Peygamberin bu szlerini duyan arkada hayrette yle sylemi: "Ama efendim, ilk adama da, nun tam tersini iddia eden adama da hakl olduunu sylediniz. Siyah ve beyaz birarada olmaz ki." Hz. Muhammed yle cevap vermi: "Herkes dnyay olmasn istedii ekilde grr. iki adam olduklar gibi kabul etmeyeyim? Birisi kty, dieri iyiyi gryor. Bunlardan biri in yanl yolda olduunu iddia edebilir misin? Zaten hem buradaki hem baka yerlerdeki i nsanlar ayn zamanda hem iyi hem de kt deiller mi? Adamlarn hibirinin syledii yanl d alnzca eksikti." Hikyelerin ok deiik ilevleri olabilir. Biz sadece hikayelerdeki dncelerin ortaya k bir de onlarn eitsel, teraptik anlamlaryla ilgili ilevleri zerinde durduk. Bu nedenle , daha nce belirttiimiz gibi, atmalarn odak noktalarn oluturan drt alanla, yani ki ni; baars/kariyeri; dier kii ve gruplarla ilikisi (iliki/gelenek); sezgisi, fantazisi e gelecekle ilikisiyle snrl kaldk. Bir yanl anlamay nlemek iin, bilinli olarak kendimizi Dou hikyelerinin psikososyal i le snrladmz belirtmeliyim. Yani, psikoterapideki belli durumlarda veya buna benzer ili lerdeki rol zerinde durduk. Dolaysyla, hikyelerin sadece bir ynyle altk. Hikyeler la, rnein onlara birer sanat eseri, anlam sadece psikolojik yorumlarla aklanamayan mi nyatrler olarak bakmay okuyuculara braktk. HKYELERN LEVLER Peygamber ve Uzun Kaklar Ortodoks bir dindar lyas Peygamber'e gelmi. Cennet ve cehennem konularna byk ilgi duy an ve yaamn ona gre ekillendirmeyi amalam olan adam lyas Peygamber'e sormu: "Cehenn de? Cennet nerede?" Bunlar sylerken bir yandan da ona yaklam, fakat lyas Peygamber cev ap vermeden adamn elinden tutmu ve onu karanlk yollardan geirerek saraya getirmi. Ssl emir bir kapy geerek bazlar mcevherlerle donanm, bazlar kilimlere sarnm zengin v nlarla dolu byk bir odaya girmiler. Odann ortasnda, atein stnde byk bir orba kazan m. Yava yava kaynayan kazandan odaya ok gzel bir kokt yaylyormu. Kazann etrafnda bo gzlerle ?&$& 34Dou Hikayeleriyle Psikoterapi bakan insanlar orbadan paylarn almak zere beklei-yorlarm. Ilyas Peygamber ile birlikte gelen adam insanlarn kendileri kadar byk kaklarn grnce ok arm. Kak, demirden zim bir sap ve ucunda da kk, tahta bir tutacaktan oluuyormu. A insanlar, kazann etraf itiip kakarak orbadan paylarn almaya alyorlar, ancak hibiri bunu baaramyormu. k ok zormu. Ayrca kan sap ok uzun olduu iin en kuvvetli adam bile ka azna ka a arsz olanlar orba ieyim derken, kollarn, yzlerini yakyor veya orbay dierler erine dkyormu. Dahas birbirlerine baryor, kavga ediyor ve alklarn gidermek iin gereken kaklarla birbirlerine vuruyorlarm. lyas Peygamber yanndaki adam kolundan tutarak, "te bu, cehennem," demi. Daha sonra o o dadan ayrlmlar ve bir sre sonra arkalarndaki cehennemi barlan duymaz olmu Karanlk yollardan geerek yaptklar uzun yolculuktan sonra baka bir odaya girmiler. Bu oda daha nceki odann benzeriymi, ortada orba kazan, etrafnda dev kaklaryla insanlar akat buradaki insanlar iyi beslenmi grilnyorlarm. orbaya dalan kak seslerinin dnda kin, mutlu bir mrldanma duyulmaktaym. orbay her zaman iki kii birlikte yiyorlarm. B a kaba sokuyor ve eine yedi-riyormu. Eer kak bir kii iin ok ar olursa, dier ik c oluyormu. Bu ekilde herkes kavga d olmadan, bar iinde orbasn yiyebilmekteymi. Hikyelerin levleri 35 Bir kii yeteri kadar yediinde dierinin sras geliyormu, lyas Peygamber yanndaki adama yle sy-'lemi: "te bu da, cennet!" Hikyeler iki ayr grup oluturur: a) var olan normlar pekitiren, b) var olan normlar greceli hale getiren. Btn kartlklarna ramen, bu iki ama birbirini dlamaz. Birincisi, hikyenin verdii "d okuyucunun bunun zerinde dnmesine baldr. kincisi, bireysel normlarn greceletirilme deiiklik," deerlerden bamsz olarak gereklemez, aksine kiinin sahip olduu deerlerl ir. Bunun tersi de dorudur. Var olan normlara nem vermek, dier bak alarnn sorguland dedildii anlamna gelir. nsan etkileiminde, yaantsnda ve bunlarn dnce dzeyinde il kyelerle yzlemeyle balantl belli sreler vardr. Biz bu sreleri hikyelerin "ilevle nmlyoruz. Ayna levi: Hikayelerdeki imge zenginlii, hikyelerin ieriini egoya yaknlatnr ve okuyu bu imgelerle daha kolay zdelemesine yardmc olur. Kii gereksinimlerini hikyeye yansta ir ve hikyenin anlamn o anki psikolojik durumuna uygun olarak oluturabilir. Bu tepki ler kendi bana teraptik almann nesnesi haline gelebilir. Hasta, hikye ile balant ku endisi, atmalar, istekleri hakknda konuabilir. Hikyelerin kavranmas ve kabul has fantazi ve anlarna ynelmeyle 36 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi kolaylatrabilir. Gnlk yaamdan uzaklklaryla, hikyeler, bilinli olarak kullanldklar hastaya atma-laryla mesafeli bir iliki iinde olmas konusunda yardmc olabilir. Bylec tk hastalnn kurban olmaktan kar. atmasna ve zaten atmalarla dolu allm z ir. Hikye, yanstan ve yanstlan bir ayna haline gelir. Model levi: Hikyeler birer modeldir. atma durumlarn yeniden ortaya koyar ve olas z lar. rnein, atmann zm iin yaplan bireysel giriimlerin sonularn gsterirler. H lle birlikte alarak renmeyi desteklerler. Fakat bu model kat bir model deildir. Var ol n durumla ilgili birok olas yorum ve balanty ierir. Hikyeler duygu ve dnceleri-mizd nd zmleri karmak ve bunlar atmalarmza uygulamak iin deneme ortamlar yaratrla Arac levi: Hastalar temel dnceleri ve kiisel mitolojileri iin yksek bir bedel isterl oru veya yanl, bir biimde bu dnceler sonuta var olan atma ile uzlamalarna yardm eyen kii yardm sandalna binmesine yardmc olan can simidini karmaktan nasl korkarsa, h a da kendisini bir atma girdabna sokmasna karn yaam boyunca kulland dnceleri te kar. Bu durum, zellikle hasta, terapistin kendisine daha iyi veya en azndan eit lde bi r ey sunacandan emin olmadnda geerlidir. Hasta bir yandan teraptik sreci engelleyen, e yandan aka sap-tanabildiinde, atmaya ulamay salayan, diren ve savunma mekanizmal bilir. Hikyelerin levleri 37 Diren, sessizlik, yorgunluk, seansa gelmemek gibi tutumlarn yansra vakit almas ve pah al olmas gibi yorumlarla ifade edilen terapinin deeri hakknda pheleri de iine alan debiimler alabilir. Bu tr diren, teraptik srele alabilir. Elbette bu alma hastann h bilir. Terapistin yanl dncelere, dirence ve savunma mekanizmalarna cepheden hcumu, gen llikle ayn younlukta bir cephe savunmas dourur. Terapi ortamnda, terapist ile hasta arasndaki yzleme, bu iki farkl cephe arasnda arac ummunda olan hikyelerin varlyla yumuar. Bu, hastaya gsterilen saygnn bir iaretidir v n narsist isteklerine hitap eder (kr. R. Battegay, 1977). Seanstaki konumann konusu , konumadan dolay semptomatik davran gsterme olasl olan hasta yerine hikyenin kahra yolla boyutlu, hasta-hikye-terapist sreci balar. Hikye bir filtre ilevi grr. Hasta ikye, en azndan geici olarak onu atma ykl savunma mekanizmalarndan kurtaran bir s , hikyeyle ilgili ifade ve yorumlaryla, hikyenin aracl olmadan aa kmas ok zor o eril-. Bu filtre ilevinden evlilik hayat ve ocuk yetitirme konularnda da yararlanlabil ir. Hikyenin model olma zellii sayesinde ee, onda saldrgan davranlar yaratma riski ta n birtakm bilgiler verilebilir. Ayrca hikyeler kiiye, normalde kendinde bulunmayan i letiim ekliyle kendini ifade etme ans da salar. Depo Etkisi: mgeleri nedeniyle hikyeler, kolayca korunup farkl durumlara uygulanabi lir. Benzer durumlar hikyeleri akla getirsin veya getirmesin, onlarn yaratt 38 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi sorular kurcalama gerei dosun veya domasn, hikyeler hastann gnlk yaantsnn tedavi . Hasta deiik durumlarda hikyeyi farkl yoamlayabilir. Kii hikye ile ilgili, kendi mito ojisini farkllatrmasna yardmc olan, yeni kavramlar oluturabilir veya asl anlam geli ir. Bu anlamda hikye bir depo gibidir. Kiiyi uzun sre etkiler ve onu terapistten bamsz latrr. Gelenein Tayclar Olarak Hikyeler. Gelenek ne anlama gelirse gelsin -kltr, aile, topl ya bireyin kendi deneyimleri sonucunda oluan bireysel gelenek- hikyeler gelenei tar. Yani hikye, kiinin o anki yaantsnn tesinde dnce ve armlar iletir. Kuaktan ku zaman ayn gibi gzkmelerine karn aslnda dinleyene bal olarak yeni ve belki de bilinme anlamlar kazanr. Dikkatimizi hikyelerin ieriine ve sunduu dncelere ynelttiimizde, k davran ve atmaya yatknln kendine zg geleneini oluturan tutum ve davran kalp Klasik psikoterapi kavramlar, hikyelerimizle karlatrlabilecek tarihsel mitolojiler ie . Bunun bir rnei Oedipus kompleksidir. Oedipus'un hikyesi geleneksel modellerden kartl mtr ve temelde otoriteye (anne baba otoritesine) kar olan davran iin kullanlan bir m r-dur. Bu metafor daha sonra Oedipus kompleksiyle ilgili psikanalitik teori ve p ratie uygulanmtr. Kltrleraras Tayclar Olarak Hikyeler. Geleneklerin tayclar olan hikyeler bu yn dir. Kltrn kabul edilen kural, kavram ve davran Hikyelerin ilevleri 39 normlarn yanstrlar. Bu ierikler, tartlan kltrel grubun yesi olan kiiler iin bile ranti oluturur. nk kltrce kabul edilen zmler nerir. Farkl kltrden hikyeler ise n kural ve kavramlar hakknda bilgi verir; deiik dnce modelleri gsterir ve kiinin kavr deer ve zmler repertuarn zenginletirmeyi salar. Yalnz bunun olabilmesi baka bir srece baldr. Bu sre yabanc dnce ve davranlara d i eylerin saldrgan ve tehlikeli olarak alglanmasna yol aan duygusal engellerin ortada n kaldrlmas srecidir. Bu duygusal engel, anlama ve kabul karsnda hemen bir savunma olu rur. Fakat gnmzde nyargnn var olan olumsuzluklar kltrleraras hikyelerle alabilir killerini renebilir ve belki kendi iin benimseyebilir. Bu arada unutulmamaldr ki, hiky eler sadece toplumun o an iin kabul edilmi biimlerini yanstmaz. Farkl zamanlarda geiyo r olsalar bile, dncelerini uyararak, var olan fikirlere meydan okuyarak ve yeni bil inmeyen kavramlar sunarak kiinin muhakeme gcn gelitirirler. Regresyona Yardm Olarak Hikyeler. Hikyelerin anlatld ortam, kuru, soyut veya terapist le hasta arasnda byk uurumlarn olduu bir ortam deildir. Tersine, genelde akln, do rliinin olduu bir ortam sz konusudur. Byle bir ortam ise sezgi ve fantazi ekillendirir . Bizim baar odakl toplumumuzda, fantaziye dn regresyon, yani daha nceki geliim evrel ne dnme anlamna gelir. Hikyelerle ilgilenirken, daha az 40 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi tipik Batl bir yetikin gibi davranrm. Daha ok da bir ocuk veya standart baar normlar tazi dnyasna girmesine izin verilen bir sanat gibi olurum. Teraptik ereve iinde, hik yetikinlerin edinmi olduklar davran kalplarn bir kenara brakarak eski zamanlarn zee veren dnce ve tutumlarn denemelerine olanak tanr. Kii, hikyeleri, zerinde fazla d da anlamak ister. Hikyeler fantaziye, metaforik dnceye, fantastik ierie, korkusuz ve e ngelsiz tepki vermeye ve hayranlk duygularna kaplar aar. Yani, bir anlamda yaratclk i ir. Ayn zamanda gereklik ve haz arzusu arasnda aracdr. Hikyeler kiisel isteklere, yak e uzak amalara kpr oluturur, topyalara, gerein alternatiflerine var olma olana tanr nceki geliim dnemlerine dn, hikayelerdeki temalarla ynlenir. Balangta az olmakla be belli lde regresyona, bylece zayf egolu hastalarn bile dalmadan teraptik srece bal lanak tanr. Bu balamda, zellikle bilgilendirici olacana inandm bir deneyimi anlatmak iyorum. Bir psikiyatri kliniinde manik hastalar ile izofren, depresif ve nevrotik hastalarn birarada bulunduu kark bir psikoteraptik grubu ynetiyordum. Gruba, amaca uygun olarak , canl, fakat iyi kontrol edilebilen bir grup aktivitesi oluturan mitolojik hikyele rle baladk. Bu hikyelerin yardmyla zor ulalabilen hastalar bile byk o-randa katlm i. Bu uygulama analitik psiko-terapinin fazla uygulanmad bir klinikte gerekleti. Grup ta Hikyelerin ilevleri 41 yaanan duygularn kontrol edilebilirlii nceden net ekilde bilinemedii iin, genelde anal tik yntemler sorunlu olabilmektedir. Kart-Dnceler Olarak Hikyeler. Terapist hikyeleri sunarken yerleik bir teori ortaya ko z. Terapistin yapt, hastaya kabul veya reddedebilecei bir kart-kavram sunmaktr. Bu sr bilgi bilinli olarak yeni veya bildik duruma uygulanr. Bu, tabii, keyfi bir biimde yaplr. Bilgi tek tarafl olarak atmaya mdahale eder. Bu nedenle hikyeler, insan ileti in, kavramlarn dei toku edildii zel bir eklidir. Aadaki, eski ran edebiyatndan al konuma buna rnek olarak gsterilebilir. ile eken bir baba oluna yle t vermi: "Ah olum, her zaman 'her iek farkl kokar' a r ve kadnln o zengin ve hissizletirici iekleriyle her trl zevki tadarm dncesini bu szlere, "Baba, sen kadnlarn cennetlik yzlerini grmemisin. Gzlerin onlarn siyah sa dalmam, baklarn ene-lerindeki gamzeden zevk almam; sen dnceler iinde kaybolarak oturmam, aktan sarho olup uykuya dalmam, frtnal ryalarla uyanmamsn," diyerek ce v Olunun bu szleriyle dnmeye zorlanan baba yle sylemi: "Sevgili olum, sen ekmek ve z bir masa grmemisin. Bir kadnn sertliini, ocuklarn alamalarn, bir kede borlarn klenmedik misafirlerin gelmesinin ne demek olduunu bilmiyorsun." 42 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Bu konumadan baba ile oul arasnda yakn bir ilikinin olduunu anlyoruz. Aralarndaki far arn ortak noktalarnn olduunu da hissediyoruz. Hi kimse deiikliin birdenbire, daha do ifadeyle "imdi, burada" olmasn bekleyemez. Hikyede bilgi baba-oul arasnda gidip geldi , deiik alardan anlald ve sonunda ikisinin de pozisyonlar netleti. Fakat nce bilgin arn dncelerine uyup uymadn veya iki taraftan birine kendi dncelerini deitirtmeni madn grmek iin bu bilginin snanmas gerekir. Kii yeni gryle geici olarak veya de r. Ayrca hangi ksmlar kabul edeceine, hangi ksmlarn gerei daha iyi anlamada ona yar ve uygulamann olanakszl yznden hangilerini eleyeceine karar verir. Dier bir deyile nsann da yeni bilgiden sonular karabilmesi iin zamana ihtiya vardr. Psikoterapide kart-dnceler reete gibi sunulur. Hastaya kart dnceyle almas dev ann hikye okumas, hakknda dnmesi veya anladn yazmas eklinde olabilir. Terapist b kapal bir ekilde verebilir. Yani, hikyenin mcadeleye davet zellii, hastann kart d esini salayabilir. Kart dncenin biimi, durum ve artlara bal olarak deiebilir. Ki tekrar ve iirsel imgeyle veren hikyelerden; "hikyenin mesaj"nm verilmek istenen dnceyi etledii ksmlardan; dnceyi ifade eden atasz ve deyilerden veya hastann sunmak zorund ye dorudan bir cevap olarak ortaya kan "ekilsiz" kart dnceler arasndan bir tanesini r. Hikyelerin levleri 43 Bak Asnn Deiimi: Hikyelerimizin ou yaln tanmlamann tesine geer ve grsel yan rsine evrilmi bir deneyimi ierir. Okuyan veya dinleyenler, fazla bir abaya gerek kal madan kendilerine de artc gelen ve "Grdn m!" eklinde tepkilere neden olan bir gr lar. Tehdit Bir gn hocann eei alnm. Hoca fkeyle pazara komu ve yksek sesle barm: "Eeimitirsin." Kafas kzm, krmz bir yz ve boynundaki imi damarlarla barmaya devam etmi geri almazsam, yapmamam gereken bir ey yapacam." evredeki insanlarn btn bu olanlardan korktuu belli oluyormu. Fakat birden eek ortaya km. Hi kimse onu kimin getirdiini g alabalk sorunun gzel bir ekilde zlmesinden mutlu olarak dalm. Yal bir adam ise ho rmu: "Bana syle, eer eeini geri almasaydn, yapmaman gereken neyi yapacaktn?" Hoca ceva vermi: "Ne yapabilirdim? Yeni bir eek alacaktm. Syle bakalm, sahip olduum a-zckparay bunu yapmak akll bir ey olur muydu?" Bu hikyenin birinci ksm zdelemeyi destekler, fieinin alnmasyla hoca hakszln ku bir ekilde ve hereye gc yeten insan fantazisiyle tepki verir. "Eer... ok kt bir ey k." Bizim iin, adalet hakkndaki kendi dncelerimize dayanarak, hocann tehdidini anlayp naylamak ok kolaydr. 44 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Fakat ayn zamanda, kt bir olayn, dncemizde canlandrabileceimiz ho olmayan sonular Bu da bizde gerginlie neden olur. Hoca bu gerginlii, durumu yeni bir bak asyla deerle rerek beklenmedik bir ekilde zer. Adalet istei birden tutumluluk gds arkasnda solar. as, yeni eek ok pahalya mal olacaktr. Kt olay, bakalarna ynelik bir saldrganlk e ersine, var olan tutumluluk standartlar ile hocann maddi durumu arasndaki uyumazlk ol arak ortaya kyor. Bu kaynak deiiklii artan gerginlii azaltyor. Rahatlam olarak, gl kahkahayla tepki veriyoruz. Kendimizi tehdit edici durumdan uzaklatryoruz. Bu yer deitirme sreci birok hikyede olur. Okuyucu veya dinleyiciye, bak as deiikliini h i bak as temel kavramlarla ilgilidir. Hikyelerde sunulan ekliyle kart dnceler, bak as deiikliini, olaand kavram kler. Fakat bu srete, hastann atmalarna karn tutmaya devam ettii bak asna geri k nemli deildir. Bak as deiikliinde baka bir zellik daha sz konusudur: Bildik du ir adan grlmeye balar ve bylece farkl bir hal alrlar. Bazen sorunu zmek iin gerekl lnzca daha fazla bak as deiikliidir. 8 OKUYUCU N KURALLAR Doru Fiyat Kral Anoscbinvan tebasyla birlikte topraklarnda dolarken, dalarda, derme atma kk bir kulbesinin bile olmad ssz bir alana gelmi. Kraln as feryat etmi: "Soylu sultanm drmak iin buradaym. Fakat erzak depomuzda bir tuz zerresi bile yok. Ve tuzsuz yemein tad ok kt olur. Sultanm, ben ne yapacam?" Anoscbinvan cevap vermi: "En yakn kasabay Orada tuz satan bir tccar bulacaksn. Fakat doru fiyatn demeye dikkat et ve normalinden bir kuru bile fazla verme." A krala cevap vermi: "Soylu sultanm, bu dnyadaki herkesde daha fazla paraya sahipsiniz. Tuza biraz fazla deseniz ne olur? O biraz fazlalk s izin iin nedir ki?" Kral bu szler zerine ciddi bir ekilde bakm ve cevap vermi: "Dnyad hakszla asl yol o 9 HKYELERN KAYNAKLARI ehir Kaps ile Az Arasndaki Fark Dou 'da bir zamanlar bilgeliinin lkesini bir gne gibi aydnlatt, zeks ve zenginlii ulaamad bir kral yaarm. Bir gn vezir zgn bir yzle kendisine gelmi ve "Yce sulta eki en a-kll, en yce, en gl insansnz. Yaammzn ve lmmzn efendisisiniz. lkede duydum, biliyor musunuz? Her yerde insanlar size krediyor. Fakat baz insanlar sizi n hakknzda ok kt konuuyorlar. Alay ediyor ve akll kararlarnz eletiriyorlar. En g sizin gibi bir hkmdarn lkesinde byle bir bakaldr nasl olabilir?" demi. Sultan hog le cevap vermi: "Krallmdaki her insan gibi sizler iin neler yaptm biliyorsun. Yedi kontrolmde. Benim ynetimimdeki bu lkeler geliti 50 ve zenginleti. Bu yedi lkedeki insanlar beni adaletimden dolay seviyor. Tamamen hak lsn. Birok ey yapabilirim. ehirlerimin dev kaplarn kapattrabilirim. Fakat yapamayaca var. Tebamn azn kapatamam. Asl nemli olan baz insanlarn benim hakkmda kt eyler s l, benim iyi eyler yapmam." Bu kitaptaki hikyelerin bazlar klasik Dou edebiyatndan alnm olup, Hafz, Sadi, Mevln in Etassami ve dierleri tarafndan (bkz. biyografik zetler, s.202-204) uyarlanmtr. Bu h ikyeler, Bat'da bir lde, tbbi tarih, Dou aratrmalar ve edebi almalar yoluyla bil . Kitaptaki dier hikyeler ise halk hikyeleridir. Bu hikyeler szel olarak aktarlm, fak mdiye kadar hemen hi kimse onlar yazma gayretinde bulunmam, psikoterapiye veya sosyal yaama uygulamamtr. Bu tr hikyelerin bazlar Bat'da da ayn biimlerle bilinmektedir unlarn niye anlatldklarn, insanlarn bunlara niye gldklerini veya hayret ettiklerini b eden bunlar anektod veya fkra olarak kabul etmektedir. 10 ORTADOU EDEBYATINDAK EN GZDE KARAKTER Karga ile Papaan Papaan ile karga ayn kafesteymi. Zavall papaan siyah tyl canavarn varlndan ok rah ve "Ne kadar kt bir siyah renk, ne biimsiz ey, ne kadar sradan bir yz ifadesi. Bir ins an gne doarken byle bir eye baksa, tm gn kararr. Hibir yerde senden daha iren bir da olamaz," diye syleniyormu. ok garip gelebilir, ama karga da papaann varlndan ikayetiymi. zgn ve karamsar e kendini bu zevksiz, ok renkli arkada ile biraraya getiren kaderden dert yanarken yle sylyormu: "Niye bu kt talih beni buldu? Niye ans yldzm beni terk etti? ttye m im byle bir karanlkla son buldu? Bir ibahe duvarnda baka bir kargayla oturmak, ortak e y52 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Ortadou Edebiyatndaki En zde Karakter 53 lerimizden zevk almak ve mutlu olmak kim bilir ne gzel olurdu!" (Sadi) Birok hikye mizahi olduundan, dinleyenler iin ka-rakterler ve onlarn kaderleriyle zdel ek daha az ac verir. Bu, ayn zamanda dinleyicinin stnlk duygusu his-setmesini de salar . Kahramann belirgin zellikleri hik-yede n plana karlr, dier zellikler ksaca yok s k yanllk kiinin hikyeyi anlamasna yardmc olma-snn yannda, hikyenin amac iin de g dengesizlik ve farkllama olmadan, hikyenin amac etkisini kaybeder. Dar grllk sonucu rotik dengesizlik ve hikyeler arasndaki iliki aklk kazanr. Genel bir ifadey-le, kendi osyokltrel sistemimizde kabul edilmi greceli deerlere dar bir bak asyla baktmzd arnn gznde komik olabiliriz. Birok Dou hikyesinde "kahraman" prototipi hocadr. Genellikle eeiyle lkeyi dolaan halk izidir. Baz ok ilgin gezici vaizler fkralar, ironi duygular ve sakar davranlaryla ha gi ve dikkatini toplad iin, hoca ran folklornde popler bir figr haline gelmitir. yi n rnei olmad, terbiye ve nezaket kurallarna uy-madii iin aka sylenemeyen birok sylenir veya hocann merkezi rol oynad hikye-lerde ortaya kar. ran halk iin hocann pasnn krallk toplumlarndaki saray dalkavuuna benzer bir ilevi vard. Bir karikatr olar doruluu ve bilgelii ounlukla abartl bir ekilde sunar ve bunlar hikyeyle akann tesine tard. Bu sre iinde tarihi modeller vardr. Sekiz yz yl nce, efsanevi el Reitln yakn akrabas olan nl air ve sosyal eletirmen Behll, kendine deli denmesini bul etmi ve bu ekilde soruturmadan uzak, soytar klah altnda halk eitmeye yardmc ol Hoca, akalar aktaran kimse ve dar grlln rnei olarak, kiinin egosunun bir paras o e kendinde hissettiklerini veya kiiliinin dlanan ksmlarn ona atfeder. Bylece kendi i sini yeniden kazanr: Bu mantksz eyleri syleyen ben deilim, benim iimdeki hoca. Onun is ini vererek kendimi, benliimin tehdit edici ieriinden koruyorum. Dinleyici, dnce ve bak alarndaki deiiklikler a-raclyla, en azndan deneme dzey ehlikeli veya en azndan net olmayan dncelere ynelmeye zorlanr. Dolaysyla kendi dnc duygu ve deneyim dzeyinde geniletir. Sonu olarak, benzer yntemler tutum ve davranlarn eraptik deiimine balamak iin uygundur. i Kendini Kefetme 55 11 KENDN KEFETME Kusursuz Deve Yllar nce drt alim Kaunr llerinde bir kervanla yolculuk ediyormu. Akamlar ate etraf ruyor, deneyimleri hakknda konuuyorlarm. Drdnn de develere hayranl varm. Develeri allerine ayor, glerini takdir ediyor ve sabrlarn anlalamaz buluyorlarm. lerinde lem ustalaryz. Bu hayvan vmek ve onurlandrmak iin yazalm veya izelim," demi. Bu szl r sylemez bir parmen kd alp ya lmbasyla aydnlanan adra girmi. Birka dakika so mi. Ktta dinlenme pozisyonundan kalkmaya hazrlanan bir deve iziliymi. Hem de o kadar g l izilmi ki, insan canl olduunu dnebilirmi. Daha sonra bir bakas adra girmi ve b nunkisi, develerin kervana saladklar yararlarn ksa bir anlatmym. -'nc olarak adra giren alim isem. En son drdnc adan adra girmi ve dier arkadalarn kendini rahatsz etmemeleri k m. Birka saat sonra ate snm, adrn dndakiler toktan uykuya dalm. Fakat lo ad onoton bir ark geliyormu. Arkadalar onu dr-idnc gn de ikinci ve nc gndeki gibi Alaaddin'in arkasndan kapanan kayalar gibi, Iadr drdnc alimi saklam. Sonunda beinci girii alm ve alkanlarn alkan lesiye yortulmu halde, morarm gzler ve km sert sakalla kaplym. Yorgun \admlarla ve yznde yeil limon yemi gibi bir ifadeyle Sdi ine yaklam. Canndan bezmi bir halde bir to-\mar parmen kdn halya atm. Birinci flerle u yazhym, "Kusursuz deve, veya I bir deve nasl olmal..." Birok eyde olduu gibi, hikyeler, kssadan hisseler ive peri masallaryla ilikilerimiz de nme sonucu kurulmutur. Onlar sevmeyi, reddetmeyi veya onlara aldr-mamay reniriz. Hikye ere kar olan tutumumuzu anlamamza yardmc olacak baz sorular yle sralayabiliriz? - Size hikyeyi kim okudu veya anlatt (baba, anne, kardeler, bykanneler, bykbabalar, ha a, yuva retmeni, vb.)? 56 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Hikyelerin size anlatld durumlar hatrlayabiliyor musunuz? Kendinizi nasl hissettiniz? Hikye ve masallar hakknda ne dnyorsunuz? Hangi hikye veya masal kendiliinden aklnza geliyor? En beendiiniz yazar kim? Hangi kavram veya ataszlerinin sizin iin nemi var? ou insann hikyelerle olan ilikisinin temelini peri masallar veya kssadan hisseler olu maz. Onlar hikyeleri daha ok dini mesel ve ncil hikayeleriyle ilikilendirir. nsanlarn bazs hikayelerdeki hayal gc esini tercih eder, ancak bazs da onlara derine yerlemi sizlik veya duygusal bir antipatiyle yaklar. Fakat bu tepki bazen tek bana hikyeye ka r gelitirilen tepkiden ok, hikyenin dinsel armlarna kar gsterilen tepkidir. Dini mesellerin anlamlaryla ilgili baz rnekler II. B-lm'n birinci ksmnda verilmitir. II. BLM: UYGULAMADA HKYELER 1 s 1 MESELLER nsanlarn ve meleklerin diliyle konuuyorsam, ama sevgim yoksa, grltl bir an veya nla zilden baka bir ey deilim. (I Korint 13:1) Allah'a nan ve Deveni Salam Bala Mminler Hz. Muhammed'i dinlemek iin toplanmlar. Bir adam onu zellikle dikkatli, kendi ni vererek dinlemi, inan ve evkle dua etmi ve akam olduunda peygamberden ayrlm. Fak nz fazla uzaklamadan koarak geri gelmi ve heyecanl bir sesle barm: I "Pey r efendimiz! Bu sabah sizi, Allah 'in peygambe-\rini dinlemeye devemle geldim. F akat gryorum ki deve \gitmi. Grnrlerde yok. Peygamber efendimiz, devem I kayboldu. B u mu ilahi adalet? Bu mu manamn dl? 60 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Meseller 61 Bu mu dualarma teekkr'''" Hz. Muhammed bu aresiz szleri dinlemi ve yumuak bir glmsem cevap vermi: "Allah'a inan ve deveni salam bala." Dinlerin dili imgelerin dilidir. Hemen hemen tm din kitaplar, Allah'n emir ve yasak larn dorudan ve ak bir biimde belirtmekten kanr. Bu kitaplar, dili yaln olup kesinl nanstan vazgeilen hukuk kitaplaryla k-yaslanamaz. Dini kitaplarda tebih, mesel ve szel imgelerin kullanlp kullanlmamas ya da anlatlann bir model olarak sunulup sunulmamas h ir eyi deitirmez. Birok yerde hikye, kssadan hisse ve mitolojilerde bulunanlara benzer anlatm aralar buluruz. Hikyeler ahlki, felsefi ve dini mesajlar iletmenin uygun aralardr. Dini mesellerde bil e taklit edilecek ya da caydrclk grevi gren modeller sunulur. Bunlar, inanana yesi old dini evrede ne ekilde davranmas gerektii ynnde somut bilgiler verir; hangi modeli ken dine rehber olarak alacan gsterir. Hz. Muhammed'in damad Hz. Ali'yi anlatan aadaki hi Kuran'clan alnmtr. . ^ Hurma Yiyici Bir kadn, kk oluyla bilge Hz. Ali'ye gelmi ve yle demi: "Olumun ciddi bir rahatszlan akama kadar hurma yiyor. Ona hurma vermezsem, barp aryor. Ben ne yapacam? Ne olu yardm et." Hz. Ali ocua efleatle bakm ve yle demi: "Benim iyi kalpli kadnm, imdi yarn ayn saatte gel." Ertesi gn kadn ve olu tekrar Hz. Ali'nin nne gelmiler. Byk usta ocuu kucana oturtmu, kendisiyle bir arkada gibi konumu ve sonunda elindeki ar alrken yle sylemi: "Evldm, daima ll ol. Hayatta tad gzel olan baka eyler d nne ve ocuu gndermi. Buna aran kadn sormu: "Byk usta bunu niye dn sylemedin? Niy culuu yeniden yaptk?" Hz. Ali cevap vermi: "Benim iyi kalpli kadnm, dn oluna bugn sy i ayn inaydrclkla syleyemezdim. nk dn benim de canm hurma istiyordu." Hemen hemen tm dinler belli bir alanda uzmanla ynelmilerdir. Hahamlar Eski Ahit'in ret lerini iletenlerdi, kilise pederleri ve Roma Katolik papazlar Yeni Ahit'in retmenle ri oldular. slamda, imamlar ve daha alt dzeyde hocalar dini bilgileri rettiler. Dier taraftan, dinlerin kutsal kitaplar, bu retileri anlamann sadece erdemli kiilere z olmadn vurgular. Yani, hi kimse bakalarndan daha stn deildir. Bu yazlarn hepsi, yoluyla, herkesin dinin ieriini anlayabileceini ifade etmektedir. Hz. sa, ocuu, dini geree, safsataya yer vermeden kendi abasyla yaklaan insann sembol olarak kullanmtr. Aadaki hikye Bab'm (Bahai dinin habercisi) mridi Babi hakknda anlatlmtr: Alim ile Deve Srcs l geen bir kervanda ok iyi eitim alm bir vaiz varm. Bu kii yle bilgeymi ki, yan andklarla ykl yetmi deve gtryormu. Sandklarda sadece 62 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Meseller 63 ti: & gemiin ve bugnn bilgilerini ieren kitaplar varm. Bu kitap yk ise vaizin kafasnda ta anla kovadaki bir damlaya benzemekteymi. Bir de kervana elik eden ve son peygamberin geldiine inand bilinen zavall bir deve sr rm. Beklendii gibi vaiz bir gn deve srcsn arm ve "Benim lkedeki ve tm dnyada kadar nl olduumu biliyorsun. Grdn gibi, yetmi deve bilgilerimin sadece bir ksmn ta ur da sen, yrtk prtk elbiseler iindeki basit deve srcs, akademi bitirmek bir tarafa, a yazmay bile renmemi, okula bile gitmemi birisi, hangi cesaretle son peygamberin gel diine inanabiliyorsun?" demi. Deve srcs zarif beyefendinin nnde tevazuyla durmu, hrmetle eilmi ve yle sylemi: zrunuza gelip yetersiz szcklerimi size sylemeye hibir zaman cesaret edemezdim. Fakat siz istediniz. Ne dndm size kk bir rnek vererek gstermeye alacam. Efendim, a e inciyle kyaslya-bileceim esiz bir bilgi hazinesinin sahibisiniz. Bu inciler o kada r deerli ki, ok gzel dzenlenmi kutu iinde, yumuak kadife kumalara sarl olarak sakla nun yannda, benim bilgim sradan, lde zerine bastmz talar gibi. Ama bir de gnein y al edin. Gne bize nlarn yollar. Efendim, size sorum u: Gnein nlarn, parklakl izin kadifelere hapsolmu deerli incileriniz mi, yoksa benim yolun kenarnda duran acn acak talarm m?" ster kutsal kitaplara ait olsun ister onlarla ilikili olarak sylenmi ve iletilmi olsu n, hikyeler peygamberlerin dini dncelerini aklama ilevini grr. Musevilikte, Hristiy lamda ve Bahai dininde de geerli olan Hz. Musa'nn on emri, hikyelerle rneklendirilmi ve daha anlalr hale getirilmitir. Bunlar "Yapmayacaksn..." eklindeki soyut emirlerin t sinde, inanann gerek dnyasna gir-|mislerdir. Burada ayn zamanda dini dncelerle ilgili -jdagojik gerekler de vardr. Hz. Ali'yle ilgili aadaki hikye, bir lde "almamalsn" dir. Hikye bu emre uymayanlarn veya ait olduklar grubun standart norm ve yasaklarn ine enlerin tedavisine balang olarak da kullanlabilir. Doru Szl Hrsz Namuslu, bilge adama, bir gn hrszlk yaparken yakalanan gen birini getirmiler. Fakat ha lk, hrsz genliinden dolay yasalarn gerekli grd kadar ar cezalandrmay istemiyor hrszln ktln ve ac sonunu gstererek, genci bu yanl davrantan vazgeirmesini klentisinin tersine adam hrszlk hakknda tek sz hile sylememi. Hrszla yumuak bir ek p gvenini kazanm. Tek istei gen adamn daima doru szl olacana sz vermesiymi. Gen tulduu dncesi iinde, hemen bunu yapacana sz vererek, rahatlam bir biimde evine dn boyunca, almakla ilgili dnceler ay glgeleyen bulutlar gibi aklna gelmi. Yeni bir hr evin yan kapsndan gizlice 64 Dou Hikayeleriyle Psikoterapikarken bir dnceyle sarslm: "Eer yolda birisi beni durdurur ve ne yaptm sorarsa n eim? Yarn ne syleyeceim? Doru szl olmak iin verdiim sz tutarsam, hereyi itiraf et . Bunun sonucu olarak da hak ettiim cezadan kurtulamam." Gen adam btn alkanlklarna ka u szl olmaya altka, hrszlk yapmak ona ok zor gelmeye balam. Doru szllnn salam. Doru Dua Bahai dininin kurucusu Bahaullah'n olu Abdlba-ha, bir aile tarafndan yemee davet edil mi. Evin hanm tm iyi niyetiyle yemek piirmedeki ustaln gstermek istiyormu. Fakat y ofraya getirdiinde onu yakt iin zr dilemi. Yemek yanm, nk kadn yemek pierken g lar okuyormu. Ab-dlbaha dosta glmsemi ve yle sylemi: "Dua etmen ok gzel. Fakat bi efer mutfaktayken yemek kitabndan dua oku." Yrekten inanan bir dindarn aka alglayabilecei gibi, bu hikye din ile gnlk yaam ara terir. Gnlk yaam ile din arasndaki farkllklarla ilgilidir. Uygun bir ekilde, dinsel da grllk ve ahlk dnyasnn ruhani kurallaryla yzlemekten doan psikolojik rahatszlk Ferisi ile Vergi Toplaycs Hz. sa bu meseli kendilerinin drst olduma inanan ve bakalarn kk gren insanlara s Meseller 65 Birisi Ferisi, dieri vergi toplaycs olan iki adam mabede dua etmeye gitmiler. Ferisi ayakta durmu ve kendi kendine dua etmeye balam-. "Tanrm, krler olsun, ben dier insan ibi hara, adaletsiz, sahtekr, hatta u vergi toplaycs gibi deilim. Haftada iki defa o arm, btn sahip olduklarm iin aar vergisi veririm." Bu arada uzakta duran vergi toplayc lerini hi yukar kaldrmadan gsn dverken, "Tanrm, bu gnahkrna merhametli ol," diye Sizlere sylyorum, dieri yerine bu adam evine temiz olarak dnecek: Kim kendini yceltir se, alalacak ve kim kendini alaltrsa, ycelecek. (Luke 18: 9-14) Bu hikye dorudan mesel ya da didaktik para olarak kullanlmtr. Bu trlerden Yeni Ahit't vardr. Somut bir durumla ilgili soruyu ortaya attktan sonra, mmin ve dinleyiciler mesel eklindeki hikyeyle kar karya kalrlar. Bu meseller o dnemin gnlk olaylarndan akterleri, rol ve nemi o dnemde belirgin olan kimselerden oluur. Bunun bir rnei, ayn z amanda hem vergi toplaycs hem polis olan yetkilidir. Kendi Gzndeki omak Yarglanmak istemiyorsan, sen de yarglama. Verdiin yarg ile yarglanr, yaptn deerlendirme ile deerlendirilirsin. Niin kardeini de kendi gzndeki oma grmezsin? Veya kendi gznde omak varken kardeine nasl, "senin ," dersin? Sen, ikiyzl insan, nce kendi 66 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi gzndeki oma kar ki, daha iyi grebilesin. Ondan sonra kardeinin gzndeki p karm (Matta ncili, 7: 1-5) Bu ayetteki gibi, metaforlarn birok anlam vardr. Metaforlann sunduu imgeler, szn syle lerinden daha fazlasna sahiptir. Kiinin kendi gzndeki omak rnei, sosyal ve bireysel ha gereksinimini vurgulamann yansra yanstmann (projeksiyon), yani bireysel gereksinim v e sululuk duygularn iletmenin ok gzel bir anlatmdr. Bu ayet, ayn zamanda ister terap ter yargcn rol anlamnda olsun, kiinin einin, arkadann veya hastalarnn sorunlarna endi sorunlarna bakmas buyruunu da ierir. Bakasnn gzndeki p grmeden nce kendi g-zmzdeki oma grmemiz buyruu, bir anlam esyonel etiini oluturur. Eitimi srecinde kii, hastalarn tedavi etmeden nce kendisi ps terapi-den geer. Gne Telll Kmesteki horoz o kadar hastaym ki hi kimse onun ertesi gn tebileceim tahmin etmiyorm eki dier hayvanlar, efendileri terek gnei armad takdirde, gnein domayacan d ald gibi, hepsi gnein horozun tmesiyle doduuna inanyormu. Ertesi gn gne onlar n kaldrm. Horozun ok hasta olmasna Meseller 67 ve tmek iin gcnn olmamasna karn, gne domu ve hibir e;y onun seyrini etkileyemem (ran Masal-Abdlbaha) nsann tanryla olan ilikisi sadece tebih ve imgelerle anlatlabilir. Evreni kontrol eden gcn varln ispata alan matematiksel formller bile eninde sonunda tebihten ibarettiar, bilinmeyene ve tannmayana birka adm daha yaklama abasn ifade eder. Gne Saati zerindeki Glge Dou'da bir kral bir gn halkn mutlu etmek istemi. Halk saatin ka olduunu bilemedii i yolculuundan dnte onlara gne saati getirmi. Getirdii hediye kralhndaki insanlarn mi. Halk artk gnn deiik zamanlarn ayrt etmeye ve zamann ayarlamaya balam. Dakik r ve retken olarak zenginlemiler ve yaam dzeyleri ykselmi. Kral ldnde, halk ona o larn nasl ifade edebileceklerini dnmeye balam. Sonunda, gne saati kraln cmertli imgesi olduu iin, onun evresine altn kubbeli gzel bir tapnak ina etmeye karar vermile Fakat tapnak bittiinde ve kubbe gne saatinin stnde ykseldiinde, gne nlar artk mu. Gne saati kapanm ve halka zaman gsteren glge yok olmu. Bunun sonucunda insanlar lik, gvenirlik ve retkenliklerini kaybetmiler. Herkes kendi bildii ekilde hareket etm i. Sonunda krallk km. Meseller 69 Bu Dou halk hikyesi, tebih olarak kullanmtr. Zerdt'n izleyicileri iin gerei etenekleriyle ilgili grlmtr. Bir baka metafor-da, insann yeteneklerinin karsnda ola ler, aynann stn karartan kire benzetilir. Fakat yukardaki hikyede btn bunlar tapnak o ak yeniden yazlmtr. Bir sonraki rnein gsterecei gibi, Abdlbaha insan yeteneklerinin kli zelliini, benzersizlik kavramyla geniletir. retmen bahvana benzetilirken, insan v uk da birer bitki olarak gsterilir. retmen ile Bahvan Bir retmen eitli bitkilere bakan bir bahvan gibi alr. Bir bitki gnei, dieri seri ; biri akarsu kysn, dieri orak da tepesini sever. Biri kumlu toprakta geliirken, die reketli topraklarda geliir. Hepsinin kendine en uygun bakma ihtiyac vardr; yoksa son u baarsz olur. (Abdlbaha) Burada, beden ile ruh arasndaki ilikinin Bahaullah tarafndan yaplan tanmn vermek uygun olur: Ruh ile Beden Arasndaki liki "Biliyor musun ki insan ruhu ok ycedir ve bedenle akln tm zayflklarndan bamszdr. H nn zayflk belirtisi gstermesi ise ruh ile beden arasna giren engellere baldr. Ruh hi edensel rahatszlktan etkilenmez. Lmbann n dn. Etrafna konan bir eya 'r-, 70 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Meseller 71 lmbann aydnlna engel olabilir, ama n kendisi azalmayan gcyle aydnlatmaya devam insann bedenine ac veren her hastalk ruhun kendinde olan kuvvet ve gc gstermesine eng eldir. Ancak hastalk bedeni terk ettiinde, o, stnln, dnyadaki hibir gte olmayan e recektir. Her saf, arnm ve kutsanm ruh mthi bir gce sahip olacak ve artan bir mutlulu sevinecektir. "allklar altna gizlenen bir lmbay dn. Ik vermeye devam etmesine karn aydnl i . Ayn ekilde bulutlarla kaplanm gnei dn. Gerek k kaynanda bir deiiklik olmad uunu izle. nsan ruhu bu gnee, dnya zerindeki herey de insan bedenine benzetilmen. D ngel ikisinin arasna girmedike, beden, btnlyle ruhun n yanstmaya ve onun gcyl edecektir. Fakat ikisinin arasna bir engel girdiinde, n parlakl azalm gibi olacak "Yine, tamamen bulutlarn arkasna gizlenmi gnei dn. Iyla dnya aydnlanmaya devam byk bir azalma olmutur. Bulutlar datmad takdirde gne olanca gcyle aydnlatamayaca bulutlarn olmas veya olmamas, hibir ekilde gnein parlakln etkileyemez. nsann ru ydnlatan ve varlnn devamn salayan gnetir ve byle kabul edilmelidir. "Bir de meyvann aata nasl olutuunu dn. A-a paralara blnse bile meyvann en ufak nlalamaz. Ortaya ktnda ise esiz gzellik ve mthi mkemmelliiyle kendini gsterir. Hatta baz meyvalar gelimelerinin en son noktasna kopanldktan sonra ular." (Bahaullah'n Yazlarndan Semeler, s.153) Krizin Yaratt Olanak Bir zamanlar yllardr sevdiinin ayrlk hasretini eken, uzak olmann ateinden harap olan k varm. Akn kanununa gre, kalbi sabrsz, bedeni ruhunun yorgunuy-mu. Sevdii olmad amsz ve kendini tketen bir ey olarak gryormu. Gnlerce onun zleminden huzursuz, acsnusuz kalm. Bedeni bitkinmi, ac ekiyormu ve kalbinin szmyla alayp duruyormu. Bir fin lk varl iin binlerce hayat verebilirmi. Fakat istei olmam. Doktorlarn bu ak hastas in getirecei yardmdan baka yapabilecekleri, verebilecekleri bir ila yokmu. Artk, dostl ar kendisiyle dostluk etmez olmu. Sonunda zlem aac umutsuzluk meyvasn vermi ve umutlarnn atei kle dnm. Bir gece, d anamayarak evinden km ve pazar yerine doru yola koyulmu. Birden bir beki onu takip etm ye balam. Beki takip ederken, o komaya balam, daha sonra dier bekiler de biraraya g ve yorgun adamn tm ka yollarn kapatmlar. Tkenmi haldeki adam tm gcyle bararak kendi kendine inlemi: "Kesin, beni ok yakndan takip eden bu beki ya benim Azrailim, lm meleim; ya da bir zorba ve bana ktlk yapmaya alyor." Akn okuyla kalbi kan al lan Meseller 73 **.*;*tamaya devam etmi. Sonunda bir bahe duvarna gelmi, anlatlamayan arlanyla ok yksek ra trmanm ve hayatn unutarak kendini baheye atm. Ve orada sevdiini elinde bir lmba ile kaybettii yzn ararken grm. Kalbi tutsak k isine baktnda derin bir i ekmi, ellerini havaya kaldrm ve alayarak yle dua etmi: sen bekiye mutluluk, zenginlik ve uzun hayat ver. O bu zavally ynlendiren Cebrail ya da hayat veren srafil'di. Aslnda adamn szleri doruymu, nk bekinin grnrdeki zalimliinde birok gizli adalet skenin arkasnda ne kadar merhamet yattn grm. fkesiyle, aknn lnde sevdiinin de bu a yol gstermi ve yalnzln karanln tekrar biraraya gelmenin ile aydnlat dirmi, ruhu kalbin doktoruna gtrm. k ileriyi grebilseydi, batan bekiyi takdir eder, o-nun adna dua eder ve bu zalimlii b adalet olarak deerlendirebilirdi. Fakat iin sonu ondan gizlendii iin batan szland ve yet etti. Dier yandan, bilginin bahesinde yolculuk edenler, sonu balangta grebildikler i iin savata bar ve kzgnlkta kardelii grr. Bu Vadideki yolcularn durumuna benzer, Vadide gezenler sonu ve ba bir olarak grr. Hat ta ne ba ne sonu grr ve ne "ilk"e ne "son"a ahit olurlar. (Bahaullah, Yedi Vadi, 1975, s.14) 74 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Meseller 75 "Yolcunun toz topraktan cennetlik vatanna yolculuunun yedi aamas olduu sylenir. Bazlar una Yedi Vadi, bazlar da Yedi ehir, der. Ve yolcu benliinden kurtulmadan, bu aamalar g emeden, ne yaknlk ve birlikteliin okyanusuna ulaabilir, ne de esiz araptan iebilir." (Bahaullah, Yedi Vadi, s.4) Hz. Sleyman'n Adaleti ki fahie kraln huzuruna gelmi ve nnde durmu. Kadnlardan birisi, "Ab hkmdarm, bu ka ayn evde oturuyoruz ve o evdeyken bir ocuk dnyaya getirdim. Benim doumumdan otuz gn s onra bu kadn da doum yapt. Bizler yalnzdk, evde bizimle beraber kimse yoktu. Ve bu ka dnn olu gece ld, nk stne yatmt. Gece yars uyand ve hizmeti kadn uyurken ben i koynuna koydu. Kendi l olunu da benim kucama verdi. Sabah ocuumu doyurmak iin uyand bein lm olduunu grdm. Fakat dikkatle baknca bir de ne greyim, o benim dourduum oc demi. br kadn ise, "Hayr, yaayan ocuk benim, len ocuk seninki," demi. Birinci hemen len ocuk seninki, yaayan benimki" demi. Bu ekilde kraln nnde iddialamlar. Kral, " aayan benim olum, seninki ld; dieriniz, hayr senin olun ld, yaayan benim olum, diy bir kl getirin, " demi. Hemen krala bir kl getirilmi. Ve kral yle devam etmi: "Ya ye bln ve yansn biriniz, yansn dieriniz akn." Yaayan ocuun annesi kalbi olu iin yandndan krala, "Ah, yce verin ve ldrmeyin," diye yalvarm. Dieri ise, "O ne benim ne senin olacak, bln onu," d mi. Bu konumadan sonra kral cevabn vermi: "ocuu birinci kadna verin ve onu ldrmeyin nnesi o," demi. Kraln verdii bu karan duyan tm Museviler ona hayran olmular. nk onun let datmak iin Allah'n erdemine sahip olduunu-anlamlar. (I Krallar 3: 16-28) Musevilerin kutsal kitaplarndan birisi olan Eski Ahit, ilk bakta sraillilerin atalarnn soyaac ve ilgin bir tarih kitab gibi gzkr. Fakat olaylarn anlatm ile sadece tarihsveya ahlki ve etik emirlerin sralanmasndan te imge ve meseller ierir. Dahil edilen h er olay birok ynden bugnn insan iin nemli^ve bilgilendiricidir. Hatta halk psikoterapi i anlamnda da etkili olabilir. Bunun en gzel rnei, Hz. Sleyman'n adaletidir. Bu rnek gnceldir ve boanma ile ocuk vesayeti kararlarnda hl geerlidir. Kat bir ekilde hakkn bulmasn savunan yerine, ocuu ve ei iin fedakarlkta bulunabilen kii sorumluluu tam r. Bertolt Brecht, Hz. Sleyman'n adaletindeki temay modern ekliyle ele almtr. Fakat feoda Kral Sleyman' szc olarak kullanmak yerine, akll hakim Azdak' kullanmtr. Brecht ayr e, annelerin ocuu kendi tarafna ekme abalan eklinde gerekleen kavgay kullanmtr. 76 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi Hz. Sleyman'n adaletinde sadece ima edilen ve kavga eden taraflardan birisinin iyi lik ve annelik duygularyla nlenen ocuun ortadan ikiye blnmesi durumu, herhangi bir boa ma halinde sk sk ocuklarn yaantlar ve duygu dnyalarnda gereklemektedir. Anneleriyle bir yrek ve beden olan ocuklar, sululuk duygusu veya adalet istemiyle b abalarnn karsna kartlyor. ten paralara blnyorlar. Btn bu gzlemler ok iyi d an'n verdii hkm anne kalbini tanmay ve bir kadnn isteklerini ortaya koyabilme yetene erektirmektedir. Acaba Hz. Sleyman bugn ok sk grdmz gibi, iki tarafn da kendi hakla ar kiiyi hi dnmeksizin savunduklar bir durumda nasl tepki verirdi? Gelecekteki Adalet Hoca vaaz veriyormu: "Yoksulluk iinde yaayanlar mbarektir. Bu dnyada elbise alamad i dolaanlar, br dnyada en pahal elbiseleri giyecektir." Yrtk prtk elbiseleri iinde k e a gzlerle bakan yoksul bir dama dnm ve yle sylemi: "Sen benim iyi dostum, komum m, br dnyada daha nce hi dokunma frsat bile bulamadn kumalarla giyineceksin. Fakat a bir koulla sylyorum: br dnyada yanna geldiimde ve senden bir ey istediimde, senin lduumu unutmayacaksn." Yoksul ve hakszla uram insana br dnyada hak vaat ediliyor. Fakat bu bile bireysel m Meseller 77 I ?. deil. Hocann dilenciye verilen sadaka gibi sunduu u-mudun adama bir yarar yok. Sadec e kiinin kendi sululuk duygusunu ve sorumluluklarn azaltarak, kendi kurtuluunu gvencey e alyor. Hoca yoksul adama aln giderecek bir dilim ekmek veya para vermiyor. O, sadece umut douran baz szckler veriyor. Hekimi Peygamberden Ayran Nedir? Bir gn bni Sina'ya ok sayg duyan bir rencisi yaklam ve yle sylemi: "Byk usta, ili insanndan daha akllsn. Sen bir felsefeci; fiziki, air ve astrologsun. Gnmz bilim gerekli olandan daha fazlasn biliyorsun. Neden peygamberliini ilan etmiyorsun? Emin im, binlerce insan seni ve senin szlerini dinler. Gryorsun, Hz. Muhammed sadece bir deve srcsyd, bilim deneyimi yoktu, ama szleri milyonlarn kulana ulat." bni Sina, "Zaman gelince bunun nedenini sana aklayacam. Sadece sabrl ol," diye cevapl Bir sonraki k, en yal insann bile hatrlayabildiinden daha souk bir k olmu. bni Si tyormu. Ayn odada onu sorgulayan rencisi de varm. Gece, a-teten kuruyan bni Sina bir m souk suya mhta-m. Oda arkadana, "ok susuzum. Bana dardan bir bardak su getirir m ye sormu. Buz gibi souk havada dar gitme dncesi rencinin battaniyesinin altna iyice girmesine olmu ve yle cevap vermi: "Hayr stad, tm doktorlar senin durumundaki insana souk suyun hir olacanda hemfikir." l 78 Dou Hikayeleriyle Psikoterapi bni Sina'nn susuzluu daha da artm. Dili kurumu bir ekilde seslenmi: "Git, bana biraz getir. Benim hastalm iin souk bir ey en iyi ilatr." Ne var ki ustasnn isteini yerine getirmek iin dar kp emedeki buzu krma dncesi en diken etmi. Israrla souk sudan daha kt bir ey olamayacan iddia ediyormu. Fakat n ni Sina sadece souk suyun zdrabm dindireceinde srar-hym. ki adam sonuta tm gece bu Sabaha kar minarenin tepesinden, inananlar peygamberin emrettii gibi kendilerini tem izlemeye, ynlerini Mekke'ye evirmeye ve namaz klmaya aran mezzinin sesi duyulmu. bni 'nn rencisi battaniyesini bir tarafa a-tarak yataktan frlam ve odann dna km. edestini alm. Daha sonra seccade zerinde sabah namazn klmak, duasn okumak zere eilmi Gen adam namazn bitirdikten sonra bni Sina ona yle sylemi: "Sevgili dostum, bana, niy eygamberliimi ilan etmediimi sormutun, hatrlyor musun? Bugn sana cevabn vermek istiyo . Gryorsun, sadece bir deve srcs olan Hz. Muhammed, bizden yz yldan daha nce yaa in hl seni scak yatandan kartacak gc ve kudreti var; senin souk su ile ykanman ve etmeni salayan gce hl sahip. Beni stadn olarak grdn halde btn gece boyunca bir ba sana yalvardm, ama tm szlerim etkisiz kald. te bu, btn bilgeliime karn asla peygam diasnda olmama nedenlerimden biridir." Meseller 79 Yukarda belirtilenlere ek olarak, bu hikye bir eyi ok ak biimde belirtir: Hasta ne kad r gvenirse gvensin, bir terapist sadece peygamberlere zg olan karizmaya bavuramaz. i t DOKTORLARN AKINLII VE UMUT Yakutun Mucizesi eyh kahvede, halifenin ark sylemeyi yasakladn aklam. Bunu duyan bir dervi o kada nde bir eyler dmlenmi. Sonunda ok ciddi bir hastala yakalanm. Deneyimli bir hekim h tana arlm. Fakat, hastann nabzn dinleyen, gerektii ekilde muayene eden hekim, oku plarndaki bilgilere, hatta yllarn deneyimine ramen hastal aklayamam. Dervi son nefesini vermi. Hekim bilgi ahyla cesedi am ve derviin en ok ac hissetti kut kadar krmz, byk bir para bulmu. Daha sonralar hekim maddi skntya dt bir z n ele geerek en sonunda halifenin olmu. O da ta yzne takm. Doktorlarn aknl ve Umut 81 Bir gn halife yzk parmanda iken ark sylemeye balam. Fakat annda vcudunda en ufak mamasna karn kaftan kan krmzsna dnm. aknlkla, yakutun kzgn ya gibi srayp dn izlemi. Bunun zerine halife tek tek, hekime ulancaya kadar tan eski sahiplerini im artk bu bilinmeyeni aklayabilecek du-rumdaym. (Mevlna) Eski Doulu doktorlar, daha ok zengin snflara hizmet vermekle beraber, rolleri ayn zam anda dini hkmlerle ilikilendirilebilen yardmseverlii de ieriyordu. Birok muayenehanede "Perembe leden sonralar (kutsal cuma gnnden bir gn nce) yardma gereksinimi olan has bedava tedavi edilir," yazs bulunurdu. Bu ifade ayn gelenei tayan baz merkezlerde bug de vardr. Hekim birok rol ve grevi kendinde birletirmitir. O-nun almas bugnn doktorlarmnki g bir alanla snrl deildi. Bu alma, tehise ynelik idrar testi, nabz saym gibi lm katli muayenesinin yannda bugnk psikosomatik tbb hatrlatan teraptik konuma ve deerle eleri de ierirdi. Eski ran'n air ve yazarlar, nl doktorlarn almalarndan vgyle sz ederken, arlata lklaryla da alay ederlerdi. Tabii ki sekin ve zengin [hastalar iyi, deneyimli dokto rlara daha kolay ulaabiliyordu. Fakat hikye dizileri ve didaktik eserlere benzer ya zlardan, 82 Dou Hikayeleriy le Psikoterapi masraflarn karlayamayanlarn bile cret demeden hekimin bilgeliinden faydalanp ve onda s kartabileceini renmekteyiz. Bu hikyeleri anlayabi