İNOVASYONUN KORUNMASI KAPSAMINDA İŞLETMELERİN

PATENT VE MARKALAŞMA KAPASİTELERİNİN ARTTIRILMASI:

MANİSA İÇİN MODEL ÖNERİSİ

Bu Proje (TR33/16/DFD/0010) T.C. Zafer Kalkınma Ajansı tarafından finanse edilmiştir.

MANİSA CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI

YAYIN NO :0027

MANİSA

2017

ii

“İnovasyonun Korunması Kapsamında İşletmelerin Patent ve Markalaşma

Kapasitelerinin Arttırılması: Manisa İçin Model Önerisi” başlıklı TR33/16/DFD/0010

referans numaralı Proje, T.C. Zafer Kalkınma Ajansı’nın katkıları ile hazırlanmıştır. Projenin

içeriğinden sadece T.C. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve

Araştırma Merkezi ile Manisa Ticaret ve Sanayi Odası sorumludur ve bu içeriğin herhangi bir

şekilde T.C. Zafer Kalkınma Ajansı’nın görüş ve tutumunu yansıttığı ileri sürülemez.

ISBN:978-975-8628-52-0

iii

PROJE SAHİBİ

MANİSA TİCARET VE SANAYİ ODASI

PROJE KOORDİNATÖRÜ

H. Fatih ÖZSÜMER

ARAŞTIRMA EKİBİ

Doç. Dr. Rabia AKTAŞ (Proje Yürütücüsü)

Doç. Dr. Mahmut KARĞIN

Doç. Dr. Koray KAYALIDERE

Doç. Dr. Sibel KARĞIN

Doç. Dr. Gül KAYALIDERE

Yrd. Doç. Dr. Hakan ARACI

Yrd. Doç. Dr. Serkan CURA

Yrd. Doç. Dr. Burak ÖZDOĞAN

DANIŞMA KURULU

Prof. Dr. Ahmet Kemal ÇELEBİ

Prof. Dr. Mustafa MIYNAT

Prof. Dr. Hüseyin AKTAŞ

Doç. Dr. A. Ali ÇİPİLOĞLU

Öğr. Gör. Zeki DİRİL

iv

v

YÖNETİCİ ÖZETİ

Manisa’da patent ve markalaşma kapasitesinin arttırılmasını amaçlayan bu proje,

eğitimler, durum tespiti, analizler ve model önerisini içermektedir.

Proje kapsamında kamu ve özel sektörden seçilen 50 katılımcıya patent ve

markalaşma süreci ile ilgili örgün eğitimler düzenlenmiştir. Projenin eğitim kısmının

yaygınlaştırılması ve etkisinin arttırılması amacıyla örgün eğitimler uzaktan eğitim modülüne

dönüştürülerek, Manisa Ticaret ve Sanayi Odası üyesi 500 işletme / katılımcının kullanımına

sunulmuştur.

Projenin durum tespiti için yapılan araştırma ve analizler kısmında büyük ölçüde

ikincil kaynaklardan elde edilen veriler kullanılmıştır. Manisa ilinin patent alma ve

markalaşma kapasitesinin mevcut durumunun belirlenmesinde, çeşitli kamu kurumlarının

(Türk Patent ve Marka Kurumu, TÜBİTAK, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, YÖK,

MCBÜ, KOSGEB vb.) veri tabanlarından, bilgi kaynaklarından ve Zafer Kalkınma Ajansı

tarafından önceki yıllarda hazırlanan raporlardan faydalanılmıştır.

İlk olarak mevcut durum analizi kapsamında aşağıdaki çalışmalar yapılmıştır:

➢ Manisa ili inovasyon sisteminin üç vazgeçilmez aktörü – kamu kesimi, işletmeler ve

üniversite – açısından mevcut durumu değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme

sonucunda, kamu desteklerinden Manisa ilinin yeterince faydalandığı söylenemez.

İşletmelerin inovasyon yapmaları önündeki en önemli engellerden birinin finansal

yetersizlik olduğu düşünülürse, kamusal destek mekanizmalarının kullanımı önemli

bir fırsattır. Proje kapsamında yapılan anketin sonuçlarına göre katılımcıların yarısı

kamu destek programları ile ilgili bilgiye sahip olmadıklarını belirtmektedir. Bu

nedenle, işletmelerin destek programları hakkında bilgilendirilmesi ve işletmelere

profesyonel danışmanlık hizmeti sunulması ilin inovasyon kapasitesinin arttırılması

açısından faydalı olacaktır. İnovasyon faaliyetlerinin gerçekleştiği en önemli yer,

işletmelerdir. Manisa’daki işletmelerin inovasyon faaliyetlerine ilişkin ulaşılabilir bir

veri tabanı ihtiyacı bulunmaktadır. İlin tek üniversitesi durumunda olan Manisa Celal

Bayar Üniversitesinde, sanayi ile işbirliği mekanizmalarının oluşturulduğu

görülmektedir. Üniversitenin sanayi ile daha güçlü işbirliği çabaları ve

vi

işletmelerimizin oluşturulan mekanizmalara talip olması, ilin inovasyon kapasitesini

yüksek seviyelere taşıyacaktır.

➢ Manisa ilinin inovasyon sisteminin çıktılarının – patent, marka, faydalı model ve

tasarım – 1995-2016 yılları arasındaki değişimi incelenmiştir. Manisa ilinin patent,

marka ve tasarım tescil performansı 1995 yılından sonra önemli ölçüde iyileşmiş,

ancak özellikle 2010-2013 aralığında belirgin şekilde düşmüştür.

➢ Manisa inovasyon göstergeleri TR33 Bölgesindeki diğer illerle karşılaştırılmıştır.

Patent, marka ve faydalı model verileri TR33 Bölgesindeki diğer illere göre daha iyi

bir noktadadır. Ancak, karşılaştırıldığı illerin sayısı arttığında aynı değerlendirmeyi

yapmak mümkün görünmemektedir.

➢ Manisa inovasyon göstergeleri SEGE-2011 üçüncü kademe gelişmiş illerle

karşılaştırılmıştır. 2015 yılına kadar üçüncü kademe gelişmiş iller arasında yüz bin

kişiye düşen tescilli patent sayısı açısından lider durumundayken, 2016 yılında

liderliği kaybetmiştir. Marka tescili açısından da durum farklı değildir. Gruptaki 12 il

arasında zaman zaman 10. sıraya kadar gerilediği görülmüştür. Manisa, tasarım

tescillerinde bir ara 2.’liğe kadar yükseldiği grupta, 2016 yılı itibariyle 6. sıraya kadar

gerilemiştir. Faydalı model Manisa’nın göreceli olarak iyi olduğu bir alandır. Manisa

sayı bazında bu iller arasında en yüksek tescilli faydalı modele sahip il konumundadır.

➢ Manisa inovasyon göstergeleri SEGE-2011 ikinci kademe gelişmiş illerle

karşılaştırılmıştır. Bu grupta patent tescili sayısında 2014 yılına kadar lider

konumunda olan Manisa, 2015 yılından itibaren hızla gerilemiştir. İlin marka tescil

performansı patente göre çok daha zayıftır. Faydalı model ve tasarım açısından da

durum Manisa’nın marka tescili alanındaki performansıyla benzerlik göstermektedir.

➢ İller arası rekabetçilik endekslerinde (URAK, EDAM ve EGEV) Manisa ilinin durumu

inovasyon alt endeksleri açısından belirlenmiştir. Genellikle patent, marka, faydalı

model ve tasarım tescillerinin değişken olarak kullanıldığı bu endekslerde Manisa’nın

durumunun yıllar itibariyle gerilediği görülmektedir. Manisa URAK’ın yenilikçilik alt

endeksinde 4. sıradan 10. sıraya gerilemiştir. EDAM’ın yaratıcı sermaye endeksindeki

düşüşü daha belirgindir. 2008’de 18. sırada iken 2014 yılında 38. sıraya düşmüştür.

EGEV’in Ar-Ge alt endeksinde ise 10 il arasında 5. sırada yer almaktadır. Patent,

marka, faydalı model ve tasarım alanında başvuru/tescil sayılarındaki azalma,

rekabetçilik endekslerinde ve bu endekslerin inovasyonla ilişkili alt endekslerinde, ilin

önemli ölçüde gerilemesine yol açmıştır.

vii

Mevcut durum değerlendirmesinin ardından VZA ile ilin inovasyon faaliyetlerinin

etkinliği ölçülmüştür. Analiz kapsamında oluşturulan birçok modelde Manisa etkinlik

sınırının altında kalmıştır. Referans alması gereken illerle karşılaştırıldığında, eldeki mevcut

girdi bileşimiyle daha fazla çıktı (patent, faydalı model ve tasarım) elde edebilecekken, daha

azını elde etmiştir. Analiz sonucu iki il – Kırklareli ve Bursa – Manisa ilinin etkin olabilmesi

için örnek alabileceği iller olarak tespit edilmiştir.

Markalaşma sürecinin incelenmesi açısından Köfteci Ramiz iyi uygulama örneği

olarak ele alınmıştır. Ulusal markalaşma sürecini başarıyla yöneten Köfteci Ramiz gibi

işletmelerin Manisa’da bulunması ve sayılarının artması, diğer işletmelerin ilham almasına

imkân verecektir.

Manisa ilinin patent ve markalaşma kapasitesinin arttırılmasında farkındalık

yaratmak için verilen eğitimlere katılan işletme temsilcilerine çalıştıkları işletmelerin

inovasyon faaliyetlerinin ve karşılaştıkları sorunların belirlenmesine ilişkin anket

uygulanmıştır. Anket sonucunda elde edilen bulguları Manisa için genellemek mümkün

değildir. Ancak, ildeki işletmelerin inovasyon faaliyetleri ile ilgili fikir verebilir. Anket

sonuçlarına göre, son üç yılda işletmelerin %54’ü ürün inovasyonu, %23’ü süreç inovasyonu,

%21 organizasyonel inovasyon, %26’sı pazarlama inovasyonu yapmıştır. İşletmelerin

%21’inin tescilli patenti, %15’inin tescilli faydalı modeli, %21’inin tescilli markası ve

%10’unun tescilli tasarımı bulunmaktadır. İşletmelerin %16’sı Ar-Ge faaliyetinde

bulunmamakta ve %40’ı Ar-Ge harcaması yapmamaktadır. İşletmelerin sadece %12’sinin

üniversite ile ortak çalışma yaptığı görülmektedir. Ar-Ge ve inovasyon faaliyetlerinin finans

kaynaklarına bakıldığında sırasıyla en fazla özkaynaklar, kamu destekleri ve banka

kredilerinin kullanıldığı anlaşılmaktadır. İşletmelerin yarısı Ar-Ge ve inovasyon destek

programları ile ilgili bilgiye sahip olmadıklarını ya da nasıl başvurulacağını bilmediklerini

belirtmiştir. İşletmelerin inovasyon faaliyetleri ile ilgili karşılaştıkları sorunlarda ilk üç sırayı

ekonomik riskler, maliyetler ve finansal sorunlar almaktadır.

Anket uygulamasıyla elde edilen sonuçlar, Manisa ilinin inovasyona ilişkin GZFT

analizine yansımıştır. Manisa ilinin inovasyona ilişkin zayıf yanlarında ilk dört sırada

markalaşma ve patentleşme ile ilgili eğitimlerin yeterli seviyede olmayışı, fikri haklara ilişkin

eğitim programlarının yeteri kadar düzenlenmemesi, Üniversite – Sanayi İşbirliğinde

yetersizlik ve işletmelerde Ar-Ge ve inovasyon faaliyetlerine düşük kaynak ayrılması yer

almıştır. Altyapısı güçlü Organize Sanayi Bölgesinin varlığı, güçlü bir sanayi yapısının

viii

varlığı, MCBÜ’de Teknoloji Transfer Ofisinin kurulması ve Manisa Celal Bayar

Üniversitesi’nin varlığı, ilin güçlü yanları olarak ilk dört sırada yer almıştır. Dış çevre

kaynaklı en önemli tehditler ilk yatırım maliyetlerin çok yüksek olması, markalaşma

konusunda il bazında ortak vizyon oluşturma platformunun (koordinasyon merkezi)

bulunmayışı ve ekonomik dalgalanmaların etkilerinin oluşturduğu olumsuzluklar olarak

belirlenmiştir. Uluslararası pazarlara ulaşılmayı sağlayabilecek liman ve havaalanına yakınlık

(İzmir Limanı, Çandarlı Liman Projesi), önemli bir tarım bölgesi olması (kuru üzüm, zeytin

gibi ürünlerde ülkede söz sahibi olması) nedeniyle markalaşma ve patent potansiyelinin

yüksek olması ve ulusal düzeyde Ar-Ge ve inovasyona verilen önemin artması ise en önemli

fırsatlar olarak tespit edilmiştir.

Mevcut durum değerlendirmesi ve analizler Manisa ilinin inovasyon kapasitesinin

önündeki engelleri ortaya koymuş, bu engellerin ortadan kaldırılması için de öneriler

geliştirilmiştir. Öneriler “Manisa İnovasyon Mavi Okyanusu Modeli” çerçevesinde

yapılmıştır.

Manisa’nın patent ve markalaşma kapasitesini arttırması için Mavi Okyanusunu

yaratması gerekmektedir. Kim & Mauborgne (2005)’na göre işletmeler geleneksel üretim ve

kızgın rekabet biçiminin olduğu alanlar (Kızıl Okyanus) yerine, inovasyon sayesinde

rakiplerin ulaşamadığı ve rekabeti gereksiz kıldıkları, kendine ait sakin alanlarda faaliyet

gösterme şansına sahip olabilirler (Mavi Okyanuslar).

Modelde inovasyon kapasitesinin arttırılması için dört alan belirlenmiştir: Yok

Edilmesi Gerekenler, Azaltılması Gerekenler, Arttırılması Gerekenler ve Baştan Yaratılması

Gerekenler. Bu faktörler değerlendirme ve analiz sonuçlarına göre oluşturulmuştur.

Yok Edilmesi Gerekenler: İlimizin bu alanda başarılı sonuçlar elde edebilmesi için

aşağıdaki unsurların yok edilmesi gerekmektedir. Bu unsurların başında ülke genelinde sorun

olan Hedefine Ulaşamayan Kamu Destekleri, Desteklerin Çeşitliliği ve Karmaşıklığı, Manisa

özelinde ise kurumlar arası Dayanışmayı Engelleyen Faktörler gelmektedir.

Azaltılması Gerekenler: Bu faktörler ise Patent ve Markalaşma Sürecinin Kısaltılması,

Kamu Desteklerindeki Bürokrasi, Yan Sanayi Fikri olarak sıralanmıştır. Bu faktörlerin

tamamen ortadan kaldırılması mümkün olmadığından minimize edilmesi olanağı

bulunmaktadır.

ix

Yükseltilmesi Gerekenler: İlin patent ve markalaşma kapasitesini arttırmak için

geliştirilmesi ve ön plana çıkarılması gereken unsurlardır. Yapılan değerlendirmede aşağıdaki

unsurların düzeyinin yükseltilmesi gerekmektedir: Küçük İşletmeleri Büyütmek, Ar-Ge ve

Tasarım Merkezlerini Arttırmak, Modern İşletmeciliği Yaygınlaştırmak, Fikri ve Sınai Haklar

Farkındalık Düzeyi, Entelektüel Sermaye ve Ücret Politikası, Üniversite – Sanayi İşbirliği

Düzeyi, Endüstri 4.0 İçerikli Üretimin Desteklenmesi.

Baştan Yaratılması Gerekenler: Bu unsurlar diğer unsurlarda olduğu gibi ulusal ve

yerel düzeyde olmaktadır. İnovasyon Koordinasyon Merkezi, Fikri ve Sınai Haklar Merkezi,

İnovasyon Çemberleri, Üniversite – Sanayi İşbirliği Merkezleri, Üniversitelerde İnovasyon,

Patent ve Markalaşma Programları, Tek Destek Programı.

Söz konusu modelin uygulamaya konulması ile inovatif faaliyetlerin hızlanması,

ticarileşmesi ve korunması daha hızlı bir şekilde gerçekleşecektir.

x

xi

İNOVASYONUN KORUNMASI KAPSAMINDA İŞLETMELERİN PATENT VE

MARKALAŞMA KAPASİTELERİNİN ARTTIRILMASI:

MANİSA İÇİN MODEL ÖNERİSİ

YÖNETİCİ ÖZETİ ………………………………………..……………………………... v

İÇİNDEKİLER ………………………………………………….……………………….. xi

TABLOLAR LİSTESİ …………………………………………………………………… xvi

ŞEKİLLER LİSTESİ …………………………………………………………………….. xviii

GRAFİKLER LİSTESİ ………………………………………………………………….. xix

RESİMLER LİSTESİ ……………………………………………………………………. xix

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ ……………………………………………………………………………………... 1

BİRİNCİ BÖLÜM

1. INOVASYON KAVRAMI VE STRATEJİK İNOVASYON YÖNETİMİ ………... 5

1.1. İnovasyon Kavramı ……………………………………………………………... 7

1.2. İşletmelerde İnovasyon Türleri ………………………………………………… 8

1.2.1. Ürün İnovasyonu ………………………………………………………… 8

1.2.2. Üretim Süreci İnovasyonu ………………………………………………. 8

1.2.3. Pazarlama İnovasyonu …………………………………………………... 8

1.2.4. Organizasyon İnovasyonu ………………………………………………. 9

1.3. Stratejik İnovasyon Süreci ……………………………………………………... 9

1.4. İnovasyon İlkeleri ……………………………………………………………….. 12

1.5. Sürdürülebilir İnovasyon Yönetimi …………………………………………… 14

1.6. Sürdürülebilir İnovasyonun İşletmeler için Önemi …………………………... 15

1.7. Bölgesel Kalkınmada Sürdürülebilir İnovasyonun Önemi …………………... 16

1.8. İnovasyonun Korunması Kapsamında Fikri ve Sınai Haklar ……………….. 18

İKİNCİ BÖLÜM

2. PATENT KAVRAMI VE PATENTLEŞME SÜRECİ ……………………………… 21

2.1. Buluş ve Patent Kavramı ……………………………………………………….. 21

2.1.1. Patent Türleri ……………………………………………………………. 24

2.1.2. Dünyada Patent Aktivitesi ve Türkiye’nin Konumu ………………….. 27

2.1.2.1. Dünyada Patent Aktivitesi ……………………………………….. 28

2.1.2.2. Türkiye’nin Patent Aktivitesi ……………………………………. 31

2.1.3. Patentleşmede İller Arası Rekabet ve Manisa’nın Konumu ………….. 33

2.1.4. Ulusal ve Uluslararası Boyutuyla Patent Alma Süreci ………………... 35

xii

2.2. Patente Alternatif Yöntem Olarak Faydalı Model …………………………… 39

2.2.1. Faydalı Model Kavramı …………………………………………………. 39

2.2.2. Dünyada Faydalı Model Aktivitesi ve Türkiye’nin Konumu …………. 40

2.2.2.1. Dünyada Faydalı Model Aktivitesi ……………………………… 41

2.2.2.2. Türkiye’nin Faydalı Model Aktivitesi …………………………... 41

2.2.3. Faydalı Model Başvurularında İller Arası Rekabet ve Manisa’nın

Konumu …………………………………………………………………………. 43

2.3. Endüstriyel Tasarım ……………………………………………………………. 45

2.3.1. Endüstriyel Tasarım Kavramı ………………………………………….. 45

2.3.2. Dünyada Endüstriyel Tasarım Aktivitesi ve Türkiye’nin Konumu ….. 48

2.3.2.1. Dünyada Endüstriyel Tasarım Aktivitesi ……………………….. 49

2.3.2.2. Türkiye’nin Endüstriyel Tasarım Aktivitesi ……………………. 49

2.3.3. Endüstriyel Tasarımda İller Arası Rekabet ve Manisa’nın Konumu… 51

2.4. Patent – Faydalı Model – Tasarım Mevzuatında Yapılan Son Düzenlemeler. 53

2.5. İşletmeler Açısından Patentleşmenin Önemi ………………………………….. 56

2.6. Bölgesel Kalkınma Açısından Patentleşmenin Önemi ………………………... 58

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3. MARKA KAVRAMI VE MARKALAŞMA SÜRECİ ……………………………… 61

3.1. Marka Kavramı …………………………………………………………………. 61

3.1.1. Marka ile İlgili Kavramlar ……………………………………………… 61

3.1.1.1. Marka Farkındalığı ………………………………………………. 61

3.1.1.2. Marka Çağrışımları ………………………………………………. 62

3.1.1.3. Markaya Yönelik Tutum ………………………………………… 62

3.1.1.4. Marka Sadakati …………………………………………………... 63

3.1.1.5. Marka İmajı ………………………………………………………. 63

3.1.1.6. Marka Kişiliği …………………………………………………….. 64

3.2. Türkiye’de ve Dünya’da Marka ……………………………………………….. 65

3.3. Marka Türleri …………………………………………………………………... 68

3.4. İşletmeler Açısından Markanın Değerlendirilmesi …………………………… 69

3.4.1. Marka Değeri …………………………………………………………….. 69

3.4.2. Marka Değerinin Hesaplanması Yöntemleri …………………………... 70

3.4.2.1. Finansal Temelli Marka Değeri Belirleme Yaklaşımları ………. 70

3.4.2.1.1. Maliyete Dayalı Marka Değerleme ………………………. 70

3.4.2.1.2. Piyasa Değerine Dayalı Marka Değerleme ………………. 70

3.4.2.1.3. Gelire Dayalı Marka Değerleme ………………………….. 71

3.4.2.2. Tüketici Temelli Marka Değeri Belirleme Yaklaşımları ………. 71

3.5. Markalaşma Süreci ……………………………………………………………... 72

3.5.1. Markalaşmanın İşletmeler İçin Önemi ………………………………… 73

3.5.2. Markalaşmanın Tüketiciler İçin Önemi ……………………………….. 73

3.5.3. Markalaşmanın Bölgesel Kalkınma Açısından Önemi ………………... 74

3.5.4. Markalaşmada Yasal Süreçler ………………………………………….. 75

3.5.4.1. Türkiye’de Marka Tescil Süreci ………………………………… 77

xiii

3.5.4.2. Markanın Uluslararası Tescil Süreci ……………………………. 78

3.5.4.3. Turquality Destek Programı …………………………………….. 79

3.6. Stratejik Marka Yönetimi ……………………………………………………… 80

3.6.1. Stratejik Marka Konumlandırması …………………………………….. 80

3.6.2. Marka Planlaması ve Entegre Marka İletişimi ………………………... 81

3.6.2.1. Marka İletişim Kanalının Planlanması …………………………. 81

3.6.2.1.1. Hedef Kitlenin Belirlenmesi ………………………………. 82

3.6.2.1.2. Mesajın Oluşturulması ……………………………………. 82

3.6.2.1.3. İletişim Aracının Seçimi …………………………………... 82

3.6.2.1.4. Mesajın Kaynağı – Marka Elçisi Seçimi …………………. 83

3.6.2.1.5. Geribildirim ………………………………………………... 83

3.6.2.2. Marka Bütçeleme Yöntemleri …………………………………… 84

3.6.2.2.1. Ayırabildiği Kadar Bütçe Yöntemi ………………………. 84

3.6.2.2.2. Satışların Yüzdesi Yöntemi ……………………………….. 84

3.6.2.2.3. Rekabetçi Eşitlik Yöntemi ………………………………... 84

3.6.2.2.4. Keyfi Bütçeleme Yöntemi …………………………………. 85

3.7. Markalaşma ve İnovasyon ……………………………………………………… 85

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

4. MANİSA İLİNİN İNOVASYON SİSTEMİNİN MEVCUT DURUMU VE

İNOVASYON KAPASİTESİNİN ARTTIRIMASINA YÖNELİK BİR MODEL

ÖNERİSİ ………………………………………………………………………………….. 87

4.1. Manisa İlinin İnovasyon Sisteminin Mevcut Durumu – İnovasyon

Sisteminin Girdileri ………………………………………………………………….. 87

4.1.1. Ar-Ge ve İnovasyon Desteklerinden Faydalanma Durumu …………... 87

4.1.1.1. TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma

Kurumu) Destekleri ……………………………………………………….. 88

4.1.1.2. KOSGEB (Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve

Destekleme Dairesi Başkanlığı) Destekleri ………………………………. 91

4.1.1.3. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Destekleri ………………... 92

4.1.1.4. Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Destekleri ………………… 96

4.1.2. Manisa İlinin Endüstri Yapısı …………………………………………... 97

4.1.3. Manisa Celal Bayar Üniversitesi ………………………………………... 99

4.2. Manisa İlinin İnovasyon Göstergelerinin Mevcut Durumu – İnovasyon

Sisteminin Çıktıları………………………..............…………………………………. 104

4.2.1. Manisa İlinin İnovasyon Göstergelerinin 1995 – 2016 Yılları

Arasındaki Gelişimi …………………………………………..………………… 104

4.2.2. Manisa İlinin İnovasyon Göstergelerinin TR33 Bölgesindeki Diğer

İller ile Karşılaştırılması ……………………………………………………….. 111

4.2.3. Manisa İlinin İnovasyon Göstergelerinin SEGE-2011 Üçüncü

Kademe Gelişmiş İller ile Karşılaştırılması (1995 – 2016) …………………... 115

4.2.4. Manisa İlinin İnovasyon Göstergelerinin SEGE-2011 İkinci Kademe

Gelişmiş İller ile Karşılaştırılması …………………………………………….. 123

4.2.5. Manisa İlinin İnovasyon Göstergeleri Açısından İller Arası

Rekabetçilik Endekslerindeki Yeri ……………………………………………. 129

xiv

4.2.5.1. Manisa İlinin URAK İller Arası Rekabetçilik Endekslerindeki

Yeri …………………………………………………………………………. 129

4.2.5.2. Manisa İlinin EDAM – Türkiye İçin Rekabet Endeksindeki

Yeri …………………………………………………………………………. 132

4.2.5.3. Manisa İlinin EGEV – İller Arası Rekabet Endeksindeki Yeri .. 135

4.3. Manisa İlinin İnovasyon Faaliyetlerinin Etkinliğinin Veri Zarflama Analizi

ile Ölçümü ………………………………………………………………………...….. 137

4.3.1. Araştırmanın Amacı …………………………………………………….. 137

4.3.2. Araştırmanın Yöntemi …………………………………………………... 137

4.3.2.1. Teknik Etkinlik …………………………………………………… 138

4.3.2.2. Girdiye ve Çıktıya Yönelik Etkinlik Ölçümü …………………... 139

4.3.2.3. Veri Zarflama Analizi ……………………………………………. 140

4.3.3. Araştırmanın Kapsamı ve Kullanılan Veriler …………………………. 142

4.3.4. Araştırmanın Modelleri …………………………………………………. 145

4.3.4.1. Birinci Grup VZA Modelleri …………………………………….. 145

4.3.4.2. İkinci ve Üçüncü Grup VZA Modelleri …………………………. 146

4.3.4.3. Dördüncü Grup VZA Modelleri ………………………………… 149

4.3.5. Veri Zarflama Analizi Sonuçları ……………………………………….. 151

4.3.5.1. Ar-Ge Merkezi Olan İllerin İnovasyon Faaliyetleri Açısından

Etkinliğinin Ölçümü ………………………………………………………. 151

4.3.5.2. Üç Çıktı Değişkeninden (Patent, Faydalı Model ve Endüstriyel

Tasarım) En Az Birine İlişkin Verisi Bulunan İllerin İnovasyon

Faaliyetleri Açısından Etkinliğinin Ölçümü …………………………….. 152

4.3.5.3. SEGE-2011’e Göre Birinci, İkinci ve Üçüncü Kademe Gelişmiş

İllerin İnovasyon Faaliyetleri Açısından Etkinliğinin Ölçümü ………… 154

4.3.5.4. SEGE-2011’e Göre Birinci, İkinci ve Üçüncü Kademe Gelişmiş

İller ve TGB’si Bulunan İllerin İnovasyon Faaliyetleri Açısından

Etkinliğinin Ölçümü ………………………………………………………. 155

4.3.5.5. SEGE-2011 Birinci ve İkinci Kademe İller ile Manisa İlinin

İnovasyon Faaliyetlerinin Etkinliğinin Ölçümü ………………………… 158

4.4. Ulusal Marka Oluşturmada İyi Örnek Uygulaması: Köfteci Ramiz Vak’a

Analizi ………………………………………………………………………………... 159

4.4.1. Köfteci Ramiz’in Tarihi …………………………………………………. 159

4.4.2. Marka Farkındalığı ve Çağrışımları Bakımından Köfteci Ramiz ……. 160

4.4.3. Marka İmajı, Kişiliği ve Konumlandırma Stratejileri Bakımından

Köfteci Ramiz …………………………………………………………………... 161

4.4.4. Yasal Markalaşma Süreci ve Altyapı Hazırlıkları Bakımından

Köfteci Ramiz …………………………………………………………………... 161

4.4.5. Markalaşmanın Büyüme Sürecine Katkısı Bakımından Köfteci

Ramiz ……………………………………………………………………………. 163

4.4.6. Marka İletişim Stratejileri Bakımından Köfteci Ramiz ………………. 164

4.4.7. Bölgesel Kalkınma Açısından Markalaşmanın Katkısı ve Köfteci

Ramiz ……………………………………………………………………………. 165

4.5. Manisa İlinin Patent Alma ve Markalaşma Kapasitesinin Arttırılmasına

Yönelik Verilen Eğitimler ve Katılımcılara Yönelik Bir Anket Uygulaması ……. 167

4.5.1. Manisa İlinin Patent Alma ve Markalaşma Kapasitesinin

Arttırılmasına Yönelik Verilen Eğitimler ……………………………………. 167

xv

4.5.2. Manisa İlinin Patent Alma ve Markalaşma Kapasitesinin

Arttırılmasına Yönelik Olarak Düzenlenen Eğitimlere Katılanlara

Uygulanan Anket ………………………………………………………………. 168

4.6. Manisa İlinin İnovasyon Kapasitesine İlişkin Güçlü Yönler-Zayıf Yönler-

Fırsatlar-Tehditler (GZFT) Analizi ………………………………………………... 183

4.7. Manisa İlinin İnovasyon Kapasitesinin Arttırılmasına Yönelik Bir Model

Önerisi ………………………………………………………………………………... 187

4.7.1. Mavi Okyanus Modeli …………………………………………………… 187

4.7.2. Manisa İnovasyon Mavi Okyanus Modeli ……………………………... 189

SONUÇ ……………………………………………………………………………………. 195

KAYNAKÇA ……………………………………………………………………………... 207

xvi

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 2.1. Dünyada Patent Başvuruları (2014) ………………………………….. 29

Tablo 2.2. Avrupa Birliği Ülkelerinin (EU-28) Patent Başvuru Sayılarının

Gelişimi (2015) ………………………………………………………… 30

Tablo 2.3. Patent Başvurularının Yıllara Göre Gelişimi (1995 – 2016) ………... 32

Tablo 2.4. Patent Tescillerinin Yıllara Göre Dağılımı (1995 – 2016) …………... 33

Tablo 2.5. Patent Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre

Sıralaması (İlk 20 İl) …………………………………………………... 34

Tablo 2.6. Manisa İlinin Patent Başvuru ve Tescillerinde İller Arası Konumu

(2006 – 2016) …………………………………………………………… 35

Tablo 2.7. Patent ve Faydalı Model Arasındaki Farklar ……………………….. 40

Tablo 2.8. Faydalı Model Başvurularında Dünyadaki Gelişim (2015) ……….... 41

Tablo 2.9. Türkiye’de Faydalı Model Başvuru Sayılarındaki Gelişim (1995 –

2016) ……………………………………………………………………. 42

Tablo 2.10. Türkiye’de Faydalı Model Tescil Sayılarındaki Gelişim (1995 –

2016) ……………………………………………………………………. 43

Tablo 2.11. Faydalı Model Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına

Göre Sıralaması (İlk 20 İl) ……………………………………………. 44

Tablo 2.12. Manisa İlinin Faydalı Model Başvuru ve Tescillerinde İller Arası

Konumu (2006 – 2016) ………………………………………………… 45

Tablo 2.13. Endüstriyel Tasarım Başvurularında Dünyadaki Gelişim (2015) …. 49

Tablo 2.14. Tasarım Başvuru Sayılarındaki Gelişim (1995 – 2016) …………….. 50

Tablo 2.15. Tasarım Tescil Sayılarındaki Gelişim (1995 – 2016) ………………... 51

Tablo 2.16. Tasarım Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre

Sıralaması (İlk 20 İl) …………………………………………………... 52

Tablo 2.17. Manisa İlinin Tasarım Başvuru ve Tescillerinde İller Arası

Konumu (2006 – 2016) ………………………………………………… 53

Tablo 2.18. Bölgesel ve Ulusal Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler ………….. 60

Tablo 3.1. Türkiye’nin En Değerli 10 Markası ………………………………….. 65

Tablo 3.2. Dünya’nın En Değerli 10 Markası …………………………………… 65

Tablo 3.3. En Çok Marka Başvurusu Yapan İlk 10 Ülke (2016) ………………. 66

Tablo 3.4. Başvuran Türüne Göre Türkiye’de Marka Başvuru Sayıları …….... 67

Tablo 3.5. Başvuran Türüne Göre Türkiye’de Marka Tescil Sayıları ………… 68

Tablo 3.6. Turquality Destek Programı Kapsamında Sağlanan Destekler ……. 79

Tablo 4.1. İller Bazında Genel (ARDEB) Akademik Destek İstatistikleri (2006

– 2015 Toplam Değerler) ……………………………………………… 89

Tablo 4.2. TEYDEB Proje Başvurularının İllere Göre Dağılımı (1995 – 2012

Toplam) ………………………………………………………………… 90

Tablo 4.3. TEYDEB Kapsamında Firmalara Verilen Hibe Destek Tutarlarının

İllere Göre Dağılımı (1995 – 2012 Toplam) ………………………….. 91

Tablo 4.4. Ar-Ge Merkezi Bulunan İller Sıralaması (İlk On İl) ……………..… 95

Tablo 4.5. Manisa İlindeki Ar-Ge Merkezleri …………………………………. 95

Tablo 4.6. Manisa İlinin Dış Ticaret Verileri (2011 – 2015) ……………………. 98

Tablo 4.7. MOSB Firmalarının Sektörel Dağılımı ……………………………… 99

xvii

Tablo 4.8. MCBÜ DEFAM Laboratuvarları ……………………………………. 101

Tablo 4.9. MCBÜ Uygulama ve Araştırma Merkezleri ………………………… 102

Tablo 4.10. Manisa İlinin Patent, Marka, Faydalı Model ve Endüstriyel

Tasarım Sayıları (1995 – 2016) ……………………………………….. 104

Tablo 4.11. Manisa İlinin Patent Başvuru ve Tescillerinde İller Arasındaki

Konumu (2006 – 2016) ………………………………………………… 106

Tablo 4.12. Manisa İlinin Marka Başvuru ve Tescillerinde İller Arası Konumu

(2006 – 2016) …………………………………………………………… 107

Tablo 4.13. Manisa İlinin Faydalı Model Başvuru ve Tescillerinde İller Arası

Konumu (2006 – 2016) ………………………………………………… 109

Tablo 4.14. Manisa İlinin Tasarım Başvuru ve Tescillerinde İller Arası

Konumu (2006 – 2016) ………………………………………………… 110

Tablo 4.15. SEGE-2011 Rekabetçi ve Yenilikçi Kapasite Göstergeleri …………. 114

Tablo 4.16. Üçüncü Kademe Gelişmiş İller ……………………...………………... 115

Tablo 4.17. SEGE-2011 Gelişmişlik Sıralaması …………………………………... 116

Tablo 4.18. SEGE İlk Üç Kademedeki İllerin Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (2013)

Değerleri ………………………………...……………………………... 125

Tablo 4.19. URAK Rekabet Endeksinde Manisa ………………………………..... 129

Tablo 4.20. Yıllar İtibariyle URAK Rekabet Endeksi Sıralaması (2009 – 2014

SEGE İlk Üç Kademe İlleri İçin) …………………………………….. 130

Tablo 4.21. EDAM Rekabet Endeksi ………………………………...……………. 132

Tablo 4.22. EDAM Rekabetçilik Endeksinin Alt Bileşenleri Açısından Manisa

İli Gelişimi ……………………………………………………………... 133

Tablo 4.23. Alt Endeksler ve Etki Puanları ……………………………………….. 134

Tablo 4.24. İller Bazında EGEV ve Ar-Ge Alt Endeksi Verileri ………………… 135

Tablo 4.25. VZA Modellerinde Kullanılan Değişkenler ………………………….. 144

Tablo 4.26. Birinci Grup VZA Modellerinde Kullanılan Veri Seti ……………… 145

Tablo 4.27. İkinci ve Üçüncü Grup VZA Modellerinde Kullanılan Veri Seti …... 146

Tablo 4.28. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Performans Endeksi (2015) ………... 147

Tablo 4.29. Analize Dahil Edilen İllerdeki TGB’lerin Performans Puanları …... 148

Tablo 4.30. Dördüncü Grup VZA Modellerinde Kullanılan Veri Seti ………….. 149

Tablo 4.31. Birinci Grup VZA Modellerinin Bulguları ………………………….. 151

Tablo 4.32. İkinci Grup VZA Modellerinin Bulguları …………………………… 152

Tablo 4.33. Üçüncü Grup VZA Modellerinin Bulguları …………………………. 153

Tablo 4.34. Dördüncü Grup VZA Modellerinin Bulguları ………………………. 155

Tablo 4.35. Beşinci Grup VZA Modellerinin Bulguları ………………………….. 157

Tablo 4.36. Manisa İlinin İnovasyona İlişkin GZFT Analizi …………………….. 184

Tablo 4.37. Patent ve Markalaşma Kapasitesinin Arttırılması için “Manisa

İnovasyon Mavi Okyanus Modeli”: Yok Et – Azalt – Yükselt –

Yarat Tablosu ………………………………………………………….. 189

xviii

GRAFİKLER LİSTESİ

Grafik 4.1. Manisa İlinin Patent Başvuru ve Tescil Sayıları (1995 – 2016)……... 105

Grafik 4.2. Manisa İlinin Marka Başvuru ve Tescil Sayıları (1995 – 2016) ……. 106

Grafik 4.3. Manisa İlinin Faydalı Model Başvuru ve Tescil Sayıları (1995 –

2016) ……………………………………………………………………. 108

Grafik 4.4. Manisa İlinin Endüstriyel Tasarım Başvuru ve Tescil Sayıları (1995

– 2016) ………………………………………………………………….. 109

Grafik 4.5. TR33 Bölgesindeki İllerin Patent Tescil Sayıları (1995 – 2016) ……. 110

Grafik 4.6. TR33 Bölgesindeki İllerin Marka Tescil Sayıları (1995 – 2016) ……. 111

Grafik 4.7. TR33 Bölgesindeki İllerin Faydalı Model Tescil Sayıları (1995 –

2016) ……………………………………………………………………. 112

Grafik 4.8. TR33 Bölgesindeki İllerin Endüstriyel Tasarım Sayıları (1995 –

2016) ……………………………………………………………………. 113

Grafik 4.9. SEGE-2011 Üçüncü Kademe Gelişmiş İllerin (Yüz Bin Kişiye

Düşen) Patent Sayıları (2007 – 2016) ………………………………… 117

Grafik 4.10. SEGE-2011 Üçüncü Kademe Gelişmiş İllerin (Yüz Bin Kişiye

Düşen) Marka Sayıları (2007 – 2016) ………………………………… 118

Grafik 4.11. SEGE-2011 Üçüncü Kademe Gelişmiş İllerin (Yüz Bin Kişiye

Düşen) Faydalı Model Sayıları (2007 – 2016) ………………………... 120

Grafik 4.12. SEGE-2011 Üçüncü Kademe Gelişmiş İllerin (Yüz Bin Kişiye

Düşen) Endüstriyel Tasarım Sayısı (2007 – 2016) ………………....... 121

Grafik 4.13. SEGE-2011 İkinci Kademe Gelişmiş İller ile Manisa’nın Patent

Tescil Sayıları (2007 – 2016) ………………………………………….. 123

Grafik 4.14. SEGE-2011 İkinci Kademe Gelişmiş İller ile Manisa’nın Marka

Tescil Sayıları (2007 – 2016) ………………………………………….. 124

Grafik 4.15. SEGE-2011 İkinci Kademe Gelişmiş İller ile Manisa’nın Faydalı

Model Tescil Sayıları (2007 – 2016) ………………………………….. 126

Grafik 4.16. SEGE-2011 İkinci Kademe Gelişmiş İller ile Manisa’nın

Endüstriyel Tasarım Tescil Sayıları (2007 – 2016) ………………….. 127

Grafik 4.17. EGEV Rekabet Endeksi ve Ar-Ge Alt Endeksi İller Sıralaması ….. 135

Grafik 4.18. Teknik ve Tahsis Etkinliği ……………………………………………. 137

Grafik 4.19. Anketi Cevaplayanların İşletme İçindeki Pozisyonu ………………... 168

Grafik 4.20. İşletmelerin Faaliyet Alanı ……………………………………………. 168

Grafik 4.21. Üretim İşletmelerinin Faaliyette Bulunduğu Sektörler …………….. 169

Grafik 4.22. İşletmelerin Hukuki Yapısı …………………………………………… 169

Grafik 4.23. İşletmelerin Yaşı ………………………………………………………. 170

Grafik 4.24. Çalışan Sayısı ………………………………………………………….. 170

Grafik 4.25. İşletmelerin Pazarları …………………………………………………. 171

Grafik 4.26. Ürün İnovasyonu Yapan – Yapmayan İşletmeler …………………... 171

Grafik 4.27. Süreç İnovasyonu Yapan – Yapmayan İşletmeler …………………... 172

Grafik 4.28. Organizasyonel İnovasyon Yapan – Yapmayan İşletmeler ………… 172

Grafik 4.29. Pazarlama İnovasyonu Yapan – Yapmayan İşletmeler …………….. 173

Grafik 4.30. Patent Başvurusu Yapan – Yapmayan İşletmeler …………………... 173

Grafik 4.31. Tescilli Patenti Olan – Olmayan İşletmeler ………………………….. 174

Grafik 4.32. Faydalı Model Başvurusu Yapan – Yapmayan İşletmeler …………. 174

xix

Grafik 4.33. Tescilli Faydalı Modeli Olan – Olmayan İşletmeler ………………… 175

Grafik 4.34. Marka Başvurusu Yapan – Yapmayan İşletmeler ………………….. 175

Grafik 4.35. Tescilli Markası Olan – Olmayan İşletmeler ………………………... 176

Grafik 4.36. Tasarım Başvurusu Yapan – Yapmayan İşletmeler ………………… 176

Grafik 4.37. Tescilli Tasarımı Olan – Olmayan İşletmeler ……………………….. 177

Grafik 4.38. Tescilli Uluslararası Patenti Olan – Olmayan İşletmeler …………... 177

Grafik 4.39. İşletmelerdeki Ar-Ge Faaliyetleri ……………………………………. 178

Grafik 4.40. İşletmelerin Ar-Ge ve İnovasyon Harcamaları ……………………… 178

Grafik 4.41. Ar-Ge ve İnovasyon Faaliyetlerinde Üniversite ile Faaliyetlerin

Durumu ……………………………………………………………….... 179

Grafik 4.42. İşletmelerin Sektördeki Yenilik ve Gelişmeleri Takip Etme Şekilleri 179

Grafik 4.43. İşletmelerdeki Ar-Ge ve İnovasyonun Finans Kaynakları …………. 180

Grafik 4.44. İşletmelerin Ar-Ge ve İnovasyon Desteklerinden Faydalanma

Durumu ………………………………………………………………… 181

Grafik 4.45. İşletmelerin İnovasyon Faaliyetleri ile İlgili Karşılaştıkları Sorunlar. 181

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 2.1. Patentin Ortaya Çıkış Süreci …………………………………………. 22

Şekil 2.2. Ulusal Patent Belgesi Alma Aşamaları ………………………………. 36

Şekil 2.3. Uluslararası Patent Belgesi Alma Süreci (PCT) …………………...... 38

Şekil 2.4. Ar-Ge ve İnovasyonun Ulusal Kalkınmadaki Önemi ………………. 59

Şekil 3.1. Marka Kişiliği Çerçevesi ……………………………………………… 64

Şekil 3.2. Keller Marka Değer Modeli …………………………………………... 72

Şekil 3.3. Marka Tescil Süreci …………………………………………………… 78

Şekil 4.1. GZFT Analizi Genel Yapısı ……………………………………...…… 182

RESİMLER LİSTESİ

Resim 4.1. Köfteci Ramiz’in Kuruluş Yılları …………………………………….. 158

Resim 4.2. Ramiz Markasının Çeşitli Tescilleri ………………………...………... 162

Resim 4.3. Kavak Yelleri Dizisi Köfteci Ramiz Temalı Restoran ………………. 164

Resim 4.4. Köfteci Ramiz – Akhisar Vurgulu Logo …………………………...… 165

Resim 4.5. Proje Kapsamında Verilen Patent ve Markalaşma Eğitimi ………... 166