Novi Sad Izvor: Wikipedia

Novi Sad

Novi Sad nou, vien sa Petrovaradinske tvrave

Opirnije Opirnije

Osnovni podaci

Drava Srbija

Gradonaelnik Milo Vuevi (SNS) Pokrajina Vojvodina Okrug Junobaki okrug

Stara imena Racka varo (Ratzen Stadt, Ratzenstatt), Petrovaradinski anac (Peterwardeiner Schantz), Neoplanta, Neusatz, jvidk, Mlada Loza

Stanovnitvo

Stanovnitvo 231.798[1]

Aglomeracija 341.625[1] Gustina stanovnitva 1.971 st./km

Geografija

Koordinate

Vremenska zona UTC+1, leti UTC+2

Povrina 129,4 km

Novi Sad Novi Sad ()

Ostali podaci

Pozivni broj 021 Registarska oznaka NS

Veb-strana www.novisad.rs

Koordinate: 45 15 18" SG, 19 50 41" IGD

Novi Sad je najvei grad Autonomne Pokrajine Vojvodine, severne pokrajine Republike Srbije, kao i sedite pokrajinskih organa vlasti [2] i administrativni centar Junobakog okruga. Grad se nalazi na granici Bake i Srema, na obalama Dunava i Malog bakog kanala, u Panonskoj ravnici i na severnim obroncima Fruke gore.

Novi Sad je, posle Beograda, drugi grad u Srbiji po broju stanovnika (bez podataka za podruje Kosova i Metohije). Na poslednjem zvaninom popisu iz 2011. godine, sam grad je imao

231.798[1] stanovnika. Na optinskom podruju Novog Sada (ukljuujui i prigradska nasenja) broj stanovnika je 2011. godine iznosio 341.625[1]. Osnovan 1694. godine, Novi Sad je dugo vremena bio centar srpske kulture, zbog ega je dobio ime Srpska Atina. Danas je Novi Sad veliki industrijski i finansijski centar srpske ekonomije, univerzitetski grad i kolski centar, kulturni, nauni, zdravstveni, politiki i administrativni centar Autonomne Pokrajine Vojvodine, grad domain mnogih meunarodnih i domaih privrednih, kulturnih, naunih i sportskih manifestacija, kao i grad muzeja, galerija, biblioteka i pozorita.

Sadraj/ [sakrij/]

1 Ime

2 Geografija o 2.1 Poloaj grada o 2.2 Klima

3 Istorija o 3.1 Starija naselja na podruju Novog Sada o 3.2 Osnivanje i razvoj Novog Sada o 3.3 Period nakon Prvog svetskog rata

4 Stanovnitvo

5 Politiko i administrativno ureenje 6 Gradske etvrti i prigradska naselja

o 6.1 Gradske etvrti

o 6.2 Prigradska naselja 7 Kultura

o 7.1 Muzeji i galerije o 7.2 Obrazovanje o 7.3 Kulturno-umetnika drutva

o 7.4 Mediji i izdavatvo o 7.5 Arhitektura

o 7.6 Verski objekti 8 Privreda

9 Turizam

10 Sport

11 Saobraaj

12 Poznati Novosaani

13 Meunarodna saradnja o 13.1 Gradovi pobratimi

o 13.2 Gradovi sa kojima Novi Sad ima potpisan sporazum o saradnji 14 Galerija 15 Vidi jo 16 Reference

17 Vanjske veze

Ime[uredi - ] U Gradu Novom Sadu u slubenoj upotrebi su, pored srpskog jezika, jo i maarski, slovaki i rusinski jezik. Ime grada na ostalim slubenim jezicima glasi jvidk (maarski), Nov Sad (slovaki) i Novi Sad (rusinski). Na ostalim jezicima koji su (ili koji su bili) od istorijskog znaaja na ovim prostorima ime Novog Sada glasi Neoplanta (latinski), Neusatz ili Neusatz an der Donau (nemaki), Novi Sad (hrvatski), Novi Sad (rumunski) i Mlada Loza (bugarski). Prvobitna imena Novog Sada bila su Racka varo (Ratzen Stadt, Ratzenstatt) i Petrovaradinski anac (Peterwardeiner Schantz), dok ime Novi Sad (Neoplanta, Neusatz, jvidk) datira iz 1748. godine.

Geografija[uredi - ] Poloaj grada[uredi - ]

Satelitski snimak Novog Sada "NASA World Wind"

Novi Sad se nalazi na 4520 0N, 1951 0E, u sredinjem delu autonomne pokrajine Vojvodine, na severu Srbije, na graniciBake i Srema. Grad lei na obalama reke Dunav, izmeu 1.252-og i 1.262-og kilometra renog toka. Na levoj obali Dunava se nalazi ravniarski deo grada (Baka), dok je na desnoj obali, na obroncima Fruke gore, smeten brdoviti deo grada (Srem). Nadmorska visina sa bake strane je od 72 do 80 m, dok sa

sremske strane ide do oko 250-350 metara. Kod Novog Sada se u Dunav (sa leve strane reke) uliva Mali baki kanal, koji je deo sistema kanala Dunav-Tisa-Dunav. Baki deo grada je smeten sa obe strane ovog kanala.

Sa 15 prigradskih naselja, optinsko podruje grada Novog Sada obuhvata povrinu od 702,7 km, dok ue podruje Novog Sada sa Petrovaradinom i Sremskom Kamenicom zauzima povrinu od 129,4 km. Graevinski rejon grada obuhvata povrinu od 106,2 km. Optinsko podruje Grada Novog Sada okruuju optine Baki Petrovac, Vrbas, Temerin, abalj, Titel, Inija, Sremski Karlovci, Irig i Beoin, iji stanovnici, zajedno sa stanovnicima jo nekih optina junobakog okruga, gravitiraju Novom Sadu. Klima[uredi - ] Klima u Novom Sadu prelazi iz umereno kontinentalne u kontinentalnu, tako da grad ima sva etiri godinja doba. Preko jeseni i zime povremeno duva hladan vetar koava, koji obino traje od tri do sedam dana. Koava moe tokom zime da stvori nanose i smetove snega tokom vejavica i meava. Prosena temperatura vazduha u gradu je 10,9 C, srednja t emperatura u januaru je 1 C, dok je u julu 21,6 C. Godinje padne prose no 578 mm padavina, a broj dana sa padavinama je 122. Zbog promene klime na globalnom (svetskom) nivou, poslednjih godina se na podruju Novog Sada poveala koliina padavina, to povremeno izaziva poplave u nekim delovima grada, budui da sadanji gradski kanalizacioni sistem nije projektovan za izmenjene klimatske uslove.

Klima Novog Sada Pokazatelj Jan Feb Mar Apr Maj Jun Jul Avg Sep Okt Nov Dec

Srednji maksimum, C 2.5 5.7 11.5 17.2 22.5 25.2 27.2 27.2 23.7 18.0 10.3 4.5 Srednji minimum, C 4.4 2.3 1.2 5.8 10.6 13.6 14.7 14.2 11.2 6.3 2.2 1.9

ina padavina, mm 38 35 41 47 57 82 61 55 36 35 46 44

Izvor: Republiki hidrometeoroloki zavod Srbije

Istorija[uredi - ] Glavni lanak: Istorija Novog Sada

Starija naselja na podruju Novog Sada[uredi - ]

Petrovaradinska tvrava i nekadanji most na barama

Prema tumaenjima rezultata novijih arheolokih istraivanja, na prostoru Petrovaradinske tvrave su pronaeni ostaci mlaeg paleolitskog stanita, iz perioda od 19.000. do 15.000. godina pre nove ere, iz ega se zakljuuje da je ovek na prostoru Petrovaradinske stene iveo jo u paleolitu, kada su se ljudska stanita uglavnom nalazila upeinama, a retko kada na otvorenom prostoru.[3]

Postojanje ljudskih naselja na podruju dananjeg Novog Sada moe se pratiti u kontinuitetu od mlaeg kamenog doba - neolita (od oko 4500. godine pne.). Pored podrujaPetrovaradina, na kojem su naeni tragovi naselja iz skoro svih epoha, na Bakoj strani Dunava (na Klisi, Slanoj Bari, Starom Gradu i Detelinari) takoe su pronaeni tragovipraistorijskih naselja iz kamenog, bakarnog, bronzanog i gvozdenog doba.

Najstariji arheoloki ostaci (iz vremena kamenog doba) pronaeni su sa obe strane Dunava, na podruju dananjeg Petrovaradina (koji je u kontinuitetu nastanjen od praistorije do danas) i podruju dananje Klise. Istraivanjem ostataka naselja iz mlaeg bronzanog doba (3000. godina pne.) na podruju dananjeg Petrovaradina, arheolozi su pronali i bedeme pojaane koljem i palisadama iz tog perioda, koji svedoe da je jo u vreme vuedolske kulture ovde postojalo utvreno naselje. u 4. veku pre nove ere se na podruju dananjeg Novog Sada pojavljuju Kelti, koji na desnoj obali Dunava, na podruju dananjeg Petrovaradina, podiu utvrenje, a tragovi Kelta pronaeni su i na podruju Detelinare. Zatim se, u 1. veku pre nove ere, na ovom podruju pojavljuju Rimljani, koji u 1. veku nove ere na desnoj obali Dunava podiu prvu veu tvravu pod imenom Kuzum (Cusum) i ukljuuju je u provinciju Panoniju. Dunav je tada inio limesRimskog carstva, koje je obuhvatalo njegovu desnu (sremsku) obalu, dok je na levoj obali reke, U Bakoj, od 1. veka nove ere stanovalo sarmatsko pleme Jazigi. Nalazi rimskog novca na podruju Novog Sada svedoe o trgovakim vezama Jaziga i Rimljana. Rimljani su povremeno zaposedali i junu Baku i drali ove pogranine prostore u funkciji kontralimesa, a u cilju obezbeivanja dodatne granice, izgradili su u Bakoj aneve sa jarkom, danas poznate kao Rimski anevi. U 4. veku, u doba Seobe naroda utvrenje Kuzum je porueno od strane Huna, a ovo podruje zatim dolazi pod vlast Ostrogota (5. vek), Gepida (5-6. vek), Langobarda (6. vek), Vizantije (koja u 6. veku obnavlja utvrenje Kuzum i daje mu ime Petrikon), Avara (6-8. vek) i Franaka (8. vek). Sredinom 6. veka, podruje naseljavaju Sloveni. U 9. veku, tvrava Petrikon (ili na slovenskim jezicima - Petrik) ulazi u sastav Bugarskog carstva, a u 11. veku njom vlada sremski vojvoda Sermon, iji su zlatnici u 19. veku pronaeni u jednom petrovaradinskom vinogradu. Poto je Bugarska poraena od Vizantije a Sermon ubijen, tvrava ponovo postaje deo Vizantije, da bi, posle borbi Vizantinaca i Maara, krajem 12. veka, ula u

sastav srednjovekovne Kraljevine Ugarske. Na podruju Bake, ugarska vlast se ustaljuje neto ranije, tokom 10. veka.

Naselje Bistrica (Bistritz) na podruju dananjeg Novog Sada, ucrtano na mapi flamanskog kartografa Gerharda Merkatora iz 16. veka

Tokom ugarske vladavine, na podruju dananjeg Novog Sada nalazilo se nekoliko naselja, koja se u istorijskim dokumentima pominju od 13. veka. Prema istorijskom dokumentu iz 1237. godine (povelja ugarskog kralja Bele IV), pored Petrovaradina (Ptervrad) i Sremske Kamenice (villa Camanch) na sremskoj strani Dunava, postojalo je i nekoliko naselja na bakoj strani: Vaaro-Varad (poznat i kao Peturvarad, Stari Petrovaradin i Varadinci), Mrtvaljo (poznat i kao Mortaljo - Mortlyos), Sent Marton (Ke Sent Marton), Baka (poznato i kao Baki, Bai, Bakafalva i Baka - Bachka), Sajlovo I i Sajlovo II (poznata i pod imenima Gornji i Donji Zajol - Zoyl, Sajol i Isailovo), Bivalo(poznat i kao Bivaljo i Bivolo - Bywolos), Rivica i enej (poznat i kao eme - Cheme ili Chemey).[4] Petrovaradin se u ovo doba prvi put spominje pod dananjim imenom, iako je ono u osnovi evoluiralo od prvobitnog vizantijskog imena Petrikon. U kasnijem periodu (16. vek), na ovom podruju se pominju jo dva naselja - Bistrica (Bistritz) iKamendin (poznat i kao Kemind - Kemnd). Slovensko naselje Bistrica pominje se na vie karata koje datiraju iz 16. i 17. veka, a nalazilo se prekoputa Petrovaradinske tvrave, na podruju dananjeg Novog Sada, dok se naselje Kamendin nalazilo u iroj okolini dananjeg grada. Bivaljo je bio veliko naselje slovenskog ivlja koje datira iz perioda seobe naroda (5-6. vek).[4] Izmeu 1526. i 1687. godine, ovo podruje je u sastavu Osmanskog carstva. Tokom osmanske uprave, neka od naselja na bakoj strani Dunava su iezla, dok su druga nastavila da postoje i bila su nastanjena Srbima. Po poreskom spisku iz 1522. godine, meu stanovnicima ovih naselja na bakoj strani Dunava sreemo kako maarska, tako islovenska imena (Boo, Radovan, Radonja, itd),[5] da bi po turskim podacima iz 1590. godine na ovom podruju bilo zabeleeno 105 kua koje plaaju porez i to iskljuivosrpskih.[6] Poto se zna da je bilo i Srba

koji nisu plaali porez (ukoliko su recimo bili u turskoj slubi), onda je broj stanovnika ovih naselja sigurno bio vei. U vreme Osmanske uprave poznat pod imenom Varadin, Petrovaradin je bio sedite nahije u okviru Sremskog sandaka. Podgrae tvrave imalo je oko 200 kua, tu se nalazila Sulejman-hanova damija, a postojale su i dve manje damije, Hadi-Ibrahimova i Huseinova. Pored dve turske mahale, u sastavu grada nalazila se i hrianska etvrt sa 35 kua, naseljenih iskljuivo Srbima.[7] Od praistorije pa sve do kraja 17. veka, centar urbanog ivota na podruju dananjeg grada nalazio se na sremskoj strani Dunava, na prostoru dananjeg Petrovaradina, koji je svojim znaajem uvek zasenjivao naselja na bakoj strani. Osnivanjem Racke varoi, potonjeg Novog Sada, sredite lokalnog urbanog ivota e se tokom 18. veka definitivno pomeriti na baku obalu Dunava.

Osnivanje i razvoj Novog Sada[uredi - ] Glavni lanci: Petrovaradinska tvrava, Raci, i Alma

Petrovaradinska tvrava 1693. godine

Bitka kod Petrovaradina, slika Jana Pitera van Bredela

Petrovaradin je ostao u osmanskom posedu sve do Velikog bekog rata (1683-1699. godine), kada ga osvajaju Austrijanci (Habzburzi). Pokuavajui da povrate izgubljenu tvavu, Turci zapoinju nekoliko pohoda, ali doivljavaju strahovite poraze u bici kod Slankamena (1691. godine) i bici kod Sente (1697. godine), a usled loih vremenskih prilika naputaju opsadu Petrovaradina 1694. godine. U nastojanju da izmeni odluke Karlovakog mira, Osmansko carstvo preduzima novi pohod na Austriju. Bitka izmeu Austrijanaca i

Turaka se odigrala kod Petrovaradina poetkom avgusta 1716. godine, a okonala se velikim turskim porazom, posle ega Osmansko carstvo definitivno nestaje sa ovih prostora. Mnogi potesi u okolini Petrovaradina i danas nose nazive koji datiraju iz turskog perioda: Vezirac, Alibegovac, Mieluk, Tekije, itd. Na poetku habzburke vladavine krajem 17. veka, graanima pravoslavne veroispovesti bilo je zabranjeno da stanuju u Petrovaradinu. Srbi su, zbog toga, 1694. godine osnovali novo naselje na levoj obali Dunava, a iz ovog naselja e se, vremenom, razviti i danalji Novi Sad. Najstarije ime naselja na levoj obali Dunava bilo je Racka varo (Ratzen Stad), a korien je i naziv Petrovaradinski anac (Peterwardeiner Schantz). Prvobitni stanovnici naselja bili su ogromnom veinom Srbi, ali i Nemci, Jevreji, Maari, Jermeni, Bugari, Cincari iGrci, o ijem prisustvu govore mnogi arhitektonski i kulturni spomenici. Od 1702. godine, naselje je u sastavu Habzburke vojne granice, a 1708. godine postaje sedite Bakog vladikei glavno mesto bakog dela podunavske vojne granice. 1718. godine, stanovnici srpskog sela Alma (nalazilo se izmeu Temerina i Srbobrana) preseljeni su u Racku varo (u dananji Almaki kraj), ime se stanovnitvo varoi naglo umnoilo. Prema podacima iz 1720. godine, u Rackoj varoi je bilo 112 srpskih, 14 nemakih i 5 maarskih domova. Racka varo u to vreme postaje "komorska varo", sa zaecima urbanih odlika, a budui da se nalazio u sastavu vojne granice, grad je po stanovnitvu bio podeljen na vojni i civilni deo. Grad je zvanino dobio ime Novi Sad (Neoplanta na latinskom jeziku) 1748. godine, kada je postao slobodan kraljevski grad. Carica Marija Terezija je tim povodom 1. februara 1748. izdala edikt koji glasi:

Mi, Marija Terezija, Bojom milou carica rimska a kraljica Ugarske, eke, Dalmacije, Hrvatske, Slavonije, Rame, Srbije, Galicije, Lodomerije itd. itd. dajemo glasom ovoga pismena na znanje svakome, koga se tie [...] da taj toliko puta spominjani na Petrovaradinski kameralni grad, koji lei na drugoj strani Dunava u bakoj upaniji na zemljitu Sajlovo, silom nae kraljevske moi i ugleda iz ranije navedenih razloga [...] uinimo svojim slobodnim kraljevskim gradom i da ga uvrstimo, primimo i upiemo u broj, krug i red ostalih naih slobodnih kraljevskih gradova nae kraljevine Ugarske tako i naih naslednih zemalja, ukidajui mu dosadanje ime Petrovaradinski anac, naosmo za dobro da se ubudue zove i da mu naslov bude Neoplanta, maarski Uj-Videgh,nemaki pak Ney-Satz, srpski Novi Sad i bugarski Mlada Loza. () Tokom veeg dela 18. i 19. veka Novi Sad je bio sredite kulturnog, politikog i drutvenog ivota celokupnog srpskog naroda, koji tada nije imao sopstvenu dravu, a prema podacima iz prve polovine 19. veka, ovo je bio i najvei grad nastanjen Srbima (Oko 1820. godine Novi Sad je imao oko 20.000 stanovnika, od kojih su oko dve treine bili Srbi, a dananji najvei srpski grad, Beograd, nije dostigao priblian broj stanovnika pre 1853. godine). Zbog svog kulturnog i politikog uticaja, Novi Sad je postao poznat kao Srpska Atina. Prema podacima

iz 1843. godine, u Novom Sadu je bilo 17.332 stanovnika, od ega 9.675 pravoslavnih, 5.724 katolika, 1.032protestantanata, 727 Jevreja i 30 vernika Jermenske crkve. Najvea etnika grupa u gradu u ovom periodu bili su bili Srbi, a druga po brojnosti Nemci.

Novi Sad i Petrovaradinska tvrava u prvoj polovini 19. veka

Tokom Revolucije iz 1848/49. godine, Novi Sad se nalazio u sastavu proklamovane Srpske Vojvodine, srpske autonomne oblasti u okviru Habzburke monarhije. Iako je igrao znaajnu ulogu u poetku srpskog pokreta, grad je bio ugroen od strane maarske vojske stacionirane na Petrovaradinskoj tvravi, koja je ve u toku juna 1848. okrenula topove prema Novom Sadu. Kada je, u toku likvidacije maarskog ustanka, 11. juna 1849. ban Josip Jelai sa svojim trupama stigao u grad i sutradan (12. juna) otvorio iz topova vatru na tvravu, maarska vojska mu je uzvratila daleko veom merom, bombardujui kue u gradu. Ban Jelai tada naredi povlaenje, mislei da e time od grada ukloniti opasnost, ali se potom maarski vojnici sa tvrave sputie u grad i poee pljakati, paliti i ubijati. Novi Sad je bio razoren, izgubio je veinu svog stanovnitva, a srueno je 2/3 zgrada. Prema podacima iz 1850. godine, u gradu je bilo samo 7.182 stanovnika, to nije ni polovina predratnog broja od 17.332 zabeleenog 1843. Izmeu 1849. i 1860. godine Novi Sad je bio u sastavu zasebne austrijske pokrajine Vojvodstva Srbije i Tamikog Banata, a nakon ukidanja te administrativne jedinice, grad je ukljuen u sastav Bako-bodroke upanije u okviru Habzburke Ugarske. Posle Austro-ugarske nagodbe iz 1867. godine i transformacije Habzburke monarhije u Austro-Ugarsku, politikamaarizacije ugarske vlade je znaajno izmenila demografsku strukturu grada, odnosno, od preteno srpskog Novi Sad je dobio etniki meovit karakter. U politikoj i kulturnoj sferi, Novi Sad je zadrao svoju staru ulogu i znatno je prednjaio, ne samo ispred vojvoanskih, ve i ispred drugih srpskih i jugoslovenskih gradova. 1863. godine u Novom Sadu je izlazilo 9 srpskih listova, dok je u Beogradu tada izlazilo 4, a u Zagrebu 6 listova. Matica srpska se preselila iz Budimpete u Novi Sad 1864. godine, a neto ranije (1861. godine) u gradu je osnovano i Srpsko narodno pozorite. 1865. godine ponovo se formira srpska gimnazija sa viim razredima. Period nakon Prvog svetskog rata[uredi - ]

Novi Sad 1920. godine

Austrougarska monarhija se pri zavretku Prvog svetskog rata krajem oktobra 1918. godine raspala, a 3. novembra i kapitulirala. U Novom Sadu je obrazovan je privremeni Srpski narodni odbor sa zadatkom da u interregnumu preuzme prerogative vlasti i obezbedi red do uspostavljanja redovnog poretka. 2. novembra lanovi Srpskog narodnog odbora su se dogovorili da se organizuje narodna straa, a istog dana na ulicama se pojavilo obnovljeno socijaldemokratsko glasilo "Sloboda", koje je najavilo nacionalno osloboenje srpskog naroda u Vojvodini. Srpski narodni odbor uputio je ultimatum komandantu nemakih trupa da 8. novembra, najkasnije do est asova ujutru, njegovi vojnici napuste grad. Po izlasku i poslednjeg neprijateljskog vojnika, srpske strae su zauzele sve vane punktove u gradu, a u noi izmeu 8. i 9. novembra mandatori Srpskog narodnog odbora su i zvanino preuzeli vlast u Novom Sadu od maarskog Magistrata. Na sednici je, pola sata pre ponoi, vlast prela u srpske ruke, tako da su novosadski Srbi faktiki sami sebe oslobodili dan pre ulaskasrpske vojske u Novi Sad 9. novembra. Kada je javljeno da srpska vojska dolazi u Novi Sad, u susret joj je polo u toku prepodneva oko 400 konjanika, koji su bili u narodnim odelima, a nosili su srpski barjak. Na mostu je u ime Novosaana prvi pozdravio srpske vojnike ugledni graanin Sava Stojkovi, lan Upravnog odbora Matice srpske. On je okienu srpsku zastavu predao majoru Vojislavu Bugarskom kao komandantu jedinice srpske vojske koja je imala ast da oslobodi Novi Sad. Posle sprovedenih izbora po svim vojvoanskim mestima (od 18. do 24. novembra), u Novom Sadu se 25. novembra 1918. godine sastala Velika narodna skuptina Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena Banata, Bake i Baranje, koja zvanino proglaava otcepljenje ovih regiona od Ugarske i njihovo prisajedinjenje Srbiji, a na istoj skuptini formira se i pokrajinska vlada (Narodna uprava) Banata, Bake i Baranjesa seditem u Novom Sadu. 1. decembra 1918. godine, proglaeno je Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca, a Novi Sad ulazi u tu novu dravu kao sastavni deo Kraljevine Srbije. Iako je do 1918. godine imao ulogu kulturnog i politikog centra Srba, Novi Sad do tada nije bio administrativni centar neke upravne teritorije ili pokrajine, to se ulaskom u novu dravu menja: od 1918. do 1919. godine, Novi Sad je administrativni centar pokrajine Banat, Baka i Baranja, a takoe (sve do 1922. godine) i administrativni centar Novosadske upanije, koja

je obuhvatala Baku i Baranju, zatim je (od 1922. do 1929. godine) administrativni centar Bake oblasti, koja je obuhvatala zapadne delove Bake i Baranju, da bi 1929. godine postao administrativni centar Dunavske banovine, jedne od pokrajina Kraljevine Jugoslavije. Po popisu iz 1921. godine, Novi Sad je imao 39.122 stanovnika, od kojih je 16.293 govorilo srpski, 12.991 maarski, 6.373 nemaki i 1.117 slovaki.

Spomenik rtvama racije i Petrovaradinska tvrava

Posle Aprilskog rata 1941. godine, Kraljevinu Jugoslaviju su okupirale i podelile Sile osovine. Novi Sad, kao i cela Baka, anektiran je od strane Hortijeve Maarske, dok je Srem saPetrovaradinom pripojen Nezavisnoj Dravi Hrvatskoj. Tokom etvorogodinje okupacije (od 1941. do 1944. godine), okupatori su poinili brojne zloine (hapenja, ubijanja, paljenja, streljanja, maltretiranja) nad srpskim i jevrejskim stanovnitvom grada, a jedan od poznatijih masovnih zloina je Novosadska racija sprovedena januara 1942. godine, u kojoj su, samo u tri dana (21. januar - 23. januar), maarski faisti ubili i pod dunavski led bacili 1.246 Novosaana (po drugim podacima 1.426), po nacionalnosti 809 Jevreja, 375 Srba, 18 Maara, 15 Rusa i 2 Rusina, a po polnoj i starosnoj strukturi 489 mukaraca, 415 ena, 177 starih osoba i 165 dece. Jedan od poslednjih zloina okupatora u Novom Sadu bilo je i masovno odvoenje Jevreja, itavih porodica, od dece do staraca, u nemake logore 1944. godine. Tokom celog rata, faisti su ukupno ubili oko 5.000 Novosaana, a mnogi drugi su raseljeni.[8][9] U Novom Sadu je, tokom celog rata, delovao pokret otpora i oslobodilaki pokret pod vostvom Komunistike Partije Jugoslavije. U gradu se nalazilo sedite okrunog komiteta Komunistike Partije Jugoslavije, koji je u okviru narodnooslobodilakog pokreta bio deo Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu. U narodnooslobodilakoj borbi, u partizanskim odredima i vojvoanskim brigadama, neposredno je uestvovalo 2.365 Novosaana, pripadnika svih nacionalnosti, (Srba, Maara, Slovaka i ostalih).[9] 22. oktobra 1944. godine, ugroen nadiranjem Crvene armije i Narodnooslobodilake vojske, okupator je napustio Novi Sad, a 23. oktobra grad su oslobodile partizanske jedinice iz Srema i Bake, ime se Novi Sad ponovo naao u okviru nove socijalistike Jugoslavije. Tokom vojne uprave (17.

oktobar 1944. - 27. januar 1945.), nove jugoslovenske vojne vlasti su likvidirale jedan broj graana srpske, maarske i nemake narodnosti, koji su optueni za kolaboraciju sa maarskim faistima ili su smatrani neprijateljima novog dravnog poretka. Godine 1975. grad je odlikovan Ordenom narodnog heroja i proglaen zagrad-heroj. Od 1945. godine Novi Sad je glavni grad Autonomne Pokrajine Vojvodine. Na zasedanju u Novom Sadu 30. i 31. jula 1945. godine, Skuptina izaslanika naroda Vojvodine donosi predlog da se Vojvodina prikljui federalnoj Srbiji, to je na Treem zasedanju AVNOJ-a od 10. avgusta 1945. godine jednoglasno prihvaeno, a 1. septembra 1945. godine Predsednitvo Narodne skuptine Srbije donelo je Zakon o ustanovljenju i ustrojstvu Autonomne Pokrajine Vojvodine, u okviru Narodne Republike Srbije i socijalistike Jugoslavije.

Istorijski razvoj Novog Sada

U posleratnom periodu, grad je proao kroz brzu industrijalizaciju, a njegovo stanovnitvo se do kraja 20. veka znatno uvealo. Pored starih srednjih kola, i novih, koje su se u toku vremena specijalizovale i znatno poveale broj aka, Novi Sad dobija i vie kole. Prvo je to via pedagoka kola (osnovana 1946. godine), a zatim Filozofski i Poljoprivredni fakultet (1954.), da bi 1960. godine najzad bio osnovan i ceo samostalan Univerzitet, u ijem su sastavu devet fakulteta i jo nekoliko viih kola. 1980. godine poinje da deluje i novoosnovana Vojvoanska akademija nauka i umetnosti. Izmeu 1980. i 1989. godine, grad Novi Sad je bio podeljen na 7 gradskih optina: Stari Grad, Podunavlje, Liman, Slavija,Petrovaradin, Detelinara i Sremski Karlovci. Godine 1989.

est gradskih optina je spojeno u jedinstvenu optinu Novi Sad, dok je optina Sremski Karlovci izdvojena iz sastava grada i postala posebna administrativna jedinica. 6. oktobra 1988. godine, u Novom Sadu su organizovanivane demonstracije pod ijim je pritiskom sruena tadanja vojvoanska vlada. Po prosutom jogurtu koji je deljen demonstrantima, a ovi ga bacali na neke funkcionere Vojvodine, ovaj dogaaj je ostao poznat kao "jogurt revolucija". Cilj ovih demonstracija bio je ruenje tadanjeg autonomnog statusa Vojvodine, koji je pokrajina imala po ustavu iz 1974. godine.

Zgrada Televizije Novi Sad, sruena u bombardovanju 1999.

Posle raspada Socijalistike Federativne Republike Jugoslavije, odvajanja Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Makedonije i formiranja nove Savezne Republike Jugoslavije 1992. godine, Novi Sad iznenada postaje drugi po veliini grad u treoj Jugoslaviji, to mu daje dodatni zamajac u razvoju, iako je to doba bilo veoma krizno i turbulentno. Grad je pretrpeo veliku tetu tokom NATO bombardovanja SRJ 1999. godine, tokom kojeg je ostao bez sva tri mosta preko Dunava. Stambene zone su nekoliko puta gaane avio-bombama i projektilima, dok je novosadska rafinerija bombardovana gotovo svakodnevno, to je izazvalo veliko zagaenje ivotne sredine i ekoloku tetu. 2003. godine, SR Jugoslavija se transformisala u Dravnu zajednicu Srbije i Crne Gore, da bi se njenom podelom, 2006. godine, Novi Sad naao u sastavu samostalne Srbije.

Stanovnitvo[uredi - ]