112
2' 'Z NOVUM GLOSSARIUM ç

NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

  • Upload
    others

  • View
    3

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

2' 'Z

NOVUM GLOSSARIUM

ç

Page 2: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

COMITÉ DE RÉDACTION

Fit. ARNALDI J. H. BÂXTER H. HAGENDAHL P. LEHMANN

M. ROQUES C. VAN DEYCK P. VAN DE WOESTIJNE

FRANZ BLATT,DIRECTEUR DE L'ENTREPRISE

Page 3: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

NOVUM GLOSSARIUM

M EDIAE LATINITATISAB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC

EDENDUM CURAVITCONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM

HUJC FASCICULO CONFICIENDO PRAEFUIT

FRANZ BLATTUNIVERSITATIS ARHUSIENSIS PROFESSOR

Meabilis— Miles

HAFNIAE

EJNAR MUNKSGAARDMCMLXT

Page 4: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

Ce volume o été publié avec le concours financier de l'UNESCO

PRINTED IN DENMARK DV AARHUUS

Page 5: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

L. S.

Le présent fascicule est, comme le précédent, le fruit d'une collaboration, réalisée sous

la direction de M. Franz Blatt. Les articles en Me ont été rédigés par l'équipe du Comité

français Du Cange (MMmes Bautier et Gilles, collaboratrices techniques du Centre

National de la Recherche Scientifique, assistées de MMmes Duchet-Suchaux et Quéguiner

et placées sous l'autorité de MM. M. Roques et Y. Lefèvre) et par les spécialistes non

lexicographes qu'elle a estimé devoir consulter (MM. André, Beaujouan, Gilles, Higounet,

Michaud.Quantin). A collaboré en outre au présent fascicule M. B. Dalsgaard Larsen,

qui a rédigé les articles mi-mijarexus et préparé l'article miles, que le comité français

a achevé. Tous ces articles ont été revus par les membres du Comité de rédaction. Le

Comité tient à remercier M. Hubschmid, à qui ce fascicule doit de nombreuses citations,

et de même M. Smiraglia, qui a fait bénéficier le Comité de ses suggestions.

Les Comités nationaux continuent leur travail de dépouillement; des éditions récentes

fournissent de nouveaux documents. Les articles du présent fascicule ont une base déjà

plus large que celle qui a servi aux articles en L. La liste des sigles publiée dans l'index

Scriptorum Mediae Latinitatis est dès à présent insuffisante. Un index complété et refondu

sera publié après le dernier fascicule des articles en M.

Page 6: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO
Page 7: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

ABRÉVIATIONS

ALMAFEWREWNEDEHRNAA.F.A. S.A. H. A.DuC

Archivum Latinitatis Mcdii AeviFranzôsisches etymologisches WôrterbuchRomanisches etymologisches WôrterbuchNew English DictionaryEnglish Historical ReviewNeues ArchivAncien françaisAnglo-saxonAncien haut allemandDu Cange Glossarium mediae et infimae latinitatis

cf. conferf. femininumj. id estinterpr. dub. interpretatio dubiaM. masculinummetr. metricaD. neutrumn.pr. nomen propriumorth. orthographicaong. inc. (obsc.) onigo incerta (obscura)P.postq. v. quod vides.d. sine datot. t. terminus technicusy. vide

Page 8: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO
Page 9: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

meabilis, -e accessible, qui donne passage: SAXO p.126,39: -es effecisse paludes. lb. p. 132,33. p. 382,30.P . 495,34.

menin, -c f. y. medalia.meala, -c f. y . medalia.mealada, -e f y . medaliata.mealia, -cf y . medalia.mealis, -1sf. [cf medalia] forme: mezales: CARTuL. S.

Cucuph. III 1231 p. 357 (a. 1200). maille (monnaie):CARTUL. Autel. p. 181 (XIJ: duos denarios et unam-en. y. medalia.

mealla, -c f y. medalia.meander, -ri m. forme: meandrus: UouTIo. 1) mé-

andre d'un fleuve: UGuTI0: hic -r vel meandrus, -ri j.flexuositas euiuslibet aurais.

2) détour (au figure'): VITA Siffred. Carpentoratens.(éd. Surius, Vitae Sanctorum IV p. 624): per innumeros-ros cordium. VITA Bove P. 284: per mille -ros et innu-merabiles anfractus. 3) ruse, tromperie: ALcwN carm.str. 11 p. 349: demonum vafros abigat -ros sive rapinas.THEODULF. carm. p. 551,29: sponte pependit, hebescanais viduata -ris, I fraudibus et varus undique finiserat.

meandrinus, -a, -uni quifait des méandres,des détours (au figure'): PETR. CANTOR verb. abbrev. IIIcol. 29C: ne acquiescas in gyris -is et anfractibus ver-borum.

meandrus, -i m. y. meander.1. meatim [meus] à ma manière: T-lRoTsv. Sap. 3,5:

nolite, mee fuie, serpentinis huius satane lenociniis corapponere, sed -m fastidite.

2. meatim [men 1.] 1) en s'écoulant doucement: PAUL.ALB. carm. 1V 20 p. 129: cum suavi -m phulomela ducitecarmen. lb. XI 16 p. 138: facunde -m currunt per mar-gine rivi. 2) à pied: EPJST. Tegerns. I 102: non adeoaptum mihi videbatur... id itineris -m arripi.

meatio, -ais f [meo 1.] 1) marche, voyage (cf. ALMA V[1929] p. 61): Ruov. ME».? Adalb. 17,4: periculosa -o.2)fig., marche d'un récit: GERARD. MoREs. delib. f. 50:intuenda... sunt... eloquia... ad rationem... indisiun-gibilis -nis, que in... opulentissimis narrationibus pot-lere nitidissime consuevit.

meatus, -us n?. orth. miatum: COD. Amalf. I 107 p.177 (a. 1107). I) mouvement, circulation: A) en géné-ral: WANDALB. martyr. compr. 1: per varios orbemrenom natura -us / distinxit. Jori. SCOT. glos. Mart. Cap.

16,10 (éd. Lutz p. 26,2): -us siderum subterraneos cog-noscit. AGILJS comput. 1,13: solis varios luneque -us.BRUNO Qunr. Adaib. (rec. A) 3: rudisque lingue -us adloquelam extenderet. B) cours d'un fleuve, courant:

s EmIL Sturm. 13: propter -um fluminis Fulda vocariinchoaverat. ANNAL. Fuld. II a. 883: morts quidam...in Athesim f luvium cecidit eiusque -um interclusit. ADAMBREM. 2,22 p. 80,15: diverso currunt -u flumina. C) aufiguré: WANDALH. martyr. 777: errorum curvos spemit

10 cecosque -us. PAUL. FULD. Erh. 1,6: corporis indignanscavernulas, in ethereos -us liber ire spiritus optat.METELL. Quir. 19,8: sententie -ibus.

U) passage, voie: A) en général: BULL. Cas. 11 37,32(a. 896): alia apposita via, per quant publicus -us dis-

15 currat. CARM. var. III 46,1,3: fons... secans sese perquattuor undas, I unde per occultes terre sua vena -us /cuique patet fonti. CARTUL. S. Alb. Andegav. 11 849p. 319 (n. 1127-46): difficilem -um de domo sua ad ec-clesiam... habere. ALEX. NECK. mens. p. 117: ut possit

20 fumus per cunctos -us evaporare. B) en particulier:1) passage d'un cours d'eau, gué: ANAST. chron. 199,31:fluvius -ibus carens. 2) canal, conduit d'eau: EPIST. Mil-degard. 26p.406,29: aque -ibus deductis. CARTUL. S. Ger-man. Prat. 1157 p. 229 (a. 1175): omnes querelas quas

25 super usuario pratorum, clusa, vermis, -ibus et arme mo-verat. AcrA Henr. Leon. 105 p. 160,10 (a. 1175): tribusmolendinis, aquis earumque -ibus ac decursibus. ACTApont. Rom. Gall. 1V 187 p. 329 (a. 1177): aque -unusibus eorum necessarium. LAMB. ARD. hist. Ghisn. 134

30 p. 629,13: per vias et -us aquarum hic illic prona nando.3) sortie, issue: a) en général: Ono FRIS. gesta 1,20p. 33,29: nullum cubiculi -uni fuge presidium noninvenit. ib. 2,39e: -u reverti se putantes interceperent.b) en parlant d'un liquide: VITA Magni 3: tracte,... serra-

35 culo -us cervisiam in tiprum currere sinit. LAMB. ARD.hist. Ghisn. 83 p. 599,28: curn... impulsa liberum inmare non habens -uni agua. 4) (en anatomie)conduit, ouverture: J0H. SCOT. glosl Mart. Cap. 285,14(éd. Lutz p. 132,4): iterum septem -us sunt in capite,

40 oculorum, aurium, narium atque oris. divis. nat. II 24col. 581 C: per occultos venarum nervorumque -us, quosGreci pores vel arterias appellant. T4ROTSV. Paf n. 1,15:aurium... intrare -us. RUOTG. COL. 43 p. 46,19: inter-cluso faucium -u. RECEPT. B. LXXVII p. 61 (IXe): ad

45 pruriginem circa anurn... cerotum inponis in -uni.510FR. Maxim. 9: inimicus... per pudendos corporis -us

Page 10: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

283 meçarolia - medacula 284

est -a. C) constitué par des machines de guerre: EP1ST.

Hann. 78a p. 127,16: -is apparatibus.H) subst.: A) masc.: 1) qui pratique Pars mechanica,

artisan, travailleur manuel (GLoss. Nov. 220,45: primates-orum, i. qui edificant, qui construunt): WALTE. MA ?nug. cor. 41,20: Albi inonachi... ad laborem exeunt,manibus agriculturam omnimodam exercentes proprlisintra septa, -i extra, runceatores, opiliones... in singulisofficiosissimi. 2) astrologue: HaDEB. vita Hugon. Clun.

10 col. 871 A : respondentem se -um esse, et necromantieprestigiis inquinatum. B) fém., pour ars mechanica, tech-

meçenus, -a, -um [cf ital. mezzano] mitoyen: OBERT. nique, connaissance pratique: HUGO S. Via. didasc. JI

SCRIBA a. 1190, 321 p. 127: refutacionem omnium ratio- 20 col. 760C: -a est scientia ad quam fabricam omnium

nom et iuris que habemus in medalio -o domus olim rerum concurrere dicunt. Con. Bamberg. Q. VI 30Oberto Laçari... et in vinea que est ante medalium -um. 15 (Grabmann, Gesch. der scholastischen Methode II 37):

mecha, -ef y. moecha. -a i.e. adulterina, in orme opus hominis dividitur. RA-

mechania, -ef. (InyŒvLc] technique, connaissance pra- DULF. ARD. (ib. I 252): -a est scientia ministrandi ea

est egestus. 5) (en astronomie) tracé d'une constella-tion: Joli. SCOT. glos. Mart. Cap. 42,3 (éd. Lutz p.55,14): sicut enim bubulcus sequitur plaustnim, itabootes duos arctos tortuoso draconum -u labitur.

meçarolia, -c f. y. mezarola.mecelema, -c f. [ong. inc.] esclave musulmane: Cka-

TUL. S. Cucuph. JI 332 (a. 1067): et ipsa mea -a similimodo dimito quod f iat vendita.

meçena, -cf. [cf ital. mezzina] vase à eau en cuivre:OBERT. SCRIBA a. 1190,78 p. 32:s. dr. jan. L implicatosin septem -is.

tique: HRABAN. unis'. XV J col. 413: dividitur autemphysica in septem partes, hoc est, arithmeticam, astro-nomiam, astrologiam, -am, medicinam, geometriam etmusicam... -a est peritia fabrice artis in metallis et inlignis et lapidibus. Huco S. VicT. dif. 127:-a est scientiaad quam omnium rerum fabricam concurrere dicunt.epit. Dind. 112,210-211: quarto loco in phihosophia -aconstat, quod interpretatur adulterina quia extra natu-rahia in sous operibus hominum admissa peregrina, etvelut adventitia participatione, in numerum earum quenaturalem possident dotem disciphinarum pene culpandaaccessit. Uourio s.v.: hec -a, scientia humanarum rerumnecessitati corporis obsequium preparans.

mechanica, -cf. V. mechanicus.mechanicum, -i n. y. mechanicus.J. meehanicus, -a, -um I) adj. (forme: metchanicus:

ANNAL. regni Franc. p. 123 note m): A) technique, méca-nique: GODEFR. S. VICT. microcosm. 1,57 p.74: -e quidem.scientie species, cum sint multe, septem nobis enumeraresufficiat. Coo. Bamberg. Q VI 30 (Grabmann, Gesch.der scholastischen Methode JI 38): dicitur hoc opus ho-minis -um, i. e. adulterinum, quia secundum considera-tionem opens nature et factum est et fit, expression arsmechanica ou artes mechanice, la technique, la mécanique:

EPIST. var. III p. 184,24: dixit michi Manno ex nostriconsultu, quid esset mechani, unde -a ars, sed excidit amemoria. ANNAL. regni Franc. p. 123,30: horologiumex auricalco arte -a mirifice compositum. THANGM.Bemw. 1 p. 758,43: in levioribus artibus quas -as vocant.GUILL. TYR. hist. rer. transm. col. 33713: eis negotiationiet allis -arum artium officiis vacantibus, sous Turciis etinfidelibus militare licebat. DOM. GuNDIss. div. philos.p. 139: fabriles autem sive -e artes vocantur secundumquas fabri de materia proposita aliquid utile humanisusibus operantur. B) relatif à l'astrologie: GL0s5. X°s.(ALMA XXII [1953] p. 230): -um i. astrologeticum. Mi-it&c. Adalh. II p. 367: non magica, non ars ibi operata

que sunt necessaria corporee fragilitati. C) neutr.: 1) ap-pareil, échaffaudage: LEcws Henr. I c. 90.7 p. 606: si

20 homo cadat ab arbore, vel quolibet -o super aliquem.2) système: QUADRIP. Ded. 34 p. 532: novum declama-tionis genus deliberando, iudicando subortum est; statuscausarum varios, rationale vel legale supergressos, -ummultiforme non caperet.

25 mechanice mécaniquement: EuGEN. VULO. syli.24,20: [de motu astrorum] hec omnia -e per trimatus.

2. mechanicus, -a, -um y . moechanicus.mechanitia, -e f [mechanicus] mécanique, partie des

sciences physiques: ERMENR. ad Grim. 7: item physica30 dividitur in arithmeticam, astronomiam, astrologiam,

-am, medicinam, geometricam, musicam. VITA AmantiiEng. II p. 333: -a, quedam doctrina vel peritia ad quamsubtiliter rerum omnium fabricam concurrere dicunt.

mechatio, -nis f y. moechatio.ss mechia, -e f. Y. moechia.

mechita, -c f. y. mezquita.mechonites, -is f [meconitis] méconite: Uciu'rio 5v.:

-es gemma est que papayer exprimit.mechor 1. y . moechor.

40 mechus, -i m. y. moechus.mecior 4 y. metior.mecopium, -i n. y. metopium.mecuchium, -i m. [hébr. medecoth, mesure de liquide,

un cyathus] mesure de capacité: CARTUL. Terr. sanct.s p. 27 (a. 1114): CC libras piscium unoquoque anno et C

-a salis et unum casale.1. meda, -e f [faute pour medela?] remède: PAPIAS:

-a, curatio, remedium.2. meda, -e f. [cf. Esp. médano] banc de sable côtier:

50 Dipi. Loth. Franc. 50p. 118,14(a. 982): ad iam dictam-am que est intus in mare.

3. meda, -cf y . medo.medacula, -e f, [forme refaite sur A. F. rocaille sur le

modèle macula donnant maille] formes: medecula:

Page 11: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

285 medaculata-inedallata 286

CARTUL. Gellon. 499 p. 418 (a. 1140). megacula: CARTUL.Magalon. 137 p. 266 (a. 1168). maille (pièce de monnaievalant un demi-denier ou monnaie de compte de la mêmevaleur): CARTUIL. Conch. p. 173 (a. 1065-87): unumdenarium pro guaddio et -am pro poenitencia. CARTIJL.Clun. 1V 3432 p. 542 (a. 1070): si quando veto denariifioul et ibi, si quando ibi -e et ibi. CARTUL. S. Saturn.Tolos. p. 103 (a. 1080): relinquo... illas -as quas in mer-cato de V. faciebant. CARTUL. Anian. p. 209 (a. 1120):-a et VI denarios de oblias. CALCUL. Gellon. 490 p. 398(a. 1134): bec apennaria donat per unumquemque an-nom... tres -as de obliis. CARTUL. Magalon. 137 p. 265(a. 1168): percipere... tres medzaculatas paris vel tres-as. MON. hist. Port. Leges 1,488: 1111 -as. y . meracula.

medaculata, -e f [medacula] valeur d'une maille(forme: medzaculata): CARTUL. Magalon. 137 p. 265(a. 1168): possint... percipere de singulis sextariis tres-as panis vel tres medaculas.

medagia, -e f y . medalia.medala, -e f. y . medalia.medalada, -e f. y . medaliata.medalata, -e f y. medaliata.medaleixus, -i m. [cf meda] île ou dune côtière?:

Dn'L. Catal. J p. 242,29 (a. 982): stagnum de Castilionecum ipso gradu et -o et omnibus piscationibus suis.

medalia, -ef rive medala, -ef. [cf. A.F. meaille, Ital.medaglia] formes: meaia: Doc. hist. Port, reg. 1264 p.330 (a. 1157). meala: CARTUL. S. Martial, p. 21 (XI-XIF). CARTUL. S. Mar. Santon. 161 p. 115 (a. 1104).CARTUL. S. Andr. Vienn. p. 315 (XI?). CARIA a. 1159(Vaissete, Hist. Languedoc V pr. 519 col. 1228). Doc.hist. Port, reg. I 284 p. 365 (a.. 1162). CARTUL. Artig.p. 316(a. 1190). CARTUL. Coron, p. 51 (a. 1195). mealia:HIST. Compost. III 33 (Esp. Sagrad. 20 p. 534). Doc.hist. Port, reg. 1263 p. 327 (a. 1157-69). mealla: CAR-ru. S. Steph. Lemovic. 149 p. 156 (XI?). medagia:BONVILL. 162 p. 81 (a. 1198). medalla: CARTUL. Conch.38 p. 41 (a. 1060-62). CARTUL. S. Saturn. Tolos. p. 173(a. 1120), p. 8 (a. 1154) et passim. CARTUL. Mont. Pessul.p. 117 (a. 1130). medallia: ib. p. 210 (a. 1103-4) et p.106 (a. 1125). mesalla: ib. p. 223 (a. 1139). mesallia: ib.p. 114 (a. 1128). mezala: CARTUL. S. Saturn. Tolos. p.393(a. 1135),p. 12(a. 1147) et p. 384 (a. 1182).mezalla:CARTUL. Mont. Pessul. p. 117 (a. 1130). CARTUL. S.Saturn. Tolos. p. 73 (a. 1159). mezallia: CARTUL. Mont.Pessul. p. 144 (a. 1146).

I) maille (monnaie de compte valant un demi-denier ouune obole): CARTUL. Camaler. p. 21 (c. 1014): exitus estmai II. denarii e -a. CARTUL. S. Martial. p. 21 (XI-XI?): duos denarios et meula. CARTUL. S. Saturn.Tolos. p. 393 (a. 1135): de pignore cuiusque solidi Imezalam. ib. p. 12 (a. 1147): reddat I denarium et I -am.CARTUL. S. Andr. Vienn. p. 315 (XI?): serviciuni IIImealas et 1 emina de civada. Doc. hist. Port, reg. 1252

p. 310 (a. 1155-57): D solidos et una -a de auto. Ci'j-TUL. Artig. p. 316 (a. 1190): quatuor denarios et mealareddendos. 2) maille (pièce de monnaie réelle d'alliaged'argent correspondant à un demi-denier ou une obole):

5 CARTUL. Mont. Pessul. P. 114 (a. 1128): monetam... mo-netari non faciam, nisi denarios de quinque denariis ar-genti fini et -as de quinque denariis argenti fini, pogesiamvoisins, et XXIIII°" denarios in una uncia, et XXV de me-salliis in uncia. ib. p. 117 (a. 1130): mezallas ad III dena-

10 nos argenti fini. ib. p. 150 (a. 1132): XII denarios -arumad III denarios argenti fini ... et XX et quinque denarios-arum ad pondus nains uncie, et ut in XXt1 solidis sinttantum III solidi -arum. CARTOL. S. Saturn. Tolos. p.389 (a. 1129): unam -am Tolosanam. ib. p. 384 (a.

15 1182): unam mezalam Tolosanam. CARTA. a. 1159(Vaissete, Hist. Languedoc V pr. 519 col. 1228): licen-tiam operandi... in moneta mea de Carcassona... deXXIV solidis in libra et de XXVI solidis meulas inlibra et sexta pars sint de mealas. Item... habeatis

20 licentiam minuendi unam mealam et non plus. CARTUL.Biter. 283 p. 387 (a. 1180): -a Biterrensis pro sinodis.3) maille (cf. Esp. meaja), petite pièce d'or (valant lasixième partie du maravédis): CALCUL. Sahagûn 1590(a. 1138) (V. Vignau, Glosario... de voces sacadas de

25 los documentes del monasterio de Sahagûn). JILsT. Com-post. 111 33 (Esp. Sagrad. 20 p. 534): bonum partent...de nummo uno vel mealia per pesum a Concilio eisdatum. Y. mealis, medacula, menalia et maIlla.

medaliada, -c f y. medaliata.30 medaliata, -ef. [medalia; cf. Prov. mezalada] formes:

mealada: CARTUL. Aurel. p. 260 (a. 1190). medalada:CARTA a. 1101 (F. Monsalvatje, Noticias histâricasXI p. 250). CARTUL. Ruscinon. 17 p. 34 (a. 1101).CARTUL. Celsiniac. 689 p. 498. medalata: CARTIJL. Bel-

35 lice. Lemov. 122 p. 174 (a. 1028). CARTUL. S. Saturn.Tolos. p. 186 (a. 1060). medaliada: CARTUL. Conch.p. 146 (a. 997-1031), p. 143 (a. 1007) et p. 206 (X?").CARTUL. Belliloc. Lemov. 154 p, 214 (a. 1005), p. 122et p. 174 (a. 1028). medallata: CARTUL. Coneh. p. 229,21

40 (a. 1032-60). CARTUL. Magalon. 90 p. 178 (a. 1154).medialada: CARTA C. 1030 (Baluze, Rist. Tutel. col. 421)(DuC). medialata: CARTUL. Anian. 272 p. 399 (a. 997-1031). mezalada: CARTUL. Berd. p. 174,245 (XII-XIII0).

1) mesure de superficie valant originairement une mail-45 le (par la suite mésalliée = un quart d'arpent ou deux

pogesées): CARTUL. Conch. 352 p. 271 (a. 902): tresdinariatas de vinea et una -a cedo. ib. p. 146 (a. 997-1031): unus mansus in Aquafrigida... cum vineas, Vdenariadas et -a. ib. p. 143 (a. 1007): hoc est demedius

50 aripendus et una -a de vinea. CARTUL. Belliloc. Lemov.122 p. 174 (a. 1028): tres -as de vinea. CARTUL. S.Saturn. Tolos. p. 186 (a. 1060): donaverunt a fevo duosaripentos de vineas et una -a. CARTUL. Biter. 118 p.164 (a. 1118): aliam -am laudo tibi in ipsa mea parte.

Page 12: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

287 niedallum - medialis 288

CARTUL. Berd. p. 174,245 (XTI_XIIIe): tres mezaladasde terre. 2) valeur d'une maille. CARTUL. Magalon. 90p. 178 (a. 1154): de saumata porrorum, unam -amledda dabit.

medalium, -i n. [ong. inc.] corps de bâtiment?:OBERT. SCRIBA a. 1186,44 p. 17: medietatem unius pecieterre et unius -i domus posite super en. ib. a. 1190, 134p. 54: vendo vobis unam terram, unum -um devrassuper habentem, positam in Rapallo. ib. 321 p. 127:refutacionem omnium rationum et funs que habemusin -o meçeno cornus ohm Oberto Laçani... et in vineaque est ante -um meçenum. ib. 428 p. 169: in duabuspeciis terre et une, -o domus sestam.

medalla, -c f. V. medalia.medallata, -c f. V. med.aliata.medallia, -c f. y. medalia.medalum, -i n. y . metallum.medecina, -ef y . medicina.medecula, -ef y. medacula.medeilum, -i n. V. metallum.medela, ou medella, -e f. forme: medilla: Doc. Luc. V

2,79,25. 1) médicament, remède, guérison: WANDALB.mens. 293: claraque predulcem servant sic vina sapo-rem f ieiunis demum facilem prebentque -am. MON.Phil. p. 36: nec inparem eadem die consecutus est -amquidam vit. CARM. IX'—X' s. (Analecta Hymnica LIp. 29 sur. 2): vulnerum... -am omnium. RICHARD S.Via. stat. int. hom. col. 1154°: in nostra potestate estsanitatem nostram recupenare, si studeamus morbis no-stris huiusmodi -am modo congruo adhibere. pot. 11g.col. 1175C: egrotanti servo qualem corruptela sua exi-gebat -am adh ibere. 2) au figuré, remède spirituel,guérison spirituelle: ERMOLD. NIGEL. Ludow. 743: tumihi confer opem immenito, conferque -am. WALAHFR.Wett. 871: confesser fratrum, gnarus conferre -am.WEn. Gall. 25 p. 270,18: legalibus illis gestis ad ani-marum -am cunctis redactis. FIRABAN. carm. 82,5: verbe,curant ac -am egris prebent artubus. VrrA Leud. p.33,350: exuhtat genitnix tantis ditata -is. FOLC. cartul.Sith. p. 143 (éd. Guérard): contemptis huius seculi -is.ODo CLUN. oce, P. 163: qui nuit, ergo citam Christisciat esse -am. Cou. Amalf. I 84 p. 135 (a. 1090): permercedem et -lie anime nostre. THOM. MONEM. Willelm.p . 157: celestem -am paulatim membris sensit in-lundi.

medelifer, -a, -um qui apporte la guérison: SEDUL.canin. 31, 22 p. 198: Monti oliviferi supremo limitedona f mixta -is flavescunt nectare sucis.

1. medella, -ef y . medela.2. medella, -e f [medo] mesure pour les liquides et

notamment le miel: CARTA a. 1163 (Lib. virid. episc.Mass. p. 11) (DuC): -am de ruelle. y. medollalius etmedualia.

medema, -c f. y . medena.

medemnus, -i m. [medimnus] médimne, mesure pourles solides: LIB. pont. I p. 173,17: metretas III... por-tantes -os X. ib. p. 178,4: piper -os L, crocum lib. C.y . medimna, mezina et mezinus.

5 medemptolim, y . meditullium.

medena, -e f. [Vieux-saxon mêdhom, A. H. A. madmas(Steimneyer-Sievers II 746, 34: exenia madmas)] forme:medema: CARTUL. Rhen. med. 1150 p.214 (a.902) et 198p. 258-59 (a. 1084). redevance foncière: CARTIIL. Rhen.

10 med. 1150 p. 214 (a. 902): ut Treverice civitatis mone-tam, theloneum, censalis, tributum atque medemamagrorum cum fiscalibus hominibus... restitueret. ib. 252p. 308,31 (a. 979): orta contentione de quodam tributoex subscriptis eorum silvis, quod vulgo -a vocatur. ib.

15 378 p. 436" (a. 1084): de us tributum et -a s. Mariesicut antea persolvantur. Est autem -a septena de agris,tributum veto census statutus de vineis.

medeor 2. formes: medeo: LUDOW. GERM. epist. adNie. p. 213,17. MIRAC. Ursm. 16 (MGH. 55. XV)

20 p. 833,9. EOBERT. LEOD. rat. II 407. medior: WALTH.ANGL. Esop. (App. ait. Mb. 7,55). 1) soigner, guérir(UciuTio: -or, -cris... i.e. medicani): a) avec datif:GLoss. medic. 18,6: sucus eius... oculis -cri dicitur.WALAHFR. Gall. 1,27: dentium doloribus. hort. 391:

25 vitio pestis. b) trans.: HRABAN. epist. 41 p. 479,40: quivolentes sanum -en, vim medicine nescierunt. WALAI-IFR.Wett. 52: interiora -ens atque exteniora reformans. c)abs.: TIIEODULF. carm. I 289 p. 451: sic medicus hicper contraria sepe -etur. WALTH. Sr'IR. Christoph. II

30 2,52: quia totius natura -endi I appendet fidei. DOM.GUNDLSS. div. philos.. 18 p. 135,11: per assiduitatem-endi,... que dicitur practica medicina. 2) réparer: HA-RIULF. chron. Centul. p. 54: dura redirent artifices, ex-cogitatuni quonam modo ipsi fracture -erentur, viderunt

35 columnam stantem super basim suam nihil lesure ha-bentem.

3) remédier, venir en aide (au figuré): a) avec datifWALAHFR. Mauna. oral. 7: vitiis. b) trans.: LUDOW.GERM. epist. ad Nie. p. 213,17: si enim huiusmodi

40 lamentabilis cessasset ambitio et venena pullulantis in-vicie saltem apostolico antidoto -rentur (REGINOchron. a. 866 p. 89,44). BERNOLD. chron. p. 394,24: suntquidam qui inquisiti prefatis embolismorum controver-sus hac ratione -entur.

45 medens, -lis I) adj., curatif: GIRON. Rames, p. lxii(c. 1090): unda sancti Yvonis -tissima. 2) subst. m., lemédecin de l'âme, le Christ: WARN. BA5IL. paracl. 65(cf. ALMA IX [1934] p. 39): Magdala peccatnix, devota-tis amatnix.

50 medialada, -e f y. medaliata.

medialata, -e f Y. medaliata.medialis, -e placé au milieu: WALTH. MAP catin. p.

24,96: dorons rutilat gemma -i. BERNARD. SlLv. univ.mundi p. 34,69: sohem quem linea -is exportat.

Page 13: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

289 mediamina - medias 290

mediamina, -e f (medius et heminal mesure de capa-cité, une demi-hémine: Uourio: item medius componiturcum mina et dicitur hoc modium quasi -a mensuramodia dicta.

mediamna, -e f [medius et amnis] île: GIRALO. to-pogr. I VIII p. 32: lacus quoque plurimos... hee terraprofert. Qui et -as, aliquantulum elevatas, et valdeamoenas, intra se continent. SVENO AGG. hist. p. 102,13:fluminis. ib. p. 102,20: in medio -e. ib. p. 104,26. y.

megana, 2. mediannus et metianum.mediamnus, -a, -um [medianus] adj., qui est à mi-

hauteur: GuILL. FIL. STEPH. Lond. 10: in arbore si-quidem -a scuto fortiter innexo.

mediana, -e f Y. medianus.medianetum, -i n. [medius] forme: medianedo: FOR.

Sepulv. a. 1076 p. 45. a. 1143 p. 177. Doc. hist. Port.reg. 1252 p. 310 (a. 1155-57). medianeto: Doc. hist.Port. reg. 1252p. 312(a. 1155-57). tribunal d'arbitrage:FOR. Sepulv. a. 1076 p. 45: et quales hommes pecierintcontra illos iudicium, aut illos ad alios, in RibiellaConsegera habeant medianedo sicut ante fuit. FOR.Sepulv. a. 1143 p. 177: concedo habendum medianedocum tota Castella in eo loco quem dicunt Duron. Doc.hist. Port. reg. I 252 p. 310 (a. 1155-57): et hommesde Fresno habuerint iudicio aut iuncta cum hommes dealias terras habeant medianedo in Parada Vela de Vales.ib. p. 312: qui filia aliena levaverit rabida et illa nonfuerit de sua voluntate adducant illa ad medianeto. BE-NED. PEn. gesta I p. 143: ad -um vendant.

mediannus, -i m. (arabe mâhâdâna] épurge (plan-te: Euphorbia Lathyris L.): ALFa. ANGL. plant. I 13:quedam veto plante sont totum cortex, ut -us.

medians, -lis y. medio.medianum, -i n. [medianus ou medius et amnis; cf

mediamna] îlot, quartier (urbain)?: CAPTA a. 1190 (Gal-lia christ. noviss. Arel. 676 col. 263): de possessione -i,pronunciatum fuit, quod illi de burgo in omnibus habi-tatoribus et incolis -i haberent firmancias. In militibusvero habitantibus in -o. y. mediamna et metianum.

1. medianus, -a, -um forme: miianus: LUI. feud. maior1 286 (a. 1178). ib. I 287 (a. 1178). 1) (dans l'espace)qui se trouve au milieu: C0D. trad. mon. Lunael. 62p. 37 (IXex): illam petram, qui stat in -a Agra. CARTUL.Avenion. 114 p. 135 (a. 1017): rupta -a et subteirana.CARTA a. 1057 (Devaux, Essai sur la langue vulgairedu Dauphiné p. 78, n° 1): via -a. Dn'L. Conr. II 291p. 413,13 (Xlmed faux): curtem Villaliolo -o.

II) moyen (en dimension ou en poids): CARTUL. S. Joh.in ValI. 128 p. 64 (a. 1196): percipiet a nobis singulisdiebus duos panes quos vocamus -os.

III) de valeur moyenne: GLOSS. Vat. 1469: talentumminus vel -um hoc est secundum Romanos librae LXXIImains libre sunt C.

IV) (dans le temps) cadet (pour un enfant entre l'aîné

et le benjamin): ADAM EREM. 2,24 p. 82,4: cui filiusOtto -us succedens.

V) médian: A) (porte) médiane, principale: Lia, pont.I p. 323,4: investivit regias ianùas in ingressu eœlesiemaiores, qui appellatur -a, ex argento, qui pens. lib.DCCCCLXXV. CARTA Angilberti (dans Hariulf, Chro-nique de l'abbaye de S. Riquier, éd. Lot p. 297): perostium -um. B) veine médiane (veine de l'avant-bras): 1)adj.: HILDEGARD. caus. p. 121,36: in cephalica plures

10 humores habundant, quam in -a aut quam in epaticavenu. 2) subst. f: ARNOLD. Lua. 7,12 (MGH. 55. XXIp . 244,8): quia -am in utroque brachio inciderat.

VI) moyen (de la classe moyenne): CARTUL. Cupersan.60,22: omnibus abitantibus, maiores, -i et cuncto

15 populo.VII) en parlant: A) du dimanche de Laetare: 1) adj.:

FoLc. gesta Laub. 36 p. 72: factum est hoc ante domi-nicam quam vocant -am sexta feria. id . Ursm. 14: sextaferia ante dominicam quarn vocant -am octavam. Ono

20 Fias. gesta 1,58I: -e quadragesime ebdomada. 2) subst.f: Jo11. SARI5B. hist. pont. 73: ordinatus in -a. B) de lasemaine Mediana, ou semaine du dimanche de Laetare(cf. Revue bénédictine t. 36,1924): 1) adj.: Ono FRIS.gesta 1,45: dominica -e quadragesime. 2) subst. f:

25 SUGER. Ludoy. VI 27 p. 212: sabbato -e me ordinavitpresbiterum.

VIII) méteil (cf. DUC s. y.): CARTUL. Bituric. 131p. 236 (c. 1100): ex barinnis, unum denarium, exquadrigaria -is unam, ex corbeliis unam. CARTA episc.

30 Suess. a. 1185 (DuC): -a annota. y . meianus, mezanus.2. medianus, -us m. [medianus] partie intermédiaire:

COD. Cavens. 1107,15 (a. 880): terra cum arbusto bitatuteniente de ipso -u. y. metianus.

mediaria, -e f [rnedius] 1) contrat de métayage: CAR-35 TUL. Biter. 280 p. 398 (a. 1181): sciendum est quod...

habent in pignore laboranciam ad -am predicti honoris.ib. 299 p. 427 (a. 1184): -am totius honoris. 2) métairie:CARTUL. Richar. 129 p. 123 (a. 1156): dono eis dimi-diam partem -e ex Fontibus quam tenebat Petrus Marti-

40 nus. y . medietaria.mediarius, -a, -um [rnedius] 1) qui est au milieu:

UGuTI0: -us, -a, -um, i.e. medius. 2) demi: CARTUL.Domin. 233 p. 235 (c. 1200): debet quatuor denarioset -um.

45 [mediarticus, -a, -um [medius] qui est au milieu:UGuTro: -us, -a, -um, in medio existens (faute pourmediastmnus)].

mediarulium, -in. [ong. inc.] bâtiment d'un seul étage?:Cou. Bar. 3,87,39 (a. 1151): et cuvai voluntas eius-

50 dem Laurentii, fratris mei, vel eius heredum fuerit, mit-tatous -um cum petris et craita inter ipsas quattuorscolas suas et alias octo scolas meas ipsius dorons. cfmedalium.

medias, -lis f [cf medietaria] métairie: CARTUL. S.

Page 14: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

291 mediastenus - mediator 292

Job. Ang. p. 14 (a. 951,968 ou 1123): curtam unam...cum ecclesia et omriia que ad -tem pertinent.

mediastenus, -a, -um y . mediastinus.mediastinus, -a, -um 1) adj.: formes: mediastenus:

EKKEB. HERSF. Haimer. 7 p. 600,48. mediestinus: ODo 5

CLUN. nec. p. 84. MIRAC. Lamb. I p. 515. a) qui setrouve au milieu, d'où principal: UouTIo: -us, -a, -um,in medio stans vel medium tenens, vel quasi in mediacivitate existens. TRANSL. Eugenii p. 31,16: dedicavitin honore beati Petri... altare -um. LArvni. TOIT. mirac. 10

Herib. 2,4 p. 1247,55: sanctum Heribertum reperientespontificalibus vestitum... -o sublimant subsellio. b) in-termédiaire: AUX. Necic. nat. rer. II 56 p. 164: interhos colores (albedinem et nigredinem) -us est virer. c)médiateur (sens spirituel): MIRAC. Lamb. I p. 515: -e 15

reparationis acceleratu. d) qui appartient à la classemoyenne: GIJILL. FIL. SnPH. Lond. 14: patte Gileberto

marre Mahalt, civibus Londonie -is.2) subst., musc., médiateur (pour mediator): ODo

CLIJN. oce. p. 84: nemo Deo atque homini -us esseque 20

possit. ADAM BREM. 3,20 p, 163,4: quorum sacer-dotum -us princeps Goteschalcus. RADULF. TORT. me-morab. II 6,47 p. 56: quem -um pacis Carthaginiensisconstituere. CHRON. Reinh. a. 1193 p. 551,16: seque-um ad lites dirimendas affuturum. y. mediarticus. 25

mediastino en second lieu (dans une énumération àtrois éléments): RATHER. coniect; col. 525 A : se primum,se -o, se... postremo figere non desinit.

mediata, -af. y. modiata.mediate y. mediatus, -a, -um. 30

mediateria, -e f. y . medietaria.mediatim [medius] par moitié: CARTUL. S. Cucuph.

111 280 (a. 1180): -m pisces dividamus.1. nicdiatio, -nis f [medio] I) médiation, intercession:

AGOBARD. f id. ver. col. 274B: -o mediatoris dei et ho- 35

minuta domirii nostri Jesu Christi. CONCIL. Paris. a.825 p. 493,14: in illo synodo Grecorum -nem imaginumsibi necessariam esse dicere presumpserunt. RADUL?.ARD. homil. col. 1568-: tertia gratia est -o. RICHARD.S. VICT. trin. col. 952: ad mutuam concordiam sua 40

-ne duo extrema componit. ib. col. 953D: mediata pro-cessio... habet et tertiam in qua -o consistit. HERIR.Bos. Thom. col. 1236 e : qui et ex -ne bac multam adep-tus est connu Deo et hominibus gratiam. 2) intermédi-aire: GERARD. CREM. trans]. Arist. anal. post. I 23 p. 45

47,24: propositiones... quarum -ne declarantur que-stiones. 3) division par moitié: ADELARD. BATH. al-cher. I p. 20: de -ne integrorum. 4) médiation, repossur la dominante dans le chant liturgique (mus. term.techn.): Guioo CIST. mus. P. 164b: nihilque supra volunt 50

addere propter mediatrices dispositionum quas ira voluntesse in medio, ut quantum inferius, tantum habeantsuperius quam -nem in novem vocibus invenis.

2. mediatio, -nis f y . modiatio.

mediator, -is m. 1) qui se trouve au milieu: VITAMagni 59: iste locus... in medio constat inter monaste-riutin... et cellulam tuam;... quatenus quasi -r sit locusiste... inter monasterium tuum et civitatem sancte Au-gustensis ecclesie. 000EFR. VINT. carm. p. 148: post-posita pompa turbe -r egentis.

2) médiateur, intermédiaire: a) en général: HRÂBAN.epist. 36 p. 472,4: quod quidam homo rogaverit ipsum-cm nostrum. CARTUL. Roton. p. 217,1 (a. 814-825):ipsius tyranni tunc -es erant. ib. 242 p. 192,2 (a. 869):requisivit R. abbas... per suos -es. SENT. Cod. Vat.Reg. 241 (Rech. Théol. anc. méd. 11, 1932 p. 141) no 27:-r aliquid debet habere commune cum bis quorum -r est.b) négociateur (pour une paix): POETA SAxo 2,280: ob-nixe rogitans, idem -r ut esset / inter se et Carolum pacisfideique sequester. CONST. Frid. 1293,35 p. 416,6: pacemper -es pacis. c) arbitre (pour une cause judiciaire):DIPL. Ludow. Germ. 72 (a. 855): -e rege interrogantecausam terminandam quid legis fuisset. STEPE. T0RN.somma I cap. 14: ex quibus (sc.pensis ami)... X... arbi-tris et -ibus condonentur. CARTUL. Belliloc. Lemov.111 p. 164 (a. 1107): Torrennensium vicecomite -e.CARTUL. Celsiniac. 297 bis. p. 240: querelam unamhabent, ego -r existam. CARTUL. Saviniac. p. 480 (c.1121): archiepiscopus sese -cm inter eos posuit. CARTUL.Erf. 47 (a. 1143): tante litis -r fuit archipresbiter.GERNOH. edif. 40 (108) p. 180,1: secularis autem iudex,inter nocentem et innocentem personam -r existens.ACrA a. 1190 (Actes concernant les vicomtes de Mar-seule. éd. H. de Gérin-Richard et E. Isnard [Monaco,1926], 288 p. 82): -es sive arbitres elegerunt. GuWL.CAS. 111395 p. 111 (a. 1190: -cm iudicem nec aliumpetent -cm, nisi comuni voluntate. d) sens religieux,en parlant du médiateur entre Dieu et les hommes, c. à. d.le Christ (UGuTI0: -r dicitur qui inter aliquos mediusest ut cos pacificet, unde Jesus Christus fuit -r Deiet hominum vere quia inter Deum et hommes fuit me-dius constitutus ut hommes ad Deum perduceret):ALCUIN cant. col. 655D: solus -r Dei et hominum.AGOBARD. priv. sac. col. 127 B : Domini nostri JesuChristi, -is Dei et hominum. imag. sanct. col. 202C:inter Deum et hommes nullus sit alius -r querendus,nisi ille qui Deus et homo est. HRABAN. inst. cler. 1,4

p. 13,16: Moyses veto huius facti -r Christum significat.PAss. Petri et Pauli p. 355,56: Paule -r et dux salutisiustorum. ODo CLUN. epit. Job col. 134&: ipsa -isincarnatio. ib. col. 167A: per fidem -is vivimus. ib. col.236 B : ante adventum -is hominis. CITRON. Ved. p. 685:per unigenitum eundem -cm et redemptorem. ADAM S.Via. I P. 19: -r nobis datus lin salutis pretium.

3) garant: a) en général: COD. Cav. 112,16 (a. 820:guadia nobis dedit... et -em nobis posuit Petrus.CARTUL. Cupersan. 10 (a. 904): ipsi -i nostri. CoD. Bar.1,1 (a. 952): unde ipse -r vester tribuit vobis licentiam.

Page 15: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

293 mediatoria - medicabilis 294

Josi. AMALF. mirac. 3,3: in loco qui pro causa cogno-n'tinatur Antiphonitis id est -r. ib. 10,31: da michi anti-phonitim id est -cru vel fideiussorem. CARTA a. 973(DuC s. y. 3, mediator): Marcus clericus guadium mihidedit et posuit -em Milem fratrem suum. C0D. Bar.10,4: -es. Doc. comm. Yen. 22 p. 26 (a. 1095): signummanus suprascripti Vitalis Voltani -is vuadimonii. ACTAHein. Leon. 71 p. 105,11 (a. 1166): Heinricus de Ubin-gen, qui -r huius rei fidelissimus extitit. b) témoin pri-vilégié devant qui est passé un accord entre les partieset qui leur délivre un mediator epistolarius: Cou. Amaif.I 244 p. 472 (a. 1200): Sum -r ego Bartholomeus...inter dom. Johanne Pisano et dom. Pandulfo veri ger-mani ... et inter Constantinum... propter quod pre-dictus Constantinus cum... f ilio suo vendiderunt.

4) mediator ou mediator epistolanius, (diplom.) acteécrit consignant un accord intervenu entre les parties etdestiné à être confirmé par une charte en forme publique:Cou. Amalf. I 239 p. 462 (a. 1198): retdedirnus acre-ditores nostris... et recolleximus ab eis ipsi -is quodinde facti habuimus. ib. J 244 p. 472 (a. 1200): faciatisnobis scribere et firmare de manu curialis ipsum pre-dictum -em epistolanium secundum usum et consuetudi-nem istius civitatis.

5) colon partiaire, métayer (pour medietadus): CAR-TUL. Mai. Mon. Vindoc. p. 32,9 (a. 1060): Hermoinus-r. CARTUL. S. Vine. Cenom. 373 col. 222 (a. 1103-1110):Ebrardus -r de Allaudria. ib. 612 col. 353 (e. 1060):Odo -r consulis.

6) garde: Lin. Domesd.I 47: -r caprarum.mediatoria, -cf. y . medietaria.mediatorium, -i n. [mediatorius] garantie d'un témoin

privilégié en vue de la rédaction en forme publique d'unmediator epistolanius: MON. arch. Neap. Y 457 p. 147 (a.1092): ita firmavimus per memorati mediatores et taliteristum -um scribere rogatus Petrum curialem. Cou.Arnaif. 1244 p. 473 (a. 1200): fir(ma)verunt a illos peripsa -a mea ut ipse predictus Constantinus cum predictofille, suo debeant exinde facere chartulam per ipsacuria.

mediatrh, -cis f 1) médiatrice: a) en général: 'lITABaId. 23 p. 733: inter me et episcopus, -x, federa paciscomponite. PAUL. BERNR. Greg. 59 p. 506,21: que qui-dem inter... Papam et regem -ices fuerant. b) sens reli-gieux: OSOERT. CLAR. sermo 1 p. 14,53: pro peccatismeis sedula -x et propicia interventrix. CARTIJL. Mog. B23 p. 26ex (a. 1142-3): Heinricus divina gratin -ce sancteMogentine sedis humilis minister. en parlant de la ViergeMarie: GERARD. SUESS. Rom. metr. col. 178C: primaDeo prescris -x esto tuorum. EPI5T. ad Hildegard. 144p. 380: apud Deum -cem habere sperarnus. HILDEGARD.scivias 3,13 p. 733D: o suavissima -x, libenter veniemus.NIGEL. WIREK. mirac. S. Mar. (Vesp. D. xix f. 192, ma-miser.): queque mee fidei spes est, capot et -x. 2) garante:

Cou. Cav. II 235,12 (a. 986): se ipsa posui -ce ut sitaliter omnia suprascripta non adimplevenit componeremihi. 3) sens mathématique, médiatrice: GERBERT?astrol. II I p. 118: lineam equalitatis vel -cern sphere

5 et est illa que a Mendie ad Septentnionem protenditur(cf. HERIM. DALM. util. astrol. 12 col. 391 c).4) médiante,note intermédiaire de l'échelle musicale (term. techn. mus.,sous-dominante et dominante): Aiuno FIU5ING. mus. p. 54:quod superius sont -ces autentorum diatesseron et dia-

10 pente convincientes. Ruu. TRuD.? mus. 1,20 p. 55: quodsecundus modus in sua transpositione diapason autentideuteri possidet ah E in e, sed sub alia -ce quam ille idest a. Gumo CIST. mus. p. 162e : in prescripta formulaseptem habes species diapason sufficientes includere

15 octo modos secundum initiales et -ces.mediatura, -e f y. medietaria.mediatus, -a, -um 1) médiat, indirect: RICHARD, S.

YICT. trio. col. 953A: tarn Jacob quam Isaac de sub-stantia Abrahe processit, sed unius processio -a tantum,

20 alterius autem tantummodo immediata fuit. ib. col.969 A : -a processio est illa quam videmus in solo homi-nis alicuius nepote, que non fit nisi medianteipsius proie.2) qui admet un intermédiaire, un troisième terme (enlogique): ABELARO. gloss. Porph. p. 267,7: ostensis im-

25 mediatis contrariis, ostendit -a... non est determinatumalterum eorum messe omni corponi. 3) (monnaie) devaleur équivalente: CARTUL. Aurel. p. 92 (a. 1138): utAureliensis ecclesia deinceps singuhs annis barbarinensismonete, vel si illa caderet, -e monete decem solides...

30 censualiter redderet. y . medala et medietas (VII).mediate médiatement, indirectement: JOR. SCOT.

glos. Mart. Cap. 3,5 (éd. Lutz p. 4,18): cas mediatas,hoc est -e copulatas. ier. Dion. 7 coi. 188A: -e, hocest, veluti superiori natura interposita. RICHARD. S. 'lier.

35 trin, coi. 953A: procedit narnque persona de personaquandoque quidem tantummodo immediate, quandoqueveno tantummodo -e, quandoque autem -e simul et im-mediate. HEIuB. Bos. me!. col. 1370A: huiuscemodi enimmanifestationis clivions semper per signa aliqua vel per

40 similitudines -e fieri existimandum.1. medica, -e f. y. 1. medicus. IL B.2. medica, -e f cédratier (Citrus Medica Risso):

UGUTI0: -a est arbor quedam pnius ablata a Medisunde et dicta est sic; hanc enim Greci cydromellam,

45 Latini cydrum vel cydria dicunt quia eius folia et pomacedni odonem referunt... hec arbor omni tempore plenaest pomis, partim matunis, partim immatunis, partimadhuc in flore positis.

medicabilis, -e salutaire, qui guérit: I) au propre:50 Luuow. JUN. epist. ad Ludow.: unguenta et pigmenta

-ia, quorum odore, delibutione et sapone deiectati, diuvivere... debeatis. 2) au figuré: UFFING. Ide 1,8: -isglebe consortium. ErnsT. Worm. J 37 p. 71,23 (a. 1025—44): salutaris utique mihi facta est increpatio verbe-

Page 16: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

295 medicalis - medicina 296

rum tuorum et lingua nimium -is. METELL. Quir. 43,4:ions patuit -is omnibus.

medicalis, -e [medico 1.] 1) qu'on peut guérir, guéris-sable: HERIC. vita Gerrn. metr. 253 p. 459: invalidesmira semper pietate refecit I desperata diu nec iam -ia 5

multa / ulcera dom fovit. 2) du médecin: DAN. EECCL.Urb. Magn. p. 21: morbi mole iacens medicos tibi con-suie fidos; / illis consultis -fa iussa sequaris.

niedicamen, -mis n. 1) remède, médicament: WALAHFR.hort. 260: dinoscere vires / magnificas huiusce datur 'o-mis ultro. lb. 329: plura tamen propriis -ma viribus.SEDUL. carm. XXI 5 p. 197: salutiferi -mis accipe Ictus /munera. RICHARD. S. Vscr. stat. int. hotu. col. 11540:vuinus itaque et livor et plaga tumens que non est cir-curniigata neque curata huiusmodi -inc. 2) au figuré: 15a) remède spirituel: WALAHFR. Wett. 710: vulnus avaritie-ma sancta repellant. Gall. 1,15: ut eam -me orationuma lurons vesani languore sanarent. COMM. Boet. phil.p. 65: huius levions -mis erit una pars rhetorica, aliamusica. SMAR. reg. Bened. col. 742': spiritalia -ina neg- 20lexenit ministrare. ODo CLIN. occ. p. 109: non lumenegroto dederant -ma mundo. CARM. pro schola Witz.155: primum solamen tibi profer vel -n. EFI5T. Hann.108 p. 183,25 (a. 1074): o quotiens adhibui tibi -mascripturarum. b) spéc. la Rédemption: WALAIIFR. Mamm. 2520,34: humili virtute animi, -inc Christi I suscepto.WARN. BASIL. synod. 264 (cf. ALMA IX [1934] p. 39):coins Rahab solamen pendebat ibi, -n / presignans no-strum Christo. c) secours, soutien: MIRAC. Agnippini323,31: cepit ad sepulchrum beatissimi Agrippini deflere 30postulans sibi speciali -inc subvenini. WALTH. S pia. Chri-stoph. II 4,141: expulsis nostro -inc nevis. PETR. RIG.Eustac. p. 74: nascimur mdc duo, matris patrisque leva-men I matnis amor, speculum patris, amborum -n.

medicamenftm, -i n. GLoss. X°s. (ALMA XXII (1951] 35

p. 230): -ai. curatura. 1) remède, médicament: WALAHFR.Gall. 2,38: cum corporale -um... nihil fui prodesset.HRABAN. epist. 42 p. 486,38: imperiti medici est etiamutile -uni sic alligare, ut arte non possit absolvi. AG0-BARD. div. sent. col. 257B: a -o quod vulnerato iacenti 40coelestis Samaritanus... infudit. HADR. II epist. 714,31:site scandalizat diversitas -orum. O»o CLUN. epit. Jobcol. 182A: -um vuineri non apponit. RICHARD. S. Vicr.stat. int. hom. col. 11540: morbis suis congrua curatio-num -a. DOM. GUNDISS. div. philos. 8 p. 85: phanmacia 45est -orum curacio. 2) au figuré, remède spirituel: SMAR.reg. Bened. col. 756»: velut anime -um, sic debet amareieiunium. VIrA Magni Fauc. 1: ad penitentie -a (cf.CALIXT. II serm. Jacob. col. 1378A). EPIST. Ratisb. app.I p. 370,32: contra spinitales morbos remedium et -uni. 50ib. app. 6 p. 381,2: tuo sanctissimo medicatus -o. 3)phar-macie (science des remèdes): DOM. GuNDIss. div. philos.p. 85: pharmacia grece, latine dicitur -um,... pharmaciaigitur est -orum curacio. 4) guérison: PRIMORD. Windb.

2: quam cappellam super eum cornes Adelbertus insoninis admonitus pro -o gravis infirmitatis edificavit.

medicaria, -e f. Y. medietaria.medicatio, -nis f [forme fautive: meditacio: THIETM.

1,20.1 application d'un remède, traitement: Ruop. MCD.?Adalb. 22: cum locus hic sit fecundus incomparabililanguentium -ne. THIETM. I ,2O succurras rnictii -nibusnecessaniis.

medicator, -is m. celui qui guérit, médecin: FLODOARD.hist. col. 82»: debitas -i suo celebrat excubias. DOM.GUNDISS. div. philos. 18 p. 135,11: rnedicus qui non fitperfectus -r nisi per cognitionem regularum universaliumque dicitur theorica et assiduitatem medendi.

medicatura, -e f médecine: GODEFR. S. VICT. micro-cosm. 1,57 p. 74,5: mechanice quidem scientie species

septima -a... medicorurn adinventio est. LEGESHem. 193,37 p. 610: quicquid in -atuent erogatum, nisisapientum estimacio arnplius indicaverit.

medicina, -cf forme: medecina: ANAST. chron. 243y. 1.31. 1) médecine, art médical: ERMENR. ad Grim. 7:physica dividitur in arithmeticam... mechanitiam, -am,geometnicam. CARM. Bibern. exul. XX 8,2 p. 410: si -atibi est opus. ANAST. chron. 243, y. 1. 31: pretia de -anulla sumerent. VITA Arnantii Eng. II p. 133: -a, scientiacurationum, ad temperamentum corporis vel saluteminventa (cf. URABAN. univ. LX, I col. 413»). RICHER. Ip. 224: in arte -e peritissimus. HELM. 93 p. 183,19: seraquidem -e consultacio est, quando eger desperatus est.DOM. GuNDIss. div. philos, p. 83: -a est, que corporishurnani vel tuetur, vel restaurat sanitatem. ib. p. 84-85:partes theorice medicine due surît, sc. sciencia con-servandi sanitatem et sciencia curandi infirmitatem...partes veto practice sont tres: pharmacia, cirurgia etdicta. HUGO S. VICT. didasc. 2,26: -a dividitur in donspartes, occasiones et operationes.

2) médecine, remède, médicament: a) au propre: WErr.Gall. 270X: qui perverso humore fatigati dentium dolorequatiuntur... -am capessunt. VITA Leud. 292 p. 32:optatam rneruit gaudens plantis -am. RIMB. Ansc. 39:venire solebant egrotantes, -am salutis ab eo poscentes.RUOTO. COL. 17ex: ultirnam cauterii differens -am.GEBEH. Udalr. p. 595,21: ut olei... attactus caligantibusvisu, obtusis auditu cetenisque diversa infirmitate ge-mentibus dicenetur -a penhabilis. ACTA liens. Leon. 114p. 171,34 (a. 1180): contra diversitates morbonum diver-sas expedit panari -as. b) au figuré (contre un mal moralou une situation difficile): ACTUS pont. Cenom. p. 260(IX): -am invenientes. WALTH. SPIR. Christoph. H5,214: ultima que nabido supenest -a furori. LEGES Hem.16.4 p. 552: tanta quippe ternira perversitas et rnalorum.affluencia est, ut definita legis venitas vel stabilis -e pro-videntia rano possit inveniri. c) sens religieux: RUD.FULD. Lech. 17: gentem... infidelitatis morbo decuban-tem celesti -a visitare. ATTO VERC. epist. Pauli col. 18113:,

Page 17: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

297 medicinalis - medico 298

gratia Dei vulneribus nostris adhibuit -an. Tn1ErM. 4,72: niones II, ad ordinationes ecclesiasticas quaternione I,accipies de amore continuo salubrem -am. CARM. pro -e I. C) neutr. plur.: 1) remèdes, médicaments: FRECULPH.schola Witz. 150: dicens divinam se ferre feris -am. Jou. chron. col. 1192A : de -ibus versus compositi exstant.FISCAMN. conf. theol. II 7 p. 132,364: per ipsam -am EPIST. Ratisb. 19 p. 341,38: quam allis affero medici-vulnerum nostrorum, que pependit in ligno et sedet ad s nam, qui omnia ignoro -ia. 2) au figuré, remède spirituel:

dexteram tuam. CAL1XT. II serra. Jacob. col. 1397»: RUOTO. CoL. 36 p. 37,14: postquam -ia sermonum etmelius hic generi humano -e divine studiis subvenit salu- exhortacionuin suarum antidota... sensit.taribus. personnification de la Vierge: SEQ. ined. (Anal. medicinaliter 1) médicalement: HnuB. Bos. Thom.hymn. XXXVII) 76,76,8a: ave, pia peccaininum -a col. 1204 13 : a latronibus vuineratum per SamaritaniMaria. 10 entama -r secare, ut ferro abscindatur vulnus quod fo-

3) guérison: a) au propre: H1LDEG. Episc. Faron. p. mentum non sentit. 2) aufiguré, pour obtenir une guérison198,19: me etenim auctor -e tibi misit. b) sens religieux: spirituelle: HINCM. REM. epist. col. 408 D : bac regula at-GERH. Auc. vita Udair. 16: ille allis ad -am et ad que hoc regulari iudicio canonicoque ordine, ab ecclesieindulgentiam peccatorum preparavit. CARTUL. Nobiliac. communione -r, usque dam convertantur et ad peni-194 p. 303 (a. 1115-1140): necesse est omni christiano 15 tentiam redeant, separatos constat. Joii. SAIU5B. policr.anime sue querere -am. 4,8 (éd. Webb) I p. 262,9: fratres diligit, quod errores

4) santé: TRANSL. Calixti p. 422,22: eis iam omnis de eorum -r corrigit.recuperanda filii -a desperaretur. (medicinalins, -a, -un? [par erreur] médical: CAPIT.

5) pharmacie: DIPL. Caroli II, II p. 62,12 (a. 862): reg. Franc. 1121 § 7: -a arte (pour medicinali(a] arte)].cella novitiorum atque coquina fratrum et hospitum 20 medicino(r) 1. [medicina] guérir: 1) trans.: SEQ. ined.simulque infirmorum... et -a fratrum. (Anal. Hymn. XXXVII) 53,50,5a: hec est nebula festi-

6) onguent: a) fard: RAHEW. gesta 4,45 p. 285,8: pre- nans universa -ans. LIB. Landav. p. 6: timentes... neciosa ipsum quasi munuscula laturum, -as, anulos, gem- sua hereditas nullo posset medicamine -an. 2) avec datif:mas... adeo... toxicata. b) sens liturgique: HRABAN. HERIM. ARCH. Edm. 30 p. 69: sic -atur puero virtuscarm. 69,2,2: hic sal et corpus sanctorum, hic pignora 25 deifica.sacra, exorcismi oleum, -a, hic chrisma salmis. medicinus, -a, -um [medicina] médical: AIM0IN. FLOt

medicinalis, -e I) adj.: A) médicinal: THANOM. Bernw. gesta Franc. p. 112: Petro -e artis perito. CHRON. HiId.36ex: species quoque -es diversas. VITA Mathild. II 25: 6 p. 851,44: episcopus... -e artis peritissimus.-em accipiens potionem. B) chirurgical: ADALB. BAMB. mediclinium, -i n. [medius et clinare] alidade (indica-Heinr. 1,24 p. 806,21: parlera corporis, ubi cal- 30 teur de l'astrolabe): ANON. geom. I p. 317: sumatur abculus herebat, -i ferro... aperuit. VITA Liutb. 14: struma altimetra astrolabium, et in medietate quadrati in postica-i ferro sedata. Cl médical, qui concerne la médecine: eius planitie exarati constituatur -um. ib. p. 330: postJOH. SCOT. glos. Mart. Cap. 3,5 (éd. Lutz p. 3,28): -is bec extremitati oppositi lateris -un, (ut in) horoscopo,physica (cf. DOM. GuNDIss. div. philos, p. 83: phisica sic copuletur. HuGo. S. Via. pract. geom. 196: -um ab-is est sciencia sanoruin). RECEPT. B. p. 40: excarp- 35 axe medio levatum eiusdem proportionis trigonum con-sum de libris -ibus. WALAHPR. Gal!. 2,36:-i scientia non stituit. HnUM. DALM. util. astrol. II 2 col. 408 13 : obiignobiliter instructus. CHRON. Besuens. p. 157: -i arte... prius, polo cum utroque -i f oramine stetit ipsum -umedoctus. (CIIRON. Ved. p. 702. BERTHOLD. C0N5T. annal. altius unius gradus numerositate.a. 1077 p. 304,18). D) (maison) de santé, hôpital: WOLF- medico 1. 1) guérir, soigner: a) au propre: ANSCAR.HARD. Waldb. 3,10,6: sciens interea -em prope se con- 40 mirac. Willeh. 2 (D: singuli ex propinquis vel vicinissistere domum. E) au figuré, qui apporte une guérison suis eius subsidio -atis. VITA Liutg. II 1,40: qua gratiaspirituelle: WOLFHARD. Waldb. 4,18,12: -i confessione. incommoditatibus et infirmitatibus corporum plerumqueVITA Udalr. CeIl. II 62,32: -em omnipotentis misericor- -atus est. EUGEN. VULG. sylI. 4,1,3: lividas mentes -ansdiam. VrrA Severini 1,3: -ibus sanctarum scripturarum alyptes. BERTHOLD. C0N5T. annal. a. 1079 p. 316,9: Deopoculis. BALD. BURO. visit. infirm. 16 (inter S. Augustini 45 ipsum -ante satis desiderantes reconvalescens. VITAOpera omnia ed. Monach. ord. s. Ben. e Congr. S. Norb. II 11Ihi: ad -andum vulnus. b) au figuré: Rum.Mauri. Paris, 1837, t. VI col. 1676): infirmitatem Ansc. 19 p. 41,23: divina eum -ante gratia. 2) donner-em a Deo debueras votis omnibus expetere, et ne sani- un médicament: COLL. Salern. II p. 371 (XII°): oportettas corporis infirmitas esset anime metuere. Joii. FORD. ... corn -are voluerimus primum purgare i!los chimos.vita Wulfrici c. 50: verbum -e. sa medicans, -lis médecin: VINC. KADL. chron. - p.

II) subst.: A) masc., annulaire: LEGE5 Henr. I 93,18 160: consilium in suadela iniqui est toxicum in pixidep. 610: anularis vel -is, XVII sol. y . medicus. B) neutr., -tis. ib. p. 233: -lis operam expectas, necesse est ut vu!-réceptuaire: CARTA a. 915 (éd. F. Monsalvatje, Noticias nus detegas.histèricas XXI p. 330): ad visitandum infirmum quater- medicatus, -a, um 1) qui guérit: SAXO p. 71,31: -a

Page 18: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

299 1. medicus - medietarius 300

potione utendum asseruit. 2) drogué, empoisonné: CARM.de Tim. 141: ille parum providus -as attigit escas. 3) au-quel on a ajouté une substance, traité (en parlant du cuir):AELFR. Angl. Sax. vocabul. p. 22: subacta coria, vel -a,vel confecta, getannede hyd.

1. medicus, -a, -um I) adj., a) salutaire, qui apporte laguérison: WANDALB. mens. 121: -a... cura. WALTH.SPIR. Christoph. 11 4,139: -a succisa manu contagiarnorbi. GUILL. MALM. gesta reg. II p. 174: ut transactilaborem diei temperaret -i quietis voluptas. b) ars me-dica, médecine: VITAL. fiLES. Aulularia 127 p. 79: exitushic artis -e.

II) subst.: A) masc. formes: mediquus: Con. Cavens.I, 10,21 (a. 821). mendicus: CARTUL. Clun. IV 3703 p.53 (a. 1094).

1) médecin: a) au propre: oc) en général: ADNOT. cod.lustin. 79,1: miles.., et grammaticus et -us. LIUTG.Greg. 14: en molestia... quam paralisim -i vocant.MEOINH. Alex. 14: -os inquirebant, qui cura foverentet sanarent. URÀBAN. epist. 42 p. 487,15: sapiens autem-us primum explorai egritudinem infirmantis. HINcM.REM. annal. Bertin. (éd. Waitz) p. 136: febre correptus,pulverem bibit, quem... medicus suus... transmisit.REMIG. mus, P. 80: bec species ad -os pertinet, ut exdigitis exploramus venarum indicia. VITA Bonif. I 6:velud prudens -us copiam collegit herbarum. GLoss.Pist. 52,9: salaria que accipiunt -i. DOM. GUNDISS. div.philos. 8 p. 85: artifex huius artis est -us, qui sc. artisofficium artificiose complet, sanos in statu son con-servando, et egros curando. f3) en parlant d'un praticien(par opposition à physicus): JOH. SARISB. policr. II 29p. 168,3: quid de -is practicis dicam? Absit ut de eisquicquam perversum loquar: in manus eorum nionsfrequenter incido. b) médecin des âmes: oc) pour lesprêtres et les saints: CONCIL. Cabillon. a. 813 p. 280,19:non corporum, sed animarum -i. Exucrr. Ludov. p. 367:iidem pontifices, utpote -i spiritales. VrrA Rigob. (MGJ3.55. rer. Merov. VII) p. 61,13: curati ab hoc -o celesti.HROTSV. Bas. 205: anime -us languescentis bene doctus.MIRAC. Eupli 329,30: Sanctus levita Euplus -osquealmus. EPI5T. Ratisb. app. 1 p. 370,31 (a. 1073-1085):spiritales -i. f3) pour l'ange Raphaël: HRABAN? hymn.15,4,1 (ed. Dreves): angelum nobis, -um salmis, mitte decelis Raphael. HRABAN. carm. 53,14: Michael archange-lus ipse et Gabriel fortis et Raphael -us. y) pour Dieu:HRÀBAN. epist. 24: apud omnipotentem -um. ODO CLUN.hymn. col. SISA: a morbo multiplici / verbo curatur -i.TmETM. 4,65: auxilio surmoi -i. ib. 7,14: morbum interiuslatentem -o celesti aperite. SEQ. ined. 42,39,6b: Tesu de-mens et celestis -e. RICHARD. S. Via. star. int. hom. col.11 17 13 : novit Dominus figmenton saura nec latere potestsummum -um multiplicitas, seu magnitudo morborum.

2) annulaire (doigt dont se sert le médecin): AELFR.Angl. Sax. vocabul. p. 44: -us vel annularis, gold-finger.

LEx Saxon. 13: medius et -us. ib.: tres articuli medii me-dietate conpositionis -i et medii digitorum conponantur.LEX Thuring. 21: si -um et minimum, similiter. y . mcdi-cinalis.

B) fém., femme médecin: I) au propre: WOLFHARD.Wa!db. 2,13,7: venit et ipse ad -am puellam secum per-ferens cecam. 2) au figuré, médecin des âmes: Ono FRIS.chron. 5,18 p. 248,3: in ecclesia ... sanctimonialium...humata... omnibusque advenientibus tamquam celestis

10 -a inter manus virginum deportata adhibetur.2. medicus, -i m. fsLx6ç] luzerne (plante originaire

de Médie, Medicago sativa L.): Uouno s. y.: -us... genusleguminis sic dictum quia a Medis translata est in Gre-ciam tempore quo Xerves tex enta invasit et hoc semen

15 seritur et decem annis permanet in terra vel ter velquater recidi et hec herba habundat in Venetia et esttrium foliorum et semper virer.

medidies, -ci m. y . mendies.mediens y . media 1.

20 medies, -ei m. [medi-dies, y. mendies] midi, sud:CARTUL. Clun. 111468 p. 522 (a. 978): termine a -cmsimi!iter, a sero.

mediestinus, -a, -um ï'. mediastinus.medietaria, -cf. y. medietarius.

25 medietarius, -a, -um [medietas] I) adj. (formes: mcdi-tarius: CARTA a. 877 [L. Lex, Doc. antér. à l'an 1000des Archives de Saône-et-Loire dans Mém. Soc. d'hist.et d'archéol. de Chalon-s/-Saône, 1888 p. 2551. CARTUL.S. Martin. Augustod. 5 p. 12 (a. 879). meitarius: CAR-

30 TUL. Domin. 162 p. 138 [c. 1100]): A) tenu à mi-fruit,en métayage: DIPL. Caroli II, II p. 148,11 (a. 866): inMontelio vineole -e modiorum LX et relique vineolesimiliter -e. CARrA a. 877 (cf supra): in ipsa villa, mansiV, terra meditaria modiorum XIII. CARTUL. S. Martin.

35 Augustod. 5 p. 12 (a. 879): mansi -i quinque et medius.CARTUL. Derain. 162 p. 138 (e. 1100): massus tertiariusundecim libras de porco ... ; massus meitarius octo librasde porco. y . medionarius. B) qui est colon partiaire:CARTUL. S. Alb. Andegav. I 113 p. 138 (e. 1117):

40 habuit in eadem terra... sans rusticos -os proprios.II) subst.: A) masc. (formes: medietiarius: CARTUL.

Talmund. 354 p. 259 [a. 1140]. meditarius: CARTA a.1037 [D. Morice, Méru. Bretagne I col. 374]. CARTUL.Vindoc. I p. 322 [a. 10681. CARTUL. S. Nicol. Pictav. p.

45 43,7 [a. 1075]. CARTUL. S. Cyr. Pictav. p. 179,13 (a.1090). CARTUL. Roton. p. 267,13 [a. 1100] et passim.CARTUL. Belliloc. Canot, p. 21 [a. 11581. CARTUL. S.Vine. Cenom, 820 col. 462 [XII']. mediterius: CARTUL.Tiron. I p. 210 [a. 1133] et p. 230 [e. 1135]. metearius:

50 CARTUL. Mai. Mon. Andegav. p. 11,9 [a. 1070-80]. me-tedarius: CARTUL. S. Trin. Rotomag. p. 453,22 [XII.metereius: ROB. Toaio. chron. IV p. 332 app. meterius:CARTA a. 1095 [D. Monice, Mém. Bretagne I col. 486].methereus: CARTUL. Novigent. p. 227 [a. 1187]. metie-

Page 19: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

301 medictarius - medietas 302

nus: CARTIJL. Mai. Mon. Vindoc., VII p. 11 [a. 1064]).métayer, colon partiaire: CARTUL. Cormeniac. p. 50,15 (a.860): exceptis tribus -is his nominibus... de istis tantummedietatem de cetero euin integritate (cf. CAItTUL. S.Alb. Andegav. 1167 p. 192 [e. 1060]. CARTUL. Roton. p.270,9 [e. 1070]. CARTUL. Mai. Mon. Andegav. p. 20,20[a. 1070-80]). CARTUL. S. Cyr. Nivern. p. 19 (a. 903):ex -is medietatem. CARnJL. Talmund. 20 p. 43 (a. 1080):de terra sua quam colebat Hunebertus -us. (cf. CARTUL.S. Florent. Pictav. p. 68,19 [a. 1100]). CARTUL. S. Mar-tin. Camp. J 115 p. 181 (a. 1106): de omnibus bestiisquas... in dominio haberent et eorum propriis usibusdesenvirent decimam eis... concederemus. De his vetoque ad -os datent, sine contradictione reciperemus.CARTIIL. Tirent. J p. 210 (a. 1133): omne quod monachi

per se cum propriis canrucis absque mediteriis ela-boratuni, quietum a decimis... possidebunt. CARTUL.Belliloc. Carnot. p. 8 (a. 1142): duos autem hospitesin prenominatis agripennis infirmi recipient, et mei qui-dent coloni sive -i erunt, sed ad infirmos tam in censuquam in iusticia penitus pertinebunt. CARTUL. Vindoc.II p. 336 (a. 1146): concessit... presbitero et-o. CARTUL.S. Vine. Cenom. 276 col. 165 (1082-1102) et passim.

B) fém. (formes: mediaetaria: CARTUL. Vindoc. II p.346 [a. 1146]. mediania: C4RTuI. Biter. 280 P. 396 [a.1181]. mediataria: CARTUL. S. Vine. Cenom. 412 col.285 [a. 1085-1086]. mediateria: CARTA XI° [D. Morice,Mém. Bretagne I col. 401]. CARTUL. Novigent. p. 23 [a.10781 et p. 27 [a. 1080]. mediatenria: CARTA a. 1193[Hist. Harcur. IV p. 1637]. mediatonia: CAlCuL. Clun.IV 3517 p. 637 [a. 1078], 3563 p. 700 [a. 1081] et 3586

p. 741 [a. 1081]. CARTUL. Novigent. p. 136 [a. 1100]:CARTUL. S. Joh. Vall. 37 p. 23 [e. 1125]. mediatura:CARTA C. 1015 [Martène, Ampi. cou. 1376]. CARTUL.S. Vine. Cenom. 180 col. 110 [a. 1028-31]. CARTUL.S. Mar. Santon. I p. 2 [a. 1047]. ACTA Phil. I p. 101[a. 1067]. CARTUL. S. Alb. Andegav. I 377 p. 438 [a.1067-1109]. CARTAa. 1084 [D. Morice, Mém.Bretagne,I col. 4591. medicania: CARTUL. Lenin. 162 p. 157 [a.1048-90]. medietatuna: CARTUL. S. Mar. Santon. 227p. 148 [a. 1100-071. meditaria: CARTUL. S. Nicol. Pic-tav. p. 30,19 [e. 1060]. CARTUL. S. Cypr. Pietav. p. 178,9[a. 1085]. CARTUL. Roton. p. 319,9 (a. 1101). CARTIJL. S.Vine. Cenom. 492 col. 285 [a. 1085-1086]. meiteenia:ACTA 1-Ienr. 11,1 p. 518,16 [a. 1160-73]. meiteria: CAR-TUL. S. Maxent. 273 p. 300 [a. 1121]. mesteria: ACTAHem. II, II p. 396,3 fa. 1183-891. metania: CARTUL.Novigent. p. 4 fa. 11601. metearia: ACTA Pont. 45 p.69,22. meteenia: CARTUL. S. Maxent. p. 153,17 [a. 1068].CARTUL. Tinon. I p. 26 [c. 1117]. meteria: CARTUL. S.Maxent. p. 231,2 fa. 1098»:

1) métairie, terre ou exploitation rurale cultivée àmi-fruit: a) abs.: CARTUL. S. Vine. Cenom. 180 col.110 (a. 1028-31): tribuit... II mediatunas, unam eum

HI arpennis pratorum, alteram cum IV0 . CARTUL. Re-don, p. 109 (a. 1032): ecclesiam quoque Saneti Siginnunicum una -a. CARTUL. Lenin. 162 p. 157 (a. 1048-90):hoc donum... eum statione et mansionibus suis et no-

s minatim eum medicaria quant Raimbaldus dedit. CAR-TUL. Talmund. 6 p. 16 (a. 1050: decimam dedit de -asua in parroehia. CARTUIL. S. Nicol. Pictav. p. 30,19(a. 1060): meditanias quas in Alnisio dedenat. CAR-I-UL.Novigent. p. 81 (a. 1080): accipio veto pro hoc dono

10 -am eorum. CARTITL. Talmund. 71 p. 80 (a. 1100): de-dit... quandam suam -am. CARTUL. Conmeriae. p.101,15 (XIex): vel sit de-a sive de dominicatura. CARTUL.S. Alb. Andegav. I 315 p. 355 (a. 1104): -am... queappellatun terra Hugolini. CARTUL. Vindoc. II p. 346

15 (a. 1146): -am meam de Villeriis. CARTUL. Pontis. 122

p. 96 (a. 1150: -as veto quas habetis apud Beleilum.ACTA Pont. 84 p. 122 (a. 1163-70: totum dominiummeum... preter hommes et -as. ROTUL. cart. 25b(a. 1199): in -is et omnibus alus rebus que ad ballivam

20 predicti loci pertinent, b) avec gén.: ACTA Phil. I p. 101(a. 1067): terre (CARTUL. S. Vine. Cenom. 492 col.285 fa. 1085-10861. CARTUL. Novigent. p. 136 [a. 1100]).

2) métairie (bâtiment): CARTUL. Novigent. p. 23 (a.1078): dedi... terrant quoque de Bnemenii curte cum

25 mediateria (cf ib. p. 27 [a. 1080]). CARTUL. Clun. IV3517 p. 637 (a. 1078): donc, terram... eum mediatoria(cf. ib. IV 3563 p. 700 [a. 1081] et 3586 p. 741 [a. 1081]).CARTUL. Roton. p. 319,9 (a. 1100: duas meditanias,id est duas domos quas... habebat. y . mediaria, medias,

30 medietatura, mediterraria, metaritia et meterium.

3) contrat de culture à mi-fruit: CARTUL. S. Maxent.273 p. 300: terram ad meiteriam... Tali convencione...ut... habeant ad agrieolandam in meiteriam et habeantomnium annonarum medietatem, alliam habeat sanctus

35 Maxeneius; tradidique in primis eis duos boves et dusasinos et XL oves... nec eis... aliquid traditurus, nisimedietatem seminum. ACTA Pont. 32 p. 55,10 (a. 1145):concedo quod tradant grangias, loea et possessionessuas... ad -am redditum vel ad firmam. y. meiaria.

40 4) métayère: CARTUL. S. Joh. Mg. p. 83 (e. 1100):

ut esset -a Sancti Joannis ipsa et filii sui. y. medietarius.

5) moitié (= medietas): CARTUL. Clun. IV 3413 p.522 (a. 1066): de possessionibus -am.

medietarie en métayage: CARTUL. S. Julian. Brivat.45 35 p. 63 (a. 887-89): petens ut terras incultas sancti

Juliani sibi ad complantandum -e concedenemus. CAR-'rut. Brivat. 233 p. 243 (a. 922): cedimus sestariatasquatuor de campo ad complantandum -e.

medietas, -tis f formes: mediaetas: CARTUL. Mica50 Aurea 34,9 (a. 1015). medietate: CARTIJIL. S. Vict. Mass.

II p. 553 (a. 1080). meditas: REGINO chron. p. 24, n.v.metietas: Cou. Cavens. 1. 7,6 (a. 816). midietas: Dia.Kanlom. 1110 (a. 877).

I) moitié: A) au propre: 1) avec gén.: Lrx Saxon. 12:

Page 20: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

303 medietas 304

supradicte compositiohis. DE Civ. Namn. capta (éd.Bouquet VII p. 51): telonei Nannetice civitatis. AsTRo-NOM. Ludov. p. 644: imperii. ANNAL. Bertin. I p. 1(éd. Waitz): renim. ERMENT. mirac. Philib. p. 22: pretii.DIPL. Ludow. Germ. 96 (a. 859): prenominati fisci.RIMB. Ansc. 30 p. 60,26: populi Danorunt DIPL. Ar-nulfi 123 p. 182,31: camere nostre. FOLC. gesta Laub.15 p. 61: abbatie. WIDUIC. 3,45: militum. CARTUL. Sta-bu]. p. 149,2 (a. 933-36): ecclesie. ODo CLUN. rhyth-mimachia col. 79813; hemiolus est, eum de duobus nu-mens major habet minorem et insuper eius -lem. CAR-fIL. S. Ben. Divion. 11 235 p. 33 (a. 1006): ami. ib. II323 p. 103 (a. 1038): patnimonii. ACTA Phil. 13 p. 10(a. 1060): terre sue. CARTUL. S. Vict. Mass. II p. 182(a. 1061): eastelli. LIB. Domesd. I 182b: molinorum.OSBERN. lib. mirac. p. 140,1: totius corporis. CARTUL.Clareval. 117 p. 38 (a. 1147): duorum iugerum. MON.Strig. J p. 60 (a. 1075-1217): regie camere et -temmonasterio. 2) avec prép.: CARTUL. Rhen. inf. I (Werd.)39 (a. 820): de silva. CARTUL. Conch. p. 232 (a. 930):de ipso manso. AGAPJT. II epist. col. 922B: de uno filoSaline. DIPL. lient. II! 292 p. 396,38 (a. 1052): deplacito et omni districtu... de curatura et omni publicaexactione. CARTIJL. Nie. 10 p. 14 (a. 1064): de censura.ENCHIR. P. 102 (a. 1091): in LX vivais. CARTIJL. Conch.p. 52 (XI: de decima. CARTUL. Biter. 112 p. 155 (a.1108): de ipsa ecelesia... de ipso ecclesiastico... de ipsopreveirile... de ipso decimo. ACTA Phil. Aug. T 1 p. 2(a. 1179-80): in nemore. 3) avec inde: SYN0». Strig. Ie. 13: inde -tem auferre. 4) abs.: ANNAL. Mett. I p. 83:altera -te secum retenta in loco iam nominato. CARTUL.Biter. 12 p. 10 (a. 900): est autem bec mea ablatio invillare Clairaco... ornnem -tem quam ibi possideo. Ac-TA Ludov. VIT a. 1155 (Bouquet, Recueil des Ord.France, XI, p. 203): non liceat suam -tem donare. per-tempar moitié: CARTUL. S. Mar. Lat. 56,37 (a. 1021):coequaliter per medietatem dividatis. GUILL. CAS. II1400 p. 113 (a. 1191): prato quod est comune per -temcum Jacomo. -te par moitié: Con. Cav. 4,9 (a. 799):tivi qui supra in integrum -te dedi possidendum. TRAD.S. Petri 20e p. 263 (n. 987-1025): inancipiisque -te par-titis equali simili donatu. usque ad -tem jusqu'à lamoitié: WEn. Cali. 38 p. 278,23: candela super pallamsepulchni ceeidit, quam ignis usque ad -tem consumpsit.HRABAN. epist. 28 p. 443,10: pene usque ad -tem volu-minis prophetici. B) au figuré: EPIST. Tegerns. I 60:-tem cordis nostri.

II) milieu: A) en parlant de l'espace: 1) avec gén.:WALAHFR. exord. 4 p. 478,1: templi. DUNOAL. sol. ccl.col. 452°: hemisphenii. MIRAC. Winn. I p. 780,14: ce-clesie. ANON. geom. I p. 317: quadrati astrolabi.ODo CLUN. mus. col. lôlA: monochordi. 1-JILDEGARD.phys. 5 pref. p. 1265°: ipsorum maris et fluminum.ib. 6,9: enis inter -tem. entre, à mi-chemin: TRAD. Frising.

1166 (a. 957-72): actum est inter -tem Helphindorf etYsine in Ioco Louppach. 2) abs. a) milieu: HOGER.?mus. ench. p. 206: -tem autem dicimus, ubi due extre-mitates duorum vel minus limitis nexu eoncordiam vin-

5 ciuntur. b) espace intermédiaire, d'une matière inter-médiaire: Jon. SCOT. glos. Mart. Cap. 3,5 (éd. Lutz p.4,11): caliditas ignea terrene aniditati copulata, nulla-te interposita. CARTUL. Ultraieet. 1374 p. 337 (a. 1139):mansos quinque... post triginta mansos episcopi nulla

10 -te proximos. B) en parlant du temps: GERBERT. astrol.p. 141: minutorum, que est -s hore (HELP. eomp. col.22 0). BRUNO MAGD. beIl. 128 p. 121,25: usque ad -temJunii. LANFR. decr. col. 486: circa -tem secundi noeturni.

III) en mathématique: A) moitié d'une figure géomé-15 trique, demi-cercle, hémisphère: GERBERT. geom. p. 67:

minor -te eirculi pars. RICHER. II p. 62: ut a polo adpointa XXX partes spere -lent dividerent ... ; nam deXXX dimidie spere partibus. B) moyenne (géométriqueou arithmétique): EUGEN. VULO. sylI. 24,16: diameter

20 dicitur -s mensure, id est opere. GERBERT. geom. p. 94:unam inter eus geometricam -tem, que utrumque unaproportione coniungat. RICHARD, S. VICT. trin. col.960°: illa autem superiori propnietatum dispositione,iuxta unam considerationem -s arithmetiea, iuxta con-

25 siderationem aliam -s geometrica, iuxta tninitatis et uni-tatis collationem -s harmonica specie tenus oceurrunt.OCREAT. Helceph. p. 134: descendamus ad secundumordinem, obi per geometricam -tem perpenditur quod inprimo limite per anitmetricam, scilicet unius saltus. JOH.

30 SAiusn. policr. 1-5 (éd. Webb) I p. 36,3: armonicaarismetica... trium terminorum -te exultat.

IV) concession d'une exploitation à mi-fruit (= ad ouper -tem): A) en général: POLYPT. Irm. 12,10 p. 124:omnes isti laborant ad -tem. ib. p. 125: arat eam ad

35 -tem. CARTUL. S. Ben. Divion. II 276 p. 68 (a. 1020:tenet idem clericus et monachi etiam tres campos ineodem loco ad -lem. CARTUL. Rhen. med. I 400 p.456mec1. (a. 1100): habet ecclesia... vineas in diversislocis positas que ad -tem coluntur. CARTUL. Molism. I

40 100 p. 104 (a. 1085-1110: furnum... abbas Molis-mensis concessit per -lent cuidam Widoni. CARTUL. S.Alb. Andegav. 1364 p. 422 (e. 1090): vineas dedit mihiad faciendum et accipiendum ad -tem. ACTA Pont. 62p. 94,30 (a. 1159-60): terram... sub terragio vel sut,

45 annuo censu, vel ad -tem exeolendam accepit. B) spéc.:mi-plant, complant (cf medium plantum): CARTUL. S.Cyr. Nivern. p. 102 (a. 969): arpentum unum... exnostra hereditate... ad -tem plantationis concederemus.ib. p. 97 (a. 1005): de terra ad -tem plantationis.

50 V) en droit: moyen, mode de preuve (cf. DuC s. y.medietates): LEX Frision. 1,18: si litus erat, ipse -temsacramenti coin uno lito inter. ib. 2,9: si litus de nobilihomme eodem seelere fuerit incniminatus, iuret -temaiori sacramento, quam liber de nobili iurare debeat.

Page 21: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

305 mcdictate - medio 306

VI) pour une monnaie ( y. mediatus 3. de valeur équiva-

lente)?: CAL1XT. II libeil. mirac. (PL 163) coi. 1371-2:equum suum, qui xx solidos -ris monete non valebatapostolo obtulit. CARTUL. Marciniac. 194p. 114(a. 1123—1130): triginta sex solidis monete -lis. y . dimidietas.

medietate y . medietas.medietatio, -ois f [medietas] moyenne: ROB. ANGL.

aigebra f. 116: in -ne radicum.medietatura, -e f. y . medietaria.medietiarius, -i m. y. medietarius.medietum, -i n. [pour medietas] moitié (d'un bien):

CARTUL. Talmund. 3 p. 11 (a. 1054): -orum abbatis...decima sua erit.

medijans y. media 1.niedilla, -ef y . medela.medimna, -cf forme: medipna: HuGo S. VicT. di?.

p. 136. médimne, mesure de capacité pour les solides:PAnAS: -a, mensura est quinque modiorum, dicta quodmedietur quinque modus, qui sunt perfecti numeri, idest decem, medietas. HUGO S. VICT. dif. p. 136: medipna,modii quinque. y. medemnus, mezina et mezinus.

medio 1. 1) diviser par le milieu, partager (UGurio:-o, -as... per medium dividere): HILDEG. E pzsc. Faron.p. 195,3: cum quodam tempore lesta paschalia per octo-narium dierum numerum -assent. CARTUL. Naumb. 316(e. 1182): ut... fratres... dimidietatem clausure repararedebeant, que iam -ata est, reiiquam partem ipsi cano-nid.., f irmare teneantur. 2) placer au milieu (UGUTI0:-o, -as,... in medium ponere): HERIM. AUGIENS. mus. P.11,28: hypodorius disponitur ab A in a, -atur et finiturD. 3) intervenir, être placé entre: BURG. Pis. trans]. Job.Damase. orth. (hi. p. 31: in Fuji quidem generatione im-pium est dicere tempos -are, vel post Pattern Fiiii existen-tiam generatam esse. 4) enlever ou ajouter la moitié: Uciu-no: o, -as,... medietatem auferre vel coniungere. 5) dis-

tinguer: LEGES Cnuti 11681. b. p. 355: unde -are debe-mus et distincte discernere senium et iuventutem, liber-tatem et servitutem. WALTH. ANGL. Esop., (App. ait.fab. 2,45): impedimenta soient crebro -are propinqua.6) servir d'intermédiaire: UGUTT0: -o... pacificare.7) faire un arbitrage: CARTUL. Paraci. 74 p. 91 (XIJe):-avirons pacis compositionem. 8) régler (trans.): ErnsT.Haim. 47 p. 92,16 (a. 1074): comite Godescaico... 0m-nia iuxta iegem et mores -te.

medians, -lis part. présent. formes: medijans: FLO-DOARD. annal. p. 105 n. u. mediens: CARTUL. Parm.290,3 (a. 1021).

I) employé ou à l'abl. absolu ou comme adjectif: A) quiest à son milieu, à moitié écoulé (en parlant d'une divisiondu temps): 1) d'un mois: NITHARD. hist. (éd. Millier)p. 9: -te Septembrio. PRUD. annal. Bertin. p. 18 (éd.Waitz): -te Augusto mense. ANNAL. Ved. p. 43: ipsoquemense fere -te. CHRON. Fioriac. p. 254: -te Maio. CAR-TUE. Mont. Pessul. p. 376 (a. 1135): -te Augusto. GUILL.

MALM. gesta pont. IV p. 303: Januario -te. 2) d'un jourou d'une partie du jour: PAUL. DiAC. homul. temp. col.1316 13 : -te iam die festo. POETA SAXO 1,75: -te die(WALTH. SPIR. Christoph. II 2,186). WALTHARIUS 431:

5 iam vespere tom -te. THIETM. 6,12: nocte -te. 3) de lacourse du soleil: THIETM.? 5,26: soie iam -te. 4) d'uneheure: Cou. Sax. 361 (a. 932): hora -te tertiam missampercelebrent. 5) en parlant de la mi-carême: CAPiT. reg.Franc. I p. 88,34 (e. 800): -te quadragesima (cf.

10 ANNAL. Fuid. II a. 872 p. 75,26. H0N0R. II epist. xx coi.1237B). CARTUL. Long. Pont, p. 192 (c. 1136): dominicadie XL° -te.

B) intermédiaire, qui se trouve au milieu: UFFING. Ide1,15: iam veto -tis vie terminum transgressi. MON. Strig.

n I pp. 56-57 (a. 1075-1217): -te via.Cl personnage intermédiaire (dans une lignée): Ri-

CHARD. S. ViCT. trin. coi. 953': -te Isaac, Jacob de ium-bis Abrahe exivit. ib. col. 969 A : mediata processio estilia quam videmus in solo hominis aiicuius nepote que

20 non fit nisi -te ipsius proie. GIRALD. descr. Kambr. 17p. 178: Brutus enim ab Enea, -tibus avo Ascanio etpatte Silvio, descendens.

D) par l'intermédiaire de, sur l'intervention de, grâceà: 1) pour les personnes: PAss. Kil. I 15: -te Bonifatio

25 archiepiscopo. CAPIT. reg. Franc. II p. 255,2 (a. 843):Domino -te. ANA5T. chron. 98,22: Marutha episcopo -te.CARTA a. 1007 (B. Bacchini, Storia del monastero di S.Benedetto di Poiirone 29,22): nobis -tibus.DIPL. Heur. IV215(a. 1069): Deo -tel inita est seditio.GUIBERL Nov. gesta

30 Franc. VIII 1 col. 800C: -te sorore. VIrA Bonif. lI 8 p.100,11: me inter vos -te. CARTUL. S. Ben. Divion. 11448 p.218 (a. 1114): -te Lingonensi episcopo. DiPL. Loth. III 25(a. 1130): -te et efficiente piissima et christianissimaregina Richiza. CARTUL. Saviniac. 1913 p. 488 (a. 1128):

35 sigillum Girberti... quo -te hoc factum est. 2) pour unechose concrète ou abstraite: WETT. Gall. 28 p. 272,33:dulcedine dilectionis -te. BENED. VIII epist. coi. 1632C:-te decreto. V1TA Hiid. 18: cantate -te. CHRON. Namn.p. 6 (XIe): bis contentionibus -tibus, Francia est deva-

40 stata. GuILL. MALM. gesta pont. I p. 13: -te apostoiicesedis pietate. GUILL. CONCH. phil. 11121 coi. 84C: quiatota medietate luna accensa est, -te etc, caiefacit hu-morem. ALAN. INs. art. fid. 1116 coi. 60813: -te descrip-tione iustitie dignus est premio. ib. 1,6 coi. 599 1 : -te

45 theoremate precedenti probatur. RICHARD. S. Vicr. trin.coi. 889A: -te spe et cantate. Ion. SARI5B. poiicr. 2.14(éd. Webb) I p- 87,24: animo, cuiuscumque rei specie-te, ... verum faisumve ingerunt. REG. MaIm. (éd. Bre-wer) I p. 373: causam... audiatis, et... -te iusticia ter-

50 minetis. GUILL. CAS. II 1364 p. 99 (a. 1191): appeiiationeremota, iusticia -te diffinire (cf. Muratori, Antiquit.Italice VI 59D), GLRALD. gemma II p. 118: videnturitaque nuiio -te vei absoiute conscii perfectionis vei piec-tibilis presumptionis.

Page 22: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

307 mediocriculus - mediocritas 308

E) méteil: CARTA (Arch. Nat. L. 1145; y. L. Delisle, que preponi. WIDUK. 3,32: a -i Ioco ad summumÉtudes sur la condition de la classe agricole en Normandie gradum summumque honorera LAMB. HERSF.au Moyen Age p. 320, n. 14): bladum -ans. annal. a. 1075 p. 221,4: duos -i loco natos. V1TA Waiar.

II) employé comme subst. neutr., moyen terme, inter- p. 161,2: -is quidem genere, sed nobilissimus f ide.médiaire (terni. techn. log. dans le raisonnement): GERARD. 5 Ps. CNUT. For. 2 (éd. Liebermann p. 620): quatuorCREM. transi. Arist. anal. post. 123 p. 47,10: quod si B ex -ibus hominibus quos Angli Iaessthegenes nuncupant.inest A per -s, tunc ostensio eius non deciaratur nisi per II) subst. m.: A) homme d'un rang moyen (par oppo-illud -s. sition aux classes supérieures et inférieures): ANA5T.

mediatus, -a, -um part, passé, qui est au milieu: ciron. 326,18: primoribus, -ibus et exiguis. CARTA a. 976ALAN. INs. Anticiaud. I b, ii (éd. Wright, II p. 282): 10 (J. Ficker, Forschungen zut Reichs- und Rechtsgeschichteaurea cesaries, sed acus -a refrenat litigium crinis. IV p. 39, n°29): ad omnem populum Veneticorum, maio-

mediocricuins, -a, -uni très moyen: UGUTI0: -us, -a, res, -es et minores, a maximo usque ad minimum.-um, aliquantum mediocris. B) homme de basse condition, pauvre: 1) en général:

mediocris, -e formes: mediochris: Coo. Cav. I 22,26

mMB. Anse. 37 p. 72,17: admirandus crut, ita ut...(a. 842). mediogrii: Doc. Lue. V 2, 189,5 (a. 804). 15 -es veto quasi fratrem complecterentur. RATHER. prel.I) adj., moyen, modeste (Gwss. Rivipoii. CALMA IV 1928

I col. 184A: de hominibus fortune -is. -is es? audi

p. 151]: -is: ploucs; temperamento. UGuTI0: -is, -e, cui apostolum. RUOTG. COL. 2 p. 3,29: habent enim inmodicum sufficit, qui non vuit excedere, sed in medio, illa -es et humiles. Ps. CNtrr. For. 19: si quis -iumid est virtute, consistit). ANON. transi. Aifarabi lib. exerc. aliquem ictu cum ira percusserit, emendetur. 2) par§ 11 (Rech. théol. anc. et méd. 12, 1940 p, 39,131: cibus, 20 opposition aux nobles: DIPL. Ludow. Germ. 85 (a. 857):cum -is fuerit, prestabit sanitatem; iabor, cum -is fuerit, tam principes quam -es iudicaverunt iustissimumprestabit fortitudinem; similiter et actiones, cum -es iudicium. RIcI-sER. I p. 38: ex -ibus potentem effe-fuerint, prestabunt honestum ramera): cerat. ib. J p. 74: majores... prediis et edibus... doua-

A) en parlant de la taille: THEGAN. Ludow. 19: statura bat, -es autem auri et argenti talentis... illiciebat. AN--j. CARTUL. Stabul. I p. 216,15 (a. 1040): muralis ambi- 25 SELM. LEOD. gesta episc. Leod. 2,30p. 206,10: potentibustus.., in modum -is oppidi compositus. DIPL. Loth. III venerabiiis, -ibus amabilis. EKKER. URAUG. chron. univ.92 (a. 1136): de duabus -ibus navibus. CHRON. Neapol. a. 1066 p. 199,34: nobiles veto morti destinavit, -esp. 416,43: crucem auream -cm. OTTO FRIS. gesta 2,46 p. autem suis mijitibus in servitutem. C) dans les ordres153,35: siivas non -es. B) en parlant du nombre ou de ce ecclésiastiques, pour un clerc mineur: CARTA a. 1016qui s'évalue: HROTSV. Prim. 297: -is etatis. THIETM. 6,44: 3° (G. Tiraboschi, Memorie Modenesi, Modena, 1793, t.-i precio. BERTHOLD. CONST. annal. a. 1076 p. 286,16: IV 7,47): primicerius regebat omnes pueros et -es ibinon -i sue confederationis cetu. C) en parlant de la qualité

famulantes Christi dogmate.

(physique ou morale), de l'importance: CARM. Cant. 9,1 mediocriter 1) modérément, avec mesure: WALAHFR.b, 4: rebus cunctis -is. ANON. inst. mot. c.7: consilia a... Wett. 181: moribus in castis vitam -r egit. WALTHARIUS-ibus... non valent componi vins. BRUNO MAGD. beIl. 35 282: -r utere vino. HRO'rsv. Pafn. 7,16: ut et corpus deli-126 p. 119,20: voce -i. Wn'o gesta 39 p. 59,6: -i dolore catum -r foveas necessariis. 2) moyennement, ni bien nicorreptus. ib. 19ex: non -e dampnum. ib. 2 p, 15,2: de -i mal: I-IENR. ARIST. transi. Plat. Phed. p. 81,9: qui-te consuiendum fuerat. BERTHOLD. CONST. annal. a. cumque videbuntur -r vitam transegisse,... dantes peaux1075 p, 281,4: indignatione non -i succensus. D) en par- absolvuntur. 3) médiocrement, faiblement (le plus souventlant de la gravité d'une maladie: flIILAGR. transi, p. 94,11 40 précédé d'une négation par litote): Liuro. Greg. 8: ipsos-i igitur existente causa f omentabis cura vino austero et reges religiosos sale sapientie divine non -r condierunt.tenui. E) en parlant du rang social: 1) d'un rang moyen

RICHER. I p. 40: non -r... regnum invidebat. HR0TSv.(par opposition aux classes supérieures et inférieures):

hb. I pro]. 2: me haut -r errasse. RUOTG. COL. 9: servus

DIPL. Otton. 1414 p. 566,30 (a. 972): prepotens, -is aut autem Dei non -r in incepto profecit. BERn-SOLO. CONST.parva persona. DIPL. Otton. III 265 (a. 998): nuilaque 45 annal. a. 1077 p. 289,5: totum undique regnum non -rmajor, -is vel minor persona nostri imperii. DIPL. Heur. perturbaverit. On-o FRIS. I 13 p. 28,29: monte -r inII 95 (a. 1005): nuliaque nostri regni magna, parva, -is aitum subiato. 4) médiocrement, humblement: Vin Wii-minima persona. CARTUL. Carinth. 3,205 (Mon. hist. lei. 7: non -r vivens. VITA Math. 11 16 p. 294,17: adducat. Carinthie III p. 87) (a. 1002-18): asstantibus sepuichrum regis Fleinrici gressum -r tendit.clericis ae laicis, nobihbus, ignobilibus et -ibus. 2) de 50 mediocritas, -tis f 1) mesure moyenne, juste milieu:basse condition, d'une naissance médiocre: SALOM. II a)pour les choses: EINH. Carol. 22 p. 66 (éd. If aiphen):epist. 25: -ibus apud nos natalibus ortus. DIPL. Bereng. naso paululum -tem excedenti. SALOM. II epist. 24 p.1325,3 (a. 920): per -es personas... rei veritas inquiratur. 410,8: victus et somni parcitatem, -tem vestitus. THIETM.RIcHER. I p. 40: pensonam -cm sibi equari magnatibus- 6,21: cibi potusque -te. HILDEGARD. phys. 6,21: ardorem

Page 23: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

309 mediocsime —1. meditatio 310

cris devitat, nec altitudinem ipsius, sed -tem, et inferiuseum volat. b) en mus, pour le rythme: ARIBO FRI5ING.mus. p. 49: in antiquioribus antiphonariis... reperimuspersepe, que celeritatem, tarditatem, -tem innuunt.2) équilibre: a) du corps, santé: DOM. GONDI5S. div. phi-los. p. 86-87: medicina dicitur a -te: hoc enim debetfacere medicina, sc. aut -tem 1. sanitatem servare, autlapsam in aliquo reparare. b) au figuré aurea mediocritas,la médiocrité dorée, l'équilibre parfait des facultés:THIETM. 2,44: in cunctis delectabat aurea -s. BRUNOQUERF. fratr. 31 p. 738,34: inter adversa et prospera...auream utique -leva plus possideret. ADAM BREM. 3,9 p.150,8: floccipendens auream decessorum -tem. 3) insig-nifiance, petitesse (terme de déférence vis-à-vis d'autrui):CONCIL. Paris. a. 825 p. 483,7: visum est nostre -ti. GER-BERT. epist. p. 76: su!, vestris alis nostra -s requiescerepossit. GERARD. MORES. delib. p. 75: nostra -s diutiuspostulata. GUILL. MALM. gesta reg. I p. 63: ad nostre-lis conspectum non moreris dirigere. 4) rang social infé-rieur: RICRER. I p. 40: Haganonem... nisi in -tem redi-gat, sese eum crudeli suspendio suffocaturum.

mediocsime y. medioximus.mediodic y. medius.mediogrius y. mediocris.mediolum, -i n jaune (d'oeuf): RECEPT. B. XXXVIII

p. 49 (IXe): farina de fava cernis, cum -ode ove, miscis.ib. B. LXXVII p. 61: -o de ova. ANTIDOT. Glasg. p. 121(A. Thomas, Notes lexicographiques, ALMA V [1930] p.139): -a ovorum. THE0Pi-i. sched. 1,15: super quemcolorem, cum siccus fuerit, ponatur in suo loco lazurtennis curn ovi -o abundanter aqua mixte, temperatus.y. meditullium et medius II B 10.

medionarius, -a, -um [medius] cultivé à mi-fruit, enmétayage: DIPL. Caroli II, I p. 473,24 (a. 855): mansos-os II in Basilica et Vidiliaco. Y. medietarius.

mediotenus adv. jusqu'à la moitié: SAXO p. 355,32:gladium -s destrinxerat.

medioterraneus, -a, -um y . mediterraneus.medioximus, -a, -um formes: mediocsime: SVENO AGG.

tex p. 88,1. medioxinus: Uuurro. J) intermédiaire, quise trouve au milieu: A) dans l'espace: 1) adj.: RAD-BERT. Adalh. (AA 55 Ben. IV, 1) p. 340: sepulta suntautem decenter membru carissimi servis in basilica beatiPetri Apostoli sub fastigio inter eiusdem -e quatuorecelesie centra. HERIc. vita Germ. metr. 248 p. 467:insula cunctarum constat -a. UouTIo: -us, -a, -um, quodest inter medium et extremum ut due zone habitabilesque sunt inter extremas zonas et torridas. 2) subst. fém.plur. (sc. partes): PRUD. annal. Bertin. (éd. Waitz p. 29):Blotharius -is regni Francorum immoratur. B) en âge,puîné: TRAD. Ratisb. 929 p. 461,22 (a. 1179): peticioneFriderici f ilii eius, qui -us fratrum suorum erat. C) parses qualités (entre deux choses): MARB. !apid. coL 1744 B:Chalcedon lapis est hebeti pallore refulgens, I inter iacin-

thum -us atque beryllum. cives p. 195: Jacinthus estceruleus, / virore -us. D) au figuré: ODo CLUN. Ger. p.305: -um discretionis callem in neutra parte pronioragebat. occ. p. 3: dum minima affectu magna et -a dulci.

II) qui sert d'intermédiaire, qui participe à: ADAMBREM. 3,34 p. 177,8: per omnes... conspirationes sempererat -us.

medioxinus, -a, -um y . medioximus.medipna, -e f y. medimna.

10 medipso y. ego.meditabundus, -a, -um qui pense à (avec nec.): SAXO

p. 389,25: Suetica bella. ib. p. 398,26: fugam.meditamen, -mis n. 1) pensée, projet: TRANSL. Martial.

(éd. Sackur, Cluniacenses, I) p. 392: optate sospitatis15 -me fulciretur. ARNULF. MON, de!. cleri 609 p. 237:

mentis ab archano -n turpe fugato. 2) méditation reli-gieuse: WALAHFR. Marnai. 23,33: dicentemque deo lau-des -me forti / perspexit. ECBAS. capt. 401: an quis de-ficiat, crebro -me pensat. THANGM. Bernw. I p. 758,22:

20 in sancto -me. MIRAC. Fid. p. 216: hoc pia virgo iugi-me mente retractans.

meditaneus, -a, -um [medius] méteil: CARrUL. Com-pend. I 84 p. 154 (a. 1157): sub annuo censu quinquemodiorum annone -e et trium avene.

25 meditanter y. meditor.meditaria, -e f y. medietaria.meditarius, -i m. y. medietarius.mcdii as, -lis f y . medietas.

I. meditaiio, -ais f. 1) méditation, action de réfléchir30 (s'applique le plus souvent à la méditation religieuse): a)

abs.: HRABAN. univ. XIV, IX col. 387B: nana gymna-sium grece vocatur, quod latine exercitium dicitur, hocest -o. HEITO Wett. 28: fratres -ne nocturna occupati.Arrus pont. Cenom. p. 47 (IXe): puer Victurius sanctis

35 -nibus florebat. Acius vita Bath. 2: infatigabunda -neaddidicit. RIMB. Ansc. 2e: lectioni et -ni ceterisqueutilitatibus artius se occupare. GERARD. MORES. delib.p. 12: cura summa -ne diem expectantes mortis. PETR.VENER. epist. I 20 col. 97k: oportet ut orationem -o

40 sancta sequatur. Guico II parad. col. 9971) : -o est stu-diosa mentis actio, occulte veritatis notitiam ductu pro-prie rationis investigans. Joti. SARISB. metal. I 23 p.52: -o etiam ad incognita protenditur... et tam mani-festa rerum quam abdita rimatur. Huco S. VICT. dit. p.

45 127: -o est assidua ac sagax retractatio cogitationis ah-quid vel involutum exp!icare nitens, vel scrutans pene-trare occu!tum. b) avec gén. de la chose sur laquelle onmédite: CAND. FULD. Eigil. I lei: Sanctarum Scrip-turarum (cf. HRABAN. epist. 13,34,35 et 36). SMAR. diad.

50 col. 631B: divine legis (HRABAN. epist. 23 et 36). HRA-BAN. epist. 10 p. 397,10: sapientie sue. ib. 34 p. 469,10:legis Dei. RUD. FULD. mirac. 1: legis Domini. c) avecin et abL: EIGIL Sturm. 2: in lege Domini. 2) dispositiond'esprit, dessein: a) abs.: FLNH. Carol. 17 p. 50 (éd. Mal-

Page 24: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

311 2. meditatio - meditor 312

phen): quamquam in ea -ne esset ut pro ligneo lapideumrestitueret. b) avec gén. de l'intention: RUFIN. summa de-cret. 23.8.33 p. 414: sine odii -ne se suaque liberavit, eumoccidendo. 3) machination, ruse: ANAST. chron. 147,12:insidias meditati sont... -o eorum erat huiusmodi. 4)pratique: JOH. SARISB. policr. II 411 p. 15,3: huius tantiexercitii assidua -o conferebat, ut in tumultu beliicoutiliter versarentur intrepidi.

2. meditatio, -nis f y. medicatio.meditativus, -a, -non 1) désidérat if (terni. techn. gramm. 10

d'une catégorie verbale): SEDuL. Eut. p. 9: aile coniuga-tiones que sunt prima, tertia, quarta unaqueque sauraproprium in dirivatis verbis habet, cum inchoativa ter-tic, -a quarte, frequentativa prime sint coniugationis.Huco S. VICT. gramm. p. 282,2: forme verborum quatuor 15

saut: perfecta, ut lego; -a, ut iecturio; frequentativa,ut lectito; inchoativa, ut fervesco. y. melicativus. 2) pré-médité: LEGES Germens. col. 7 (a. 1157): non faciam...specialem et -um assaltum.

meditative avec préméditation: LEGES Germens. coi. 20

7 (a. 1157): non percutiam eum specialiter et -e ulloferro neque macia.

meditator, -is m. celui qui médite: HRABAN. epist. 8

p. 394,13: lege ergo veterum libros, et legis Dei intentus-r existe. 25

medilatorium, -i n. cabinet de travail: HRABAN. epist.28 p. 444,5: ad scribendum vei ad legendum in -osedeo.

meditatus, -us m. décision méditée: HERIM. ARas.Edm. 24 p. 59: spontanee voluntatis -u (opp. suorum 30

instinctu). BERTHOLD. CONST. annal. pref. p. 269,6: pre-para te semper toto nisu et -u in id ipsum iter.

meditellus [medius et tellus] méditerranéen: GLoss.AA 465,1,14: -um medioterraneum.

mediterius, -i m. Y. medietarius. 35

mediterraneus, -a, -umforme: medioterraneus: GLOSS.AA 465,1,14. 1) adj.: A) quise trouve au milieu des terres,continental: Lu pus epist. II 84 p. 70 (ed. Levillain): cc.clesiam in monasterio nostro, quod est -um, et Ferrariasappellatur. REG. Werd. B 16 p. 24: in meditaerraneo 40

Ubinghern una virga... in excellentissimo Ubinghem.B) central (pour une région géographique): Oan. VIT.

hist. IV 15 p. 270 (éd. Le Prévost, II): est in -eis Anghepartibus immense magnitudinis acerrima palus. C) mé-diterranéen: GESTA Serv. Tang. p. 26,22: cura Arrius 45

orbem polluit -um. D) méditerranée: 1) au sing.: GE5TAServ. Tong. p. 14,19: -i pericuia maris. BERNARD. SILV.univ. mundi II I p. 34,5: fontem humons -um maremedio telluris infudi (cf. PAnAs S. y. mare). HErUM.DALM. util. astrol. I 19 col. 404A: venir usque ad mare 50

-um et insulam Sardiniam. 2) au plur.: Ernst. var. If p.639,22: -a maria.

II) subst.: A) masc., habitant de la région méditer-ranéenne (plus spéc. de la Méditerranée orientale): HUG0

S. Vrc'r. gramm. p. 270,30: omnes veto -i in palato sen-mones feriunt sicut Asiani et Greci, omnes autem oc-cidentales verba in dentibus frangunt, sicut Itali et Hi-spani et Gaiii. B) neutr., souterrain: MIRAC. Leonardip. 156: catenam... quam fecerat configi in cippo stantein -o sue turris.

mediterraria, -e f [media terra, fausse étymologierégressive faite d'après le français métairie] métairie:CARTUL. S. Alb. Andegav. 11 898 p. 372 (a. 1143): -ametiam corum que dicitur le 1-leriçon, in hac perdona-clone rnitto, ut videhcet sit quieta et libera ab omni vica-ria et exactione. y . medietaria.

meditolium, -i B. y . meditullium.meditor 1. forme: medito: Doc. Luc. V 3,93,23 (a.

916-917). ErnsT. var. II p. 338,12. PIRMIN. scat. 28h p.68,16. ABELARD. epist. p. 70. 1) méditer, réfléchir à: a)abs.: HRABAN. epist. 50 p. 505,5: quam cathedra tenet-antem aut docentem. WALAI-IFR. Wett. 838: solito fra-tres -antur in ordine noctis. EIGIL Sturm. 17: cumquein tali discordia degerent et fratres semper -arentur. b)avec ace.: TRAD. Frising. 547 (a. 827): divina eioquia-antes et tractantes. HRABAN. epist. 55: si iegem Dominiintente -antur. WALAI-IFR. carm. 5,66,1: legesque... -arepaternas. RUFIN. summa decret. 3,2 pr. p. 263: faciatindex, quod suo consilio providentius fuerit -atus. Gn-RARD. Mos. dehb. p. Il: alla mysteriorum dei...-antur. c) avec génitif ou datif: LEO NEA p. versio P5.Cal!. pr. 2: sacre scripture -abatur. d) avec in et obi.:HRÀRAN. epist. 46: in sacris scnipturis -ando et disseren-do. RUD. FULD. mirac. 15 p. 340,20: lectionem divino-rum librorum... adamavit atque in his sepius -atus est.PIRMIN. scar. 28b p. 68,16: in lege Dei -ate. BERNARD.serin. in cant. I p. 3: in lege Dei -ati die ac nocte. CILLE-BERT. carm. (ed. L. Tross 1849) p. 68: in his pausa iugiter,in bis -are. e) avec de et abl.: REGIN0 chron. a. 860: nihil

ahud nisi de fuga -atur. f) avec quaiiter: ACTUS pont.Cenom. p. 69 (IX: semper -abatur quahter Deo animalucraret. THIETM. 4,1: astuciis occultis -abantur, quali-ter hoc numquam fieret. g) avec si et le subj.: ACTAFleur. Leon. 47 p. 67,3 (a. 1160: abbas... cepit -an,si quomodo posset tanta tes perdita recuperari.

2) méditer, projeter: a) trans.: TRIETM. 7,29: impera-trix... defensionem patrie... -abatur. WALTII. SPIR.Christoph. I 7: requiem -ans (cf. ib. I 8). b) avec prop.infinitive: EINH. Carol. 3 p. 14 (cd. Haiphen): ces etiambelle committere. POETA SAXO 1,435: invadere terrasSaxonum. ANNAL. Fuid. Ratisb. a. 891 p. 120,3: pre-hum apphicari. FROUM. carm. 11,32: toiiere vellus.HR0TSv. Sap. 9,3: agere. TJ-IIETM. 2,23: mala regi suo...restituere. ADAM BREM. 3,26 p. 168,12: Hammaburgen-sem munire. .. toparchiam. Dia. Henr. IV 386 (a. 1086):alia superaddere. c) avec ut et le subj.: EPI5T. Tegerns. I98: ut aliqua... dicta... composuissem. MEGINH. FULD.Alex. pref.: ut... Waitperto... remitterem opus.

Page 25: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

313 meditulium -1. mcdius 314

3) se soucier de: GERARD. MORES. delib. p. 124:uxoribus supervacanee -an.

meditatus, -a, -um 1) prémédité: POETA SAXO 3,139:tex ... purgare scelus iussit -um. 2) imaginé: ADAMBREM. pref. p. 3,2: somnia Scipionis n Tullio -n.

meditanter en méditant, en réfléchissant: DI-IUODAlib. man. p. 193: te gradatim hortor, -r, paulatimascenderis.

meditulium, -i n. y. meditullium.meditullium, -i n. formes: medemptolim: GLOSS. AA

465,1,13. meditoliurn: GLOSS. AA 465,1,18. meditulium:LAMB. ARD. hist. Ghisn. 152 p. 640,20. meditulum:GLOSS. AA 465,1,16. 1) centre géographique: ADBO FL0R.Eadm. col. 509B: a-o ferme totius Britannie. SIGEBERT.GEM. Deod. p. 477,19: tu sita in -o, circumpositas re-giones sustentans. LAMB. ARD. hist. Ghisn. 152 p.640,20: in umbilico et in meditulio Ghisnensis terre sita.2) mi-chemin: NITHARD. hist. p. 32 (éd. Müller): ipseveto eregione Sancti Dyonisii iuxta Sanctum Fludualdumcastra in -o posuit. b) avec gén.: IiINCM. REM. annal.Bertin. p. 110 (éd. Waitz): locorum. WOLFJ-JARD. Waldb.3,11,6: bifarii certaminis. 3) centre géométrique: CoN-SUET. Trev. 29: capitulique petentes -a circumferunt seinclinando frontispicia. THEOPU. sched. 3,26: curnqueceperis percutere, quere -urn in ce, et lac centrum curacircino. 4) jaune d'oeuf (UciuTlo: hoc -cru, illud quodest in medio ovi sc. vitellus): WOLFHARD. Waldb. 1,23,19: tantum legurninis modico, et ovorurn -is pendulocorde contentus, vis viscera languentia refovebat. Ec-BERT. LEOD. rat. I 1660: inter prandendum cura ferrentova ministri, servorum dominus -a sola voravit. y. me-diolium et medius 11.8 10. 5) moyeu d'une roue: UGUTIO:quod est in rnedio rote dicitur -um. 6) médulle, moelled'un végétal: COLL. Salem. V p. 282 (XIIE): elleborusalbus cuius -um est condisum quod debet poni in afano.7) au figuré, milieu, centre: VITA Siffred. Carpentoratens.

p - 621 (éd. Surius, Vita Sanctorum, Cologne, 1618 IV):vestri cordis -o. ERMENR. ad Grim. 8 p. 542,11: qualitersupradicte 1111 vintutes sint in -o posite. AGOBARD. speset tirnor col. 325B: sciens mentem humanam his duabusvirtutibus in -o stabiliter passe servari. TT-IEOD. AMORB.Mart. prol.: si in -o quodam anxietatis positus. 8) di-lemme, choix entre divers arguments: Lupus epist. I 18

p- 100 (ed. Levillain): nos autem in quodam -o positifluctuamus incerti (cf. MIRAC. et TRANSL. Lamb. [AA.SS. Ben. III 1 p. 71]). 9) juste milieu (cf. ALMA V [1930]

p - 61): Ruoe. MED.? Adalb. 8,10: hoc quoque nos mioportet -o, ut compendiosa recitatio tam studiosis quamfastidiosis sit... morigeratio.

meditulum, -i n. y. meditullium.mediturio 4. [meditor 1.1 avoir le désir de méditer:

GE5TA Sery. Tung. p. 128: illius necessitas articuli -iendaincessanter omni hornini.

1. medius, -a, -urn T) adj. (formes: meso: ODO CLUN.

occ. p. 3. mesus: CARTIJIL. S. Petri Cornai 24 p. 218 et39 p. 219 [a. 1080]. metiu: COD. Cav. a. 798 p. 348.mezius: MON. hist. Neap. 73,24 [a. 957]):

A) au milieu de: 1) abs.: a) dans l'espace: WALAHFR.Mamm. 19,3: in -avidit fornace sedentem. POETA SAXO1,462: tes Saxonum soluit componere necnon I Sclavo-rum, -us quos Albia dividit amnis. WALTHARIUS 290:luxuria in -a residebat denique mensa. MON. ecel. FIGE.1126,29 (a. 1018): decimas mearum... terrarum, ubi-

10 cumque laborantur in -o domnicato. CARTEL. Ruscinon.XLJIJ p. 65 (a. 1051): in -aaqua decurrente de flurnineTed. HARIULF. chron. Cemal. p. 56: durn bine inde pari-etes sibi invicem concurrunt, -um spatium sub dive, tri-angulum habeatur. ACTA Henr. Leon. 41 p. 60,5 (a.

15 1158): per -urn stagnum Lipse. Con. Amaif. 1138 p. 237(a. 1136): ponitur fini -uni lumen. COn. Aug. Cont. XIL 56 (a. 1194 fats.): in -o prato. b) pour une régiongéographique, central: Ono FRIs. gesta 2,13 P. 115,11:aliqui hanc et -am pro una reputantes Italia, citeniorem

20 seu Maionem Greciam dicere rnalùerint Italiam. c) pré-sent (au milieu de circonstances): VITA Amor. (AA. 55.Poli. oct. TV) p. 345&: cecus affuit -us. 2) avec gén.: Wio

gesta 16 p. 36,25: imperator duorum regum -us ad cubi-culum suura... ductus est. MON. Strig. T f. 56 (a. 1075-

25 1217): per -os agros urbanorum albensium. 3) avec interet ace.: HROTSV. Theoph. 102: inter quos -us princepsresidebat.

B) demi, la moitié de: 1) pour les choses: RLMB. Anse.10: dura in -o fere essent itinere. ib. 30 p. 60,21: -as

30 quoque naves eorurn diripuerunt. MIRAC. Martini Vert.I (MCM. SS. rer. Merov. III p. 572,5): -am eorurn par-tem fisco addidit et -am fratribus reliquit. DIPL. comit.Pal. Rip. II 104 p.338 (a. 903): quoniam sic placuitmihiuttibi carnianern -a terra quem abeo. ib. 122 p. 346 (n. 913):

35 de -ocampo. LB. fend. maior 1406 (n. 923): vindo tibide vinea sexteratas duas et -n. CARTUL. S. Cucuph. I218 (n. 990): donane faciatis manchosos III et -o proanima mea. Dn'L. Otton. TJT 235 p. 651,10 (a. 996): -apars. CARTUL. Conch. p.244 (n. 1031-65): -am carnem

4e de una vaca. DJPL. abb. Tih. p. 20 (n. 1055): ad lacum...qui -us ad populum, -us autem pertinet ad ecclesiam.CARTEL. S. Petri Cornai 39 p. 219 (a. 1080): -a galetavini. DIPL. reg. Col, p. 57 (n. 1113): -a pars terre estsancti Ypoliti, -a pars est castellensiurn. 2) pour le droit

45 de propriété ou d'usufruit: CARTEL. Cupersan. 13,9-10(post 915): offero et -a ipsa curte. AGAPIT. II epist. col.909A: -urn Vernettum cum sua ecclesia. CARTUL. Userc.p. 83,15 (n. 1085): quarn in -odominio habebam. DOC.

comm. Yen. 428 p. 420 (n. 1195): unarn suam galeani50 et -am,.. in pnefata -a galea erat cornes. 3) pour le temps,

la moitié de ou le milieu de: a) en général: WANDALB.mens. 167: septirnus n Jano -um nunc obtinet annurn.PORTA SAxo 5,582: autumni lapso tempore mm -o.WIDUK. 2,27: -a hierne. RUOTG. COL. 45 p. 49,6:

Page 26: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

315 1.medius 316

-a nocte transacta. b) spéc.: a) medius dies: 1°) midi:TRIETM. 5,34:-i fervore diei. 2°) sud: CARTA a. 907 (Hist.Patr. Mon. VI 25 b): a-o die f luvio Saila. CARTUL. Clun.11 2 p. 3 (a. 954): termina a -um die de terra. CARTUL.Ins. Barb. suppl. 6 p. 226 (c. 978): a mane et a -a dieterra Sancti Martini. BULL. Cas. 11 54,56 (a. 981): da -odie tenente in ipso fluvio Padi. CARTA a. 992 (0. Tira-boschi, Memorie Modenesi, Modena, 1793, t. IV,150,16): finis da mane et da mediodie de canonicaSancti Prosperi. CARTUL. S. Marcel. Cabil. 16 p. 19 (a.993): a-o die terra Sancti Petri. ) medius mensis, le 15du mois: C0D. Amaif. I 43 p. 66 (a. 1036): -o mensenobenbris. BERTHOLD. CONST. annal. a. 1063: in -o menseAprilis. GUILL. CAS. I 442 p. 176 (a. 1191): ad -umMadium proximum. ï) media nox, minuit: BERTHOLD.CONST. annal. a. 1080 p. 325,41: ad usque -am noctem.

) media pentecostes, mercredi après laPente côte: ANAST.in Max. col. 622B: solemnitas agebatur sancte -e Pente-costes. r) media quadragesima, mi-carême: GERM. AUG.vita Udalr. 4 p. 392,39. FOLCARD. Joli. Ebor. 711 p. 313.CARTUL. Mont. Pessul. p. 536 (a. 1170). ROTUL. cur.reg. I 261 (a. 1200). 4) faite pour moitié de (en parlantd'une monnaie): CONSUET. Norman. 1. 1091 (Haskins,E. H. R. XXIII, 1908 p. 508): nulli licuit in Normanniamonetam facere... et illam -am argenti et ad iustumpensum.

C) situé à mi-chemin entre: CARTUL. Paris. I p. 220(a. 1123): ab aresta illius macerie que -a est inter maio-rem domum et illam in qua ceilarium continetur. GIRALD.itin. Kambr. 11 7 p. 127: -o inter Hibernicam Ultoniamet Scoticas Galwedias libramine iacens.

D) moyen, mûr (media etas = la maturité): WETT.Gall. 4: cum ad -am etatem perveniant. VITA Pirm. 1 5

p. 25,32: guomodo enim in -a etate visent.E) second (de trois): 1) en général: HELM. 14 p. 30,9:

en quod Magnus Otto... decessisset, -us quoque necnonet tercius Otto bellis Italicis essent occupati. (Otton. II).2) spéc. en parlant de l'ordre des enfants: cadet, puîné(entre l'aîné et le benjamin): HRABAN. univ. Vil 3 col.187 C : quadripartitus est autem ordo filiorum ita: uni-genitus, primogenitus, -us, novissimus. Primogenitus,ante quem nuilus; unigenitus, post quem nullus; -us,inter crimes. CARTUL. S. Ben. Divion. 455 p. 225 (a.1117-23): -um natu filiorum Mauricii cum tenementoeius... maiorem natu et posteriorem natu cum tene-mento comm. CARTUL. S. Waidetr. Mont. 27 p. 46 (a.1195): filios... Balduinum scilicet primogenitum, Ph-lippum -uni, Henricum tertium.

F) moyen, modéré: 1) en dimensions: DIPL. Otton. II191 p. 218,32 (a. 979): quinquaginta mansos -e mensure.2) en qualité: WALAHFR. Wett. 240: -a quem fors in sedelocavit. HENR. ARI5T. transi. Plat. Phed. p. 49,25:bonos quidem et malos guam paucos esse utrosque, -osautem plurimos. Lm. trad. S. Petri Bland. p. 131: unum

stopum melionis cervisie et unum -e. 3) pour les couleurs:ALEX. NECK. nat. rer. 140 p. 94: in istis coloribus, sc.veneto et viridi, quia -i sunt, multum delectantur sensushumani. 4) au figuré, médiocre, mitigé: MIRAC. Begge

5 (éd. Ryckel) p. 20,2: dum -um siientium tenerent omnia.G) moyen: I) dans la hiérarchie sociale: WALAHFR.

carm. 5,88,21: ut proceres, -os, minimos discernentsensu. DIPL. Heur. H 281 p. 333,7 (a. 1014): nulla per-sona publica vel privata, maxima, -a vel minima. DIPL.

10 Cent. II 238 (a. 1037): quevis publica vei privata,maxima vel -a persona. BRUNO MAGD. heu. 46 p. 45,20:eum nostris ex partibus ex summis principibus Geve-hardus comes, ex -is veto Folcmarus et Suidgerus ceci-dissent. 2) dans la hiérarchie morale (terme de la my-

is stique): GERARD. MoREs. delib. p. 2: in hoc primo ver-siculo prima ponuntur generalissime -a. ib. p. 4: ultima

demonstrantur in operibus primis, et -is divinitatiscunctis preter hec que mendacio... utuntur.

H) term. techn. gramm.: 1) moyen (qui appartient à la20 conjugaison moyenne [en grec]): JOH. Scoi. ier. Dion.

VII 3 p. 285: quoniam apud Grecos -a verba sunt queab eis L&GΠvocantur, passivorum verborum formamsepissime optinent. 2) mixte, hybride: Huoo S. Vicr.gramm. p. 276,21: nomma notha vel -a que ex parte

25 greca sunt, ex parte latina, ut Alexandros grece, Alexan-der latine.

1) en musique: 1) d'un son intermédiaire (par oppositionaux sons aigus et graves): J0H. SCOT. glos. Mart. Cap.10,22 p. 18,7 (éd. Lutz): inter gravissimos et -os et

30 acutissimos sonos (ib. p. 18,11). 2) de l'intervalle d'unequinte: Joi-s. ScoT. glos. Mart. Cap. 10,22 p. 18,16 (éd.Lutz): si veto extreme voces sesqualtera proportïone, utsunt tria ad duo, sibimet copuientur, -am simphoniam,que diapente dicitur, reddunt.

35 K) expressions spéciales: 1) medium plantum: a) com-plant, contrat de culture pour les vignes (formes: mediaplantaria: CARTUL. Brivat. 233 p. 243 [a. 922]. mediump]antarium: CARTUL. Anian. 319 p. 438 [a. 831]. mediusplanus: CARTUL. Conch. 7 p. 10 [a. 910]. meiplant:

40 CARTUL. Celsiniac. 424 p. 325): CARTUL. Anian. 319 p.438 (a. 831): excepto -o uno plantario, quem frater meus

in me et se cornplantavit. CARTUL. S. Julian. Bnivat.p. 65 (a. 907): vinea Benedicti de -o planto. CARTUL.Conch. 208 p. 176 (a. 932): vinea mea quem ego data

45 habeo a -o plante. CARTUL. Clun. II 926 p. 37 (a. 954—94): dono ad -um piantum aliquid de terra. CARTUL.S. Andr. Vienn. 113 p. 81 (a. 966): totum in locum -umplantum vobis dono et post VI annos unam medietatemego recipiam, aliam veto medietatem... vobis donc.

50 CARTUL. Brivat. 234 p. 244 (a. 969): cedo... vineamunam que per conquistum de -o plante, mibi obvenit.CARTUL. Clun. II 1707 p. 729 (a. 984): qui conquisierateam ex -o planto. CARTUL. Magalon. I p. 6 (a. 1010):omnes compras de -is plantis que pertinent ad me. CAR-

Page 27: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

317 1. medius 318

TUL. S. Andr. Vienn. 186 P. 134 (XIe): concedit... ah-quid de hereditate Sancti Andree loco -i planti sieut rectaconsuetudo est sine fraude dare -urn plantum. CARTUL.Clun. IV 2804 p. 7 (a. 1027): donc meam partem de -oplantum quam cum A. parcior. CARTUL. Gratianop. p. 5

27 (a. 1036): aliquid de hereditate nostra, que nobis per-um plantum advenir. CARTUL. S. Vict. Mass, p. 539 (a.1047-60): hoc... est de comparatione et -o pianto, etduas pecias de terra arabihi. CARTUL. Celsiniac. 224 p.186: duas vineas quas habeo de -o planto. b) terre cul- 10tivée en complant: CARTUL. Clun. 11 925 P. 36 (a. 954—94): terminal... ah occidente -uru plantum quem L.et O. edificant. CARTUL. S. Andr. Vienn. P. 162 (a. 1025):ipsum -uni plantum alicui hombi vendere. CARTUL.Clun. 1V 3243 p. 364 (a. 1049): donc... -um plantum 15

quod in terra Sancti Petri feci. CARTUL. Celsiniac. 73

p. 91: habet fines... de tertia parte -um piantum Asterii.2) medius terminus, le moyen terme (d'un syllogisme):ABELARD. dialect. p. 235 (éd. Rijk): -um vero termi-num ilium dicimus, qui ad conciusionem eorum, que 20probare voiumus, interponitur: utrique quidem antece-dentium propositionum communis, cum in conclusio-nem numquam veniat. ALAN. INs. Anticiaud. 111 51:cur higet extremos -us mediator eorum / terminus etfirmo confibulet omnia nexu. 3) medium vestum, contrat 25

de culture à mi-fruit: CARTUL. S. Vict. Mass. I P. 159(c. 1010): dederunt ci ad -um vestum. 4) medium vinum,contrat de culture à mi-fruit pour les vignes: CARTIJL.Celsiniac. 241 p. 201: vinant... teneamus ad -um vinum.

II) subst.: A) masc.: 1) (doigt) médius: ANNAL. Fuid. 30Ratisb. a. 882 P. 108,22: ut vel vix vei non grossitudoeorum potuit poilice et -o circumdari. CARM. conc.mens. 15,1: primam tibi prodit index ac secundam -um.LEX Saxon. 13: -us et medicus, uterque 120 solidis con-ponantur... tres articuli -i medietate conpositionis me- 35

dici et -i digitorum eonponantur. LEX Frision. 22,30: si-um absciderit, une, tremisse... comportai. 2) médiateur:

1-IRABAN. epist. 29 p. 447,29: inter Gregorium et Isi-dorum -us incedens. RIMB. Anse. 42 p. 77,20: inter celumet terram -us, inter Deum et proximum sequester. FL0- 40DOARD. annal. P. 40: inter Rodulfum regem et Heriber-tum comitem sequester et -us fuit. CARTUL. S. Mar.Magd. 75 (a. 1195): dux Bernardus... -um se interposuitet inter ecclesiam et prefatum Conradum hanc trans-actionem fieri decrevit. PANAS: -us, internuntius, paci- 45ficator et actor concordie.

B) neutr. (formes: mesum: CARTUL. Parm. 231,5 [a.921]. abL plur. medis: CARTUL. Mon. de S. Crue. 269[a. 1185]. miga: CARTUL. S. Cucuph. 11 483 [a. 1021]).1) milieu: a) dans l'espace: ANAST. pass. Acacii (AA. SS. 50iun. IV) 187,14: sanctorum -o perstans. ANNAL. Xant.a. 868: in -o plebis. P0ETA SAXO 3,60: in -o fluvius cane-lis alimenta vehebat. CI-WON. Salern. 12: in eorum resi-dens -um. Tinciivi. 3,11: in -o ecciesie. GUIBERT. Nov.

gesta Franc. V 2 col. 755: in -o duorum fluminum. OTTOFais. gesta 2,20 p. 123,12: cuiusdam amnicuh per -umtranseuntis. MON. Strig. J f. 56 (a. 1075-1217): in -oville. b) dans le temps: WALTHARIUS 161: si sero aut -onoctis mihi rempote mandas. 2) expressions spéciales:a) in medium, en public: HRABAN. carm. 23,16: quicquidsapientia mundi f protulit in -um temporibus varus.CAND. FULD. Eigii. 1110,6: prorupit in -um tes dissona.RUOTO. COL. 47: processerunt in -um episcopi Theoderi-cus et Wucfridus. WALTHARIUS 465: letior in -um promp-sit de pectore verbum. BULL. Cas. II 66,9 (a. 1002):proiatis in -um priviiegiis bannis pape. PAss. Ursul. I12: bac de te in -um consulentes. LAMB. HERSF. annal.a. 1073 P. 148,25: quid facto opus esset, in -um con-suiere hortabantur. LAMB. ARD. hist. Ghisn. 124 p.622,22: iactabat et in -um proclamabat. Con. Hung. IIp. I (a. 1199): sue Laurentii comitis strenuitatis in-signia hcet in -mn producere. b) in medio, en public:

DIPL. Otton. 1367 p. 504,12 (a. 968): precepta... eidemmonasterio cohlata optulit in -o. e) in medio, entre-temps:WALARER. Gall. 122 p. 300,19: non multis in -o revo-hutis diebus. d) in medio, à portée: Wu'o gesta 39 p.59,27: per cuncta cenobia illius civitatis atque Moguntieseu Wormatie sive ihlorum que in -o fuerant. e) e ou demedio tohiere, faire disparaître: WALAHFR. Mamm. 24,4:e -oque magnum sevo cruciamine toilant. BERTJIOLD.CONST. annal. a. 1076 p. 285,37: ut tojieretur de -ovestrum. COD. Croat. 11 p. 2 (a. 1097?): omne prius de-o ambiguum auferatur. ACTA pont. Rom. Gall. I 55p. 246 (e. 1148): scandalum de -o tohlere. f) e mediosecedere, excedere ou decedere, disparaître, mourir:RUOTU. COL. 16: id circo e-o seccdere. ib. 36 p. 37,29:robur regni tutissimum e-o excessit. THIETM. 1,5: genii-nis filiabus suis e -o decedens. MIRAC. Greg. et Sebast.8,940: rege... de -o subiato Egiva regina viduata reman-sit. g) de medio f ieri, disparaître, mourir: HARSULF.chron. Centul. P. 44: Aldrico quoque de -o facto, Cen-tulo monasterio prefuit Symphorianus. Orro Fais.chron. 8,2: mysterium iam operatur iniquitatis, tantumut qui tenet nunc teneat, douce de -o fiat. h) ad medium,à la vie paisible: DRUODA hib. man. p. 103: nam ipseDavid, conversus ad -um. 3) moitié: a) en général: DJPL.Arnulfi 34 p. 50,25 (a. 888): dividere in -um. ANAST.chron. 296,29: per -0m cornes recidit. Con. Caiet. 127,6(a. 974): passus octoaginta ed -o. Hisr. ord. Bened. S.Mont. Pannon. I p. 590 (a. 1002faux): quod qui fecerit,componat centum hibras auri optimi, -um camere nostre,ac -um prefato monasterio. DIPL. Loth. lI 74 p. 115,10(a. 1135): unum chorum salis cuva -o. CARTUL. S. Cu-cuph. III 118 (a. 1138): ut habeant per -um (CARTUL.Mon, S. Croc. 304 [a. 11 88]). OBERT. SCRIBA a. 1186,12p. 5: prof icuum et capitale... debent per -um dividere.CARTA (E. Gattula, Historia abbatie Cassinensis, Vene-ria 1733 p. 140,42): ipsa tes inter vos per -uni dividatis.

Page 28: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

319 2.medius-meclua 320

GERARD. CREM. transi. Arist. anal. post. 1111 p. 79,10:sit -um duorum rectorum, super quod sit nota E. notezl'expression medium per medium (par moitié): CARTUL.Mon, de S. Crue. 370 (a. 1193). CARTOL. Popul. 121(XIle). b) per medium avec gén. d'un terme géographique:par, à travers: DIPL. abb. Tihan. p. 23 (a. 1055): per -umaque que vocatur culun. MON. Strig. I p. 53 (a. 1075-1217): terram per coins -um transit flumen. 4) intermé-diaire, qui se trouve entre deux extrêmes ou opposés: a) engénéral: DOM. GUNDISS. transi. Ibn Gebirol. fons vite III2 p. 75,15: mania distantia -urn habent... si inter distan-tia non esset aliquid -mn... non essent distantia. ib. JJJ51 p. 194,1: spissum non coniungitur subtil nisi per -umconveniens utrique extremorum. ABELARD. gioss. Porph.p. 267,29: determinatur ilhiud, quod est -um, per remotio-nem utrorumque summorum, i. e. utrorumque extremo-rum. ALFR. ANGL. cord. I: mors veto et vita -um nonhabent. b) spéc.: ) nuilo medio, sans intermédiaire,par le privilège ecclésiastique de l'immédiateté: CARTUL.Cupersan. 1,15 (a. 815): ad S. Sedem nuflo -o pertinentis.) médium sensoriel, par lequel se transmet la sensation:

DOM. GUNDJSS. transi. Avicen. an. II 2 C f° 7b: dixe-runt... quod possibiie est ut anima... sentiat sine -iset sine instrumentis... sed -a saut, aer e. g. visus. y) moy-enne: COMM. Boet. phil. p. 163,13: si vis autem scirequomodo duo solidi numeri non nisi duobus -is coniun-guntur, aspice in contrariis numeris, se. in pianis, quitantum uno -o copulari possunt. ib. p. 164,25: eodemenim modo debet se habere -um ad ultimum, quo modoprimum ad -um. 5) moyen, procédé: RATHER. phren.coi. 386C: cuiuscumque -o resolidare gestientes factam

fracturam. CARTUL. Mon deS. Crue. 263 (a. 1185):trado... onmem ilium honorera census... quos Pe-trus de Cervaria frater meus habebat... pro donationepatris eius vel aviincutorum suorum vel alus quibuscum-que -is. 6) milieu du corps, abdomen: GIRALD. expugn.II XI p. 327: -o veto, quod pierisque sine lege turgesceresolet, naturaliter et modeste substricto. 7) terni. techn.gramm., pause (dans le débit): désigne les medie distinc-tiones, équivalentes des cola, intermédiaires entre la sub-distinctio (comma) et la distinctio pleine (periodus; cf.HUGO S. Via. gramm. dans Arch. hist. doct. lit. M. A.14, 1943-5 p. 302): ALBOIN. incont. 4 p. 19,17: si earumthesin, distinetionem, subdistinctionem, -ave, vei perio-dos, cola et commata, quod absit, carere perspicerem.8) terni. techn. logique, moyen terme autour duquel s'arti-cule le raisonnement: Jou. SARISB. metal. III 9 p. 152:cura de inherentia dubitatur, necessarium est aliquodinveniri -um, cuius interventu copuientur extrema.ANON. transi. Arist. anal. post. I 6 p. 17,16: per -umnecessarium oportet habere demonstrationem. GERARD.CREM. trans]. Arist. anal. post. 119 p. 39,8: inquirimusde -is, an possibile sit, ut ipsa sint infinita et duo ex-trema determinata. 9) en musique, médium, son inter-

médiaire de l'échelle musicale: DOM. GuNDLss. div. phi-los. 10 p. 99,6: meiica est, que discernit in sonis acu-tum et gravera et -ma. cf. medius 1)1). 10) jaune d'oeuf:ANTIDOT. Sangail. p. 92 (A. Thomas, Notes lexicogra-

5 phiques, ALMA V [1930] p. 139): cataplasma ad oculo-mm fervore... -u obi elixi..., tundis cum -o obi. y. medi-tullium et mediolum.

medie 1) médiocrement, moyennement: ERMOLD.NIGEL. Ludow. II 525 p. 39: qui bene, quive minus,

10 -eque, nihilque. GLOSS. medic. p. 20,14: carnem albam -etemperatam. 2) pour & a0ç, de façon immédiate; erreurde traduction (la traduction de Scot Erigène donne 'im-mediate'): HILDuIN. transi. Dion. p. 25,17: inde -e fierialiquibus sanctorum divinas appariciones.

15 2. medius, -i m. y. mains.

medo, -ois f [germ. mede; cf all. met et angL mead]formes: meda: ROTUL. pip. 31 fleur. I p. 73 (a. 1130).medum: CAI'JT. reg. Franc. J p. 86,12 (e. 800). ib. IP. 89,10. ErnsT. var. II p. 338,17. CARTUL. S. Vit. Virdun.

20 P. 444,15 (a. 1038-40). medus: CAnT. reg. Franc. J p.249,26 (a. 810). AELFR. Angl. Sax. vocabul. p. 27. ALEX.NECK. mens. P. 98. mito: CARTUL. episc. Haib. I 55(a. 968-96).

1) hydromel, boisson à base de miel (AYNARD. p. 621:25 -o est potus qui fit ex meile. Uouno: -o, -ris... est

confectio ex aqua cocta et mette, idem quod ydromei-lum, ib. s. y. mel: -o ex aqua cocta et vino): CAPIT. reg.Franc. J p. 249,26 (a. 810): abstineant se... a cervisa,nfilschida et -o. CARTUL. Roton. 129 p. 98,5 (a. 832):

30 presentavit... duas serenas de -ne. ANNAL. Xant. a. 845:a cane et -ne abstinuit. DIPL. Fleur. II 357 p. 460,42(a. 1016): uma vini vel -ais (DIPL. Cent. II 140 [a.1029]). DIPL. Cent. 1110 (a. 1025): situle XX de -ne.(DIPL. tient. 111 5 [a. 1039]). CARTUL. Dinant. 12 p. 4

35 (e. 1060): mensure vini, -ais et cervisie. GUILL. MALM.Glast. ceci. p. 119-120: -nem habuerunt in iustis.CON5UET. Novi Porti 17 p. 40: quicumque extraneamcervisiam vei extraneam -nem vendiderit. CONSUET. the-ion. Tornac. J p. 35,2: si braszaverit, 3 sextarios -nis

40 dabit. CARTUL. Mansf. 117 p. 14 (a. 1190): amphorameilis, unde -o paretur.

2) unité de mesure: a) pour l'hydromel: DIPL. Otton. I105 (a. 948): in una quoque eorum tres -nes duasquecervisas, sex modios tritici. CARTUL. Mog. A 365 (a.

45 1083-4): VI casei et C ova et -o unus et XXX situlecervisie. REG. Werd. B p. 288 (XIImed): dabitur ei...I bonus porcus, I-e, b) pour le miel: REG. Helmst. § 13p. 42 (xIlmed): dabit... -nem unum de duabus am-phoris melhs.

50 medolia, -cf y . melodia.

medollalius, -i m. [medo cf. 2. medelia et medualia]mesure pour les liquides: BULLA Anast. 1V a. 1153 (Gal.liaChristiana I p. 112): VII sol. et duos -os de mette.

medua, -e f. [cf angl. meadow] prairie: CAL. rom].

Page 29: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

321 medualia —2. medus 322

cart. IV 483 (e. 1157): cum duobus pratis, Wdemeduaet Gosepolle -a.

medualia, -cf. [medo, cf. 2. medella et medollalius]mesure pour les liquides: CARTUL. S. Vict. Mass. I P.240 (a. 1070): colaresum unum cum sextario legarii de 5

oeto -is de oleo olive.medulla, -e f 1) moelle des os (UouTIo: hec -a, -e,

quasi in medio latens vel quasi madeficiens ossa): LEXFrision. add. 3a,33: si quis alium ita pereusserit, ut osseinciso -a decurrat, ter IV solidos componat. RECEPT. 10

A. LXXXI p. 21 (IXe): -a cervina. HILDEGARD. caus.

p. 140,3: -a autem in ossibus hominis firmamentum esttotius corporis eius, et ipsa -a aliquantum spissa est et

tante fortitudinis et robons in ossibus hominis ut corin reliquo corpore. ib. p. 140,35: -a hominis toto corpori 15

calorem tribuit. 2) cerveau: ANAST. chron. 258 y. 1.1:evacuatam -a elus capitis aceto lavant. HILDEGARD.Disib. prol. 3med: -e ipsius hominis muni scientiaplene sont. 3) moelle ou plutôt tissus nerveux: J0H.

SARISB. sept. 4 col. 953 A : spiritu quoque per -as diffuso 20

utitur anima pro instrumento. 4) au pluriel, les entrail-les: WALAHFR. carm. 5,24,15: dum sopor internis ani-malia fessa -is solvit. VIrA Phil. 11: pristinam sani-tatem, ut optavit, dulcem in -is recepit. MIRAC. Nicol.Brunw. 8 (7): ossa in me siccabantur, -e torquebantur. 25

HELM. 64 p. 121,25: gladios... mergite prius in -iseorum. MATu-!. VIND. ars vers. I 40 p. 119: si agaturde ainoris efficacia... Iovis -as tot et tamis insudassedeliciis. 5) en botanique, médulle, moelle des végétauxligneux: WALARFR. carm. 5,27: arboris est altrix quon- 30

dam vagina -e. RECEPT. A. CLXIII p. 33 (IX!): cauli-a. CARM. Aug. 3,1: que fueram quondam tenere vagina-e, f altnix nunc nigidi robons esse. HILDEGARD. scivias2,6 p. 523: nec in culmo suo succum aut -am ut ceterearbores habens granum. EpIsT. Worm. 1 65 p. 110,13: 35

siquila est genus fructus, qui crescit in magnis arboribus,quas vulgo buxos vacant, et nigram -am intus habens.6) intérieur d'une graine: HRABAN. hom. 11121 p. 377°:hordei et enim -a tenacissima palea tegitur. 7) fine fleurde farine: HILDEGARD. phys. 1,1: -an tritici, id est 40

similem griesz, ab eadem farina excutit, et de eodemdonf t panes facit, panis ille infirmior... est. 8) mie (de

pain): RECEPT. C. LII p. 73 (IX!): appii folia cum saleet -a panis inponitur. ib. C. LXVII p. 76: panis -a coquisin aqua. 9) au figuré: a) forces: LUDOW. GERM. epist. 45

ad Hadr. 2 p. 251,40: Deo... debitam tandem cordeatque vocibus ex omnibus -is reddinius. Con. LJdalr.40 p. 84,30: totis precordiorum -is gratias agimus Deo.ACTA Valerian. Foroliv. 56,10 (éd. »La madonnadel Fuoco«, periodico fonlivese, 1924): salva facta est 50

murier (i. mulier) et -am corporis recepit. b) moelle,intimité, ce qu'il y a de profond dans un être: HRABAN.

epist. 21 p. 427,15: in superficie quoque et in -a virtutemtenet scientie et pietatis. DHUODA lib. mail, p. 247: ad

-a intimi intellectus. PASS. Ursul. IlS: erat... quedam...virgo Cordula, quasi fidi et puri cordis -a. ACTA pont.Rom. Gall. III 176 p. 232 (a. 1189): animarum -is af-fectantes. BERNARD. serm. in cant. XII col. 1076 B:

de abditis pectoris eius quamdam intime sapientie sa-crosanctam eruisse -am. GuILL. S. TI-IEOD. contempl.Deo 26 p. 17,4: omnibus anime race venis et -is...vitalem quemdam succum... transfundere. c) sens pro-fond: JOH. SCOT. divis. nat. V 38 col. 1014 1 : intuereitaque huius parabole -am. STEPI-I. TORN. epist. p. 52: lit-terarum superficiem attendens, non-am. 10) bonne partie(d'une terre): BERTHOLD. ZWLF. chron. 18 p. 202,26:in optima terre -a VI mansus. (cf. ib. 27 p. 228,11).

medullatus, -a, -um 1) rempli de sève: HILDEGARD.scivias 2,6 p. 524': de -o stipite. 2) excellent: MIICAC.Bav. p. 591: -a devotione. EPJ5T. Ratisb. app. 1 p.369,2: exordiar igitur, non elatione, sed -a karitate (cf.

Con. Udalr. 268 p. 454,9). PETIt. VENER. epist. 1,13 col.83 A : holocaustum -um Deo offeras (cf. HELuB. Bos.Thom. col. 1272B). HILDEGARD. epist. 1113,2 p. 371,23:holocausta -a,.. offerebat Deo. (cf. HIST. mart. Trev.prol. 3. VITA Burch. Worm. 17 e ). 3) venu du coeur:CARTA C. 1180 (BECKET Materials I 416): -is suspiriisbeatissimum martyrem Thomam... invocare cepi.

medulletenus [medulla] du fond du coeur: ANNAL.Qued. a. 999 p. 76,47: ad eum quem -us sitiverat...migravit.

medullinus, -a, -um [medulla] de moelle, ou concernantla moelle: UGUTI0: -us, -a, -non, ad medullam pertinensvel de medulla existens.

medullitus adv. I) jusque dans la moelle des os: ABBOFLOR. Eadm. col. 514 D : us asperitate tormentorum dila-niatus. 2) aufonddu coeur, dufonddu coeur: HRABAN. hom.11143 p. 423C: qui bonum, quod ore profert -us corderetinet. ERMENT. mirac. Philib. p. 51: intercessionemquoque butins sancti -us flagitans. Ono CLuN. 0CC. P.21: quem cherub atque seraph spectare -us ardent. epit.Job col. l63: sancti enim viii quia divine se formidini-us subdunt. GuIBERT. Nov. gesta Franc. II 5 col. 708D:presbyter optimus complectensque Dei sacra -us. PETR.VENER. epist. I 20 col. 89 c : me mundo expositum -usingemui. ADAM FYN. Hugon. V 7 p. 263: quorum illeprecibus... speeietenus potins quam -us flexus (cf. ib.V 18 P. 362).

medullosus, -a, -um qui appartient aux entrailles:CHRON. Reinh. a. 1190 p. 546,37: evisceratis eiusdemprincipis visceribus... quicquid carneum, quicquid -umf uerat, in quodam Cypri sacello sepultum est.

medum, -in. Y. medo.1. medus, -i m. y. medo.L niedus, -i m. [oç] (cf. ALMA IV [1928] p. 77)

pierre précieuse originaire de Perse: MAllE. lapid. col.1760: in Medorum regione lapis repenitun f quem -umvocitant mortis daton atque salutis.

Page 30: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

323 medzaculata - meieira 324

medzaculata, -e f Y. medaculata.mefacic 3. y. misfacio.meffium, -i n. [ong. germ., cf ail. miete. y . 2 meta]

formes: memphem: C0D. Bar. 8,44p.74 (a. 1139). me-thium: PÂPIA5. mithio BENED. ANDR. 67,5.

1) donation du mari à la femme le jour des noces:CONCORD. 257,26: nulli sit licentia coniugi sue de rebussuis amplius date nisi quantum in die votorum et in -odederit. COD. Cav. 77,16 (a. 972): tradidit tibi uxorimea iusta legem in -o abendum septe tari aurei. COD.Bar. 4,18 p. 37,13 (a. 1028): pro -o iamdicte Maraldesorori. ib. 8,74 (a. 1139): -un meum et morgincaph.ib. 10,18 (a. 1142): pro -o... uxoris. ib. 6,4 p. 10,20(a. 1197): dotes et -um. 2) donation: CARTUL. Cupersan.63,12 (a. 992): dedi ad filio meo per -um solidi decem.y . 2. meta.

mega, -cf [ong. Slav.] 1) territoire: COLOM. decr. Ie. 12: ducis ministri, qui in -a regis sunt, et regis, quiin -a sont ducis. 2) département: COLOM. decr. e. 37:in quamcumque civitatis -an rex digrediatur.

megacosmus, -i m. [p.&yocç x6coç] univers: ALEX.NECK. nat. rer. 1,7 p. 41: septem igitur planetas -undecenter ornantes. GODEFR. S. Via. microcosm. 1, 2 p.31,14: -i nomme banc visibilem mundi machinam, mi-crocosmi veto nomine hominem significans.

megadomesticus, -i m. [i&yzç 8oLcc-rLx6ç] grandsénéchal (dans l'empire byzantin): GuILL. TYR. hist. ver.transm. col. 255': -i dignitate, quem nos maiorem sene-scalcum appellare consuevimus, fungeretur officie.

megalinus, -a, -un y . mygalinus.megalis, -e [mega] départemental: COLOM. dec. I c.

36: quando rex vel dux in comitatum aliquem intraverit,tunc -is equus... prestetur. ib. e. 37: in quamcumquecivitatis megam rex digrediatur ibi indices II -es eum eocommigrent.

megalogramos, -a, -on [LsyŒÀ6ypçLLoç] à grandesraies: EFI5T. Wibald. 325: missum est tibi examitum -ondiplarion.

megaltriarcha, -e m. [cyÀrŒLpL&pyç] chef desmilices palatines de Byzance: GUILL. TYR. hist. rer.transm. col. 829 B : domini imperatoris nuntii... Johan-nes vis magnificus, -a.

megalus, -a, -un [gr. byz. nyÀoç] grand: OnoCLUN. occ. p. 3: ut micros, -os quoque vel quasi mesos.

megana, -ef. [peut-être pour mediamna] île?: CARTUL.Anian. 165 p. 302: altera pars est la mezana pars de oli-veta, cum -a de riparia, cura oliveta de Salve.

megarellus, -i m. [megarus cf. A. F. makerel] maque-reau: ACTA Heur. 11 I p. 529,10 (a. 1163-73): de ha-rengis et -is et mulluellis et omnibus alus piscibus. y. ma-kerelius.

megaris V. megarus.megarus, -i m. [ong. inc.] forme: megaris: ALEX. NECK.

laus sap. div. 111450 p. 405. maquereau: ALEX. NECK.

utens. p. 98: (glosé makerel). laus sap. div. III 450 p.405: elixa -is plus placet assa caro.

megeira, -e f y . meiaria.megera, -cf [M&yŒLp; une des furies] fureur: UGuTIO:

5 -a, furia infernalis et interpretatur mal contentio, maloperatio.

megeria, -e f y. meiaria.meggildo 1. [gildum, geldum; sax. gild] payer la rançon

pour la mort d'un homme: LEGES Henr. 170,5 b p. 588:10 non cogitur liber cum servo -are nisi veut el satisfactio-

nem facere, nec servus cum libero.megis, -lis ong, et sens inc.: Ucuno: -s, -lis, dicitur

facies spinarum.mehercule assurément (juron familier): SAxO 245,7:

15 non -e incomptiorem naribus familiam pervidisse com-memini.

meia, -ef. [méta; cf alt miete] meule: DB. Domesd.S. Paul. 130 (e. 1160): in curia est... una -a feni habensXXII pedes in longitudine et XVI in latitudine et toti-

20 dem in altitudine. y . meut.meianus, -a, -um [medianus; cf prov. meyan] I) inter-

médiaire (en parlant d'une route placée entre deux autresparallèles): CARTUL. S. Rufi p. 2 (a. 1039): iter magnum-un. 2) mitoyen: POLYPT. Aqu. p. 369: iuxta ortum -um.

25 meiaria, -e f [medietaria] formes: megeira: CARTUL.Biter. 175 p. 237 (a. 1152). megeria: CARTUL. S. Andr.Vienn. 240 p. 184 (e. 1060). CARTIJL. Biter. 365 p. 351(a. 1130). meiatra: CARTUL. Biter. 72 p. 91 (a. 1061).meieria: CARTUL. Biter. 313 p. 452 (a. 1192).

30 I) contrat de culture à mi-fruit: CARTUL. Nemaus. 51P. 89 (a. 936-54): unam semodiatam de vinea ad -an.CARTUL. S. Andr. Vienn. 240 p. 184 (e. 1060): terramque fuit adiuncta ipsi manso per niegeriam quod voca-mus medietatem laboris. CARTUL. Nemaus. 190 p. 304

35 (a. 1107): eandem terram... ad -am... date. CARTeL.Gellon. 516 p. 436 (a. 1155): campum quem Raimun-dus... laborat pro medietate, id est ad -am. 2) terre cul-tivée à mi-fruit: CARTUL. S. Vict. Mass. II p. 122 (c.1045): donavit nobis in Toramina -am suani, que remet

40 Teuda. CARTeL. Lerin. 89 p. 82 (a. 1110-24): dono...omnem decimationem, pertinentem in -is et in omnibus.CARTUL. Biter. 365 p. 351 (a. 1130): donc... duas sex-tariatas megerias quod bene laboretis. ib. 175 p. 237 (a.1152): sit manifestum quod tu possis date in sponsali-

45 eio... bordariam quas tenemus megeiras de S. CARTUL.Richar. 129 p. 123 (a. 1156): in territorio de la Garda,unam -am. Y. 2. maionia, mediaria et medietaria.

meiatra, -c f. y. meiaria.meiculum, -i n. [meo] couloir, passage d'une pièce à

50 l'autre: LAMB. ARD. hist. Ghisn. p. 597,7: gradalia su-peredificans -a. p. 640,30: gradalia et -a de area in areamgradalia curvata.

meieira, -ef. [catat mitgera, dérivé de mig, lat. médius,fr. mégère] forme: meieria: CARTeL. Templ. 295 p. 133

Page 31: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

325 1. mejeria – melancholia 326

(Perpignan). mesure de capacité pour les liquides: CAR-

ruL. Templ. 295 p. 133 (1 142-43): cum meieria de oleo.CARTA a. 1152 (Vaissete, Hist. Languedoc V pr. 585 col.1130): mensuram ipsam, que vocatur emina, et -am olei.

1. meieria, -ef y . meiaria. 5

2. meieria, -c f y . meieira.meinada, -cf y . mainata.meinhurgensis, -is in. pour burgensis initier: Lin.

Domesd. II 117 (Norwich).meinprisa, -e f [maous et prendere] engagement: 10

CARTA a. 1174 (DuC): absoluti ab omni iuramento et -a.meio I. uriner (y. W. Heraeus, Kleine Schriften 175):

ANTIDOT. Augiens. (ALMA XXTV [1954] p. 222): ad cesqui sanguinem -am. RECEPT. C 72 p. 77 (IX°): in sinulasgavatas singillatim -ent. 15

meiplant y . medium plan tum s. y. médius.

meiremium, -i n. V. mairemium.

meirinus, -i In. V. mirions.

1. meisa, -e f [germ. meise 'tonne'] forme: mesa.mesure de capacité: FPIST. Wibald. 449: constitutum 20

crut, ut villieus ecclesie singulis annis daret ad preben-dam fratrum unam mesam fabe. ACTA lient. Leon. 60

p. 88,43 (a. 1163): 15 mese frumenti.2. meisa, -e f [germ.; cf ail. incise] forme: meysa.

mésange: HILDEGARD. phys. 6,42: meysa calida est, et 25

sicca et mansueta, et in puro etc libenter volat.meisis, -is m. y . mensis.meisnillum, -i n. y, maisnile.

meitarins, -a, -um y . medietarius.

meitatus, -i m. V. metatus. 30

meiteeria, -cf. V. medietaria.

meithodium, -i n. ong, et sens inc.: MEM. Amaif.222,10 (a. 1007): -uni cum tote tres facie ad aurumconciate.

meitterium, -i n. y. meterium. 35

inekallum, -i n. [pour metallum?] monnaie?: CARTUL.

Clun. V 4072 p. 423 (a. 1142): elemosinam duo milia-orum quam ipsi ... reddi statuerunt.

mcl, -lis n. 1) miel: CATIT.- reg. Franc. I p. 89,9 (c.800): de -le et cera. RECEPT. A. CLXVI p. 33 (IX6): 40

miseis ibidem -1 dispumato sestarium I. ib. C. XXXVI

p. 72: -lis atici scripulu tres. HILDEGARD. catis. p. 171,33:tantum pari liquoris -lis. THEOD. TREv. Liutr. 150,1:ipse locustas edebat et -la silvestria. VITA Willib. I p.18,42: apis... prius favos, dein natos, postea dulcia -la 45

congerminat. EPI5T. Worm. I 65 p. 110,18 (XI6): locu-sta... herba est saporem -lis habens. GUILL. TYR. hist.rer. tramai. col. 444: ut usque ad nauseam satiati, -lafastidirent et placenta. 2)fourniture en miel(pour l'impôt):

DIPL. Otton. 1303 (a. 965): donavimus omnem censum 50

-lis.., et... totam decimam -lis. DIPL. Otton. III 384 p.813,25 (a. 1000): tres mansos... unde -1 pubuicum reddisolet. ANNALI5TA Saxo a. 969 p. 623,1: omiiem decimam-lis de provincia Sclavorum. MON. Strig. 1 p. 55 (a. 1075

—1217): servitus sit dare... XII modios -lis. REG.

Helmst. § 2 P. 25 (XII med): XII sol. solventes, quorum1111 pertinent ad -1 fratrum. 3) au fig., miel, douceur:

HRABAN. caria. 14,3: sit tibi lex domini dulcis superomnia -la. CozRoH. pref.: quasi de rivolo fontis sancta-rurn scribturarum dulcia -la fluens. HRoTsv. Pet. 201:verbula rethorice circumiita -le loquele. THEOD. AMORB.

Mart. epil. (vs.): promere celsum I voce canora I banciuvat herurn J organizando I -le connerie.

1. mcm, -e f [sÀov; cf ital. racla] pomme: GLoss.

X°s. (ALMA XXII [1952] p. 230): -as: mamans vulga-res. ANTIDOT. Augiens. p. 49: sucum de -a silvatica(pomme sauvage).

2. mela, -e f [cf. A. F. melle] forme: niella: DuC.mesure de poids ou de capacité: CARTUL. S. Andr. p. 43(c. 1126-59): cum XX -is casei et HII -is de breis, XX-is ordei. Lin. cccl. de Scan, p. 7: viginti... -as casei.CARTA S. Medardi Suession. a. 1190 (DuC): habeatduodecim denarios et -am frumenti et avene.

melacca, -e f [ong. inc.] épice? CARTUL. Cupersan.95 (a. 1054): balsama et -a. [pour me], lacca?].

melagium, -i n. [cf. A. F. mélage] formes: melaium:

CARTA (DuC). melayum: CARTUL. Ins. Norm. p. 183

(c. 1030). mellagium: CARTUL. lus. Norm. p. 230. rede-

vance: CARIUL. Ins. Norm. p. 183 (c. 1030): concedo...crimes consuetudines quas in meos usus retinebam, hocest -uni, melayum et omnia quecumque ex ipso bene-f icio meo proveniunt. ib. p. 230 (a. 1087): omnem dcci-mam ecclesiarum eiusdem insule et cames eciam eccle-sias et totum -uni omnes leges episcopales. ACTA

Fleur. II, II p. 188,18 (a. 1177-78): quietas... de pas-sagiis, et theloneis allectium et makerellorurn et mulen-norum et de -is et de botagio et de omnibus consuetudini-bus. CARTA Richard. a. 1189 (DuC): habeant libertatemet quietantiam de consuetudine et exactione halecum...de -o, de botagio et galinagio.

melagogum, -i n. [i&Xaç et &ycjry6ç] médicament qui

régularise l'atrabile, les humeurs noires: MAURUS glos.

(COLL. Salem. IV P. 522): si enim materia fuerit sangui-nea danda surit emagoga, si colerica, colagoga, si fleg-matica, flegmagoga, si melancolica, -a.

melaium y. melagium.melaminus, -a, -uni ong, et sens inc.: COLL. Salem. II

p. 284: folia que adherent pomis -is, coquantur in aqua.melana, -cf [i&Xaç] vêtement noir: UGUT10: bec -a,

vestis aigri coloris.melaneholia,-ef. formes:malencolia: ADELARD.BATH.

alchor. p. 17 n. melancolia: RICHER. I P. 122. GUILL.

MALM. gesta pont. y. p. 433 (c. 1125). HILDEGARD. caus.

p. 90, 94, 124 etc. HILDEGARD. phys. 1,49 et 1,64. melon-colia: CARM. temp. rat. 601.

bile noire, atrabile: HRABAN. univ. XVIII 5 col. 501k:-a dicta, eo quod sit ex nigri sanguinis fece, admistaabundantia fellis. COMM. Boet. phil. p. 336: -a id est

Page 32: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

327 melancholicus –2. melda 328

choiera nigra que est in iuvenibus frigida et sicca. melaneolicus, -a, -um t'. melancholicus.kid-1ER. J P. 122: cum autumnali tempore -a in patienti- melandetum, -i n. [racla] pommeraie: COD. Bar. 3,47bus redundaret. BRUNO CARTHUS. epist. col. 2120: que- (a. 1098): et duas baccas et unam stracariam et -o,dam enim peccata saut... ex vitio sanguinis, ut ira ex conzzo, nous terrapitos.-a. GU1LL. MALM. gesta pont. y. p. 433: ex humorum s melaneum, -i n. [[Lx&VL0V] sulfate de cuivre?: MAPPEpessima -a procedit. ADELARD. BATH. aichor. p. 17 n.: Clay. XXXIJJI p. 199: aurum solvere. -i partem I. auri-in isto quatuor: -n, flegma, sanguis et colera. HILDEGARD. pigmenti partes 1111. auri parlera tollis.caus. p. 90,19: febres -am interdum tangunt, et ilia sic melanos [LéXŒç] noir: GLOSS. medic. p. 57,18: pipe-tacta aquosum fumum ad... cerebrum hominis mittit. reus -os j. piper nigrum.ib. p. 143,17: in quorum sanguine -a multotiens surgit, i o melanteria, -e f y. melantiria.que sanguinem ilium nigrum facit et que aquam, que in melantiria, -e f [zsXŒv'npkc] forme: melanteria:illo est, aridam parat. ib. p. 38,27: de -a moche. Et hec MAPPE Clav. LV p- 202. noir de cordonnier (en général,-a nigra est et amara et omne malum effiat. IJILDEGARD. sulfate de cuivre): PAUL. AEGIN. cur. 8,8: aut -am cumphys. 1,49: homo in quo -a furit, ille acrem animum aceto inunge. ib. 53,17: Ygrocollirium anodinum. -as su-habet, et semper tristis est; et iste vinum cum radice 15 toris,mellis,attici,sucitileosaquiliter coque, douce mellisAaron coctum sepe bibat, et -am in eo minuit. COLL. habeat spissitudinem. MAPPE Clay. LV p. 202: mittis inSalem. II p. 124: -a est infectio medie cellule capitis aqua -e (i. aqua caligaliorum qua denigrantur coria).cum privatione rationis... -a est suspectio dominans melantium, -in- [vc?4v&LovJ forme: melantum: COLL.anime quam timor et tristitia generaverunt, et differunt Salem. II P. 214. nigelle (Nigella sativa L.): ANTIDOT.bec passione secundum diversitatem lesionis operatio- 20 Augiens. (ALMA V [1930] p. 139): trociscos asmaticis...nem, quia in mania principaliter leditur imaginatio cuius castoreum..., -um. COLL. Salem. II p. 214: si asmasedes immutatur, in -a ratio coins sedes inficitur. ib. HI tuent.., valent troscici... castoreo, -is-p. 40: nigra ycteritia seu melanchiron, melanurus, -i m. bar, poisson de mer ( y. Diefenbaeh

melancholicus, -a, -um formes: malancolicus: DAN. s.v.): ALEX. NECK. mens. P. 97 (c. 1200): -us, bar de mer.MORL. nul. p. 38. malincolicus: COLL. Salem. JI p. 247 25 UGuTlo: hic -us, quidam piscis nigras spinas et in cor-el III p. 26 (X110). I) adj.: a) qui tient de la bile: RIdi-JER. pore nigras lineas habens.II p. 122: cum,.. intestini squibalas ex -o humore pate- melarius, -us m. [mela] 1) pommier: CARTUL. Bund.retur. TRAN5L. Huneg. p- 224: fit autem morbus iste ex I p- 31,13 (a. 768-800): quatuor nogarius et quatuor-o humore, id est ex abundantia fellis fusi per membra. -us. 2) fruitier (Archiv. glottol. italiano XVp. 318): COD.Joir. Hisp . transi. Costa-Ben-Luca spir. et an. 2p. 129: in 30 Cav. a. 1029, V p- 169: mela reportant in -am.-a infirmitate, que est commictio vel conturbatio rationis melatus, -i m. ong, et sens inc.: COD. Bar. 5,19 (a.et destructio cogitationis. b) en parlant d'une couleur: 1088): debemus vobis integni et toti ipsi solidi septemPHILAGR. transi, p. 78,26: lenticula -a est colore, qui michalati voni alcrei -i sine ahqua minuatione.proprius est meiancholja iaborantium. ib. 88,14: color-us. melayum, -i n. y. melagium.2) subst. masc., mélancolique, d'humeur noire: a) malade 35 melchisedechianus, -i m. [Melehisedech n. pr.] melchi-(par suite de l'excès de bile): FULB. epist. coi. 267°: sédécien (hérétique): GERARD. MORES. delib. p. 16: igi-medicorum enim est -is sive maniacis, seu qualibet alia tur aliter errant Simoniani,.. aliter -j, aliter angeliani.valetudine laborantibus... sue artis experinienta impen- Ucurto: bine quidam heretici dicti sont -i, qui Meichi-dere. b) personne dans le tempérament de qui prédomine sedech sacerdotem Dei non hominem sed virtutem fuissela bile noire: HILDEGARD. caus. p- 38,18: de -is. Sont 40 Dei arbitrantur.vero aHi hommes, qui tristes ne timidi ac vagi in menti- melcodiata, -ef Y. mancaldata.bus suis sunt. ib. p. 73,20: de -is. Ahi autem viri sont, 1. melda, -ef. [cf alt melden] annonce: QIJADRIP. P.quorum cerebrum pingue est, et pellicula eiusdem cere- 194: pecoris tinnitum et canis hoppa et biauhornumbni et vene eius turbide. id . phys. 1,64 p- ilSSB: qui -us unumquodque reputatum est -a (id est manifestatio).est melius habebit, cum eam rutam post alios cibos 45 2. melda, -ef. [A. all. melda, ait. mod. melde] amochecomedit. DAN. MORL. nat. p. 34: si in ahquo animait (Atniplex hortensis L.) (plante): HILDEGARD. phys. 1,85:plus habundabat.,. terra, -a facta sont ut bos. Uou'no: Wiszgras. -. sicci sont, nique sanis et infirmis sont quasi-i conversacionem hominum fugiunt et etiam saut su- -a et latichen (quasi medela, cd. pr.; medela i. laehdum,specti amicis suis caris. ARNO REIdHERSB. apoi. p . 38,36: G) ad comedendum. ib. 1,104: De -a. -a (attriplex, eu.-os esse instabiles metris componendis aptes, 50 pr.) autem frigida est magis quam calida sed lumen ah-

melanchron [ sX&yxpouv] couleur noire: GLOSS. me- quantum temperata.........cura -a et prieseiauch minusdie, p. 91,22: in totum corpus profunditur [el et est quam -a,..., mus sepe parat,..; sed et -a in aqua coqua-pahlidum et sublividuru, quod -on dicunt. tur, et aqua expressa eiusdem orfime canda superpo-

melancolia, -e f. r. melancholia. natur.

Page 33: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

329 melebeicus - meligor 330

melebeicus, -a, -non [Melibeus] de Mélibée, en faisantparler un interlocuteur dans son propre récit (cf. Ganshofdans Mélanges F. Lot, Paris, 1925): LAMB. ARD. hist.Ghisn. 147 p. 636,45: Ardensem historiam... -o moreinseruimus. 5

melechinus, -a, -1dm [ong. inc.] forme: melequinus:ORDO Rom. § 4 (Liber Censuum. éd. Fabre I p. 2911)en parlant d'une monnaie espagnole: CARTA a. 1141(Estudios Fdad media Corona de Aragôn 3,599): mo-rabetinos -os. CARTUL. Templ. 270 p. 178 (Douzens) 10

(a. 1142): dedistis michi XIII morabitinos marinos et-os et X sol. morlanos.

melechus, -a, -non [pour melechinus] en parlant d'unemonnaie espagnole: CARTUL. Templ. 432 p. 304 (Ma-drid) (a. 1148): illo precio... scilicet 4 morabetinos 15

bonos -is et mens.meleficia, -e f. Y. maleficium.melega, -e f. [cf ital. meliga; fuse. melaghetta; lomb.

melga; du lat. medica] sorgho (espèce de blé): CARTUL.Regien. 92p. 235 (Xe): invenimus seligine modia CCXC; 20

lava modia I; allega modia XXXV; -a media XXIIIJ;todo insimul modia CCCC. CARTA a. 1180 (Hist. Patr.Mon. Chart. 2,1076): date -am ipsi hospitali.

melene [XL'n] sorte d'emplâtre: ANTIDOT. Glasg.

p. 119: emplastrum qui dicitur -e qui facit ad omnes 25

vulnera et percussuras.melequinus, -i m. y. melechinus.meles, -is f vêtement de fourrure de martre: B0NIF.

ANAST. p. 285,12: cum -en sanctorum tetigisset. y. 1.melus. 30

meletum, -i n. [racla] pommeraie: MEM. Spolet.293,27 (a. 834): in -o de suptus usque ad aquam cur-rentem.

melgariensis, -e y. melgoniensis.nielgorensis, -e y. melgoniensis. 35

melgoridius, -a, -um de Melgueil, (Mauguio, mon-naie): CARTUL. Lerin. 251 p. 267 (a. 1100): I111 0 solidos-orum persolvant.

melgoriensis, -e formes: melganiensis: CARTUL. Popul.188 (a. 1175). melgorensis: CARTJ.JL. Lerin. 88 p. 82 40

(XII0). CARTUL. Biter. 189 p. 254 (a. 1157). melgurensis:CARTUL. Biter. 93 p. 125 (a. 1093). melguriensis:CARTUL. Anian. 70 p. 208 (a. 1173). merconiensis:CARTUL. Conch. p. 339,25 (a. 1100). mergoliensis: CARTAa. 1169 (Germain, Hist. du commerce de Montpellier 45

p. j. II p. 181). merguliensis: CARTA a. 1148 (Bol. Uni-versidad Santiago de Compostela 7 n°25,85). milguiris:CARTUL. S. Vict. Mass. I p. 357 (n. 1074). mulgorensis:CARTuL. Biter. 132 p. 183 (a. 1129). 1) adj. de Melgueil(Mauguio) (monnaie): CARTUL. S. Vict. Mass. II p. 161 50

(c. 1060-1108): et unum porcum de duobus soildis-ium et una spalta o X denariis -ibus. CARTIJL. Nemaus.180 p. 291 (c. 1080): XII denarios -es. CARTUL. Ma-galon. 15 p. 21 (a. 1091): mille CCC solides -is me-

nete. CARTUL. Biter. 93 p. 125 (s. 1093); dederunt...solidos mille bona de moneta -e. CARTUL. Sord. 244 p.340 (n. 1173): si lune moneta -is fuerit abatuda. 2) subst.

m., monnaie de Melgueil: CAWruL. S. Vict. Mass. II p.161 (c. 1060-1108): de duobus solidis -ium. CARTA a.1148 (Bol. Universidad de Santiago de Compostela 7n° 25, 85): XV soldadas fortissimorum -ium. CARTA a.1169 (Germain, Hist. du commerce de Montpellier p. j.1f p. 180: de -ibus denarii duodecim. CARTUL. Anian.2 p. 135 (a. 1181): CCCC solides -ium. y. malguresa,

mergulinus et milguinis.melgurensis, -e y. melgoriensis.melia, -ef. [p.cÀLŒ] frêne (Fraxinus Ornus L.): MA1'PE

clav. CXCIII p. 225: ciline cortices, -e cortices, ulmicortices.

meliatus, -a, -um y. melioratus.melibeus, -i m. [Meliboeus] chant alterné: ARIB0

FRI5ING. mus. P. 15: secunda veto et tercia propter inno-minati tnitoni raucedinem -is et ululis delegantur.

melica, -e f y. melicus.melicaciuncula, -e f [faute pour meditatiuncula?] mé-

ditation: UciuTxo: item melicari id est putare, excogitare,deliberare, unde hec -n.

melicatio, -ois f [faute pour meditatio?] méditation:UGuTlo: item melicari... unde hec -o.

melicativus, -n, -um [faute pour meditativus?] désidé-

ratif: UGuTI0: -us, -a, -um, id est meditativus, undeverba dicuntur -a que designant meditationem. p . medi-tativus.

melicenida, -e f. [pÀwpÉ] sorte de tumeur: ANTI-DOT. Sangall. p. 82: facit autem arteriacis, ad percus-suras vel cironia, que in genua vel in pedes et -as rumpitet sanat.

melicor 1. [melos] 1) chanter, moduler: UGIYrI0: itema melos, -or, -ans, modulari et quibusdam melodiis de-cantate. 2) penser, méditer: UGuTI0: item -an, id estputare, excogitare, deliberare.

melicratum, -i n. y. mellicratum.I. melicus, -a, -1dm 1) adj., harmonieux, poétique:

HERIc. vita Germ. metr. 461,20: hic Germanus, hic est,cou -o carmine plaudimus. 10H. SARISB. metal. I 21 p.50,19: nam et pronuntiationis les... alla -a, alla me-trica, alla significativa est. 2) subst.: n) masc., poètelyrique: ODo CLuN. occ. 62: nam libripens -us solitapietate redundans. b)fém.: partie de la science musicale:DOM. GuNDIss. div. philos. 10 p. 99,6: species vetotheorice sont: -a, nithmica, metnica. -a est, que discernitin servis acutum et gravem et medium.

melice poétiquement?: GIRALD. descn. Kambn. p.190: ut nihil hic simpliciter, nihil nisi multipliciten. . - -eproferri consueverit.

2. melicus, -a, -um u. mellicus.melifluus, -a, -um V. mellifluus.meligor [iaXyipuç] sonore: FRITHEG. Wilfr. (DUC):

Page 34: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

331 meilotum - melioratio 332

Fistula rurestris cecinit prothemata cavis, I Callosascani -or velut excola sannas.

melilotum, -i n. V. inellilotum.melimelum, -i n. y . malornellum, maliinela.melimendrum, -i n. pour milimendrum jusquiame

(genre Hyoscyamus L.): ACLFR. Angl. Sax. vocabul. p.39: crustumie, vel volemis, vel insana, vel -uni, healfreade peran.

melinus, -a, -um forme: melnus: HARIuLE. chron.Centul. p. 88. jaunâtre (AELrR. glos. col. 117,32: -umvel croceum, geolu): MAPPE clav. CLX p. 218: minustincta -i coloris. TIARIULF. chron. Centul. p. 88: -e sericeJTT. GLOSS. medic. p. 89,7: viola... purpurea, albida etsubnigra, id est -a.

melior, -us y . bonus.melioradus, -a, -um y . melioratus.melioramentum, -i n. [melioro] formes: melioramenti-

bus: CARTIJL. Mon, des. Crue. 355 (a. 1192). meliora-mentu: Doc. Luc. V 3,686,24 (a. 1151). 1) améliorationmatérielle, réparation ou accroissement: CARTUL. Rusci-non. il p. 23 (a. 966): banc donationem vobis faciopro -o illius commutationis. CARTUL. Piner. 87,5 (a.983): de -o facto in tota domo. CARTUL. Nemaus. 205p. 326 (a. 1115): tali convenientia ut ipsi canonicihabeant medietatem molendini et quicquid -i molendinoaccident. CARTUL. S. Cucuph. 111 851 (a. 1120): sicfacierit -um de ipsas casas. CARTUL. Mont. Pesul. p. 76(a. 1140): totum territorium et castrum quod ibi con-struitur, cum -is que ibi fient. CARTUL. S. Cucuph. III1044 (a. 1162): domus de Gallifa cum ornai -o atqueomnibus ipsi domni pertinentibus. GUILL. CAS. J 369p. 146 (a. 1191): quos denarios confitetur expensarumin -o domus de Ponte. 2) augmentation en valeur, plus-value: CARTUL. Saviniac. I p. 355 (1013): omnia dona-mus... excepta franchisia, tali convenientia ut quisquisex nobis quatuor primus obierit, sepulturam corporissui accipiat et ipsam franchisiam in -o reddat. CARTUL.Ruscinon. p. 46 (a. 1162): omnes istas costumas...donc, eis per -um ville predicte et hominum. GUILL.CAS. I 199 p. 81 (a. 1191): reddente pretium et -umsi fuerit.

melioratio, -nis f amélioration: 1) en général: a) sensqualitatif: HENR. HUNT. hist. p. 233: -ne legum et con-suetudinum optabili repromissa. THEODOR. PAL1D. annal.a. 1149 p. 84,34: via trans paludem perte depravataerat, coins insistens -ni, circa manentes ad hoc opusincitavit. CARJ-UL. Naumb. 294 (a. 1170-75): pro nulloamniculo sue indigencie vel suarum rerum -ne banccuram... affectavit. b) sens quantitatif (profit, enrichisse-nient): CARTUL. Stabul. I p. 72,26 (a. 825): utreque tescum omni -ne ad proprium revertantur dominum.CARTA a. 1035 (Vaissete, Hist. Languedoc V pr. 206col. 415): voluerunt pontem lien... ad conimunem-vient ville. CARTUL. S. Alb. Andegav. 1 82 p. 97 (a.

1040): capellam... causa -is et loci edificationis quesi-tam. CARTUL. Conch. p. 53 (a. 1076): cupidusque futura-ne loci. CARTUL. S. Maxent. p. 166 (a. 1077): in -nesacrosanctisanctuarii. CARTUL. Conch. p. 345 (a. 1105):

s abbas et monachi qui tunc ibi erant me vel filins menscum -ne quam eis vellem facere accipere debent. HIST.

Welf. 5: que omnia ecclesie sue Constantiensi, partirafratribus maioris ecclesie ad -nervi prebende... contra-didit. C0D. Bar. 8,94 p. 134,35 (a. 1163): pro -ne pre-

'o scripte commutationis. CARTUL. Ruscinon. priv. p. 65(a. 1181): respectu utilitatis domus et augmentationis et-ris rotins ville. 2) emplois spéciaux: a) amélioration ap-portée à une terre, aménagement du sol: CARTUL. Stabul.1 p. 102,14 (a. 881): recipiant... cum integritate et cum

15 -ne. CARTUL. Sithiens. 1 p. 128 (a. 883): post nostrumomnium obitum ambe tes superius nominate, cum ornai-ne et superpositione, ad opus fratrum... recipiantur.CARTUL. Brivat. 131 p. 147 (a. 883): dictam vineamcum omni -ne canonicis reverti faciamus. CARTUL. S.

20 Yict. Mass. II p. 507 (a. 921): post obitum veto iliorumipse mansus cum omni -ne, absque ulia tarditate, parti-bus ecciesie Sancti Victoris revertatur. MON. ecci. Flot.231,46 (a. 987): dupla tanta... terra... cum... -nibus.CARTUL. Avenion. p. 147 (a. 1027): quas vineas iam-

25 dictas ex genitori meo vel genitrice mec quinque mo-diate ex meis per -em legibus obvenit. Alie veto quinqueet media per comparationem. ACTA Phil. J P. 106 (a.1067): post mortem autem meam cum tota edificationeet tota -ne rediret terra ad monachos et ad ecclesiam.

30 CARTUL. S. Cucuph. II 718 (a. 1084): dimito... f iliomeo Domeneg ipsa(m) -ne(m). CARTUL. Conch. p. 236(a. 1065-1087): dono et guirpio... ilium mansum dePodio cum sua integritate et -ne et pertinentia. CARTUL.Matisc. 10 p. 9 (a. 1074-78): ad suum opus edificet,

35 quia non est respiciendum ad -nem terrarum sed adquantitatem. CI-IRON. Rames, p. 83 (c. 1170): terrain...cum instauramento quod in ea invenerit et omne -nequa eata... meliorare potuenit. OBERT. SCRIBA a. 1190332 p. 132: lb. dr. ian. CCCXX quarum spendidisti in

40 emptionibus et -nibus terre mec de Albario lb. LX. b)amélioration de l'état d'un malade, soulagement: HERIM.ARCH. Edm. 37 p. 76: cum his verbis disparens infir-moque -vient ingerens. c) amélioration (de l'état moral),amendement: CON5UET. Trev. 22 p. 22,22: si quis in hoc

45 vicio deprehenditur..., pubiicatur, sevissime verberatur,et, si ad -revu non mutatur, de monasterio expellitur.THIETM. 6,41 p. 326,3: quia nostra fragilitas in proximisdissimulanda et ob -nem est castiganda. ib. 6,64: viciain cunctis oh -nem aspere carpebat. Ens-r. Tegerns. 1,24:

50 liceat cos remittere vobis causa -ris. HELM. 78 p. 147,16:confessus est cuipam iuxta sermonem viri Dei promi-sitque -nem. d) augment de dot: CARTUL. Ruscinon. 64p. 95 (a. 1086): advenit prefatam ecclesiam ad supra-nominatum Petrum per -nem paternam sive per alias

Page 35: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

333 melioratus - melioro 334

voces. LIBELL. divort. a. 1135 (DuC): donec Beatrix

in vita sua medietatem omnium dominicaturarum etstaticam S. Martialis per -nervi cum laboratione boum.e) y. melioratus J es. y . melioro: CARTUL. Ruscinon. 10

p. 22 (a. 959): componat in duplo quod superius resonat 5

cum omni sua -ne. CARTA a. 1030 (Vaissete, Hist. Lan-guedoc V pr. 193 col. 394): componat aut componamusisto malolo cum sucs casales in duplo cum sua -ne.CARTA a. 1091 (Vaissete, Hist. Languedoc V pr. 381col. 725): componat in duplo cura omni -ne. 10

melioratus, -us m. [melioro] amélioration: CARTUL.Rhen. inf. I 87 p. 48 (a. 927): hec... cum omni -u etsuperaugmentatione illuc... reverterentur. CARTUL. S.Alb. Andegav. 137 p. 61 (e. 996): ad Iocum SanctiAubini cum omni -u veniet. 15

melioritas, -tis f [melior] supériorité, plus grande

valeur morale: HERIM. ARCH. Edm. 14 P. 44: sed tumorarrogantie talis in modum vertitur -tis, Den et sanctispeceatori propitiatoribus. ANDR. CAPELL. amor. J 6 p.198: nullius -s debet preiudicium bonitati generare. 20

melioro 1. formes: mellioro: C0D. Ver. 286,8 (a. 853).milioro: COD. Cav. I 28,2 (a. 844). 1) actif, rendre

meilleur: A) en général: HRABAN. epist. 17a: si in bonocepto perseverare atque semetipsam semper -are con-tendent. RICHARD. S. VICT. trin. 903: omne quod 25

crescit, qualecumque boni augmentum suscipit unde-ari possit. RADULF. DIC. I p. 235: sub optentu reipu-blice -ande. UGuTI0: -o, -as, meliorem facere.

B) emplois spéciaux: 1) corriger: CAPIT. reg. Franc.J 92,5 (a. 802): ubi autem aliter quam recte et juste in 30

lege aliquit esse constitutum, hoc diligentissimo animoexquirere iussit et sibi innotescere: quod ipse donanteDec, -are cupit. DIPL. Ludow. Ni a. 815 (Bouquet,Recueil VI p. 472 no 22): nos veto alla ci facere iussi-mus, sive -avirons. G0DE5C. BENED. Anast. 20: ut banc 35

compositionem quam ego indoctus composai, tu lite-ratus studeas -are. 2) réparer: CARTA a. 1040 (Vais-scie, Hist. Languedoc V 219 col. 441): ad constru-endam ecclesiam... vel ad -andam baselicam. CAlcUL.S. Alb. Andegav. 1138 p. 166 (c. 1039-1055): pactione 40

-andi ea ac defecta reficiendi. DIPL. l-Jenr. III 212 (a.1048): cum per nostram liberalitatem contingit defectusmonasteriorum aliquo modo -an. CARTUL. Concli. 74

p. 69 (e. 1070): ut habeant potestatem inde edificandi,-andi, vestiendi, tenendi, possidendi. 1-IlsT. ord. Bened. 45

S. Mont. Pannon. p. 596 (a. 1137): ecclesia... reparata,-ta et amplificata. BENED. PETR. gesta J p. 141: in totoquantum rex Aldefonsus tenet de rege Navarrae, -etcum suc, proprio avere quantum voluerit et potuerit.ABELARD. hist. Calam. p. 201: de lapidibus et lignis con- 50

struentes -averunt. 3) enrichir, gratifier: LIUTU. Greg. 5:episcopatum... -avit et custodivit. CARTUL. Rhen. med.141 p. 47,6 (a. 804): undecunque aliquid augmentare aut-are potuerint, ad prefato monasterio in elemosinis...

monachorum... proficiat.WANDALB. Goar. 2,1 p. 364,1:ut eius studio et locus -aretur. DIPL. Arnulfi 151 (a. 897):ut pars domus dei ex parte eius -aretur dedit ibidemiuchos XX. CARTUL. Stabul. I p. 131,10 (a. 915-923):quicquid ibidem augere vel -are poterimus. F0LC.gesta Laub. 5 p. 58 (a. 974): non tacuit tamen locumLobiensem cos tenuisse et gubernasse, sed... locum-asse. Dut. Fleur. JJ 184 (a. 1008): si ecelesias deialicuius doni incremento -are studuerimus. DIPL. Fleur.IV 100 (a. 1063): forestum Liuzhard nuncupatum...locis infra subnotatos terminos sitis adauximus ac -avi-mus. BERNOLD. chron. a. 1092 p. 455,5: ne hoc utiquefecit ea intentione ut ad seculum redire, set potius ideout predictum monastenium eisdem bonis -aret. QUADRIP.p. 177-8 (c. 1114): sit de communi pecunia nostra -atusduodecim denariis. 4) améliorer une terre ou un bien, en

accroître le rendement ou la valeur: CAlcuL. Ruscinon.p. 123 (a. 923): tantum quantum en tempore ipse tes-are fuerint valere potuerint. CHRON. Rames, p. 83:terrain... cum instauramento quod in ea invenerit etomni melioratione qua eam... -are potuerit. OBERT.SCRIBA a. 1186, 59 p. 22: -are et non peiorare terrain.5) améliorer une monnaie, augmenter son titre: Dn'L.Conr. II 131 (a. 1028): denarios ipsius monete ex puroargento firmiter precipimus fieri et Veronensis monetedenariis equiparari, nisi prenominatus patriarcha suaspontanea voluntate veut -an.

II) médiopassif: A) s'améliorer (en parlant de l'état

d'un malade): VJTA Liutg. II 2,36: de die in diem -anet pedetemptim in ambulandi usu proficere cepit. LANFR.decr. 509B: ab bac die nisi -etur infirmas; carnem noncomedat. HILDEGARD. phys. 1,15 p. 1136A: pulveremistuni... sumat... et -abitur. ib. 1,28: cristianam sempercomedat et -abitur. ib. 1,65: yssopum... comedat et -abi-tur. MIRAC. Bernw. 6: vovit ut si infra triduum -ancepisset, sepulchrum beati Bernwardi gratias acturusvisitaret. 14 ARTv. legend. Steph. p. 438: se -ari sensit. B)devenir meilleur (avec quam): QUADRIP. P. 181: Si totumhoc complere volumus, tocius populi tes -abitur contraturcs quam antea fuit. C) s'améliorer, s'amender (au mo-

ral): CONSUET. Trev. 15: si nichil adiuvat quod eisfratribus silencium iniungitur, vini abstinencia preci-pitur, si adhuc non -antur sed in vicio eius usitato per-sistere conantur, leviori culpe subdantur. GE5TA Sen'.Tung. p. 80 (XI): ipse quoque multum per bec -anisbrevi post ad ethera est assumptus. CHRON. Merseb. 2 p.168,34: Giselherus qui hactenus Merseburgensi ecclesieiniuste prefuisset, ut -etur, archiepiscopatum conscendereposse iudicatur.

meioratus, -a, -um formes: melioradus: CARTUL.S. Vict. Mass. I 408 (post 1060). faute de copiste: me-liatum: C0D. Bar. 4,53,25 p. 23 (a. 1036). 1) adj.: a)meilleur (= melior): MEM. Moden. IV 32,2 (a. 842): depropniis expensis nostris nominatas tes -as faciamus.

Page 36: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

335 - mcliorosus - melleus 336

REG. Mantovan. 21,1 (a. 962): estimaverunt ut -a causa(= -am causam) reciperet quam daret. b) amélioré:CARTUL. Conch. p. 183 (a. 950): quantum ipsa vineatempore -a valere potuerit. CARTUL. Athanac. 4 p. 553(a. 969): quantum predicte tes -e valuerint. GU1LL. CAS.11 1456 p. 134 (a. 1190: sicut pro tempore valuent vel-a tuent bec vendita. c) dans les clauses pénales des con-trats, l'adj. melioratus est employé pour indiquer que lacomposition pécuniaire prévue en cas de non-réalisationde l'obligation portera non sur un multiple de la valeuractuelle de la chose, mais, en cas d'amélioration, sur unmultiple de sa valeur au moment du paiement de la com-position (y. melioratio B 5): CARTUL. Clun. 11 1047 p.141 (a. 958): insuper componat tantum et alium tantumquantum impicnoracio ista -a valuent. CARTUL. Inter-amn. 90,16 (a. 959): duppla et -a pena vobis componereobligamus. CARTUL. Nemaus. p. 122 (a. 978): qui contrahane donationem... venenit... componat vobis ista 0m-nia -a dupla. Du'L. Otton. ITT 411 p. 845,48 (a. 1001):dublis ipsis rebus omnibus tam ic intra hanc urbemquamque et foris sicut pro tempore fuenint -is aut va-luerint sub extimacione. CARTUL. Conch. 18 p. 24 (a.1013): sM componat tibi istum alodem supra scniptumduplum et -uni. CARTUL. Nemaus. 202 p. 321 (a. 1114):componat vobis islam honorem duplum vel -tan. CAR-TUL. Celsiniac. 177 p. 159 (s. d.): componat... duplumquantum ipsas tes -as valuenint.

2) subst. neutr.: a) sing.: ADN0n. coi Tustin. 282,31:fundum quem pignus posuisti, de -o dicere potis. b)plur., améliorations apportées à un immeuble et qui enaccroissent la valeur: Dn'L. Ludow. Germ. 151 (a. 874):ut postea onrnia -a ad sanctum Emmeramum constatent.TRAD. Ratisb. 164 (a. 892-3): ut... post obitum eiusomnia -a ad supradictum sanctum... redigantur. C0D.trad. mon. Lunael. 88 p. 53 (iXe): post obitum vetomeum... convia -a ad ipsum monastenium adjuvantedeo consistant. y . melioratio B 1.

meliorosus, -a, -um [melior] amélioré: CARTUL. S.Vict. Mass. I p. 407 (a. 1060): vinea... media quartarada-n. V. melioratus.

melipepo, -nis m. [pour melopepo] melon (CucumisMelo L.): UGtrrlo S. y. pepo: -o, id est quoddam genusmelonis.

melisa, -e f. r. 2. melissa.1. melissa, -e f prêtresse: SCHOL. Is. Vali. (ALMA II

[1925] P. 73): sacerdotes femme que in temploBerecyn-thie erant, -e dicebantur, a Melissa quadam que primasacerdos fuerat.

2. melissa, -e f [1ICXbGŒ] formes: melisa: COLL.Salent Il p. 341. mellissa: Diefenbach s. y. milisia:ANTIDOT. Glasg. p. 143. mélisse (plante) (Melissa offici-nalis L.): ANTIDOT. Glasg. p. 143: herba milisia. }TILDE-GARD. phys. I capit.: -a binesuga. COLL. Salern. I p. 345:herbam -am tere.

melius, r. bonus.meliusculus, -a, -um un peu meilleur: ODo CLUN. 0cc.

66: per -a. LAMB. TUIT. Henib. 2,20 p. 1255,17: refi-cientes eum per aimi medium, si quomodo respirare

5 valeret ad statum vite -um. UGunlo: -us, -a, -um, ah-quantulum vel parum radier.

meliuscule un peu mieux: ODo CLuN. 0cc. 64: dis-quirunt quiddam -e moribus aptus. Wmux. 2,16: posthec veto verba legatum -e cepit habere et carat honore

10 transduci fecit. LAME. TOIT. Herib. 1,9 p. 747,39: quibusf initis, intime compatiendo ci revertitur et -e valenteminveniens consolatione attoletur. BERNARD. serm. incant. 130 p. 214,2: -e coepi, fateor, custodire, non tamenprout oportuit.

15 1. mella, -ef. micocoulier: UcuTio S. y. mellese: hec-a quam Greci lace... vocant vel vulgus fabia siniacapropter formam et colorera. Est enim arbor magnafracturai ferens comestibilem, unde et -a dicta est dequa in lande sapientie dicitur: et super -am dulcis est.

20 2. mella, -e f (au fig.) miellée (exsudation sucrée decertaines feuilles, butinée par les abeilles): ERMENR. adUni. 33 p. 573,30: roscida-a manat, coins tu cordatitillas. Epjsn. var. II p. 620,27: quod salutaria dicta et-a animarum sedula meditatione ut prius inhibere non

25 licet.3. mella, -ef. y . 2. mela.mellagium, -i n. r. melagium.mehlarium, -i n. récipient: UGuTI0: hoc -um, vas in

quo servatun mel, vel in quo ponitur vinum, vel in quo30 calcantun uve.

mellanius, -i m. y. messarius.mellata, -e f [mel] eau miellée: COLL. Salenn. V p.

294 (XII): -a est que fit de mette. y. mellita.mellaticus, -a, -um [mella] d'une douceur de miel:

35 VERS. cant. p. 629 str. 46: ego pusillus, qui Sicfredus nun-cupor, I adfixi dulce -o carmine.

melle, -is f [mel] abeille: AELFR. Angl. Sax. vocabul.p. 23: de nomiiiibus ùisectorum.-... Apis vel ruelle, ben.

mehlea, -e f y. meslea.40 melleailus, -a, -um [melleus] d'une douceur de miel:

EPIST. var. III p. 206,7: qui nobis verba quasi arcuariatoua cum spineo vel fraxineo sapore volentes -a esseprof erunt.

mellecrisis, -is f [melichrysos,melichrus) forme: mel-45 lecnis: UGUTIO. pierre précieuse: UGUTI0: item a me!,

-is vel mellecnis per bec, gemma sic dicta quia velut 5m-

cenum met transluceat.mellentes, -is m. [iXvrnç] espèce de pierre: Uounio:

hic -es, -is, lapis melleum et dulcem succum emittens.50 mehhesco 3. [met] s'adoucir: WALTH. SPIR. Chnistoph.

11 5,164: hec dulci -il poena sapone.melteta, -e f r. meslea.melleus, -a, -um 1) sucré avec du miel: T-IEREORD. Ot-

ton 2,1 p. 725,29 K: vinum... nec querunt, sed -is poculis

Page 37: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

337 mellicatus - meffifinus 338

et cervisia curatissime confecta vina superant Falernica.2) qui a la couleur du miel: UGUTIO 5. V. mellentes: hiemellentes, mellentis, lapis -um et dulcem suceum emit-tens. 3) qui a le goût du miel: HINCM. REM. epist. p. 22,18(MGH, epist. VII): si veneficus etiam saporem -um 5

mortifero veneno commiscet. 4) (au fig.) quia la douceur

du miel: GUILL. MALM. gesta pont. J p. 126: -o quodamlapsu ex eius ore fluit oratio. PETIt. VENER. epist. col.

-as litteras a te mihi... missas.mellicatus, -a, -um [mel] séduit, attiré: VITA Vine. 10

(DUC): prefati viri proeul dubio -i dulcedine.mellicraton y. mellicratum.mellicratum, -i n. formes: melieratum: PAUL. AEGIN.

cur. 146,4. metlicraton: ib. 172,2. sorte d'hydromel em-

ployé en médecine (UGuTI0: -um i. e. vini et mellis com- 15

mixtio): 1) comme potion: PAUL. AEGIN. cur. 19,13: cibusveto primum quidem sit -uni deinde veto sucos ptisane.ib. 90,6: eibus autem -um sit usque ad tertiain deinde etovorum vitella mollia. ib. 105,8: aqua vero, quam bibunt,pluvialis esto, et -um ex eu. ADELARD. BATH. cur. ace. p. 20

10: aceipe -um et vinum. 2) en injection: PAUL. AEGIN.eur. 122,11: per -i iniectionem abstergere. ib. 123,18:prius abluto intestino -o. ib. 137,12: in vesicam vera in-fundentes per elistere -um aquosum aut lac. 3) dans lapréparation de médicaments: PAUL. AEGIN. cor. 31,10: 25

deinde eatap!asmare cum pane cocto quidem in -o. ib.62,4: sordidis veto ulceribus existentibus -o mediocniteraquoso et fenogreci elixatura utamur. COLL. Salern. IIp . 223: cum -o in quo coctum est ysopus yreos et liqui-ritium, cataplasmetur. 30

meuiculum, -i n. miel (terme de tendresse): UGuTI0:hoc -uni, diminutivum.

mellicus, -a, -uni forme: melicus: ODo CLUN. 0CC. P.55. 1) sucré avec du miel: HILDEGARD. phys. 1,210: eisscrofulis aekeleiam primo superponat et desuper -am 35

massam farine. 2) qui a le goût du miel: ODo CLUN. oce.p. 55: lambit id ut -um; tamen est hoc gluten amarum.3) (au fig.) doux: WALTH. MAP. carm. p. 21,12: a pulsu-o tota resu!tabat.

mellidus, -a, -ma [me!] qui a la douceur du miel: 40

PAULIN. AQUIL. carm. 9,41 p. 146: in paradiso... -osmodo possidetis rivales.

melliferax, -cis [mel et ferax] qui produit du miel:VERS. BIBL. ad Carol. Calv. 120 p. 246: hic, paradyse,tuus nitida ratione patescit / multimodus fructus -xque 45

locus.mellifex, -icis m. [mel et facio] apiculteur: lTINc.

KADL. chron. p. 158: ab eadem fera -es tues demem-bratos.

mellificium, -i n. ruche: VINc. KADL. chron. p. 158: 50

ab eadem fera... absorpta -a.mellifico 1. I) au propre, faire du miel (Uouno: -o,

-as, mel facere): DAN. BECCL. Urb. Magn. p- 77: met-are. HERIB. Bos. Thom. col. 1127 11) : -antium apium.

Vn4c. KADL. chron. p. 90: sic -ant mel du!ce Syrenes.II) au fig.: A) travailler diligemment: ARIBO ad lient.:onationibus vestris et sancti examinis, sub vestro regi-mine -antis, recreari optamus. GIJIILL. S. THEOD. cant.25 p. 54: congregat scientia sed non sibi, -at ut apes,sed ahi. B) composer, écrire: 1) en parlant de musique:SIGEBERT. GEM. eec!. 171 col. 587: arte autem musicaantiphonas et responsoria... -avi. 2) en parlant de litté-rature: PA5S. Coron. I p. 78013: quidquid ineptum ibiesse decernitis nectare fontis vestri -are dignemini.C) flatter: AGNELL. RAV. lib. pont. 121 p. 537,14: talesdissensiones ante eos nequissimus serebat saler etutrumque -abat.

mellificatus, -a, -uni sucré avec du miel: 1) au propre:VITA Liutb. 35 p. 43,9: consolatoriis sermocinationibusceu -is epulis depasta. 2) au fig.: RADBERT. epitaph.Arsen. p. 80: monachoruin alvearium virtutibus -um.

mellificus, -a, -um qui produit le miel: FREcULPH.chron. col. 961 c : apum ibi turba -a ob nimium frigusnusquam reperitur.

mellifluus, -a, -um forme: melifluus: BRUNO QUERF.Ada!b. (nec. A.) 321I. I) qui contient ou donne du miel(UciuTIo: -us, -a, -um, i.e. dulcis, mette habundans):VITA Edw. p. 398: per -os montes. TI-IEOD. AMORB. (?)Tryph. et Resp. prol. p. 292,32: -as pro illis inseramusherbas. 2) doux comme le miel (au fig.): a) en parlant despersonnes: FORM. Augiens. C 4: pio magistro ac -o patni.TRANSL. Viti 3 p. 30,15: -o Christi nomini. EPJST. var.II p. 326,19 (e. 835): -um nomen domni Dionisii. EPIST.

Tegerns. 1105: petimus. -. -am paternitatis vestre dulce-dinem. OSBERN. Dunst. p. 149,34: -ma Dunstani nomenfrequentans. NIGEL. WIREIC. mirac. S. Mar. (Vesp. D.XIX f. 17b col. J): vulnera -a matris medicante mamilla.b) en parlant du langage: WALAHFR. Wett. pref.: urbanefacundie -is f!oribus. WETr. Gall. p. 260,29: rigabatcorda eorum -is verbis. EPI5T. var. II p- 621,32 (a. 840—50): locutione -a. HR0TSV. Theoph. 274: -e dulcedinelingue. gesta 1178: -i verbis oris. RATHER. prel. 3 col.241 B: dummodo -am illam Domini merear audire vo-cern. ADSO Frod. p. 83,20: voces -as. e) en parlant de lamusique: WALAHFR. catin. 5,2,28: -is modu!is. MIL0 ELN.Amand. II p. 468,33: laudibus canunt -is. RADBERT.Adalh. p. 322: -am musice symphoniam. ADAM EYN.Hugon. 5,18 p. 361: crut enim sonus canentium -us.d) en parlant d'un écrit: FORM. Salisb. 15 p. 444,!: -aslitteras. Vin Sadalb. p- 52,6: -a... senipta. WETT. Gall.1: -am doctrinam. lb. 29 p. 273,17: -is dogmatibus.VERS. Glonn. p- 147,2: carmina -a. ODo CRIN, mus. P.293: flosculos -os !egentes. RATHER. conf. col. 428A: il!ahymnorum -a carnta. e) en parlant d'une qualité oud'une action intellectuelle ou morale: LLUTG. Greg. 10e:larga et -a eruditione. EINH. epist. p- 142,15: -is optera-perme mandatis. Doc. Lue. V 3,29,23 (a. 904): apudvestram -am probitatem. AIM0IN. SANGERM. mime.

Page 38: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

339 melliota - melodia 340

Germ. p. 107: ad -a Sanctorum deposcenda suffragia.REGINO chron. p. 95: -a benedictione. ODo CLUN. epit.Job col. 109B: -o gustu cuncta redolentia vincens.TRANSL. Wandr. J p. 212: -a suavitate defluxit. CHRON.Ved. p. 707: -o Christi devotus amore. LEGEND. Emer.p. 449: per -am beati Stephani... prudentiam. AELR.Edw. reg. col. 7851): salutem -am et benedictionem apo-stolicam. CARTUL. archiep. Magd. 315b p. 404: -amearundem dominorum caritatem.

mellilota, -e f. y . mellilotum.melliloton y . mellilotum.mellhlotum, -in. meIi1otum] formes: melilotum: COLL.

Salem. JT p. 277. mellilota: RECEPT. A. CLXXXVIII p.37 (IXe). melliloton: PAUL. AEGIN. cur. 145,9. mellilotu:ANTIDOT. Augiens. p. 59. mélilot (genre MelilotusAdans.): PAUL. AEGIN. cur. 145,6: et -um flore et absin-this et camomelino et universaliter malacticis admiscen-dum. RECEPT. A. CLXXXVIII p. 37 (IXÛ): petriniolaaquatica, -a, camimola. COLL. Salem. II p. 277: carda-momi, meliloti, anisi.

mellinlo 4. [mel] adoucir: ALAN. INS. planct. nat. col.475G. natura... salutationis sue ferculum osculorum-iens condimento.

mellio 4. [mcl] 1) adoucir en mêlant du miel: J0R. ALT.arch. VII 93 p. 345: quos -iverat ante J edidicit fellirefavos. 2) (au fig.) adoucir: ALAN. JN5. planct. nat. col.431 0 : -irent oscula succo. col. 476D: precibus -iens.WALTH. ANGL. Esop. 15,9: fellitum patitur risum quem-il inanis gloria. DAN. BECCL. Urb. Magn. p. 52: -ilsuccessus, ditat, amenat. ib. p. 77: occurrens properesilli -ire salutes. MILES GLORIOSUS 163 p. 202: nos Veneris-ivit opus. ib. 171 p. 202: michi -iet aurem vox tua.

mellitus, -a, -um I) adj.: a) adouci avec du miel:DLPL. Ludow. Germ. 178 p. 256,36 (a. 853): XX situlede medone, XX de -a cervisia. DIPL. Otton. I 154 (a.952): XX situle de medone, XX de -a cervisa, LX denon -a. b) (au fig.) qui a la douceur du miel: J0H. DIAC.ROM. Greg. col. 64A: -o declamaretgutture. WOLFHARD.Waldb. 4,14(10): -is labiis. HROTSV. Pel. 214: -am...loquelam. LAMB. ARD. hist. Ghisn. 137 p. 630,42: inverbo -o et salutifero. 2) subst. f , eau miellée, sucrée, avecdu miel: WANDALB. mens. 231: -a arque epulis gustareabsinthia sumptis. ADAM BREM. 2,69 p. 131,6: duplex -ecopia. y . mellata.

mellioro y. melioro.mellisonus, -a, -um [mel et sonus] d'une sonorité douce:

PAULIN. AQUIL. carm. II 4 p. 131: ohm quod armentamisisti celebre, I hoc ego tibi reddidi -um.

mellisophyllon, -i n. [trÀtcc6cpuXÀov] mélisse (Melissaofficinalis L.): MACER herb. p. 96v. 1641: herbam, quamGreci dixerunt -on, J barrocum nostri dicunt vulgariter.

meffita, -e f. y . mellitus s. y . mellio.mellitarius, -i m. [mcl] apiculteur: Lin. Domesd. f. 656

(Wilts): ibi (in Westberie)... IX -j.

mellitor, -is m. [mcl] apiculteur: Doc. hist. Port, reg.I 189 p. 234 (a. 1142): -r det per unum annota, unumalmude de ruelle et unam libram de cera.

mello, -fis m. y. mélo.5 melloflos, -orisf. [melopos, Solin; melofos, -flos mss.

d'isidore] férule d'Afrique (qui donnait la gomme am-moniaque. Ferula communis L. var. brevifolia): UGurIo:bec -s, arbor in Affrica quia habeat florem in similitudi-nem malorum.

w mellum, -in. [ong. inc.; cf fr. mellet] redevance sur lapêche d'un poisson indéterminé: ACTA Heur. II, II p.334,26 (a. 1172-89): tallagio, muituello, -o, maquerello,harengis.

meinus, -a, -um V. melinus.15 1. melo, -ois in. forme: mello: COLL. Salem. II p. 168.

melon (Cucumis Melo L.): 1-IRABAN. univ. 8,1 col. 226 A:-o, vel quod sit rotundissimo membru, vel quod favospelai, et assidue mella captet. DIPL. Richenze 3 p. 231,6(a. 1136): unum mansum in Canole laboratum per -nes.

20 COLL. Salem. II p. 168: fiat siropus ex aqua mellonispallestini et zuccara.

2. melo, -ris m. y . 1. melus.melochites, -is f [ Àoh-sç; A. prov. melochites]

malachite: MARB. lapid. col. 1767E: infantum curas vit-25 tute sua -es J protegit et casus abigit quoscunque sini-

stros.melocineus, -a, -um [molochinus] de couleur mauve:

ANGILB. CENT. carm. 231 p. 372: tecta -o fulgescit feminaamictu.

30 melocris, -is f [melichrus] pierre précieuse, topaze?:UGuTI0: bec -is, gemma bicolor, ex una parte viridiset ex alia melli similis.

melodema, -lis n. [?4w] formes: melodiama:ALAN. INS. planct. nat. p. 435. lJouiio. melodigma, -e:

35 PROSAR. Lemov. 190 p. 210 str. l2b. melodima: TROPIGRAD. 262 p. 118 six. 1. melodioma: ALAN. INS. planct.rat. p. 512. métr.: melodirna: WALTH. SPJR. Christoph.11 1,188. chant: JoH. SCOT. versio Dion. Ar. 11 2 col.1076B: sacrum Deo acceptabilium prophetarum inspira-

40 tione -a. TR0PI GRAD. p. 36, y. 2 (IXe_Xe): concinatAndree sancti plebs Lesta colendo, I celica quod psalhitiugiter -a chorea. ib. 262 p. 118 str. I: sacra -ta recinendochangitecuncti. WALTH. Spin. Christoph. 111,188: f ilioleresonare -a docte. GERARD. MORES. delib. p. 6: divinis-

45 simum pre manibus -a... habetur. PROSAR. Lemov. p.100 n. 85 sir. 7a (Xe__XIP): ubi semper concanamus J

angelorum nimis grata / -ta. ib. p. 118 n. 104 str. la:claris vocibus inchita J cane turma J sacra -ta. ib. 190 p.210 str. 12b: angelorum melodigmas iugiter resonant

50 celi. ALAN. INs. planct. nat, p. 512: iussit ut... organicainstrumenta... ad harmonici -lis modulos invitarent.

melodia, -e f faute de copiste: ORDo eccl. Mediol.81,2: medolia. I) chant: A) en général: I) au sens actif(l'action de chanter): REGINO chron. p. 128,36: psalmo-

Page 39: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

341 melodialis –1. melos 342

rum -'s (WOLFHARD. Waldb. 2,5,3. J0H. MEn. Joli. 63p. 354,46). WIDUK. 3,74 p. 150,15: divinorumcarminum.THANGM. transi. Epiph. 6: ymnorum. H0MIL. Prosp.125,4: ietaniarum. 2) au sens passif (ce qui est chanté):WEn. Gall. 32°c: -is ceiestibus resonantibus. ib. 38 p. 5

278,34: confestim auditi sont ethraies -as resonuisse. VITAErmel. p. 691,27: avium diversarum circa carvi audiuntur-e. VITA Gang. p. 156,5: supernam possit concinere -am.HROTSV. Agn. 100: -is canons. GERIT. Aun. vita Udair.15 p. 405,1: coin et -is congruis. BRUNO QUERF. 'ofratr. 13 p. 732,39: -am et vocem cantantium intus sonan-tem audierunt.

H) chant liturgique: A) en général: REGINO harm. inst.3: in quibus octo toMs non solum ornais harmonia spin-tualis -e, verum etiam omnis naturalis cantilena con- 15

tinetur. ADAM BREM. 2,68 p. 129, 1-2: musicum Gui-douera adduxit Bremam, cuius instancia correxit -am etclaustralem disciplinam. GESTA abb. Lobb. c. 18 (MGH.SS. 1V 62): armoniam... dulcissimam -e... composait.B) chant liturgique particulier, en opposition avec psal- 20

modia: WALAI-IFR. Gall. 1,33: psaimos et -as continentes.QUEST. gramm. Berri. p. 173: ut 'melodia' 'psalmodia','prosodia'. Anno FLOR. quest. 531: unde producta pen-ultima dicimus psalmodia, -a.

111) mélodie (terme musical): ERMENR. ad Grim. 19 P. 25

557,31: quando singule chorde habent propnium sonum,et tamen concorditer sonant, f.itque vox duplicata, sed-auna. Episr. Hildegard. 164,17: quod et calamus quas-satus... non -am cantus... emittat. W1LH. 1-IIRS. mus. 34

p. 68: quod autenticus tetrardus et subiugalis eius per 30

eamdem speciem diatessaron -am suam componunt.REMIG. mus. p. 68: scXonod id est -e factura. Ps. Huc-BALD. mus. P. 128 -a primi tropi. ib. p. 138: a paranetediezeugmenon -a huius tropi irichoans in lichanos meson,que est sua finalis, definit. Ooo CLUN. mus. p. 288: que 35

autem vocatur in numenis sesquitertia, diatessanon in -a.RADULE. Bic. I P. 148: composait... hystoriam duode-cim responsoriorum cantu et -a luculentam.

IV) musicalité, caractère mélodieux: ERMENR. Har. 8:angelica -a antiphonam »Quem vidistis pastores, dicite 40

etc.« primo didicit. EPI5T. Hildegard. 8 p. 346,21: ubilune vox maudite -e. W0LFHER. l3iw. Godeh. II 24 p.209,36: propter duicisonam predicandi -am Bardo Chri-sostomus diceretur. MIL0 ELN. Amand. II p. 483,18:inexplicabilis -e cantilenam. RADULF. NIGER II P. 160: 45

eu quod vocis eius -a delectaretur.melodialis, -e [melodia] musical, qui a rapport à la mu-

sique: HERIM. AUGIENS. mus, p. 21,8: si donium, phry-gium... vocavero, secundum quod guis ab illa vel illagente magis amatus vel frequentatus est, non secundum 50

-em habituai vocabula applicui.melodiama, -lis n. y . melodema.melodice [melodicus] mélodieusement: B0NIF. ANA5T.

633,11: -e cancre.

melodifico 1. [melodia et facio] chanter, psalmodier:

M0NA5T. Angl. I p. 289,59 (c. 1075): comitantur eumcelestes chori celestem -antes armoniam.

melodigma y . melodema.melodima, -lis n. y . melodema.melodioma, -lis n. y . melodema.inelodio 1. [melodia] chanter mélodieusement: SMAR.

catin, p. 619 V. 11: cuius in platea semper f dulciter -ansihymnum dicit angelonum / pacifer concordia.

melodius, -a, -uni mélodieux: WALAHFR.exord. 12 p. 487,3: in cantiienarum -a dulcedine.

melodum, -i n. [LsÀq86ç] chant: WALTH. SPIR.Christoph. 116,263: perpetuum tibi sit, rex Chniste, -uni.R&DnoD. ULT. carm. Swib. col. 558 C : hic tibi suavi-sonum pangit, vin sancte, -um.

melodus, -a, -uni adj.: a) mélodieux, harmonieux:

THEODULF. catin. 25,133 p. 486: quique sophista potensest, quique poeta -us. ITRABAN. hymn. 25,4,1: gloriampatri -is personemus vocibus. HoGER? mus. ench. p. 196:-as voces suavi concordatione disponit. b) qui chante:

GUILL. MALM. gesta reg. 11 p. 494: in clericos bene -osinconsiderate provida. 2) subst., marc., chanteur: MILOELN. Amand. I 121, p. 581: in caulisque iubes sacrisastate -os. GERARD. SuEss. Rom. metr. col. 183 c: cantatdulcisonus pro virginitate -us.

melographus, -i n?. [1sXoyp&poç] psalmiste: BONIF.ANAST. 643,3: que procedunt per Jabia mea non faciamirrita, eum -o damans.

mejoncolia y . melancholia.melopeius, -i m. [p.rÀoitoi6ç] chanson douce, celui qui

la chante: UGurlo: -us, i. dulcis cantus fictus vel canensfictor.

melopoeia, -cf mélopée, facture de la mélodie avec sa

modulation: REMIC. mus. p. 69: de modulatione, guam-am vocamus, id est melodie facturam. ib. p. 79: -a, idest melonum factura, est habitus, id est dispositio uthabeatun, modulationis affecte.

1. melos n. ou m. [a&Xoç] arc.: melos ou melum, gén.:

melotis ou meli, dat. et abl.: melo ou melode plur.: mela,-orum. formes: melum: HociaR? mus. ench. p. 156 et183. inclus, -i: Lin, pont. I p. 506,19. HERIB. Bos. mel.col. 1293&. Thom. col. 1075A 1) chant: HRABAN. carm.23,26: dolce -os tibi sit, dulcis amice, suum. WALAHFR.Wett. 105: musa sœur, maiora refer celenique volatufpange -os. MIL0 ELN. sobr. II 164, p. 650: organi-cumque -os aptabat f ilia mortis. ANGILB. MIL . canm. p.53: laude pugna non est digna nec canatur -ode. EpIsr.van. II p. 627,38: dulci cantilena -os afflando attonitisauribus suaviter reddunt. Ooo GLAN. mirac. Mauri p.464,16: tantum -os ita se animo captavisse astruunt. Lin.pont. I p. 506,19: reddentes Domino glorificos -os.MIRAc. Lamb. I p. 516: alte personabat -os ymnidicus.REMiG. p. 92: -os grece cantatio. ODo CLIJN. mus. col.7930: euphonia est suavitas vocis: hec est -os a suavitate

Page 40: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

343 2. melos - membralis 344

et mele dicta. RATIIER. coud. col. 360A: dulcissimum-os. RICHER. II P. 142: funebre -os... proferebatur.BRUNO CARTHUS. psaim. col. 1069: psalmus enim est-os quod fit in psalterio, ex superiori resonans. REG!-NALD. CANT. Wal. IV 478: clarumque -os reboabat. ib.V 404: dulce -os pulset modulatio celos. HERIB. Bos.Thom. col. 1075-: nomine -orum. met. col. 302A: har-monie us.. adeo suavis, adeo dulcis. ADAM S. Via. P.138: triumphale pange os. 2) son musical: REMLG. mus.p. 79: -os autem est actus acuti aut gravions soni, id est,ipse cantus cum agitur, et acutus aut gravis sonus.HOGER? mus. ench. p. 178: in novam vocem vel acutio-nem -os mutamus. ib. p. 165: per diatessaron organici-i ponatur exemplum. WALTH. MA!'. nug. cur. 204,25:usula piscis est Danubii qui per tela hostium musicepetit -a. 3) mode musical: 1-IUCBALD. mus. P. 109: inquolibet -o huiusmodi reperies intervallum. ib. p. 114:ut vix aliquod -um in eis... reperiatur. ib. p. 133: -aeiusdem tropi. P5. HUCBALD. ton, p. 221: -o dorio canens.REMIG. mus. p. 79: sunt... alie distantie que et tropica-a, id est -a tropis apta XV, dicuntur. DOM. GuNDlss.div. philos. 10 p. 99,14: -s inventum est ad proporcio-nandas partes acuitatis et gravitatis. 4) chant religieux,prière: HADR. II epist. p. 743,26: bas lesiones oleo con-solationis per -os dulcissime canitatis fovere. MIRAC.Pirm. 3: subsidio tui perfruebar -mis. SAXO p. 427,30:-os quod in divini natalis pervigilio rite reciniassolet.

2. melos y . 1. melus.melosonus, -a, -um [racles et sonos] mélodieux:

UGuTI0: -us i. dulciter sonans.melota, -ef. [vÀon] formes: melotes: AELFR. Angl.

Sax. vocabul. p. 40. Ucu'rio. melotis: VITA Mauri p. 280.GURDEST. Winvval. p. 226. ADAM PONT. Mens. p. 135.AYNARD. p. 621. CARTUL. Landevennec. p. 75,18. ANNAL.Rod. a. 1122, p. 702,38. 1) vêtement ou partie du costumefait de poils ou de peau de brebis ou de chèvre, vêtementmonastique ou depélerin: RADBERT. corp. dom. lib. col.1265 A : -am patris supra verticem. Vin Mauri p. 280:super caput meum abbatis -em videbam. GulwEsT.Winvval. p. 226: una tantum tunica cum -e. REMIG. hebr.col. 915D; -am dicunt quidam genus esse vestimenti expellibus caprinis, ex uno latere dependens, quo genere ve-stimenti, propter asperitatem, in Egypto monachi dicun-turuti. AELFR. Angl. Sax. vocabul. p. 40: vestium nomina.

-es vel pera, gaeten vel broccen rooc. CARTUL. Lande-vennec. p. 75,18: una... tunica cum -e. GiRON. Reinh. a.a. 1034, p. 518,33: indutus -is quasi peregrinus. RADULPH.ARD. homil. col. 1547 n : dicit enim quidam -am esse vestisgenus, facte ex pellibus caprinis, qua, propter asperita-tem, Elias, Joannes Baptista et adhuc aliqui eremiteutuntur. ANNAL. Rod. a. 1122, p. 702,38: falso peregnino,qui palma insignitus erat et -e. WALTH. MA!'. carm. p.41,5 1 : nullus circuit orbem in -is. UciuTTo: bec -a, vestis

de puis vel pelle illius animalis facta, pendens a collousque ad Jumbos quo monachi utuntur et est habitusiste necessarius ad opens exercicium. 2) peau de blaireau(par confusion avec 1. inclus): AYNARD. p. 621: melos

5 est bestia que vocatur tasio, hijic -es pelles dicuntur.BRUNO CARTRUS. epist. col. SSSA: -a est (ut aiunt) vesti-mentum de pilis camelorum. Vel melus animal est quoddicitur taxo, et a melo -a dicitur. 3) blaireau (y. aussiI. melus): GIRALO. topogr. 125 p. 58: est et hic taxus, qui

10 et -a dicitur; animal mordax et immundum, mollia fre-quentens et montana. ALEX. NECK. nat. ver. II 127 p.207: revertentes -e... domum... predoni relinquunt.

melotes y. melota.inelotidus, -a, -um [melus] de brebis: COLL. Salem. II

15 p. 162: lana -a.melotina, -cf y. melotinus.melotinus, -a, -um [melota] 1) adj., de laine de brebis:

ADAM PONT. Mens. P. 133: vestes... fibrinas, -as, quasmanellas barbani vocant. 2) subst. f: petite peau de mou-

20 ton: ORD. Vin. hist. TV p. 539 (cf. DuCs. y.): Guthiacuslutenio -e in quo solebat orare ipsum circumdedit.

melotis, -is y . melota.meiscadus, -a, -um [cf. AIl. MaIz] de malt: EPI5T. var.

J! p. 338,17: abstinentes vos a vino et carne et medo et25 -a cervisa.

melseia, -e f [cf. peut-être AlI. Meltzbaum, épine-vi-nette (Berberis vulgaris L.); cf. HILDEGARD. phys. 1,45:heylsa] plante: RECEPT. A. LXXXII p. 22 (IXe): -a tnitacura flos in ovo pastello coquis.

30 melum, -i n. y. 1. malum.

1. melus, -i m. [meles] formes: melo: UGUTIO. melos:AYNARD. p. 621. AELFR. Angi. Sax. vocabul. p. 22. mar-tre, blaireau: AYNARD. p. 621: -os est bestia que vocaturtasio, hinc melotes pelles dicuntur. AELFR. Angl. Sax.

35 vocabul. p. 22: taxus, vel -os, cuniculus, broc. BRUNOCARTHUS. epist. col. SSSA: vel -us, animal est quod dici-tur taxe, et a -o melota dicitur. UGUTLO: hic -us et hic-o, -nis et hec melota alias scilicet taxus. y. melota.

2. melus, -i y . melos.40 3. melus, -a, -um [melos] mélodieux: UGu'no: item

a melos, -us, -a, -um, id est cantus dulcis, dulciter sonans,vel pertinens ad melodias, vel quod consistit in melodiis,vel tractat de melodiis.

membellum, -in. [membrum] (au plut.) l'ensemble des45 membres: ARNULF. MON. del. cleri 563 p. 235: comme-

del incolomi vegetus -a labori. ENGELH. WIRZ. Burch.2,8 p. 32,14: si veraciter de digne membris utpote -acongloniamur.

membra y. membrum.50 membraculum, -i n. [pour membranulum] enveloppe:

ADALBERO LAIJD. rythm. sat. p. 85 sur. 20: promissionisscissio I presentatus in subdolo I verborum sut, -o / inmendoso volutabro. (faute pour umbraculo ?).

membralis, -e [membrum] physique, des membres (?):

Page 41: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

345 membramen - membratim -- 346

DAN. BECCL. Urb. Magn. p. 44: sepe ferire solebatpassio -is sic solum, mors subitalis.

membramen, -mis n. membrana] parchemin: COD.Ver. 277,12 (a. 846): -en... cum calamo... de terralevavit. 5

membrana, -e f forme: menbrana: VIrA Gang. P.171,1. 1) membrane qui enveloppe le cerveau, méninge:LEx Frision. 22,7: si -am, qua cerebrum continetur, gla-dius tetigerit, XVIII solidos componat. ib. 22,8: si ipsa -arupta tuent, ita ut cerebrum exire possit, XXIV solidos 10

componat. RECEPT. B. XXX p. 47 (1X0): -a ovium de-tracta et exinde ungis fissuras labiorum aut in faciem siopus fuerit. 2) parchemin, peau préparée en vue de l'écri-ture: CONR. HIR5. didasc. p. 23,2: liber pergamenum ap-pellatur corn notulis, ductus a libro arboris cortice in quo 15

ante usum -e scnibebatur. ALEX. NECK. utens. p. 116: adabradendum sordes pergameni sive -e. 3)feuille deparche-min et par extension (généralement au pluriel) volume ourouleau formé de feuilles de parchemin cousues ensemble:FRECULPH. chron. col. 1228 D: bibliothecam Adamantii et 20

Pamphili in -is instaurare conatus. LUDOW. GERM. epist.ad Nie. p. 214,7: quod non iuxta morem antiquum intuncardo conscripta cernitur epistola, sed in -is. WOLF-HARD. Waldb. 4,1 (pro!.): non enim -is annotata essentsi mirabilia non fuissent. Joi-i. MEn. Joh. p. 409: nec 25

pnius ori dicenda defecerunt quam scriptor impleta -anihil superesse confessus est. GERBERT. epist. p. 85:quandam figuram edidi antis rethonice, dispositam in VIet XX -is sibi invicem conexis et concatenatis in modumantelongionis numeri qui fit ex bis XIII. CARTUL. Gemet. 30

VI p. 16 (a. 1006-7): notitiam in bac cartulari -a descrip-tam. CARTUL. Nobiliac. 179 p. 284 (XI—XII0): necesse

est ut queque digna laude et memoria facta fuenint -isscribantur. 4) acte sur parchemin, charte: EINH. epist. 61:charta sive -a. HRABAN. epist. 24: accipite ergo fenus 35

vobis commissum et per scniptores strenuos iubete illudcitius in -a excipere. CARTA a. 858 (F. Monsa!vatje,Noticias historicas IV p. 174 cap. I): hec -a concessionisseu confirmationis. ADO Desid. p. 647,36: sicut in -isantiquionibus insertum vidi. DIPL. Arnulfi 75 p. 113,7 40

(a. 890): Engildes cornes, Odelrichcomes... etaliiquam-plures, quorum nomina alteni -e inscnipta, presenti auc-tonitatis nostre precepto iacent involuta. VITA Aldeg. III

p. 1040: moriatur inter manus vestras odiosa et inepta -a.Dn'L. Otton. I 367 p. 504,24 (a. 968): tuni iudicio taro 45

episcoporum quamque comitum seu iudicum fracto sigilloscissaque -a per manum Iluberti episcopi et archican-cellanii nostri. CARTA a. 1079 (Vaissete, Hist. Lan-guedoc V pr. 344 col. 645): laudatores atque procura-tores huius -e. 6) parchemin préparé pour l'obturation des 50

fenêtres: ALEX. NECK. mens, p. 117: fenestrella panni-culo lineo vel -a vinidi colore vel nigro distincta muni-atur. 5) couleur chair: THEOPH. sched. 1,1: colon quidicitur -a, quo pinguntur facies et nuda corpora, sic

componitur. CoNu'. Pict. 44 p. 133: colon qui dicitur -a,i. carmin, quo pinguntur facies et nude partes corporiset ipsa nuda corpora sic fit.

membranilla, -e f membrana] charte (sur parchemin

de petite dimension): CARTUL. Maga!on. I p. 14 n.(a. 1079): procuratores huius -e.

membranitas, -lis f [membrana] obscurité: GERARD.Moas. delib. p. 188: quinta benedictio non destituiturnimis tegmine, quadamque symboli -te.

membranula, -e f. 1) membrane organique: JOH. Scan.glos. Mart. Cap. 3,5 (éd. Lutz p. 3,27): si autem visnosse ethimologiam nominis hymenei, cognosce tres -asin corporibus esse animantium, quarum quidem donsesse in viril sexu, tres veto in femineo, medicinalisphysica comprobat. ib. p. 3,29: -a quippe cerebri. ib.

p. 3,32: item -a que dividit inter ilia. ib. p. 4,1: -a autemventnis in qua puerperia concipiuntur. 2) parchemin fin:

HEnni. Bos. mel. col. 1381 A: cuius libni est -a pellis ovinaet mortuina. 3) parchemin de très petite dimension: HARI-ULF. chron. Centul. p. 266: invenit in repagulo nariumbrevem -am... paginula... dicens hoc esse Corpussancti Angilberti abbatis. 4) feuille de parchemin; au

pluriel, registre ou rouleau formé de feuilles de parchemin

cousues ensemble: EPI5T. van. II p. 620,21: in -is meostilo digerere. FOLC. gesta Bert. p. 608,17: nunc tan-tummodo codicem de -is in unius libni cumulavimuscorpus. CARTUL. S. Vict. Mass. I p. 82 (a. 1035): incartis et in -is scribere. CARTUL. Nobiliac. 178 p. 283(XIII n): inscribere faciant -is. 5) acte sur parchemin,

charte: VITA Hilar. conf. p. 106: in quibusdam vetustis-is. VITA Silvin. p. 295: prefata abbatissa eam investigansrepent in corruptis -is.

membrannium, -m n. parchemin: VITA Aicardi p. 964:accelerate velut in quodam -o scribebat.

membranum, -i n. forme: memvranum: MON. hist.Neap. 88,11 (a. 961). 1) parchemin: VrrA Anseg. p. 633:quatuor evangelia in -o punpureo ex auto scribere iussitromana littera. 2) feuille de parchemin: VIrA Magni 75:inventum est corpus eius totum illesum et vita eius adcaput posita, sed -a tantum fuerunt tabida ut vix aquoquam !egi potuissent (cf. EPIST. var. II p. 339,12).

membranus, -a, -um [membrum] (en parlant d'une

église) filiale, succursale: CARTA a. 1000 (F. Monsalvatje,Noticias histonicas II p. 253 ap. XV): concedo ad...ecc!esiam... cum suis -is ecclesiis, scilicet sancta Maria

qui est omnibus istis -a et suffnaganea iamdicti sanctiVincentii.

membratim I) dans ses membres, physiquement:TRANSL. sang. dom. in Aug. 33: qui ab ipsis cunabulis...-m erat debilitatus. THIETM. 4,63: fuit cetenis matronibus

longe dissimilis, quarum maxima pan -m inhonestacircumcincta turpitudinem suam, quasi eam venalemhabeat, cunctis aniatonibus suis aperte monstrat. 2) en

quartiers, découpé membre par membre: a) au propre:

Page 42: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

347 - membratus - membrum 348

MIRAC. Genes. 2 p. 170,41: diaconus veto, corporibussanctorum martyrum a patriarcha susceptis, -m cesapropter insidias gentilium, in duobus cophinis ad hocipsum preparatis ossa sanctorum condidit martyrum.CHRON. Moissiac. I p. 286 (IXe): -m disrupitur. ANNAL.Senon. a. 868 p. 103: onestam feminam... -mque divi-dens sale condivit. EPIST. Tegerns. 115: servuli... quen-dam clericum nostnim -m detriverunt. HELM. 50 p. 99,19:divisoque -m corpore. Ono FRIS. gesta 2,40 p. 148,33:ex collisione hinc inde saxorum confractus -trique dis-cerptus. Ono SANBLAS. chron. 42 p. 69,9: quassatoque-m corpore. RAI-JEW. 4,55 p. 293,5: captivos nostrorum

-m discerpendo miserabile prebebant spectaculum. b)par métaphore: Ono FRIS. chron. 2,26 p. 98,34: Alex-andro mortuo... principes eius coadunatum ab ipsoiniperii corpus... veluti predam nobilem a magno sibileone preparatam, -m per 14 annos avidi discerpserecatuli. 3) pour chacun des membres en particulier, paropposition à generaliter: Dut. Heur. III 313 (a. 1053):si sancte Dei ecclesie tam generaliter quam -m per nostremunitionis preceptum supplemeritum conferimus.

membratus, -a, -um [membrum] doté de membres:AUDRAD. carm. p. 114 y. 208: omnes, quos gentibusintitulit error, f esse deos non esse docet nec vivere,cum sint / ventre metalla cava a fabris -a per ignem.

membris, -is m. y . membrum.membrosus, -a, -um aux membres bien découplés

(membru): THEODULF. carm. XXV 205 p. 488: audiathanc forsan -us Wibodus heros. GIRALD. itin. Kambr.II 12 p. 143: equi... tam -a sui maiestate, quam in-comparabili velocitate, valde commendabiles reperiun-tur.

membrum, -i n. formes: membra: MON. hist. Neap.120,16. EUBERT. LEOD. rat. 11203. membris: CARTIJL. S.Cucuph. Il 441 (a. 1011). membrus: CARTUL. Conch.38 p. 41. CARTUL. S. Cucuph. 11431 (a. 1010). menbrum:ALCIJIN carm. p. 217. ANNAL. Xant. a. 857 et a. 861.GESTA episc. Virdun. p. 42. VITA Rimb. 8 p. 87,7.ERLUIN, epist. frg. p. 388,14. GEai!. AUG. vita Udalr.26 p. 412,16. CARTUL. S. Alb. Andegav. II 855 p. 328(a. liii) etc.

I) membre, partie du corps: A) de l'homme (au plur.l'ensemble des membres, le corps humain, e.g. WETT.Gall. 1V 11 : agitantur igitur -a iam lassa. WALAHFR.Wett. 206: -a suo componit languida lecto. J0H. Fis-CAMN. lament, p. 195,242 [éd. Leclercq]: posuisti inmoribus et in -is meis... virginalem verecundiam). I)en général: a) bras ou jambe: Lsx Saxon. 12: si movereipsum -um possit, quartam partem conponat. WEn.Gall. 31 1n : sic crut conpage -orum ac nervis contractus.EINH. Carol. 20 p. 26,1: partim luminibus orbati, par-tim -is incolomes. FL000ARD. annal. cont. p. 49: -istruncaverant. ERLUIN. epist. frg. p. 388,14: servos ec-clesiasticos detruncatos, -is abscisis depopulatos. Wi-

DUK. 1,34 p, 47: fractis omnibus -orum motibus. WALTH.SPIR. Christoph. 1,17: iussit ... manibus et pedibus con-strictis in catasta suspendi atque, ut -orum tota com-pago difflueret, magni lapidis pondus calcibus eius an-

s nectitur. GERi!. AUG. vita Udalr. 26 p. 412,16: mobiii-tate -orum carenti nisi de brachiis sursum. THIETM. 2,27:abscisa suimet auricula et ceteris sauciatus -is. COLOM.decr. I c. 84: de obcecatione oculorum seu aliorum de-truncatione -orum liberetur. LEGES Heur. 179,3 p. 595:

10 si capiatur, de -is culpa sit. b) doigt: STEPH. TORN. sum-ma dist. Lv p. 84: inter principalia autem -a et tresprimi digiti manus computentur, scil. polies, index etmedius. c) phalange: LEX Frision. add. 2,2: si indicemad imum -um preciderit, VI solidos componat. LEX

'5 Saxon. 13: si unum digiti -oui, 80; si duo -a, 160...;si index, 180; et per singula -a tertia pars totius multecomponatur. d) ferai. techn. méd., partie constitutivedu corps, organe, siège d'une fonction vitale: Jou. ScoT.glos. Mart. Cap. 285,14 (éd. Lutz p. 132,5): vitalia

20 quoque -a sont septem, lingua, puimo, cor, lien, epar,duo renes. GERARD. CREM. transi. Johan. isag. I 2P2 b: sont de -is alia propriam virtutem habentia...ossa et cartilagines... et musculi et pinguedo et caro.Alia sont que... principium habent et vigorem a prin-

25 cipalibus fundamentis, ut est stomacus, renes, intestina,omnesque iacerti. transI. Avicen. canon. 1,1,6,1 f°77 vb:multis quidem philosophis et medicis omnibus et pre-cipue Gaiieno videtur, quod unaqueque virtutum -umhabet principale, quod eius existit minera et a quo eius

30 procedunt operationes (cf. ALFR. ANGL. cord. p. 12,8).ib. 1,1,6,4 f15 va: ex humorum spissitudine secundumaliquam compiexionem, substantia generatur spissa, queest -um aut pars -i. loi!. 1315F. transi. Costa-Ben-Lucaspir. et an. 3 p. 136: si est animal, inerunt ci -a vite,

35 ut est cor et cerebrum et quicquid iungitur eis. NIGEL.WIREIC. stult. p. 85: nescia braccarum, genitalia -a...libera semper erunt.

2) emplois spéciaux:. a) ossements, dépouilles, surtouten parlant des reliques d'un saint: VITA Winn. p. 774,29:

40 beati vin -a levantes in predicto posuerunt ortulo. WA-LAHFR. carm. 5,87: mole sub hac terre Bernaldi presuiisalmi f -a iacent tumulis insinuata suis. JONAS AIJREL.Ifugb. col. 391B; indignumque iocum quo sancta -aiacebant tanto confessore iudicavit. AIMOIN. SANGERM.

45 Georg. p. 50: urbem ex... presuiis -is iiiustrem. ANNAL.XANT. a. 861: muitis sanctorum -is monasterium quoddicitur Frikkenhurst adornavit. MEGINH. FULD. Aiex.10: martyris -a. HROTSV. Pel. 321: -a sacrata sancti. Mar.121: inclita condigno commitens -a sepulchro. FLODO-

50 ARa hist. col. 314 11 : sancta deposuere -a. FROUM. carm.24,1: hoc requies tumulo -orum facta Rikkero. ABBOFLOR. Eadm. col. 520A: manifestant -a incorrupta. EPI5T.Tegerns. 127 p. 30,12: que sancta tamen -a illic. .. inventain regionem Baivuarice gentis... sunt deportata. b) inté-

Page 43: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

349 membrum 350

grité du corps (par rapport à une peine de mutilation):

ELNH. epist. 48: rogantes ut eis liceat solvere ilium were-geldum pro fratre son et ut ci -a perdonentur. RICHER. II

p. 260: pro vita et -is... postulabat. HELM. 93 p. 183,33:dederunt manus, ut, quicumque Slavorum dedisset se in 5

potestatem ducis, -is et vita potiretur. c) en droit féodal:

ACTA a. 1146 (Actes concernant les vicomtes de Mar-seille. éd. H. de Gérin-Richard et E. Jsnard 234 p. 63):barones Provincie... iuraverunt ei fidelitatem de corporesuc, et de omnibus suis -is et de muni honore suc. CAR- 10

TUL. Magalon. 187 p. 342 (a. 1186): iuramus fideiltatemet vitam et -a que corpori vestro iuncta sont. ib. 254 p.449 (a. 1200): iurabis michi vitam meam et -a mea etplenam fidelitatem. CARTUL. Ruscinon. priv. p. 83 (a.1197): iuramus corporaliter... vitam et -a et fidelitatem 15

domino regi.B) des animaux: 1) pièce de viande (en général): Cjt-

TUL. Gratianop.p. 111 (c. 1100): accipimus octo -a car-nium. CARTIJL. Derain. 233,10 p. 209 (c. 1200): debent

viginti duo -a de carne et triginta duos panes. 2) 20

jambon, gigot ou cuisseau: CARTUL. Coach. p. 123 (a.997-1030: per censum... quatuor -os de porcos. ib. 38

p. 41 (a. 1060-62): in alla apendaria in Valeneca decensum 1111 denarios pogesos et I -um et I emina devine, CARTUIL. Gratianop. p. 110 (a. 1100): et I agnum 25

et I -um et I panera. CARTUL. S. Andr. Vienn. p. 314(xlIe): dat servicium... mI panes et I -um. CARTUL.

Domin. 233.32 p. 217 (c. 1200): debet duos solidos de-is in Nativitate Domini.

C) d'un fruit: HRABAN. univ. Vii, I col. 226 A : meio, 30

quod sit rotundissimo -o.II) partie, aile d'un édifice: VITA Rom. Jur. p. 136,31:

si bene cubilia nostra aut marinais vel exenodochii -masollicita inquisitione respicias. ACTUS pont. Cenom. p.55 (iXe): in quodam -o ipsius ecclesie, altare... mutavit. 35

MON. hist. Neap. I 120,16 (a. 970): integras duas -asqui sont inferioras, una ante alia constitutas, una quiest cooperta cum ticulis et alia qui est cooperta cumscandolis. CARTUL. S. Cyr. Nivern. 59 p. 103 (a. 1029):ipsique totum -um basilice edlficarent. Con. Amalf. I 40

39 p. 60 (a. 1033): ipsum -um de domum nostram quemhabuiinus intus Ipso castello. CARTUL. Cormeriac. 35p. 70 (a. 1054): altare de dextro -o... altare de sinistro-o. Acrus pont. Cenom. p. 415 (XIe): altare quod estin dextro -o ecclesie. spéc. étage d'un édifice: COD. 45

Amalf. 1169 P. 304 (a. 1161): tertio -o malore de suprasuperiore de ipsa domo... secundo -o de subtus. ib.1190 p. 355 (a. 1176): ipso -o terraneo cuva ipso ortode ante. ib. 1238 p. 459 (a. 1197): salure per ipse gradenostre et intrare per ipsum tertium -um nostrum de 50

domo.III) dépendance d'une église ou d'une abbaye (cha-

pelle, succursale, prieure): CARTUL. Rhen. med. I 127p. 133e" (a. 888): unusquisque presbiter unam solum-

modo habeat ecclesiam, nisi forte antiquitus habueritcapellam vel -ma, aliquod adiacens sibi quod non ex-pedit separari. CARTUL. S. Alb. Andegav. II 855 p. 328(a. 1111): Sanctus Albinos de Loconaco corn -is suis.ACTA Pont. 31 p. 51 (a. 1145): in orationibus et operibuscharitatis que fient in dicto monasterio et -is eius. CAPTA

a. 1150-53 (Lawrie, Early Scottish Charters p. 209):nos dedisse... ecclesiam S. Leonardi de Perth ecclesieS. Trinitatis de Dunfermelyn... ut -um ecclesie S. Jo-hannis Baptiste eiusdem ville.

IV) partie, dépendance d'un domaine foncier: CAP-TA

a. 899 (Vaissete, Hist. Languedoc V pr. 24 col. 104):villam... cum omni sua integritate ac -is sibi pertinea-tibus arque farinariis.F0LC. gesta Bert. p. 67: in villaque dicitur Arecas, que erat una de principalibus abbatie-is. DIPL. Hugon. Capet. a. 988 (Bouquet, Rec. Histo-riens de France X 554 n. 5): seu in adiacentiis, -is,maisniiis constructis. ADSO Waideb. p. 1173: vicum...cum -is adiacentibus... tradidit. CARTUL. S. Mar. Car-not. I p. 86 (a. 1014-17): ecclesiam de Sancto Julianocum duobus -is appendentibus. Lin. Domesd. (Sommer-set) fol. 86 a. 2 (a. 1086): de hoc manerio tenet Gisoepiscopus unum -ma Westmore, quod ipse terroir derege. ib. (Leic.) fol. 230 a. 2: huic manerio pertinentsubsequentia -a. ACTA pont. Rom. ined. 1139 p. 123 (a.1123): altare de Concli corn -is suis. CARTUL. Paris. I p.307 (a. 1147): terre mee, quam in Anglia possideo... queest -uni de Hichen. CAPTA a. 1155 (Register of DanielRough éd. Murray p. 37): baronibus nostris de Lide etIngemareis que sont -a portus nostri de Bomenale.

V) membre d'une collectivité dont le chef est appelé

la tête: A) en général: THIETM. 4,56: caput suum etseniorem dilectum -a populi hactenus debilia subse-quuntur. Ono FRIS. gesta 1, l4e: contra hostes de-certando tant clin sustentaret, donec -a a capite suc,dissidentia ad gratiam principis veniendo ad cor redi-rent. ib. 1,60 p. 87,1: ne vel somma -a a capite suodissiderent vel tantus religiosarum et discretarum per-sonarum numeros Gallicane ecclesie... a sede Romanareportans scismatis non parvi occaslo esset. COMM. PORR.

ep. Cor. p. 75 (éd. Landgraf): qui meretrici adheret,-um meretricis efficitur, subdendo se eius voluntati. B)chrétien: 1) membre du corps mystique du Christ (cf. ICor. 12,26; Eph. 5,30): WALAHFR. exord. 6 p. 480,7:surinai regis et sacerdotis. carm. 5,36,14: unius... capitis.HRABAN. epist. loin: domino sancto atque beato Patrimultumque in Christi -is (ib. 14111. ib. 18 p. 423,6.CONCIL. Paris. p. 621,28 c. 14 RICHARD. S. VICT. pot.lig. col. 1171k ib. col. 1172 13. ACTA pont. Rom. Gall.127 p. 211 [a. 11311. GUILL. S. THEOD. epist. fratr. M.D.55 p. 105,1). 2) membre de Dieu: GERH. AUG. vita Udalr.

9 p. 397,24: illis autem bec neglegentibus et Deo in suis-is non ministrantibus. DIPL. Heur. III 393 p. 546,11:sieur laus, honor et gloria Domino parti omnipotenti

Page 44: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

351 membrus - memor 352

semper ab omnibus decet, ita eius -a, quod est ecclesia,sine intermissione augeri et honorari convenit. 3) mem-bre de l'Eglise: BERTHOLD. CONST. annal. a. 1075 p.277,37: si quis hic contumax refragari presumpserit, a-is ecclesie omnino alienus sit. ib. a. 1076 p. 284,47: a-is ecclesie in perpetuum separavit. ib. p. 280,44: siautem ecclesiam non audiret, ipse eum quasi ethnicumet publicanum a -is eius omnino separaret. C) suppôtde Satan, damné: Doc. Ar. 134,16 (a. 1009): ne cumSathana et -is eius mittatur in stag(n)um suifons etingnis eternis. CARTJJL. mardi. Misn. 1110 (a. 1106):eterne maledictionis penis cum diabolo et -is dus, ipse-um illius effectus subiacebit. Con. Croat. II p. 97 (a.1163): que... -is Sathane destructa repens. Ono FRIS.chron. 6,32 p. 298,16: pauperibusque ea que -is diabolisubtraxerat large distribuit.

VI) proposition, membre de phrase: A) en grammaire:Huco S. Vicr. gramm. p. 302,9: secunda positura mediadistinctio vocatur que et ipsa colum dicitur quod inter-pretatur -um quia partem complectitur sententie per-fecte. MArnt VINu, ars vers. 11145 P. 178: scesisono-maton et -um orationis, sive articulus. B) en métrique:WANDALB. ad Otric. p. 571,15: ita efficiuntur in unoversu tres versus parues et -um heroicum, que complexioin supradicto ymno VIII maintes minores versus redditXXIIII comata nihilominus addens VIII. C) en logique(d'un syllogisme): ATTO Vrac. epist. Pauli 513 c : as-sumpsit apostolus banc particulam syllogismi cul ad-dendum est -um. Ono Rus. gesta 1,55 p. 77,34: ex quopalet alterum -um, quare videlicet singularem indivi-dualem vel particularem dixerim proprietatem.

VII) catégorie: LEGE5 Henr. I 76,3 p. 593: servi alunatura, alii facti... et si que sunt alie species huiusmodi,quas tamen omnes volumus sub uno servitutis -o con-stitui, quem 'casum' ponimus appellari.

VIII) au plur. (arithmétique) unités (dont est composéun nombre): J0R. ScoT. glos. Mart. Cap. 44,17 p. 57,23(éd. Lutz): -a dicuntur omnes numeri, qui ab uno sontusque ad summum numeri.

IX) pièce de monnaie: CARTUL. S. Cucuph. II 431(a. 1010): concessit ad prefato Salomon presbitero XV-os argenteos. ib. 11441 (a. 101e: membres.

membrus, -i m. y . membrum.memetipse, -a, -non y, ego.memini, -isse formes: inf. meminere: COD. Ver. 264,6

(a. 846). WALAI-IFR. carm. 5,18,45. HRABAN. hom. II 3p. 140B EPI5T. Hildegard. 1 p. 330,14. F0RM. Ratisb.1120. CARTeL. Clun. I p. 743 (Xe). memit (i. meminit):GLOSS. Pist. 37,1. imp. meme: BENED. ANDR. 53,19.

l)se souvenir: a) abs. (dans le sens de savoir): WALAHFR.carm. 5,8,5: si -istis enim quia nam -isse potestis. POETASAxo 5,207: quod scire decet hommes -isseque cunctos.HRoTsv. Bas. 39: indignum se coniugio-il. b) avec gén.:WALAIIFR. carm. 5,50,2,25: nostri. RIMB. Anse. 41 p.

76,28: mci. HROTSV. Sap. 7,2: matris. WALTH. Sr'IR.Christoph. I 16: pulcritudinis vestre. Wio gesta 8 p.31,18: regis. EPI5T. Hildegard. I p. 330,14: memoris toi.c) avec datif: FORM. Ratisb. II 20: ut nobis -ere digne-mini. d) avec circa et nec.: TRAD. Frising. 437 (a. 820):refenre sicut circa illam causam rectissime -isset. e) avecprop. infinitive: WALAHFR. carm. 5,79: assignare... idDomino. HRABAN. carm. 39,100: pro me.. • orare. epist.19 m : me... tecum habere sermonem. VITA Liutb. 27:

10 te... excubias agere? FROUM. epist. 3: -i numquam vostam iiiculto stilo ulla verba composuisse. Wivo gesta 1e:qualem me vidisse antea non -i. MAMAN. Scan. chron.a. Chr. 254: 5000 librorum eius se legisse. f) avec prop.complétive à l'indicatif, introduite par quod: HRABAN.

15 hum. II 3 col. 140 B : quod apostolus... ait (CARTUL.Clun. I p. 743 [Xe]). g) avec prop. interrogative introduitepar cum (pou, quam), quam ou quatinus. Œ) avec le sub-jonctif: WALTE. SPIR. Christoph. I epist. ad Haz.: cumacerbe... infirmitatis molestia... languesceres. BER-

20 TROLD. CONST. annal. a. 1075 p. 280,10: quatinus, quidet cui promiserit, recogitando -erit. f3) avec l'indicatifCAND. FULD. Eigil. 110 p. 228,5: quam sepe... queri-monia... nostras aures inquietabat. g) impers.: PETR.BLE5. col. 1011 A: -il me summi pastoris illius qui dixit.

25 2) rappeler: a) avec acc.: Ruoro. COL. 38': libet -issequoddam huius pii patris pium et laudabule factum.b) avec de et abl.: ADAM BREM. 1,3 p. 6,14: de antiqui-tate... -il Gregorius. ib. 1,8 p. 10,7: de quo... Fleinhar-dus brevi epilogo -it. c) avec quod: HROTSV. Abr. 3,11.

30 3) mentionner: REGINO chron. a. 905: Ludowicus...quem supra -imus imperatoris nomen esse sortitum. VIrAEmm. 131: ut superius -imus, quod ci urbis Radasponeconplaceret amenitas.

meminitus, -a, -um susdit, dont on a fait mention:35 CARTA a. 858 (Vaissete, Hist. Languedoc II pr. 150 col.

307): patte istius -i Dicemiri. CARTA Adefonsi (Martène,Ampi. Cou. 1548 cf. DuC s. y .): offero ad ipsum atriumiam -um. ARcH. comit. Barc. 104 (a. 887): ecclesiamsancti bannis Baptiste -i. ib. 119 (a. 998): hec omnia

40 superius -um. CARTUL. S. Cucuph. 1208 (a. 987): aliasvestras terras supra -as. ib. II 464 (a. 1017): supra -imonasterii.

memithes, -is f [arabe syrien mamita] forme: menu-thes: ROG. SALERN. chirung. p. 192. pavot cornu (Glau-

45 cium fiavum, Crantz): ROG. SALERN. chirurg. p. 162:habere non potenis -em.

memor, -is 1) qui se souvient: a) abs. (UouTIo: hic ethec -r, -is, qui memoriam retinet vel quod memonia tene-tur): HRoTsv. asc. 38: -es persistite, que vestri causa

50 passus fuerim. HENR. ARIST. transi. Plat. Men. p.10,14: haud omnino sum -r. b) avec gén.: WALAIIER.carm. 5,11,12: toi. ElciiL. Sturm. 6 11 : eremite. HRABAN.epist. 5 p. 388,20: precepti. POETA SAXO 2,180: scelerum.WIDuK. 1,29: beneficii sui. DIPL. Steph. II P. 8 (a. 1074

Page 45: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

353 memorabilis - memorandus 354

—82): mei servicii. HIST. Ord. Bened. S. Mont. Pannon.Ip. 602 (a. 1153?): mei. e) avec acc. : ANON. gesta Hung. e.8: initium viarum vestratum. d) avec ut et subj.: VITA

Liutb. 7. e) avec quod et subj.: Con. Mai. Polon. T p. 6 (a.1075) quod in missione discipulorurn per evangelium yen- 5

tas dicat. 2) dont on se souvient: UGuTI0 y. supra. 3) qui

tient compte de: WALTI-IARLUS 1439: fidei antique. RIMB.Anse. 30 p. 61,25: doctrine et institutionis dormi episco-pi. Dn'L. Karoli III 38 a p. 66,3: servitii ipsius. FROUM.carm. 17,18: menti. WIouK. 2,i7': iurisiurandiprecedens 10

exercitum... regi sese presentavit. 4) reconnaissant (qui

se souvient en bien): TRAD. Ratisb. 202 (a. 975-80):hanc... benivolentiam -r quidam nobilis... tradidit.THLETM. 6,75: epitaphium... non lapide aliquo sed -icorde inscribendum. METELL. bue. prol. 7: cui Augusto 15

vivo -es prematurantur honores. 5) rancunier (qui se sou-

vient en mal): WALTH. SHit. Christoph. II 1,209: -emTunonis ob iram. 6) qui rappelle: VITA Math. II 8 p.288,40: ob -em causam huius facti ipsi impetravit episco-palem dignitatem. 20

memoniter 1) de mémoire, par coeur: SMAR. reg.

Bened. col. 732D: en que a magistris audiunt, velocitercapiunt, -r retinent (Vislo Carol. M. p. 702. GESTAAldrici p. 11. Jow. CLUN. Odon. p. 152. Ovo CLui'J. epit.Job col. 1 08C) . HELP. comp. col. 44 0 : lectionem istam -r 25

tenere debes. (HINcM. REM. epist. [Zeitschr. f. Kirchen-gesch. X] p. 122. RICHARD. S. Via. dub. apost. col.677 13 ib. deci. script. col. 263k). HERIc. mirac. Germ.

p. 123: eamden -r didicit modulationem (RIMB. Anse.18 p. 39,24). AIM0IN. FLOR. gesta Franc. p. 83: scnipturis 30

in tantum eruditus divinis, ut genealogias veteris testa-menti plerumque -r recenseret. 2) avec des souvenirs pré-

cis, sans rien oublier: DipL. Otton. T 340 p. 464,38 (a.967): co quod omnia que gesta esse videntur e prolixistemponibus -r retineri non possunt. TRAN5L. Cent. 2 p. 35

444,49: si vera esse agnoscerentur miracula... scripturiset lectionibus -r deinceps tenerentur. C0D. Bar. 5,98 (a.1110): recte et -r loqui (ib. 8,14 p. 31,4 [a. 1051]).

3) avec soin, zèle: TIIIETM. 6, 63: cum septima atquetricesima in uniuscuiusque fidelis exitu est -r ob miste- 40

rium in se continens celebranda. ACTUS pont. Cenom.

p. 328 (XTe): sanctorum corpora, quorum nomina -rretinentur, sieur in consequentibus declarabitur. HIST.

ord. Bened. S. Mont. Pannon. I p. 599 (a. 1146): notumsit... me Fulconem... Vespergensis ecclesie pontificibus 45

-r iocundeque servivisse. CASUS Petrish. 6,21: ut,quando obirent, utrorumque anniversarius in suo lent-pore cum officio defunctorum -r celebraretur. (CAR-TUL. Ins. 123 p. 32 [a. 1143]).

memorabiils, -e 1) adj.: a) mémorable, digne d'être ra- 50

conté (pour une qualité ou une action): Lurro. Greg. g:dignum et -e opus ab eo evangelice peractum intiman-dum existimavi. ANNAL. Mett. T p. 38 note: de hocsancto viro exemplum -e. WIDUK. 1,13: -is fama est.

HROTSV. Mar. 464: -e signum. Ruoto. COL. 46: -is pro-bitatis et industrie diaconus. WALTH. SPIR. Christoph. I1: -is vite sublimatus exemplo. MARIAN. SCOT. chron. a.513: -e certamine superatur. Wi po gesta J p. 12,26:summa ope et industnia -i nitebantur. TRAD. Teg. 36 (a.1042-46): generalitati ... fidelium hoc sit noturn arque-e. b) illustre, vénérable (pour une personne ou un groupe

de personnes): ANNAL. Lugd. p. 110: -e atque insigneopus, quod forum vetus vocabatur. TRAD. Fnising. 389(a. 817): sacrum et -econcilium. ib. 424 (a. 819): beatumet -em conventum. Dia. Karoli III 145 p. 233,17 (a.886): -is Hugo abba. THANOM. Bernw. prol.: gesta -isvin, domni scilicet Bernwardi nostni episcopi. Rio-1ER.II p. 44: -is metropolitanus. e) qui peut être fait de mé-

moire, mental: CHRON. Ben. Cas. 480,15: ex brevi -iquecalculo.

2) subst., écrit digne de mémoire, acte écrit: CARTUL.Mog. B. 91 p. 95' (a. 1181): scnipti -ibus annotanda essedecernimus es que in nostra presentia vel venditionetransferuntur vel locatione conducuntur.

memorabile d'une manière mémorable: TRAD. Fni-sing. 914 (a. 875): ut eo firmius nullo contradicente-iusque... traditio ad eandem permaneret ecclesiam in-convulse. WALTH. MARCHT. hist. (chart.) 35 p. 670,36:ut... solatium confratennitatis et orationum suarummihi -ius inpendant.

memorabiliter d'une manière mémorable: GALL.ANON. chron. p. 418: proelio -r superata.

memoralis, -e 1) illustre, mémorable: NIGEL.WIREK. mirac. S. Mar. (Vesp. D. XIX f. 15 col. Z: assi-due nomen -e Marie invocat. 2) dans la terminologie

diplomatique, qui conserve le souvenir de: CARTUL. Gel-Ion. 499 p. 408 (a. 1140): ec est -is carta census parrochieSancti Paragorii. Y. memorialis.

memoraliter de façon à rappeler un souvenir: CAR-TUL. Eichsf. 87 p. 51: annuatim quoque ad comproban-dam -r hane traditionem, stolam... constituimus offeren-dam. TRANSL. sang. dom. 32: ne unquam oblivioni tra-datur, sed in perpetuum -r habeatur.

memoramen, -mis n. [memoro] I) mention dans un

écrit: TRANSL. Calixti p. 422,52: non ideo pluna nonscribimus, quasi alia multo de illo -me digna ignoremus.2) souvenir: CARM. imag. 21,6,1: est leo signatus heremi-inc Marcus.

memorandus, -a, -ont 1) adj.,fameux, illustre: HROTSV.

Mar. 526: virginei modum partus narrat -um. WALTFI.SPIR. Christoph. II 3,165: in illis f errorum nevis -e ne!-ligionis. RUOTO. COL. epil. 49: regia progenies terras -aper cames. DIPL. Otton. 111 120 (a. 993): cleni -us presul.ExoRD. Caraeins. 27 p. 182,28 (a. 1183): pontificis vestriSuenonis diu -i devotione considerata. ADAM BREM. 2,43

p. 103,8: diu -us tex Danonum. 2) subst. neutr. plur.,

1) les choses dont il faut se rappeler: ALEX. NECK. laussap. div. 9,353 p. 494: vis memorans in puppe cap itis

Page 46: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

355 memoratjo - memoria 356

sedet, -a reservans. 2) mémorandum, note écrite pourgarder le souvenir d'un fait: RICHARD. LOND. Er. dial.scac. p. 115,29: quedam -a que frequenter incidunt aclerico thesaurarij seorsum lune scribuntur ut solutoscaccario illius termini de bus discernant majores, quequidem non facile propter numerosam sui multitudinemnisi scripto commendarentur occurrerent. ib. p. 151,34:causa veto bec seorsum in -is scaccarjj precepto the-saurarii diligenter annotata in finem scaccarji reserva-bitur.

memoratio, -nis f 1) mention, rappel: }fRABAN.carm. 42,1,3 (vs.): pars montis Sinai, Moysi et -odigna, / hic Christi domin.i est et genitale soium. ANDR.SUN. hex. 6402: cinis est -0 mortis. 2) notice, consignationd'un acte dont on veut perpétuer le souvenir: CARTUIL.Mont. Pessul. p. 111 (a. 1103): hic brevis -o, que estinter Raimundo comite... et Guillelmum... pistellario,de Iedda. ib. p. 271: breve -nis de donc, que fecerunt G...et R. 3) donation consignée par une notice: COu. Amaif.155 p. 87 (a. 1043): adducere vobis debeamus in pascharesurrectionis domini nostri Jesu Christi agnum unumpro -ne. CARTUL. Anian. 212 p. 343 (a. 1075): dono postmortem meam ecclesiam sancti Johannis... in vitaquemea donc, appendariam et porcum de ses denariis in -ne.

memorativus, -a, -um 1) adj., qui sert à rappeler un fait(ici en parlant de lettres de rappel): AMALAR. epist. p.246,27: epistolas, quas gloriosissimus imperator -as misitnobis. Jan. SCOT. versio Dion. Ar. 113 col. 1085 D : divinamemoria non humanitus -a phantasia declarante. 2)subst. neutr., faculté générale du souvenir: EURO. PIS.transi. Joh. Damase. fid. orth. p. 129: -um... est me-morie et rememorationis promptuarium et causa.

memoratorium, -i n. V. memoratorius.memoratorius, -a, -um [memoro] 1) adj. (formes: nom.

memoratorio: CARTUL. S. Vict. Mass. II p. 100 [a. 10451.CARTUL. Conch. p. 108 [XI0]. CARTUL. Nemaus. 204 p.324 [a. 1115]. nom. memoraturio: DOC. Amiat. 305,1 [a.823]). qui garde le souvenir de: a) breve -um, brevis -us,brevis -a: notice, aide-mémoire: CARTUL. Cupersan. 9,2-3: brebe -um facto a nos. MEM. Spoiet. 288,38 (a.821): breve -um qualiter venit Teudipertus castaldius.DIPL. Otton. III 278 p. 703,22 (a. 998): post solutampenam hune brevem -um in omni robore firmitatis per-maneat. ib. 339 p. 767 (a. 999): banc brevem -am deprecepto supradicti imperatoris... fecimus abbati Hu-goni (cf. ib. p. 769,15). CARTUL. S. Vict. Mass. II p. 100(e. 1045): breve -ode gadio de Guillelmo (cf ib. p. 218[c. 1050]). CARTA a. 1077 (Vaissete, Hist. Languedoc Vpr. 328 col. 635): breve -um de placito. CARTUL. Conch.p. 108 (XIe): breve -o que Arlenus fieri et scribere iussit(cf ib. p. 237 et 279). CARTUL. Nemaus. 204 p. 324 (a.1115): breve -ode acapto quod fecit Aganeidis. b) notitiamemoratoria: notice, aide-mémoire: DOC. Amiat. 305,1(a. 823): notitia -turio facio ego intmo, filius occini ga-

staldio. c) carta memoratoria: charte: Cou. Amaif. I125 p. 214 (a. 1125): unde nobis aber facta chartuia -umde solidi XXIV.

2) subst.: a) neutre: notice, aide-mémoire (pour breve5 memoratorium): CAPIT. reg. Franc. I p. 134,25 (a. 807):

-um qualiter ordinavimus propter famis iiiopiam, ut deultra Sequane ormes exercitare debeant. Cou. Cav.111,12 (a. 821): -um factum a me domno Arnaido dia-cono. Cou. Bar. 8,1 (a. 897): -um factum a me. LIE.

10 cens. s. Petri Gand. p. 37: -um qualiter domnus ... abbainstituit stipendia fratrum. CARTUL. S. Petri Gomai 71p. 222 (a. 1080): -um facio ego.., de terris, que sunt aSekyriza. b) masc. (même sens): COD. Amaif. 136 p. 56(a. 1020): in cuius manibus paruerit iste -us, ipsum expe-

15 dicemus.memoratus, -us m. [memoro 1.1 action de rappeler,

récit: REGINO chron. p. 1: si ces digne -u geste sunt.ARma ad Worm.: nisi vestra eruditio veridica proderet,quod tam enorme et incredibile -u foret. PAUL. FULD.

20 Erh. 2,6 (4) p. 19,22: quamquam piura digna vel -u velmemoria dicere potuerimus. VITA Bard. 3 p. 324,22:quiddam admirabile, omniumque -u probabile.

memoria, -ef formes: maemoria: Cou. Caiet. 1186,26(a. 998) et 217, 13 (a. 1008). memorium: VIrA Barn. II

25 P. 563. momoria: REG. Gen. 28,7 (a. 989).I) mémoire, faculté de conserver et d'évoquer les con-

naissances passées (UGUTI0: -a est firma comprehenso-rum mora in mente. ib.: -a tenet preterita, mens futuraprevidet, cogitatio presencia compiectitur):

30 A) emploi général: EINH. Carol. 13: humana potest -arecordari. Cou. Lauresh. 21,8 (a. 819): advertat obsecrofidelium tam sequentium quant presentium -a. BULL.Cas. 1138,17 (a. 898): nulle, modo in -anominetur apuddeum (i. memoretur). EPI5T. Ratisb. I p. 274,7: quasi ea

35 possim in -e sinum revocare. Joi-i. SAIU5B. metal. 1,11p. 29: -a est quasi mentis archa, firmaque et fidelis custosperceptorum. GERARD. CREM. transi. Isaac defin. p. 321:-a est apprehensio rerum existentium in animarum inda-gatione et inquisitione. transi. Johan. isag. L. 11f 0 2 b:

40 de ordinativa virtute... -a in occipitio. BERNARD. SILV.univ. niundi 1113 p. 65,125: in occipitis reductiore / tha-lamo -a conquiescit. DOM. GuNuzss. an . 9 p. 74,35: the-saurus... inteiiectus -a est, que retinet intentionem. transi.Avicen. an. 4,3f° 19 b: precipue virtus sue -a valet mu hum

45 ad scientias, eo quod confert nobis experimenta queretinet -a... -a autem est etiam apud animalia. GUILL.S. THEOD. epist. fratr. M. 72 p. 94,7: animus se facileexpediat. . . absque contagio -e imaginantis. B) dans des lo-cutions ou memoria est complément d'un verbe exprimant

50 l'idée de tenir, donner ou venir au-devant: 1) au dat.:EINH. Carol. 6: eventus -e mandate. ELGIL. Sturm. 2:psalmis tenaci -e traditis (cf. WIDUK. I pref. DIPL.

Conr. II 228 a p. 310,22 [a. 1036]). CHRON. Salem. 32:-e non retinemus. HRorsv. Gall. 1,3: -e fixum teneo.

Page 47: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

357 memoria 358

THTETM. 1,1: viventique semper -e eommendare (cf. CAND. FULD. Eigil. I 2: iustitie Dei. EIdIIL. Sturm. 4:

GERARD. MoaEs. delib. p. 256. BERTHOLD. CONST. annal. latins cogitationis. ib. 5: Dei sui. WLDUIC. 3,75 p. 152,15:

a. 1071 p. 275,27). Dn'L. Loth. 111 53 (e. 1133): eum -e prudentie ac iusticie. BRUNO QUERF. fratr. 13 P. 729,13:

oecurrit. 2) à l'accusatif précédé de ad: CAND. FULD. gloriose eternitatis, que est vita sapientis. EPIST. Tegerns.

Eigil. 1,10 p. 228,44: fragilitatem tuam tibimet ipsi ad 5 13 1: vestri. EPIST. Meginh. 6 p. 199,8: huius cuipe. Dlr'L.

-am revocare (cf. Miit&c. Begge [éd. Ryckel] p. 26,10. Steph.IIp. 8(a. 1074-82): anime mee. ADAM BREM.Pref.

DIPL. Arnulfi 174 [a. 899]. RIMB. Anse. 40 p. 74,41. p. 1,14: rerum(W1Po gestaprol. p. 4,16). DIPL. reg. Bel.

THLETM. 4,38). TRAD. Frising. 903 (n. 870): ad -amcunc- p. 345 (a. 1181): rerum preteritarum. 2) avec dignus:

torum fidelium perveniat... quia. MEO!NH. Alex. 13: LTUTG. Greg. 11: hoc dignum -a esse videtur. (THIETM.

euius nomen nobis modo ad -an non occurrit. THIETM. io 2,16. Wio gest. 4€).

6,36: ad -am eiusdem expedire. DIPL. Loth. III 107 (a. V) tradition, histoire: EINH. Carol. prol.: librum pre-

1136): ad -am reducimus, quia tempus breve est. ANON. clarissimi et maximi vin -am continentem. LIUTOLF.

gesta 1-lung. e. 34: in -am duxit, ut... eonstrueret. transi. Severi subscr.: explicit obitus et -a sancti Severi.

3) avec in et nec.: RPvLB. Anse. 41 p. 75,30: ut bec in RIMB. Anse. 1 p. 20,5: huius itaque sanetissimi patris

-am haberent. 4) avec in et ahi.: RIJOTG. COL. 32e : 15 -am stilo exarare decrevimus.

habebit illud... in -a. ADAM BREM. 2,43 p. 103,9: gestas VI) mention: A) en général: ANNAL. Xant. a. 847: -a

tes in -a tenuit. HL5T. ord. Bened. S. Mont. Pannon. apostolice sedis minime ad aures nostras pervertit. ACTUS

VIII p. 267 (a. 1086 faIs. e. 1135-71): in -a posteris... pont. Cenom. p. 25: -as librorum quos Julianus edidit..

reservandum. Con. Croat. Il p. 224 (a. 1111): nomina... nobiseum... hactenus habentur. B) dans l'expression

in -a non habeo. 20 memoriam facere, faire mention de: LJUTG. Greg. 10111:

II) sens philosophique, faculté cognitive supérieure: cuius superius -am feci (cf. BENED. ANDR. 66,10). ANAST.

A) en général: ERMENR. ad Grim. 8 p. 542,13: eui tamen chron. 142,2: hic -am Severi scelesti faciens ah episcopatu

accidunt intellegentia, -a et providentia. PRUD. predest. eiectus est (DIPL. Hem. 11121 [a. 1006]).

col. 1051 B: bec enim tria, id est inteilectus, -a, voluntas, VII) notice ou charte: ANNAL. Camald. 147,32 (a.951):

sic insunt naturaliter animo humano, ut tamen non di- 25 -am recordationis facimus. DIPL. Fleur. IV 403 (a. 1089):

cantur esse ipse animus, sed in anime. LIBELL. astr. p. omnibus Christi fidelibus... notificamus ae manenti -e

370: ad ipsa divinitatis celsa penetrabilia conscendere committimus. DIPL. abb. Tih. p. 19 (a. 1055): litterarum

et quibusdam naturalibus -arum gradibus, quasi ab acti- -us commendarent. CARTUL. Landevennec. p. 150,16 (e.

vis ad contemplativa, unde sit quove redeundum, coni- 1050): bec -a retinet quod. CARTUL. S. Viet. Mass, I p.

cere potest. ErnsT. Ratisb. 30 p. 363,29:-a que est animi 30 59 (XIe): -a sive notitia de diversis divisionibus sive par-

anima. PETR. LOMBARD, sent. 13.7 col. 531 A: hic quedam tibus tenranim. OBERT. SCRIBA a. 1186 275 p. 103: nul-

apparet trinitas, -e, intelligentie et amoris, bec ergo tria lam inquisicionem contra heredem faciam nisi heredes

una vita. GUILL. S. TI-IEOD. epist. fratr. M. D. 102 p. predieti de illa coupera -a staverint. CARTUL. Mont. Pes-

142,14:-a efficitur sapientia, cum suaviter ci sapiunt bona sul. p. 417 (XII0): hee est earta seu -a census Blancharie.

Domini. B) emplois spéciaux: 1) connaissance: NADDA 35 VIII) souvenir d'un défunt: A) en général: Coi).

Cyr. I prol. 17,68: ad ipsius rei vere -am ... firmam mentis trad. mon. Lunael. 139 p. 82: oh -am anime fecit. Dut.

aciem adtendit. 2) (dr.) lucidité, conscience: CARTUL. Amolli 36 (a. 888): pro eterna ipsorum omnisque gb-

Mont. Pessul. p. 189 (a. 1178): hoc suum fecit testamen- riosissirni generis eorum -a, defensione et tuitione. ib. 72

tum, in sua bona -a erat, et nescimus quod postea suum (a. 889): in -am anteeessorum nostrorum beatissimorum

testamentum mutasset. 40 regum. ib. 83 (a. 891): oh -am et remedium anime nostre.

III) mémoire, la quatrième partie de la rhétorique: ib. 136 (a. 895): pro... anime remedio ceterorumque

ADELARD. BATH. eod. et div. P. 19,34: in elocutione, -a regum antecessorum... diva -a. TrnErM. 3,10: pro bolus

et pronuntiatione mi. -a soror eius... et coniux eius... monasterium... con-

IV) souvenir: A) ensemble des souvenirs conservés par struentes. GUARIMP. 220,11: coieres utique iliorum sapi-

une personne ou un groupe (le plus souvent avec le génitif): 45 entium ac philosophorum -as. DIPL. Otton. III 120 (a.

1) avec gén.: EINH. Carol. prol.: posteritatis. PA5S. Trudp. 993): in -am nostri nostrorumque parentum. DIPL. Henr.

J 2: patrum. WIDUK. 1,12: maiorum. Ru0TG. COL. III 312 (a. 1053): ecelesia... in -a sancti martiris et cpi-

5 p. 7,4: hominum. EPI5T. Tegerns. I 35: eunctorum. scopi Leodegarii consecrata.

ADALB. BAMB. Heur. 111,34 p. 811,21: futurorum. Ono B) au génitif accompagné d'un qualificatif, expression

Fms. gest. 1,12 p. 27,36: in multorum. ib. 1,47 p. 65,7: so élogieuse accompagnant le nom d'un défunt (de bonne, de

eorum qui adhue supersunt. Con. Croat. II p. 176 (a. sainte mémoire); la formule devient stéréotypée et finit

1181): benefactorum. 2) abs.: Wio gesta 40 p. 61,15: par signifier simplement ' défunt' dans les actes officiels:

imperatonis gloria sit nobis in -a. B) souvenir d'un fait ou beate memorie: ANNAL. Mett. II P. 100: obiit beate -e

d'un personnage: 1) avec le génit if de ce dont on se souvient: Hildegardis regina (cf. Dia. Lunow. Germ. 66 [a. 853].

Page 48: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

359 memoria 360

CHRON. Moissiac. p. 257. ANNAL. Mett. I p. 44 et 59. gesta Franc, p. 133). DIPL. Cour. II 51 p. 59,12 (a.RICHER. I p. 200. ABBO FLOR. apol. coi. 471A. CORON. 1026): -a nostra arque coniugis riostre... in elemosinisVed. p . 687. CARTUIL. S. Ben. Divion, II 312 p. 91 [n. et orationibus,,. celebretur. DIPL. Henr. III 218 (a.1032-35]. I-IJST. ord. Bened. S. Mont. Pannon. Ip. 599(a. 1048): in anniversario eius et iliorum quorum supra -a1150). C0D. Arp. cont. VI p. 200(a. 1199). I-IEX. flUOR. I p. s in missarum officiis ac vigiliis celebretur.3). bone memorie: ANNAL. Einh. p . 67: defuncta est bone D) mémoire d'un saint (pendant la messe): BRUNO-e mater regis Berhtrada (cf. VIrA Aldeg. Ip. 814. CITRON. QUBRF. Adaib. (rec. A) 34: intra -am sanctorum mar-Moissiac. p. 289. ANNAL. Mett. I p. 70. ANNAL. Engo- tyrum Adaibertum vocat presbyter missasfaciens.lism. p. 486. ANNAL. Marc. p. 170. CHRON. Floriac. p. IX) fête d'un saint: LIBELL. suppl. Fuld. 3: ceterorum254. MARB. Rob. 1,16. Lin. rubeus p. 412 fa. 11661, io sanctorum. ANAST. chron. 120,1: sanctorum aposto-ALAN. TEWKES. scripta p. 36-37. ANON. gesta Hung. lorum. ADALB. MAGD. ciron. a. 967 p. 178,34: Sanctipref.).devotememorie :DJPL.Arnuifil74(a. 899) :devote-e Michaheljs, BRUNO Qiimgy. fratr. 12: omnium sanc-predecessorum nostrorum, dignememorie: DIpL.Ludow. torum (TI-TTETM. 6,47. LAMB. Hersf. annal. a. 949 p.Germ. 170 (a. 876): inter religiosos et digne -e viros (cf. 36,10. ACTUS pont. Cenom. p. 473 [XIJe]). MIRAC. Bav,RICHER. II p. 116. THANOM. Bernw. 17 p. 766,19. EPIST. 15 p. 301: Sancti Bavonis. HERIM. ARCH. Edm. 41 p. 81:Worm. 140 rit.). dive memorie: flirt. Ludow. Germ. 23 sancti martyris. par extension, fête liturgique: THIETM.(a. 837): dive -e avus noster (cf. DiPL. Karoli III [a. 880]. 4,6: dominice Passionis.WALTH. Svia. Christoph. II epist. ad Cou. RICHER. I X) tombeau: A) en général: AMULO opusc. col. 163 A:p. 2 et 126 etc.). felicis memorie: EPI5T. var. II p. 301,5: defunctorum sepuicra -as appellamus. VirA Aviti p.felicis -e donlini Caroli imperatoris. THANGM. Bernw. 11: 20 385,12: cui titulo superponitur vilissima ligni -a. WETr.felicis -e presul (cf. Dn'L. Henr. II 121 [a. 1006]). Con. Gall. p. 277,39: super illud -a... edificabatur. VirACroat. II p. 97 (a. 1163). flende memorie: DTPL. Karoli Bertulfi p. 640: corpus beati Bertuifi ad -am... fidelium111 35 (a. 881): flende -e domni Hlotharii patrui nostri. defunctorum deportare. CARTUL. Rien. med. 1404 p.gloriose memorie: RIMS. Anse. 12 p. 33,22: gloriose -e 461II (a. 1101): ante -am quod nunc dicitur iongapater sous Karolus augustus (cf. DIPL. Karoli III 145 25 fossa. B) tombeau d'un saint: 1) sing.: VITA Cond. p.fa. 886]). pie memorie: SYNOD. Ticin. 459,16 (a. 876): pie 649,15: sancti confessons Waiarici. VirA Desid. Cad.-e fiiii. HINCM. REM. annal. Bertin. p. 78: pie -e Hiudo- p. 597,29: beati Desidenii. MWAC. Eparch. p. 562,9:wicus imperator (cf. Dia. Karoli III 100 [a. 884]. Dut. Dei hominis. EINI. transi. Marc. p. 263,55: martynis.Otton. 11200 [a.979].HIST. ord. Bened. S. Mont. Pannon. MIL0 FLN. Amand. II p. 481,14: eius. Paun. annal.VIII p. 267 [n. 1086faux 1135-711. Con. Arp. cont.VJp, 30 Bert. II p. 29: beati Quintini martyris. ib. p. 50: sancti194 [a. 1198]. HEX. PRi0R. I p. 7 [Xile]). recoiende memo- Landberti. TRANSL. Regine p. 450: sancte Regine. HERiC.rie: Con. Hong. VII p. 2 (a. 1198): patris nostri recolende mirac. Germ. p. 167: gloniosi corporis. MiRAC. Medardi-eBeieregis(cf MON. Strig. Ip. 88 [a. 1138-l329]).te- p. 85C: egregii martyris Sebastiani. MmAc. Remacli p.cordande memorie: SYNOD. Ticin. 416 VIII 49 (a.899). 697: sanctissiini confessons Christi. TRANSL. Gorg. 11sancte memorie: ANNAL. regni Franc, p. 8: per manum 35 p. 244,10: martyris Christi. VrrA Urb. Ling. p. 493:sancte -e Bonefacii archiepiscopi (cf. ANNAL. Einh. p. 9. sancti Urbani. VrrA Bertuifi p. 638: beati Bertuifi.VirA Audomari p. 755,2. ANNAL. Lugd. p. 110. CORON. OSBERN. Dunst. p. 109,5: beati Odonis. 2) au plur.,Moissiac. p. 302), venerab jiis memonie: HLNCM. REM. tombeau des saints ou des martyrs: DUNGAL. resp. col.epist. coi. SSSC: ad petitionem virorum venerabihs -e 4960: sanctorum (AGOBARD. imag. sanct. col. 213.Conradi et Rodolfi. venerande memorie: DIPL. Karoli 40 VIrA Rigob. p. 72,2. FLODOARD. hist. col. ll7B. NOTK.III 131 (n. 885): ob remedium venerande -e videlicet BAIS, martyr. [MGH, SS, rer. merov. V] p. 717,17). VITAavi et genitoris nostri (Dia. Arnuifi 3 [a. 887]. ib. 18 Chrod. p. 569,43: -is... et rehquiis. JOH. METr. Joh.[a. 888]) ENCHIR. hist. Hong. p. 123 (n. 1171). p. 343,50: beatorum apostolorum. 3) confession de Saint

C) mémoire, commémoraison, prières pour un défunt: Pierre: HiNCM. REM. annal. Bertin, p. 67: clerus etpopuiusANGiLE. CENT. ecci. Cent, p. 178: misse in quibus -a 45 Romanus... beati Petri -am adeunt. PRUD. annal. Bertin.sanctissimi pape Adriani et gloriosi domini mei augusti II p. 35: ad beati Petri apostoli -am revehuntur.Karoii... teneatur. WANDALB, ad Otric. p. 570,4: ab XI) reliques d'un saint: RuD. FULD. Lech. 22: -aseis, quorum -as celebrant, appeliantur. Dia. Arnuifi sanctorum per singula aitaria orando circuivit. ADRE-64 (a. 889): obitusque vite nostre in evo -a celebretur, VALD. mirac, Bened, p. 384: qui a longe -as sanctorumANAST. ciron, 337,22: celebratis eius -is. THANGM. 50 secuti fuerant. LETALD. Max. p. 606: c1.m venerandisBernw, 5: nomina quoque fratrum quorum annualis -a sanctorum -is appensis colle. Anso Apri p. 520,5: postinstabat, cottidie recitari iubebat. THIETM. 5,41: cele- muitorum veto sanctorum digne susceptas -as. ODIL0brata pro defunctis -a (ib. 6,73). BICHER. II p. 36: ut... CLUN. epitaph. Adaih. p. 643: Lausonam venit, ibique-an os tri servis Dei in cenobio habeatur (AIMOIN. FLOR. -am Dei genitricis devotissime adoravit, MIRAC. Ursm.

Page 49: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

361 memoriala - memorialis 362

16 p. 833,11: cancellos ubi sanctorum erant -e oranstenue rat.

XII) châsse: MWAc. et TRANSL. Lamb. p. 71: urbanaet venerabilis mirifica -a... composita est.

XIII) autel dédié spécialement à la Vierge ou à un S

saint: VIrA Mauri p. 291: sicut sanctissimus Benedictusin oratorio eiusdem beatissimi Martini, in quo, de-structa ara Apollinis, eius -am posuerat, se sepeliri jus-serat. ACTUS pont. Cenom. p. 55 (IX: -am sancteMarie.., de predicta ecclesia non delevit. MIRAc. Quint. 10

I p. 807: ad -am prefati archangeli prier veniens. AIMOIN.FLOR. mirac. Bened. p. 373: einptam ceram... ad -aminclite virginis Marie deferens. CJ-IRON. Petr. Besuens.

p. 346: ad -am beatorum apostolorum Petri et Pauli,in Besuensi Joco se sepeliri rogavit. HARIULF. chron. 15

Centul. p. 257: corn... altaria orando circumiens, ve-nisset ad eamdem sancti Salvatoris -am. CHRON. deBello p. 60: ante -am apostolorum honeste tradideruntsepulture.

XIV) chapelle, église: CARTUL. S. Mar. Paris. I p. 20

323 (a. 829): illud hospitale pauperum quod est apud-am beati Christofori. AMULO epist. p. 365,33: in ce-clesiis Dei, in -is beatissimorum martyrum talla signaincrebuerunt. WORMON. Paul. p. 234: -as necnon etbasilicas in suis honoribus fabricatas habere. AIMOIN. 25

FLOR. gesta Franc. p. 118: quin Dei ac sanctorum -as,a predecessoribus structas, venerabiliter excoleret. Mi-RAC. Macar. p. 104: Iocum -e sciicet sancti Michaelisarchangeli adire.

XV) monastère: VITA Clari p. 483: S. Petri monaste- 30

rium... quingentos pene monachos continebat, Sancto-rum Gervasii et Protasii venerabilis -a quinquaginta.

memoriala, -e f [memonia] chapelle: CARTA a. 861(Hist. Patr. Mon. 1 50 a): forestem... cum -a et appen-diciis suis. 35

memoriale, -is n. y . memorialis.

memorialis, -e I) adj.: A) dont on se souvient, mémo-

rable (UGurlo: -is, -e, quod dignum memorie): Du' L.liens. 11 420 (a. 1019): ut huius nostre donationis auc-tonitas -is habeatur et vera credatur. EpI5T. Worm. 132 40

p. 58,8: grates tibi in primis multiplices et -es, quiapreces meas... fecisti acceptas. CARTUL. episc. Haib. I225 p. 192,2 (a. 1149): notum et -e esse volens. B) qui

fait souvenir: UciuTlo: -is, -e,... quod reddit aliquid admemoriam. GALL. ANON. chron. p. 399: eius gesta 45

fortia... scriptis -ibus commendare. Cl qui contient ou

qui exerce la faculté de mémoire: H0NOR. Auo. cogn. vit.15 col. 1009 D : anima.., est -is, rationalis. GuILL. C0NcH.phil. 4,24 col. 95 B : cellula cerebri... tertia -is dicitur quiain ea est vis retinendi aliquid in memoria. GERARD. CREM. 50

transi. Arist. anal. post. II 19 p. 96,20: virtus -is,quando servat formas rerum. DOM. GuNDIss. an .. 9 p.71: vis -is sive reminiscibilis, que est sita in posterioriconcavitate cerebri. D) dans la terminologie diplomatique:

1) breve (-is) memoriale (-is), notice, simple consignationd'un acte dont on veut perpétuer le souvenir: CARrA a.972 (Vaissete, Hist. Languedoc V pr. 122 col. 268):brevis -is quem fecit facere. GREG. CAT. reg. Fart. II130,1: breve -e qualiter veniens in Spoieto Goderisiusde Reate fecit querelam. CARTUL. Conch. 23 p. 29 (a.1010-1053): breve -e que Austrinus de Conchas fienirogavit (ib. 67 p. 65 et 231). CARTUL. S. Cucuph. II430 (a. 1010): per saura -em brevem. CARTUL. S. Julian.Brivat. 427 p. 129 (XIe): breve -e de terra Wilelmi.CARTUL. Richar. 42 p. 44 (a. 1148): breve -e PonciiGiraudi. 2) capitulum memoniale, capitulaire: CAPIT.reg. Franc. II p. 277,20 (a. 854): hec -a capitula, quesecuntur. 3) carta memorialis, charte, acte authentique:

CARTUL. S. Vict. Mass. II p. 161 (a. 1060-1108): hecest carta -is de illo honore sancti Nazarii de Medullio.(CARTUL. Anian. 170 p. 305 [a. 1175]. CARrUL. Mont.Pessul. p. 419 [XIIe]). 4) cartula memorialis, charte:

Doc. comm. Ven. 12 p. 11 (a. 1072): de uns -is cartulaquam michi fecisti (ib. 40 p. 43 a. 1118]. ib. 42 p. 45[a. 1120] etc.). 5) liber memorialis, livre de fondations:

GLIILL. Hms. const. II 17 (PL. 150) col. 1059B: inlibro -i, quemcunque vult, facit notari. 6) notitia me-morialis, notice: TRAD. Frising. 1461 (a. 1053-1078):ad -em notitiam presentium ac futurorum suhscniptumest qualiter placuit.

II) subst.: A) masc.: 1) souvenir: CARTUL. S. Cucuph.1127 (a. 978): in -em aput Deum... non fiat. Lis, pont. I

p. 506,20: in secula -em eius pangentes carminibus. 2)archiviste: BULL. Rom. 255,1, VII 39 (a. 954): hectestatur annosa -is sacri scrinii historia. SUMMA Paris.25.2. d. p. c. 16 p. 232: -es dicuntur, qui scripta adimperatonis dignitatem pertinentia conservant. 3) testa-ment: CARTUL. S. Cucuph. I 136 (a. 980): antequamalium testamentum vel -em fecisset (ib. 11 533 [a. 1034]).4) commémoraison, prières pour un défunt: CARTUL.Lerin. 247 p. 263 (a. 840): post obitum nostrum volumusut annis singulis ad constitutum diem... -eln nostruma cunctis celebretur fratnibus. CARTUL. S. Vine. Laud.

p. 197 (a. 1068): post obitum anniversarius dies depo-sitionis mec f iat -is cum refectione fratrum.

B)féru. (sc. vis), la faculté de mémoire: GERARD. CREM.transi. Algaz. metaphys. IV4 p. 170 (éd. Muckie): -is vetoest conservatrixintentionum,quasapprehenditestimativa.

C) neutr.: 1) acte, parole ou chose mémorable: THLETM.128 p. 34,37: spero -e eius in libro vite asscniptum. VIrAMenel. p. 138,18: iilud antiqui Abrahe obeditionis dig-num -e debere sequi. HisT. prim. episc. Somers. p.26 (éd. Hunter): restat vero quoddam -e digna dignummemoria. CARTUL. Saviniac. p. 447 (c. 1100): dignumduximus -e quoddam retinere et scnibere. CASUS Petrish.2,41: hoc -e ante obitum suum dixisse narratur. GmALD.itin. Kambr. II 2 p. 113: tanquam tanti conventus -e,locum capelle... signavit.

Page 50: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

363 - - memorjatus - memoriosus 364

2) souvenir, mémoire d'un défunt: GISLEM. Droet. p. persistant. CARTUL. Athanac. 83 p. 615 (a. 1010): hec538,17: nostrumque -e commendetur in futuris genera- donatio firma et stabilis permaneat sicut scripturn est -etionibus. COD. Lang. coi. 368 e (a.862): pro -e nominis Gerardi, qui hoc donum fecit. Doc. comm. Yen. 12 p.eius concedimus curtem turingam. CARTUL. Clun. I p. il (a. 1072): ipsum -e tibi reddidi, si exemplum de iiio145: ut -e mei semper haberent. ODIL0 SuEss. transi. s aparuerit... persistat sine muni vigore. CARTIJL. S.Sebast. p. 405: ut sancti cresceret cultus et -e. AIM0IN. Bened. Floriac. I p. 227 (a. 1077); -e istud inde fieri...FLOR. gesta Franc, p. 133: nomenque nostrum, quasi precipimus. CARTA a. 1080 (Boletin de la R. Academiaperpetuum tenentes -e. Dn'L. Otton. III 279 p. 704,19 de Buonas Letras VIII 116 p. 528): signum Rochoif(a. 998): quatinus suum -e in eodem monasterio per- qui demonstratorio -e hoc scribere iussi. CARTUL. S.maneret. Dia. Heur. II 144 (a. 1007): ut et inibi io Mar. Paris. I 448 (a. 1101): litterario -i precipimusnostrum parentumque nostrorum ceiebre haberetur -e. eternari. FOND. Nie. Prat. Tom, p. 1116: quem in calceAcrus pont. Cenom. p. 397 (XIe): religionis sue -e -is nostri ponimus ut tenacius memorie imprimatur.perpetuum derelinquens. NORE. IBuRO. Benn. 27 p. b) diplôme royal ou impérial: ACTA Phil. I p. 226 (a.891,21: in sempiternum vestre fidelitatis -e. CARnJL. 1077): ut donatio ista et concessio nostra firma et in-Saviniac. I p. 427 (a. 1097): -e sempiternum... trans- is convulsa permaneat, -e istud inde fieri precepimus eter-mittere disponens. RADULF. NIGER II P. 106: ut moriens nari. Dn'L. Loth. III 102 (a. 1136): precipimus. -. utsuperstiti -e deponam. HEX. Pmoa. I p. 55: deprecatus nullus... hoc nostrum -e scriptum infringere presumat.est, ut, huius rei gratia, perpetuum -e in ipsa ecclesia 7) mémorandum, rapport: CAI'IT. reg. Franc. II p.conservaretur. CARTUL. match. Misn. II 181 p. 127,33 331,23 (a. 865): in suis -ibus adnotent, de quibus comi-(a. 1145): quatinus -e meum... in eadem ecclesia in 20 tibus cornmendaverunt. CARrA a. 1163 (Materials forperpetuum maneat. CHRON. Rames, p. 47: in devotionis the history of Thomas Becket V 59 Epp.): singula capita,sue -e eternum. ANNAL. Magd. 11 p. 143,34: volens non sicut -e nostrum continebat, diligenter ci exposui.solum sue sed et future etatis generationibus relinquere 8) registre-mémorial: NECR. Lund. p- 44,9: -e fra-nominis sui -e. trurn. GiRon. Goz. I 21 p. 148,48: plura sub en hue

3) commémoration d'un défunt dans les prières de 25 collata sont predia, que in -i nostro reperiuntur essel'Eglise: DJPL. Karoli III 132 (a. 885): in annuali nostri notata. CARTUL.- Carthus. 23 p. 66 (a. 1155-56): posttransitus die -e nostrum sacris orationibus recitetur. fratres nostros defunctos in -i defunctorum scribantur,ODo Foss. Bute. 5 p. 14: eius -e in orationis precatibus y. memoralis.semper haberetur. memorialiter 1) pour rappeler un souvenir, de façon

4) anniversaire,fondation pieuse en souvenir d'un défunt 30 mémorable: ALCWN epist. col. 145k (PL 100): meque,(prières ou pitance): BULL. Cas. 11 33,16: decrevit ut... obsecro, in sanctis mis orationibus habeto -r. CHRON.constitueretur eius -e sempiternum. ib. 33,20: per -e S. Petr. Besuens. p. 315 (a. 1023): ut hec restitucio etnominis eius. CARTUL. Belliloc. Lemov. 14 p. 34 (a. satisfactio -r permaneat. EPIST. Tegerns. 122: statuimus1062): -e eius muni anno agatur. DIPL. Ultraiect. I 244 nomen vestrum... precaminibus -r perpetuare. GALL.p. 221 (a. 108e: sit singulis amis idem census in festo 35 ANON. chron. p. 473: Caesar... luctum pro gaudio,S. Martini nostrum -e et remedium peccatrici anime. mortuorum cadavera pro tributo -r reportavit. 2) deCARTUL. S. Ben. Divion. II 358 p. 137 (a. 1082-95): mémoire: CARTUL. Molism. II 173 p. 322 (a. 1108):Post obitum meum, quotannis, nostrum teneant -e. que -r scribi non potuerunt. 3) en souvenir: CARrAGUILL. Picr. gesta 1131 p. 224: mille ecclesiis. . - per- Raduif. dom, de Couciaco in CARTUL. Mont. S. Mart.petuo celebre erit Guillelmi regis -e. 40 15 (a. 1187) (DuC S. y.): pro anima mea sollempne

5) tombeau: BRUNO QUERF. Adalb. (rec. A) 12 1n : servicium celebrabunt et anniversarium meum -r per-ad sanctam civitatem, ubi -e sanctum, obi sepulchrum peton facient.domini est. ORD. VIT. hist. VII 9 (ed. Le Prévost III p. memoriatus, -a, -um y . memoro(r).193): -e eius super ipsam ex aura et gemmis mirifice memorie [memoria] de mémoire: GLass. X°s. (ALMAconstructum est, et epitaphium huiusmodi litteris aureis 45 XXII [1953] p. 230): -e i. memoriter.comiter exaratum est. memorjosus, -a, -um I) qui a bonne mémoire (GLoss.

6) acte écrit: a) notice, simple consignation d'un acte AA 465,1,25: -us qui memoriam retinet. Uouiio: -us,dont on veut perpétuer le souvenir (cf breve memoriale): -a, -um, bone memorie): SMAR. reg. Bened. coi. 7321):GE5TA Aidrici p. 130: si deinceps ahqua altercatio de capacibus dixit, id est, -is, accommodatis, vel intelligi-eo orta fuerit, prefati -is exemplar in hac scedula con- so bilibus, qui ea que a magistris audiunt velociter capiunt,scriptum... appareat. ib. p. 143: propterea ergo hoc -e memoriter retirent et operibus complent. 2) qui se rap-conscribere libuit. b) charte ou acte notarié: DIPL. pelle: GERARD. SILV. Adalh. p. 355: sermo quemqueHugon. II 53,17 (a. 929): in perpetuum meum sit -e ut audientem qui faciebat -um. PAPIA5: qui memoriam ha-fruges ipsas in ipsorum manachorum... usu et sumptu bet; memor veto, beneficus vel qui defensionis memor est.

Page 51: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

365 memoriter - menaida 366

memoriter V. memor.memoro(r) 1. dép.: EIGIL. Sturm. 25. Ano VERC.

epist. Pauli 302,1. TRANSL. sang. Dom. 11. FROUM.carm. 13,11. BERTI-IOLD. C0N5T. annal. pref. p. 268,15.ADAM BREM. 2,24 p. 82,19. ib. 2,43 p. 104,10. GUILL.CAMP. dial. col. 1070.

I) mentionner, raconter, dire: A) abs.: LÂUTO. Greg. 10:sicut superius -avi. AGrn5 vita Hath. 18: aliquid... utilead -andum invenisse dicebat. THIETM. 2,23 p. 66,8: utsupra -avimus. B) avec acc.: WALAHFR. hort. 296: vires 10

speciesque et nomina. Wett. cpu. 2,31: annales... dies.DIPL. Ludow. Germ. 68 (a. 854): que supra (RIMB.Anse. 19 p. 39,33. TruE'rM. 6,25x). HROTSV. Gong. 165:bec. C) avec de et ahi.: THIETM. 4,41: de qua superius-avi. D) avec prop. subordonnée: 1) infinitive: WIDUK. 15

3,75 p. 153,9: populos... -avit eum paterna subiectosrexisse pietate. 2) complétive introduite par quod, quia ou

ut: POETA SAXO 3,17: sic veteres -are soient, quod... ter-ras... vastarint. Con. Amail. 188 p. 142 (a. 1092): -amusquia tota supraseripta capitula... nobis obbenerunt per 20

ehartulam donationis. ib. I 81 p. 131 (a. 1087): verumtamen -amas ut post ovitum vestrum debeat se fare pres-biter Sergio elerico. OSBERN. lIb. mirae. p. 157, 17: -ans

quod frequenter patrem Dunstanum lois rationibusextollere consueveris. 3) interrogative indirecte: RUOTO. 25

CoL. 48: certatim -ant quid fecerit, quid docuerit, qualisvixerit, qualis obierit.

IJ) rappeler quelque chose à la mémoire de, remettre enmémoire (avec acc.): ERMENR. Svai. 2: illam. -- dominisententiam -ans. CHRON. Rames. p. 84: novissima sua 30

crebro -ans et vite humane conditionem... Deo. . - ter-ram. - - dedit. 111) se souvenir de: A) avec gén.: ERMENR.

ad Grim. 30 p. 568,10: mcl. EUGEN. VuLG. syll. 3,21:nostri. B) avec infinitif WALTHARIU5 833: hoc ictu -anssemer finire dueiium. DAN. BECCL. Urb. Magn. p. 37: 35

si ructare velis, -es spectare lacunar. IV) revenir à la mé-

moire: ERMOLD. NIGEL. Ludow. III 313 p. 50: non -atiurata f ides, seu dextera Francis sepe data. 5) retenir par

la mémoire: MEM. Mediol. 1440,5 (a. 835): certe scio etbene -o hodie per annos XXV facientem talem conditio- 40

nem. 6) se souvenir (exercice de la quatrième partie de larhétorique): BALD. Buao. carm. 196,1156 p- 226: artispredicte rethorice pars est inventio prima / ... quartaquidem -at.

memorans, -lis de la mémoire: ALEX. NECK. laus 45

sap. div. 9,353 p. 494: vis -s in puppe capitis sedet,memoranda reservans.

memoratus, -a, -um formes: memoriatus: Con.Ver. 331,20 (a. 860). mentovatus: Doc. Long. 2,19 (a.843). 1) rappelé, mentionné, susdit (pour démonstratif, 50

voir D. Norberg, Beitrôge zut Spâtlateinischen Syntax,7): ANNAL. reg. Franc, P. 150: a -is comitibus. ANNAL.Einh. p. 101: cum -a civitate. BRABAN. epist. 10: -î auc-tons lectione. EINir. Carol. 15: per bella -a. AcTus pont.

Cenom. p. 23 (IXe): de subversione -i idoli. CHRON.Moissiac. p. 291: Clotarius quidem, -us tex. AGms vitaHath. 16: -um presbyterum. DIPL. Caroli III p. 20 (a.898): ad deprecationem -i Heriberti. ANNAL. Mett. I P.97: ut -us imperator suam reciperet uxorem. CARTUL.S. Ben. Divion. 11215 p. 17 (a. 1002-1016): contra -umbolus loci priorem. HIST. Tornac. p, 327: -e civitatisnomen. DAN. BEcCL. Urb. Magn. p. 56: corn ballivapotens floret, pomposa sequela plebis eum sequitur;cum ballive dominatus I interit, interierit subito -asequela. HIST. ord. Bened. S. Mont. Pannon. X p. 501(a. 1184): -i comtes... causam hbrantes. CARTUL. Osen.I p. 337 (e. 1195): -a tenementa. notez: amplius memo-ratus: RIMB. Anse. tit. 8: amplius -us frater Autbertus.iam memoratus: POnTA SAXO 2,178: Widokindum mm-um. HROT5V. prim. 174: iam -us. sepe memoratus:THIETM. 1 ,71 : sepe -us iuvenis. ib. 6,4: ad municionessepe -as nuncios probatos misit. superius memoratus:TRAD. Wizenb. 53 p. 57: tes superius -as. THIETM. 4,28:ab Ochtrico superius -o litteris instructus. supra memo-ratus: FIGIL. Sturm. 6: in supra -is... habitaculis. CHRON.Til. p. 664: contra Carolum Pipini filium supra -umdimicavit. Wipo gesta J p. 12,24: supra -i episcopi.Ono Fais. gesta 1,27: captoque supra -o Alemannieoppido.

2) qui se rappelle (cf. memoro II): VITA Vincentiani p.125,23: Savinianus ergo de reliquiis... -us. CARTUL.Biter. 108 p. 148 (a. 1107): dura iacerem in lecto mec,egrotus sed bene -us.

memorosus, -a, -um [trieront] 1) qui a bonne mémoire:

HINcM. REM. epist. col. 68 13 : aliquem de vestris -um ho-minem. 2) 'reconnaissant: UGuno: -us, beneficii memor.

memphim y. mefflum.mcmpbis [ong. inc.] GLoss. AA 465,1,26: -is turbo

rubus.memsis y. mensis.1. mena, -e m. mendole (poisson de mer): AELFR.

colloq. p. 94: quales pisces capis? Anguillas et lucios,-as et capitones. Uou-no: hic -a, quidam piscis qui cumluna crescit et decrescit et ad modum lune se habet.

2. mena, -e f. [cf ital. mena] affaire, opération: CAR-'rut. Imol. II p. 311 (a. 1099): ego Petrus Badovario daSpinale fuit (I) in ista -a manu mea subscripsi. STATUT.Pistor. 35 (a. 1107): et ut non compleant aliquam -ampro civitate... quamcumque -am pro negotio civitatisPistole habuero vei de qua credentiam fecero. ib. 102:item se quis civis Pistoic fuerit mihi accusatus quodaliquam -am teneat cum aliqua civitate.

3. mena, -ef Y. mina.menaida, -ef. [germ. *manaheit, FEw 16, 509] forme:

menaita: Con. Wangianus p. 74 (a. 1188). corvée de

charroi et de conduite des troupeaux, redevance: CARTAXI' s. (Jules Vuy, Revue savoisienne 18 [1877] 84): ser-vitium qui vulgo dicitur menaidas, quatuor et ses ligne-

Page 52: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

367 menaiola - mendacjum 368

rum tractus cum bubus duobus. ib. de -is... XII numos MUST, transi. Plat. Phed. p. 12,1: -s homo fors autu-de -is. CARTUL. Clun. V 4390 p. 692 (a. 1188): hommes maverit hoc.debent moisons, arietes, denarios et -as. Cou. Wang. 2. menceps V. manceps.(Fontes rerum austriacai-um II 5 [1852]) p. 74 (a. 1188): menclas ong, et sens inc.: RUODL. VI 86: lot benecum agno et cum menaita. CARrA XTI°s. (Mcm. Doc. s cribratos presentabo tibi panes.., et piraturas aliquasSuisse Rom. 18,386): et VIII d. de -a. CARTA XII°s. lardo superunctas atque coronellos (mixti)s alios uti(Domkapitei Chur 3): et octo carnes -a VI fratribus. menclas (y. Fr. Seiler, Ruodlieb 1882 p. 255 ada.; tlike

menaiola, -e f [neap. menare, 'tirare, trarre, buttare, twists', Zeydel).gettare'] endroit où l'on fait glisser le bois?; MON. arch. mencolda, -e f y. mancolda.Neap. 6, p. 169 (a. 1099): et descendit ad -am que est ro mencoldata, -ef y . mancaldata.subtus serre de capociari, mencoldus, -i m. y. mancaldus.

menalia, -c f. [cf medalia] espèce de monnaie: MON. mencsuro 1. t'. mensuro.hist. Port. leges 1361 (a. 1123): de bove duos denaryos 1. menda, -e f 1) faute morale, péché: SEQ. ined.

de camarjo una -a. 75,75,6: ut exutos omni -a nos locet in gloria. 2) fautemenalins, -a, -um [Menalus] du mont Ménale: UGUT1O: 15 dans un texte: AYNARD. p. 621: -a vel mendum, men-

hic Menalus mens Archadie... unde -us, -a, -um, archa- datium in scriptura. Uc+urio: bec -a, macula, maximedius. illa que solet esse in libris nondum emendatis. Huco

menamentum, -in. [2. mena] accord: CARTA Umbria S. Vicr. gramm. p. 304,21: alogus nota: hoc ad -asa. 1198 (Ficker, Forschungen zut Reichs- und Rechts- adhibetur. r. 1. mendum.geschichte Italiens IV 201 p. 255): cum Panzo finem 20 2. menda, -e f [pour amenda] amende: CARTUL.vel -um vel concordiam non faciemus sine consensu Cormeriac. p. 92,2 (a. 1070): nullus... dabit ullam con-rectorum. suetudinem nisi iuxta -am (= iuxta amendam) in mer-

menandrianus, -i m. [Menander] Ménandnien, disciple cato domini Parthenaci. y. 2. mendum.de Menander, hérétique Syrien: UG11U0: -i sunt quidam mendacia, -e f [mendacium] forme: mendatia: AN-heretici dicti a Menandrio qui mundum non a Deo sed 25 NAL. regni Franc, p. 76. fourberie: ANNAL. regni Franc.ah angelis factum asserunt. GERARO. MoitEs. delib. p. p. 76: de instabilitate vel -a eorum. REG. Sublac. 54,3116: aliter errant Simoniani, aliter -i, aliter Basilidiani. (a. 958): in illorum malitia seu -a deprehensi.

menaria, -c f y. minania. mendaciolum, -i n. [mendacium] petit mensonge:menas, -dis f. [wtv&ç] bacchante, ménade: UGuTIO: UGUTIO: mendacium... unde hoc -um, diminutivum.

bec -as, -dis, id est sacerdotissa Bachi. 30 mendaciostis, -a, -um [mendacium] menteur: CHRON.menasginm, -i n. y. mesnagium. Salem. 38: de -a eloquia.

• menator, -is m. y. minator. mendaciter y. mendax.menatus, -a, -um [= minutus? menata, tusata', éd. mendacium, -in. formes: mandatium: REGINO chron.

CARTUIL. Cupersan. 145] ong. et sens inc.: CARTUL. a. 908 p. 139 n. K. mendatium: J0R. AMALF. mirac.Parm. 579,19 (a. 908): inferere promitto tritico, secale, 35 55,26. LIUTPR. antap. 3,1.vel omnem malorimen in campo cappa septima -0. CAR- I) mensonge: A) expression contraire à la vérité, à laTUL. Cupersan. 145 (a. 1110): et una cala bdllata et una pensée de celui qui s'exprime: JOH. AMALF. mirac. 55,26:-a cala et una mensa. MON. arch. Neap. 4 p. 317 (a. veritas in vestro -o non credetur. WIBALO. epist. 153:1045): due pelliccie serice et una bullosa -a... et tres nequaquam mentiti sumus, set -um dicere coegit nonpelliccie et una camisa... et unu pannu de bullosa sub- 40 inprudentia, set necessitas. PETit. LOMB. sent. 3,5,8,2tilis et -a et faccietergia tres. col. 834: -ont est, ut ait Augustinus, faisa significatio

menbrum, -i n. y. membrum. vocis cum intentione fallendi. SENT. Anselm. p. 99: -ummencaldata, -c f. y . mancaldata. est significatio falsi, i.e. oratio per quam ille qui loqui-mencaldea, -c f. y. mancolda. tur, auditori falsum significare intendit et putat. Hucomencaldum, -in. r. mancaldus. 45 S. VICT. dit 130: -um est falsa significatio cum volun-

• mencaldns, -i m. Y. mancaldus. tate fallendi que vel presentialiter inest, vel postea ad-mencatus, -i m. y. mancaldus. ventit. B) tromperie, trahison: TJ-IEGAN. Ludow. 42: per-mencales, -ium [ong. inc.] espèce de monnaie: COL. rexit obviant eis usque in magnum campum... qui usque

dipl. Osma a. 1182 (Descripcién hist. del obispado de hodie nominatur Campus -j. DIIPL. Otton. 1405 (a. 971):Osma per D. Juan Loperraez Covalân t. 3. Madrid 1788, 50 lune ipse imperator... -a arque iniustitias prefati Hilde-40): et centum -es. y . metcales. prandi providens.

I. menceps, -ipis privé de raison (UGUTJO s. y. capio: II) propension au mensonge: CAND. FULD. Eigil. I 9-s id est mente captus id est insanus): EGBERT. LEOD. p. 226,38: liberate corda vestra timore Dei ut, fugatorat. 1 740: diva in natura memoratur strutio -s. HENR. -o, dominetur veritas. THEGAN. 44 p. 599,42: propter

Page 53: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

369 mendaculus –2. mendicus - 370

cupiditatem et -um magna te impietate perdidisti. GERE. subiugatum. ABBO FLOR. epist. X col. 434A: quid est -r

AUG. vita Udalr. 9 p. 396,42: hoc est avaritia sive amor iurare, nisi periurare? LANER. corp. dom. coi. 419B:

pecunie, cum sua proie, -o, fraudatione, furto. quidquid igitur ex mendacio te -r astruente colligitur.

III) parole, acte, objet faux ou mensonger: A) en géné- niendicabulum, -i n. lieu où l'on trouve des mendiants:

ra!: HENR. ARIST. transi. Plat. Men. p. 10,21: fortuna- s UGUTI0: hoc -um, locus mendicantium.

tissirnum -um mentitus fuerim. GERARD. MORES. delib. mendicancia, -cf. mendicantia.

p. 4: que -o dimissa veritate utuntur. B) emplois spé- mendicantia, -e f. [ong. inc.] formes: mendicancia:

ciaux: 1) fausse nouvelle: BERTHOLD. CoNsT. annal. CARTUL. S. Mont, p. 18 (a. 1062). mendigancia: ib. p.

a. 1078 p. 310,32: niehil aiiud nisi -a... audierant. ib. 17 (a. 1062) et p. 126 (a. 1070). mendiganza: ib. p. 35

p. 313,1: falsarii et -orum commentarii regis Heinrici 10 (e. 1078) et p. 96 (e. 1090). redevance: CARTUL. S. Mont.

circum. 2) rêve, cauchemar: TI-JEGAN. Ludow. 51: misit p. 126 (a. 1070): dedit ahum paisium... et -am et gal-

fideles iegatos sous partibus Italie ut reducerent coniu- hnam. ib. p. 96 (a. 1080: debet -am sieut consuetudo

gem suam sepe -is afflietam. WALAI-IFR. Wett. 405: est in ista regione. CARTUL. Sord. 71 p. 57 (a. 1110):

episeopus ilie I esse ratus soiiti -a mania somni I ludendo Aner Centuilus, qui est veetigahs, debet date VI concas

excepit. 3) idole, faux dieu: BERTI1OLD. CON5T. annal. 15 frumenti -am. (cf. ib. 72 p. 58 [e. 1110]).

a. 1077 p. 294,26: veritas rarissima erat, -orum myri- mendicitas, -tis f. 1) mendicité, action de demander

ades ubicumque regnabant. ib. a. 1078 p. 313,8: -orum l'aumône: DONAT. Mcn. Ermel. p. 705,22: coin alimo-

destructor non defessus. 4) faux diplomatique: DIPL. niam pubiica -te qua sustentaretur... quereret. UFFING.

Cour. II 285 p. 401,11 (a. 1034): si quis forsitan -is Ide 1,12: quod pridem sub -lis obtextu... questum adi-

suis confidens hane iegittimarn traditionem infringere... 20 pisci consuesceret. ACTUS pont. Cenom. p. 13 (IXe):

temptaverit. stipem -lis. 2) misère: VITA Petri Abrinc. cap. 10 p. 487:

mendaculus, -a, -um [mendax] quelque peu menteur: sedentes... vinctos in -te et ferro. UDALSC. Cour. 17 p.

UGuTlo: -us, -a, -um, aliquantum mendax. 435,11: gemino misera, tum frustrate spei, tum -tis tor-

mendatia y. mendacia. quebatur doiore.

mendax, -cis I) adj.: A) en parlant des personnes: 1) 25 mendico 1. forme: mandico: Wir'o prov. 45. 1) intr.,

qui ne dit pas la vérité: WALAHFR. Wett. 218: iiieferoxque mendier: a) au propre (UGUTI0: -o, -as, cibum ostiatim

rapaxque, minax, -xque sagaxque. THIETM. I 24 p. querere vei quolibet aiio modo, sed ponitur semper pro

32,3: -x mie et veritatis inimicus. 2) qui cherche à tromper aequirere): Wio prov. 45: melius est -are quam alus

par ses mensonges: WALTH. SPIR. Christoph. H 1,73: nichii due. Dia. Heur. IV 476 p. 648,36: exire de pa-piures nenias, quas finxit Grecia -x. UGuTI0: -X, -cis, 30 tria et hereditate sua -andi coegerunt causa. OTTO FRIS.

qui mentern aiterius faliit, et differt inter -cern et vanum, chron. 6,20 p. 284,11: miseram vitam -ando transigant.

quia -x est Hie qui spe lucri et voiuntate decipiendi men- b) au figuré: ANON. hist. Bened. S. Mont. Pannon. I

titur, vanus est qui sine spe lucri mentitur. B) en par- p. 590 (a. 1095): qui in his delectantur que hulus mundi

lant des choses: 1) mensonger: HROTSV. Theoph. 277: sont, semper -ant. MATTH. VIND. ars vers. II 5 p. 152-

quod -ci dernens sermone negasti. FROUM. carm. 32,45: 35 153: -ai facundia. 2) trans., requérir quelqu'un (d'une

veridicax minor est vobis quam ligula -x. THIETM. 4,48: aumône ou d'autre chose): FiNir. transi. Marc. I 4,4:

vernis earum -chus diffidens. 2) trompeur, fallacieux: stipem. CONR. HILD. ad Harth. p. 193,24: nisi indigena-

HRABAN. carm. 37,15: tuque tuum credis quod -x com- mm didicissernus assertione, eundern Rubiconem instar

modat hora. THIETM. 2,39: in primo aditu dexteram perhennis fluminis yrnbrium et torrentium auxiliis sepe-cern perdidit. BERTHOLD. CONST. annal. a. 1077 p. 40 sepius intumescere -atis. GESTA abb. Lobb. 19 p. 322,22:

295,30: post huiusrnodi -cem assentationem se domum magne tes insoientie visa est, ut qui antehac aiiquoties

festinanter proripiens. in ecciesiis alias promovissent sous, nunc de alienis sibi

II) subst. masc., menteur: BERTIIOLD. CONST. annal. ecciesiis -arent extraneos. SVENO Aoo. hist. p. 140,5:

a. 1077 p. 290,30: sic in primo pacto, quod ad invicem -ata non capesso suffragia. MILES GLORIO5US 339 p.statuerant, paparn artificiose delusum et deceptum, -ces 45 209: vitam -ut inhertis.abierant. ib. a. 1077 p. 295,34: et bac amentie metuenda mendicuins, -a, -um mendiant: UGuTI0: -us, -a, -um,

cunctis passione aliquantisper ad exempium -cibus et pauper tenuis.apostatis demoniace satis discruciatus, damnabili con- I. mendicus, -i m. mendiant: C&HT. reg. Franc. I p.

summatione insanissirnus expiravit. ADAM BREM. 3,38 132,3 (a. 806): de -is qui per patrias discurrunt. WALAHFR.

p. 181,22: ita prevaluerunt apud nos -ces. RAHEW. apoi. 50 Gall. I 31: erat ibi quidam -us, tanta... debiiitate con-

11: curia -ces fovet, aspernatur honestos, odit veraces. tractus, ut penitus... incessu pedum careret. HELM. 108

mendaciter faussement, mensongèrement: DIPL. Ot- p. 214,14: nec enim aliquis egens aut -us apud cos...

ton. 111 304 p. 731,15 (a. 998): monasterium... penitus repertus est.destitutum suisque usibus quasi jure proprietario -r 2. mendions, -i m. y. medicus.

Page 54: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

371 mendigancia - menianum 372

mendigancia, -cf y . mendicantid. meneria, -e f y. minaria.mendiganza, -e f y. mendicantia. menesfallio 4. y. mesfalio.1. mendo 1. améliorer, guérir: ANTIDOT. Bamb. menestralis, -is m. y . ministerialis.

(ALMA XXIV [1954] p. 222): facit ad stomachi dolere..., meneum, -in. [managium] domaine: CARTA a. 1154—ad renom, et vessice vitia fortiter -at. s 72 (Stenton, Gilbertine Charters p. 85): de nostro -o.

2. mendo [mendum] d'une manière défectueuse, in- menficus, -a, -ont [cf mefiticus?] sordide?: COSM.correcte: UGu'rio: unde -o adverbium, id est maculose. JAPYG. MATER. carm. 882 E: bella magus agitat, dum

mendosus, -a, -um 1) illégitime, mauvais (Uouno: -a duraque monstre.-us, i. spurius, turpis, infectus): CITRON. Ebersb. I p. mengera, -e f [pour migera] mesure de capacité pour14,29: moderni... pro son libitu et possibilitate -o jure w les céréales: CARTUL. Templ. 304 p. 198 (Barcelone)quosque lovant aut deprimunt per exlegem temeritatem. (a. 1143): annuatim -am I ordei. y . migera, migeria.2) mensonger: CARM. Cant. 15,1,1 : -am quam cantilenam menia, -ium sive -arum (abl. -ibus sive -us) n, pl.ago, I puerulis commendatam dabo, I quo modulas per (UGuTI0: bec -a, -ium quasi munia quasi muniant civi-mendaces risum I ... ferant. RUODL. VIII 38: me cum tatem et nota quod menja sunt muri civitatis a muniendopromissis -is decipiebas. BERTII0LD. CON5T. annal. a. 15 sed abusive djcuntur menia edificia). 1) remparts, en-1079 p. 317,5: domnus papa legationes Heinrici regis ceinte fortifiée d'une ville: CAND. FT.JLD. Eigil. II 7,23:-as esse professus est. Corçit. HIRS. didasc. p- 34,2: ad -a tendit! Fulde. WALARER. carm. 5,76,64: Romaneauctor iste ex qualitate morum humanorum contexuit -ibus urbis. SMAR. gramm. p. 244: intra -a urbis. EINH.-a commenta fabularum suarum, tes fingens insensibiles. Carol. 15: sub IDertose civitatis -a. Ont. Amolli 24 (a.3) faux (en musique): Aiuno FlusiNo. mus. p. 14: cogi- 20 888): cenobium.., infra -a Argentarie civitatis.. con-temus eam antiphonam aut secundum alium modum structum. Ont. Otton. 111 429 (a. 973): ripam corn -ibusiubilandam, aut penitus esse -am. et turribus ipsius civitatis. GERH. AUG. vita Udalr. 26:

mendose d'une manière fautive ou mensongère: -a autem Auguste civitatis. Dut. Henr. 11 284 p. 336,17UGuno: -e adverbium, turpiter, maculose, mendaciter. (a. 1014): haud procul a -ibus Ticinensis urbis. DIPL.

I. mendum, -in. faute (de copiste) (UGuno: hoc -um 25 Loth. 11140 (a. 1132): extra urbis -a. THEODOR. PALID.et bec menda, macula, maxime illa que solet esse in annal. a. 1162 p- 92,48: turribus deiectis, muris et -ibuslibris nondum emendatis): SALOM. III carm. 1,2,264: conplanatis. 2) murs extérieurs: HRABAN. carm. 16,87:fuco fallendi quorum tex traditur uni, / alter habet iuris -a templi. POETA SAXo 4,225: -a nobilis aule. llaovsv.poesim componere -is. WALTH. Sp. Christoph. II 2,66: prim. 234: ecclesie construxit -a pulchre. }IARIULF.bec maxima credulitatis f est species, bec orthographe sa chron. Centul. P. 61: reliqua vero -a ipsius monasterii...penetralia secte I intente septeni nexu velata sigihi f sicuti cernuntur omnia a fundamentis, studuimus cumfirmiter et nulli -orum pervia fuco. AYNARD. p. 621: turribus et cappellis reformare. 3) édifices: GEBEH. Udalr.menda vel -um, mendatium in scriptura. y. 1. menda. p. 592,38: muros namque ecclesie dirutos dilapidata -a

2. mendum, -i n. [cf amenda] amende: GUILL. CAS. civitatis. TnE0D. AMORD. Mart. 4: aurea Rama, que111893 p. 306 (a. 1192): lib. III1 pro -o furti quod ipsa 35 sicutomnesprecellisurbesdignitate -orijm,numerositatconfitetur se fecisse ci, et lib. VIII pro -o sarde quam sapientium. 4) (métaph.) menia vite, vertus (les rem-similiter furata fuit. Y. 2. menda. parts de la vie): WErr. Gall. prol. 15: vera sub ipso

mendus, -a, -um taché, souillé: Uourio: a menda, principio vite capiebat, / vertendo multos exemple, ad-us, -a, -um, sordidus, maculosus. -a vite. WALAHFR. Wett. 622: omnibus exemplum revo-

mene indécL [forme obtenue par mécoupure de amen: 40 cans ad -a vite, y . munia.œ + mene: cf menda, défaut] défaut (UciuTro: -e id menianum, -i n. [pour moenianum] forme: menni-est defectus, unde apud Grecos luna dicitur -e quia anum: ADAM PONT. utens. p. 125. terrasse (UGurlo:singulis mensibus deficiat): ALAN. IN5. dist. col. 698 B : -non, id est solarium quia menibus solet addi, vel Meni-amen dicitur ab a, quod est sine, et -e, defectus, onde: anus socius, collega Crassi, in fore, proiecit materias utiam cita venio, amen, id est sine defectu. 45 essent loca in quibus spectantes sisterent que ex eius

menedidon indécl. [ir76èv i&v?] ignorant: UGurlo: nomme -a sont dicta; bec et soleria dicuntur quia-on, nil sciens. patent sali et ideo inolevit consuetudo ut -a domibus

menehi indécl. [une. bret. minihy] domaine rural: addicerent): ALCUJN Ved. p. 426,12: post ymnos ma-CARTUL. Raton. CLXXXI p. 140,3: vendidi... dimidi- tutinos in -is consistens. ASTRONOM. Ludov. p. 643 IL r.:um -i Uuokamoe, ib. CLXXXIII p. 142,10(a. 845-860): se in -a huic domui contigua. MILO ELN. Amand. II p.donavi eis illam partem que vocatur -i Uuokamoe. ib. 463,32: dorons quippe spatiose et excelse... cum -isp. 150,3 (a. 856): inter.. terram pignorantie et con- suis quasi fantastice somniorum imagines visibus illiusfinium -i Sancti Petri. paruerunt. ADAM PONT. utens. p. 127: in -is autem illis

meneres y, minera. nichul egregie spectabile est preter celi et pincelle opu-

Page 55: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

373 menica - mens 374

scula, quibus inspectis phaiain ascendimus. COD. Cav. vel consulendis adherescit. GUILL. S. THEOD. cant. 59:

8,94 (a. 1058): et capot iamdicte scale in ipso -o ponatur. in tempore aversionis -s affecta carni... in bora visitantis

y. mezanus 2. gratie -s affecta Deo, caro -Il. RICHARD. S. YICT. trin.

menica, -e f (pour meninga] méninge: JOH. SCOT. coi. 8891): Christus ascendit corpore, nos ascendamus

divis. nat. I 37 col. 480C: visus radiorum instar ex -a, s -te. DOM. Gul'4D1ss. an. P. 88,15: hoc est -ti ratio, quod

hoc est membranula cerebri, foras funditur, -a veto est aspectus oculo.luminis naturain ex corde, ignis videlicet sede, recipit. 2) raison, équilibre de l'esprit: a) en général: WALAHFR.

menico 1. [ong. inc.] mettre ou avoir en commun?: carm. 5,21,24: adconvivia -te saniori/pervertit (DIPL.

Uouno: -are id est communicare. Amolli 140 [a. 896]. RUD. FULD. mirac. 2 p. 331,1.

menime y. minime s. V. parvus. 10 WALTHARIUS 530). POrTA SAXO 5,366: quo vertunt -lis

meninga, -e f forme: inininga: PAUL. AEGIN. cor. pocula mulla statum. THIETM. 6,36: -lem eius in tantum

17,18. gén. plur.: miningum: ib. 14,1. méninge: GLoss. abalienavit ut. b) en parlant d'un état anormal, presque

medic. 46,6: -am greci appellant membrana capitis. toujours d'origine mystique, extase (ou effroi): Rima.

COLL. Salern. 1V p. 632 (MAIJRUS gioss.): relaxando -as Ansc. 9 p. 31,12: in excessu -tis raptus (WALTH. SPIR.

prolixitatem sompni inducit. y . menica. 15 Christoph. I 12. Wn'o gesta 36 p. 56,10. RICHARD. S.

menio 1. [pour munio] fortifier, entourer d'une en- VICT. Benj. min. 85 col. 61. GUILL. S. THEOD. nat.

ceinte fortifiée: UGLrrIo: -o, -is, -ivi, menia constituere amor. 8 p. 80,13). GERH. Auo. vita Udalr. 1 p. 387,42:

vel menibus circumdare, preparare. in extasi -lis videbatur.

meniatus, -a, -uni fortifié, entouré de murs: UGUTI0: 3) âme, vie, souffle de vie, esprits vitaux: SALOM. III

menia... unde -us, -a, -um, menibus circumdatus, con- 20 carm. 1,2,231:-s fusa foras ipsum me deserat intus. WAL-

structus, habundans. THARIU5 968: munimen ciipei obiecit -temque recepit. ib.

menitum, -in. faute pour monitum: ANDR. F0NTISEBR. 1068: gelidus sanguis -leva mihi ademit in armis. FROUM.

Rob. Arbr. 1,5 coi. 1060k: sapientis iuxta -um, vole, carm. 2,8: si me dii perdunt, si -lem pectore peliunt.

omnia coin consilio facere. DAN. BECCL. Urb. Magn. p. 87: sincerat fleubotomia,

1. menna, -ef grand' mère (y . Tappolet, Die romani- 25 -tes et cerebrum. HILDEGARO. caus. p. 122,27: qui...

schen Verwandtschaftsnamen. Diss. Ziirich 1895,35): oppressam -terni habet... in mediana sanguinem minuat.

CARTUL. Userc. 504 p. 277 (a. 1061): ego Guido de 4) partie supérieure de l'âme: ALCUIN.? disp. puer.

Turribus... et Ingalsias -a mea. coi. 1I04 13 : non anima sed quod excellit in anima, -s

2. menna, -e f faute probable pour menua, patience vocatur, tanquam capot eius vel oculus. RADRERT.

sauvage (plante): HILDEGARD. phys. 1,102: de -a. -a 30 Matth. coi. 571: dicitur et eminentior pars anime -s,

catida et sicca et folium eius super fractum ulcus posi- qua tota regitur vita hominis. SMAR. reg. Bened. col.

tum, venenum extrahit. 761 C: en aciem -lis intendat quo pervenire desiderat.

3. memia, -e f. [medemna ou mina] mesure de poids: Ron. MELODUN. somma I 4,8 p. 110: ipsa experientia

CARTA a. 1158 (Mon. Hist. pair. Januae 2,514): Ga- cognoscere possit simul animam esse, -tem et rationem,

lange -as IV... tres -as de gariofoiis. 35 iicet nec anima -s sit vel ratio. (cf. ib. p. 108: tria sont

mennada, -a f. y. mainata. differentia proprietate, que lumen sont unum in essen-

mennianum y. menianum. lis, i.e. -s, scientia et gaudium). GuRL. S. TIiE0D. nat.

menu 1. y. mine. amor. 24 p. 100: -s que capot est anime et principale

menoides, -es, -es en parlant de la lune au début et à ipsius -tis sedes esse debet amoris Dei. BERNARD. serm.

la fin de la lunaison: BURO. PIS. transi. Joli. Damase. 40 in cant. 85,13 col. 1194B: -s ineffabilis Verbi iilecta

f id. orth. p. 96: figure lune surit... -es bis, coin dulcedine... elabitur a se ut Verbo fruatur. TSAAC SrEL.

particulis sexaginta. y. monoides. an. coi. 1888 A: rumens in Deo lux, que exit ah eu, -terni

mens, -lis f I) âme, esprit, la partie spirituelle de irradiat. PETR. LOMB. sent. 13.18 col. 533&: -s sic acci-

l'homme: HRABAN. carm. 6,14: -s tecum est, railla I pitur non pro anima sed pro eo quod est in anima

que cohibetur humo. ANSELM. CANT. monol. 32 p. 51,9: 45 excellentius ea. Ps. Auo. spir. et an. 10 col. 786: -s...

si enim -s humana nullam eius aut suam habere me- dicta est quod emineat in anima, prestantior siquidem

moriam aut inteliigentiam posse. ALBER. CAS. carm. I vis anime est, a qua procedit inteiligentia.

p. 128: ad perennis vite fontem -s sitivit arida. ABELARD. 5) intelligence, réflexion, pensée, mémoire (la partie

introd. ad theol. p. 49: animant quoque, cum -leva no- cognitive de l'âme): EPITAPE. var. 1146,1: -s hominum...

minat, spiritualis eam esse nature, non corporee, fl5- 50 / in promptu semper ultima secla videt. HRAEAN. epist.

nuat. Ps. AUG. spir. et an. 11 col. 786: -s nunc capot 2b: quidquid boni -te teneam. carm. 20,8: quecumque

summis inscrit, nunc decidit in infima; nunc sese ref e- docuerunt ore magistri, / ne vaga -s perdat, conclu dedi

rens sibi yens faisa redarguit; modo ad corporalia ce- f oliis. WALAHFR. carm. 5,16,11: nec de -te cadat. ib.

genda deflectitur, modo eternis rationibus inspiciendis 5,72,3: ut docti monitis tenebras / -te fugemus. Ps.

Page 56: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

375 1. mensa 376

Auci. spir. et an. 11 col. 786: rationale et intellectuale néralement se rendre par un adverbe correspondant à celumen, quo ratiocinamur, inteliigirnus et sapimus, -tem qualificatif? il exprime l'intention ou la disposition dansdicimus. BURe. Pis. trans]. Job. Damase. fid. orth. 36,6 laquelle est accomplie l'action où se trouve le sujet: ADNoTp. 134,46; -s dijudicans opinionem... iudicat veritatem, cod.Iustin. 201,2; sana-te. LJUrG. Greg.pref. 15:sinceraunde -s dicitur a metiendo et excogitando et iudicando. s -te. WALAHFR. carm. 5,31,1: amica-te. ib. 5,88,9: serenaDIPL. Lothar. III 63 (c. 1134): sperans... rudes illius -te (Biaithm. 129). WEn. Gal!. 35 p. 277,3: perversa -te.gentis -tes ad agnitionem veritatis molliri et inflecti. FIRABAN. epist. 20 p. 426,27: benivola -te. AGnJS vitaGERARD. C1M. transi. Alex. sens, p. 89: universalium Bath. 7: mala -te. DJPL. Karoli 1115 (a. 877): integra -te.fixio est inter cogitationem et -tete. transi. Isaac defin. Dia. Arnuif i 10 (a. 888): sollicita -te. POETA SAXO 3,269:p. 324; -s est potentia incedens in possibilibus et mens 10 devota -te (THIETM. 1,18: V1TA Amaib. pref. p. 90').virtute animali. DOM. GUNDISS. transi. Ibn-Gebirol. USAT, Barc. 5 (éd. d'Abadai y F. Vails p. 4): consideratafons vite 5,43 p. 328,24: sequestrari a sensibiibus et -te -te. WALTHARIUS 242: sintulata -te. ib. 1165: contritainfundi intelligibiiibus. notez BULL. Cas. II 67,17 (a. -te. BRUNO QUERF. Adaib. (rec. A) 26: absconsa -te. ib.1007): dum... vite cursus peragitur, pieno animo -fis 27: certa -te. fratr. 7 p. 724,8: vera -te. ib. 13 p. 730,49:ratio vegetatur. is facili -te. THIETM. 2,45 p. 94,12: supplici -te. ib. 6,30:

6) sentiment, coeur, la partie affective de l'âme: tacita -te (HERBORD. Otton. 2,36 p. 743,34). ib. 7,45 p.WALAI-IFR. carat. 5,18,41: pater fraterque, mee pars unica 452,32: Jeta -te. GERH. AUG. vita Udair. 28 p. 418,32:-tis. ib. 5,21,8: dux... hortatur stabilem tenere -tem. ib. placida -te. Ono FRIS. gesta 142: attonita -te. ANON.5,55,1: eheu merentem renuit dictatio -tem. ib. 5,59,5: gesta Hung. c. 33: furiata -te.-tis amore ligatos. POETA Sno 5,154: -s huniilis tanto 20 1. mensa, -ef forme: mansa: CARTUL. Athanac. p.plus fuit ante Deum. ib. 5,570: dum Caroli trepidas 360 (XIe). CARTUL. Biter. 263 p. 370 (a. 1177). massa:dicere, -s, obitum. WALTI-IARIUS 630; hic quoque per- HADR. IV epist. 106 col. 1473A (a. 1156).pavidam gelido sub pectore -terni gesserat. SUMMA Paris. 1) table (meuble): Lis, pont. II p. 7,29: -a argenteap. 70: zelus vel emuiatio est propter alienum statum cum pedibus suis. WALTHARIUS 473: -am pede perculit.motus -lis. ANON. gesta Hung. c. 44: -s Hungarorum... 25 Wxnuiic. 2,2: -am marmoream regio apparatu omatam.nichil aliud optabat. NECR. Lund. p. 24,14: ascendunt ad -am... in son

7) intention, projet, volonté: EIGIL. Sturm. Il: malo- ordine. Lui. Domesd. S. Paul. 137 (XIIe): in aula fueruntrum hominum -tes instigabat. WALAHFR. Maroni. 3,5: duo bancha tornatiia et una -a dormiens et unum buf-quodcumque tibi suadet -s sancta petendum. SYNOD. Ti- feth.cm. 458,36 (a. 876): concordi -te et prompta voluntate. 30 2) table, plaque métallique ornementale (pour tabula):ERMENR. ad Grim. 33 p. 573,16: est mihi nunc -lis fioscel- ELNH. Carol. 33 p. 98: tres -as argenteas et aureamlos carpere quosdam. RUOTG. COL. 19111: ille veto, quasi unam...; una ex his que forma quadrangula descrip-cuius -tem Erinis ad coeptum nefas instigasset. TI-IIETM. tionem urbis Constantinopolitane commet... et altera3,24111: paululum michi nunc devianti -s est incepta per- que forma rotonda Romane urbis effigie figurata est...,ficere. 35 tertiam... que ex tribus orbibus conexa totius mundi

8) disposition de l'âme: THIETM. 5,2" in leciori -te descriptionem subtili ac minuta figuratione conpiectitur.et laciori stiio scribere. THEGAN. Ludow. 80: -am unam argenteam, que tri-

9) esprit créateur, hypostase divine inspirée du plato- formis est.nisme: ABELARD. introd. ad theol. p. 36: -tem quam noun 3) table disposée pour le repas: LIUTG. Greg. 2 p.vocant, ex Den natam atque ipsi coeternam esse per- 40 67,26: sederunt ad -am. EIOIL Sturm. 6: mox -a positahibeat, i. e. Fihum, quem Sapientiam Dei dicimus. ANON. in presentia episcopi fuit (RLMB. Anse. 35 p. 69,30).ses: ter. prive. 39 p. 250: -s divisa... seipsam atque CAND. FULO. Eigil. 112: -a reposita (cf. ib. 1114,66).mundum omniaque que intra mundum sunt,... susten- ib. I 15: post refectionem... surgentes a -a. Acius vitatare non desinit. HENR. AUGU5T. planct. 19 p. 161: -te Bath. 13: in refectorio ad -am fuit. VITA Math. III: terDei mordus coit ante creata creatus. 45 supra -am cotidie omnigenorum ailatis ferculorum deli-

10) sens, signification (d'une texte): BRUNO QUERF. ciis. GERH. Auci. vita Udalr. 4 p. 391,10: rediens ad -amAdaib. (nec. B) 23: ipsi veto clam cartarn alia -te, alia pransurus consedit. ib. 25 p. 410,31: cum convivantibussentencia misit. Episr. anon. (Becket Materials VI p. cottidie ad -am sedebat. WALTH. SPIR. Christoph. II73): tune etiarn archiepiscopus -tem litterarurn... regi 1,53: -am onerant dapibus. THIETM. 5,4: -a varus...coepit apertius explanare. Jou. SARISB. metal. 2,12 p. so cibis referta.84: virtus orationis est -s et sententia, sine qua nec 4) repas: a) en général: CAND. FULD. Eigii. I 12:vigere nec movere potest oratio. poiicr. 8,21 p. 392,2: lectio plane legebatur ad -am secundum dispositionernvim et -terni carrninis huius interpretatur. sacerdotis, ut cibo scilicet corporali cibus subveniret

synt.: ablatif, mente accompagné d'un adject ifpeut gé- spiratalis. BERTHAR. CAS. carm. Ben. p. 394,14: signacu-

Page 57: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

377 1. mensa 378

lum -e. LE0 III epist. 91,15: lectiones et ammonitionesante ipsa-a recitatas (cf. CARTUL. Bund. Ip. 36,21 [a. 808]).PETit. VENER. epist. 128 col. 114D; -am quoque abbatiscum hospitibus et peregrinis esse semper iubet. b) lerepas pris en commun par les chanoines ou les membresd'un ordre religieux: SMAR. reg. Bened. col. 848C: a -aexcommunicetur, non ab oratorio. AMALAR. inst. sanct.col. 967-i : separetur a -a, et a ceterarum sanctimonia-hum in choro psallentium societate. ADAM BREM. 2,69

p. 131,1: -an canonicis ipse primus instituit. ANNALISTA 'oSAXO a. 1044 p. 686,32: choro, -e, dormitorio... adesse.RADULF. Niona P. 135: -a canonica ibi a Baldewinoepiscopo Thuronensi statuitur.

5) plôt: WANDALB. mens. 183: pins -as ornare secun-das. '5

6) table, approvisionnement de bouche, ravitaillement:

a) en général: CARTUL. Matisc. p. 63 (a. 936-53):donamus ad ipsam casam Dei, ad -am fratrum et administenium senescahli ibi ad refectonium servientis.EERTH. WERD. narr. 2: ingentem secum abduxerat pe- 20

cuniam ne forte inopia faciente in alienam respicerecogenetur -am. Lin, mon. S. Crue. 158 p. 159 (a.1172): quantum habeo adductum de predictis locis donc,ad predictum cenobium medietatem ad -am, medietatemad operam. b) produits alimentaires distribués entre les 25

prébendiers d'un chapitre: CARTUL. Xant. 45 p. 35e"(a. 1176): ut prebendalis ihla portio, quam ferculum vel-an vocant, defunctis fratnibus non proficeret.

7) table royale, office dudapifer' ou sénéchal: EINH.Carol. 90X: Eggihardus regie -e prepositus. TI-IIETM. 4,9: 30

ubi quatuor duces ministrabant, Henricus ad -am, Con-radus ad cameram, Hezil ad cellanium, Bernhardusequis prefuit. HELM. 78 p. 146,29: sacerdos quidam...minister -e.

8) maison, entourage: ACTA Phil. Aug. I 40 p. 54 35

(a. 1181): prepositus noster adversus ahiquem supra-dictorum hominum per hominem de -a et de cibo suonihil probare potenit. CARTUL. Clun. V 4333 p. 697 (a.1188): cum capehlanus posuenit vicarios in ecclesiis castriVilani, debent facere fidelitatem priori cum clericis qui 40

saut in -a capellani. LAMB. ARD. hist. Ghisn. 147 p.636,1: servientem apud Montorium ad -am comitis re-sidentem.

9) disque du soleil: GERARD. MOREs. delib. p. 136:luna... erubuit, dum in sous -am impegit. ib. p. 137: 45

festinavit luna ocupare lucivomam sous -am.10) trésor (impérial): LnxRom. can. 180,249,1: habeant

judices binas hibras auni a -a prefecti pretorio. THEODOR.PALSD. annal. a. 935 p. 62,25: Otto tex... ad cuius -amcotidie 30 libre argenti pertinebant. 50

11) ensemble des biens constituant le domaine impérial,

royal ou comtal: C0NST. 1440 p. 647,11 (a. 1064-65):iste sunt curie que pertinent ad -am regis Romani.CARTUL. Rames. 1 149 (e. 1120): nemo ultenius valeat

dubitare de Bramcestre et de suis appendiciis, cum om-nibus consuetudinibus quas ipse rex Anglie si esset de-a sua posset ibi habere. ACTA Pont. 91 p. 130,21 (a.1176): semper de -a comitis Pontivi enit.

12) mense, ensemble des biens d'une église affectés:

a) à un évêque, à un abbé ou à un dignitaire ecclésiastique:CARTUL. S. Mar. Paris. I 326 (a. 1026): domnus Rai-naldus episcopus... dedit quasdam villas.., de -a epi-scopi. DIPL. fleur. IV 461 (a. 1098): abbas de propriisrebus -e sue triginte solidos annuatim advocato Everardodelegavit. ACT1JS pont. Cenom. p. 416 (XI0): huius do-nationis medietas episcopalem spectabit -am (ACTA pont.Rom. ined. 1211 p. 195 [a. 1147]). MEM. Autissiod. p.36 (a. 1143): ecclesiam B. Peregnini, que de -a nostraest et ad episcopii nostri lus pertinet. CONST. I 146,1(a. 1153): possessiones, que quorundam archiepiscopo-mm negligencia a -a sen elemosina episcopali alienatafuere. ib. 146,3 (a. 1153): iudicium requisivit super bonisa -a seu elemosina Coloniensis archiepiscopi alienatis.HADR. IV epist. 106 col. 1473A (a. 1156): cum mani-festum sit eamdem plebem in massa S. Petri... situmesse. CARTUL. archiep. Magd. 367 (a. 1180): V mansos...ad -am nostram pertinentes... ad usus fratrum... con-tulimus. MON. Stnig. I p. 156 (a. 1198): decimam tri-butorum... archiepiscopo Stnigensi... pro -a sua donc.

b) à une communauté ecclésiastique, à l'exclusion dudignitaire (mense conventuelle ou canoniale): CARTUL.Biter. 269 p. 370 (a. 1177): vinea sit de -a Sancti Naza-ru, notez les expressions: mensa canonicorum: CAR-TUL. S. Ben. Divion. I. 20 p. 37 (a. 909). CARTUL.Compend. 1 p. 25 (a. 918). CARTUL. S. Andr. Vienn.

p- 312 (a. 1034). CARTUL. Sithiens. I p. 243 (a. 1097).VITA Baudini p. 390. CARTUL. S. Saturn. Tolos. p. 138.Lis. mon. S. Crue. 173 p. 176 (a. 1173). mensa fratrum:CARTUL. Matron. I p. 10 (a. 851). DIPL. Karohi III 9(a. 878). CARTUL. S. Andr. Vienn. p.18 (a. 903). CARTuL.Stabul. I p. 131,3 (a. 912). CARTUL. S. Steph. Divion. I45 p. 68 (a. 972). CARTUL. Durbon. p. 7 (a. 1116-22).CARTUL. Catalaun. p. 40,22 (XI0). etc. mensa moria-chorum: DJPL. Ludow. Germ. 96 (a. 859). CARTUL.Athanac. 5 3 p. 593 (e. 1000). CARTUL. Saviniac. 97 p.72 (1004). CARTUL. Blandin. J p. 107 (a. 1087-1100).mensa scrotum: DLPL. Otton. I 318 (a. 966). e) par

extension, bénéfice attaché à une cure: CARTUL. Paracl.78 p. 95 (a. 1190): totam -am que pertinet ad pres-bitenium Sancti Albini in penpetuum possidendam...concessit.

13) table (ou banc) de changeur: BULLA Innoc. II a.1143 (Hugo, Sacni et canonici ondinis premonstratensisannales I pr. col. 274): domum... et duas -as forenses.CARTUL. Paris. I p. 288 (e. 1143): statuimus Templinos militibus lerosohimitani... in -is numinulariorumPanisius, hibras viginti septemque... tnibuisse. CARTA a.1174 (Arbois de Jubainville, Histoire des comtes de

Page 58: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

379 2. mensa-2. mensalis 380

Champagne 111 464): decem libras in annuis redditibus terre. LIB. Domesd. (Norfolk) II 273d: et erat -a eiusdemassignari Trecis in -a cambitoria. manerii.

14) table à calculer, abaque: Ps. B0ET. abac. p. 157: mensacula, -cf y. inesancula.quam ol, honorera preceptoris -am Pythagoream no- 1. mensalis, -e I) adj.: A) qui a rapport à la table,minabant, quia hoc, quod depinxerant... cognoverant, 5 aux repas: HERTB. Bos. Thom. col. iiii » : crebris tunca posterioribus appellabatur abacus. COMMENT. Gerb. ab archipresule -ibus visitatus exeniis. UGUTJO: -is, -e,reg. p. 250: vocatur ergo abacus -a geometricalis. ALAN. ad mensam pertinens. B) qui a rapport à la table sainte,INS. Anticlaud. III p. 320 (éd. Wright): -am Pythagore... de communion: VITA Bard. 10 p. 327,28: cumque venissetsustinet una manus. abbas ad caminatam, sumpta ferula et ferro mire celato,

15) dans la langue religieuse: a) table de la Cène: 10 in quo -es oblate coquebantur.HRABAN. carm. 41,10,3: presepis parlera ara JJ) subst., neutr.: A) nappe: 1) en général: VITA Desid.dei bec. Syndonis, -e, pelvis partemque sepuichri. ib. Cad. p. 591,10: scamnalia, -la et lectuaria. RUOTO. COL.77,1,4: presepis hic pars est, et portio sancta sepuicri, testam. 49 p. 53,17: cortinam; -la II. ib. 49 p. 53,18:I montis Oliveti -aque grata manet. b) l'autel où se -ia II, scamnalia totidem. Geai-i. AUG. vita Udair. 4célèbre la messe: ANAST. chron. 113,34: imperiali de- is p. 392,35: vespertina bora sine mensa atque -ibus inposita in divina -a corona. REGIN0 chron. p. 97: in- cubiculo son pane et cervisa se recreare coepit. EGBERT.vital suminus pontifes eundem regem ad -am Christi. LEOD. rat. 1821 : post epulas tarde in mensis -ia sternis.ODo CLUN. serin. col. 7430: quod lune fit cum negli- CONSUET. Trev. 11: -la super mensas expandit, copas etgenter dominice -e ministratur. J0H. CAN. Adalb. p. choclearia ordinaliter ponit. ASTNARIUS 216: -e tenet,584,15: tunc convenerunt ministri dominicalis -e. GERH. 20 dam domicella bibit. REG. Werd. 5 B p. 257: dabit...AUG. vita Udalr. 4 p. 393,19: et hac cantate expleta, ad lectisternium I, pulvinare I, -e J, quadraginta stipulasalteram -am congregatio sancte Af ne similiter fecit. liai purissimi. WALTH. MAI'. carm. p. 185,13: -i mensaEPIST. Hann. 87 p. 149,26 (a. 1059): panem in -a do- tegitur. Lin. trad. S. Petri Bland. p. 133 (XIP): 111e quiminica non superesse. LANFR. corp. dom. col. 4350: lavat -ia. POLYPT. Waldetrud. p. 305: -e novum con-innotescit quod vera Christi caro verusque eius sanguis 25 tinens X alias ad mensuram illam. au plur.: HERIM.in -a dominica immolent. e) par métaphore, la messe AUGIENS. conflict. p. 222: alba superpositis mundi -iaou l'eucharistie: HRABAN. caria. 64,4,1: crus hec sancta donis surit epulis regain cultus et auxilium. 2) spéc. nappedei consignet munera -e, / divino dono pocula cum d'autel: CARTA a. 1162 (Dondi, Istoria di Padova VIdapibus. ODo CLUN. occ. P. 112: dum sacra sacrate 48): -la brodata super mensam Domini. B) vêtement desperagit misteria -e. WALTH. SPIR. Christoph. II 1,235: 30 clercs porté sur la tunique, spécialement au momentcurramus sacre celeres ad fercula -e / que superant des repas (y. DuC): GERH. Auc. vita Udalr. 26 p.omnem devicto vielle saporem. SEQ. ined. 112,120: de- 412,12: nisi pauca camisalia et septem vel octo -ia etducat ad prandium angelice -e. d) par métaphore, la vie duo sarcilia et decem solidi argenti. DIPL. Hein. IIéternelle: PASS. Gratin. 30,5: surgite, ad -am meam 502 (a. 1023): ad femoralia, mantelas etiam, et -ia fra-invitati. e) la table du Temple sur laquelle on déposait 35 train. DIPL. fleur. 111 262 (a. 1051): fratres... sagimenles pains de proposition: C0NCIL. Aquisgran. a. 836 c. 24 habeant, femoralia etiam, mantelas ac -ia ad usus ne-p. 755,23: auferens inde... -am propositionis (CARM. cessarios inde percipiant. C) nappe ou vaisselle de table:IX—X°s. [Neues Archiv XIV p. 429,156]). UciuTlo: hoc -e, -is, i.e. mantile vel vas escarum quod

16) au figuré: a) nourriture spirituelle, ressources de hoc menserium dicitur. D) fig. repas, mensale sacre cenel'esprit ou de l'intelligence: ANAST. serina de Barth. 40 = la messe: WALTH. SPIR. Christoph. II 3,230: invitatcol. 734D: si alu -a vivorum eloquiorum tuorum potiti sacre secum ad -ia cene.sunt. LIUTPR. legat. 200,14: -am adversus eos, qui tri– 2. mensalis, -is in. [pour mensualis, cf. GLoss. Vbulant me. b) repas spirituel: HRABAN. epist. 47: illi, 310,42. Thes. 1.1.] formes: menzalis: CARTUL. Gimund.qui bene fortes saut et sensu atque corpore integri, P. 438 (a. 1163). mesalis: CARTUL. S. Musent. p. 158,12suivant de amplissimis nobilium virorum deliciis ac 45 (a. 1070). redevance correspondant à un mois de revenu:sanctorum doctorum plenis -is dapes abundantissimas. CARTUL. S. Germait. Prat. I 28 p. 45 (a. 829): -em deANAST. chron. 34,20: amplissime lui opens -e apponarn. duodecim villis ruelle et cera, id est unoquoque menseGERH. 5EV. ad Fleur. 39: quibus particulis extat ter- sextania quatuor et cera libras duas. CARTIJIL. S. Maxent.tia index / partibus adiectis, et sic crescentibus off is J p. 158,12 (a. 1070): ut concederet sibi... -cm suum...quadruvio -as trivium proponit arnicas. Episn. Ratisb. 50 auctorizavit Aleardo... -cru suum de omnibus rebus30 p. 353,13: banc vivo ad -am phylosophie sedentes sicut petebant excepta vina. ACTA Hein. 11,1 p. 227,33anima tribuunt. (a. 1156-59): duos -es coquine et prebendam unius

2. mensa, -cf. sive mensum, -i n. [pour mansus] do- equi. CARTUL. Gimund. p. 438 (a. 1163): pro predictomaine rural: ACTA Phil. 1 24 p. 68 (a. 1066): VI -a leva predicti fevatanii debent dare servicium predictis

Page 59: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

381 mensata - menstruata 382

dominis in unoquoque anno ad Martrorem I -em siqueritur, et reacapte, quando eveniat, I -cm, et declamore predicti fevi I -cm in iusticiam.

mensata, -e f. [mensis, cf mensa] ravitaillement pourla durée d'un mois: GESTA abb. Font, p. 28: -as hoc 5

in cenobio constituit, deputatis videlicet villis que perunumquemque mensem sufficientem preberent alimo-niam. VITA Hugon. Rot. p. 497 (AASS. Ben. III I):-as ad unumquemque mensem sufficientes preberent ah-moniam. 10

mensatius, -i m. [mensis] tribut en nature pour unmois: COD. Patav. 42,22 (a. 912): debeat persolvere adClugienses istos -os denar... per beveraticos. y. mesa-ticum.

mensat us, -a, -um [mensa] de table: DAN. BECCL. 15

Urb. Magn. p. 85: cultri -i nolint onerare sahare.menserium, -i n. [mensa] nappe ou vaisselle de table:

Uciurio: hoc mensale, mensalis i.e. mantile vel vasescarum quod hoc -um dicitur.

mensimbria, -e f y. mesembria. 20

mensio, -aïs j: y . mansio.mcnsis, -is m. formes: meisis: REG. Gen. 15,3 (a.

969). memsis: FONT. Flor. 37,3 (a. 997). menssis: CAR-TUL. S. Vict. Mass. II p. 526 (a. 1004). gén. sing. mensi:CARTEJL. Parm. 579,3 (a. 908). messis: DUPE. Otton. I 25

400 (a. 970). abl. sing. menne: TRAD. Frising. 398b (a.818), 412 et 414 (a. 819). mensi: CARTUL. Mica Aurea IIp. 499,25 (n. 951). mense: LEO NEAP. versio P5. CahI. 3,35.menso: ADALB. MAGD. chron. p. 166 n. b. meneset: Doc.Amiat. XVII 100,34 (a. 1034). gén.plur. mensuum: LIB. 30

pont. Ip. 45 1,10. CARM. conc. mens. tit. nom.plur. mensi:Con. Amaif. Il p. 2 (a. 907). mensis: ib. 32 p. 47 (a.1013).

1) mois (durée): n) en général: WALAHFR. carm. 5,9,2,2:ante aliquot -es. EINH. Carol. 29 p. 82: -ibus iuxta pro- 35

priant linguam vocabula imposuit. WANDALB. martyr.compr. 14: quattuor ebdomades vulgarem volvere -cru.mens. 179: Martis sub -e. ib. 181: per -cru Veneris.POnTA SAXO 3,595: Augusti circa primordia -is. SYNOD.Ticin. 458,18 (a. 876): -e Februario. Vin Juvenai. 392, 40

66: in -e Quintili. RIMB. Anse. 41 p. 75,32: per trescontinuos -es. ANNAL. Fuld. Ratisb. a. 882 p. 107,22:-e Maiarum. WIDUK. 3,38: dura -e integro et dimidioobsideretur. Wn'o gesta 14 p. 35,18: per duos -es etaniplius. GLOSS. Vat. 1469: iunium -cm. CARTA a. 1050 45

(Muratori, Est. 83,42): introeunte -e December (sic).BERTHOLD. CONST. aimai. a. 1075 p. 281,32: circiterquinque -es. CARTA a. 1079 (Muratori, Est. 47,47): de-e septembris. DIPL. Heur. IV 341 (a. 1081): quartadecima die intrante -e decembris. Ono FRIS. gesta 2,39 50

p. 146,10: circa principia -is Septembris. b) spéc. moislunaire (par opposition au mois solaire): H RABAN. univ.X 10 col. 301 B: -is lune sit luminis lunaris circuitus etredintegratio de nova ad novam; solaris autem -is di-

gressin sit sous per duodecimam parlera Zodiaci. 10H.ScOT. gloss. Mart. Cap. 454,15 p. 180,23 (ed. Lutz):nihul enim est -is lune, nisi lunaria luminis circuitus. ib.p. 180,25: dum -is integer lunaris sit. lb. 456,20 p. 182,11:tamen necesse est ut XXVIII dies sint et duodecim horein -e lune. HONOR. AUG. imag. mundi 1134 col. lSl':-is est duodecima pars arroi... lunaris autem -is 29diebus 12 horis impletur, solaris veto 30 diebus ac decemsemis horis. e) abL mense pris adverbialement, par mois:Doc. Pictav. 28 p- 57 (XIIe): mercerius qui venditsericum et qui non vendit, reddit obolum -e.

2) travail ou service durant un mois: CARTA a. 1188-92(Chartes du Forez I 13): duos -es quos habeo In tortuAnse sdilhicet -cm aprihis et mail.

3) usufruit d'un moulin pendant un mois: Con. Amahf.I 1 p. 2 (a. 907): plenarii dui -i nostri. ib. I 32 p. 47(a. 1013): ipsi quattuor -is de ipsa mola nostra aquaria.ib. 38 p. 61 (a. 1034): ipsam portionem meam de ipsisduobus -ibus minus dies quinque de ipsa inolaquaria.

meuso 1, [mensa] déposer sur la table: DAN. BEcCL.Urb. Magn. p- 77: amplexus, oscula prestas Izospiti, /et tibi que bona sont -entur frontis honore. ib. p. 85:leviora fercula -entur.

mensor, -is m. celui qui mesure: 1) en général: WA-LAHFR. carm. 5,45,16: tibi mitto libelles I -croque orbis.2) géomètre: ANAST. chron. 181,16: lineatores sive -es(ypŒisLaTŒL) interrogati diXerunt. ÂNON. geom. I p.318: qua inspecta loco, in quo steterit -r, nota imprima-tur, et huic inipressioni statura -is adiungatur. EBERH.FRI5ING. fist. p. 282 b: nec non si provida -is diligentia,ut necesse est, adhibetur. DOM. GUNDISS. div. philos.II p. 109,3: -es sunt, qui terre altitudinem vel profun-ditatem vel planiciem mensurant,

mensorium, -i n. forme: mensorius: CARTA a. 947(Lôpez Ferreiro, Santiago 2, 128), plat (AELFR. AngI.Sax. vocabul. p. 26: -uni, meose): ADAM PONT. utens.p- 131: promptuaria intravimus, in quibus... rasa cri-sendina et anaglaffa videbamus. Parte una -a, parapsi-des, patellas. cf. missorium.

1. mensOrius, -i m, V. mensorium,2. mensorius, -a, -um qui sert à mesurer: ALAN. INS.

dist, col. 923D: dicitur etiam instrumentum geometri-cum, id est virga -a. CARM. (BODL. MS . Add. A. 44.Art. e. et 218 y0 in E.H.R. V. Ap. 1890 p. 319): rec-tons imitans baculum I virga -a.

3. mensonius, -a, -ton [mensis] forme: mensorumGLoss. AA 465,1,31. d'un mois: GLoss. AA 465,1,31:-um subaudis tempos unius mensis.

menssis, -is m. V. mensis.menstrualis, -e menstruel: HILDEGARD. phys. 7,24:

quia homini aliquantum assimilatur simia, secundumlunam -ia tempora habet.

menstruata, -e f [menstruor] femme impure (àl'époque de son flux menstruel): GERARD. MORES. delib.

Page 60: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

383 menstruum - mensura 384

p. 180: loua... sub sanguinis specie... et -e immunditiishabundantis. EPIST. Meginh. 41 p. 243,6 (e. 1075): chris-ma corpusque Domini, quod ipsi confecerat, velut in-mundicias -e exhorrerent. GUILL. S. TI-lEon. contempl.Deo 24 p. 60,17: ormes iustitie hominum sicut pannus -e.

menstrunm, -i n. y . menstruus.menstruus, -a, -um I) adj.: A) qui a rapport au cycle

mensuel: 1) lunaire: AGlus comput. 4,26: tempos quo-a luna resplendet. 2) solaire: HERIM. DALM. mil . astrol.12 col. 392C; in quorum intervallis gradus ascensus et 'odescensus sous diurni et -i geminato in utrisque partibusXC inscripti pernietiuntur. ib. JI 1 col. 406B: iuxtaascensum et descensum sous diurnum seu -um. B) quia rapport aux menstrues: SCHOL. Jsid. VailiceIl (ALMA 11[1926] p. 141): sanguis -us. }-ILLDEGARD. caus. p. 78,8: 15

sanguis per -um tempos. ib. p. 213,4: -um sanguinem.Cl incertain, changeant: NIGEL. WIREK. stult. 1017 P.46: -a namque fides faciem cum tempore mutai. ib.2314 p. 91: unde nec admissa penitus, nec tota repulsa Iexulat, in patria -a facta sua. 20

11) subst.: A) fém.: 1) revenu mensuel: BULLA Innoc.ITT a. 1199 (Gallia Christ. XI 169): capellam queest in grangia vestra de Bodevilla et -as de archidiaco-natu Belismen. 2)flux menstruel, menstrues: SCHOL. Tsid.ValliceIl. (ALMA II [1926] p. 141): sanguis menstruus: I.e. 25

fertur -a a malignis potui data pessimos leprosos efficere.ib.: -a hoc in se solum salutare habere dicitur, qui avertatsidus Hel[el]ene perniciosum navigantibus. B) neutr.:forme: minstruum: RECEPT. C. LXVIIII p. 77 (IXe).menstrues: RECEvr. C. LXVIIIT p. 77 (IXe): minstrua 30

continendum. HILDEGARD. caus. p. 89,29: si -a in eisdefecerint, antequam iustum secundum naturam femi-narum fuerit. ib. p. 111,28: de -is. ib. p. 106,18: de -idefectu. ib. p. 187,15: de -orum fluxu. lb. p. 185,25:de -i retentione. 35

mensuatim [mensis, cf. annuatim] chaque mois: DIPL.Karoli M. 97 p. 140,7 (a. 775): quasdam villas instituent,que fratnibus -m... servire deberent.

mensula, -ef forme: mensola: COD. Lang. col. 658 C (a.901). 1) table préparée pour le repas: CONSUET. Trev. 16 40

p. 18,19: -am corn tali pulmento apponit. EKKEB. HERSF.Haimer. 15 p. 603,55: cum minister -am apposuisset.2) console, table de pierre fixée au mur: C0D. Lang. 658C(a. 900: dedit ad pensione libeilanio nomme stationeuna cum -sola. 3) nourriture, repas: AMALAR. inst. can. 45

col. 883C: -am tuam pauperes et peregrini, et cum illisChristus conviva novent. WOLFHARD. Waldb. 2,14 (8):de -a paupertatis mee partis portionem porrexi pauperi.LAMO. Tuiur. Henib. 1,9 p. 748,8: preteriens de -aeiusdem pauperis, se invitantis, coram omnibus libare 50

non dedignatur. BERTHOLD. CONST. annal. a. 1077 p.303,30: ad -am... semper ex divinis recitabatur lectio.4) sens métaphorique: MIL0 ELN. Amand. II p. 460,14:-am dilectioni vestre perparvam quidem pro exiguitate

sensus, sed de maximis utniusque testamenti copiis ex-cerptam ferculo cris offerimus.

mensularius, -i In. banquier, changeur: AELFR. Angl.Sax. vocabul. append. p. 57 (X—XF): -us, pennig-hwyrfene.

mensum, -i n. y . 2. mensa.mensura, -e f. formes: mansura: Con. Cav. II 154,9

(a. 980) cf. C. Morbio, Novara 305,12 (a. 1017). men-sunia: MEM. Amalf. T p. 168,8 (X0). COD. Amaif. 138 p.59 (a. 1033). mesura: CARTUL. Compend. 1127 p. 215 (a.1175). minsura: Doc. Trev. 59,4. minsuria: Con. Amalf.I 15 p. 24 (a. 993).

I) mesure, grandeur ou quantité finie susceptible d'éva-luation: HRABAN. univ. XVIII 2 col. 485C: -a est resaliqua modo sue, vel tempore circumscripta. Hec autemaut corporis est aut temporis; corponis, ut... longitudoet bnevitas... temporis, ut mensura horarum. Ps. BOET.geom. p. 187:-a est quidquid pondene, capacitate, longi-tudine, altitudine animoque finitur. THEODOR. CARNOT.tracte. 44 p. 199: -a ornais vel ab equalitate vel abinequalitate habct existere. GERARD. CREM. transi. Alga-zel. metaphys. If 2 p. 150: -a igitur est accidens quecrescit et decrescit. ERMENR. ad Gnim. 32 p. 572,33: indeitate gradus, -a et tempora non sont I et quod idemest, mains non habet atque minus.

II) action de mesurer, estimation, évaluation: A) en gé-néral: Con. Odalb. 85 p. 148: tradidit... in orientaliplaga fluminis Saizaha hobas X inter duo loca... si forteinibi pleniter metiri potuissent, sin autem in occidentaliparte eiusdem fluminis -a impleretur. TRAD. Patav. 94(a. 1013-1045): episcopus... de terra sue ecclesie tan-tundem recta -a et demonstracione obi silvarum obsta-culo -a non pertinuit... Sigiberto tradidit. Lm. Domesd.(Yonks.) fol. 373 b. i.: hec predicta villa est infra metamilberti secundum primant -am, et secundum novissimam-am extra. Episr. Tegerns. 1 112 b. lit.: de -a cere etmetalli in operibus fusilibus. CARnL. civ. HaIb. 4 (a.1105): ut... in illorum potestate... eonsistat omnis cen-sura et -a stipendiorum carnalium vendendo et emendo.HELM. 84 p. 163,3: perlata igitur causa ad ducem adiudi-cavit dux episcopo dan -am iuxta morem terre huius,nec mensurandas paludes aut silvas robustiores. Ri-CHARD. S. VIcT. trin. 904 13 : recte ergo Deus immensusdicitur, coins magnitudo nulla -a comprehenditur.B) spéc., construction du tracé géométrique d'un astrolabeou d'un cadran: HERIM. DALM. util. astrol. I 1 col. 38913:quicumque astronomice peritiam discipline et celestiumspherarum geometricaliumque -arum altiorem scientiamdiligenti veritatis inquisitione altius rimari conatur.

III) résultat du mesurage, quantité, volume ou dimen-sion déterminée: A) en général: Epxsr. Einh. 71: et inipso indiculo -e, quas nobis transmisistis, paniter ablatesont; que a nobis actenus nullo modo reperiri possunt.DIPL. Ludow. Germ. 2 (a. 830): alium locum nuncu-

Page 61: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

385 mensura 386

pantem Accussabah iuxta ripam Danubii, cuius -a estin longitudine miliarium unum. Epigr. Worm. 130 p.56,20: geometrica ratione -am certam batelli etiam no-stre artis auditores non ignorant. HROTSV. Agn. 228:vestem eius -e conformatam satis apte. UUTPR. legat.177,5: hominemcoxis ad -am ipsam brevem longissimum.B) plus particulièrement, ce qui a été déterminé à l'aided'instruments de mesure spécialisés: 1) longueur: WErr.Gall. 27 p. 271,26: invenerunt axera prefatam longioremalUs -a pedis dimidii. WALA1IFR. Wett. 534: moenia quetantum latam longamque tenebant -am. FiNis. Karol.22 p. 26,23: septem sacrum pedum proceritatern eiusconstat habuisse -am. Con. trad. mon. Lunael. 125 p.74: tradidi silvam proprietatis mee in loco nominatoFangauvi in Iongitudine habentem leuuam unam et inlatitudinem Lam curnalium (= iurnalium) duorum. ACTA

Phil. I p. 19 no. 6 (a. 1060): cum bec eadem pars silve-a leuge unius quaquaversum ab orientali piaga deter-minata. 2) superficie: TRAD. Itatisb. 154 (a. 889-891):econtra veto eadem Epa duas -as terre arabilis tradidit.TRAD. Wizenb. p. 227,5: tres -as supra ad arare. Con.llartw. 8 p. 193: tradidit... ad Sanctum Petrum perpe-tualiter possidendum -am unius iugeris. ACTA Phil. I p.62 n. 22 (a. 1065): in ministerio Furnensi bercariam Iet XXIII -as terre. ACTA com. F!andr. 61 p. 146 (a.1113): LXIII -as terre in Bruggensi territorio. LAMa.

ARD. hist. Ghisn. 4 p. 565,17: de terra illa censuali, quetere octoginta jugera sive geometricalium perticarum-as continet. Lia. trad. s. Petri Bland. p. 164 (a. 1162):30 -as terre. 3) capacité: a) grains: TRAD. Patav. 184(a. 1090-1120): X tritici -is fratribus annuatim procensu solutis. CARTUL. archiep. Magd. 392 (a. 1184):cum... duabus -is, una siliginis, altera hordei. CARTUL.

Naumb. 405 (a. 1199): duo modii... unus trumenti etalter avene,... unam facient -am integralem. HELM. 12p. 25,27: -a grani. spéc. mesure rase (et non comble):CARTUL. Marciniac. 228 p. 128 (a. 1123-30): panemunum de uno bicher frumenti ad planiam -am. b) li-quides: CONSUET. Trev. 44 (43?) p. 54,19: de -a polos.TRAD. Patav. 483 p. 191,25 (a. 1120-1140): prebenseis... -am... cerevise, quam milmam vocant. CARTUL.

Rhea. med. I 640 p. 699 (a. 1170): anforam vini,quam rustici heimer vocant, ininistrabit, sequentibusvero amis omnibus eandem antoram in eandem -amque vulgariter burden vocatur... duplicabit. e) sel: Lia.

Domesd. (Glouc.) fol. 166 a. 2 (a. 1086): ibi VIII serviet II ancille et XXIIII -e salis de Wich. 4) poids: WA-

LAis Fis. Blaithm. 76: -am farris opimi. HIST. ord. Bened.S. Mont. Pannon. VIII p. 270(a. 1086faux. a. 1135-71):de fructibus... datur septima pars -arum. TRAD. Patav.483 p. 191,24(a. 1120-40): duopanesde-aquammezzanvocant. VITA Udalr. CelI. II 21 (10: utriusque partiscandidi videlicet et nigri, dimidiam -am paupertate ce-gente singule accipiebant.

IV) instrument de mesure (UGurio: proprie quandoquedicitur -a quia in eu metiatur aliquid ut urna, amphora):CAPIT. reg. Franc. I p. 255,3 (c. 810): -am modiorumet sestariorum ira invenimus sieur et in palatio. HRABAN.

5 hom. 144 col. 82C: qui stateras dolosas et -as duplicesvelut gladium diaboli pertimescit. AMALAR. inst. sanct.col. 976 A: direximus preterea tibi pondus et -am se-cundum que clericis et sanctimonialibus panis et potusequaliter tribuenda sunt. CAPIT. reg. Franc. II p. 319,11

10 (a. 864): qui providentiam habere debebunt ne mance-e fiant. CARTUL. S. Hilar. Pictav. p. 60 (a. 989): ut...ministerialem constituant qui neque scopaticum accipiat,nec iniustas -as habeat. Lin. Domesd. (Glouc.) fol. 162a (a. 1086): XII sextaria mellis ad -am eiusdem burgi.

15 CARTUL. Gellon. 443 p. 361 (a. 1141): decem sextariosannone ad -am mercadalem de Mairoz. DOC. comm.Ven. 245 p. 239 (a. 1172): de... -is ad vinum et oleumet mel mensurandis. HIST. ord. Bened. S. Mont. Pannon.VIII p. 276 (a. 1171 faux. ante a. 1334): illamque -am

20 conservare misit.V) mesure du temps, durée: WANDALB. hor. 16: que

Februum -a tenet sotiatque Novembrem, f ter denispedibus supremas colligit umbras. ib. 33: hoc quoquete iuste horarum -a monebit. CARM. temp. rat. 747:

25 modus -e me non fallit.VI) mesure, rythme: A) musique: ANON. Me11. 106:

Aribo sive Cirinus musicus musicam scribit, quam prop-ter eius -e celeritatem capream nuncupavit. GUILL.

CONCis. imag. mundi I 81 col. 14OB: in terra namque30 si in luna A, in Mercurio B, in Venere C, in sole D, in

Marte E, in Jove F, in Saturno G ponitur, protecto -amusice invenitur. OTKER RATJSB. mens. quadr. p. 348 b:-a Guidonice facta et punctis superne et infra cumlitteris positis. B) métrique: WALAHFR. Wett. pref.: si in

35 pedum -is et synalipharum positione fefelli. HrNCM.REM. carm. II 2 p. 415: bec, ut vobis nulla desit...gratia versuum -a pandit.

VII) limite: A) sens propre: 1) limite d'un bien-fonds:CARTUL. S. Petri Virziliac. p. 41 (a. 840-875): infra

40 veto bas terminationes et -as ancingas V quod nosrusticani rusticanorum toenaturas vocamus. DIPL. Heur.111 361 (a. 1055): in villis Gevoatisprunnen et Crubetendictis arque ut in terminis et in -is optinuit. 2) par ex-

tension: a) genre de tenure: CARTUL. Vindoc. J p. 28145 (a. 1062): ad bec decimam -e Teduini Manseli. POLYPT.

S. Vit. Virdun. p. 121: de -is veto veniunt 1111 solidi.y . mansura. b) redevance: CARTUL. Paris. J p. 48 (a.829): neque ullas in aliqua re exactiones inde exigatabsque inevitabili necessitate preter -as in principali

50 ecclesia beati Germani et in ponte Parisius longo a rem-pore dispositas. Dia. Fleur. IV 226 (a. 1069): ut eius-dem alodii rusticis -am, quam Wolfschefel vocant, acpontis apud urbem faciendi murique reficiendi ius re-mitteremus. ACTA pont. Rom. Gall. IV 2298 (a. 1135):

Page 62: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

387 mensurabilis 388

corveias, inventiones, -as et furum captiones. CARTUL.Jcaun. II p. 101 (a. 1159): iustitiam et -as et teloneumet latronum exuvias... concessi. B) sens figurés; 1)mesure, limite; EINH. ?pass. Marc. 67: ut -am perviderepropriam non valeas. CAND. FULD. Eigil. I 19: tende-batur statim -a laboris, effossaque terra opens magistriconsequenterfundamenta ponebant. BERTH. WERD. mur.pref.: parvitatis race -a. RICHARD, S. Via. deci. script.col. 261 A: quia non mures mania possunt nec omnibusomnia eque expediunt, cum -am nostram et bonumagendi modum in quolibet proposito operando addi-scimus. 2) modération; CAND. FULD. Eigil. 110 p. 228,41:discretionem, -am et caritatem te docet habere. RICHARD.S. VICT. stat. int. hom. 1134B: ut unaqueque virtus insua actione iuste equitatis -am teneat.

VIII) accommodement, compromis (cf. A. F. mesure):CARTEUL. Derven. p. 181 (a. 1082): monachi S. Petri etS. Bercharii proclarnationem fecerunt ad magnanimumcomitem Teobaldum de superfluitate quam cornes Breo-nensis donnus Walterus faciebat eis, quam proclama-tionem rnisit predictus cornes in -am.

IX) ouvrage d'art destiné à régler le débit d'un coursd'eau; CARTUL. Paris. J p. 319 (a. 1148-54): controver-siam inter ecclesia Beate Genovefe et Sancti Victorisextitisse de positione -e que vulgo patella vocatur inaqua Beveri... ad cuius -e summum aqua perveniente,molendinum Sancte Genovefe, superius situm, nostroac communi horum omnium artificium iudicio, in nulle,impeditum erit.

X) sens spéciaux; A) falsa mensura, term. techn. juri-dique, droit pour un seigneur justicier de connaître des cau-ses de falsification des poids et mesures; CARTUL. Castr.Ledip. 34 (c. 1100): et in omni terra de Castrolidi ... homi-nes aubani sunt comitis... et falsa -a et falsa moneta(CARTA a. 1157 [H. d'Arbois de Jubainville, Histoiredes comtes de Champagne, III 447]). B) biblique; I)mesure, dans l'ordre général du monde (cf. VULG. sap. 2,24): HRABAN. univ. XVIII 2 col. 485 C: Deus convia -a, nu-mero et pondere disponit... Hec intelligi possunt ut in-a constet qualitas. GUILL. S. THEOD. nat. amor. 27 p.104,11: omnia age et dispone in pondere et -a. VERS.Angilb. (MGH Poet. lat. IV 3) p. 916,4: qui mare fun-davit, celurn terramque creavit I ornnia nurnero, -a etpondere clausit. 2) mesure parfaite (cf. VULG. Eph. 4,13):GERis. AUG. vita Udalr. 9 p. 398,5: sicut in die iudiciicorpora mortuorum in -a plenitudinis etatis Christi re-surgent.

XI) employé avec une préposition; A) ad mensuram:1) à la mesure de, mesurant; BERTHOLD. C0N5T. annal.a. 1077 p. 305,22: duo pili ad -am digiti trains longi inpollice manus illius excreverant. CARTUL. Cupersan.33,1: cardino ad -am onde tres. 2) à la mesure de,mesuré avec un instrument de mesure qui a cours légal;Lin. feud. rnaior I 157 p. 161 (a. 1018-1026): ad -am

de Gerundense. Lin. Domesd. (Glouc.) fol. 162 a. i. (a.1086): XII sextaria mellis ad -am eiusdem burgi. ib.fol. 166 a. 2.: VIII sextaria mellis ad -am regis. CARTUL.Compend. I 129 p. 217 (e. 1175): sub annuo censudecem et octo minarum anrione... ad -am Sancti Justi.3) employé absolument, à la mesure, au détail; CARTUL.S. Hilar. Pictav. I p. 116 (a. 1102): de proprio suo XXsextarios ad -am vendentem. 4) avec mesure, modéré-ment; THEGAN. Ludow. 19: tune ad -am ridebat populus

10 coram eu. CAND. FULD. Eigil. 110 p. 228,4: opera nonnecessaria... ex hinc penitus ad -am dirnitte. RUOTG.COL. 1: soli Unigenito non ad -am dat Deus spiritum.PETR. CANTOR verb. abbrev. IV col. 32B: ergo per classeset ad -am... dispensanda esset esca sacre Scripture. B)

15 in mensura: I) esse ou habere (mesurer, aurons.): D!PL.Arnulfi 106 (a. 892): ut unusquisque mansus iugeraLX habeat in -a. DIPL. Heur. 111 307 p. 418,8 (a. 1053):prope terram filiorum Chuniberti, que est in -a sistari-orUm VII. 2) sumere (prendre un liquide à la mesure):

20 RIMB. Ansc. 35 p. 66,38: panem in pondere et aquamin -a surnebat. Cl per mensuram: 1) habere ou esse(avoir pour mesure, mesurer, hurons.): DIPL. Karlom.II 16 (a. 878): terra... habente scilicet per -am tabulasquadringenta. DIPL. Karoli III 29 (a. 880): ecclesiam

25 sancte Brigide, que est per -am pertiches sex legitimasiugialis. DIPL. Otton. I 145 p. 226,25 (a. 952): queprelibate quinque aree cum supradicta in unum col-lecte surît per -am iustam tabulas viginti quattuor. 2)venumdare: MEM. Amalf. I p. 168,8 (Xe): venundedimus

30 pergule octo de vinea iuxta per -iam. D) super men-suram (en outre): COD. Odalb. 43 p. 105: tradidit... pro-prietatem quam habuit, dictis ad Rorpach et Pache, etsuper -am territorii iugera XX et pratas, quas habuitad Isnam, ad sanctum Petrum... perenniter in proprie-

35 tatem possidendum. E) ultra mensuram: 1) outre mesure,trop; RADULF. DIC. II p. 140: ne forte tribulatio nostravos ultra -am affligat. 2) par dessus le marché, en sup-plément; ANA5T. chron. 200,27: ziggiber et alias speciesultra -am vel numerum.

40 mensurabilis, -e 1) mesurable, qui peut être mesuré;ANON. geom. I p. 326: quod est -e duplum. 2) qui sertà mesurer; QUADRIP. (MSS. M. H. B2) (Episc. 12) p.478-9 (c. 1150): et rectum est ut non sit aliqua -isvirga longior quam alia. 3) fait selon certaines normes,

45 d'un certain poids et d'une certaine qualité; CAPIT. reg.Franc. II p. 319,6 (a. 864): sed quartes -es panes inunaquaque civitate de iusto rnodio episcopi vel abbatisseu comitis ministeriales a pistoribus suis recipiunt, tan-tes -es panes de equo modio a pistoribus qui panerai

50 vendunt, fieri faciant.mensurabiliter 1) selon la mesure; ÂNON. geom. I

p. 326: -r apponatur. 2) proportionnellement; FL0R.WIOORN. chron. II p. 254 (a. 1175): assignabit rex Scoliede redditu sou -r ad voluntatem domini regis.

Page 63: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

389 mensuragium - mentagricus 390

mensuragium, -i n. [mensura] taxe sur le mesurage:GISLEB. chron. Han. 229 (éd. Vanderkindere p. 311):consuetudines... que quidem utelagia et -a dicebantur,quia in mensurationibus segetum accipiebantur. p . mesu-

ratgium. 5

mensurails, -e qui sert à mesurer: GERBERT. geom. P.60: manu... mensoris ad agros dimetiendos virga -isportatur (CARTUL. Nautnb. 151 p. 132 [a. 1140]).

menswate y. mensura.mensuraticum, -i n. [mensura] taxe sur l'usage des 10

mesures publiques, aunage: CARTUL. Ruscinon. priv. p.65 (a. 1181): nec pesaticum, nec -um, nec aiiquodusaticum de cunetis mercibus mobilibus quas vendide-rint... ab eis exigatur.

mensuratim [mensura] avec mesure: UGuTIO: item a 15

mensura, mensuro, -as, unde -im adverbium.mensuratio, -ois f 1) mesurage, arpentage: a) au

propre: TRAD. Frising. 1292 (a. 981-994): isti sonttestes elerici qui attique -ni aderant et eandem commu-tationem... laudabant. COD. Hartw. 10 P. 194: eeontra 20

idem archiepiscopus... retradidit... hirta incultaqueioca equa -ne in proprietatem. GERARD. CREM. transi.Isaac defin. p. 302: paciencia et sciencia et geometriaet -cio et medicina et reliqua que homini sont pro-pria, sed non sont in omni. GISLEB. ciron. Flan. 229 25

(éd. Vanderkindere p. 311): consuetudines... que qui-dem utelagia et mensuragia dicebantur, quia in -tribussegetum accipiebantur. b) au figuré: DOM. GUNDI5S. div.philos, p. 98: tercia est doctrina de conveniencia prin-cipiorum... et de aecepcione omnium eorum in ea et 30

situ ipsorum in ea secundum -nem que assignatur inprincipiis. 2) mesure pour les liquides (pour mensura):STATUT. Susat. 36 p. 34 (a. 1120): si quis inventusfuerit... -nes iniustas vini et olei.

mensuratura, -e f [pour mansuratura, i. mansura, 35

synonyme de mansionaticum] droit de gîte: DIPL. Otton.lI 291 (a. 983): omnibus hominibus Longobardorumibidem transeuntibus duos imperiales pro homme auf-fere et etiam omnibus hominibus corn rebus inde trans-euntibus ripaticum, -am et curariam accipere. 40

mensuratus, -a, -um V. mensuro.mensurnus, -a, -um mensuel: AYNARD. P. 621: -us

est eger singulis mensibus languens. AELFR. Angl. Sax.vocabul. p. 41: -um opus, monôes weorc. STEPH. TORN.epist. p. 76: ut cotidianuni victum in -am pecunie sum- 45

mam converterem, et X solidos Parisienses per singulosmenses puero numerarem.

mensuro 1. formes: mencsuro: Doc. Amiat. XVII105,22 (a. 1014). mesure: CARTUL. S. Mar. Lat. 5,13 (a.950). 50

1) trans.: a) prendre la mesure d'un objet: HROT5V.PaIn. 1,17: proportiones. LEX Frision. 22,75: vuhiera.ACTA Phil. Aug. I 43,61 (a. 1181): frumentum. b) dé-

terminer une quantité: TRAD. Ratisb. 250 (e. 990):

i u g e r a II (C0D. Hartw. 8 p. 193). '[RAD. S. Petri 40 b.p. 273: XIII virgas. GUILL. MALM. gesta reg. II P. 258(c. 1125). e) en particulier, délimiter une terre, arpenter:TRAD. Frising. 769 (a. 856-60): terramarabilem. TRAD.Ratisb. 214 (e. 980-85): agrum arabilem. G&RTUL.Roton. p. 258,7 (e. 931): cimiterium... baculo. Dia.Otton. 1118 p. 200,27 (a. 950): duodecim ieugas. HELM.84 p. 162,35: terram funieulo brevi et nostratibus in-cognito. LIB. Domesd. (Norfolk) II p. 205: terram. REG.Neubot. 3 p. 4 (e. 1150): duas carucatas. d) au fig.,mesurer un sentiment ou une action: ANON. inst. mot.c. 7: omnes actus tuos. HEiun. Bos. mel. 116 col. 1307A:misericordiam tuam.

2) intrans.: a) mesurer, avoir pour mesures: REG. Voliat.35,6 (a. 1004): petiam -antem perticas LX. b) au passif:

s'étendre: GuILL. CONCH. imag. mundi 180 col. 140 13 : aterra autem osque ad firmamentum celestis musica -atur,ad cuius exemplum nostra inventa affirmatur.

mensuratus, -a, -um (GLoss. AA 465,1,29: mensumi.e. -um) modéré: CHRON. Ben. Divion. (PL 162) col.772e: moribus -us sapiens et cautus.

mensurate avec mesure: HRABAN. anim. 6: omnia-e facial. CAND. FULD. Eigil. I 10 p. 228,43: agereeuncta propter pusillanimes -e. DIPL. Otton. I 438 p.592,25 (n. 947): ita -e ut numquam inde querela ad co-mitem vel a comite ad regias aures perveniat. BEBO epist.p. 488,28: quid ad pietatis officia iuste ne -e pertineat.ANDR. SUN. hex. 3239: f ides tantum -e data cuique.

mensururalis, -e [mensura et ruralis] d'un domainerural: CARTUL. Rappol. I p. 21,18 (n. 1156): Chunradoarchidiacono eiusdem episcopi -cru administrationemin Wickersheim tenente.

11. mensus, -i M. V. mensis.2. mensus, -i m. [ong. inc.] monnaie?: CARTUL. S.

Petri Gomai 35 p. 219 (a. 1080): pro II solidis et -o I.galetas vini pro fine.

mensus, -a, -um V. metior.menta, -e f formes: menza: HILDEGARD. caus. p.

194,10 (bachmenza). mima: C0D. cnn. EcI. II 980.myntza [alt Minze]: phys. 1,77: minor myntza. ib. 1,78:rossemyntza (i. Roemische mentha).

menthe (Mentira viridis L.): 1) en général: CAPIT. reg.Franc. I p. 90,7 (e. 800): in horto ouvres herbas... sisim-brium, -am. ib. p. 255,6: Ilium, costum, -am. WALAHFR.hort. 84: si quis vires speciesque et nomma -e I ... me-morave potest. WANDALB. mens. 154: -a placet. RECEPT.B. LI p. 53 (lXe): -e sumitatem tenera manducet. 2)cataire: UGUTI0: s.v. collocalia: collocalia... id est -asilvestris quam greci calamentum, nostri smlgo neptamvel nepetam dicunt esse. 3) menthe poivrée: C0D. can.Eccl. (éd. von Eckhart II, 980): mima nigra gartminza.

mentagra, -e f maladie de la peau, dartre au menton:AELFR. Angl. Sax. vocabul. p. 45: -a, tan.

mentagricus, -a, -um [mentagra] qui souffre de dartre

Page 64: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

391 mentalis - mentior 392

au menton: AELFR. Angi. Sax. vocabul. p. 45: -us,tanede.

mentalis, -e spirituel, de l'esprit (opposé à materiaiis):Jon. SCOT. theol. Dion. 1,1 col. 270A: per excessumomnium sensuum et virium -ium. ODo CLUN. 0cc. P.44: -cru qui non meruere decorem. ib. p. 98: sic -e chaospenetrat. ib. p. 96: -es oculos reserate... clauses. AGA-RIT. Il epist. col. 9I2B: cura illi ocuios habeant -esclausus. ADAM En4. Hugon. p. 348: -ibus ocuiis agebat.ALAN. INs. planct, nat. p. 505: -em foris depinxit affec-tum. Anticlaud. V 289: ducis ab exemplo mundi -is.GIRALD. gemma H 24 p. 282: -is etiam, nedum innuitivapactio, apud rerum scrutatorem et cordium, utinampericulum non haberet. s'. mentualis,

mentaliter intérieurement, en esprit: EALTII. Frid.p - 356,6: sis'e dicendo, sive -r eructando. E pisr. Tegerns.1101: harum rerum... memoriam cordi -r infigens. CM-

ru. Carinth. III 749 b p. 293 (a. 1142): miraculo texet regina. . - -r iocundati. PETR. CANTOR summa 28 p.89,31: intentio fuit in toto, proiatio vocalis fuit in parte;forma baptismi ergo fila prolata fuit -r et tota, in partevocaliter. id . verb. abbrev. XXXVII col. 127 0 : pactiomentalis coram Den et angelis, nonnisi -r ioquuntur,

mentaneus, -a, -um [mentum] qui pousse sur le menton(en parlant de la barbe): EuRo-r. EELV, apol. barb. 6 p.37: est autem triplex ma species barbarum: alia -a, aliasubmentanea, alia maxiliaris. ib. 9 p- 39: de moralisensu barbe -e et submentanee, hoc est barbe in mentoet barbe sub mente,

mentarium, -i n. [pour mentarion] menthe sauvage(Calamintha Nepeta Sas'»: ANGL. SAx. vocabul. I p- 69

(Je): nomma herbarum. -... -um, feld-minte.mentastra, -e f y. ment astrum.mentastrum, -in. forme: mentastra: CAPIT. reg. Franc.

I p. 255,7. menthe sauvage (Calamintha Nepeta Sas'»:CAPrr. reg. Franc. I p. 90,7 (c. 800): in horto onmesherbas... sisimbrium, mentam, -um. ib. p. 255,7 (c. 810):de herbis hortulanis quas repperimus, id est lilium...-am. RECEI.L A. XXXVIIII p. 15 (IXe): -o colligis etteris. ib. A. XLIIII p. 16: -o sucus. COLL. Salem. II p.87: accipe pulegriem, -um et mentam.

mentatim [mens] par l'esprit: ODo CLUN. 0cc, p. 69:ni legere bono -m herescere summo.

mentedra, -e f [mentum] aphte, ulcère de la bouche:AELFR. Angl. Sax. vocabul. p. 43 (X°): -a, vel oscedo,muô-adl on goman.

mentimentum, -i n. [mentior] manquement, défaut:CARTUL. Mont. Pessul. p. 525 (a. 1161): promitto etconvenio tibi. . - quod in quantum deficeretis in Raim-baldum morte vel -o vel aliquo alio modo, me observa-turum vobis nomes conventiones predictas.

I. mentio, -rus f 1) mention, citation: HRABAN. epist.19: aliarum gentium... -o fit. CAND. FULD. Eigil. I 23p . 232,9: non enim lectori supradicte inquietudinis tam

crebra -o calomnia videatur. Ono FRIS. gesta 1,70 p.99,6: decursis summatim avi, patris patruique tui nonSine aliqua toi -ne factis. ib. 2,12: bains terre -o habitaest. STEPH. TORN. somma 27,2 princ. p. 236: despon-satio est -o et repromissio futurarum nuptiarum. GuILL.CAS. J! 1362 p. 98: lib, XIII.. - de quibus -o fit intestamento Petri eiusdem. ANDR. 51114. les Sem. 37 p.514,3: -nem facere super scotatione. 2) mémoire, souve-nir: a) avec gén.: WORMON. Paul. p. 230 (a. 884): toi

10 nominis. DTPL. Otton. III 258 (a. 997): anime Karolimagni imperatoris. VITA Mathild. II 23: nostri. TRAD.Ratisb. 287 (c. 1010-20). HELM. 102 p. 202,6: quorum.b) abs.: EiSr. Tegerns. 1118: nobiscum quidem quam-plures sanctorum solemnitates annualiter celebrantur,

5 que aput vestram -nem oblitterantur. THIETM. 8,10: sialiquatenus ei profuisset, -nem promeruisset sedulam.Wio gesta 40 p. 61,16: recenti -ne vivat vir indolisbone. HENR. ARI5T. transi. Plat. Phed. p. 31,7: quoddicimus addiscere, nichil nisi reminiscimur ilia et disci-

20 plina -o utique est. 3) tombeau: Ron. WALC. Foran.p. 592: ante sancti adveniens iterum se proiecit -nem.

2. mentio, -nis f mensonge: VITA Sig. I p. 610,18:alus -abus affirmabat.

mentionarius, -i m. [mentior] imposteur: ANAST.25 chron. 252,14: ahum talera, -um lustinianus non

habuit.mentior 4. forme active menthe: ADNOT. cod. lustin.

229,11. TRAD, Frising. 284 (a. 808). 1) mir., mentir,parler contre sa pensée, dire quelque chose de faux

30 (UcIsrIo: -or... id est contra mentem ire et dicere, scili-cet aliter dicere quam in mente extimare, sive sit verum,sive sit falsum; unde dicendo verum potest quis -iri etdicendo falsum potest quis non -hi... ponitur tamensepe -iri pro falsum dicere): Aciius vita Hath. 7: nullus

35 detrahentem, nuilus -ientem audivit. RIMB. Ansc. 20 p.44,22: si enim malum est... hominibus -iri quanto magisDeo? Y5AG. theol. p. 137,4: -iri est... contra hoc, quodanimo sentitur, loqui. PETR. LOMB. sent. 3,38,2: hocenim malum est proprium -ientis ahud habere ciausum

40 in corde, alium promptum in lingua. 2) trans.: a) affir-mer mensongèrement: TRAD. Frising. 284 (a. 808):omnia verba quibus contradicebat domui sancte Marie.THEGAN. Ludow. 36: omnia. (CARTUL. Sord. 79 p. 63[c. 1125]). EPIST. Hann. 78a p. 126,29 (a. 1057-64): si

45 quid yen. TIIIETM. 4,54 p. 284,27: se.., monachum.Orro FRIS. gesta 2,49 p. 157,5: maritima sibi a principeconcessa fuisse loca. I5INGR, annal. la. 1148: se Deum.ADNOT. cod. lustin. 59,11: qui maiorem se esse -itus est.b) refuser: WALAHFR. Maman. 20,8: noveile / sevitie...

50 minas. WALTH. SPIR. Christoph. II pref. 48: victricesaquilas. THIETM. 1,3: suum... fructum. RAHEW. 3,5 p.170,29: Italicam... expeditionem. c) renier (sa foi):ANNAL. Fuld, II a. 849: more solito fidem (ANNAL.Xant. a. 844. BALD. BURG. carm. 196,284 p. 204). ACTA

Page 65: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

393 mentiosus - meracula 394

Phil. Aug. II 647 p. 207 (a. 1200): piegios apud episco-pum constituit Rainaldus qui iuraverunt quod absquefide (sic) -iri quam Rainaldo debeant, eum relinquent etad episcopum se tenebunt. d) simuler l'aspect d'une per-sonne ou d'une chose: VITAL. BLES. Geta 251 P. 45:Getam -itur eratque I persimilis vultu, corpore, vocemagis. GUILL. BLES. Aida 6 p. 130: hunc mulierem I-itum sentit dansa puella matera. ib. 133 p. 135: auront-itur coma. un sentiment: MArri-i. ViNooc. Milo 110p. 172: ad sponse speculum petit indignacio sponsi I-iturque metus et sua causa iacet.

mentiosus, -a, -um menteur: CONVERS. Aire p. 60,23:O episcopum -um!

mentirosus, -a, -um [mentior] mensonger: Doc. hist.Port. reg. I 289 p. 371 (a. 1166): et testimonia -a etfidele -o pectet LX solides.

mentonalis, -e [mentum] haut jusqu'au menton: LEGE5Heur. 190,4 p. 605: quodsi in sepem animai inpalaveritet ipsa sepes -is non fuerit.

mentoria, -e f [mens] souvenir: LAME. ARa hist.Ghisn. p. 575,15: ob coins facti -am et memoriam.

mentorium, -i n. [ong. inc.] étal: CARTUL. S. Wer-burgh. p. 53 (XIIe): nundinas et -a mercatorum, ita veroquod ipsi monachi fadant ex suo -a mercatorum.

mentosus, -a, -um [mentum] qui a le menton saillant:UcuTio: unde -us, -a, -um, et mentutus, -a, -um, mag-num habens mentum.

mentovatus, -a, -mm V. memoratus.mentualis, -e [mens] mental, de l'esprit: GUIBERT.

Nov. pign. sanct. col. 672A: verbum, ut sic dixerim, -e.GESTA Serv. Tung. p. 17: ungitur oleo spiritalis letitie,admonetur per cidarim hemisperialem celo -e caput inse-rere. r. mentalis.

mentula, -e f membre viril: COSM. PRAO. III 23 p.191,28: qui ilico captus oculis et -a est privatus. TrIN. S.Jacobi VI p. 16: non solum -as suas, verum etiam tociuscorporis sui sordes, apostoli amore Javari solet. NIGEL.W1REK. stuit. p. 45: oculos dextros auferat atque pedes...-a tollatur quodque coheret ei.

mentum, -i n. menton: WALTHARIU5 716: douce Wal-tharius sub -um cuspidis ictum / fixerait. Ono Fins. gesta2,13 p. 115,28: reflexis ad -um crinibus sicque virilem etbarbatam faciem imitantibus. VITA Godefr. Cap. 19 p.524,40: -um illius apprehensum concutiens.

mentutus, -a, -um [mentum] qui a le menton saillant:Uciuno: -us, -a, -um, magnum habens mentum.

menudus, -a, -uni y . minutas s. y. 2. minuta.menuthes, -is y. memithes.menya, -e f. [ong. inc.] plante indéterminée: UGuno:

-a est herba quedam fohis pastinace similis.menza, -e f [forme germanique pour mental y. menta.menzerigo 1. [arabe manzur, consacré à Dieu] embras-

ser la religion musulmane après avoir abjuré le christ-ianisme: ANAST. chron. 300,5: repromittit se non dom-

pellere ad -andum nisi ces qui ex infidelibus dudumfuissent.

men 1. I) au propre: A) sens local: 1)passer par un lieu:CAND. FULD. Eigil. 1114,1: post bec inde -ans sociumcomitante caterva / iste pater lems gressum direxit adurbem. WALAHFR. hort. 169: huc stricto lenis -Et oreNothi vis. WALTHARIUS 1211: videt descendere binos Iquodam colle viros raptim et sine more -antes. ADAMBREM. 1,60 p. 58,24: periculosum eque suis ac predoni-

10 bus iter -andi fecerunt. 2) arriver: THEODULE. carm. XXV236 p. 489: tex bene letus eat, plebs leta -et. HRABAN.carm. 47,13: bas tres personas Romana ex arce -antes fsuscepit Firaban. METELL. Quir. 15,44: post elementa-at I robur eis impar multum, plane nisi fallar, / seu leve

15 seu solidum. 3) passer, couler (en parlant de rivières):WANDALB. creat. mundi 69: fontes, f lumina, rivi, / stagnaet maxima ripis J mox distincta -arunt. 4) pénétrer: Jou.ScoT. let. Dion. 15,2 col. 256D: acute -ans; penetratenim omnia acute, ineffabili celeritate. B) s'écouler (en

20 parlant du temps): WANDALB. hor. 46: horarum sibiQuintilem quis lunius equat, / bis denis prima in pedibuspalet atque duobus, f undenisque -ans ostenditur mdcsecunda, I tertia moxque pedes explet comprensa no-venos.

25 II) au fig.: A) se développer: 1-IRABAN. carm. 10,14:sermo decorus ovet, servetur regula dictis, / nexibus etcertis versus in arte -et. B) s'écrouler, s'en aller: SALOM.HI carm. I 2,110: celum, terra -ant, sed firma bec faminaperstant.

30 meomniter [ivLov, pour mnemoniter] mnémonique-ment: EUGEN. VULG. syli. 39,2: sermones interpretati'quis' pro 'qualis' et pro 'quantus' invenitur; qualis'vero et tquantus non pro 'quis' et -r fit interrogatio:quid sit vel quid est Vulgarius? animai; quale sit? ratio-

35 nalis vel stultus vel rusticus vei calvus; quomodo sehabet? aut sedet aut legit et cetera.

meonasia, -e f. Y. meonesia.meonesia, -ef. [LiovcŒ] forme: meonasia: GERBERT.

geom. 66 note o. (math.) infériorité (par rapport à l'angle40 droit): GERBERT. geom. 66: acutus angulus est, qui, -am

imitans et infra rectum subsistens, identidem quantitateindiffinita usque in lineam directam coarctari valet.

meoparo, -nis m. V. myoparo.mera, -ef y . merus.

45 mera, -orum n. plur. y. merus.

mera, -e f y. meracus.meracitas, -lis f [meracus] pureté: UGirrlo: bec -as

id est puritas, claritas.meraciter y. mercis.

50 meracula, -ef [medacula] maille (monnaie): CARTA a.1187 (J. Plantavitius, Chronologia praesuium Lodoven-sium [1634] p. 94): ea tamen lege ut prier ab episcopo...daret singulis synodis sex denarios et -am unam. r. me-dacula.

Page 66: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

395 meraculum - mercandisa 396

meraculum, -i n. y . meraculus.meraculus, -a, -uni 1) adj., pur: Uaio: a merax -us,

-a, -uni. 2) subst. neutr., potion à base de vin pur: Ucurio:hoc -uni idem quod meraca.

meracus, -a, -um 1) adj.; n) pur, sans mélange (en 5

parlant du vin): AELFR. Angl. Sax. vocabul. p. 27: Degeneribus potionum.-... -um vinum, gehlyttrod win.UouTio s. y. merosus: merosus dicitur potatorem vini,pocionem -am. b) qui purifie, qui libère: UGuTIO s. V.:meraca quedam pocio de vina ad viciatum cerebrum 10

purgandum, unde -us, -a -um j. purgatorius. 2) subst. f.:a) vin pur: Uourio: hec -a, quedam pocio de vina adviciatum cerebrum purgandum. b) pureté: AYNARD. P.621: -a est puritas. c) libération de l'esprit: FOBERT. LEOD.rat. J 816: gliscit stultorum laxo violentia freno; I quo 15

placas magis, instigas adolere -am. d) chaussure cloutée?:AYNARD. P. 621: -a est... calciamentum clavatum.

merallus, -lin. [marra, y . FEw 6, 369; cf. A.F. merel,mereau]forme: marallus: CARTUL. S. Steph. Nivern. 13 p.43 (a. 1173). 1) jeton aux armes de quelqu'un: CARTUL. S. 20

Steph. Nivern. 11 p. 41 (a. 1167): ego Guillelmus camesNivernensis dedi et concessi Bernardo priori et monachisS. Stephani... ut deinceps in burgo sua habeant -um etproprium servientem suum, qui proclamet per burgumvinum jure perpetuo possidendum. ib. 13 p. 43 (a. 1173): 25

concessi ecclesie S. Stephani... quod -um suum et nun-dus -i sui publice clamaret per totam villam Nivernen-5cm, et curreret, sicut ceteri nundii qui mens habent -os,statuens deinceps et inhibens ne quis nuncia ecclesiedeferenti -um impedimentum ullum facere presumat. 30

2) petite plaque (de verre)?: CARTUL. Bituric. 131 p. 236(e. 1100): de aramento unurn obolum, de cutis unamcutam, de -is vitri unum. y. merellis.

meranda, -e f. y , merenda.merandus, -a, -um faute pour connurnerandus: 10H. 35

CORN. verb. incarn. col. 304A: christum... creaturis nonesse non -um.

meratrum, -i n. [pour maratrum] fenouil (Foeniculumvulgare Gautn.): AYNARD. P. 621: -um est herba de quacomedunt serpentes et exuunt vetustatem. 40

merax, -dis [merus] pur: UGuTIa: -ix, -cis, punis,clarus, defecatus.

meraciterpurement: UciuTIo: merax, . . . unde -r, -jus.1. merca, -e f [germ. merki; y . marcha] limite, fron-

tière: CARTA a. 930 (Stubbs, Select Charters 75 [90 éd.]): 45

nec infra -am nec extra. QUADRIP. P. 172: qui alteriushominem suscipiet intra -am vel extra. ib. p. 179: sic aseptentrionale -a sic ab australi. ib. qui hoc ultra -amsupersedeat.

2. merca, -cf y . merx. 50

mercaantia, -e f y. mercadantia.mercadale, -is n. y. mercatalis.mercadalis, -e y. mercatalis.mercadallum -i n. [mercadum] place de marché: Lin.

mon. S. Crue. 215 (a. 1179): in ipso -o Ilerde. y. mer-c(h)adellum.

mercadantia, -e f [forme refaite sur l'italien merca-danzia]forme: mercaantia: BONvILL. 233 p. 128 (a. 1198).marchandise: GIJILL. CAS. II 1500 p. 156 (a. 1192): quodres sint ad fortunam -e. y . marchaandia, mercanda.

mercadatilis, -e [mercadum] de qualité marchande:OBERT. SCRIBA a. 1190, 489 p. 192: novem miiaria ramiAlamanie bene -is. y. mercalis.

mercadeirus, -a, -um y . mercaderus.mercaderus, -a, -um [mercor, forme refaite par régres-

sion sur esp. mercado] forme: mercadeirus: CARTA a.925 (F. Monsalvatje, Noticias historicas XI p. 158 n°68). CAPTA a. 1157 (Gallia Christiana VI instr. col.42). (chemin) suivi par les marchands: CARTA a. 925(F. Monsalvatje, Noticias historicas XI p. 158 n° 68):de ipsa archa pergit per ipsam viam -am. CARTUL. S.Cucuph. 111 962 (a. 1145): a mendie in strata -a. CAPTAa. 1157 (Gallia Christiana VI instr. col. 42): usque adviam novant -am, que vadit ad Rossellionem, quam viamego iussi facere. CARTUL. Gimund. P. 243 (a. 1194): via-a que venit de Malvezi. y. mercaterus.

mercadilis, -e y . mercatilis.mercadilum, -i n. [mercatum] marché: CARTUL.

Anian. 226 p. 356 (1094-1108): est ista terra in villade Giniaco iuxta -um novum. y. mercatalis et mercha-dellum.

mercador, -is in. y. mercator.mercadum, -i n. y . mercatuni.mercalis, -e [merx] de qualité marchande: GuILL. CAS.

Il 1857 p. 289 (a. 1192): cantaros CCL aluminis zuccainipulcri, -is et legalis. y. mercadatilis.

mercamentum, -in. [germ. merk; A. F. merc] marque,indication: ALAN. TEWKES. scripta p. 46: precipuum...humilitatis -um est preterite paupertatis reminisci.

mercancia, -e f y . mercantia.mercandaria, -e f [mercon] marchandise: Cou. Ital.

I 2494,21 (a. 949): venientibus vel exeuntibus cum -is.y. mercandia.

mercandia, -cf [mercor] forme: merchandia: ROTUL.cart. 16h (a. 1199). marchandise: CARTA C. 1160 (Bnit.Borough Charters p. 53): nullus... disturbabit aliquam-am que venerit inter predictas rueras. ROTUL. cart. I 6b(a. 1199): salvum ire et salvum venire per totam terramnostram cum -is et omnibus rebus suis. y. marchaandia,mercadantia, mercandaria, mercandisa et mercantia.

mercandisa, -e f [mercor, forme refaite sur A. F.)]formes: merchandisa: ROTUL. cart. I 64 (a. 1200). mer-chandizia: Doc. Pictav. 28 p. 57 (X1J). merchangisa:Rorut. cart. 4h (a. 1199). marchandise: 1) en général:ROTUL. cart. 164 (a. 1200): ipsi et mures -e sue sunt inconductu nostro. Doc. Pictav. 28 p. 57 (XIJeX): qui-cumque vendiderit -am apud Pictavis vel infra banlegam,reddet apud Pictavis vendam. 2) spéc. droit de préemp-

Page 67: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

397 mercantia - mercator 398

lion: CARTA a. 1154-89 (Brit. Borough Charters p.380): monachi habeant... primam -am post me et mini-stros mecs in victualibus suis emendis aput civitatem R.

mercantia, -e f. [mercor] marchandise: DIPL. CaroliM. I 278 (a. 809 faux, XI—XIP): emere omnes -ciasconvenientes. y . mercandia.

mercantobulum, -i n. [ong. inc.] marché?: COD. Bar.5,285 (1090-2): in ipso -o civitatis, case race et asta-tiones quas habeo.

mercarium, -i n. [marcha] limite, borne: CARTA a. 936(Vaissete, Hist. Languedoc V pr. 67 col. 175): donototum allodium... cum omnibus finalibus et -is.

mercarius, -i m. [merx] forme: merciarius: R0TuL.pip. 2 Henr. JJ p. 53 (a. 1155). mercier: MEM. Mutin.25,25 (a. 830): casas quas in eis (i. eius) manus tradeditquondam -o. ROTUL. pip. 16 Heur. 11 p. 37 (a. 1170):A. -us debet XX s. de misericordia. y . mercerius.

mercatalis, -e [mercatum] forme: mercadalis: CARTUL.Gellon. 443 p. 361 (a. 1141). CARTUL. Salvan. 122 p. 97(a. 1160). CARTUL. Gimund. p. 379 (a. 1160). CARTUL.Magalon. 49 p. 100 (XIIe). ib. 231 p. 416 (a. 1195).

1) adj.: a) suivi par les marchands: CARTA a. 891 (éd.R. d'Abadal, Fixalada-Cuixa ap. 63, Anal. Mons. VIII[1954]): meum campum qui est inter viam -em et viamde Beliz (CARTUL. Agath. 117 p. 133 [a. 1140]. CARTeL.Gimund. p. 379 [a. 1160]). y . mercatarius et mercaderus.b) selon la mesure du marché: CARTUL. Biter. 75 p. 94(a. 1067): debetis ad nos date... sestarium unum -e deordeo. CARTUL. Agath. 33 p. 50 (a. 1076): modiumunum de annona mitadenca a sestario villano raso, quicumulus faciat ad rasum -em. CARTUL. Anian. 78 p. 216(a. 1136): unum modium -em de annona. CARTeL. Ma-galon. 49 p. 100 (Clie): de vine, puro unum modium etVIIII sestaria et dimidium et faciunt unum modium -ede vino. ib. 231 p. 416 (a. 1195): XL sestariis boni ordei

ad mensuram -em Montispessulani ita quod mercatopossint vendi. y . mercatonius et mercatilis.

2) subst. neutr,, marché, place du marché (formes: mer-cadale: CARTA a. 950 [Vaissete, Hist. Languedoc V pr.90 col. 210]. merchadal: Lm. mon, S. Crue. 76 [a.1157)): CARTA a. 950 (Vaissete, Hist. Languedoc V pr. 90col. 210): usque ab ipso ponte ad ipso -e. Lin, mon. S.Crue. 88 (a. 1160): sunt autem prefate domus in ipsavilla de Martorello ad ipsum mercatum... terminanturautem a circio in ipso -i. CARTUL. Ruscinon priv. p. 56(a. 1174): nec faciat aliquid de quo -e ville Perpinianiimpediatur. ib. qui tabulas et banchos habetis inipso -j.

mercatarius, -a, -um [mercatum] 1) adj., suivi par lesmarchands: CARTUL. Templ. 284 p. 142 (Barcelone) (a.1142): ab occiduo ipsam stratam -am. y. mercatalis.2) subst. m. (formes: mercetarius: DiPL. comit. Pal. Rip.31 p. 298 [a. 846]. merchatarius: ib. 74 p. 324 [a. 875])marchand (ou mercier?): DIPL. comit. Pal. Rip. 21

p. 291 (a. 845): Anastasio -o (ib. 22 p. 292 [a. 845].ib. 54 p. 312 [a. 858]). ib. 56 p. 314 (a. 859): Tuderico-o. ib. 71 p. 322 (a. 874): Nicholaus -us (lb. 73 p. 323(a. 8741).

mercaterus, -i ni. [mercatum] marchand: DiPL. comit.Pal. Bip. 84 p. 330 (a. 889). DB. fend. mai. 143 (a.1177).

mercatifis, -e [mercatum] forme: mercadilis (cf. mer-endura): CARTUL. Biter. 138 p. 189 (a. 1130). 1) du

10 marché: CARTA a. 1082 (Vaissete, Hist. Languedoc Vpr. 352 col. 676): dono vobis... tres puneiras de sal inunaquoque (sic) die -e. 2) à la mesure du marché: CARTUL.Biter. 138 p. 189 (a. 1130): tres sestariatas -es de fru-mento. y . mercatalis.

15 mercatio, -nis f 1) acquisition onéreuse: CARTA C.

1140 (B. M. Roy. Ch. 1070-1198 n. 17): quecumquepoterint adipisci vel dono vel -ne in cuiuscumque do-minio feudi mei sit. 2) pl., commerce: HELM. 95 P. 186,22:forum etiam Plunense... prohibuit, eu quod populus

20 Christianus, deserto colla ecclesie et missarum sollemp-nus, -tribus tantum operam daret. CONST. Frid. I 205,5

p. 283,25: quod libere Pisani... exercere suas -nes pos-sint. 3) marché: DIPL. Ludow. Ph a. 838 (1-luvelin, Essaihist. sur le droit des marchés et des foires p. 163 n. 2):

25 locum -nis ipsa regio indigebat. DIPL. Catal. 11,1 p. 71,18(a. 878): terciam parlera tolonei... de suburbio loci ipsiustam de mari quam de omni -ni. Di PL. Bereng. 194 p. 250(c. 902-913): donamus potestatem inibi faciendi an-nuales -ries. DiPL. Conr. J 36 (a. 918): theloneumque

30 sicuti in ceteris -num locis mes est. Dia. Otton. J 177(a. 956): publicas -nes f ieri concessimus. LEGE5 Cnuti15 p. 295 (c. 1102): interdicimus... diei dominice -cio-nem et popularia placita. CAL. rotul. cart. 1258(1100-1129): concedo ut apud E. sit porthus et -o die Jovis

35 quaqua ebdomada. 4) marchandise: CAPIT. reg. Franc.II p. 252,7 (a. 903-906): iuxta estimationem -nis...exsolvat. CARTA a. 1162-86 (Brit. Borough Charters1042-1216 p. 168): -nes que per mare burgo adpor-tantur. BENED. Petr. gesta II 131: quod mercator de

40 quacumque -ne sit non potest emere panem. 5) taxe surles transactions commerciales: Dia. Bereng. I 166,12(a. 905): ripaticum cum universis -tribus. DIPL. Bereng.119,13 (a. 926): cum -cionibus, vectigalibus, districtioni-bus.

45 mercator, -is m. forme: mercador: Doc. hist. Port.reg. 1152 p. 178 (a. 1136). I) subst.: A) marchand, négo-ciant (GLoss. AA 441,1,22: arillator i. e. mercator): 1) engénéral: FiNir, transi. Marc. 13,6 p. 250,14: -es quidamde civitate Mogontiaco, qui frumentum in superioribus

50 Germanie partibus emere ac per fluvium Moinum adurbem devebere solebant. DIPL. Otton. 11 85 (a. 974):-es ad ipsum locum negotui properantes. THiETM. 3,1 P.98,10: quicquid Merseburgiensis murus commet urbiscum Judeis et -ibus ac moneta et foresto. MrnAc. Winn.

Page 68: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

399 mercatoria - mercatum 400

p. 784,25: -ibus... ultramarinis. DIPL. Conr. II 66 (a.1026): negociaciones -um. Lin. Domesd. (Herts) fol. 137a. I (v.c. H. Herts. I y . 320): X -es reddunt X solidesde consuetudine. DIPL. I-Jenr. III 93 (a. 1042): taudeinceps lege ac iustitia vivant quali mercatores deGoslaria et de Magdeburga... usi sunt. TRAD. Ratisb.795 P. 375,31 (a. 1135-40): -r salis. DIPL. Loth. 11192(a. 1136): ut... Magdeburgensibus -ibus partes theolo-nei remitteremus. CARTUL. S. Vedast. p. 191 (c. 1148):guilda -mn. ACTA Henr. 11,1 p. 20,7 (a. 1151): hommesRothomagi qui de ghilda sont -um. ib. I p. 483,1 (a.1156-73): de hominibus Fiscannensibus, de gilda -um.RoTa. pip. p. 35 (a. 1190): Yvo -r. LAMB. Aan. hist.Ghisn. 81 p. 598,47: in Ardea forum causarum et -nonghilleolam nuper edificasset. 2) emplois spéciaux: a) mer-cator bannalis (cf infra mercator publicus): BULLA Leon.IX a. 1050 (J. Schneider, Notes sur l'organisation desmétiers à Toul dans Mélanges Halphen, p. 660 n. 7): sicuva ceteris bannalibus -ibus fuerint constituti per villi-cum civitatis. b) mercator cursorius, colporteur: CAR-

a. Mai. Mon. Cenom. II Sablé 2 p. 60 (a. 1067): si-r cursorius fecerit venditionem aut emptionem in burgomonachorum. e) mercator foraneus, marchand forain:CON5UET. Lond. p. 616: foraneus -r nequit pannummadidum emere... in orbe. d) mercator foricus, mar-chand forain: LEGE5 Germens. I col. 10 (a. 1157): nequefaciam cum foricis -ibus mercatum pro allis foricis -ibusin Janua. e) mercator publicus, marchand exerçant sonactivité sous la protection de l'autorité publique: CONST.

Frid. 1283 p. 389,30 (a. 1182): crimes huiusmodi eœlesieWorrnaciensis ministros, qui certi et publici -es nonsurît. f) mercator aque Parisiensis, marchand de l'eauparisien (transporteur fluvial appartenant à la Hanseparisienne): CARTUL. Paris. 1480 p. 404 (a. 1170): neminilicet aliquam mercatoriam Parisius per aquam adducerevel reducere... nisi 111e sit Parisiensis aque -r vel nisialiquem Parisiensem aque -em socium in ipsa merca-toria habuerit.

B) sens péjoratif trafiquant: EPI5T. Ratisb. 9 p. 313,34:Judas traditor, -r pessimus. CALIXT. II serra. Jacob. col.1388-: aiim enim ex his -ibus vocantur Jude, alii Simo-niaci, alii Giezite.

C) classe des marchands: BRUNO MAOD. belI. 95 p.88,4: maxima pars eius exercitus ex -ibus erat. TRAD.

Frising. 1644 h (a. 1078-98): testes suint de nobilibus...de familia... de -ibus Soizman.

II) adj., de bonne valeur marchande: CARTUL. S. Cu-cuph. III 1148 (a. 1183): persolutis tamen prius VITaureis -ibus et dimidio (morabetinos usados habituai-mente para las transacciones', Bolet i Siso', Los monedescatalanes Ip. 68).

mercatoria, -cf. y . mercatorius.mercatorius, -a, -cm forme: mercaturius: ALCUIN

epist. I) adj.: A) commercial, de marchand: Dia. Otton.

III 155 p. 567,1 (a. 994): in -o nue. CARTUIL. civ. Halb.T (XI"): pro -o usu. R&. Anglo-Norm. Ip. 58 (GUILL.

T a. 1080-86): nundinalia et argisteria, id est -a loca.LAMB. I4ERsF. annal. a. 1071 p. 128,38: -e arque usu-

5 rarie artis. TRAN5L. Godeh. 3 p. 648,39: vit... arti-e deditus. CONSUET. S. Audemar. e. 1080 (H. Pirenne,Les villes et les institutions urbaines, t. II p. 190):consuetudines gilde -e. CARTA a. 1148 (Brit. BoroughCharters p. 203): -am ghildam corn omnibus consue-

10 tudinibus et dignitatibus que ad illam pertinent. SAxo

p. 377,7: -um navigium. B) selon la mesure du marché:CARTUL. Gellon. 331 p. 272 (a. 1122-24): duobus sex-tariis ordei -is.

II) subst.: A) masc., marchand, commerçant: ALCUIN

15 epist. p. 308,23: ut quemiibet de humiles vestros nobiscorn -os qui veniunt, dirigatis. CARTUL. Talmund. 6 p.17 (a. 1058). B) fém., marchandise: CARTUL. Paris. T480 p. 404 (a. 1170): nemini licet aliquam -am Parisiusper aquam adducere vel reducere... nisi ille sit Parisi-

20 ensis aque mercator vel nisi aliquem Parisiensem aquemercatorem socium in ipsa -a habuerit. C) neutr.: 1)marché, lieu où se tient le marché: CARTUL. Mai. Mon.Cenom. II Mayenne 13 p. 13 (a. 1120): a fossatis -iversus forestem. ib. p. 14: facere burgum in -oquod est

25 in terra capelle intra fossata. CATAL. Galeran. II 13 (a.1135-1165): domum unum in -o. CARTuL. Coron, p.141 (a. 1159): extra castrum, in -o. 2) mesure de capacité(= selon la mesure du marché): CARTUL. Rhen. inf. I(Werd.) 266 (a. 1081-1105): mansum... VIII modios

30 siliginis cum totidem modus bordel et I -um leguminisannuatim persolventem.

mercatrix, -cis f celle qui achète: HILDEGARD. epist.T 135 col. 3630: mulierem autem -cern ad te collige.ib. 135 p. 363B: quedarn... mulier -x de omni arte ad

35 se collegit que oculis pulchra ad videndum sont.mercatum, -i n. sive mercatus, -us m. formes: mar-

cadum: CARTUL. Conch. 15 p. 20 (a. 1060). marc(h)a-tum: CARTA a. 996 (Mon. Hist. Patr. 1305 d). Hisr. S.Catherine Rotom. a. 1088 (éd. Pommeraye). mercadum

40 (cf. Kohler, Urkunden 67,5 a. 865): Doc. Trev. 72,10(a. 884). CARTUL. Conch. p. 346 (XI—XII'). Doc. hist.Port, reg. T 284 p. 363 (a. 1162). merchaturn: DIPL.

Ludow. Germ. 119 p. 169,27 (a. 866). DIPL. Otton. III367 (a. 1000). CARTUL. Nie. 21 p. 29 (a. 1066). LIB.

45 fend. maior 820 p. 340 (a. 1070). merkatum: DJPL.

Otton. 111 311 (a. 999).1) commerce, négoce, transaction: CAPIT. reg. Franc.

11253 p. 250,34 (a. 903-906): naves... ubicunque sederevoluerint et -um habere, donent pro theloneo semi

50 dragniam. CARTUL. Clun. 1171 p. 165 (a. 910-927):vendo monachis... de terra chias perticatas... ut isturnnostrum -um laudaret. Dia. Conr. J 35 (a. 918): acunctis qui cum -us sui rnercirnonio... conveniunt.COLOM. decr. 1e. 33: qui de -o vivant. CAL. rotul. cart.

Page 69: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

401 mercatum 402

III 7 (a. 1154-58): omnes illis qui de -o vivunt et -nondeducunt infra quatuor divisas que pertinent civitatiLincolnie. LEGE5 Germens. J col. 7 (a. 1157): suampecuniam me sciente per mare ad -um trullo modo por-tabo. ib. col. 10 (a. 1157): neque faciam cum foricis 5

mercatoribus -um pro alus foricis mercatoribus in Janua.Doc. comm. Yen. 316 p. 313 (a. 1180): ipsi-umfecerantde oleo per se et per socios suos.

2) marché,foire: CAPIT. reg. Franc.! p. 149,5 (a. 809):ut -us die dominico in nullo loco habeatur nisi ubi ami- 10

quitus fuit et legitime esse debet. ib. I p. 294,22 (a. 820):constituta -a fugiens, ne teloneum solvere cogatur. DEL.Pepin. I 3 (a. 825): ut -a que sunt in earum villis...perpetualiter in iisdem locis manere licuisset. AGOBARD.epist. p. 184,35: missi... -a, que in sabbatis solebant '5

fieri, transmutari preceperint. ALMAN. Niv. p. 169,3:neque in publicis -is aut vectigalibus vel census regiepotestatis. INVENT. Tant. p. 78: in proximo -o cecumbovem comparavit. Dia. Pepin. II 51 (a. 845): con-cedimus... ut, sicut in alus locis... aguntur -a. HINcM. 20

REM. epist. col. 507 A : Helmigarium... -i palatli telone-arium. annal. Bertin. p. 496,42: -um habere. CAPIT.reg. Franc. ]J p. 302,33 (a. 861): in malus atque inplacitis seu in -is. POLYPT. Rem. p. 91: -o annuali.Dia. Ludow. Germ. 119 p. 169,27 (a. 886): -um... 25

sub nostra tuitione volumus consistat, ut nullus dequolibet negotio ex en teloneum... auferre presumat.CAPrr. reg. Franc. lI 253 p. 251,35 (a. 903-906): ubi-cunque... salinarium -um fuerit constitutum. CARTUL.S. Lambert. Leod. I p. 19,2 (a. 974): concessimus ut... 30

-um... constitueret. Joti. METT. Job, p. 367,44: villam...ubi -um ea forte die habebatur. Dia. Heur. JI 8 p.10,26 (a. 1002): in eodem loco -um habere. BRUNOQUERF. Adalb. (rec. A.) 15: ubi ipsa die -us erat rang-nus. DIPL. Cent. II 247 (a. 1037): annualiter -um publi- 35

cum habere. DJPL. Heur. 111 42 (a. 1040): annualis -usibi celebrari. CHRON. Ben. Divion. p. 124: -um quoquedie sabbati. CART1JL. Conch. p. 53 (a. 1076): si ibi -mnfactum fuerit, retineo mallevantiam usque ad XY dies.FORM. Anglic. p. 177 (a. 1095): -a sua absque thelonio... 40

faciant. Dn'L. reg. Col, p. 42 (n. 1111): per omnia -a.DIPL. Loth. 111 25 p. 39,10 (a. 1130): sit idem -mnliberum iudicum, ducum, comitum omniumque iudici-arium potestatum contradictione securum. ACTA Phil.Aug. I 32 (a. 1181): die -i. ACTA Ricardi I (a. 1190) 45

(Kirkstalt Coucher. p. 216,310: de omnibus rebus quasemerint vel vendiderint vel deportare fecerint in nun-dinis vel -is. y. merecata.

3) lieu où se tient un marché (parfois marché couvert).(UGuTio: -us, -us, -ni, id est cetus multorum venden- 50

cium et emencium vel locus ubi venditur et emitur.RADULF. TORT. Bened. p. 420: unde tam ipse conven-ticuli locus, quam negotium ibi habitum, -um vulgodicitur): CAPIT. reg. Franc. 1 146 p. 298,24 (e. 820): in

-um adducatur et ibi... flagellant. CARTUL. Gratianop.p. 10 (a. 885): Genoliacum quoque villam, cum portuet -o. CARTUL. Saviniac. J p. 91 (Xe): sunt termini earumrerum-umet via publica. GLoss. X°s. (ALMA XXII [1953]

p. 227 s.v. forum): foro quod vulgo dicitur -o. ACTA a.1006 (Yaissete, Hist. Languedoc V pr. 165 col. 352): inbac quidem strata et in -o... malus usaticos immiserant.THIETM. 8,32 p. 530,25: in magna bac civitate... plusquam quadringente habentur eclesie et -us VIII. DIPL.Otton. 111 311 (a. 999): publicum faciendi et construendi-um. Dia. Henr. 1! 79 (a. 1004): licentiam dedimusconstituendi -um sive emporium. ib. 300 (a. 1014): cam-po -i. Dia. Cour. 11267 (a. 1038): cum omnibus casiset puteghis infra -um in loco qui dicitur platea maior.lb. 273 (a. 1038): unam mansionem prope -um Florentinecivitatis. LADISL. decr. Il e. 7: nemo emat vel vendatpreter -um. CARTUL. Biter. 83 p. 107 (a. 1080): forasipsum portale de ipso -o LADI5L decr. III 20: usuca-piones... ducantur in civitatem... presententurque...in -o. CARTUL. S. Yinc. Cenom. 272 col. 164 (Xlex):

hoc factum fuit in -o de Luciaco. DIPL. Loth. III 97

p. 154,30 (a. 1136): in communibus -is... homicidiumperpetraverit. CARTUL. Gimund. p. 93 (a. 1157): banc

vendicionem laudavit... in -o de ta Isla. 1-IERBORD.Ou. 1 36 p. 717,31 K: nosti... preciosos pannos...frugi -u Halle inveniri. MON. Strig. I p. 57 (a. 1075-1217): villam... cum terra sua, -umque in eadem, cumvado libero dedi.

4) droit de tenir un marché: Dut. Caroli Prov. p. 9(a. 859): concedimus quoque -um annuum. CARTUL.Luver. I p. 5 (a. 1027): concedo etiam apud Argentias-um forense per singulas anni ebdomadas. CARTUL.Conch. p. 33 (a. 1031-1060): donamus et -um et licitumusum et vicariam, et iusticiam -u. CARrA a. 1088 (HIST.

S. Catherine Rotom., éd. Pommeraye): dedi etiam eisferiam et marchatum in eadem villa. CANTAT. S. Hu-berti 5 p. 17,2 (ed. K. Hanquet).

5) taxe sur les marchés: VITA Argr. p. 23: inter plurimaque huic monasterio contulit beneficia, hoc quoque exsuo superaddidit, medietatem scilicet annualis -i. Dia.Caroli II! p. 3,22: monetam... ac rivaticum cum -osepedicte ecclesie concederemus. CARTUL. Derven. p. 136(a. 968): reclamationem facientes de -o scilicet et pon-tatico de villa que dicitur Olumna. CARTUL. S. Mar.Paris. I p. 95 (a. 1004): -um et teloneum rotarum atquetensamentum vini. CARTUL. Anse. 26 p. 26 (a. 1040):dedit medietatem -u. GESTA episc. Virdun. p. 49,1:cum dimidio Mosomensi -u. CHRON. Ben. Divion.p. 117: concessit et -um annuale ad vestimenta fratrumemenda, medietatem que ad se pertinebat. TRAD. En-sing. 1457 (a. 1039-46): cum decimis et censu hominumad ecclesiam eiusdem loci censuatorum cum -u in se-cundo anno redeunte... et cum illius anni fructu. CAR-TUL. Novigent. p. 27 (a. 1080): dono... decimam etiam

Page 70: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

403 mercatura - mercennarius 404

dita. REG. Anglo-Norm. I p. 128 (GuILL. Ta. 1080-86):concedo... sanctimonialibus unum -um in Sedana.HARIULF. chron. Centul. p. 307: de -o per ebdoma-dam XL solidos. CARTUL. Castr. Ledi p. 34 (c. 1100):ornais -us tolus est comitis. PASCRAL. II epist. 389col. 352B: cum portu et ripatico et teloneo et -o.CHRON. Morig. p. 20: nundinas etiam denominatas...cum -o et omnibus consuetudinibus regia munificentiacontulit. CARTUL. Clun. V 4223 p. 572 (a. 1166): si ibifacte fuerint... exactiones vel questus, vel nundinas vel-11m vel pedagia. CARTUL. Naumb. 398 p. 360 (a. 1197):X solides -us... fratribus deputavit.

6) droit de commercer librement: FRID. I epist. p. 2,20:ibique dum ab eis -um quereremus et ipsi nobis eumnegarent. CONST. Frid. I 85 p. 139,1 (a. 1111): regalia,id est civitas, ducatus, marchias, comitatus, monetas, te-ioneum, -um, advocatias regni. CHRON. reg. Col. I a.1189 p. 145,20: imperator legatos ad regern Grecie misit

pro pace et conductu per terram suam et -u. HELM. 60p. 115,27: miseruntque legatos ad regem Grecie, ut dareteis conductum -umque transire cupientibus terram suam.

7) marchandise: CONSUET. S. Audemar. e. 1080 (11.Pirenne, Les villes et les institutions urbaines, t. II p.190): si quis veto, gildam habens, -um aliquid... taxa-vent. ACTA pont. Rom. ined. II 203 p. 167 (a. 1097-99): nomes mercatores cum magno seu cum parvo -o.ACTA Phil. Aug. I 43 c. 15 p. 62,15 (a. 1181): -moi,quod ad octo denarios non ascenderit, theloneum nonhabebit. CARIA a. 1189 (Brit. Borough. Charters p. 14):habeant eandem quietationem... de omnibus -is suisquocumque venerint.

8) ravitaillement: CARTUL. Belliloc. Carnot. p. 2 (a.1107-1135): precipio quod totum -um et cames tesquas serviens leprosorum de Carnoto de Belle Locoaffidare poterit se emisse ad victum vel vestitum velalia necessaria enroua, sint quiete de theloneo. GE5TAFranc. Hierosol. 35 p. 188: naves nostre venteront, defe-rentes maximum -Bru, scilicet frumentum, vinum et car-nem, et caseum et hordeum et oleum. CHRON. reg. Col.a. 1159 p. 102,27 (tee. 1): destruens pontes... per diver-sas aquas, unde -us adduci poterat Mediolanensibus.CONST. Frid. T 172,4 p. 239,1: consoles precipient -umdeferri exercitui et facient deferre bona f ide.

9) (au figuré) combinaison: BRABAN. hom. 1 62 col.118 0 : -u infausto non vitam meretur eternam. EPlsT.Ratisb. 9 p. 316,32: -um vitiorum ascendentes.

mercatura, -e f 1) commerce: CONSUET. Argent. 38p. 10 (e. 980): in causis pertinentibus ad -am. TRANSL.Godeh. 3 p. 650,9: ut hic quodam tempore causa -e...inter paganos tenderet. CARTUL. Novigent. p. 48 (a.1165): nisi forte -am exercuenint de qua more merca-torum... consuetudines suas reddent. GODEFR. S. VICT.

microcosm. 1, 57 p. 74,5: mechanice quidem scientiespecies... seconda -a mercatorum... adinventio est.

ACTA Phil. Aug. 11491 p. 18 (a. 1195): quamdiu vit in-a aut in peregrinatione morabitur, mulier de eu re sub-moneri non debet, nisi et ipsa -am exerceat. 2) marchan-dise: CARTUL. S. Vedast. p. .166 (a. 1036): de panais etmaioribus -is theloneum. ib. p. 169 (a. 1036): potestsanctus Vedastus capere theloneum suum et arrestare-as illorum. DOC. hist. Port. reg. 1239 p. 292 (a. 1152):si mercatores de Balneo exierint cum suis -is de terraregis. CARTUL. Novigent. p. 47 (a. 1165): si de -a que

10 est in burgo submonitio facta fuerit... teloneum vice-comitis erit.

mercatnrins, -i m. y. mercatorius.mercatus, -us m. V. mercatum.mercecula, -e f [mers] marchandise de peu de prix:

15 Ucullo: mers, -cis,... unde hec -a, -e, diminutivum.mercedarius, -i m. celui qui paye le salaire: AYNARD.

p. 621: -us est qui mercedes dat. UGUTI0: -us, id estservus qui distribuit eam mercedem operariis dominisub domino. GLoss. AA 465,1,37: -us qui dur mercedem

20 pro labore sibi impenso.mercedicus, -i m. [merx et dico] qui parle moyennant

salaire: UGUTIO: merces componitur cum dico et dicitur-us, -i, id est propter mercedem dicens et loquens.

mercediosus, -i m. [merces] celui qui paye le salaire:25 ADNOT. cod. lustin. 296,10: si quis... de servitio... -i sui

eum mercenarium distulerit.mercedonius, -i m. employeur payant un salaire:

Uou-rio: merces componitur... cum dona et dicitur hic-us, -i, id est dominus qui dat mercedem operariis suis.

30 mercedula, -e f petite récompense (UGUTT0: merces,-dis... unde hec -a, diminutivum): VIrA Norb. I 6 p.675,31: vilibus et abiectis -is inservire.

mercenanius, -i m. V. mercennarius.mercennaliter [mercennalis] selon le prix: CARTUL.

35 S. Vict. Mass. I p. 427 (a. 1048-60: si o forfan,emendent o -r aut iuste.

mercennaria, -e f y. mercennarius.mercennarius, -a, -um [GLoss. AA 465,2,16: Metellus

-usa merendo]. GLoss. Vat. 1469 523,29: -us vilis luxu-40 riosus 1) adj. formes: mercenarius: BERNARD. serm. in

cant. XI col. 825. mercinnanius: COD. Est. 5 p. 151(a. 1193). A) au propre: 1) salarié, mercenaire: RAHEW.3,35 p. 209,20: omnium veto agminum postrema erat-a multitudo. 2) qui est fait pour un marchand: Dia.

45 comit. Pal. Rip. JJ 302 p. 444 (988-996): aliquishomo qui ista carta -a inquietare voluerit. ib. passim.B) au figuré: BERNARD. serm. in cant. XI col. 825f>:ne aut spes mercenaria sit, si amore non comitetur.

II) subst.: A) masc.forme: mercenarius: ANNAL. Xant.50 a. 871. CARTUL. Vindoc. II p. 109 (a. 1089). MARIAN.

SCOT. chron. a. 1094. ROTUL. pip. 31 Henr. I p. 148(a. 1130). CARTUL. Bellioc. Carnot. p. 18 (a. 1155).TRAD. Ratisb. 977 (a. 1184-85). 1) salarié, employé àgages (cf. A.F. mercenier. UGUTT0: -cenarius, pretio

Page 71: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

405 merceria - merces 406

conductus vel qui accipit mercedem): a) en général:

Lin. Domesd. (Essex) iI p. 26: I porcarius et I-us. CAR-TUL. S. Vict. Mass. II p. 17 (a. 1050): in tali convenientia

quod 1111 vestimentum donent, sicut dederint ad alios-os. CARTUL. Rhen. inf. I 312 p. 206 (a. 1131): noustantum ex -is curialibus. MEM. Autissiod. p. 36 (a. 1134):neque ipse, neque aliquis de -is earum. CARTUL. Belliloc.Carnot. p. 18 (a. 1155): filius Roberti -j. CARTUL. Dur-bon. p. 80 (a. 1161-1172): in hospitio -orum. TRAD.Ratisb. 977 (a. 1184-85): serviens -i more in domoS. Emmerammi. CARTUL. Wangion. p. 196 (a. 1197):tam ipsi quam eorum -j. b) (fig.) dans l'Eglise, merce-naire, qui travaille par intérêt, non pour les âmes (cf.Joan. X 12-3, souvent opposé à pastor): HRABAN. hom.licol. 187 C : mercenarius quippe est, qui locum quidempastoris tenet, sed lucra animarum non querit. HINc.REM. annal. Berlin. p. 108: non mm pastoris, sed -i(THIETM. 3,14). ANNAL. Xant. a. 871: non venatorem,non hypocritam, non -um neque mercede conductum.RUOTG. COL. 37: quid pastoris esset officium, quid -ivicium, quid in ministerio susceptio, quid in angariaaut agendum esset aut sperandum. LAMa. HERSE. annal.a. 1072 p. 139,1: baculum pastoralein, quem non utpastor, sed ut -us usurpaverat. MARIAN. SCOT. chron.a. 1094: dom -i Mogontinum episcopatum compararevellent precio. BERNARD. serra. de div. III col. SSlB:nec -us rapitur ad contemplandam veritatem, qui pro-priam querit utilitatem. PEut. CANTOR verb. abbrev. 25col. 98A: mercenarius enim est, qui deum ob aliud quampropter seipsum laudat. 2) mercier, marchand de mer-

cerie (cf. mercerius): ACTA com. Namure. p. 90,24 (a.1047-64): -us... si in die stallum in fore, posuerit,nocte pro stallo obolum solvit. CARTUL. Vindoc. II p.109 (a. 1098): testes... Guillelnius -us... A. mercator.

E) fém., salariée, mercenaire: BERTHA VIL. Adelh. 6 p.761,14: hec erat pastrix et non -a, quia numquam patie-batur gregi deesse vite utriusql.ie necessaria.

merceria, -cf. [mercerius] 1) objet de mercerie: CARTAa. 1175 (R. H. Bautier, Les Foires de Champagne dansRecueil Soc. Jean Bodin V p. 111 n. 5): moues merceriide Remis.., et mares qui -am vendant. 2) la Mercerie,

quartier ou rue des merciers: REG. August. Cant. p. 67,36(n. 1200): de scopis in -a.

merterius, -i m. [merx] forme: mercerus: CARTA C.

1175 (Danelaw Charters p. 78). mercier, marchand de

certaines petites marchandises: CARTUL. Bituric. 131 p.234 (e. 1110): -i reddent unusquisque obolum in Martio

et si -ils extraneus venerit, reddet similiter obolum.CARTUL. S. Alb. Andegav. I 83 p. 98 (a. 1082-1106):Warinus -us. CARTA a. 1164 (E. Chapin, Les villes deChampagne des origines au début du XIVe S. p. 283):-os hospitari et merces suas venales exponere. CARTJJL.S. Pauli Lond. p. 135 (e. 1170): Ricardo -o. CARTUL.Biter. 252 p. 336 (a. 1173): 5... -us. CARTA a. 1175

(R. H. Bautier, Les foires de Champagne dans RecueilSoc. Jean Bodin V p. 111 n. 5): omnes -ide Remis, dePansus, de Rothomago... et omnes qui merceriam yen-dam. OBERT. SCRIBA a. 1186, 106 p. 40: Guidone -o.

5 STATUT. Arelat. 74 p. 213: omnes libre et alia ponderanummulariorum, speciatorum, -orum. USAT. Banc. 62 p.24 (éd. R. d'Abadal y F.Valls): omnes hommes... tam-i quam negociatores (ib. 64 p. 25). y . mercarius.

mercerus, -i m. V. mercerius.10 merces, -dis f formes: mercis: LEU III epist. 60,14.

TRAD. Fnising. 458 (n. 822). mercides: Coo. Cav. I98,1 (a. 872). mersedes: CARTUL. Regiens. 77,18 (a. 900).nec. mercem: OTTO FRIS. gesta I pro!. p. 10,26. acc.mercede: ANNAL. Camald. 28,45 (n. 881). CARTIJL. Parm.

15 242,12 (a. 923).1) salaire, contrepartie d'un travail: n) en général:

HRAnAN. carm. 12,14: -s opens (WEn. Gall. II p.263,15). HROTSV. Abr. 4,6: quo solidum stabulario pro-de tribuam. b) salaire d'un esclave: STEPH. TORN.

20 summa, causa Ii q. 6 p. 181: 'pensiones' que locatori-bus dantur n colonis, quod postea dicit 'mercedes'. Vel-des dicit, quod datur servis locantibus operas suas, utpensiones referas ad predia, -des ad mancipia.

2) récompense, prix d'une bonne action: n) en général:25 DIPL. Arnulfi 171 (c. 899): ob bone fidelitatis et servi-

tutis sue -dem. METELL. bue. 7,44: dum pauper rerumpascar -de dierum. LABORANS iustit. III 4 p. 34,5: daba-tur... merito -s. DIPL. reg. Bel, p. 347 (a. 1193): -s fideli-tatis. b) spéc.: a) pro mercede, en contrepartie: TRAD. Fri-

30 sing. 1059 (a. 926-937): econtra veto pro eiusdem pro-prietatis -de... episcopus.. . tradidit. ) mercede, grâce à:EINU. Carol. 21 p. 26,18: cum etiam ingentia incom-moda laude liberalitatis ac bone fame -de conpensaret.

3) récompense divine, salut éternel (cf. Mt. 5, 12; Le. 6,35 23): CAND. FULD. Eigil. I 21: -dem consequerentur a

Deo. HRABAN. epist. 5lex: eterna-s... in celis. WALAI-IFR.Wett. 497: pro -de futura. CARTUL. S. Lambert. Leod.I p. 2,18 (n. 826): pro -dis nostre reconpensatione ipsoperpetualiter proficiant augmente. CARTUL. Ruscinon.

40 I p. 3 (a. 865): preceptum regis Karoli quod ille dignatusest facere propter suam -dem. CARTUL. Paris. I p. 67(a. 871): ob nostre -dis coniugisque regine nostre Riche]-dis, ac Virginis intemerate genitricis Marie emolumen-tum. Dia. Karoli 11132 p. 55,11 (a. 881): pro Dei amore

45 animeque nostre omniumque parentum nostrorum -delocellum... concederemus (CARTUL. Jnteramn. 57,22 [n.897]. CARTUL. Cupersan. 12,21 [a. 915]. Dia. Bereng. II23,24 [a. 927]. CARTUL. Clun. I p. 265 [Xe]). POETA SAXO5,488: -dis leto perpetis intuitu. COU. trad. mon. Lunel.

50 I p. 1: dono...per remedium et perennem salutem Otilo-nis et Thessilonis et nostram -dem mansos XIII. il,, 46p. 27: -s vestra non deficiet in celis. CARTUL. Saviniac.546 p. 274 (c. 1000): nobis in -dis augmentum. Dia.fleur. II 369 p. 472,19 (n. 1017): -s nobis a Domino tri-

Page 72: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

407 mercetarius - 1. merda 408

buatur. COD. Amalf. 184 p. 135 (a. 1090): per -dem etmedelle anime nostre. HIsT. ord. Bened. S. Mont. Pan-non. I p. 589 (a. 1002 faux): divina -de remunerandum.ADAM BREM. 2,30 p. 92,1: dignant.. a Deo... recepit-dem. GERH. AUG. vita Udair. 19: ob future beatitudinis-dem. HELM. 3 p. 10,16: superne -dis. RICHARD, S. VLCT.

stat. int. hom. col. 1121B: ob hoc virtutum meritovacua, -disque retributione frustrata.

4) prix d'une mauvaise action: CALIXT. II serm. Jacob.col. 1387C: Issachar quippe, qui dicitur -s, pretium dam-nationis insinuat. FULCO. MELD. epist. 18,44 p. 254: -scorda necat, -s et lumina cecat I ... -dem captant et sesefraudibus aptant.

5) châtiment d'unefaute: Lin, pont. 179,23 (éd. Momm-sen): condempnavit eum sub vinculo anathematis iuxta-dem ac retributionem proprie transgressionis. WALTH.SPIR. Christoph. 112: eternum generant pro -de suppli-cium. DIPL. fleur. 1V 444 p. 599,19 (a. 1095): -dem periudicum consilium.

6) amende: LEx Frision. p. 689,8: 1V solidorum-dem accipiat. DIPL. Karoli III 146 p. 236,17 (a. 887):-dem aut tributa aut mansionem vel paratas ... toi-lere.

7) merci,pitié, miséricorde: BENED. ANIAN. epist. 2 col.1382-: sieur -dem habuisti semper de fratribus qui de-gunt in monasterio Aniano. C0D. trad. mon. Lunel. 126p. 75 (IXe): hoc tradedi ego ad Maninseo atque ad illosmonachos... ut de me -dem habeant arque ut ego iilisserviam omnibus diebus vite mec.

8) oeuvre de miséricorde: FROUM. carm. 9,11: maxi-maque est -s infii-mis addere curam.

9) libéralité, marque de faveur (généralement donationenfaveurd'une église en vue du salut éternel): DIPL. CaroliJI, 193 p. 252,29 (a. 847): ut autem hec genitoris nostriac nostra -s,... diutinis temporibus... valeur. Cou). Cav.I 82,27 (a. 868): nisi semper per ipsorum ordinatio-nem ista -s se adimpleatur. Dn'L Bereng. I 22, 23 (a.890): concedimus ad cumulus -dis nostre portaticum.ANNAL. Camald. 63,22 (a. 957): ne -s virorum prediamonasterio largientium attenuaretur. CARTA a. 977(Vaissete, Hist. Languedoc V pr. 127 col. 282): bancdonationem sive -dem. CARTA a. 978 (ib. V pr. 130 col.286): ego quoque banc -dem arque eieemosynam quamfacio propter amorem surmoi regis etemi. C0D. Cav.111 332,9 (a. 992): eius almitas postulavi(t> ut mihi licen-tiam tribuerent ec -cis (sic) pro nostre anime perficien-dum. CARTUL. Richar. 38 p. 41 (a, 1136): hoc donumet islam -dem fecerunt.,. in manus Arhaldi.

10) spéc. Notre, Votre, Sa Grâce', désignation honori-fique: LEIDR. epist. p. 542,36: Deo juvante et -de vestra(imperatoris) annuente. F0LC. gesta Bert. p. 22 (éd. Gué-tard): iudiciai-ia potestas ibidem ingredere non presu-mat, nisi pro nostra -de habuero introitum iudicum.CARTA a. 1028 (I-Iaskins, Norman institutions 7 p. 259):

deprecatus est autem -dem meam ut apud ipsius mona-sterii monachos impetrarem.

11)pouvoir discrétionnaire d'un prince, merci: HINCM.LAUD. epist. col. 1034 A : mandaveritque mihi se velle ad

5 meam -dent venire et sustinere qualem illi commendas-sem harmiscaram. CARTA a. 1028 (Haskins, Normaninstitutions 7 p. 259): episcopus venir ad meam -demcastro Fiscanni.

12) remerciements: ArTo VERc. epist. Pauli 315,3:10 multas vestre caritati -des referimus. RATHER. epist.

3,1,3: refero gratiarum -des.13) cens: CARTUL. Bund. I p. 164,39 (a. 1084): censum

posuit I denarium de -de. ib. 165, 18: tres denarios de-de in butiro. Lin. Domesd. (Hereford) f. 169b: de -de

15 terre manerii huius exeunt IX solidi. CHRON. Petroburg.P. 166 (XIIe): de -de terrarum et pratorum XX solidi.CARTUIL. Mai. Mon. Cenom. J p. 133 (a. 1135-42): de-de domus in qua congregatur armoria, monachi unumsextarium frumenti habebunt.

20 14) numéraire, espèces: HARiULF. chron. Centul. p. 54:tex Karolus ex suis... thesauris tantam et tant immen-sam eidem delegavit pecuniam ut,... -de abondante...

mercetarius, -i m. V. mercatarius.L mercha, -ef. Y. 1. marca.

25 L mercha, -e f [pour marcha] droit de marque, repré-sailles: ACTA Henr. 1111 p. 329,32 (a. 1172-89): libe-ras ah... defensis et -is et equitacionibus. y. marcha.

merchadellum, -i n. [mercadum] place du marché:CARTUL. Anian. p. 287 (Xie): revolvit per lungarnos

30 usque ad -um de Buxaria. y . mercadale (s. Y. mercatilis),mercadallum et mercadilum.

merchandia, -e f y . mercandia.merchandigia, -e f y. mercandisa.merchangisa, -e f y. mercandisa.

35 mercharius, -i m. [mercor] accord: CARTUL. Bituric.

35 p. 91 (a. 820): deternuni (sic) sibi valeat -i premium.merchatarius, -i in. V. mercatarius.merchaterus, -i m. y . mercatarius.merchatum, -i n. Y. mercatum.

40 merchetum, -i n. [marcheta] impôt sur le mariage desfilles (dans le droit féodal anglo-normand): Lie. Ca]ch.1104 (a. Il80-1203): -um de filiabus hominum suorumhabebit, et de filiabus suis dabit nobis -ton. y. marchetum.

(m)erchimotum, -i n. [marcha et angl. motian; angl.45 moot] assemblée judiciaire de la marche: LEGES Henr. I

57,8 (a. 1114-18): iuxta causarum modum et locumdiffinitum, aliquando in divisis vel (m)erchimotis... ah-quando in curia domini.

merchio, -ois m. y. marchio.50

L merchor 1. y . 1. mercor.2. merchor, -is in. y. 2. mercor.merchorinus, -a, -um y. mercorinus.1. mercia, -e f [merces, forme refaite régressivement

sur A. F. merci?] 1) indulgence: CARTUL. Conch. 1 p. 1

Page 73: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

409 2. mercia-1. merco(r) 410

(a. 801): ut exinde -is michi adcrescat. 2) amende (cf angl.amerce): MONAST. Angl. II p. 14 (a. 1178) (jerO ed.):item catalla furum et -e que ex murdris vel allis forisfactiscontingunt. ib. V p. 605,29 (e. 1190): de escapio et deomnibus -is. ib. II p. 17 (a. 1198) (lere ed.): si aliquis 5

hominum suorum sit in -a erga regem vel bailivos sucs...-e et merciamenta predietis canonicis redduntur, servataregie potestati iustitia mortis et membrorum. ROTUL.cart. 2 (a. 1199): quod... -e et merciamenta predictisfratribus reddantur. 10

2. merda, -e f [merx?] marchandise?: CrnnL.Bund. I p. 216,14 (a. 1135): libras XXII novorum mer-ciarium (sic?) seu libras XII novorum pro qualibet libra-arum.

merciamentum, -i n. [merces] amende (cf angl. amer- 15

cernent): MONAST. Angl. II p. 17 (a. 1198) (0 ed.):mercie et -a predictis canonicis redduntur. ROTa. cart.2 (a. 1199): quod... merde et -a predictis fratribus red-dantur. y . amerciamentum.

merdiarius, -i m. ï'. mercarius. 20

merdier, -i m. [merx et fero] marchand: MIL0 ELN.Amand. I p. 581,81: mox pretio eupidus redimebat -ramplo.

mercimonia, -cf [mercimonium] marchandise: Doc.comm. Ven. 8 p. 7 (a. 1039): besancios aureos... expen- 25

dibiles in omni -n. GILD. Dan. II p. 4,16 (e. 1177):-arum negotiis laborantibus.

mercimonialis, -e [mercimonium] marchand, de com-merce: CARTUL. Magalon. 1,6 p. 8 (a. 1055): de navibusveto -ibus. GIRALO. topogr. 11 XL p. 126: ne avaritie 30

stimulis, ut assolet, ad emolumentum -e cupidos mor-talium animos ipsa provocaret abundantia.

mercimoniarum, -i n. y . mercimonium.mercimonium, -i n. 1) marchandise faisant l'objet

d'un commerce (UouTlo: item a mers hoc -um, id est 35

mers vel tes que de una patria portatur in aliam patriamut carius vendatur): ERMENT. vita Philib. p. 17: navisdiversis -is plena. DIPL. Caroli 111181 p. 482,35 (a. 856):medietatem telonei ornais -i undeeumque ad predictecivitatis portum. Lin, pont. I p. 433,14: 4 nundinas 40

propagantes. AIMOIN. FLOR. gesta Franc, p. 86: dum...quedain -a emere vellet. TRANSL. Dion. Ratisb. p. 352b. 39: ceterorum metaliorum copiis... cunctigenisque-is... et divitiarum cunctarum affluentiis ultra alias urbescumulata redundat. DOM. GuNDiss. transi. Avicen. an. 45

V 1 B f° 22 b: ut... iste afferat illi aliquid -i ex pere-grinis regionibus.

2) lieu où sont vendues les marchandises, marché: WIL-LIEALD. hodoep. (cf. DuC s. y.): ad Ioca venerunt desti-nata, iuxta illud -um, quod dicebatur Hamvic. CHRON. 50

Namn. p. 46: quum ecclesia... multis possessionibus ac-is, theloneis... ditata foret.

3) acte commercial, transaction: a) au propre: DIPL.Otton. 1125 (a. 972): hommes... -o quolibet in bac civi-

tate negotiantes. DIPL. Henr. 11187 (a. 1008): licentiammereatum construendi et -a exercendi. EGBERT. LEOD.rat. I 144 sehol.: si quis pro sapone caput vendiderit,triste est -um. CARTUL. Paris. I p. 328 (e. 1150): scienstale -um sibi fore necessarium... se illa emere spopondit.b) au figuré: RAnIER. prel. V col. 8O7: lucra captanturterrena, unde animarum solummodo congeri debue-rant -a.

4) commerce: a) en général: ERMENR. Sval. 4: flumennavali... -o aptum. CARTUIL. Bellioc. Carnot. p. 16

(a. 1153): ut nomes qui de -o vivunt,... ad feriam eant.CARTUL. Gemet. CXXIX p. 60 (a. 1181-90): antiquiporcarii comitis habent quitaciam in terra abbatis dehiis que pertinent ad usagium eorum excepto publico -o.b) sens péjoratif trafic malhonnête: Gusiloil. edif. 23(59)p. 169,34 S (a. 1126-32): quo vendito (i. Christo) Pateripsius graviter offenditur... contra episeopos tali -o con-sentientes. GERHOH. Sim. p. 250,17 (e. 1135): emptionesaut venditiones ecclesiasticarum rerum dicimus pertineread anathematizatum symonie -um.

5) prix: a) sens propre: LAMa. HERSE. annal. a. 1063p. 84,4: nam distractis ac dilapidatis rebus Fuldensismonasterii se suosque carissimo -o redemit. (cf ib. a.1071 p. 128,24). HEL?.I. 6,17,10: rune demum -a foropublicantur. b) sens fig., récompense: RADnERT. Wal.(DuC s. y.): hanc lucri pretium, hanc iustitie sue -um.TRAD. S. Petri I p. 253: pro -o perpetue requiei mona-chorum regulariter viventium reddiderat usui. CARTUL.S. Nicol. Andegav. p. 57 (a. 1021-22): de caduca sub-stancia -a conficiamus eterna. BARDO serra. p. 330,21:quanti -o laboris consecutus sit honorera deco-ris. VITA Bard. 15 p. 329,36: thesauri non parcus quemvigiliarum acquisivit -o, erarium sapientie aperuit.

mercio I. [mercia] frapper d'une amende: CARTUL.Com. Cestr. p. 616 (a. 1186): si forte aliquis in miseri-cordiam meam incident, -atus sit rationabiliter per bal-livum meum. ROTUL. cart. 13 (a. 1199): si aliquis homi-num sacrum sit -atus versus nos... mercie et mercia-menta pecunie predictis fratribus reddantur. ï'. amercio.

mercipolis, -is f [merx et polis] ville commerciale:RUODL. epigr. VII 7: quin ad -im venies, si nummi vora-cern / nit das caupone.

merdiprecor 1. [merces et precor] implorer, crier merci:OBERT. CANc. annal. (MCII, 55. XVIII) p. 61,49:-ando ut plebeio Plecanie misericordiam prestarent. ib.p. 66,35: -amur, ne faciatis nobis iniuriam, quoniamPisani in nostra fidutia sunt.

1. merco(r) 1. formes: mercare: CARTUL. Clun. I p.147 (Xe). Joli. NE*p. Ath. p. 439,16. merehor: DONAT.Mm. Ermel. p. 700,27.

1) acheter, acquérir à prix d'argent: WALTHARIUS 662:si tantam invidiam eunctis gens exhibet ista, / ut calcaresolum nulli coneedat eunti, I ecce viam -Or, regi trans-mitto ducentas I armillas. RIcHER. 1 p. 220: vinumque

Page 74: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

411 2.mercor–merdo 412

-ati hospitem inebriant. HIST. mon. Volte 11 (a. 1031—49): a flua... pretio 60 sol., -atus est alium mansum.Lin. Domesd. (Norfolk) II p. 204: tenet dimidiam acramterre quam -atus est. HELM. 21 p. 44,1: ad ultimumXVcium milibus marcarum pacem -ati surit.

2) au fig.: a) acquérir un bien spirituel (spéc. la vie éter-nelle): DONAT. MEn. Fi-mci. p. 700,27: studia, quibuseterna mercharetur premia. CHRON. Namn. p. 69 (IXe):sanctorum gloriam fide devota -ari cupiens. SALOM. IIIcarm. 1,2,51 (vs): risus fletu -andus creditur esse. Jou.NEAP. Ath. p. 439,16: ut merito credatur etenna 111e -assemaxima gandin. CARTUL. Clun. I p. 147 (Xe): -are possitpremium celestis regni. ib. I p. 148 (Xe): quatenus...valeant sibi -ai-i perpetuum regnum. EdilAs. capt. 525p. 19: si sequitur legem, -abitur undique laudem. DIPL.Heur. IV 128 (a. 1064): dum temporailbus -atour eterna.b) acquérir une chose désagréable: DIPL. Otton. 11104 (a.975): alii ignem eternum -encor auferendo seu distra-hendo. ANNAL. Fuld. Altah. a. 1071 p. 84,11: et sibi perheresim deo odibilem -etur intollerabile dedecus turpis-sime deiectionis.

3) trafiquer, faire du commerce (UGuTI0: -or, -anis, idest vendere, emere, nundinare): EIGIL. Sturm. 7: viam,que... -andi causa ad Magontiam pergentes ducit. DIPL.Otton. 1162 (a. 953): si aliquas moi-as in quolibet locofecerint aut -ati fuerint vel vendiderint (DIPL. Otton. III5 [a. 984]). DIPL. Cour. 11222 (a. 1035): qui illuc causa-an i vendant. Doc. hist. Port, reg. 1152 p. 178 (a. 1136):si homme de Sena fuerit fora -are que mercadore nonsedeat usque in duas vices non det portatico... si fuenit-are per villas regalengas det portatico de que vendiderit.OBERT. SCRIBA a. 1186 1 p. I: lb. dr. ian. C. quas portoAlexandriam causa -andi.

mercantes, -ium masc. plur. les marchands: Dif L.Cour. 11194 (c. 1033): ritu omnium -antium liberaliter.

2. mercor, -ris m. sive mercures (GLoss. X°s. dansALMA XXII [1953] p. 230). 1) Mercure (pour Mercurius):GLOSS. X°s. (ALMA XXII [1953] p. 230): Mercurius gen-tilis fuit, rustici appellant -i-es. 2) dies Mercoris, mercredi:TRAD. Wizenb. p. 196: sub die -is (CARTUL. Clun. Ip. 11.CHRON. Ben. Cas. 478,6. CARTUL. Athanac. 51 p. 592[a. 9801. CARTUL. Conch. 90 p. 85 [X]. ib. 11 p. 14[a. 1031-59]. Lin, fend. maior II 708 p. 224 [a. 1064—66]. CARTUL. Templ. 416 p. 263 [Madrid] [a. 1146]).V. mercurius.

mercoriensis, -e y. melgoriensis.mercorinus, -a, -um [1. mci-cor] forme: merchorinus.

de valeur marchande: CARTUL. S. Cucuph. 1258 p. 217(a. 990): donare faciatis vacha una merchorina cum suahua pro anima mea.

merdum, -i n. [myrica; cf menica] bande couverte debruyère: TRAD. S. Petri Bland. p. 31: dedit -non propeflumina Scaldis. y. merica.

mercurella, -e f. [A. ital. mercorella; cf. Sella, Glos-

sario latino-emiliano s. y.: Vat. lat. 7629 f. 177 y0 : mer-curialis, Id est mercorella; cf. ital. mercorella] mercurialeannuelle (Mercurialis annua L.): CHIRURG. Bamberg. p.114: amarisci lib. I, esbrii id est -e savine. y . mercurialis 3.

mereurialis, -e 1) de Mercure comme protecteur dessciences et des arts, poétique: GUIBERT. Nov. gestaFranc, col. 681 0 : nunquam gravitatis sibi indite tonum

modestia -is excederet. 2) de Mercure comme dieu desmarchands, commercial: VIrA Theofr. p. 477: cum etiam

io suffultus dogmate litterali, trullo carebat negotio -1.3) mercurialis herba, mercuriale annuelle (plante décou-verte par Mercure, Mercurialis annua L.): RECEPT. A.CXXVI p. 28 (IXe): sucum de herba -e in aure dextrainfundis. ib. A. CLI p. 31: frequenter herba -is bibat.

15 COLL. Salem. II p. 85: in eius colatura pone succum -is.y. mercurella.

mercuriales, -ium m. plur. [Mercurius] disciples deMercure, les savants ou les poètes: Joi-i. SAR1SB. epist.225 col. 253A: -es adeo depressi sunt, ut Francia, con-

20 nium mitissima et civilissima nationum, alienigenas scho-lares abegerit.

mercwius, -i m. 1) messager (comme Mercure): EPI5T.Worm. 143 p. 79,19: nam -o mec, qui ea negotii causalegatus exstitit, sein cassum preces effudisse mihi tenon-

25 tiante primo paulisper motus. 2) dies Mercuril, mercredi(forme: dies merculii y. ALMA XXI [1951] p. 362): TRAD.Ratisb. 16 p. 16,36 (a. 819): in ista pireisa die -i XVIII.kal. ian. (cf. CARTUIL. Saviniac. I p. 9. CARTUL. Conch.90 p. 85 [Xe]. CARTUL. Magalon. p. 187 [a. 1156]). y.

30 mercor. 3) tas de pierres au sommet des collines (cf. Gloss.Isid. d'après DuCs. v.): Hngrn. Bos. Thom. col. 1194B:sieur lapis est in acervo -i. y. mergorium.

merda, -c f. excrément (UouTio: item a merus hec -aet hoc merdum quasi merum per contrarium quia non

35 sit mena vel a mens, quod divisio vel pars est qui stercusin digestis dividitur ab eo quod incorporatur et per seces-sum emittitur): THEODULF. carm. LXXIX 75 p. 581:nocte thoro comedens propriis obvolvere -is f gestit etest illi stercore tecta quies. EcnAs. capt. 1155: mentior

40 at si quid, -is caput inquiner albis (Hoit. sat. 2,8,95).Doc. hist. Port. reg. 1157 p. 188 (a. 1137-39): si quishomo per mala voluntate dederit cum -a in vultu bomi-nis XXX solides.

merdanzio, -nisf. [merda] forme: merdancio: CARTUL.45 Magalon. 210 p. 378 (a. 1192). ruisseau fangeux, bour-

bier: CARTA a. 954 (Gallia christ. noviss. Arel. 256 col.106): consortes, de uno lattis, fluvium Licis; de aliolatus, -ne. CARTUL. Magalon. 210 p. 378 (a. 1192): con-iungitur... ex alia parte corn. -ne.

50 merdifer, -a, -um [merda et feno] souillé d'excré-ments: UGuTlo: -en, -a, -non, fenens mendam.

merdo 1. [merda] aller à la selle (Ucjuvio: item amerda, -o, -as, merda inquinane, sterconare) : WARN.BASIL.schol. p. 43: dom sedes et -as, caveas ne viscera perdas.

Page 75: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

413 merdositas-1. mereo(r) 414

merdositas, -lis f [merdum] UcuTio: hec merdulaet merdosus, -a, -uni et comparatur, unde adverbiumet hec -s.

merdosus, -a, -uni fangeux: CARTA XII°s.(Hubert, Recueil Chartes Indre 116 p. 144): risque adf ontem -am. UGuno. y. supra s. y. merdositas.

merdula, -cf. UouTIo. y. supra s. y . merdositas.merdum, -in. y . merda.merdus, -i m. [mergus] plongeon (oiseau aquatique):

ADAM BYN. Hugon. 5,17 p. 351: pervagabant totaminsulam -i sive mergi huiusmodi, insidiantes egrotanti-bus. y. mergus.

merebundus, -a, -uni FROUM. catin. 29,7:fuerat qui et filins illius unicus, extinctum, mater -asecuta est.

mcrecata, -cf. [pour mercatum] marché: CARTUL. S.Joli. Ang. p. 266 (e. 1050): nundinas atque -as ecclesiasancti Joannis libere habenda concedimus.

mereella, -e m. [ong. germ.; cf. A.F. esmeril et angLmerlin] émerillon: DAN. BECCL. Urb. Magn. p. 73:aucipitres, nisi, falcones et -e.

merellis, -is m. [ong. inc.] mince plaquette: COLL.Salem. H p. 189: item ad colorandam facies mulierumaccipe viticelle radices, et per subtilissimos -es sicca (j.seca et ad solem dessica, deinde lac pulverem. cf. me-collas (2)?

merenda, -e f forme: meranda: H1LDEGARD. phys.1,184. arc.: meranden: HILDEGARD. phys. 1, 184. 1) col-lation (UGurlo: dicitur bec -a... quia... componitur amendies et edenda, quasi cibus post menidiem eden-dus): ABBO SANGERM. beil. Par. III 72 (glose): antece-niam i. -am. ADAM PONT. mens. p. 125: ego veto iteragentium more gentaculo viali et -a vel malimerendasimplici apetitum... represseram. 2) trempette (morceauxde pain trempés dans un liquide): HILDEGARD. phys.1,184: De meranda. Qui meranden facere vult, panemtenuem in scissura in vinum aut cervisiam aut in aquamincidat. UGurio: merus componitur cum edendus, -a,-uni dicitur bec -a quasi mere edenda quia purusedatur de consuetudine.

merendo 1. faire collation: AELFR. Angl. Sax. vocabul.p. 41: -o, meridiendo, te middan daege ic etc. Uourio:-o, -as, merendam sumere, post meridiem comedere.

merendula, -e f petite collation: VrrA Rom. Jur. p.138,30: hordeacasincretas que solummodo parare iubeasin -a pultes.

merennium, -i n. y . mairemium.merens, -ris y . 2. mereo.1. mereo(r) 2. formes: mereare: TRAD. Frising. 375

(a. 817). mereire: ib. 595 (a. 830). merise: RHYTHM.

Mer, et Car. 84 str. 7 p. 638.1) mériter, se rendre digne de: a) avec acc.: HRABAN.

carm. 4,1,10: penam (RICHARD. S. Via. diff. pecc.col. 1191 B). WALAHFR. catin. 5,29,7: nu. WANDALB.

martyr. prop. 10: veniam pietate. ANAST. chron. 65,26:honores. RIMB. Anse. 36ex : iram regis. RADULF. ARD.spec. univ. p. 14 (éd. Landgraf, Coll. francis. 1951): pre-mium. WALTE. SPIR. Christoph. I 220x : eterne glorie

5 coronam. ANDR. SUN. lies. 7232: magnos... fautores.b) abs.: LEO NEAP. versio Ps. Cail. pr. 1: -endo con-siderent quam sapientes et pios viros tunc possidebatdiabolus. PREPOSiT. CREMON. (O. Lottin, PsychologieMorale IV 352,66): dicitur etiam -cri i.e. dignus esse

10 aliquo, sive illud sequatur, sive non sequatur. RATHER.epist. 5,3,7: peccatis -entibus. e) avec inf.: RiMB. Anse.42 p. 79,10: in celis vivere. RUOTO. COL. 38 p. 41,11:accipere episeopum. GERARD. MORES. delib. p. 261:visiones inextricabiles expedire. ADAM BREM. 1,34 p.

15 38,4: talera suscipere pastorem. VrrA Theodg. 21,1:infirmes curare. ib. p. 22,38: loca saneta... adire.2) obtenir, acquérir: GERARD. MORES. delib. p. 21:diversa corpora, quasi vincula. ADAM BREM. 2,29 p.89,9: virgam episcopalem ab Ottone tertio. 3) pouvoir,

20 être capable de: ACTUS pont. Cenom. p. 258 (IXe): vi-vere. ib. p. 265 (IXe): usque ad Domnum Karolum per-venire. DIPL. Karoli 11134 (c. 881): nostre confirmatio-nis preceptum... habere. DIPL. Arnulf. 72(a. 889): quen-dam iocum... ad predictam ecclesiam in honore Sancti

25 Salvatoris dicatam... construere. DIPL. Otton. 11130 (a.976): ad veniam recuperacionis predii pervenire. DIPL.Otton. III 240 (a. 997): veniam delictorum mihi impe-trare. GERH. AUG. vita Udalr. 8111: sacrorum officiorumcelebrationem audire. BERTHOLD. CONST. annal. a. 1080

30 p. 325,22: Saxonibus congredi. Wn'o gesta p. 4,15: reg-num et imperium... obtinere. AMATUS CAS. Petr. p. 82:cunctum... subdere munduni. MIRAC. Gerard. And. 12p. 503: integram adipisci ... sanitatem. GILLEB. catin.(ed. L. Tross, 1849) p. 71: linguam iuste moderani. 4) ob-

35 tenir le droit de: Liuso. Greg. 5: ipsum locum... possi-dere. WALTH. Spis. Christoph. H 6,233: per me patriam

adire. MiRAC. Gerard. And. 52 p. 507: tumulumosculari. CARTUL. S. Ben. Divion. II 436 p. 210 (a. 1113):divino.. . auxilio... possessiones nunquam habitas acqui-

40 rere. ANON. gesta Hung. cap. 17: quas... terras... ha-bere. IIELM. 107 p. 210,13: interventu Cesaris... redirein parrochiam main. 5) devoir, devoir être: COD. Cav.1,142 (a. 901): sicut -uerit ipse locus. ib. 1,157 (a. 957):ubi arbores et vites -uerit ibidem plantare... sicut in

45 ipso loco -uerit. COD. Amaif. J 148 p. 257 (a. 1144):bona est cultata... sicut -et et pertinet.

6) bien vouloir, daigner: CARTUL. Athanac. 132 p. 651(a. 1022-32): ut Dominus in die iudicii -atur me liberaren gehennalibus flammis.

50 7) décider: SERG. IV epist. col. 1501 A: quicumqueepiscopi aho remittere -rint causas plebi detrimentumpatiantur. EPI5T. Worm. 142 p. 78,26: numquid ita denobis -uerunt Herbipolenses? ANDR. Suit hex. 1006:scnipture tradita... non extendi... -entur. ib. 4275.

Page 76: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

415 1. mereo(r) 416

8) avoir pour effet: a) avec quod: ANDR. SUN. hex.545: quod privaretur opus huius laude diei, Luciferi-uit... ruina, b) avec prop. inf.: ANDR. Sur. box. 581:arborent sterilem fieri. ib. 3920. 3968. 7994.

meritum, -i n. I) mérite, ce qui rend digne d'un bienou d'un mal: A) en général: WALAHFR. Wett. 625: o-nul sublime tuum, sanctissima mater, virginitas. RUOTU.

COL. 45e: -a in rem publicam, in imperatorem. INscR.Ut. 140,17 (Xe): pontifici -is auxiliare rois. RICHARD.S. VICT. stat. int. hom. col. 1127A: prevaricatoremex prevaricationis sue -o. ib. col. 1124B: malicie nostre-um miserie nostre quantitas non exuperat. SIMEONTORN. disp. 100 p. 289: -o dignus est, qui verbo velfacto ruerait sibi aliquid dari vel tien. OBERT. SCRIBAa. 1190 461 p. 182: promittimus tibi... quod nos...tibi vel tuo heredi... nullo modo mallum (j. malum) -umvel offensionem ullam faciemus. MON. STRIG. I P. 161(a. 1199): tales malorum exactores, exigentibus -is, asuis bonis privavimus. SAXO p. 292,2: quam benevolen-tiam Kanutus perfidis Ulvonis -is denegavit. ANDR. SUN.hex. 6133: sine -is fuit in cruce Christus.

B) grâce à, à cause de: 1) abl. merito avec gén.: HRA-BAN. carm. 81,32:-o ecclesie laudantur in orbe magistni.epist. so': Domino glorioso et -o recte fidei ac verereligionis... optat et orat eternam in Christo salutem.RADULF. NIGER p. 4: huius fidei -o accepit gratiam. ib.p. 12: usurpationis -o lepram incurnit. ALAN. INS. art.fid. col. 595D: -o peccaminum. RICHARD. S. VICT. trin.col. 890A: virtutum -o. COD. Arp. cont. VI p. 200 (a.1199): ob invidiam nostre dilectionis, quam ci -o suedevotionis impendimus. 2) pro menito avec gén.: Du'L.Amalfi 14 (a. 888): pro -o bone fidelitatis et servitutis.RUOTO. COL. prol. p. 2,20: quem pro -o virtutis tainsuaviter amastis. DIPL. Heur. II 530 p. 686,9 (a. 1022faux): unde pro ipso -o culpe legaliter omnes tes eiusnostro cecidit phisco. ADAM B1EM. 3,78 p. 225,29: procoins fidei -o... ut maiordomus in palatio constitutusest. 3) mentis avec gén.: SYNOD. Ticin. 416 VII 31 (a.899): post bella horribilia cladesque nefandissimas que-is facinorum nostrorum acciderunt huic provincie.

C) dignité, rang: Acius epic. Rath. 698: heredemdignam nihiominus eius I sive ministenii sive pu -j.ADAM BREM. 2,61 p. 122,1: Dominos ostendere dignatur,quanti -i sit in celis, qui sic glorificatur in terris. COLOM.dec. I pref. p. 181 : disertis ac didascalici -i vins. CALIXT.II serra. Jacob. col. 1387 0 : ut ostenderet apostolatumet ecclesiasticos gradus non esse -um, sed ministerium.

D) (théol.), mérite surnaturel acquis par l'homme (ausingulier; les théologiens ont multiplié les expressions ex-posant dans leurs systèmes respectifs les modalités du mé-rite; par ex.: PETR. CANTOR summa II 81 p. 50: -nonex condigno ... ; ex promisso ... ; ex adminiculo... ib. p.51: -um comparatione in bono ... ; valde impropnie...ib. p. 52: -um quasi pro exigentia ... ; impropnie. cf.

A. Landgraf, Dogmengeschichte der Friihscholastik J Jpp. 268-80): PETR. LOMBARD. sent. II 27,5: quid est-um ante gratiam, cum omne bonum nostrum -nonnon in nobis facit nisi gratia. ib. 7: gratia que non

5 est -um sed facit -um. BANDIN. sent. II 27 col. 1057A(PL 192): ex gratia enim et libero arbitrio -um pervenit.RÀDULF. ARD. spec. univ. (Landgraf, Dogmengesch. p.249): digni sont iustificari, digni dico congruo, non -o.Comm. Cantab. ep. Pauli Rom. 8 p. 58: dicimus -um esse

'o id quod quis meretur,... quod per dulectionem habetur.E) qualité positive de l'âme, vertu: 1) en général (au

singulier): COD. Arp. cont. XI p. 56 (a. 1194 faux):cum inter cetera genera virtutum sinceritatis -um pri-mum sit et precipuum. Con. Arp. cont. VI p. 200 (a.

'5 1199): petimus, quatenus grates super -o sue devotioniseidem Episcopo, ut antea, referentes, in ardorem per-petue dilectionis ipsum erga nos incitetis. 2) actes, atti-tudes, ensemble d'une vie qui mérite une récompensedivine (au pluriel): a) en général: WALAHFR. carm.

20 5,56,22: nobilis in verbis, nobilior in -is. THEGAN. Lu-dow. 3: frequenter iunior frater seniorem fratrem -isprecedebat. HRABAN. epist. 37 p. 474,35: ut recipiantomnes iuxta -orum qualitatem aut premium aut penam.Vislo Rad, p. 262: ductus amore -orum beati Remigii.

25 ADAM BREM. 1,20 p. 26,21: gratia -orum in celesti regnoconsortem fore. CALIXT. II serm. Jacob. col. 1382&:sibi pro -is prima cornait datur. RICHARD. S. VICT. iud.pot. col. 118O': iudicium quod mortem hominis se-quitur non solum in qualitate, sed etiam in quantitate

30 iuxta -orum modum dispensabitur. b) puissance auprèsde Dieu acquise par ces mérites, intercession d'un saint:WALAHFR. Blaithm. 168: cum sanctis, quorum -is meacrimina solvi. POLYPT. mm . II P. 173: eius pus -is etintercessionibus. WEn. Gal!. 30 p. 274,10: de miraculis,

35 que post eius obitum per -a ipsius dominus declaravit.MEM. Spolet. 297,6 (a. 864): procul dubio sanctorum-is nos protegi non titubamus. ANNAL. Xant. a. 864:nonnisi -is sancti intervenientibus. ANAST. pass. Dem.col. 720A: restrictum est opus -is sancti martynis. ODo

40 CuJN. serm. col. 713A: ut quantum propriis peccatisdepnimimur, tantum apostolicis -is erigamur. BERTHOLD.CONST. annal. a. 1077 p. 305,15: tot et tanta -is ipsiusibidem Deus operatur magnalia. ENCHIR. hist. Hung. p.100 (a. 1090: tex, audiens opinionem -orum beati Epi-

45 chii confessons. CALIXT. II serm. Jacob. col. 1390C: uteorum -is et intercessionibus adiuti cum illis gaudere incelis mereamur. HOMIL. Prosp. 125,5: -is... beati Pro-speri promerentibus.

F) reliques d'un saint: AGNELL. RAV. lib. pont. 72 p.50 327,31: collocavit hie -a apostolorum et martirum. CAR-

TUL. Roton. p. 229,11 (a. 924): sanctorum -a e suislocis fuenunt permota (CARM. Salisb. 12,4 p. 646. Acruspont. Cenom. p. 334 [XP]).

II) l'objet du mérite, récompense, prix, valeur: DIPL.

Page 77: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

417 2. mereo - meretricor 418

Otton. 1121 (a. 950): ob eterne retributionis -um. DIPL.Heur. 11 510 p. 654,11 (a. 1004): ad condigne recompen-sationis -um. DIPL. Conr. II 118 p. 164,2 (a. 1028): infuturo -um recipere satis credimus (cf. DIPL. lient. IV63 [a. 1060]). Joli. YEN. chron. 69,9: ob -um gratiequindecim ci auri centenaria deferens.

III) profit, revenu: Con. trad. mon. Lunel. 99 p. 60:ipsam rem cum omni -o ad se pertinente. CARTUL. Rhen.mcd. 143 (a. 804): in compensatione huius -i dedit...quicquid ibidem habent (cf. CARTUL. S. Julian. Brivat.

p. 28 [a. 827]). CARTIJL. Paris. I p. 38 (a. 810: omnia-a colonorum. COD. Lang. 382 col. 633 b (a. 899): cumomni -o et termino son. FoLc. gesta Bert. p. 18 (éd.Guérard): villam proprietatis mee... cum omni -o suovel adiacentiis... ipsius ville.

IV) bienfait, donation: CARTUL. Matisc. 244 p. 150 (a.886-927): in compensatione huius 1 donat... vineam.CAwruL. S. Michael. Mos. 27 p. 121 (a. 962): in huiusrecompensatione -i reddit... mansos.

Y) matière de droit: ADN0T. coU. lustin. 69,16: siindex civilis in cause -um crimen agnoscat.

VI) don fait à l'occasion d'une cession de bien par venteou donation (en Italie): Doc. Ar. 87,2 (a. 936): prosuprascripta mea donazione recepi -o cavallo uno adfenito -o. ANNAL. Camald. 80,45 (a. 969): in -o vendi-tionis receperunt duos equos infrenati et insellati. CARTAa. 1109 (DuC): pro qua mea venditione et traditionerecepi -um... unum par pellium. CAPTA a. 1120 (Mura-ton, Ant. Ital. III col. 1138, DuQ: unde prefatus vice-dominus fecit ci -um spatam unam. CARTA a. 1129 (ib.col. 1146, DuC): R. archiepiscopus fecit ci -um anulumaureum ut magis omni tempore predicta finis et trans-actio... firma et stabilis permanent. CARTA a. 1198(DuC): pro qua donatione ego Symeon profiteor merecepisse -uni seu launelchild a supradicto patte... anu-lum aureum in prefinito.

merito 1) à bon droit, avec raison, justement: Lino.Greg. 11: ut ad arcem episcopatus et sacerdotalemdignitatem et -o vocarentur et venirent. EINH. Carol.pref.: ut -o ingratus videri et iudicari possem. HRABAN.epist. 5 p. 388,17: beatissimo ac -o venerabili... archi-episcopo. CAND. FULD. Eigil. II 7e: iusti -o coronanturin evum. WALAHFR. hort. 401: ut -o florum flos esseferatur. TRAD. Frising. 1213 (a. 972-76): cum omnibusad eundem Iocum -o legaliterque pertinentibus. TH1ETM.1,1 Set: a cunctis optimatibus -o defletur. Wmuic. 1,13:-o... odiosus omnibus mortalibus factus sum. D1PL.Heur. 111 211 (c. 1048): V mansos regales... cum onmiiure -o ad eosdem mansos pertinenti. GLoss. Pist. 37,12:-o dicimus. 2) c'est pourquoi, en conséquence: WALAHFR.Blaithm. 29: cuius honorandum nomen sermone Latino

/ 'Pulcher natus' adest -oque probabilis illo / nominedignus erat. Wu'o gesta 2 p. 20,15: Cgloriam precedithumilitas' -o precessit huius mundi gloriosos.

2. mereo 2. forme: moereo: WALAHFR. carm. 5,55,1.AGlus vita Hath. 21. WIDUK. 3,74 p. 151,2. THANGM.Bernw. 9 et 17. être affligé, se désoler: Acius epic.Hath. 127: hinc gemimus, bine -errais, hinc denique

5 flemus. RICHARD. S. VJCT. stat. int. hom. col. 1133:dicitur quia omne cor -et.

merens, -lis triste, affligé: 1) adj.: HRABAN. carm.9,31: fac corda -tia leta. I-IRorsv. gest. 294: plus tan-torum -s de cede virorum. TRANSL. Athan. 285,11: -tium

10 viduarum consolator. 2) subst.: Wmuic. 3,74 p. 151,2:-tium consolatrix. THANGM. Bernw. 9: dum quisque -sibi prostratus.

meretaria, -e f [pour meritoria] 1) prostituée: Ucu-rio: hec meritoria id est meretrix et etiam caupona,

15 tam pro loco quam pro femina et eadem dicitur hec -aa mereo vel a mero vioc, dicta. 2) lupanar: ib. (y. supra).

merctricalis, -e [meretnix] 1) de prostituée, qui orapport à la prostitution: a) au propre: BALD. BURG.carm. 184, V. 118 p. 178: in -es... tabernas. Hugon.

20 col. 1170': tabernas -es, lupanar et prostibulum... de-strui mandavit. ALAN. INs. planct. nat. col. 4480: -iprostibulo. ib. col. 462-i': -i officio. b) par métaphore:PETR. BLES. col. 866B: verba... quibus... literalem autpotius -cm destruas intellectum. DAN. flECCL. Urb.

25 Magn. p. 25: minas pudor est formare minanti. Est -iscertantibus ultio talis. ANNAL. S. Jacobi Leod. (MGH.55. XVI p. 654): mulieres... off icio -i deditas. 2) quifréquente les prostituées: NIGEL. WIREK. mirac. S. Mar.(Yesp. D XIX p. 12 b col. 1): iam -is potius quam vit

30 monachalis / promeruit dici.meretricaliter à la manière d'une prostituée: ALAN.

INs. planct. nat. col. 4520: me vestibus orphanatamcogunt -r lupari.

meretricatio, -nis f prostitution: ALAN. INs. planct.35 nat. col. 45OA: pulchritudinis usum in -nis abusum abire

coegit.meretricatus, -a, -um V. meretricor.meretricium, -i n. V. meretricius.meretricius, -a, -uni forme: meritricius: VERS. BIBL.

40 ad Carol. Calv. 16,5 p. 262. 1) oc!).: de courtisane, deprostituée: HROTSV. Paf n. 7,4: -o more vitam instituit.Abr. 6,1: -o cultu ornatam. HILDEGARD. epist. I 141 p.372A: quod noluit esse concubina nec saltatrix in habitu-o.

45 2) subst. neutr.: a) lupanar: UGUTI0: hoc -um, domusmeretricum, vel turpis actus eorum vel officium. b)prostitution, débauche: OSBERN. Dunst. p. 100,31: qui...mulieris adultere -um suspendii comminatione percellat.

meretricor 1. forme: meretrico: RUODL. XV 77. 1)50 se prostituer (pour une femme): BENED. PETR. gesta I p.

292: tradebat cas ... ad -andum. 2) fréquenter des prosti-tuées, se livrer à la débauche: A55ER Aelf r. p. 58 (éd.Wise): corpus... trahentes ante ostium... meretricis,quasi illic occisus esset in -ando. EPI5T. Ham. 6 p. 24,24:

Page 78: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

419 meretricula - mergo 420

ecce uxorem, quam non -andi commercio, sed spe pro-creande prolis legitime duxi. GUJLL. CAS. 111166 p. 26(a. 1191): ut ludendo, -ando et similibus. 10H. SARI5B.policr. 3,6 (éd. Webb I p. 185,6): ut... more -amis for-tunam subripiat.

merefricatus, -a, -um qui se livre à la débauche:ALAN. INs. planct. nat. p. 512: sicque prodigalitatis-a communitas mentiendo largitatis profitetur bouc-rem.

meretricula, -e f vile prostituée (UouTIo: bec -e,diminutivum): RATHER. con!. col. 400A: -e cuiusdamdamnabile lacions. RICHER. II p. 46: potins -is quammonachis a tergo assimilentur. AIM0IN. FLOR. gestaFranc. p. 87: maleficio matris cuiusdam -e. ADAMEREM. 3,46 p. 190,13: gemmas... -is donatas.

meretrix, -cis f 1) prostituée: PA5S. Afre I p. 203,4:Aira publica -x. HROTSV. Abr. IV 4: hoc -cibus anti-quitus fuit in more, ut alieno delectarentur in amore.GERARD. SUESS. Rom. metr. col. I77 A : in quo fedarumdomus atra latet -cum. WALTH. Spia. Christoph. 114,162:dominus plantas -ci prebuit aimas. Dn'L. Otton. II 268(a. 983): -cibus dando. THIïrM. 8,3 p, 494,32: qua -xinveniebatur. EBERW. Sym. 32: cum quedam -x ad se-pulcrumviri Dei accedere vellet. ANON. Bas. 22p. 259,45:filius -cis. HILDEGARD. epist. 1141 p. 373A: -x omniaquasi similia et equalia habet, videlicet principem utrusticum. Ono FRIS. gesta 1,32 p. 50,2: ex incubis et-cibus orti. 2) femme adultère: HROTSV. Gong. 543: 0nimis mieux flammis credenda -x.

meretum, -i n. y. meritum s. y . 1. mereo.mereum V. rueras.merga, -e f [mergae] fourche des moissonneurs

(UGUTT0: hec -a, i. e. furca cum qua gononus portatur):AYNARD. p. 621: -a est furca.

mergerium, -i n. [muricarium, cf. A.F. mergier etmurgier] mergier, tas de pierres: CARTUL. S. Mar. de laBourdinière p. 186 (éd. R. Merlet) (a. 1191): item unampeciam terre iuxta muros dicti loci... et in dicta terraest unum -um.

1. merges, -itis f forme: acc. mergeten: TRANSL.Genulfi p. 235. gerbe de blé (Uou'rio: hec -s, -lis, i.e.gerba segetis et dicitur Sic quia mergitur in terra cumligatur): Anno SANGERM. beli. Par. II 87: -itibus plau-strum... gravitatum. TRANSL. Genulfi p. 235: ex multi-plicatis manipulis, -eten colligare nititur.

2. merges, -itisf [pour mergus, cf. Alt merch, A.F.merge] plongeon, oiseau aquatique: ALEX. NECK. mens.p. 106: -ites sive mergiaciones (glosé plunguns).

mergiacio, -nisf. [mergus] plongeon, oiseau aquatique:ALEX. NECK. mens. p. 106:. mergites sive -nes (gloséplunguns).

mergingiva, -c f. [germ. morgen et give, alt morgen-gabe] donation du mari le jour des noces: CARTIJL. Clun.J p. 177 (Xe): infra istas terminaciones parcione niea

secundum lege mea Gonbada in -a ad integrum tibidonc. y. morgincaput.

mergo 3. I) forme active: A) trans.: 1) immerger,plonger dans l'eau: HRABAN. carm. 39,36: Noe deustemporibus / -sit aquis uitricibus, / totam mundi pro-geniem. THIETM. 4,28: corpus pelago -sere beatum.AELFR. colioq. p. 95: piscem... qui non solum me sedetiam meos socios uno ictu potest -ere aut mortificare.2) plonger, enforcer: HELM. 64 p. 121,25: gladios...

10 vestros... -ite prius in medullis eorum (cf. TifiFTM. 5,29).3)par métaphore: a) noyer: FROLJM. carm. 15,15: -e dolossomni gelidi sub gurgite ponti hop tisinatis. b) engloutir:10H. FJSCAMN. pater mi (éd. Leclerq) p. 230: mors me -it.

B) intr.: 1) se noyer: Ano VERC. epist. Pauli 321,6:15 beato Petro -cati manum porrexit. ANNAL. Fuld. Aitah.

a. 982 p. 14,30: iam -entera in navim levaverunt. 2)s'écrouler: LEO VERC. Leon. 2,43: ut cito repsit, sic cito-sit asellus. 3) aboutir (cf. REW 5525 Roum. merge'aller'): BULL. Rom. 189,2, IV 33 (a. 857): in loco, ubi

20 -ere videtur aqua iam prenominata Marmora. Coo.Cav. 11173,14 (a. 982): via que -il ad ipsa via publica.CARTA a. 1153 (Carte Gubbio 177): in covetulo -ente inSabunda. Doc. hist. Match. 2,14: et -il in lamis pratiet intrat in f lumen... et -il per via ad raves. 4) appa-

25 raître, être suscité (pour emergo): ACTA pont. Rom.Gall. 1182 p. 168 (a. 1155): ut -entes inter viros eccle-siasticos controversie.

JJ)forme passive: 1)se noyer: LEX Frision. add. 3a, 41:qui alium in aquam impinxerit, ita ut -atur. WIDUK. 1,36:

30 factum est, ut... in mari -eretur. 2) couler (pour un na-vire): GErUl. Ana vita Udalr. 17: si navis onusta eoinsedente -i non potuit. WIDUK. 2,26: onere pregravatanavis subcumbens -itur. 3) se coucher (pour un astre):CAND. FULD. Elgil. 1115,30: sous ad occasum qua Phoe-

35 bus more recepto / -itur in solitum vergens lux aureacallem. 4) confluer, se jeter dans (pour un fleuve): DIPL.Caroli M. p. 337,22: Bilena fluvius -itur in Albiam.CHRON. Namn. p. 15: Ligerim fluvium qui... in occi-duum -itur Oceanum. 5) aboutir (se dit d'une route):

40 COD. Cav. 11173,14 (a. 982): via publica que -itur adipso castello. 6) se cacher: TRANSL. Dion. Ratisb. 25 p.365b,33: ostiola latent, ubi in modum testudinis aditus-itur.

mergens, -lis apportant l'ivresse: WALAHFR. Wett.45 895: -tia pocula.

mersus, -a, -um 1) noyé: WJDUIC. 2,26: dux cumceteris -us nunquam est inventus. OTTO FRIS. gesta 2,33p. 142,2: in Tyberi -i pene mille. ib. 4,1: Maxentio -o.2) baissé: Eii'm. Carol. 32: capite deorsum -o. 3) im-

50 prégné: a) au propre: WANDALB. creat. mundi 39: moxcelum deus aitum / mnformique creavit / -am pondereterram. HRABAN. carm. 16,39: fons Mara dulcis erat,ligni dulcedine -a. b) au figuré: GALTER. CASTIL. Alex.col. 467A: formidine -a.

Page 79: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

421 mergoliensis - mendies 422

mergoliensis, -e y. melgoriensis.mergula, -cf [mergus] oiseau aquatique: ANGL. S&x.

vocabul. I p. 63: -a, scealfor.merguliens'is, -is m. V. melgoriensis.mergulinus, -a, -um [melgoriensis] de Melgueil: CAR- 5

TUL. S. Viet. Mass. 1168 p. 198 (1064-76): quatuorlibras denarios -os.

1. mergulus, -i m. plongeon, oiseau aquatique (AELFR.Angl. Sax. vocabul. p. 29: nomina avium.-... -us, fugel-doppe. ANGL. SAX. vocabul. I p. 62: -us, dop-fugel. 10

GLoss. AA 465,1,39:-i corbi marin»: WALAHFR. epit. inLev. coi. 815 A: -us, nigra avis, mergit se sub aquas piscesquerere. THEODULF. carm. XXVII 7 p. 491: -us atquefiger Ligeri piscator in undis, I Brigenses silvas nunchabitare solet. 15

2. mergulus, -i m. [calabr. mérgulu Csegnale di confinefra due territori; roccia piana e elevata]. signe de fron-

tière: Con. AmaIf. 1123 p. 209 (a. 1123): possideatisper finis et vie et -i et fabricis.

1. mergus, -i m. plongeon, oiseau aquatique (AELFR. 20

Angi. Sax. vocabul. p. 29: Nomina avium ...... us, scealfr.Uourio: hic -us, -i, avis ab assiduitate mergendi dicta):ADAM EYN. Hugon. V 17 p. 351: pervagabant totaminsulam merdi sive -i huiusmodi. y . merdus, 2. merges,

mergula et mergulus. 25

2. mergus, -cris n. [mergo] treuil de puits (Uoirrio:item a mergo hoc -us, -mis, i.e. situla cum qua aquaextrahitur de puteo): AYNARD. p. 620: girgillus est -us.

meriada, -ef ong, et sens inc.: GLoss. AA 465,2,7:

-a somma. 30

meribibulus, -a, -um qui boit du vin pur: Mico catin.Cent. CLXI p. 362: de quodam lurgone -o.

merica, -e f [mirica, zupbct] (lande couverte de)

bruyère: Con. Pom. I p. 91 (n. 1174): termini exeuntad aquilonem in quandam viam in-a. y. myricaet mercum. 35

meridialis, -e méridional, du sud: ADAM BREM. 2,28p. 89,6: a 4 plaga.

meridiana, -e f y. meridianus.meridianus, -a, -um 1) adj.: A) de midi: 1) en général:

VrrA Audomari p. 757,9: -is diei horis (ib. p. 777,24. 40

VrrA Winn. I p. 774,3). EINH. Carol. 24 p. 72 (éd. Hal-phen): post cibum -um. PAss. Trudp. 15: -um prandium.Dia. Otton. 1314 (a. 966): post -am quietem. EPI5T.

Meginh. 32 p. 230,1: ad -am illam lectionem. ANNALISTASAxo n. 1126 p. 764,10: -o tempore. 2) en parlant du 45

démon de midi, c.à.d. la tentation de l'ennui (cf. P. deLabniolle dans ALMA IX [1935] p. 46-54): VITA Eugendip. 159,2: -e et diurne et nocturne et omnis spiritus in-monde. VITA Rust. p. 347,28: ab infestatione -i demonis.HINCM. REM. div. Loth. col. 720C: demonio -o, accidie 50

scilicet, quod facit fervorem cepte devotionis tepescere(EnsT. Hildegard. 31 p. 438,27). BERNARD. serm. incant. I 33 p. 242,20: postrema tentatio est demonium-um, quod solet maxime insidiari perfectis, qui videlicet,

tanquam viri virtutum, omnia superaverint, voluptates,favores, honores.

B) du sud, du midi, méridional: 1) en général: TRAD.Ratisb. 11 p. 10,32 (a. 810): parte -a miliaria III, aqui-lone miliaria II (Enw Carol. 17. CARTUL. Ruscinon. 54p. 81 [a. 10721. HI5T. ord. Bened. S. Mont. Pannon. VIIIp. 269 [a. 1086 faux. c. 1135-71]). CARTA Angilberti(Hariulf, Chronique de l'abbaye de S. Riquier, éd. Lotp. 297): per cocleam -am ascendentes. WIDUK. 1,9 P.16,8: ad -am plagam urbis (Dia. Conr. II 148 p.200,34 [a. 1030]). Dia. Heur. II 455b p. 577,39 (a. 1021):extra -um murum civitatis. CHRON. Besuens. p. 146: ineodem latere -o. 2) spéc., ligne de midi: HERIM. DALM.util. astrol. 12 col. 391 B : Walzazene, id est lineam -am,eo quod sol, ipsa ascendendo attacta, sex dimensis honismeridiem efficiat, et descendendo ad occasum vergereincipiat. C) alidade: HEiuM. DALM. mil . astrol. I 2 col.392C: quod foramen -e respondet regule.

II) subst.: A) masc.: 1) sud: C0D. Lauresh. 217 (n.829): ab oriente locus Ginnesloch, a -o terminatur inJurbruoch. ANnLB. MIL. carm. Font. p. 53: miens, -us,occidens et aquilo. CARTUL. Clun. IV 2874 p. 70 (n.1031): terminatur -o forestea. 2) méridien: DUNCAL. sol.ccl. col. 449D: -us et horizon non scribuntur in sphera,quia certum locum habere non possunt, sed pro diver-sitate circumspicientis habitantisve variantur. ANON.geom. II p. 363: est et alia ratio, qua tribus umbris com-prehensis -um describemus. GIJILL. CONCIS. phil. II 15coi. 61 C : -us dicitur Unes, designans illam partem celi,in qua sol existens equilater distat ab ortu et occasu.B) fém., méridienne, sieste de midi: LANFR. decr. col.446 A : kalendis Octobris remaneat -a quam facere soientmonachi in estate.

menidiendo 1. [menidies] prendre le déjeuner de midi:AELFR. Angl. Sax. vocabul. p. 41: merendo, -o, to mid-dan daege ic etc.

mendies, -ci m. formes: medidies: CARTUL. Clun. V89 bis p. 833 (a. 905). medies: ib. 111468 p. 522 (a. 978).meredies: CARTUL. Naumb. 217 p. 197 (n. 1154). meries:CARTUL. Templ. 507 p. 313 (Barcelone) (n. 1148). meni-zies: ERMENR. ad Grim. 13 p. 548,12. gén. mendie: C0D.Caiet. J 108,6 (a. 958). abl. meridio: CARTUL. Parm.236,22 (a. 1005).

I) midi, l'heure de midi: ANNAL. Xant. a. 841: antehoram diei terciam_ et osque post -cm permanserunt.GERBERT. astrol. p. 139: sicut propter situm terre nonidem -s fit ubique, ita eadem horologia esse nequeunt.ib. p. 146: ut scias, si sit ante vel post -cm. HONOR. AUG.

imag. mundi II 21 col. 149A: dies vulgaris habet tresdivisiones: mane, -cm, supremum... -es a media die, etdicitur quasi mena et pura dies.

2) le midi, le sud: LIUTO. Greg. 5: a septentrione osquead -em ecclesiis Dei... replets est. Dia. Karoli III 148(a. 886): de -e autem a cruce ad confines Arbutie (cf.

Page 80: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

423 - meridio(r) - meritorins 424

CARTUL. Bund. I p. 161,18 [a. 1078]). DIPL. Arnulfi 72(a. 889): de via que ducit... R -e in fontem ilium (cf.CARrUL. Ruscinon. 3 P. 10 [c. 9001. ADAM BREM. 2,17 p.72,8. DIIPL. Conr. 11 65 [a. 1026]. DIPL. Henr. 111 316 [a.1054]. CARTUL. Roman, p. 38 [a. 10611. CARTUL. S. Andr.Vienn. p. 268 [n. 1062]). WIDUK. 1,28: regiones terrai-nom habens ab occidente... ab aquiione... et ad -cm_ad orientem. BULL. Cas. 1167,57 (a. 1007): sunt fines deipsa corte da mane Bondagniolo, de -e palude de Sale-cito. Cj-rnorq. Besuens. P. 146: a -e sont altaria. OnoFRIS. gesta 2,21 p. 123,26: in suburbio, quod -cm versusApenninum respicit. y. 2. medies.

3) linea meridiei, méridien: GERBERT. astrol. p. 119:linea diagonalis -ci (cf ib. p. 143).

mendie à midi: HARIULF. chron. Centul. p. 72: misseque marie et -e solemnissime celebrantur.

meridio(r) 1. 1) faire la sieste (UGuTI0 s. y . dyae: -or,-ans, verbum deponens, mendie requiescere): VITABonif. 1111 p. 103,17: in omnibus locis, in quibus con-tigit -are sive noctare. ARNO REICI-TERSB. scut. col. 1508E:usque ad nonam lectioni vacandum est, nisi forte perdies estivos huic tempori propter -andum, et parcendumoculis aliquid detrahendum videatur. ib.: cum etiamsigno ah hoc dato diebus estivis -atum fuerit. 2) jouir de,profiter de: ALAN. INs. planct. nat. col. 445B: homoiuventutis -atur estate. ib. col. 459D: nullius iocose iii-cunditatis suit -ari deliciis. 3) briller comme la lumière demidi: ALAN. INs. planct. nat. col. 482B: Iampades...cereorum in manibus vinginum suis -antes luminibus.

menidians, -lis de midi: BONIF. ANAST. 311,9: -tisdiei tempore.

meridionalis, -e méridional, du sud: CAWruL. march.Misn. 11510 p. 351,39: usque ad -es fines Bertoldisdorf.MON. Strig. T p. 54 (a. 1075-1217): versus onientalemet -em plagam. Dn'L. Loth. III 114 (a. 1137): in -iplagaadiacente. ITIN. Ricardi p. 86. T. XXXVIII: populi -essous adustione deformes.

meridior 1. Y. meridio.meries, -ei m. y. mendies.meninus, -i m. [marinus, maiorinus] formes: meirinus:

Doc. hist. Port, reg. T 134 p. 158 (a. 1133). merino:CARTUL. Sahagun 63 (a. 1084) (V. Vignau, Glosario...de voces sacadas de los documentos del monasterio deSahagun.) CARTUL. S. Satum. Tolos. p. 452 (a. 1150).meyrinus: Doc. hist. Port, reg. I 252 p. 309 (a. 1155—57). »menino<ç agent royal espagnol: CARTIJL. Car. 312p. 320 (a. 981): vendimus tibi Belasco, -ode Karadigna.CARTUL. S. Emil. Cucul. 60 (996-1020): et collegeruntjuras -os de tex (cf. COL. dipl. Olia 1,35 a. 1011: nostrovicario atque -o). FOR. Sepulv. n. 1076 p. 46: qui -uminterfecenit. CARTUL. Clun. V 4230 p. 581 (a. 1169): -usmeus in illa feria nihil Omnino accipiat. C0N5T. I P.456,39 (n. 1188): Lupus Didaci -us regis. y. maninus.

mens, ou mer(i)sis -is f si [mens, -dis] formes: me-

nissi: COD. Caiet. 171,27 (a. 941). merisi: ib. I 124,23 (a.972). meresis: Cou. Amaif, I 75 p. 122 (a. 1080) etc.mersis: Cor). Amalf. I 56 p. 88 (a. 1044). gén. merisi:Cou. Amaif. 1 4 p. 6 (a. 939). gén. merissi: MEM. AmaIf.

5 169,1 (Xe). gén. mette: Cou. Amalf. 1101 p. 167 (a.1102). arc. merise: Cou. Amaif. 130 p. 45 (a. 1012). acc.menisem: Cou. Cav. II 102,5 (a. 976). acc. menissim:MON. hist. Neap. 22,19 (a. 921). acc. merissis: MON.arch. Neap. V 404 p. 26 (a. 1064). acc. menisse: ib. acc.

io menses: MCM. Amalf. 168,5 (Xe).1) division, part: COD. Amaif. 14 p. 6 (a. 939): per

banc chartulam menisi di(visio)nis dividere et difinire.Cou. Caiet. 171,27 (a. 941): -issi et divisio inter uteninifratres. UcuTTo: -si. e. divisio vel pars. 2) acte de partage:

's Cor', Cav. II 102,5 (a. 976): quantum tegit per -isemsupraseniptam. MON. hist. Neap. 137,34 (a. 979): quan-tum ipsos germanos impartita tetigit per -issim divisio-nis. COD. Amalf. 56 p. 88 (a. 1044): ipsa mersis cum quaeos divisit. MON. arch. Neap. V 404 p. 26 (a. 1064):

20 scripta integra clusunia de memorata terra diviseruntinter se scrjptis germanis per -ssis divisionis.

merista, -e m. [pzpsct4ç] 1) Mériste, membre de lasecte hérétique des Ménistes (UGullo: mens i.e. divisiovel pars, unde -e dieti sunt quidam heretici quia separent

25 et panciantur scnipturas non credentes omnibus prophe-eus dicentes alus et alus spiritibus prophetasse: HRABAN.univ. IV 9 col. 95 D: -e separant scnipturas, non credentesomnibus prophetis. 2) qui scande, qui marque la cadence(donné comme étymologie de menula): UGUTIO S. V. me-

30 roda: hic merulus et hec merula... vel -a quasi modulaquia modulanter cantat oncle et ohm modula dicebatur.

meritas, -tis f [merus] pureté: UGUTIO: -s, puritas,clanitas.

meritatorins, -a, -um [meritum] méritoire: COD. Ba-35 benb. 1113 p. 148,38 (a. 1200): que quidem voluntas in

levionibus personis et Mis, quibus renum non suppetitfacultas, sufficit et est -a, quippe cum voluntas pro factoneputatur.

menitu y. 1. mereo(r).40 menitoria, -e f. y. meritorius.

menitorie y, meritorius.menitorium, -j n. y. meritonius.menitonins, -a, -um I) adj.: A) digne, méritoire, qui a

du mérite (UGuTTo: idem -us, -a, -um, qui menitus vel45 quod dignum est merito et remuneratione): DIPL. Otton.

III 237 p. 654,5 (a. 997): eonundem nos -um satis esseintendimus. THANGM.? transi. Epiph. 10: nec minusquoque illud memorabile et -um illius insigne pretereun-dum anbitnon. VITA Cunib. I C 3 p. 365,13: continuis -is

50 operationibus, consiliis, auxiliis et exemplis optimis easscripturas studuit... explicare. GIRALD. gemma II P. 17:oratio fidelium fidem -am habens comitem. B) de prosti-tuée: GLOSS. AA 465,2,2: -a loca tabemarum ubi adul-tenia committuntur.

Page 81: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

425 meritum - merula 426

II) subst.: A) fém.: 1) courtisane, prostituée: UGUTI0:hoc -a j. e. meretrix et etiam caupona, tant pro Ioco quampro femina. 2) lupanar: UGUTLO (y . supra). Y. meretaria.

B) neutr.: 1) marché: UGUTIO: a mereor hoc -um,locus ubi cives vendunt tes suas et ubicumque mercimo-nia tenentur. 2) auberge: Jow. SCOT. versio Dion. As. fol.130 y° (ALMA VI [1931] p. 198): -um [cvo8oxcZov].WALTH. S piR. Christoph. I 14: de reliquo tamen cella -ivitam, pro dolor, iocundissimam nobis instituit. Gui-BERT. Nov. gesta Franc. col. 693D: ut non iàm basilice,sed -a et scene fierent. UGUTLO: -um... tabema. 3) lupa-

nar: AYNARD. p. 621: -um domus meretricis. JOH.SARISB. policr. p. 213,16: -a discute et lixarum castren-sium inquire sententias. UGuTI0: -um... locus tenebro-sus ubi patrantur adulteria et fornicationes.

meritorie 1) à bon droit: CHRON. Salem. 85: abomnibus nimirum collaudabatur et -e. 2) comme un dû:LAMB. Mw. hist. Ghisn. 87 p. 602,35: ut gratiam sanctoviro pro gratin non gratis, sed -e rependat.

meritum, -i n. y. 1. mereo(r).merkatum, -i n. y. mercatum.

merosus, -a, -um 1) buveur de vin: Ucuno: item amerus, -us, -a, -um, merosus dicitur potatorem vini, po-cionem meracam, et merosus potest dici vinosus. 2) de

vin pur: UouTIo p . supra. 3) de vin: UGUTI0 y. supra.DAN. BECCL. Urb. Magn. p. 92: fercula que sapiant etpocula sume -a.

merotheca, -e cave à vin: UouTIo: item merum coin-ponitur corn theca et dicitur hec -a, i.e. vini reposito-rium vel custodia.

10 merothecarius, -i m. [merotheca] employé préposé àla garde des vins, sommelier: UGUTI0: hic -us, i.e. vinicustos vel repositor.

merramentum, -i n. [mairemium] bois de charpente:CARTUL. Tiron. II p. 89 (c. 1160): possessionem ad -um

15 et ad calefaciendum sine mala consuetudine nemus dedit.y. mairamentum.

merremium, -i n. y. mairemium.merrien y . mairemium.mers, -cis f y . merx.

20 mersio, -nis f 1) immersion: GERHOH. Antichr. 1,18e:sieur de naviculis evangelicis scribitur, quoniam implete

mcrkacza, -e f [cf alt Meerkatze sorte de phoque: sont, ita ut mergerentur non quod merse shit, sed quod

HILDEGARD. phys. 7,25: -a plus frigida quam calida, et ad -nem osque periclitate. 2) immersion pour le baptême:

de etc et de aqua est, ira quod etiam interdum in aqua HRABAN. epist. 30,6 p. 452,35: in nomine sancte Trini-versari potest, et etiam aliquantum de natura lupi et de 25 tatis sub trina -ne baptizaverit. hom. 11113 col. 357c:natura catti habet.

mena, -e f. y. merula.merlengus, -i m. [merula; cf. .REW; germ. meerling]

merlan (poisson): ACTA pont. Rom. Gall. IV 184 p. 326(a. 1176): apud Ruam tres salmas et ducentos -os.

merlus, -i m. y . merulus.mernicus, -i m. ong, et sens inc.: CARTUL. S. Petri

Gomai 51 p. 221 (1080): comparavi servum... pro une-o, quod fuit per manupreso de Ludino.

meropes, -edis [merus et pes] aux pieds nus: GLoss.X°s. (ALMA IV [1928] p. 112): -edem, nudis pedibus.

merops, -is m. [épo4] guêpier (oiseau): UGuTI0: -s,-is, avis est viridis coloris que aspiaster dicitur quia li-benter apes comedit.

meror, -is m. formes: moeror: EIGIL. Sturm. 18,24.AGIUS vita Hath. 19. WIDuic. 1,25. THANGM. Bernw. 19.RUOTU. COL. 15. GERH. Auo. vita Udalr. 9. DrPL. Otton.III 228 (a. 996). BERTHOLD. CONST. aimai. a. 1079 p.319,28. Ono Fais. gesta 1,21 p. 35,34. abl. mero pourmerore: PAss. Quir. Rom. p. 14,14. tristesse, désolation:WALAHFR. Mamm. 13,20: metus pariter -rque preme-bant. AGIus vita Hath. 19: gaudium nostrum in -em,...commutaverunt. RIMa Anse. 19 p. 39,34: niniio -e an-xius. HROTSv. gesta 1183: omne -is pondus cunctiquedoloris. DIPL. Otton. 111 228 (c. 996): vehementi -e aff i-cior. EPIST. Hann. 48 p. 94,5: tanto languidus tabesce-bam -e. RICHARD, S. Via. stat. int. hotu. coi. 1125 B : -rest doter intus acrius se[rjviens et per lacrinias foraserumpens.

post tertiam -nem elevamur de fonte. inst. cler. 1,28 p.49,19: potest et hec trina -o triduanam domini sepuitu-ram significare. WALAHFR. exord. 27 p. 511,2: alii tninam-nem volunt in similitudinem triduane sepulture. ib. 27

o p. 511,13: in tribus -nibus personarum tninitas... potest-. designari. HLNCM. REM. Remig. p. 297,22: baptizatus

est trina -ne. RADULF. NIGER I p. 44: Eunomius dogma-tizavit imam -nem in baptisme. GIRALD. gemma Hp. 47:quos trine -ois vocabulo sacre, baptismate tingimus.

35 mersis y. mens.mersito 1. plonger: UGunIo: a mergo... merso, -as,

frequentativum unde -o, -as, aliud freguentativum.merso 1. plonger: UouTIo: a mergo... merso, -as,

frequentativum. Gioss. AA 465,2,1: -at mergit.40 mersor, -15 m. [mergo] plongeur: VITA Liutg. I 2:

miserescens parvulam de manu -is eripuit. ORD. VIT.

hist. XII 26 (éd. Le Prevost IV p. 420): nandi gnaroset famosos -es... querebant.

mertinus, -i m. [ong. inc.] martin pêcheur?: CARTA45 a. 857 (Muratori, Ant. Ital. III coi. 1029) (DuC): vobis

non dederimus in suprascripto constituto aucellos boni-os centum.

merula, -c f. formes: mena: HILDEGARD. phys. 6,56.merulus: CARM. Cant. 23,2,2. UGUTIO. merle (cf. A.

50 Graur, Notes de latin vulgaire, Romania, 53,199) (UGu-no: item a merus, hic merulus et hec -a, avis quia sofavolat vel soins, vel mere volans vel cantans, vel meristaquasi modula quia modulanter cantat unde et ohmmodula dicebatur): THEODLJLF. carm. XXVII 17 p. 491:

Page 82: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

427 nterullnus –1. mesa 428

vox -e lacent. HRABAN. univ. VIII, VI col. 241A: ailecantus criant dulcissimos, ut cygnus et -a. WANDALE.mens. 90: sturni; -e, turdi silvisque volucres. RUD. FULD.Leob. 23: nigerrima avis instar -e. SALOM. II epist. 29:aves psitacos, -am albant ECBAS. capt. 817: accedat -acolludens cum filomena, I organa que -a miscet, lusciniamulcet. CARM. Cant. 23,2,2: hic turtur gemit, resonathic tordus, / pangit hic priscus -orum sonus. HILDEGARD.phys. 6,56: merla frigida est et pastus eius immundusac nocivus. Huco FOL. best. I col. 44: -n, inquit,antiquitus medulata vocabatur, en quod moduletur. AIE-am vocatam aiunt, quia soJa volat quasi meravolans.

merulinus, -i -um [merula] de merle: UGUTIO: hicmerulus et hec merula, avis... unde -us, -a, -um.

merulum, -i n. y. 2. merulus.1. merulns, -i m. y . merula.2. merulus, -i m. [cf. ital. merlo] formes: merlus:

CAF. annal. p. 28,4. merrulus: Coo. Bar. 78,46 (a. 911-915). merulum: DIPL. Otton. I 259 p. 370,17 (a. 963).merlon: DLPL. Bereng. 1177,15 (a. 906): castrum edifi-cure cum -orum propugnaculis. COD. Caiet. I 34,26 (a.906): -os marmoreos. CARTA a. 911-15 (BibI. soc. stor.subalp. 78,46): merrulos, fossata, bertiscas atque spiza-tas. BULL. Cas. 1140,45 (a. 916): castellum... carvi ber-tiscis, spizatis, turribus et -ornai propugnaculis. Con.Istr. a. 921: munire -is et propugnaculis. Dut. Otton. I259 p. 370,17 (a. 963): castella, turres et -a hedificare etfossas facere. ib. 374 p. 514,20 (a. 969): castella, turres,-os, monetiones, valla, fossas et fossata cum propugna-culis struere et edificare. DIPL. Otton. II 291 (a. 983):firmamentum castri et munimina ac -os peragere.CAF. annal. p. 28,4: fecerunt etiam in ipso moto merlusmille septuaginta, rani pro f ormositate et fortitudinemari, quant pro comoditate et tuicioae civitatis etcivium.

merum, -i n. y . merus.merus, -a, -um forme: mereum: GLoss. AA 465,1,36.

I) adj.: A) pur, sans mélange (UouTLo: rueras, -a, -um,punis, clarus) en parlant d'une monnaie: CAnT. reg.Franc. I p. 152,7 (a. 809): denarium -um et bene pen-santem (cf ib. p. 314,24 [a. 864]). Dia. Amolli 125 p.186,34 (a. 894): triginta libras argenti -i. B) au fig.: I)véridique: RATHER. epist. 3,2,3: mendax Grecia... -alatinitas. HELM. 79 p. 149,5; -anarracione... ideo utique-a, quia vera. 2) véritable: C0D. Croat. JI p. 1 (a. 1097?):volumus... -um fieri sacramentum. ACTA Pont. 32 p.55,17 (a. 1145): in signum -e libertatis. OBERT. SCRIBA. a.1186 no 342 p. 130: do tibi... -am et integram libertatem.CARTUL. Naumb. 287 p. 277 (a. 1172): donavit in -amproprietatem tres mansos. 3) t. t. juridique: BULL. Cas.11 27,26 (a. 846): que nostre iuris, ibi esse videntur unacum -o et ntto imperio... concedimus Calta e bassagiustizia', cf. C. Morbio, Novara 367,35). Dia. Otton.

I 465 p. 637,18 (a. 972): concedimus -um et mistumimperiurn in iam dicto comitatu.

II) subst.: A) fém.: 1) partie pure, âme: ODe CLUN.0cc, p. 15: lima gravat -am mergitque subinde deorsum.

5 2) milieu (fl: GUILL. MALM. Glast. eccl. p. 118 (éd.Hearne): in -a noctis diem clausit (PL 179 col. 1732B:in meta noctis). B) neutr., vin pur, sans mélange (Ucu-TIo: -um, -i i.e. vinum bonum et clarum a fece divi-sum): I) sens propre: WALAHFR. hort. 225: radicis

10 ramenta tue siccata fluenti I diluimus comma -o.FOLC. gesta Bert. p. 27 (éd. Guérard): cellarium vinovacuum... fragrantissimo -o repleverat. WALTRARIUS1410: iam misceto -um Haganoni et porrige primum.WALTH. Sprn. Christoph. 112,229: cura Chana -i Galilea

15 liquorem J senserit. AIM0IN. FLOR. gesta Franc. p. 98:cuius magis ipse lethum, quam aliud siteret -moi. NBl'emploi du plur.: DAN. BECCL. Urb. Magn. p. 88: ebriusefficitur citius potans -a nigra. 2) sens figuré: CARM.Salisb. 14,7 p. 647: dulcia dum hauriunt divino de latice

20 -a. SEQ. ined. 121 133,5 b: crucis dum -ma potas bel-lando. METELL. Quir. 10,9: bibes in evum vite sorech-nul.

merx, -cis f formes: merca: CARTA a. 1188 (Brit.Borough Charters p. 287). mers: UcuTIo. acc. marca:

25 Con. Patav. 116,5 (a. 1006). merze: MON. hist. Port.dipl. 1,124 b (a. 1008). abl. merze: CARTUL. Bund. I p.257,8 (a. 1161). abl. plur. mertibus: DLPL. Otton. I 301(a. 965).

marchandise, denrée (Ucurlo: item a mentor hec mers,30 -cis, i. e. ipsa res que vendant, sed nominativus non est

in usu): 1) sens propre: Con. Ver. 234,25 (a. 841):precio fenito per -cem valentem solidos... undicem.Dia. Otton. I 299 (a. 965): allatis -cibus acquirendisvel accipiendis. MON. hist. Port. dipl. 1,124 b (a. 1008):

35 et dimisit mici ifia merze et rezebit me pro sua muliere.DIPL. Cour. 11131 (a. 1028): in qualibet venali -ce ipsosdenarios accipere. ADAM BREM. 22,2 p. 79,16: -cibusomnium nationum locuples. HELM. 6 P. 17,9: nec mer-catoribus... patet ulla facultas vendendi vel emendi,

40 nisi prius de -cibus suis deo ipsorum preciosa quequelibaverint. ACTA pont. Rom. Gall. 162 p. 254 (a. 1154):in foro Cathalaunensi theloneum minute -cis, herbarumscilicet et fructuum. CARTUL. Bond. I P. 243,15 (a.11 54-55): V solidos in -ce. 2) spécialement, mercerie:

45 CARTIJL. S. Lupi Trec. 16 p. 35 (a. 1147): in nundinissancti Remigii binos denarios de singulis Iogiis venden-tium -ces, exceptis illis que sunt famulorum comitisTrecis commanentium. 3) sens figuré: TRANSL. duodecimfrat. 155,27: querit reliquias Procerum... suis si viribus

50 usa provincia negaret has -ces. EnsT. Meginh. 24 p.221,27: non adeo fortassis domestica litterarum inopia-ces peregrinas persequimur..

merze y. merx.1. mesa, -e f. Y. 1. meisa.

Page 83: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

429 2. mess - mesembrinus 430

2. mesa, -ef y. mensa.1. mesagium, -i n. (cf angl. messuage; A. F. masage,

masaige] formes: messagium: CARTA a. 1174-80 (Brit.Borough Charters p. 65). mesuagium: GLANV. ieg. VII3. domaine rural avec sa maison: CARTUL. S. Vine. 5Cenom. 836 col. 472 (a. 1067): auxit -um iuxta ecclesiamad habitationem monachis. CARTA a. 1174-80 (Brit.Borough Charters p. 65): quilibet... messagium aiiquidpossidens... nomme burgagii. ACTA Henr. II 600 p.198,24 (a. 1180-82): -ma. sacerdotis. ROTUL. de dom. 10p. 75 (a. 1185): cum -o et XL acris. GLANV. leg. VII 3:dividetur hereditas inter omnes filios... saivo tamencapitali o (I. chef-manoir) primogenito f ilio pro digni-tate aesnescie. V. maisagium, masagium et masuagium.

2. mesagium, -i n. [pour mesaticum?] forme: mes- 15

sagium: CARTUL. Compend. I 237 p. 352 (a. 1199).redevance: CARTUL. Clun. V 4143 p. 503 (a. 1149):debet Cluniaco I septimanam de -o. CARTUL. Compend.I 237 p. 352 (a. 1199): concessimus... nemus nostrumde Rareto... extirpandum... ita quod exinde terragium 20et decimam plenarie habebimus, excepte, dono et mes'sagio.

mesale, -is n. [forme refaite sur le français mesure]taxe sur le mesurage: CARTA a. 1121 (M. Le Glay, Glos-saire topogr. de l'ancien Cambrésis p. 33): diffinimus 25quoque ut redemptiones mensurarum de Becherllo, sexsoiidi, scilicet qui vulgo -ia vocantur... recompensentur.

mesalis, -is m. y. 2. mensalis.mesalla, -cf y. medalia.mesallia, -c f. y. medalia. 30

mesancula, -c f. forme: mensacula (faute de copiste):ADAM PONT. utens. p. 128. genre de trait: ADAM PONT.mens. p. 128: deerant tela et iacula gladiique quorumnomina in historiis veteribus reperiuntur, hoc sunt...gestri, -e, rumpie, sinbones. 35

mesarius, -if. [mensa] sens inc.: CARTUL. Anian. 100

p. 240 (s.d.): si facit opera in coquina de vino desenioribus ad II magistros et ad ilium qui facit olivasin unoquoque die II iusticiales de vino puro et palla adII bestias cotidie, et -i ad predictos magistros de coquina 40panera.

mesaticum, -i n. [y. mensatius] redevance mensuelleen grains et vivres: CARTUL. Clun. V 4172 p- 476 (a.1147): aiique decanie que -a faciebant ad alios mena-sterii usus, iuxta quod ratio exigebat. ib. p. 477 (a. 1147): 45-a per decanias constitui, et ut conventum Ciuniacensemde pane, de fabis, et earum sagimine quidam ex decanisuno mense, quidam duo mensibus... procurarent... bec-a ita constituta sunt ut non tres tantum neque quatuorsextarios frumenti... sed quantum necessarium fuerit. 50V. mensatius. -. -

mesatieus, -i m. y. missaticus. - -mesbota, -c f. y; maegbota. - -----mescheninga, -cf. y. miskenninga. -

meschinus, -i m. [forme refaite régressivement sur A. F.

meschin; esp. mesquino; de l'arabe miskîn] formes: mes-kinus: CARTA a. 1070 (DuC s. y. mischinus). mesquinos:CARTA a. 893 (Col. dipi. SJPefla 23). CARTA a. 1052 (S.Maria de Nâjera, Bol. Ac. Hist. 26,232). mischinus:CARI-UL. S. Petri Carnot. 17,8 p. 31 (ante 1070). CARTUL.Mai. Mon. Dun. 60 p. 53,14 (a. 1092).

homme dans la dépendance du seigneur: CARTA a. 893(Col. dipl. SJPefia 23): illo monasterio corn suos mes-quinos. CARTA a. 1052 (5. Maria de Nâjera, Bol. Ac.Hist. 26,232): nec super iiios mesquinos, nec super suoscaseros. CARTUL. S. Petri Carnet. 17,8 p. 31 (ante 1070):Rodbertus -us. CARTuL. Mai. Mon. Dun. p. 53,14 (a.1092): Guanilo mischinus de Balgertiaco. CARTA a. 1097(Col. dipl. Pedro I Arag. 268): totos mens meskinos.CARTUL. S. Saturn. Tolos. p. 323 (xIIe): dono ci quod-i cmi dederunt. ib. p. 324 (XIP): ut si -i meo ceslaboraverunt.

meschita, -c f y . mezquita.mescientia, -c f. [forme faite sur A.F. à m'escience]

connaissance (à mon escient): CARTUL. Gelion. 15 p. 19(a. 1051-74): neque alios abbates tibi successores. -.deceptos de sito piacito non habeo ullo malo ingenionec ulia subdola calliditate, -a.

mescla, -ef. [mixtura; cf esp. mczcia; A.F. mescle,mesciaigne] méteil: CARTUL. Mont. Pessul. p. 94 (a.1138): de campo Poncii Rogerii, I sest. de -a, undc sontduas partes frumenti et tercia ordei. CARTUL. Salvan. p.279 (a. 1164): X sextarios de bona -n. CARTUL. Gellon.552 p. 476 (a. 1175): octo modios bladi, quorum... duo-e. CARTUL. Magaion. 211 p. 380 (a. 1192): I sestariumfrumenti et I sestarium -e.

mese, -esf y. mesos, -a, -on.meseleus, -i m. [mausoleum?] mausolée(?): CARTUL.

S. Vict. Mass. I p. 556 (XIe): in medio autem -us situsest.

mesellaria, -e f [misellus; A. F. mesellerie] forme:

mezellaria: CARTA a. 1114 (DuC). mésellerie, maladre-rie: CARTUL. Biter. 258 p. 330 (a. 1172): ultra pontemB. prope -am. CARTA a. 1180 (Gailia christ. noviss. Arei.2541 col. 1049): quod clausum est ante -am.

mesembria, -cf [isip] formes: mensimbria:CARTUL. S. Vict. Mass. II p. 522 (a. 1006). mesymbria:ERMENR. ad Grim. 33 p. 573,32. le sud, le midi: ERMENR.

ad Grim. 33 p. 573,32: Anathole et disis, nunc psalle, -aet arctos, / cardine quadrifido cantica pange Deo. ANAST.chron. 211,5: a-a usque ad arctum. CARTA C. 1180 (Thom.Becket Materials 1218): derivatur in disim, ailabitur ar-ton, anathole -amque non preterit.

mesembrinum, -i n. y . mesembrinus.mesembrinus, -a, -um 1) adj, méridional: EP1ST. var.

111 p. 199,22: ad eum circulum, qui -os, id est australis,vocatur. ib. p. 99,27: ad australem circulum, quem -umgreci vocant. 2) subst. neutr., zénith, point le plus élevé du

Page 84: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

431 mescraicus - niespclum 432

parcours solaire: RIdER. II p. 226: iam sol a -o disces-serat,... in occasum vergebat.

meseraicus, -a, -oui [p.cacvtcptx6ç] intermédiaire(pour le canal cholédoque, passage entre le foie et l'inte-stin): GuILL. CONCH. phil. IV 19 col. 92B: huic ieiunoverte quedam ab hepate venientes se coniungunt, perquas quod liquidius est transit in intima hepatis, -e, quiasucum mutant sic dicte. COLL. Salem. II p. 246: epar astomacho per -as venas.

mesericordia, -e f y. misericordia.mesfalio 4. [mis et fallo] forme: menesfallio: CARTUL.

Agath. 95 p. 111 (a. 1130) perdre (une personne): CAR-TIJL. Agath. 86 p. 101 (a. 1123): si -iebat de uxore measine infante de marito, et eius honor michi advenerit,ipsa suam parlera de alode sub... laudo similiter iamdicte ecclesie. ib. 95 p. 111 (a. 1130): si notent de uneillorum nepotum menesfalliebat, pars eius revertatur adalium.

mesga, -ef y . mesgus.mesgeicus, -ï m. [A. F. mesgeyer] mégissier: CARTuT...

Paris. I p. 363 (a. 1160; peut-être faux du XIII: magi-sterium... -orum. V. messagericerius.

mesguium, -i n. y . mesgus.mesgus, -i m. [celtique; cf. Thes. 1. 1.; REW, A. F.

megue; cf. Rom. XXXV p. 123 et XL p. 158] formes:mesga: MONAST. Angl. II 748 (VI 41) (c. 1148). mes-guium: REcrrrun. p. 451. petit lait, sérum: AYNARD. P.623: serum est -us. RECTITUD. p. 451: pastoris oviumrectum est ut habeat... lac gregis sui VII noctibus anteequinoctium et blede (id est cuppam) plenam mesguiide siringia tota estate. MONAST. Angl. II 748 (VI 41)(c. 1148): certus numerus ovium... secundum quod -aibi abundaverit. y . mestha.

mesida, -cf ong, et sens inc.: GLoss. medic. p. 63,12:prasios... alu -am.

meskenninga, -cf y. miskenninga.meskida, -cf. y. mezquita.meslen, -e f [A. ital. mellea; angl. mellay] formes:

mellea: CARTUL. S. Lupi Troc. 32 p. 57 (a. 1161). ROTUIL.cor. reg. J 115 (a. 1194). melleta: GLANV. leg. I c. 2.mesleda: LEGES Genuens. J col. 6 (a. 1161). mesleta:ROTUL. Pif). 16 Hein. II p. 33 (a. 1169-70).

mêlée, rixe: CARTUL. S. Lupi Trec. 32 p. 57 (a. 1161):in forefacto quod dicitur mellea et hoc quando sanguiniseffusio intervenerit. ROTUL. pip. 13 Hein. II p. 182 (a.1166-67): pro -a inter ipsum et hominem Wateri.ROTUL. pip. 16 Heur. II p. 33 (a. 1169-70): hommesWilIelmo Monetarii debent c. s. pro J -ta. W. E. et G.debent II m. pro I -ta coin hominibus canonicorum.ROTUL. cor. reg. I 115 (a. 1194): de placito mellee.GLANV. leg. I c. 2: ad vicecomites etiam pertinet per de-fectum dominorum cognoscere de melletis, de verberi-bus, de plagis etiam.

mesleda, -e f. Y. meslea.

meslede indécl. [germ. metzlede] boucherie: Lin. trad.S. Petri Bland. p. 158 (XIIe): de achtinghe, de prece, de-e habent ceci et disnarium et etiam cibarium.

meslerius, -i f [mespilarium] néflier (Mespilus ger-5 manica L.; cf normand meljé): ACTA Pont. 85 P. 123,16

(a. 1171): exceptis quatuor arboribus, quercu et haistro,pomerio et -o (cf. ib. 106 p. 153,28 [a. 1184]). y. mespi-larius.

mesleta, -cf. Y. meslea.to mesnada, -c f. y. masnad.a.

mesnagium, -i n. [pour masnagium; A. F. mesnage]forme:menasgium: CAWruL.Bon. Port. 16p. 13 (a.1197).maison: CARTA Richard. a. 1190 (DuC): ex donoLaurentii Archidiaconi unum -um apud S. Vivianum. . -

is ex donc, Nicolai Putesel unum -uni Blospum. y. ma-nagium.

mcsriillum, -i n. [forme régressive refaite sur A. F.mesnil] petit domaine rural, ménil: CARTUL. Morigniac.

a. 1142 (DuQ: dederunt -uni desertum, no-20 mine Erchevillenim. ROTUL. cart. 32b (a. 1200): -um

de oiseleria in parochia de Logervill. cf masnile.mesoides, -is f mélodie quise déroule sur les sons inter-

médiaires de l'échelle musicale: REMIC. mus, p. 79: -es,que et lipara iambica, propter iambum pedem, lipara id

25 est pinguia... que tonos equales, Id est integros et medioscustodit.

mesos, -e, -on I) moyen: ODo CLUN. occ. p. 3: asttamen ut micros megalos quoque vel quasi -os. II) subst.:A) fém. (acc. -en; gén. -es): 1) mèse, degré intermédiaire

30 de l'échelle musicale antique et médiévale: Ps. FIUCBALD.mus, p. 114: secundum, a media totius seriei, -e. ib. p.117: -e medium signiticat. REMIi. mus. p. 71: media no-mïnatur, ipsa est -e. ib. p. 75: a media, id est a -e. ADELB.mus, p. 309: horum tertia pars addita facient -en. 2) corde

35 intermédiaire d'un instrument: Ps. HUCBALD. mus. P. 127:terminatur eo, qui -es dicitur, medio nervo. ib. p. 138:sont enim a -e superius quatuor chorde. REMIG. mus. P.70: iuncturam medie, scilicet chorde, id est -e.

E) neuir. (indécl.): 1) mise, degré intermédiaire de40 l'échelle musicale antique: CARM. var. III 41,8: hypate

-tique secundum. ib. 41,9: ordo bine quem posent -nparhypate noscat. ib. 41,10: quartum et eorundem lycha-nos -n probet idem. HOGER.? mus. ench. p. 168: hypateautem -n, en que est mese. ODo CLUN. mus. col. 756d;

45 vox nihilo, metrum veto hypate -n. ib. col. 758: metrumveto lichanos -n. Ps. HUCBALD. mus. p. 114: primum exhis, quod et gravissimum, vel infimum, hypaton, secun-dum, -n. 2) tétracorde intermédiaire: Ps. HUCBALD. mus.p. 124: secundus tropus habet tetrachorda duo, -n et hy-

50 paton. ADELB. mus, p. 310: reliqua tetrachorda -n atquehypaton extendenda sont. 3) veine médiane: CFIRURG.Bamberg. p. 136: flebotomie genera sont tria: cefalicon,-n, epaticon... -n vena a pulmone principium habet.

mcspelum, -i n. y. mespilum.

Page 85: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

433 mespezola –L messio 434

mespezola [A. prov. mespezol; cf minus pensus] ma)

pesé (y . A. Thomas, Mélanges p. 109): CARTUL. Aurel. p.248 (a. 1196): cum quatuor sextariis avene -a quos red-dent hommes famulo eiusdem domini.

mespila, -e f néflier (Mespilus Germanica L.): AELFR.Angi. Sax. vocabu!. p. 32: Nomina arborum. -...open-aers. Uouiio: -a, arbor spinosa facta similitudinemalorum, sed paulo brevior, unde et sic dicitur quiapilule habeant formam eius poma.

mespilarius, -if. [mespilum] formes: mespileus: Ozo.VIT. hist. 8,17 III p 367. mispilarius: CAPIT. reg. Franc.I p. 255,8 (c. 810). ib. p. 256,39. néflier (Mespilus ger-manica L.; cf. Hehn, Kulturpfl. p. 502): CAPIT. reg.Franc. I p. 90,14 (e. 800): de arboribus volumus quodhabeant pomarios diversi generis,... sorbarios, -os, ca-stanearios. ib. p. 255,8 (e. 810): De arboribus: pirarios,pomarios, mispilarios repperimus. y . meslerius et mes-plarius.

mespiletum, -i n. [mespilum] plantation de néfliers:CARTUL. Theno!. a. 1199 (DuC): quatuor alios parvoscampos et -a que ibi habent.

mespileus, -if y . mespilarius.mespilum, -in. forme: mespelum: COLL. Salem. II p.

258. nèfle: COLL. Salem. II p. 252: cibos stipticos corne-dant, ut sunt pira coctana, -a, pullos assos.

mespieus, -a, -um-a, -um [mespilum] planté de néfliers:CARTUL. Pared. Mon. 184 p. 91 (XP): silva Martiniacaex una parte castanea vel -a.

mesprisio, -nis f [misprisio] acte illégal, qui viole laloi: MONAST. Angl. I p. 178,28b (c. 1189): per -nem etnegligenciam.

mesquinus, -i m. y . meschinus.mesquiciarius, -i m. [cf. A. F. mesquis, basane] mégis-

sier: CARTUL. S. Vedast. p. 335 (XIP): a lorimeriis, a-is, a molnariis.

messagiaria, -ef. [missus; cf. Ital. messageria] ambas-sade: CARTA a. 1198 (J. Ficker, Forschungen zur Reichs-und Rechtsgeschichte Italiens IV 200 p. 254): -am faciamet portabo, sicut continetur in brevi consulum inperpe-tuum per singula capitula.

messagericerins, -i m. [mesgeicus; A. F. mesgeyer]mégissier: STATUT. Stamp. 19 p. 112 (a. 1179): -i singulinonnisi XII denarios pro bonitate dabunt singulis annis.V. mesgeicus.

messagium, -i n. y. 1. et 2. mesagium.messaltus, -i m. [ong. inc.] partie antérieure de l'échine

du porc: CARTA a. 1200 (Minette, Acta III 1,10): XLpanes, II paria de caponis, II -os et cutellum de latere.

messarius, -i m. [faute pour mellarius, de me!] celuiqui recueille le miel, apiculteur: POLYPT. Rem. p. 2:Brodo, silvarius et -us.

messata, -cf ong, et sens inc.: GLoss. AA 465,2,5:-asecta incisa.

messatgerius, -i m. [forme refaite régressivement sur

A. Frov. messatger] messager: CARTUL. Mont. Pessul.p. 310 (a. 1197): de quibus usaticis donat... Guillelmus-us II sol.

messaticum, -i n. y . missaticum.s messaticus, -i m. y. missaticus.

messella, -ef. [messis] petit champ de terre arable (paropposition aux vignes et aux prés): C0NCIL. Paris. p.646,12 (a. 829): nihul commodare pauperibus velum,nisi -as suas et vineolas et pratella ea ratione in pignus

10 dederint.

messeria, -e f [messis] redevance en grain sur le pro-duit de la moisson: Lui. feud. maior II 524 p. 39 (a. 1128):ipsam -am quam accipiebam ex hominibus sancte Marie.

Messia, -cf Mysia: BULL. Rom. 278,1, 1116 (a. 977):15 Lauriacensis ecclesia in inferioris Pannonie atque -e re-

giones.messias, -e m. [hébr.] le Messie: AMULO opuse. col.

14813: habent etiam scriptum in suis traditionibus, quodiste talis -s ostenderit se antiquitus cuidam magno eorum

20 doctori.messicus, -i m. [messis] possesseur de la moisson: COL.

doc. Arag. 2,170 (a. 1176): cum dominus messis sive -usganatum in messem invenerit.

messifer, -a, -um [messis et fero] destiné à la culture25 des céréales: CARTUL. S. Alb. Andegav. 1180 p. 210 (a.

1075): monachi in -a terra vineas edificaverunt.messilis, -e [messis] des moissons: DAN. BECCL. Urb.

Magn. p. 91: tempore -i sociantur frigida siccis.1. messio, -nis f forme: meisos: CARTUL. Conch. 38

30 p. 41 (a. 1060-62). 1) moisson: a) en général: CARTUL.S. Gal!. 11203 p. 193 (a. 809): Ires operare in anno diesin fossione vinearium unum et in secatione feni unumet in -ne nourri. b) spéc., époque des moissons (au plur.):CAPIT. reg. Franc. II p. 324,10 (a. 864): inde ad -nes in

35 terrain suam unusquisque redeat. CARTUL. Erivat. 309p. 314 (a. 898): tempore -num. CARTUL. Conch. p. 41(a. 1060-62): a -nes I medium mo!ton escartgaturn. ib.p. 182 (XIin): XII denarios ad -nes Lemovicanos. ib. p.299 (a. 1065-87): dat censum sex denarios ad -vies, et

40 sex ad kalendas. CARTUL. Clun. V 4205 p. 551 (a. 1154):a -nibus usque ad natale Domini.

2) moissonnage, redevance en nature versée au seigneurau moment de la moisson (cf. messionagmum): CARTUL.Gel!on. 101 p. 88 (a. 1070): dat ipse niansum... ununi

45 panem per -nes. CARTUL. Molism. p. 471 (a. 1079): sa-cerdos vero sine monachis totam suscipiet -nem. CARTUL.S. German. Prat. 11279 p. 66 (a. 1196): super medietateminute decime et maioris, que -o dicitur. RoruL. cur.reg. 1125 (a. 1199): debet ci de tribus virgatis terre... -nes.

50 3)flg.: a) la moisson éternelle: ACTA pont. Rom. Gall.11259p.351 (a. 1184-85): oportet nos dicta -nis extrememisericordie operibus prevenire. b) destruction, mort:ADAM Enj. Hugon. 5,15 p. 330: huius sane prenuntia-nis ci fuit oculorum sensim irrepens hebetudo. y . messis.

Page 86: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

435

2. messio - mestifico

436

2. messie, -nis f y. missio.messionagium, -i n. [messin] forme: messonagium:

ACTA Phil. Aug. 117 p. 24 (a. 1180-81). moissonnage,redevance payée au seigneur au moment de la moisson:CARTUL. Clun. V 4277 p. 639 (a. 1180): in universa terranon habet palliam vel porcellagium... vel -11m seu anno-nagium. ACTA Phil. Aug. 117 p. 24 (a. 1180-81): invilla Paredi non habet talliam... vel -um.

messionalis, -e [messin] offert à l'occasion de la mois-son: CARTUL. Clun. IV 3761 p. 113 (a. 1100): habet totasgallinas et panes -es de villa Sancti Andree. CARTUL.GeIlon. 499 p. 409 (a. 1140): moues isti mansi et apen-darie dant prandium -e decimario et quartatorio.

messiorencum, -i n. [messin] redevance de la moisson:CARTA a. 1116 (Mon. Hist. Patr. Chart. 1,741): de omniillo veneficio... videlicet roidas, albergarias, bannos,vendiciones, circorencum, -um, vindemiarencum.

messis, -isf formes: gén. mesis: COD. Lang. 3670 (a.861). CARTUIL. Parm. 255,24 (a. 991). gén. meses: ib.287,25 (a. 936). gén. messi: ib. 235, 7 (a. 921).

1) moisson, action de moissonner: WANDALB. mens.207: agricola ad -cm cum cingitur omnis. THIETM. 7,70:in -e laboriosa. V1TA Bonif. II 4 p. 96,3: -i operariosinmisit.

2) moisson, récolte (ce qu'on a moissonné): THEODULF.capitula VII col. 194B: videmus crebro in ecclesiis -es etfenum congeri. WANDALB. mens. 177: spem -is maturereferre. Dia. Caroli 111160 p. 426,10 (a. 853): in -ibusaut pratis colligendis. ANNAL. FULD. II a. 870 p. 71,26:-cm colligentes. RUD. FULD. mirac. 12 p. 338,32: ut...segetem et -em congregaret in acervos. CARTUL. Rhen.med. I 135,1 (a. 893): claudit in circuitu -cm per-ticas VI. ib. 135,30: ad -cm purgandam mancipios II etad colligendam. HR0rsv. Dion. 122: mature -is aristas.TrnErM. 6,48e: fractura future -is. CARTUL. archiep.Magd. 258 p. 327 (a. 1145): in denariis -ium. ACTA pont.Rom. Gall. II 78 p. 160 (a. 1154): omnes -es suas... amoltura et muni alla consuetudine liberas. ib. 1V 163 p.305 (a. 1174): modium et dimidium de -e.

3) époque de la moisson: Wmuic. 2,37: usque ad -cm.THLETM. 6,54: proxima... -e interventu regine... Here-manno comiti marcham dedit. CARTUL. Conch. p. 280(a. 1060-1108): in mense medio unum multonem... etper -es alium receptum.

4) droit de gîte à l'époque de la moisson: CARTUL. S.Vedast. p. 408 (XJJe): cran -cm per mensem augusti idemmajor in dicta domo postulasset, hoc... abiudicaverunt.

5) sole d'assolement: ACTA Tirol. 119,21 (a. 995-1005): hoc est summa iugerum ipsius proprietatis, inunaqueque (!) -e quindecim, in alia novem.

6) au figuré: WALAHFR. hort. 75: tante! -is, ut ingentires parve ornentur honore. Joi-i. SCOT. ier. Dion. XV35 p. 295: -is virtutum. WALTH. SPIR. Christoph. II prol.7: offerat ad veram supplex devotio -cm. EPIST. Ratisb.

app. 1 p. 371,11: sufficientes ad -cm Domini. ACTA pont.Rom. Gall. 114 p. 57 (a. 1102): -is dominice... operarii.y. mexona et messio.

messiuncula, -e f [messis] petite moisson: VITA5 Guethenoci et Jacuti 8 (AASS nov. III p. 99'): ad me-

tendam -am.messivus, -a, -um des moissons: ANNAL. Ved. p. 74:

-o tempore.messonagium, -i n. y . messionagium.

10 messor, -is m. moissonneur: 1) en général: WALAHFR.bort. 159: donec I... -es calathos matura fruge replerit.TRAD. Frising. 538a (a. 826): episcopus cum suis -ibusipsum bluz herbe secavit. GLOSS. AA 464,2,7: manipulastipula -um. Lin. Domesd. (Cheshire) fol. 269.b.2: in

15 Augusto mittebat -es suos secare segetes regis. 2) messie,ou chef-moissonneur: CARTUL. Vindoc. Ip. 234 (a. 1059):ipse Herveus -r et hommes eius. CARTUL. S. Alb. Ande-gay. I 196 p. 226 (a. 1146): in utraque area canoniciunum -cm portent.

20 messorensis, -is m. [messor] deniers payables au tempsde la moisson: CARTUL. Clun. IV 3567 p. 704 (a. 1080:sex kalendarii, sex niadietises, et sex -es.

messoria, -cf y . missoria.messorium, -i n. y. 2. missorium.

25 messura, -ef 1) redevance en nature versée au seigneurau moment de la moisson: CARTUL. Rhen. mcd. 1378 p.436meU (a. 1084): qui morgani deputati cultoribusreddunt ad -am tertiam garbam. 2) moissonnage, corvéepour la moisson: ROTJJL. cur. reg. 1368 (a. 1200): XXIII

30 hommes de C... qui debent facere -am unius diei tuncsint ibi.

messus, -i m. [pour missus; cf. A. prov. mes] envoyé,légat: CARTUL. Mont. Pessul. p. 349 (XIIC): post inqui-sitionem consulum Januensium vel Pisanorum sur eorum

35 certi -i.mesta, -ef. [mixta] confluent de deux rivières: CARTA

a. 969 (Esp. sagr. 18,335): super ambas -as. Doc.Port. reg. 116 p. 22 (a. 1109): inter ambas -as. CARTAa. 1152 (Alguns diplomas particulares, Coimbra 1942,

40 26): per ipso arrugio usque ad -as.mestelum, -in. [mixtulum,forme refaite régressivement

sur fr. méteil] méteil: CARTA Paris. a. 1193 (L. Delisle,Etude sur la condition de la classe agricole.., en Nor-mandie au Moyen Age p. 320 n. 14): dimidium modium

45 boni -i. y . mestura. -mesteria, -c f. y. medietaria.mestha, -e f [cf mesga, mesgus] petit-lait: INQU.

lent. don. p. 56: manies femme debent habere inter sedimidium- -e muni die, quod exierit de ipso jacte.

50 mesticia, -e f y, mestitia.

mestifico 1. forme: moestifico: BERTHOLD. C0N5T.annal. a. 1077 p. 291,40. EADM. hist. V p. 286. rendretriste, affliger: Acius épie. Hath. 177: -atur... vestrosacra femina fletu. THIETM. 1,9: lama novi regis... ami-

1.

Page 87: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

437 mestificus—mestus 438

corum corda letificat rebelliumque... -at. EADM. hist. V

p. 286: de absentia illius fuerant -ati.mestificatus, -a, -um affligé: CARTA a. 970 (Vais-

sete, Hist. Languedoc V pr. 119 col. 263): -i mouesdui aderant cum magno gemitu... coepenint Dominumorare. BERTHOLD. C0NST. annal. a. 1077 p. 291,40: protot et tantis hereticorum et scismaticorum scandalis etrepugnantiis non parum -us. CrntoN. Rames. p. 87: -asuper rani miserabili eventu fratrum corda.

mestificus, -a, -um affligeant: HLLOEG. Ensc. Faron.

p. 199,33: tempora nostra... -a.mestitia, -e f forme: moestitia: AGlus vita Bath.

8. WmUK. 1,36 p. 52. GERI-I. AUG. vita Udalr. 24.

tristesse (UGurlo: item tristitia tempore est et fit exaliquo antecedente dolore sed -cia vicium perpetuum):RADRERT. carm. p. 47,41: -cie, fletus, lacrime simul ethera.NITHARD. hist. p. 50: ubique penuria atque -cia. Rime.Anse. 5: ex salute pueri -am sui relevaret animi. POETASAXO 4,347: amplius angebant cunctos tamen intusaman I -e stimuli. WIDuK. 1,36 p. 52: variavere -a pari-ter atque letitia. INVENT. Troph. p. 234,17: illius infir-

mitatis... -a.mestitudo, -mis, f tristesse: HROTSV. Abr. 6,1: simu-

lata vultus hilanitate interne amaritudinem -mis contego.

mestiva, -e f [ong. inc., cf. A. F. mestive] formes:mastiva: CARTA Ludov. VII a. 1145 (dans Ord. reg. Franc.J p. 10; DuC). mestivia: CARTUL. Novigent. P. 177 (a.1005). CARTUL. S. Joh. Ang. p. 44 (a. 1085-96). CARTUL.

S. Cypr. Pictav. p. 146,23 (1100). metiva: CARTUL. An-

siens. p. 78 (XIP). mistiva: CARTUL. Icaun. I! p. 204

(a. 1168-76).1) moisson: CARTUL. Absiens. p. 3 (XI?): concessit

libenter omnia dona patris sui... videlicet... vendom etpaagium servitorum de sua -a. ib. p. 78 (XI?): conces-serunt infra haiam metive iura. ib. p. 81 (XI?): -as suastransferre ubicumque voluerint.

2) mestivage, redevance en grains sur le produit de lamoisson: CARTUL. S. Maxent. p. 249,5 (a. 1060-1108):dapifer eius querebat iniuste -am in terra. ib. p. 174,11(a. 1079): malam consuetudinem -e. CARTUL. S. Joh.Ang. p. 44 (a. 1085-86): unum modium frumenti de-a eclesie. CARTUL. S. Cypr. Pictav. p. 146,23 (a. 1100):omnes consuetudines... et -as. CARTUL. S. Martin.Camp. 1287 (a. 1120-24): dabunt presbitero -am suam.CARTUL. Saviniac. J p. 486 (c. 1120: statuentes quamportionem predictus prior et suecessores sui in redditi-bus.., et-a... habeant. CARTUL. S. German. Prat. 1106

p. 163 (a. 1149-50): super -a que presbitero a monachisannuatim debetur, obtinuit isdem presbiter... de-a unummodium de meliori annona que fuit in horreo sanctiGermani. CARTUL. Icaun. II p. 204 (a. 1168-76): me-dietatem tremesii pro mistiva. ACTA Heur. III! p. 55,14(a. 1172-77): pro -a apud Charceium, unum sextariumfrumenti. ib. p. 56,26: -a alicuius messonis non reddit

nisi obolum a festo S. Johannis usque ad festum SanctiMichaelis. CARTUL. Belliloc. Carnot. p. 44 (a. 1178):solvant maiori men duo sextania bladi pro -a.

3) blé versé à titre de redevance: CARTUL. Vindoc. II

5 p. 412 (a. 1159): requirebat etiam quatuor sextarias -e.mestivarius, -i m. [mestiva; A. F. mestivier] métivier

ou messier: CARTUL. Belliloc. Canot. p. 52 (a. 1186):testes... -i istius granehie Regis (cf. ACTA fleur. II, I83 p. 89 [a. 1154]).

io mestivia, -ef y . mestiva.mestivo 1. [mestiva] lever la redevance sur la moisson:

CARTUL. S. Eparch. 48 p. 27 (a. 1166): si tamen tonna-chus -are valuent, parrochianos suos sacerdos diligenteradmoneat ut monacho de segetibus suis donant.

is mestivus, -i m. [mestiva; cf. A. F. mestivier] 1) mé-tivier, agent domanial levant le mestivage: CARTUL. Ah-siens. p. 81 (XIIe): concedo cosdumas de mestivis servi-entium et de mestivis -arum abbatie et grangiarum eiusque sunt in terra mea, ut ipsi -i et servierites possint

20 libere mestivas suas transferre ubicumque voluerint.2) pour mestiva, mestivage: CARTUL. Nobiliac. 215 p.335 (a. 1155-57): in terra tamen illa... -os, questas,chaptiones pro consuetudine terre habuerant.

mestralia, -cf. [A. prov. mistral], 1)fonction de mistral,25 agent seigneurial ou domanial, intendance: CARTUL.

Domin. 196 p. 174 (c. 1090): Humbertus Ferrolius -amhabebat. 2) revenu domanial attaché à la fonction d'unmistral: CARTA a. 1096 (Cart. N. D. Avignon 65): indomibus, in terris cultis et incultis, vineis, ortis, oglatis,

30 •arboribus, meiariis, in cambia, in -a ac placitis. CARTUL.Lerin. 286 p. 290 (X?): vendiderunt medietatem quar-tonis vini et porcorum et multonum ac obliarum et-arum et astuum vel iusticiarum. cf ministralia.

mestralus, -i m. [ministerialis; A. F. mestral ou mistral]35 mistral, agent seigneurial ou domanial (dans le sud de la

Fronce): CARTUL. S. Vict. Mass. I p. 155 (a. 1035): Pon-tius -us firmavit. cf ministerialis.

mestulum, -i n. mixtu1um; cf. A. F. mestueil] méteil:CARTA C. 1162 (Register of Abbot Whethamstede, J! p.

40 316 [éd. Riley]): duodecim quarteria duri bladi, qualevenir ad molendinum, scilicet, -um. y . mestelum.

mestura, -e f [mixtura; cf. A. F. mesture] méteil:CARTUL. S. Joh. Ang. p. 258 (a. 1092): dimidium modiusannone, in -a. CARTUL. Talmund. 367 p. 268 (a. 1100):

45 redduntur... de -a unum quarterium. CARTUL. S. Saturn.Tolos. p. 258 (a. 1145): recognoverunt per pignus... Xsextarios de -a. y . mestunia et mixtura.

mesturata, -e f. [mixtura] méteil: CARTUL. Parm. p.149 (a. 1035): granum, spelta, -a.

so mesturia, -e f [mixtura] méteil: CARTA a. 1130 (IIregistrum magnum del comune di Piacenza I p. 22 inBiblioteca della Soc. storica subalpina 95 [1921]): -amfrumenti. y. mestura.

mestus, -a, -uni forme: moestus: CAND. FULD. Ligil.

Page 88: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

439 mesuagium -. 1. meta 440

I o. Aoxus vita Hath. 18. BERTHOLD. CONST. annal. a.1077 p. 289,44. Ci-moN. Salern. 20.

1) triste, affligé: a) adj. (UGuno: -us, -a, -um, natura-liter tristis et non casu): HRABAN. carm. 89,24: ex obitu-us. WALARFR. hort. 263: raptu -a puelle mater. CAND.FULD. Eigil. 1 9 p. 226,5: -um... metum huius tempesta-tis... secludite. Acius epic. Hath. 18: -as de morte soro-ris. HROTSV. Bas. 215: invenit letum, quem credebat fore-um. b) subst.: CAND. FuLD. Eigil. I 11: -orum conso-lator (cf. CHRON. Salern. 20).

2) irrité: ANAST. chron. 317,10: -i (Àuin&évtsç) ad-versus ces effecti.

mesuagium, -i n. y. 1. mesagium.mesum, -i n. y. medium s. y. medius.mcsuratgium, -i n. [mensura, cf fr. mesurage] me-

surage, droit perçu pour le mesurage des grains: CAwruL.Coron, p. 159 (a. 1192): dedit in helemosina... quicquidhabebat in toto -o bladi de Archiaco. y . mensuragium.

mesura 1. y. mensura.mesus, -a, -um y. medius.mesus, -i m. [A. F. meix; pour mansus] forme: tac.

plur. mesis: CARTUL. S. Hilar. Pictav. p. 62 (a. 990).meix, tenure: CARTUL. S. Hilar. Pictav. p. 62 (a. 990):donc tibi... in villa qui dicitur Arziloco -is duos, viiieas,cum pratis et virdigarhs. CARTUL. S. Martin. Camp. II54 (n. 1113): -j etiam quos rustici diu injuste reclamave-rant... adiudicati sunt ecclesie.

mesymbria, -e f y. mesembria.met indécl. y. ego, tu, se, nos, vas, ille etc.1. meta, -ef formes: maeta: GERBERT. epist. P. 148.

GLOSS. AA 469,2,4. metas: GLoss. X°s. (ALMA XXII[1953] p. 230). melba: Uoixrio. metta: HIST. Carcas. Ip. 23 (a. 873). moeta: HERIc. vita Germ. metr. 101 p.441. POETA Skxo 5,315. Wxzo? Gerb. reg. p. 257 n. a.

1) meule de blé: HINCM. REM. Remig. p. 315,21: acer-vos quos -as djcimus. AIM0IN. FLOR. mirac. Bened. p.264: acervus quoque frugum, quem -am vuigo dicimus.GUIBERT. Nov. gesta Franc, col. 705B: corn enim pluri-morum annorum segetes triticeas, ut in ea terra morisest, in modum turrium per agros stabilitas cernerent,quas nos -as vulgariter vocare solebant. y . meia.

2) mesure agraire (meulée, étendue de terre propre àfournir une meule moyenne): ACTA pont. Rom. Gall. IV7 p. 71 (a. 1107): atrium cum XI -is frumentalis terre.GODEFR. AMB. epist. col. 741 C: tertiam parlera de tribushospitibus et de tribus -is arabilis terre.

3) borne: MON. Strig. I p. 53 (a. 1075-1217): terramdedi, cum propriis... -is. HisT. ord. Bened. S. Mont.

Pannon. I p. 594 (a. 1105-16): -as recuperavimus. CAR-TUL. Templ. 61 p.45 (Dijon) (c. 1133): in hoc pratum la-pideas cruces loco -arum, concessu suorum vicinorum,posuit. CARTUL. Clareval. I 6p. 11 (a. 1135): addidit maxi-mam parlera -is ad hoc positis. ACTA pont.Rom. ined. 1209 p. 192 (a. 1147): sicut determinant -e la-

pidee. C0D. Croat. II p. 177 (a. 1180: -a... per monteraitur et certis -is descendit. Con. Hung. V p.2 (a. 1199): ter-ram... propriis -is undique divisam. Ono FRIS. chron.8,18 p. 417,7: lapillos seu aliam -am collocant. CARTUL.

5 Excub. p. 96 (XIIe): huius prati -a est ex parte dominequidam lapis et quidam fraxinus. ACTA Phil. Aug. 140p. 56 (a. 1181): si quis accusatus f uerit... -am arasse autfodisse. ANON. gesta Hung. cap. 57: fixit -as usque adfluvium Moroa.

10 4) limite dans l'espace (Uotxno: hec metha i. e. circui-tus vel alicuius rei finis vel terminus): WANDALB. horol.21: quod orbis / diverse partes varias forment quoque-as. GLoss. X°s. (ALMA XXII [1953] p. 230): -as i. extre-mitas. RUOTO. COL. 43 1 : intra -as regni (cf. Dipt. Heur.

is 11 339 [a. 1015]). ACTA Phil. 125 p. 73 (a. 1066): a sep-tentrionali porta osque ad -am atrii versus meridiem.Lia. Domesd. (Lines.) fol. 336b.1: extra -am castelli.AILN. p. 82,6: dec jdui longeva imperii -a decursa. HAIM0Willih. epil. p. 225,8: terrarum -as scrutans. Wsr. ord.

20 Bened. S. Mont. Pannon. I p. 594 (a. 1105-1116): prima-a oritur de ipsa aqua Wacha. CARTUL. Clun. IV 3920 p.271 (a. 1115): bannum Cluniaci infra -as istas consistit.CARTUL. archiep. Magd. 293 p. 363 (a. 1157): ad vallem,quam natura quasi -am fecerat. ACTA Phil. Aug. 118 p. 26

25 (a. 1180-80: tenementum monachis remansit, his -is.CARTA a. 1184 (Stubbs, Select Charters 187 [9 e éd.]):infra -as foreste. MON. Strig. I p- 143 (a. 1193): -a...vadit ad pratum. ANON. gesta Hung. cap. 57: sicutprimo fecerat regni -am Borsu filins Bouger.

30 5) (méton.) territoire: VrrA Lantb. p. 611,18: invenietloca designata, per que ipsius donatjonjs -a terminatur.CI-mON. monasterii de Hida (Rolis Series 45 p. 290:Anglorum -e flammas sensere comete. COD. Hong. VIIIP. 11 (c. 1197-1334): possessiones... ecclesie... tam in

35 villis. . - tam in -is quam in... hominibus... dignum duxi-mus corroborare.

6) limite dans le temps (souvent au pluriel): a) pour ledéroulement du temps (en général): WANDALE. hor. I:horarum... -as. HI5T. Carcas. I p. 23 (a. 873): infra met-

40 tas temporis. VITA Gang. p. 158,1: decursis adolescentie-is. b) pour le compte des années ( au bout de x ans):HROTSV. Mar. 280: post hec annorum -a vergente duo-rum. PURCH. Witig. 431: ut sol octavi -am rune volveratanni. PAss. Ursule 110: cum volubilis orbita Apollonie

45 facis tertii -am clauderet anni. VITA Bonif. III 1: cumadhuc puerulus quinque scilicet annorum -am attingeret.NADDA Cyr. 12,1: ut in etatis sue tempore puer septimianni -am iam tetigerat. c) pour la fin de la vie: VITA Pirm.16: humani -am ducere evi (HRABAN. carm. 81,40. VIrA

50 Gang. p. 155,9. AIM0IN. FLOR. transi. Bened. p. 140.CARTUL. S. Alb. Andegav. I 175 p. 200 [a. 1127-54]).VITA Wulfr. p. 666,32: risque ad vite sue -as (HEIT0Wett. 31. CARM. pro schola Wirz. 68). ODo CLUN. 0cc.p. 77: seculi -as... percurrunt (TRAD. Teg. 291 [a.

Page 89: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

441 2. meta - metails 442

1157]). GERARD. SUESS. Rom. metr. col. 183B: veneratad -as iam sancti presulis etas. VITA fleur. IV 2 p. 14,15:cumin eam etatis et ingenii -am evasisset. SAXO p. 214,26:-a vitalis. abs. = mort: CARTUL. Luxemb. 1150 (a. 926):post nostram vero -am ad communem fratrum utilitatemremeantur. d) au bord de la mort: VITA Remacli p. 108,19:-am mortis attigit. e) pour la fin du monde: CARTUL. Savi-niac. J p. 310 (ante 1028): -a mundi ineunte.

7) fin (d'un livre, d'un texte écrit): FRULAND. Leud.

p. 358,17: prions voluminis -am hic sistemus. FORM.Augiens. C 25: ut... plenitudini opusculi mei honestis-sime et oportune -am inponam. EPI5T. Hann. 36p. 78,12:nec -am scribam mihi nec Ioca tuta revisam.

8)au figuré, borne, limite (souvent au pluriel): a) engéné-rai: ODO CLUN. oce. P. 24: proprias sapiendo excedere-as. GERBERT. epist. P. 148: prescriptas vobis maetas re-cognoscite. Lin. Domesd. (Yorks) fol. 316b. 1.: infra hanc-am continenturelemosinapauperum. ANDR.S.VIcT. prol.proph. (Smalley, Study of the Bible p. 376,20: absit...ut... propriarum -as virium excedamus. b) ultra metas,infiniment: SEQ. ined. 21,9,7b: ultra -as f Es illi amabilis.

9) aufiguré, frein moral: THANGM. Bernw. 14 p. 765,8:-am prions discipline ac severitatis ignorantes. BALDER.Alber. 30 p. 259,3: magnus erat magnis, par parvis, -atyrannis, gloria divitibus. Ono FRIS. chron. 7,31 p.359,1: insanie sue -as ponere volens.

10)fin, but: EPI5T. Worm. 13 p. 18,23: quantum gaudiiquantumque spei vestri labonis -a iocundissimiquevestri adventus gratia nobis arrisit (ADAM EYN. Hugon.III 3 p. 108). PETR. CANTOR verb. abbrev. 84 col. 254 A:ut ad -am attingamus, procincti esse debemus.

11) lit d'un fleuve (au pluriel): MiLo ELN. Amand. II

p. 476,31: plurima ultra solitum aquarum inundatiofacta, multis in locis -as suas excesserat. CHRON. Floriac.p. 255: Liger in tantum suas preteriit -as.

12) terni. techn., paie, vanne: CARTUL. Paris. I p. 317(a. 1148-54): ad molendinum nostrum iuxta aqueduc-tum, -a quedam, que vulgo patella vocatur, posita est,quam scilicet -am aqua, railla opens eorum elevationevel ipsius aque retentione, transite debebit.

13) terni. techn. mus.: a) limite d'un mode musical:HUCBALD. mus. P. 136: observat -as eiusdem tropi.HERIM. AuclENs. mus. P. 19,43: legitimam sex vocum-am excesserunt, que a C ineipiens in A porrigitur. b) in-

tonation juste: BERNO ton. prol. 11 p. 74b: ne extra -aminferius aut superius canendi exordium sumat.

14) terni. techn. math.: a) colonne de l'abaque: WALnI.SHIt. Christoph. 111,169: inde abaci -as defert Geome-trica miras. b) graduation d'un instrument astronomique:HERIM. 1DALM. Mil . astrol. 12 col. 342A: media est lineadiagonalis meridiei, cuius ex utrisque partibus... duo-decim horarum -a constituitur.

2. meta, -ef. [ong, lombard; cf ail. miete, angL meed]donation faite par le mari au moment des noces: COD.

Lang. lll col. 212°(a. 833): pro...rebus... quibusmihidebentur pro -a nomme. CONCORD. 250,40: qui uxoremduxerit... de retins communibus -a data fuerit. GREG.CAT. reg. Farf. 847: concedo... per -a et per morgincap

5 donationis. COD. Bar. 3,124 (a. 1167): medietatem -e,quam ohm Attus magister, prier suus maritus, ci dateobhigavit. y. meffium: forme methium.

metabole, -es f forme: abi. plur.: metabolis: REMIO.mus. p. 69. 1) métabole (figure de rhétorique): Lis.

10 Carol. p. 2,15: id locutionis genus, quod a rhetoribus -edicitur. 2) terni. techn. mus., changement de ton: REMiC.mus. p. 69: quintam de tonis, id est phthongis; sextamde commutationibus, id est -is.

metabolum, -i n. [cf. GLoss. V 604,57] déplacement,15 voyage sur mer: VITA Galli II 568 p. 443: talla iure

quidem sancti -a carpunt, I quos divina salus refovet,veneratur, honorat.

metacismus, -i m. forme: methacismus: UGUTI0. mé-tacisme, élision de l'm final d'un mot devant un mot com-

20 mençantpar une voyelle ou par un m: CARTUL. S. Michael.Mos. p. 2 (a. 1021-44): obsecro autem eos qui hec fortelecturi sunt ne causentur me solecismos aut -os vel quidhorum simile frequentius incurrisse. HECELIN. mirac.Clement. p. 908.26: veniam a te, o lector, exposco

25 pnimum quod solecismis et -is et vilitate dictionum aurestuas vulnero. PANAS: -us vel motacismus, est M lit-tere congeminata collisio; vel quotiens litera M sequi-tur, vel quotiens vocalis sequitur M ut bonum aurum.UouTTo: methacismus est M. littere per scansionem col-

30 hisio. Huco S. ViCT. gramm. p. 314,19: per -os: hecsunt vitia per m, quando post m litteram vocahis se-quitur ut bonum aureum'.

metafora, -e f y. metaphora.metaforiee y. metaphorice.

35 metaforicos y. metaphoricos.

metalepsis, -is f forme: methalemsis: MATTI-i. VIND.ars vers. 111 42. 1) perception, participation (sens philo-sophique): Jow. SCOT. ier. Dion. 8,2 col. 201 B : -n, idest perceptionem, participationem scilicet; -s enim dici-

40 tun proprie participatio. 2) métalepse, figure de rhéto-rique: Jluoo S. Via. gramm. p. 319,29: -is est dictiogradatim pergens ad id, quod ostendit. MAnH. VIND.an vers. III 42 p. 176: -is,... est gradatim procedensclausularum pnogressio, ita ut dictio prions clausule ter-

45 minalis ostiaria sit subsequentis.metalepticos par métalepse: GoDEsc. SAX. conf. col.

-os id intelligi regulariter potuisset.metalis, -e de bornage: CARTA a. 1196 (Calmet, Hist.

de Lorraine II col. 411): per transitum eiusdem mordis50 usque ad lapidem -cru, qui vulgo dicitur marstein.

metaliter en forme de cône: Jo11. SCOT. divis. nat. III33 col. 721 C: neque telluris luneve amplitudo invenire-tur, nisi umbra earum, -n iacta, certis dimensionibusextenderetur.

Page 90: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

443 metallia - metanoca 444

metallia ong, et sens inc.: GLoss. AA 465,2,17: -adicuntur in legem.

metauicus, -a, -um 1) adj.: a) de métal: AGOBARD. reg.eec!. col. 192 0 : querit consolationem... in divitiis, inomamentis -is. MrnAc. Antonini p. 583,42: pretiosissimo-i opens apparatu exonnatam. TRAD. Gottwic. 86 p.227111 : terminus incipiens a monte qui -us dicitur (su-prascr. Arizperch). GLIILL. MALM. gesta pont. II p. 193:addita... crusta -a. 2) qui travaille le métal: C0D. Histr.19,3: omnes artifices -os congregaret. b) subst. neutr.,métal: GLOSS. medic. p. 72,18: contingit... hec passioqui -a operantur.

metallinus, -a, -um 1) de métal: FRECULPII. chron. col.1230D: dii lignei ignibus traderentur, -i veto conflaren-tur. ANDR. CAPELL. amor. J 6: citius vas -um incipitcabre fervere quam vas ligneum. 2) en bronze (cf. Ducs. y. 1. metallum; y . aussi A. F., métal): CARTUL. Rhen.med. I app. 3 p. 719' (a. 1003): turribula III!, duoaurea, I argenteum et I -um. HI5T. sept. sap. II 102,13:bec statue auree, argentee ligneeque et lapidee et -e mi-tium bac occasione ceperunt.

metallizo b. [metallum] fondre, obtenir par fusion:MAPPE clav. CXCII p. 224: harena est, unde vitrum-antur. GESTA Trev. 30 p. 172,25: tabulam ex auro etargento et lapidibus preciosis -atam equalis secundumaltare sancti Petri magnitudinis.

metallum, -i n. formes: medalum: CARTA a. 882 (Dipi.Esp. periodo astur 2.129,686). Doc. Port. partie. 111 252p. 224 (a. 1107). medeilum: CARTA a. 882 (DipI. Esp. pe-riodo astur 2,139,686). mettallum: DIPL. Caroli III 82p. 183,35 (a. 915). 1) mine (GLoss. AA 465,2,9: -umlocus ubi auri vel argentique pondus nascit. GLoss. Pist.32,5: -uni est ubi exules deportentur ad eruendam venammarmoraque secanda): C0NcIL. Aquisgran. 122 p. 403,1(a. 816): provintiis, civitatibus -isque inditum. DIPL.Heur. 11347 (a. 1016): cornes fodine c'.iiuscumque -jetsaline. Dut. Heur. IV 252 p. 321,6 (a. 1072): fodinas et-a cuiusque generis.

2) travail dans les mines: C0NCIL. Carisiac. p. 842,16(a. 838): magis -is et allis penis deputetur. FRECULPJI.chron. col. 1154 A : in Pathmos insula -o relegatur. ib.col. 1196B: pet -a dan-inaverat. GERARD. MORES. delib.p. 73: vel interimat, vel -is subigat.

3) métal (à l'état brut ou travaillé): EINH. Carol. 33p . 39,20: omnia ex etc, et ferro aliisque -is vasa. IIRABAN.univ. XVII 11 col. 474D: -um dicitur grece apo tou me-tallou, quod natura eius ea sit, ut ubi una vena apparuit,ibi spes sit alterius inveniendi. ib. col. 475': septemautem sont genera -orum: aurum, argentum, es, elec-trum, stannum, plumbum et, quod domat omnia, fer-mm. FRECULPE. chron. col. 116OA: omnia que vellet ex-o et marmore fingendi. PRUD. annal. Bert. 11 p. 49 (éd.Waitz): que ex diversis -is in ornamentis cingulorum velhominum vel equestrium falerarum extriiisecus adfigi

soient. Ono CLUN. epit. Job col. 170 13 : -o cris in nullodiscrepantes. FLODOARD. hist. col. 196E: de -o quod citransmisit ad faciendum signum. D1PL. Otton. 11308 (a.983): ex omni genere tam vestium quam ferri et -orum

5 (cf. Dut. Loth. III 34 [a. 1131]). AIM0IN. FLOR. gestaFranc, p. 102: balteo auto fabrefacto... qui fulgore me-morati carebat -i. CHRON. Ved. p. 707: cancellos, arasvoluit vestire -is. ANNALISTA SAXO a. 1009 p. 660,39:venas -orum argenti, cupri seu plumbi. DIPL. Heur. II

10 514 p. 661,19 (faux): ex -is lapidibusque preciosis (cf.DIPL. Loth. 11129 [a. 1130]). ADAM BREM. 4,41 p. 278,12:copia vasorum aureorum et eiusmodi -orum. THEOPH.sched. 3,62med: cupro taliter fuso quinta pars stagniadmiscetur et conficitur -um, quo campane funduntur.

is 4) espèces monnayées ou monnayables: CAPIT. reg.Franc. I p. 272,34 (a. 817): de tributis veto et censibusvel -is. ANA5T. chron. 120,17: Anastasius removit auriargentique -a. DIPL. Caroli 111 82 p. 183,35 (a. 915): uttrapazetas locus predictus habeat, qui nostri nominis

20 signum singulis imprimant nummis ne mettallorum mix-tura adesse valeat.

5) métaph., cloche: ABBO SANGERM. beil. Par. I 238:totius ecclesie convexa boando -a. ECBAS. capt. 888: incruce quod Christi reticescunt signa -i, f non vox ulla

25 tube resonat.6) matière quelconque (non métallique): VITA Severi

Neap. 273,1: pretiosis marmorum -is. WALAI-IFR. Mamin.23,11: ligni lapidisve -o. Lut. pont. I p. 317: scyphumsingularem ex -o coralli. ib. II p. 10,1: fenestras ipsius

30 ecclesie mire pulcritudinis ex -o gypsino decoravit.MIRAC. Modo. 2 p. 311 b, 38: vitrei -i natura fragilis est.VITA luven. 393,20: habebat calicem ex -o crystallinofactum.

metamorfoseon Y. met amorphosis.35 metamorfosion y. metamorphosis.

metamorphosicus, -a, -um [metamorphosis] méta-morphosé, qui a subi une métamorphose: HEiuM. ARCH.Edm. 41 p. 82: surgit a sedili ta lis ac celestis vit -us.

metamorphosis, -isf formes: metamorfoseon: SIcARD.40 CREM. chron. p. 85,24. metamorfosion: CONR. RIR5.

didasc. p. 66,12. methamorfosis: SIMEON TORN. serm. p.302,1. métamorphose, transformation: EPIST. var. II p.635,38: quadam mirabili -i in virum alterum, immo inapostolicam ierarchiam transfusum, in Domini poten-

45 tias... introduxit. CONR. Ruts. didasc. p. 66,12: nonneauctonum eundem maximam dixerim partem ydolatriein -fosion id est in transformatione substantiarum.SIMEON TORN. serm. p. 302,1 (éd. Warichez, Les "dispu-tationes" de Simon de Tournai): est methamorfosis spe-

50 cies extasis, cum quis a statu nature se recedens, et infradescendens, transformatur.

metania, -e f y . metanoea.metanoea, -cf. formes: metania: Joli. AMALF. mirac.

80,25 et 111,19. methanoea: IJGuTlo. 1) génuflexion

Page 91: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

445 juetanomia - metatio 446

(Uouno: bec -a, i.e. curva complexio): ANAST. disp.col. 656A: misit -am. ib. col. 656B: missa -a. Joii. AMALF.mirac. 80,25: cogitavi veto ut fui mitterem -niam. ib.111,19: -nias faciens. PETR. VENER. stat. Clun. 53 col.104O&: frequentibus -is vel genuflexionibus. 2) pardon, 5

pénitence: PETR. VENER. stat. Clun. 4 col. 1027 13 : illis -is,que quotidiano usa in capitulo fiunt et vulgo venie no-minantur.

metanomia, -e f. V. metonymia.metaphora, -ef forme: metafora: MALSACH. ars p. 13. 'o

GISLEM. Droct. p. 541,1. métaphore (MAT-rH. VIND. arsvers. III 19 p. 172: -a est alicuius verbi usurpata trans-latio. HuGo S. Vice. gramm. p. 319,20: -a est rerumverborumque translatio): WALAHFR. subv. fer. col.965D: non existimandum est quod fleverit Dominus 15

puichra menia civitatis..., sed per -am habitatoresdeflet civitatis. SMAR. cou. col. 488°: per -am opes regieintelligantur spiritualis. reg. Bened. col. 707 1 : per -ammembrorum corporalium. lb. col. 803 B : per -am prooperibus manus dicitur lingua habere. DRUODA lib. man. 20

p. 111: prepone tibi similitudinem, per allocutionis -am.RAOBERT. Matth. col. 246D: servat namque a principio-am, quasi ab exactione publica et iudiciaria seculi po-testate. REMIG. proph. min. col. 37 D : quia coeperatloqui de vacca lasciviente, servat -am in reliquis. 25

metaphoricos forme: metaforicos: Lia Carol. p. 2,9.en parlant par métaphore: ib. p. 2,9: quamquarn -foricosmutatis verbis sensus nostros immisceat. REMIG. proph.min. col. 1560: quod autem cornu dicit et ungulas, -saccipiendum est. RATHER. prel. col. 26913: si tamen ita 30

catholice, -s scilicet, dici possit. VIrA Amantii Eng. Hp. 331: aliqua ex beati Isidori sententiis prefigenda -shuic opusculo ob moralitatem censui. HUMBERT. CARD.adv. sim. p. 106,44: ut in Genesi -s legitur.

metaphoricus, -a, -um métaphorique: MATTH. VIND. 35

ars vers. IV 19 p. 184-5: in attributis... negotio magisquant in attributis persone castigato utenduin est brevi-loquio..., ut in authenticis et -is et epithetis et in simi-Jibus.

metaphorice forme: metaforice: HROTSV. Pafn. 1,2. 40

en parlant par métaphore: COMM. Boet. phil. p. 84: quoddicit tradere manus inpatientie -e dicitur. Auxa, mus.p. 44: -e dicitur exurgere, qui numquam sedit. BovoMIN. in Boeth. 4: quamvis hic sator pro conditore nonproprie sed -e positum videatur. LANFR. comm. Pauli 45

col. 245-6: per Deum (-e loquitur). RADULF. Aiw.homil. col. 1353B: -e... vocat radicem semen Jesse. ib.col. 207O-: dicuntur autem contes fideles -e unum cor-pus, quod est Ecclesia.

metaphrasis, -is f forme: methaphrasis. circonlocu- 50

tion: UouTIo: hec methaphrasis explanatio a metha etfrasis.

metaphysica, -e f [azt& et pucix&] métaphysique,

philosophie première: ABELARD. gloss. Porph. p. 240,1:

que hic (i. in libro Categorie inscripto) desunt, in libro,qui -a inscribitur, apposuit Aristoteles. DOM. GuNDIss.div. phil. 3 p. 38,12: scientia divina... dicitur eciam -a,i.e. post physicam, quia ipsa est de eu quod est postnaturam.

metaplasmus, -i m. métaplasme, altération de la formed'un mot par licence poétique: CRUINDM. p. 40: quattu-ordecim -i species. AMALAR. canon misse I p. 305,15(éd. Hanssens): et dicitur osanna per speciem -orum,sincopem. OTFR. epist. p. 168,1: patitur quoque -i fi-guram nimium, non tamen assidue, quam doctoresgrammatice artis vocant sinalipham. HRABAN. epist. 2a

p. 383,35: per -os et scemata atque tropos, et cetera quepoetis abundantissime a grammaticis concessa sont.ABBO SANGERM. beli. Par. 6 p. 79: quod nothum species-i modo rumen. ion. SARJSB. metal. 117 p. 45: in metro-us reperitur, qui fit in uno verbo licentius, urgente metrilege... Dicitur quasi transformatio vel deformatio, eoquod quasi a iure suo dictionem transformat vel def or-mat. Huco S. VICT. gramm. p. 316,2: -us est transfor-matio quedam recti solitique sermonis in aliam speciern,metri ornatus necessitatisve causa, cuius species quatuor-decim sunt.

met apsicosis, -is f [pour metempsychosis] I) métrai-psychose: CARM. Cant. 12,2a,4: claruit Pitagoras, f -isquern f iuxta famam Troie peremptum / seculo rursusreddit. 2) résurrection: GE5TA Serv. Tong. p. 64,4: subterra non deserens ossa cernitur spirituum presentia,donec in universali -i resurgant cum spiritibus ossa.

metaria, -e f. y . medietaria.metaritia, -ef. [pour metaria; y . medietaria] métairie:

Dia. Caroli Prov. 7 p. 15 (a. 861): in Rostonnaco -auna; in Mutiano, colonica vestita una. ..; in Blodennaco,-e due.

metastasis, -is f station dans les cortèges solennels desempereurs de Constantinople: LIUTPR. legat. 188,18: ha-huit Nicephorus extra Constantinopolim -in, id est sta-tionem.

metasynthesis, -is f Uaet& et mv&caLç] term. techn.méd., saignée du côté où est le mal: COLL. Salern. V p.270 (xIIe): flebotomie duplex est modus, scilicet perantipasim et per metathesim, vel per -im, id est pereandem partem; per antipasim id est per contrariampartem ut si in dextra parte patiatur, in sinistra minu-atur; si veto patiatur in sinistra et minuatur in eademparte fit per -im.

metathesis, -isf 1) métathèse: Hucio S. VICT. gramm.fol. 71 (ms. Mazarine): -is est transmutatio litterarumnulla ex dictione sublata, ut Tymbre pro Tymber. 2)terra. techn. meut., saignée du côté où est le mal: COLL.Salern. V p. 210 (XJP): flebotomie duplex est modus,scilicet per antipasim et per -im, vel per metasynthesim,id est per eandem partem.

metatio, -nis f 1) endroit où l'on passe la nuit, loge-

Page 92: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

447 metafor - methacismus 448

ment, gîte d'étape: AIM0IN. FLOR. mirac. Bened. p. 359:dormitorium fratrum sue -fis delegit sedem. RADULF.TORT. Bened. p. 405: mox ut sue -ais subiit limitera.2) droit de gîte: AIM0IN. FLOR. mirac. Bened. p. 362:Pauliacensis parrochie predium assidua exinanibat -ne.CARTUL. S. Job. Valle 116 p. 60 (a. 1187-96): -ciones etcartes iusticie terre illius nostre sunt. 3) étaped'unejournée:ADAM EYN. Hugon. 5,14 p. 320: in Angliam tendens, adBelensem altera -ne pervenit urbem. lb. 5,19 p. 370: -nemquartam Stanfordia, quintam nobis Anacastria prefixit.

metator, -is m. forme: methator: UGUTIO. 1) officierchargé de marquer l'emplacement d'un camp: PAnAs(DuC s. y. metare, metator): -r, qui locum preparat ad-venti potestatis. UGUTIO: unde hic methator qui castralocat. 2) celui qui est chargé de marquer l'emplacementdes maisons: GLOSS. AA 465,2,13: -es i. mansionum pre-paratores. 3) au fig.: a) celui qui prépare la venue deDieu: EPIST. var. II p. 636,32: unde salvationis earumac venientis in nomine Dei internuntius et preparatoratque... -r extitit. b) celui qui montre le chemin: Lin.dat. Lund. p. 277,6 (e. 1150): sanctus Rogatianus -rquodammodo vester nunc quoque vos antecedit.

metatum, -i n. y . metatus.metatus, -us m. formes: meitatus: CARTUL. Bean. 58

p. 36 (a. 1083). metatum: CARTUL. Parm. 577,13 (a.907). AELFR. Angl. Sax. vocabul. p. 38. Coo. Bar. 4,44(a. 1033). 1) campement pour une armée: BERTHOLD.CONST. annal. a. 1077 p. 300,15: comperto illorum -u.ib. p. 300,38: iterato impetus bellici accursu -um pridi-anum audacissime oceupavit. 2) gîte, logement: AMALAR.epist. p. 251,13: tempus est, ut de -u cogitem. VIrAMach, p. 325,10 (éd. Lot): -um sibi statuens, dumquodam mane vel let Javari. C0NST. 15,4 (a. 948): nobis...degendi -us disponitur. AELFR. Angl. Sax. vocabul. p.38: hospitium vel -um, cumena wicung. AIM0IN. FLOR.gesta Franc, p. 51: Clotarius -um repetii suum. mirac.Bened. p. 380: monacho ci curti preposito... imperat,ut sibi portas aperiat, en quod ipse inibi -us habiturusforet. MIRAc. Marcuifi p. 521 : Suessionis -umacceperunt.CARTUL. Bean. 58 p. 36 (a. 1083): si hommes hujusterre venerint in nostris ecclesiis aut in nostris meitatis,nulius vicarius noster faciat rectum. 3) droit de gîte (gr.byz. psr&'rov): Con. Bar. 4,21 p. 44 (a. 1033): id estde finithia et suffragia et sinoni et -o et via et de omniserbitio alio. 4) écurie, étable: CARTUL. I'arm. 577,13 (a.907): petiola vineata eum -o et orto. GREG. CAT. chron.Farf. 45 n : in Modiano terras modiorum centum ubi est-us Luceradi cavallarii. REG. Sublac. 171,23 (a.952): cor-tis duabus cum luron et -u. 5) au fig., point, proposition(dans une dissertation): AMALAR. epist. ad Hilduinum Ip. 357,9 (éd. }lanssens): proposui duos -us vos rogandos,unum elicui in superioribus, hoc est stationem firmamde consecratione prirni mensis; nunc secundum prestohabemus, hoc est de ieiunio sabbati.

metaxa, -ef forme: methaxa. écheveau: UouTio: itema metha quod est circuitus, bec -a, -e, i.e. coadunatiofilorum quasi metarum a circuitu scilicet filorum. cfma taxa.

s meteales, -isf [cf mencales] forme: metkaie: Doc.hist. Port, reg. 129 p. 39 (a. 1112). monnaie d'or espag-nole: CARTA Sahagun a. 945 (V.Vignau, Giosario... devoces sacadas de los documentos del monasterio de Saha-gûn): una spata valente XXX metkales de auto. Doc.

io Coimbra a. 1080 (F. Mateu y Llopis, Glosario hispânicode Numismâtica): accepi XXXVII -es de auto. V. men-cales.

metchanicus, -a, -moi y. mechanicus.I. metearia, -e f y. medietaria.

is 2. metearia, -e f [metio(r)] mesure de capacité pourles grains: CARrA a. 1149 (Samnct-Julien, Bourgongn. p.251) exceptis quatuor -is avene ad veterem mensuram.

metearius, -i m. Y. medietarius.metedarius, -i m. y. medietarius.

20 meteeria, -e f y. mediet aria.metegablum, -in. [A. sax. metegafol; cf. (land)gablurn

ou gabulum] redevance en nourriture: REcTITUD. 4,5 p.448: in quibusdam locis gebur dabit... -um.

metempsychosis, -is f y . met apsicosis.25 metentasis, -isf. [p.st& et v'rŒaLç] saignée du côté où

est le mal: R0G. SALERN. chirurg. glos. p. 282: nota quodin antrace prius remedium, est, ut fiat minutio per -iraet non per antipasim. y. metathesis.

meteo, -ais f [metio(r)] taxe de mesurage (A. F.30 moison): CARTA a. 1157 (E. Chapin, Les villes de foires

de Champagne des origines au début du XIV O s. p. 280):premium mensurarum salis, sdiicet -nes salagii.

meter, -is f V. mater.meterarium, -i n. [cf medietaria] domaine rural sous

35 contrat de métayage: CARTA Rob. dom. Moreton. a.1082 (Paris, Arch. Nat. JJ 66 fol. 495 no 1158): dediteis cornes XXX et II libras Cenomanensiurn, et unum-um de dominio suo in Molinis (leçon fautive de J. Bous-sard dans Le Moyen Age t. LVIII, 1952 p. 260: visvum

40 meteriarum... in rnoiendinis).metere indécl. [infinitif substantivé de meto] époque

des moissons: MON. hist. Neap. 27,6 (a. 928): prornittitfacere omni anno sex operas... tres bernoticas, unam inmagio mense, unam ad -e, et aliam ad vendemmiare.

45 metereius, -i m. V. medietarius.meteria, -ef y. medietaria.meterium, -in. [medietarius]forme: meitterium: ArrA

fleur. 11,1 p. 574,32 (a. 1170-73). métairie: CARTUL.Mai. Mon, Cenom. I Lavai p. 349 (e. 1065): unum -uin

50 quem illa lune ternporis habebat ultra Meduane. y . me-die taria.

meterius, -i m. Y. medietarius.melba, -ef y . meta.methacismus, -i m, y . metacismus.

Page 93: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

449 methalemsis - metio(r) 450

methalemsis, -is f y . metalepsis.methanoea, -c f. Y. metanoea.methaphrasis, -is f y. metaphrasis.methator, -is m. y. metator.methaxa, -cf y. metaxa.metheora, -cf [cr&<' p%] gonflement: ALFa. ANGL.

cord. 15 p. 78,6: cordi destiiiata particula... pro materieet nutrimenti qualitatibus -am facit.

metheoricus, -a, -um [metheora] qui dilate: ALFR.

tique, école de médecine opposée aux rationalistes et em-piriques: UGuTI0: bec -a quedam species medicine queremedia sectatur et carmina.

methoycus, -i m. [pour methodicus; cf methodica]s médecin de l'école de Salerne opposé aux rationalistes et

aux empiriques: MAURUS glos. (COLL. Salem. IV p. 514):causa intentionis fuit -orum et empiricorum temeritas-orum a methoys quod est incantatio.

methropolis, -is f V. met ropolis.

ANGL. cord. 15 p. 79,8: cerebrum... ex sanguine cordis 10 metkale, -is n. y. metcales.

fere -o alitur et robustum efficitur.methereus, -i m. y . medietarius.methis, -dis f [i&&u] vin: GODEFR. MONEM. Merl.

1282-7: delectant pocius. .1 quam segetis situle, quamdulcis -dis ove.

methium, -in. y. mefflum.methocensis, -isf. [rro6natçJ changement: UGUTIO:

-is, -is; derivatio humorum vel nervorum cum quolibetloco residens cessaverit.

methodia, -e f [methodus] invention: GLOSS. Vat.1469, 524,10: -as i. adinventiones vel versutias.

methodianista, -e m. [Methodius] Méthodien, dis-ciple de l'hérétique Méthodius: GERARD. MORES. delib.p. 99: quo ecclesiastica virtus suffragantibus -is... totaquandoque infirmetur.

methodicus, -a, -um méthodique, appartenant à l'écolemédicale qui s'attache à l'étude de la pathologie: DOM.Guiqoiss. div. phil. 8 p. 89,14: -i medici nec elemento-mm racionem observant, nec tempora, nec etates, sedsolas morborum substantias. y . methoycus.

methodos, -i m. y. methodus.methodus, -i m. forme: methodos: JOM. SAIU5B. metal.

938a p. 28,14. métrique: mtôdùs: RICHARD. LOND. Ee.dial. scac. pref. p. 2. ANOR. SUN. hex. 1990. 1) pour-suite, recherche: JOlI. ALT. arch. VI 422 p. 339: -usinferni. 2) méthode, procédé réglant et facilitant l'action:Ono Fais. gesta 1,65 p. 92,4: iuxta logicorum... regu-lam -us a genere ad destruendum, a specie valet adastruendum. chron. 2,8 p. 76,6: de -is, i.e. via sillogi-zandi. JOH. SARISB. metal. 938a p. 28,14: Greci eani-on dicunt, quasi compendiariam rationem, que naturevitet dispendium et anfractuosum eius circuitum diri-gat, ut quod fieri expedit, rectius et facilius fiat. RICHARD.LOND. Ep . diai. scac. pref. p. 2: quod difficile vide-batur per banc pecuniam, quasi per quandam nego-tiorum metodum, facilem consequitur effectum. 3) sensissu d'une erreur étymologique: a) milieu de la terre:UouTio: hic -us, -i, i.e. terre medium, vel via vel potiusfinalis terminus et componitur a metha et oda quod estfinis, b) chemin: Uorxno y . supra. c) but, fin: UGUTIOu. supra.

methonomia, -c f. y . metonymia.methor 1. y . metor.methorica, -e f [pour methodica, sc. ars] la systéma-

metianum, -i n. [medius et amnis, cf hisp. mejana]île au milieu d'une rivière: CARTA a. 1192 (CastelnuovoScrivia, Bibi. soc. stor. subalp. 29,159,160, Serra, Delnome Polesine. Napoh 1956,7): et laxavit in medio aque

15 unum mezaneilum parvum... quod istud -um et allainsule. y . mediamna, medianum.

metianus, -a, -uni [medianus, forme refaite sur itaLmezzano] forme: mezanam: Lus. Farf. 2, 139 (a. 1096).1) adj., mitoyen: COD. Cav. 1107, 17 (a. 880): de terra

20 ipsa, qui dicitur agella ad ipse piacarie ipsa -a. 2) subst.masc., limite mitoyenne: Coo. Cav. 1 107, 15 (a. 880):cum castaniatu uno tenente de ipso -u (i. -o). y . medianus.

metibilis, -e [metior] de mise, qui a cours (pour unemonnaie): CARIA a. 1152 (Vaissete, Hist. Languedoc V

25 pr. 593 coi. 1158): propter quinque millia soiidos Me!-gorienses bonos et rectos, -es et percurribiles. CARTA a.1167 (ib. VIII pr. 4 col. 271): propter XI miiha sohdosMeigoriensis monete bonos et rectos, -es ac percurribiles.

meticulositas, -lis f [meticulosus] timidité: SAXO p.30 391,5: reiecto -lis opprobrio (cf ib. p. 391,1).

meticulosus, -a, -um 1) craintif: Ooo CERIT. fab. p.230: ait lupus lepori: super omnia es animal -ton.ANDR. S. Via. prol. proph. (Smalley, Study of the Biblep. 376,25): -us es fugitansque periculi? docere non pre-

35 sumas, lutins enim audies. BERNARD. PAPIENS. decret.1,30 p. 26: coactio in magnanimo levis, in -o violentainvenitur. GLoss. AA 466,2,19: -us i. timidus, metupienus. 2) effrayant: CARTUL. S. Ben. Divion. 11 449 p.219 (a. 1115): in -am contentionem rectores rerum et

40 possessores deducuntur.meticulose romp. meticuiosius. forme: meticuios-

sius: A5TRONOM. Ludov. p. 630 n. p. timidement: ASTRO-NOM. Ludov. p. 630n.p.: quibus serius meticulossiusquequam decuit occurrentibus. RATHER. prel. col. 300B:

45 quomodo tam -e ipsi te, quem sub pedibus teneo, subi-cis? HUGO CANTOR arch. IV p. 196: qui timide ad curiamvenerant et illic contra inimicos -e egerant.

metierius, -e m. y . medietarius.metietas, -lis f. y. medietas.

50 metio(r) 4. forme: mecior: ANON. geom. II p. 364 n. b.I) mesurer: a) sens actif: HRABAN. hymn. 5 (2),8,1 (vs.):palmo celum qui -itur,/ terrain claudit pugili,f pannispaucis obvolutus. PORTA SAXO 5,462: aggeribusque parispacio distantibus, ordo J -itur lati terga decem peiagi.

Page 94: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

451 metiu - inetopium 452

GERBERT. epist. P. 120: de numero denario quomodo seipsum-iatur. WIBALD. epist. 103 p. 179,10: muliercule...-untur digitis suis. THEOPH. sched. 1,22: in circino utregula -ire et dispone opus tuum. b) au sens pass.: LEXFrision. add. 3a,58: si longius fuerit minus, iterun, adindicjs articulos recurrat et -atur. REOINO harm. inst. 4p. 233a: omnis musice discipline peritia arithmeticis re-gulis -itur atque coarctatur.

2) mesurer en avançant, parcourir: a) sens actif: ADAMBREM. 4,1 p. 227,7: viam -iris, b) sens passif: HROTSV.Mar. 824: quod ter denis potuit vix ante diebus f -in,faciam diei spacio repedani.

3) au fig., apprécier, évaluer: a) sens actif: ANNAL.FuLD. Altab. a. 1068 p. 75,21: cum iam in mutuis cor-poribus loca vulnenibus oculis -irentun. S1GEBOTO Paulin.23 p. 920,27: nisi ut ex seculani prestantia -iatur eiushumilitas.

4) déterminer (la juridiction compétente): BERNARD.PAPIENS. decret. ii 2 p. 34: -iront forum regulaniterratione persone, que convenitur... -imur etiam forumaliquando ratione admissi cniminis.

mensus, -a, -ont mesuré: UGUTI0: -us, -a, -um, quodquandoque accipitur in passiva significatione, id estmensuratus. GLoss. AA '165,1,29: -um i. e. mensuratum.

metiu y . medius.metiva, -e f. y. mes tiva.meto 3. 1) moissonner, faire une récolte (mir.):

BRABAN. epist. 5°: qui seminat simul gaudeat et qui-il, fructumque paniter congregent in vitam eternam (ib.8). carm. 81,37: centuplicemque -ens fructum hic accipitamplum. RUD. FuLD. mirac. 12 p. 338,32: ut... -cas...segetem et messem congregaret in acervos. WIDuK. 1,35:ceteni veto octo seminarent et -erent frugesque collige-rent. HIST. ord. Bened. S. Mont. Pannon. VIII p. 269(a. I086faux. c. 1135-71): arantes dictas duarum die-rum, -entes simul una die. 2) récolter (traits.): RHYTHM.Mer, et Car. I 100,4 p. 659: messes. WALAHFR. Mamm.25,18: semina que lacrimis Mammes infusa serebat.RUD. FULD. mirac. 12 p. 338,37: acervos frugum. ANNAL.FULD. Altali. a. 1041 p. 26,36: segetes. HIST. ord. Bened.S. Mont. Pannon. VIITp. 270(a. 1086faux. c. 1135-71):quicquid. MON. Strig. I p. 118 (c. 1165): segetes. 3) re-cueillir (aufig.): HRABAN. carm. 34,6: post obitum mortisdona beata. HRoTsv. Gong. 520: munera. Wio gesta 1p. 8,29: maturum fructum pacis. RELM. 69 P. 134,7:temporalia. 4) détruire: WALTHARIUS 197: obvia queque.5) trancher, couper: ALAN. INs. Anticlaud. IX 36: ense...capot.

metodus, -i m. y. methodus.metonimia, -e f. y. metonymia.metonimicos y . metonymicos.metonomia, -c f. y . metonymia.metonomicos V. metonymicos.metonymia, -cf. formes: metanomia: SEDUL. Eph. col.

208 A. methonomia: MATrH. VIND. ars vers. IlS p. 113.ib. III 30 p. 174. metonimia: GE5TA abb. Font. p. 21.metonomia: BRur'Jo CARTHUS. psaim. col. 910D JOR.SArusa. metal. I 19 p. 46,21. HuGo S. VIcT. gramm. p.

5 319,32. GULLL. MALM. gesta pont. II p. 188. CONR. Hins.didasc. p. 50,31.

métonymie (fig. de rhétorique): JOH. SCOT. divis. nat.I 37 col. 48OB: per -am, id est transnominationem, abbis, que continent, nominari eu que continentur. HINCM.

10 REM. trin. col. SlSB: tropo illo qui -a, id est transnomi-natio, dicitur. CHRIST, in Matth. col. 1288B: per -amspeciem, per id quod continetur id quod commet osten-des. SEDUL. Eph. col. 208 A : quoniam dies mali sunt.Per metanomiam, pro bis qui in diebus sont, quia dies

15 mali esse non possunt. BRUNO CARTHUS. psalm. col.910): fines terre pro his gentibus ponit per metono-miam. RADULE. ARD. homil. col. 1442&: est enim tropus,qui -a nuncupatur, quando videlicet quod contenti est,continenti attribuitur. GUILL. MALM. gesta reg. II p.

20 299: portus Walericus ita per -am dicitur. CONR. liras.didasc. p. 50,31: tropice id est per figuram metonomiamhec accipienda sont, ubi ponitur continens pro en quodcontinetur idest fides pro fidele. MATTH. VIND. ars vers.11130 p. 174: methonomia est transmutatio que fit tribus

25 modis, quando inventum pro inventore, vel e converso,accipitur; vel continens pro contineto accipitur, vel econverse; vel possessio pro possessore accipitur, vel econverso. HUGO S. VrcT. gramm. p. 319,32: metonomiaest velut quedam transnominatio de alio ad aliud proxi-

30 mum. GERHOH. Antichr. 2,36 p. 270,2: eo videlicetloquendi usu quem Grammatici -am dicunt, quo efficienspro effecto poni solet vel e converse, (cf. ib. 1,20).LABORANS iustit. P. 9: trope, -e, quoniam causa bonibona quoque dicitur, quia boni forma sit bonitas.

35 metonymice y . metonymicus.

metonymicos formes: metonimicos: VITA Deic. p. 106.metonomicos: BRUNO CARTHUS. psalm. col. 912 13. parmétonymie: Patm. predest. col. 1242C: -s potins acci-piendum existimo, videlicet effectum pro efficiente. VITA

40 Deic. p. 106: quia propheta metonimicos loquebatur.BRUI-40 CARTRUS. psalm. col. 912 13 : pro saunas metono-micos e contiguo sal accipitur.

metonymicus, -a, -ont (sc i'iuux6ç] métonymique,de métonymie: ALAN. INs. planct. nul. col. 458 D (PL 210):

45 sic -as nethorum propositiones... interdixi.metonymice par métonymie: WALAHFR. epit. in Lev.

col. 803C: sive -e dictum est, rogat quasi nogari facit.REMIG. dedic. eccl. col. 846A: domus autem ipsa domi-nica abusive vel -e ecclesia dicitur, non propnie. RADULF.

50 ARD. homil. col. 1847B: dicitun autem Christus vitanostra -e, quoniam ipse est causa, largitor et auctor vitenostne.

metopium, -in. formes: mecopium: ANTIDOT. Sangail.p. 98. metropium: ib. p. 98. huile d'amande: ANTIDOT.

Page 95: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

453 metor - metricus

454

Sangall. p. 96: oleum amigdalinum quod alu -um... vo-cant. ib. p. 98: oleo metropium conficitur in Egyptu.

metor 1. forme: methor: UGUTIO. 1) poser des bornes,délimiter (un champ) Uuurio: item a metha, methor,-ans, terminare, terminum ponere vel locare metam etconstituere): CARTUL. Vindoc. II p. 453 (a. 1189): pro-misit terram -an. Deinde... fixit metas. 2) tracer les

limites d'un camp, camper (Uounio: methari propniedividere castra et assignare loca militibus in castnis velponere vel mutare): EIGIL. Sturm. 23: milites Christi 10

castra -ati sont (HRABAN. epist. 11 m' WIDUK. 1,9 p. 16.GERH. AUG. vita Udalr. 25 p. 410,20. DIPL. Otton. III331 (a. 999). TIIIETM. 5,21" Ono Fais. gesta 2,281').3) loger: PAss. Gratin. 26,66: ubi Decius Caesar et Vale-nianus -abantur. VITA Annon. 12,15 p. 490a,46. AIM0IN. 15

FL0R. mirac. Bened. 3,3 p. 131: locum -andi in sua con-cesserat domo. 4) arranger: WALAHFR. hort. 121: spi-risque ingentibus omnem / filorum seriem pulchros-antur in orbes. 5) au fig., déterminer, choisir: Firnuc.vita Germ. metr. 285 p. 468: precepti memores socium 20

-antur ituro. 6) finem metari, mourir: WANDALB. mar-tyr. 241: martynii Jacobus similem et Marianus hono-rem I sortiti pnidie finem -antur Aprili.

1. metra, -e f [pour metreta] mesure de capacité pour

le vin: VITA Desid. Cad. p. 581,24: centum et co amplius 25

-as se solum in decimo inlatunim respondit. y. 1. me-

trum 5.2. metra, -e f erreur de lecture pour petra, colonne:

ANAST. chron. 292,14: deposuit Petrum styliten a -a.3. metra, -e f [mater, cf matrona, matre dans les 30

gloses] grande camomille (Anthemis nobilis L.): HILDE-GARD. phys. 1,116:-a calida est, et suavem succum habet,et dolentibus visceribus ut suave unguentum est.

metrapolis, -is f y . metropolis.metrapolitanus, -a, -um y . metropolitanus. 35

metreta, -e f formes: metreda: CARTA a. 1102 (Col.dipl. de la iglesia de Santillana, ed. M. Escagedo Sa!-môn 1,27). metretum: VIrA Austreg. p. 195,19. 1) me-sure de capacité pour les liquides (UGuTI0: bec -a, -e,quedam mensura... et est liquidarum. PAnAs: -a, men- 40

sura liquidorum habens sextarios decem): DONAT.MEn. Ermel. p. 697,17: non plus quam in uno vasculo,capiente... -as quaternas, parumper habebat vini. VIrAAustreg. p. 195,19: cupa, ferme viginti -a capiens. SCHOL.Jsid. VallicelI. (ALMA II [1926] p. 159): -a est mensura 45

que recipit centum sextarios. Huoo S. VICT. dif. p. 136:-a, duo bathi. 2) mesure de capacité pour le miel ou lesgrains: CARTUL. Rhen. med. 1431 p. 492 e' (a. 1115): III-e mellis. TRAD. Patav. 552 (a. 1130-50): X-as avene.TRAD. Scheftl. 285 (e. 1189): venalis -e duos modios de 50

priore frumento. 3) mesure étalon: CARTUL. Paris. I p.343 (c. 1154): ipse vel servientes sui, sine assensu nostroet officialium nostrorum, debebant de iure -as de villaPyrodio ad rectum parme. 4) vase pour la mesure des Il-

quides: Uouno: -a... scilicet ulna vel amphora. 5) vase

sacré destiné à recevoir les provisions d'huile pour leslampes d'église: Lia, pont. I P. 173,17: -as III ex argentopurissimo... portantes medemnos X. ib. p. 176,13: -asargenteas II, pens. lib. CC. ib. p. 181,22: -a ex argento,pens. lib. CL, portante medemnos 11. 6) limitation:

HILDEB. inser. Christ. 48 col. 1284: f ons est de petrapopulo datus absque -a. 7) au fig., mesure: ODo CLUN.0cc, p. 21: sprevit ut acceptam cupiens meliora -am. ib.

p. 143: vera fides propriam retinet sed cauta -am. y . 1.

metra et 1. metrum 5.metretum, -i n. V. met reta.metrica, -e f. y. metricus.metricanorus, -i m. [metrum et canorus] poète: VITA

Alberti p. 527: cui etiam rei quidam -us congruentemsententiam inferens ait.

metricanus, -i m. [metrum et cano] versificateur,

poète: HERIG. gesta 21 col. 1025A (PL 139): quidam -usde eis deque hoc tempore sic ait. ARNULE. MON. del.

cleri 28 p. 217: versibus alternis ubi deflorata poesis f-is gratum pandit lectoribus usum.

metnice Y. metricus.metnico 1. [metricus] 1) composer des vers métriques:

PAUL. ALB. carm. 1X34 p. 133: et dulcis dulcem -at sicdulciter David, J Idida quem signat, Christum. 2) maî-

triser, modérer, mesurer: ODo CLUN. occ. p. 2: mens itaquod -et serre, ut inde modestet.

mefricus, -a, -um I) adj.: A) métrique, qui obéit aux

règles de la poésie métrique: WALAHFR. carm. 5,24,19:-is... versibus (RUD. FULD. mirac. 8). exord. 26 p.506,7: ymni -u. CARM. var. 122,30: -a... carmina. MIL0ELN. Amand. II p. 431,29: in eroicum carmen -o stilotransfusa (AGlus epic. Hath. 328. GIRON. S. Ben. Divion.p. 110). BERTHOLD. CoNsn. annal. pref. p. 268,13: libel-lum... -a diversitate lynicum, poetice satis elaboravit.B) poétique, relatif à la poésie: OTFR. epist. P. 168: nonquo senies scriptionis bolus -a sit subtilitate constnicta.REGINO chron. p. 23: doctus in arte grammatica sivenethonica seu -a. HRoTsv. gesta pref. 3: ut gesta CesanisAugusti... -a percurrerem ratione. AIM0IN. FLOR. mirac.Bened. p. 92: multa de illius miraculis -o opere elegantis-sime ediderunt. GUILL. MALM. gesta pont. III p. 256:delatum est per carmina -e artis. C) en vers (par opposi-

tion à la prose): Haorsv. lib. J prol. 1,8 p. XXI 10: ansit prosaicum, nescio, an -um. RATHER. Metn. (rec. A)col. 457Q cur mirabilia, que per eum Deus fuerat opera-tus, etsi non -o stylo vulgaras saltem prosaico? VITAMedenici p. 10: tam prosaico quam -o deducere cen-taverunt eloquio. D) mathématique: STEPH. LANGTON.quest. p. 72 (Englhardt, Entwicklung der dogm. Glau-benspsychologie): videmus in -o exemplo: triangulushabet tres angulos equales duobus rectis.

II) subst.: A) masc.: 1) au sing., versificateur: HRABAN.epist. 2a p. 383,34: si autem -is omnibus, qui solum-

Page 96: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

455 - metridas —1. mefropolis 456

modo metri genus et pedum regulam servant, potestasnon minima datur per metaplasmos et scemata atquetropos... cur non mihi...? PETR. VENER. epist. 19 col.

cum -is ludis,/ cum poetis fallis, cum philosophisfalleris. 2) au plur., la poésie sérieuse par opposition à lapoésie légère: FROuM. carm. 32,46: diligitis iocos enmage quam -os. B)fém.: I) métrique, partie de la musiquequi concerne la forme métrique des phrases musicales:Ono CLUN. mus. col. 796A: -a est que mensuras diver-sorum metrorum probabili ratione cognoscit. ib. col.793Â: musica est scientia bene modulandi quatuor con-sistens partibus, Id est, harmonica, rhythmica, -a, orga-nica. AUREL. mus, p. 33: sont ergo tres, videlicet har-monica, rhythmica, -a. REMLG. mus, p. 67: tertia vero,que vocatur -a, non solum tonos certis temporibus ter-minutes inquirit, sed etiam cogit, ut aliquid significentet certum numerum terminumque non excedant. 2) mé-trique, partie de la poésie qui concerne les vers métriques:DOM. GuNDlss. div. phil. 10 p. 99,9: -a est, que generadiversorum metrorum cum probabili ratione cognoscit,verbi gratin, ut heroicum, iambicum. VIrA Samson. Dol.p. 468: in omni philosophie genere ac -e et rethorice.

metrice 1) en vers métriques: CARTUL. Roton. p.190,28 (a. 869): vitam... prosaice et -e compositam.Acrus pont. Cenom. p. 294 (IXe): epitafium eius -e con-scribere. ODO CLUN. serm. col. 730-: prosaice et -e siveetiam rhythmice scripserunt. Ivo epist. 65 I p. 288:unam cantilenam -e et musice de eu compositam. CONI.HIR5. didasc. p. 39,31: -e resolvit evangelium. ANON.MeIl. 91: scripsit et -e librum, qui inscribitur. RADTJLF.Dic. Il p. 116: ilud a Lucano poeta -e scriptum. 2) selonde justes proportions: HENR. ARI5T. transl. Plat. Phed.p. 45,9: mixtionem esse necnon armoniam ipsorumhot-um animam nostram, ex quo bec -e et bene miscean-tur ad invicem.

metridas, -tis m. [mithridax] opale: UGuTIO: hic -s,-atis, lapis est qui sole repercussus varus micat coloribus.

metridaticus, -a, -um [pour mithridaticus] qui a vertud'antidote: Uouno: Metridates tex fuit Ponti; unde -us,-a, -um.

metridatum, -i n. [pour mithridaticum] antidote:UGuTI0: Metridates tex fuit Ponti; unde metridaticus,-a, -um et hoc -um Id est antidotum quo ille multumusus est et ideo ab eius nomine sic dictum est. cf mi-thridatum.

metrista, -e m. [metrum] poète: WARN. BASIL. schol.p. 43: unde -a.

metrographia, -e f [gr. z&tpov et ypŒp] poésie:RATHER. Metr. (rec. A) col. 462A: ut non dedocet qui-dam inter sons -e diligentissimus ita.

metropium, -i n. y . metopium.metropolatus, -us m. [metropolis] dignité archiépi-

scopale: VIrA Gebeb. Salisb. 114 p. 37,27: Salzpurgensisecclesie -u sublimabor.

metropolicus, -a, -um archiépiscopal: CARrA a. 1188(J. Ramackers dans Annal. hist. Vereins f. d. Nieder-rhein 126 p. 36 no 3): -a auctoritas. y. metropoliticus etmetropolitus.

1. metropolis, -is f formes: metrapolis: MARIAN.SCOT. chron. a. 93 p. 510. ib. a. 321 p. 524,18. methro-poils: Uourio. ace. -im: CHRON. Morig. p. 25 etc. nec.-in: ANAST. chron. p. 140,15. acc. -ym: Jou. YEN. chron.62,18. gén. sing. -ces: GREG. V epist. 909'. VITA Ansb.

10 p. 627,4. VITA Prec. p. 196. gén. plur. -eorum: EINH.Caroli 33 p. 38,28.31.

I) subst.: A) métropole, ville capitale d'une provinceou d'un pays: FRECUILPH. chron. col. 933D: Tharsis enimapud eos maxima civitatum -is appellatur. J0R. DIAc.

15 Rom. Greg. bOA: in civitate Dorovernensi, que eratregni eius -s. ANNAL. Laub. IV p. 21: corpus beatiNicolai a Miraea in Barrensem -ira transfertur.ANNAL. Fuld. Altah. a. 1063 p. 63,37: invitavit regemad Wizinburg, que est regni sui -s. HERBORD. Otton. 2,5

20 p. 727,4 K: civitatem Stetinensem... que etiam totiusPomeranie -s fuit. OTTO Fars. chron. 3,3 p. 136,16: adaustrum Egypti, coins -s fuit Alexandria. B) ville pri-matiale ou patriarcale: VITA Rom. Jur. p. 134,31: su-pradicte -is patriarcham. EPJ5T. var. III p. 172,45: ab

25 Asia vel a finibus Europe, ubi sita, ConstantinopolisGrecie -is habetur. EPI5T. Vienn. spur. p. 96,18: habeatunaqueque -is civitates sibi subditas, quas beatissimusLeu post Calcedonensem synodum singulis -is distinxit.ADALB. MAGD. chron. a. 953 p. 167,15: Moguntiam,

30 -1m Francie regiamque civitatem. DIPL. Otton. JJ 58(a. 973): Treverim tocius Gallie Germanieque -im. JOH.

YEN. chron. 62,18: eandem Gradensem urbem -ym esseconstituit. JOH. SARISB. hist. pont. 73: ut sedes eiusScotorum, Orcadum et adiacentium insularum -is fieret.

35 Ono Fuis. gesta 2,13 p. 114,32: Venetia, Emilia, Li-guria, quarum prime Aquilegia, seconde Ravenna, tercieMediolanum -is lucre. C) métropole, chef-lieu d'une pro-vince ecclésiastique, siège d'un archevêché (UGUTI0: bec-is, -15 vel -eos, i. e. civitas ad coins mensuram relique

40 civitates disponuntur scilicet obi est archiepiscopus.RUFIN. somma decret. 18,13 p. 41: -is, sc. civitas velepiscopalis sedes, qui ad mensuram certam civitates velepiscopi traditi sont): HINCM. REM. annal. Bert. p. 91:si locus eveniret, etiam de -î, isdem Actardus in vacante

45 civitate pastore auctoritate apostolica ab episcopis pro-vincie ipsius incardinetur. SnoD. Ticin. 459,31 (a. 876):Ausegisus Senonum -is episcopus. Acrus pont. Cenom.p. 245 (TXe): ad Rotomacam urbem et -im. DIPL.Bereng. I 142,3 (a. 904): si ecclesiis Dei regie pietati

50 convenit ferre subsidium, multo magis -j. FLODOARD.hist. col. 138D: a clerc, et a plebe ipsius -is, necnon abepiscopis eiusdem provincie. D) par extension, provinceecclésiastique, archevêché: EINH. Carol. 33 p. 94: una-queque illarum partium ad unamquamque -im per nia-

Page 97: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

457 2. mefropolis - metropolitanus -- 458

nus heredum... pervenerat et archiepiscopus qui turc:illius ecclesie rector exstiterit partem que ad suant ec-clesiam data est... cum suis suffraganeis partiatur.HINCM. REM. annal. Bert. p. 83: ad consignandamBituricensem -im Vulfado. DLPL. Catal. I p. 203,8 (a. 5

968): Odeirico Remorum -s archiepiscopo. RIc1ER. II

p. 26: ordinatur itaque in basilica sancti Remigii abepiscopis Remensis -is diocesaneis. ANNAL. Nivern. p.89: ab 1-lerardo Turonice -is archiepiscopo. DIPL. Cour.Il 139 (a. 1029): in Radesponensi -j. DIPL. Heur. III408 (a. 1055 spur.): ipsa ecclesia... spectat ad -imTreverensem. CARTUL. Gratianop. 1 p. 3 (a. 1107): inDiensi sue Vivariensi parrochia, ad Viennensem -im per-tinente. GURL. TYR. hist. rer. transm. col. 479C: unade urbibus suffraganeis que ad Tyrensem -im habent 15

respectum. HELM. 9 p. 21,29: Dania plenarie recepitfidem et, divisa in tres episcopatus, Hammenburgensi-i subiecta est.

II) adj. (forme gén. sing.: -cos: STEP1-I. TORN. epist.col. 423 B): A) archiépiscopal: 1) avec urbs: PRUD. annal. 20

Bert. p. 36. FLODOARO. hist. col. 130' > . 2) avec civitas:EINH. Carol. 33 p. 96. AIM0IN. SANGERM. Georg. p. 50.Acrus pont. Cenom. p. 257 (IXC). FRECULPH. chron.col. 1186. 'lITA Alberti p. 22,9. 3) avec ecclesia: DiPL.Caroli II, II p. 386,4 (a. 872-75). Vin Tigris p. 533,12. 25

TRANSL. Laun. p. 250. FLODOARD. hist. col. 196. VITABarn. III p. 415. DIPL, Henr. 11111 (a. 1006). STEPE.T0RN. epist. coi. 423B• 4) avec sedes: CARTUL. S. Ben.Divion. II 309 p. 87 (a. 1031). CHRON. Namn. p. 54(XI°). EADM. hist. I p. 10. B) principal: GLOSS. X°s. 30

(ALMA XXII [1953] p. 230): -is j . maior.2. metropolis, -is m. 1) métropolite: CONCIL. Grec. I

200,4: habeat statutum honorem, salva -is propriadignitate. VITA Macar. p. 617: Sancti Macharii Antio-chie, -is Sine, archiepiscopi. 2) archevêque: VITA Desid. 35

Cad. p. 573,14: ad Sulpicium Betorive rubis episcopum,qui -s dinoscebatur. CARTUL. Avenion. p. 64 (a. 972):Joamies, episcopus,... Itenio condigno fratri, Arelatensisecclesie -i pariterque archipresuli, salutem. CORON. Tor-nac. p. 489: Remensis -is sub se duodecim habebat 40

episcopos. ib. p. 504. ib. p. 519 etc.metropolita, -e m. formes: metropolitana: DIPL. reg.

Coi. p. 61 (a. 1113). metropolites, -is: JONAS AUREL.Ilugb. p. 80 (éd. Arndt). VITA Eberh. I 8 p. 81,42.mitropolita: HINCM. REM. carm. 138 p. 419. 45

1) habitant d'une métropole; plus spécialement de Jé-rusalem (sens figuré, les justes): ALCUIN. ecci. col. 669contennptus mundi, nonnisi -is convenit, hoc est, habi-tatoribus Hierusalem. RADBERT. Matth. coi. 530'>: a locosancto venenant -e, ubi arcem tenebant divine auctori- 50

tatis, et magisterium doctrine.2) métropolite (en Orient): Lin, pont. J p. 351: -e vel

episcopi Orientalium partium. Episv. Vienn. spur. p.96.18: habeat unaqueque metropolis civitates sibi sub-

ditas, quas beatissimus Leo post Calcedonensem syno-dum singulis -is distinxit.

3) archevêque (en Occident après le ixe s.; cf. STEPH.TORN. somma, dist. XXI p. 30: videntur autem idemesse -e et archiepiscopi): HINCM. REM. carm. 138 p. 419:Remorum presul, mitropolita mus. VITA Maxim. Mic.II p. 597: presul siquidem accersiens Senonarum pie-bium antistitem -am. VITA Fuir. p. 340: Aldricum -amSenonicum cum suffraganeis suis. DWL. comit. Pal.Rip. 11117 p. 344 (a. 911): quesitum est... diligentiustaro a iam fato -a quamque et cetero sancto collegio.REGINO chron. a. 865: quod ullus -a sine... presentiaaliorum -orum tuent degradatus. ib. a. 879 p. 114,24:ab Aureliano eiusdem urbis -a et alus pontificibus.Dia. reg. Col, p. 61 (a. 1113): facta est.., bec carta

presidente Stnigoniensi serti domino Laurentio me-tropolitana (faute pour metropolitano ou metropolita).MIRAC. Sind. p. 154: ibi totius Gallie maiores -e affue-runt, scilicet Domnus noster Raginoldus Remensis ar-chiepiscopus, et Rodulfus Turonensis archiepiscopus,et Ricarius Senonensis archiepiscopus, singuli cum ah-quantis sue dioeceseos suffraganeis et abbatibus. ITIN.Ricardi I, LXIII p. 120: verbum tam diri scelenis adaures sacratissimi Cantuariorum -e delatum.

metropolitana, -e f. y . metropolita, metropolitanus.

metropolitanensis, -e [metropolita] 1) archiépiscopal:

Con. Ital. I 1945,13: -em dignitatem. 2) spécialement

pour l'abbaye et les abbesses de Quedlinburg qui avaientun siège au banc des évêques du Rhin: ANNAL. Magd. IIa. 981 p. 155,6: una cum sorore Machthilde, -e abba-tissa (j. Quedlinburgensi). ANNAL. Quedi. a. 997 p. 74,5:

instauratio sancte -is ecclesie Quedeiingnensi castello...peragitur.

metropolitanus, -a, -um formes: metrapolitanus:HROTSV. Theoph. 37. metropolithanus: UGUrio. T) adj.,

métropolitain, archiépiscopal: A) avec autistes: GIRALD.itin. Kambr. pref. p. 7. B) avec archiepiscopus: CHRON.S. Petr. Besuens. p. 255. C) avec episcopus: PRuo. annal.Bert. p. 19. CAPIT. reg. Franc. II p. 264,1 (a. 853).ADVENT. epist. col. I 147A (PL 121) etc. D) avec pontifex:HROTSV. Theoph. 37. ADSO Berch. p. 72 (éd. Camuzat).E) avec synodus: FLODOARO. hist. col. 208B F) avec

civitas: EINH. Carol. 33. G) avec sedes: LIUTG. Greg. 4.HINCM. REM. carm. 134 p. 419. CItRON. Ved. p. 678.Ono FRIS gesta j ,54" etc. H) avec urbs: VITA Pirm. I p.28,26. FL000ARD. hist. col. 121B EPI5T. Vienn. spur. p.96,16. AELN. Canut. prol. I P. 121 (AASS jul. III).ANNAL. Laub. IV a. 1163 p. 24. GIRALD. itin. Kambr. IIpref. p. 101.1) avec ecclesia: EPTST. var.H p. 313,32.DIPL.Karoli 111 77 p. 127,1 (a. 883). DIPL. Otton. 111 344 (a.1000). Anno FWR. vita Eadm. coi. 507. K) avec auc-toritas: HINcM. REM. epist. coi. 525B. FL000ARD. hist.col. 154A• L) avec ius: VITA Daim. p. 545,15.

IJ) subst.: A) masc.: 1) métropolitain, a,-chevéque

Page 98: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

459 metropolites -1. metrum 460

(UGurlo: hic -us i.e. dominus vel archiepiseopus illiuscivitatis; singulis enim provincis metropolithani pre-eminent, quorum auctoritati ceteri episcopi sunt sub-iecti. STEPH. TORN. summa, dist. XXI p. 30: per -os,quos archiepiscopos consulto usu loquendi appellamus):CAPIT. reg. Franc. I p. 133,16 (a. 806): ut nequaquaminter duos -os provincia dividatur. HRABAN. inst. cler. 1,5p. 16,13: -us autem idem vocatur, eu quod presideat illicivitati, que ceteris civitatibus... quodammodo mater sit.epist. 25 p. 434,20: nec inferioribus episcopis dignitasproprii gradus tollitur, cura -o totius provintie cura dde-gatur. CAND. FULD. Figil. 1116,8: primum progrediens-us et exin / turba sacerdotum, abbatum comitumquepotentum. A5TRONOM. Ludov. p. 618: quod ecclesiis di-stribuendum censuit, -orum subdivisit superscriptionenominum. CAPIT. reg. Franc. II p. 392,12 (a. 845-46):ut -is reverentiam exhibeant episcopi provincie. FRE-CULPK chron. col. I256D: Lundonie quoque et Eboraiciepiscopis, accepto a sede apostolica pallio -os esse deberedecernit. HINCM. REM. epist. col. 331 A: haberent -os sucs,qui predictis juste obedirent primatibus,... qui non pri-matum, sed aut -orum, aut archiepiscoporum nominefruerentur. carm. 47 p. 418: iuraque confirmant sedisapostolice I -um curam regionis habere. DIPL. Caroli lI,II p. 234,12 (a. 869): -um dioecesis adire. REGINO chron.p. 144 (éd. Kurze): a -o Rathbodo ac suis suffraganeisepiscopus consecratur. FLODOARD. hist. col. 227A: tex-is regni sui litteras misent, precipiens, ut coepiscopossuos ad eamdem convocarent synodum. RICRER. I P.166: qui a papa codera sacerdotale pallium Hugoni -odetulere. URBAN. II epist. col. 290 c : primatem in totisHispaniarum regnis fore decrevirnus, salva sedis apo-stolice auctoritate et -orum privilegiis singulonim.HERIM. AUGIEN5. conflict. p. 237: non nisi consultisprimum -is pontifices dicant quid super hoc statuant.DIPL. reg. Col. p. 43-44 (a. 1111): presidenteStrigonensidedi domino L. -o. BALD. BURG. Rob. Arbris. col. I046A:ego Baidricus Dolensium -us. OTTO FRIS. chron. 3,2 p.138,2: sic dicimus cura honorandum, non sicut summumpontificem, sed sicut -um. 2) le souverain pontife: VITAPirm. I p. 24,3: ah urbe Roma a -o missus est prefatusDei servus. 3) métropole, ville capitale (pour metropolis):GLOSS. Nov. 218,16: -us i.e. maior civitas, hinc -usdicitur archiepiscopus.

B) fém.: 1) sc. ecclesia, église métropolitaine: LEXROM. can. 87,120,1: convenire omnes in unum, civitatisad -am. 2) sc. provincia, province ecclésiastique: TRANSL.Regine p. 450 (MGH, 55 XV): ab eodem lune venera-bili abbate Egili, nunc -e Senonum episcopo. CARTUL.S. Mont. 31 p. 52 (a. 1084): Ausciorum -e presidentedompno ac venerabili W. archiepiscopo.

metropolites, -is m. y . metropolita.metropoliticus, -a, -um métropolitain, archiépiscopal:

HONOR. 11 epist. 29 col. 1242D: quidquid parochiarum

vel episcopali vel -o iure ad eamdem cognoscitur eccle-siam pertinere. ib. 67 col. 1279B: Turonensis episcopus

de more -o concilium celebravit. JOH. SARISB. epist.289 col. 3300 (PL 199): cathedram -am illuc transferrifaciet. CAWrA a. 1189 (J. Ramackers, Annal. hist. Ver-eins f. d. Niederrhein 126 p. 37 no 4): -a auctoritas.cf. met ropolicus.

metropolitus, -R, -um [metropolis] archiépiscopal:VITA Vicel. 159: sedem -am. y. metropolicus.

10 1. metrum, -in. formes: acc. plur. metros: Lin. fend.major 151 p. 66 (a. 1094). gén. plur. metrarum: DHUODAlib. man. p. 191.

1) mesure poétique en général: CRUINDM. p. 24: -umquid est? Rei cuiusque mensura; metrum enim grece,

15 mensura latine dicitur. GLoss. AA 465,2,20: metrum i.mensura. UGurio: item dicitur hoc -um a metros quodest -um quod constat ex uno pede, unde versus exa-meter dicitur ubi sunt sex pedes. Item -um diciturlegittima pedum coniunctio et secundum hoc quan-

20 doque -um dicitur versus qui constat ex duobus iam-bis. Item -um dicitur quidquid mensura sillabarumperficitur ut in rivais; et secundurn quamlibet eius signi-ficationem competenter dicitur a metros quia men-sura pedum et sillabarum fit, quasi mensurando sil-

25 labas longas brevesque, vel numerorum sillabarum inconiunctione eiusdem. DOM. GUNDISS. div. phil. p. 54:-um est temporum et pedum distincta varietate oracioet dicitur -um a mensura, eu quod certis pedum men-suris atque spaciis terminatur, neque ultra dimensionis

30 tempora constituta progreditur.2) mètre poétique: E1o,Œri. Sval. pref. 2 vs (lit.):

oratio et -um bipedale Erminrichi ad Ruadolfum incipit.ad Grim. 34 p. 574,1: oratio Hermenrici -o tetrametroacatalectico asclepiadeo decurrit. JOH. ScoT. glos. Mart.

35 Cap. 499.13 p. 207,28 (éd. Lutz): -um pedibus pro-priisque certis finibus ordinatur; non transgreditur octopedes. CRULNDM. p. 24: -um poeticum quid est? versi-ficandi disciplina certa syllabarum ac temporum rationein pedibus observata. WALTH. SPIR. Christoph. II 1,150:

40 quia dactilico non cernis idonea -o. GUILL. MALM. gestapont. I p. 22: heroico -o vitam illius texi precepit.ABELARD. hymn. p. 94: crimes psalmos Hebraice rythmovel -o compositos. Huoo S. VICT. gramin. p. 310,20:-um est modulatio syllabarum cura ratione temporum

45 observata; sive ita: -um est in syllabis temporis et nu-meri certa mensura; -uni enim mensura interpretaturen quod modum servet et mensuram temporis et nu-meri. CONR. Hnts. didasc. p. 23,13: -um est, quod certispedibus mensuretur, id est longis et correptis, metron

50 enim mensura dicitur.3) vers, poésie (opposé à prose): HRABAN. epist. 2b

p. 384,3: -o simul et prosa unam eandemque rem de-scripserunt. WALAIIFR. carrn. 5,12,4: talia curantes nonrecitare -a. GERARD. Sunss. Rom. metr. col. 1840: ai-

Page 99: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

461 2. mefrum -1. metus 462

tenus studio prosa -oque polito. FROUM. carm. 32,63: ... incurnant ultionem. e) avec ut: VrrA Burch. Witz. II:certemus carmine -j. ABB0 FLOR. quest. col. 529 B : eius ut in laudibus beatonim vironum fideliter prolatis mo-penultima in prosa producitur, cuva, in -o commuais dum possit excedere veritatis pie narratio devotionis.

habeatur. TRAD. Teg. 34 (a. 1034-41): ut ipsa posteritas miseriam

4) pièce de vers, poème: HRABAN. carm. 40 tit.: -um s deveniret. d) avec quod: LIUTB. ad Salom.: quod in ce-de transitu monachorum. WALAHFR. Mamm. oral. 13: clesiis nostre pusillitati commissis multa grandia et insa-

cuius facta libet -o referre f ad tandem tibi gloriamque. nabilia... concreverint.RADULF. TORT. memorab. I 3,57 p. 18: ille -o celebri metuendus, -a, -ma, redoutable: 0Km. CAT. chron.

tumulum commendat amici, J servat ob horrendo se Farf. 21 A: Deus predicandus etiam et -us.quia naufragio. 10 1. metus, -us m.formes: methus: RADULF. TORT. memo-

5) mesure de capacité: DIPL. comit. Pal. Rip. 11155 p. rab. 12,253 p. 16. abl. sing. ruerai: REG. Gen. 74,5 (a.363 (a. 947): dono tibi aliquid... et tonnam unam vini 1009). 1) crainte (GLoss. Pist. 32,10: -us est instantis veltenentem metra VII. Lie. feud. maior 151 p. 66 (a. 1094): futuri periculi causa mentis trepidatio, cf. l.xx): a) abso-

quinque -os de vino. CARTA a. 1136 (Ecc. Yen. 8,220): lumen!: HRABAN. epist. 41 p. 480,2: ut ceteri -um haben-olium purum -a duo. CARTA a. 1147 (Nuovi documenti is tes tale scelus post bec committere non presumant.del commercio Veneto 8 p. 10): -a quidem et robes et WALAI-IFR. carm. 5,26,8: inter / spem dubito atque -um.stateras ibi suprascripta ecclesia habeat. CARTA a. 1150 POnTA SAXO 1,123: -us... ingens (ib. 4,317). RIME. Ansc.

(ib. 9 p. 10: quia Marinus Benbo excussit de oleo 30 p. 62,15: alacriores facti et absque -u imperterriti,Leonardi Fradelli quod commendavit ad excuciendum pugnare tantum desiderantes. HROTSV. epist. 6 p. 108,5:de Grecis de Lakedemonia -a quatuorcenta sicut Greci 20 inter hoc diversis affectibus, gaudio videlicet et -u,dicebant. y. 1. metra et metreta. WIDUK. 1,11: sine -u, sine vigiliis et solita custodia ma-

2. metrum, -i n. [pour metropolis? faute du cartu- nent. GEIm. Auo. vita Udalr. 9 p. 397,51: ab eis aufe-faire] archevêché?: F0Lc. cartul. Sith. p- 6 (éd. Guérard): rentem omnem -ma et oinnem merorem. THIETM. 6,55:

lacum cis Constancie, -o sub Maguntie. inter spem et -um sollicitus. Ono FRIS. gesta 1, lOe:

metta, -cf. y. meta. 25 totum imperium ita in brevi sue subiecit ditioni ut...mettalum, -i n. y. metallum. viciai dominationem eius suspectam habentes -u obri-metuendus, -a, -um y . mentît. gescerent. ib. 2,42e": tantus etenim ces qui remanserantmetuo 3. (GLoss. AA 459,2,18: hoc -ens i. hoc ipsud ob ipsius gestorum magnificentiam invaserat -us, ut

timens) 1) trans., craindre: HR0rsv. Dole. 12,2: sup- mares ultro venirent. Wn'o gesta 1 p. 9,10: unde cuiqueplicia. Theoph. 263: ancille vocem. WIDUK. 2,32iI: aut 30 optimo -us et sollicitude. BERNARD. PAPIEN5. decret. 130nimiam pestilentiam vel certe regni mutationem. ib. 3,18: § I p. 26: -us est periculi causa mentis trepiciatio.successorem. WALTH. SPIR. Christoph. J 4: pauper- b) crainte de quelqu'un: TIIANGM. Bernw. 13 p. 764,9:tatem. ADAM BREM. 2,58 p- 118,13: intentionem. BER- illius (ib. 20 p- 768,9). BERTHOLD. CONST. annal. a. 1080THOLD. coNsT. annal. a. 1075 p- 281,10: severitatis illius p. 324,35: illorum. Otto FRIS. gesta 1,70: Rogenii Si-comminatorium giadium. HIST. ond. Bened. S. Mont. 35 cati. c) crainte de quelque chose: LIUTG. Greg. 2 p. 69,36:Pannon. X p. 501 (a. 1184): maionis condempnacionis mortis. CAND. FULD. Eigii. I 9 p. 226,5: tempestatis.incursum. 2) avec le datif, craindre pour: BERTHOLD. WALAEFR. Mamm. 13,8: penarum. DIPL. Karoli 111 119CONST. aimai. a. 1076 p. 282,11: vite sue et suorum. (a. 885): sui obitus. BERTHOLD. CONST. annal. a. 1076

3) avec l'infinitif, craindre de: WALAHFR. carm. 5,5,51: p. 287,3: future in ces regis ultionis et injurie. Ottopulsata mails per secla moyen. Mamm. 21,42: probris 4o FRIS. gesta 1,62 p. 88,26: naufragii.lacerare magistros. 1-IRoTsv. Pei. 235: crebro regis repre- 2) crainte religieuse: WETT. Gall. 41 p. 280,11: ipsehendere sacra. WALTH. SPIR. Christoph. 118: pro Christo lapis... serveur, quaternis ex visione eius fraudulentismon. WALTHARIUS 199: presentem... cernere mortem. -us nec non et devotis edificatio generetur. CAND. FULD.

BERTIIOLD. CONST. annal. a. 1076 p. 286,9: unde regi Eigil. II 9,9: parce -u solique Deo confidere disces /adhuc indurato... communicare. ib. a. 1077 p- 289,23: 45 posce Deo placita si scis. WANDALB. martyr. concl. 3:apportare. ADAM BREM. pref. p. 3,17: improbari. multo suppiicii namque premor perpetui -u. RIME. Anse.4) craindre que: a) avec proposition infinitive: WALARFR. 38 p. 73,26: in qua videlicet profectione tantam illi Do-hort. 57: siti... graciles torpescere fibras. POnTA SAXO minus concessit gratiam, tantumque -u auctoritatis eius3,478: concurrentes... non talia turbas f passuras, sed contumacibus terrorem incussit. DIPL. Conr. 11 63 (a.velle suum defendere papam. b) avec ne: LIuTG. Greg. so 1026): pro Dei... omniumque sanctorum -u et diiectione12 p. 76,18: ne forte... perderet celestia. POETA SAXO (cf. ib. 86 [a. 1027]).2,264: ne chnisticolarum / sanguinis effusi posthec reus 3)metusmortis,danger(demort) :AcTApont.Rom.GaiI.ipse mariera. BERTHOLD. CONST. annal. a. 1077 p. 290,28: 11 264 p. 359 (a. 1185): liceat cos absolvere in -u mortisne omnino ipsi forment. ADAM BREM. 3,42 p. 185,13: ne et ipsis ecclesiastica sacramenta cum sepultura conf erre.

Page 100: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

463 2. metus - mezebanno 464

4) terreur: GLOSS. Pist. 39,20: stipulationem ex dodu autem scrofule in homme sont, iiie vermiculum hunevel -u interpositam. tollat et venenum quod in eo est exprimat, et huic minus

2. metus, -a, -um [metior] li mité, mesuré: CARTUL.Agath. 17 p. 31 (a. 983): fuit probatum infra -um tempus(= metam temporis).

metusia, -e f [ntouab] participation: I-IILDULN.transi. Dion. p. 24,13: ierarchice communionis -a. lb. p.25,4: in -a divinitatis.

meum, -i n. baudremoine, fenouil des Alpes (MeumAthamanticum Jacq.): RECEPT. C. LXVI p. 75 (X:semen sisimbrii et olive granum de nocceoiis vel lu et -uet celticin. COLL. Salern. II p. 181: -u cum ruelle distem-perata.

meura, -e f sens et ong. inc.: MAPPE Clav. CCLXX

p. 238: compositio arietis ad toutes... secas columnas,et in minutis rotis, osque ad 1111 unciarum cooperiens,et super connexionem facies et configes corn -a astrin-gens arietes et contexes funibus.

meus, -a, -um formes: nom.fém. ma: FONT. Flor. 38,4(a. 997). gén. fém. me: PASS. M. 83,31. gén. fém. nuis:CARTUL. Interamn. 24,21 (a. 1007). ace. masc. men:COD. Patav. 85,2 (a. 972). CARTUL. Conch. p. 361 (a.1065). arc. masc. meo: CARTUL. Interamn. 7,7 (a. 926).ace. fém. meis: CARTUL. Imol. 6,36 (a. 984). nom. plur.masc. meus: CARTUL. Tnteramn. 8,2 (a. 926).

1) adj. mon, ma: a) en général: BRUNO QuFRF. fratr.prol.: die Deus -us. b) en insistant sur l'idée de propriété:CARTUL. S. Maxent. 208 p. 239 (a. 1105): terram -am,quam cmi et que -a erat. notez le vocatif: WALAHFR.carm. app. 5,7,5: duicia, mi nati, fugite non verberapacis. NAUDA Cyriac. I 26,4: obsecro, mi soror caris-sima. TIJANOM. Bernw. 23: anima mi. b) sens actif, pro-voqué par moi: EJOIL. Sturm. 24: vos, inquit, o fratres,studium -non cognovistis. e) sens passif, subi par moi:ETOIL. Sturm. 24: omnes contumelias -as ignosco.

2) employé subst.: a) neutr. sing., moi intérieur: GUILL.S. TI-IEOD. epist. fratr. M. D. p. 68,1: nichil omnino autnon multum de -o dixi. GODEFR. S. VICT. microcosm. 1,62 p. 78,7: ne de -o influere videar, beato Gregorio testeMur. b) masc. plur., les miens (parents, amis ou dépen-dants): HENR. ARIST. transI. Plat. Phed. p. 83,1: vos etmichi et -is atque vobis ipsis in grafia facietis. transi.Plat. Men. p. 35,10: neque... ego cohabitavi... nequealiorum sinerem -orum neminem.

mewa, -cf. [ong. germ., cf aIL môwe] sorte de pigeon:FJILDEGARD. phys. 6,29:-a calida est.., et non aite volatet sanis et infirmis hoininibus ad comedendum bona est.

mexime V. maxime.mexona, -e f [messis] époque de la moisson: COD. S.

Columb. Bobbio II p. 282 (XIIe): pastum in -is.meygelana, -e f [cf. Diefenbach: migale] 1) plante

indéterminée: HILDEGARD. phys. 1;159: -a frigida est etfrigidatem hanc habet quam terra, cum flores ad fructusproducit. ib. 6,71 [lib. de avibus?]: -a frigida est. Si

de puivere -e addat.meylo, -ois m. ong, et sens inc. Lin. Domesd. S. Paul.

5 139: tota reiiqua parte grangie remanente vacua cura-ne. y. meylonus.

meyionus, -i m. ong, et sens inc.: Lin. Domesd. S.Paul. 139: grangia debetur canonicis ex parte orientaliretro hostium plena frumento et... culacium... plenum

10 manchorn et nia... piena siligine..., reliqua autem partecum toto -o vacua remanente. y. meylo.

meyrinus, -i m. V. merinus.meysa, -cf r. 2. meisa.mezacula, -c f. y. medacula.

15 mezala, -ef y. medalia.mezalada, -cf. y. medaliata.mezales Y. mealis.mezalla, -e f. y. medalia.mezallia, -c f. r. medalia.

20 mezanellum, -i n. [mezanus] petite (le située au milieud'une rivière: CARTA a. 1192 (Castelnuovo Scrivia, Bibi.soc. stor. subalp. 29,159,160, Serra, Del nome Polesine.Napoli 1956,7): et iaxavit in medio aque unum -umparvum.

25 mezanum, -i n. y. mezanus.1. mezanus, -a, -um [medianus, forme refaite sur itat

mezzano] 1) adj.: a) situé au milieu: GUILL. CAS. II

1582p. 187 (a. 1192): recoiligendo cuneos mortuos omnesusque ad arcam -am de costa de Curti. b) demi: CARTUL.

30 Anian. 165 p. 302 (s.d.): la -a pars de oliveta. e) enparlant d'une monnaie: Coo. Cav. IV 198,7 (a. 1012):recepi a te pro fmnitum pretium unum solidum Constan-tinum aureum bonum -um. 2) subst. neutr., terrasse,étage de la maison (à rapprocher de menianum): GUILL.

35 CAS. II 1415 p. 119 (a. 1191): promittit... ingrossaremurum ab utraque parte... et facere scalam et -um cumvoitis. ib. p. 120: facere baiconatam lin -o.

2. mezanus r. metianus.mezarola, -cf. [cf. ital. mezzaruola] formes: meçaro-

40 lia: OBERT. SeRInA a. 1186, 335 p. 127 et a. 1190, 271 p.107. mezarolia: OBERT. SaunA a. 1186,59 p. 22. EONVILL.227 p. 124 (a. 1191). mesure pour les liquides, millerole:OBERT. SCRIBA a. 1186, 335 p. 127: una meçaroiia olei.GULLL. CAS. 1403 p. 160 (a. 1190: -am I vini. ib. 433 p.

45 172: cepit de vine, Wilielmi Zetapanis osque in -as XXXvini. lb. 111629 p. 207 (a. 1192): -am unam musti depredicta terra.

mezarolia, -c f y. mezarola.mezchita, -c f. y. mezquita.

sa mezeita, -cf. y. mezquita.mezcia, -e f. [esp. mezcla] sens inc.: CARTA n. 1188

(Col. dipl. Alfonso IX 23): si aliquis faceret vel diceretmihi -am.

mezebanno 1. y . mezibanno.

Page 101: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

465

mezebannwn - mica

466

mezebannum, -i n. y . mezibannum.mezellaria, -e f y. mesellaria.1. mezena, -cf y. mezina.2. mezena, -cf flèche de lard, cf. REW 5460: CARTA

a. 1156 (Hist. Patr. Mon. Chart. 2,310): unam -am de 5

porco.mezengus, -i m. [ong. inc.] sorte de monnaie: CARTA

a. 1136 (Carte Gubbio 128): solidos viginti quinque -i.meziban indécl. [germ. maz, mez et banu] banni:

CAPIT. reg. Franc. I p. 150,18 (a. 809): de -n, ut unus- 10

quisque comis alio mandet ut nullus eum recipere audeat.mezibanno 1. [meziban, banni] forme: mezebanno.

bannir: ErnsT. Hann. 47 p. 92,24 (a. 1074): ut hominemmezebannatum a se removeat.

mezibannum, -i n. [meziban, banni] forme: mezeban- 15

num. bannissement: ErnsT. Hann. 47 p. 92,20 (a. 1074):hic coin septimo demain anno habitam tain clin repu-diaret, ego, in coins episcopatu mulier est desponsatadotata coniugata, eundem ad synodum canonice vocaviet venire nolentem et ea, que iustitie erant, subterfugi- 20

entem -o ligavi.mezina, -e f [medimna] forme: mezena: CARTUL.

Imol. J p. 581 (a. 1198). mesure de capacité pour lesgrains: CARTUL. Imol. I p. 338 (a. 1172): tres -as grani.ib. I p. 369 (a. 1177): -as frumenti (ib. I p. 566 [a. 25

1197]).mezinus, -i m. [medemnus] forme: mezzinus: ANNAL.

Camald. 81,1 (a. 969). mesure de capacité pour les grains:ANNAL. Camald. 81,1 (a. 969): receperunt octo -i graniet unum asinum bonum. Con. Bar. (Carte Gubbio 145; 30

a. 1141): recepimus pretium Jibras tres -j.mezius, -a, -um y. medius.mezkida, -e f y. mezquita.mezkita, -e f y . mezquita.mezo, -ois m. [forme refaite sur mez, lat. medius] 35

forme indécl. mez: REG. Frising. 8 p. 17" (a. 1160).mesure de capacité: REG. Frising. 8 p. 13' (a. 1160):solvit duas wagas liai, unum modium plumarum, unumsaccum et funem, -vient unum synapis. ib. 8 p. 17 (a.1160): de tritico quadraginta quinque modios et unum 40

mez, de avena centum et viginti octo modios et quatuormer.

mezquida, -e f. y. mezquita.mezquita, -e f [cf esp. mezquita, emprunt à l'arabe

masid] formes: mechita: CARTA Petri Sancii reg. Ara- 45

gon. a. 1101 (Gall. Christ. I pr. p. 54) (DuC). meschita:CARTA a. 1091 (Marca }lisp. 1190). meskida: CARTA a.1124 (Estudios Edad Media Corona de Aragôn 3,638).mezchita: CARTA a. 1097 (Col. dipl. Pedro I Arag. 251).CARTUL. Conch. p. 337,16 (a. 1100-04). mezcita: 50

URBAN. II epist. col. 504D mezkida: CARTA a. 1087 (Col.clip]. Pedro I Arag. 213). mezkita: CARTUL. Celanov.î. 185 (a. 1031). mezquida: CARTA a. 1192 (F. Balaguer,Un monasterio medieval, S. Pedro cl Viejo, Huesca

1946,61). misquita: Doc. hist. Port, reg. I 232 p. 284(a. 1149).

mosquée: URBAN. II epist. col. 504 D : locus autemepiscopalis cathedre in rnaiori illa mezcita servetur, quamSancii regis dono, Saracenorum temporibus, canonicidomini nostri Jesu Christi Nazareni possederunt. CARTAa. 1097 (Col. dipi. Pedro I Arag. 251): mezchitam con-tuli. CARTUL. Conch. p. 337,16 (a. 1100-04): concedo

unam mezchitam que sit in Barbastro. CARTA PetriSancii reg. Aragon. a. 1101 (Gall. Christ. I pr. p. 54)(DuC): dedisse S. Salvatori et Sancte Fidei de Conchis

unam mechitam meliorem, scilicet que esset in Bar-bastro..., ad construendum ibi monasterium. ib. infra:damus... molendinos... et hortos... cum balneis et furnoque fuerant de ipsa mechita.

mezzinata, -e f [mezinus] mesure agraire (terrain rap-portant une 'mezina' de grain): ANNAL. Camald. 30,23(a. 902): possessiones qualiter sunt terminale, exceptoCCX -e, que sont S. Maria de Barchaia.

mezzinus, -i m. V. mezinus.mia une: CARM. de temp. rat. 223: hinc ex ordine hec

discerne,... exa, -a, tessera, septus.miarantia, -e f y . myacantha.miatus, -us m. V. menins.mica, -cf formes: micea: ACTA pont. Rom. Gall. IV

106 p. 224 (a. 1165). micha: CARTUL. S. Mar. Santon.56 p. 56 (a. 1107). CARTUL. S. Petri Carnot. 167 p.384 (XII0). CARTIJL. Anian. p. 240 (s. d.). michia:CARTUL. S. Vine. Cenom. 542 col. 371 (e. 1075). CARrUL.S. Steph. Divion. IV 32 p. 49 (a. 1165-77). CARTUL.Clun. V 4279 p. 646 (a. 1180-81). michis: CARTUL. S.Steph. Divion. IV 73 p. 84 (a. 1180-93). miga: y . DuC.quelques formes mich- refaites sur germ.? cf néerl.micke, 'pain de froment'.

I) débris, parcelle: A) en général: 1) au propre: GERH.AUG.? mirac. Udalr. 1: vestigium ignis de minimis -isceri invenit. CARTUL. S. Cucuph. 2,131 (a. 1021): etmiga de vineas qui sont ad ipsa spina. 2) au figuré: OnoCLUN. serin. col. 726B: -as misericordie eius sperare.ErnsT. Hann. 62 p. 110,18: reliquias saltem et quasi -astemporis. ANDR. SUN. hex. 6696: sensus tangere -amnon curaverunt verborum cortice sumpto. B) miette,débris de nourriture: 1) en général: WALAI-IFR. Gall. 1,11p. 293,15: -as et fragmenta, que convivantibus decide-runt, carte legebat. ERMENR. ad Grim. 8 p. 542,6: utinamsub axe huius quadrige cubans lycisca forem! colligeremvel -as inde cadentes. 2) avec complément (mie de pain):RECEPT. A. XCIII p. 23: parti -as coin aceto calidoinfunde. MAPPE clav. CCXVIII p. 229: coin -is parisdefrica. GERR. Auo. vita Udalr. 25 p. 410,32: -as partisaque infusas in os misit. PONTIF. Rom, I, 1X28 p. 137:marins suas coin -a partis laver.

II) miche, pain d'une dimension déterminée: RAniER.prel. col. 292B: in carcere -is indigens non reficitur

Page 102: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

467 micaria -2. mico 468

pauper. CARTUL. S. Vine. Cenom. 642 col. 371 (e. 1075):unam vini iustam cum michia accepit. ACTA Ment. II127 p. 35,21 (a. 1151-53): XIII -as et duas sommas vini.ACTA pont. Rom. Gall. IV 106 p. 224 (a. 1165): decemet ocre, panes scilicet miceas,... unaquaque dominica demeliori pane. CARTUL. S. Alb. Andegav. II 808 p. 288(a. 1165-89): charitatem trium iusticiarum vini et triuin-arum ad Pascha. CAwruL. Clun. V 4279 p. 646 (a.1181): centum etiam michias censuales et custodiamviarum. CARTUL. S. Steph. Divion. 73 p. 84 (a. 1180—93): V miches paris et sextarios vini. CARTUL. S. PetriCarnot. 167 p. 384 (XIIe): TITI sextarios vini et 1111michas. CARTUL. Anian. 240 (s. d.): VIII libras una desenioribus et VII michas.

micaria, -e f y. nucaria.micatorium, -i n. [mica?] râpe: ALEX. NECK. utens.

p. 97 note: -um j. miur.micatus, -us m. splendeur: SAXO p. 28,39: siderum.

ib. p. 40,33: oculorum.micca, -e f y. 1. micha.miccio 4. bêler (en parlant du bouc): Ucuno s. y.

baulare: hyrcorum est -ire.micea, -ef y . mica.1. micha, -e f [ong. inc.] formes: micca: CARTUL.

Clun. V 3771 p. 122 (e. 1100) mâcha: DIPL. Heur. III239 p. 320,14 (a. 1049). chaudière pour concentrer le selpar ébullition?: DIPL. Ment. 111 239 p. 320,14 (a. 1049):caldarias quatuor ad sal conficiendum cum propriissedibus, que vuigo mâche vocantur. CARTUL. Clun. V3771 p. 122 (e. 1100): damus... duas caldarias in salmis

donc, etiam -am Jordanis quam tenebat GirardusPusirs... miccam quoque Trisoldi Fabri solventem persingulos annos LX solides. y . michus.

2. micha, -e f. y . mica.michaelatus, -i m. [Michael] formes: michalatus:

COD. Bar. 5,19 (a. 1088). DOC. comm. Ven. 20 p. 23(a. 1092). PETR. flAC. chron. Cas. III 58 p. 743,30.michaletus: Hisr. peregr. (Hist. des croisades t. III) p.228. michelatus: Cou. Bar. 3,46 (a. 1094). RADULF.CADOM. gesta Tancr. 147 p. 709. monnaie byzantine (del'empereur byzantin Michel Paléologue): COD. Bar. 5,19(a. 1088): et debemus vobis integri et toti ipsi solidiseptem michalati boni aurei melati sine aliqua minua-tione. DOC. comm. Yen. 20 p. 23 (a. 1092): bisanciumunum michalatum pesantem. Cou. Bar. 3,46 (a. 1094):tres solidos michelatos bonos exinde ab illo accepi.DOC. comm. Yen. 24 p. 27 (a. 1095): bisancium unum-um. HIST. peregr. (Rist. des croisades t. III) p. 228:Boamundus... vix centum millibus michaletorum... te-demptus. RADULF. CADOM. gesta Tancr. 147 p. 709:Boamundus revertitur, decem miriadis michelatorumvix redemptus. PETR. fLAC. chron. Cas. 111 58 p. 743,30:12 libras denariorum in inffrmario et 100 michalatos propictura capituli.

michalatus, -i m. y . michaelatus.michelatus, -i m. y. michaelatus.michetus, -i m. [micha] petite chaudière pour concen-

trer le sel par ébullition: ACTA pont. Rom. Gall. +A 33y p. 71 (a. 1147): duos quoque -os apud Crosum et Perti-

cam in puteo murie cum duobus mansis que a comitibusEurgundie... vobis donata sunt.

michi y. ego.michia, -c f. y. mica.

'o niichis, -isf Y. mica.michium, -i n. y. michus.michius, -i m. y . michus.michonus, -i m. y. miconus.michrocosmus, -i m. y. microcosmus.

15 michus, -i m. [ong. inc.] forme: michius ou michium:CARTUL. Clun. V 3776 p. 126 (c. 1100). CARTUL. S. Ben.Divion. 11456 p. 227 (a. 1118). chaudière pour concentrerle sel par ébullition: CARTUL. Ciun. TV 3615 p. 777(e. 1086): dono etiam aquam salsam de puteo men ad

20 unam caldariam. Istam donationem marie destinaveruntmonachi Cluniacenses ad ilium -um. ib. IV 3185 p. 330(a. 1049-1109): donamus... duos -os in burgo Grosoni,ad censum duos sohdos, iuxta viam publicam. ib. V 3776p. 126 (c. 1100): dedit nominatim caldariam Girardi

25 Nigridoli... et -ium et muriam et baiernam... Muriamquoque pertinentem ad -ium de Funiculo nobis werpivit.CARTIJL. S. Ben. Divion. 11456 p. 227 (a. 1118): unum-ium corn caldaria apud viliam Salmis eis... eripiebat.cf. I. micha.

30 micleta, -e f ong, et sens inc. forme: nom. sing.miclete: COLL. Salera. II p. 270. COLL. Salern. II p.270: contra discinteriam: ... detur siropus mirtinus,detur -e que specialis est contra banc causam. Roc.SALERN. cirurg. glos. p. 291: mixtura -e et athanasie

35 corn succo portulace sumpta restringit sanguinem emor-roydarum et ventris et mensrua.

miclo 1. Y. migra.1. mico, -nis m. [x1xcv] pavot: COLL. Salern. II

p. 100: illam ergo bis vel ter in die, cum diarodon -nis40 mnfirmus bibat. y . miconus.

2. miro, -ni 1. forme: migans: VER5. nom. sanct. 82p. 630. 1) s'agiter, faire vibrer: SAXO p. 36,19: linguatriscuica -ans (cf. VERG. georg. 3,566). II) scintiller, bril-ler, rayonner: A) au propre: 1) en parlant des corps céle-

45 stes, de l'éclair: VrrA Juvenal. 393,14: tonitrua et fulgura-antia. WANDALB. mens. 52: sidera -antia fiammis. Vuas.nom. sanct. 82 p. 630: astra migantia. ANNAL. Brunw.a. 1103: cometes. THIETM. 4,59: fulmina. SAXO p. 407,27:aer... crebris internitentium fulminum ignibus -ans.

50 2) d'une lampe: SAXO P. 140,7: crebras -are lucernas.3) d'un objet brillant: WALTRARIU5 187: cuspis. ib. 645:cassis. ib. 1375: ensis. METELL. Quir. 1,22: margarita.ib. 4,3: gladiis lictor -at. 4) des vêtements etc.: HROTSV.Job. 15: vestes nitido candore -antes. SAXO p. 131,15:

Page 103: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

469 miconus - micturio 470

vexilla. 5) des édifices: WALAHFR. imag. Tetr. 117:templa supremis structuris equanda -tout. DIPL. Amalfi91 P. 134,18 (a. 891): constructa -at ecclesia. WALTH.SPIR. Christoph. II 4,115: repercusso -acte ergastulaPhebo. PURCH. Witig. 404: que aula -at. IIROTSV. Agn.222: Iocum -amerri. 6) du temps: HRABAN. carm. 37,3:estas clara -at. T3ROTSV. prim. 386: aurore primo candore-ante. 7) en parlant des yeux, d'une personne: a) trans.:VITA Liutb. 30 p. 36,11: oculis -antibus ignem. ANSELM.MOG. Adalb. 701 lux, quam forma -at iuvenilis. b) intr.:CAND. FULD. Eigil. lI 14,105: lingua vuituque -are.WANDALB. martyr. comm. 19: ore... Hilarius -at beato.RROTSV. prim. 43: iuvenem miro spiendore -antem.

B) au figuré (intr.): 1) en général: a) avec abL: WALAHFR.carm. 5,83,2: martyres mentis -antes. WANDALE. mar-tyr. concl. 2: bis digesta -ant simul / celestis patrie etmilitie agonira. Aoius epic. Hath. 301: bas inter -at aimasuis Machabea tropais. ERMOLD. NIGEL. Pipp. J 151: vithumilis bonitate -ans. SAXO P. 193,20: corde -ut species.b) avec per: WALTHARIUS 108: per insignes isti -ueretriumphos. c) abs.: BRABAN. carm. 3,6: historia regum

sacro dogmate plena -at. ib. 37,77: ecclesia apostolico-at inradiata tropeo. WANDALB. creat. mundi 165: vertex-at altus homo. ERMOLD. NIGEL. Ludow. II 7: urbemquo, M., -as. CosM. IAPYG. MATER. carm. col. 882C:funera dum relevat Nicomedia plebs et adornat, / EcceNonante -at, funera dum relevat. 2) en parlant d'une fêtereligieuse: WANDALB. martyr. 245: frater et his Kalendisdomini Jacobus -at atque Philippus. 3) en parlant de labéatitude éternelle: INscRn'T. Brix. 582,6: ambo perpetuadie rogo lace -ent.

miconus, -i M. [z4xc»v] formes: michonus:ANTIDOT. Cantabr. p. 163. miconos: GLoss. medic. p.51,14. pavot: ANTIDOT. Augiens. p. 40: recipit hec:...galbanu VIII, costu II, -os II, storace II. ANTIDOT. Can-tabr. p. 163: livestici semen -VI, ciminu IX, aneso -VI,michonus e VI. GLoss. medic. p. 51,14: papayer aGrecis dicitur quodie, alii oxytonon, alii miconos. y.1. mico.

microcosmographia, -e f. [microcosmus et ypcap]science du microcosmus: GI.JIILL. REM. microcosinogr.:(tit.).

microcosmus, -i m. [microcosmos] forme: michrocos-mus: RADULF. GLAB. hist. p. 4. microcosme (y. G. F.Conger, Theories of macrocosms and microcosms in thehistory ofphilosophy. New York, 1922): 1) en général(par opposition à la création du monde): ODo CLUN. 0cc.p. 14: estque quod in monde majore sit in -o. 2) l'homme:AUREL. mus. p. 32: humana denique musica in -o, id estin minori mundo, qui homo a phulosophis nominatur,plenissime abonde. AELFR. Angl. Sax. vocabul. P. 42:homo, man vel -us, Lesse middaneard. HON0R. Auc.imag. mundi II 59: iisdem qualitatibus est humanumcorpus temperatum, oncle et -us, j . ruiner mundus, appel-

latur. BERNARD. SLLV. Verg. Aen. p. 109: dicimus mun-dum qui a love regitur hominem qui ab anima movetur.Unde -us, i. minor mundus, dicitur. RICHARD. S. VICT.

stat. int. hom. coi. I126C: quere, obsecro, in -o, nam etsic dictus est homo; quere, inquam, in -o, hoc est inminore mundo. Jon. SART5B. policr. IV 1: in quo quidemoptimam vivendi ducem naturam sequimur, que -i sui 1.mundi minons, hominis scilicet, sensus universos incapite coiiocavit. GODEFR. S. VICT. microcosm. p. 31:

'o megacosmi nomme hanc visibilem mundi machinam, -ivero nomine hominem significans. ALEX. NECK. nat. rer.2,47 p. 158: -us etiam, hominem loquor, constat esthiis, in quibus est discordia sed concors. 3) l'âme hu-maine: HRÀBAN. epist. 8 p. 394,16: de machina corporalis

15 mundi, -i spiritalem exquire inteiiegentiam. REMIci. gentes.col. 57A: quod Deus in maiori monde, hoc anima incorpore nostro, operatur. Unde et -os grece vocatur, idest minor mondas. RADULF. CLAn. hist. p. 4: riam etillius vite substantiam greci philosophi michrocosmum,

20 id est parvum mundum, dixerunt. ARNULF. AUREL. gios.Lucan. 1X4 p. 432: hi duo motus rationalis et irrationalisdicuntur esse in -o j. in minori mundo, i. in anima bu-mana. 4) l'humanité en général: CARM. Cant. 4,4a,3:tertia die / surgit a morte, I trahens -moi I ad semet ipsuni,

25 I scandit connes I super celos. GERH. Snv. ad lient. 2:gemma nitens regni, totius îles -i.

micrologus, -i m. abrégé: 'LITA Theofr. p. 481: -umcudens de lapsu mundi senario determinat eum sermonerythmico. DoNizo Mathild. I 496 p. 362: -um librum

30 sibi dictat Guido pentus.micros, -a, -on [p1xp6ç] petit: 1) en général: AUREL.

mus. I p. 32: -os autem grece, latine minor cognomina-tur. Gosu. Guiiielm. p. 621,39: Gosbertus tapinos, -os,apodemus et exul. ODo CLUN. 0CC. p. 3: ast tamen ut

35 -os, megalos quoque vei quasi mesos. 2) en parlant despetits gens: DoNizo Mathild. 11198 P. 383: absolvitqueviros... -os (opp. proceres, grandes).

mictalis, -e ong, et sens Inc.: GLoss. medic. P. 46,10:-is: acreae.

40 micticum, -i n. ong, et sens inc.: GLoss. medic. p.

46,10: -um: acrum.mictos, -a, -on formes: mictum: CRUINDM. p. 45.

mixton: CRUINDM. p. 45. mixte (en parlant d'un genrelittéraire): 1) adj.: ERMENR. ad Grim. 33 p. 573,42: est

45 genus hic dispar -on coenon prece iunctum. GERBERT.geom. p. 65: quod genus -on a Grecis dicitun. 2) subst.neutr.: CRUINDM. p. 45: commune vei mixtum, quodGreci coenon vel -on vocant. ib.: coenon est vei -on, inquo poeta ipse loquitur et persone loquentes introducun-

50 tur. ib.: coenon est vel mictum.mictualis, -e diurétique: GLoss. med. p. 14,7. ib. p.

22,10. P. 47,15.micturio 4. uriner: BALDRIC. hist. Palaest. (DuC):

quod quidam in manibus suis -ebant.

Page 104: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

471 micula - migro 472

micula, -cf. petite miette: BENED. ANIAN. Colle. col.736 B : -as ipsa panis post viam detersas.

miculator, -is m. faute du copiste pour adminiculatorou incusator?: DJFL. Otton. 1 340 p. 465,13: Johannesiudex, Stefanus -or.

midallum, -i n. [amydalum] sens inc.: RECEPT. A. 182p. 35: electuario de -o ad tissicos et impiicos.

middila, -e f sens et ong. inc.: REG. Werd. 2,24 p.53,20: emit... in Lagi in -a duas scaras et in Uuibodisilva unius scare duas partes.

midietas, -tis f y. medietas.midus, -i m. [ong. inc.] sorte de mesure?: C0NCIL.

Dion. p. 691: de Jignis mensure, que -i appeliantur, millecentum.

1. taïga, -cf [catal. mitja, dérivé de mig, lût. medius]moitié, demi: CARTIJL. S. Cucuph. II 131 (a. 1020:quarteradas VIIlI et -a de vineas. cf. medius.

2. miga, -ef y . mica.migale, -es f [iuy&c] metr.: migalé. hermine:

EGBERT. LEOD. rat. 1450: -e, cuniculus, sophorum nigre-dine puichra.

migalinus, -a, -um y. mygalinus.migans V. mien.migdala, -e f [pour amygdala] amande: RECEPT. C.

22 p. 67: -as amaras... teris.migera, -cf [catal. mitgera, dérivé de mig, lat. medius]

formes: mitgeriam: Doc. Helen p. 335 (a. 1097). migeres:CARTIJL. S. Cucuph. II 656 p. 321 (a. 1067). mesure decapacité: 1) pour les céréales: CARTUL. S. Cucuph. II198 p. 539 (a. 1035): in propter precium mancusos IIIet -as V de ordio. Lin. feud. major II 511 p. 24 (e.1050): si cornes posset probare hoininem vel hommesGaucerandi minuisse vel peiorasse -as mercati Bisulluni.CARTUL. S. Cucuph. II 656 p. 321 (a. 1067): de ipsoordio ad ban Babtidato eminas V et ad Guilabertus,presbiter, migeres V. ib. 705 p. 367 (a. 1081): concessitpro anima sua ad s. Vincencii -am I de ordio. CARTUL.Tempi. 82 p. 63 (a. 1134): XL -as ordei... XXX -asordei. 2) pour le vin: CARTA a. 1075 (Vaissete, Hist.Langued. V 519): -a I de vine. Lin. feud. major 1453 p.476 (a. 1092): de vino -as II ad mensuram de Mode! janoex unaqueque. Doc. Helen. p. 335(a. 1097): unam pe-ciam carnis et unum pariera et mjtgeriam unam vini.CARTUL. mon. de S. Crue. 32 (a. 1110): -a una dcvi.CARTA a. 1168 (Esp. Sagr. 47,262): -a... vini sincri ITT.

migerada, -e f y . migerata.migerata, -e f [migera] orth. migerada. mesure

agraire: CARTUL. Popul. 58 p. 31 (a. 1187): habeantautem isti prenominati... predictum honorem, scilicet Lmigeradas, jilas tantum in vita sua... donent eis in ter-minio de Avinbudino L migeradas de honore, XXXcuitas et XX incultas. ib. 109 p. 62 (a. 1188): pretereadamus vobis XXX -as de terra inculta... et sciendumquod XXX -as carrigue habent Ioca assignata.

migito faute pour mitigo: GLoss. medic. p. 52,11:paragorizat id est migitat et delectat.

migma, -tis n. mélange: 1) vin (?)coupé: WALTI-iARIUS299: alie referuntur edende. Arque exquisitum fervebat

5 -a per aurum. 2) paille, mélange de balle et de grain:a) au propre: GL0SS. AA.: -a i. palea minuta trita fru-mento perinixta. FORM. Sangali. II 35 p. 418,21: telle...singulas oves et da illjs cotidie sai et ventilamina velcommixtum -a, ut tunc bone sint (cf. VULG. Is. 30,24).

10 AELFR. Angl. Sax. vocabul. p. 38: nomina tritici sunt:-a, esceda. b) au fig.: ViTA Bav. JI p. 242: quam magis

ingenii detrivi -te erassi.migmas y . smegma.migranaria ong, et sens inc. GLOSS. AA. 445,1,35:

15 caerula caeiena seu -a.migranea, -c f. [hemicrania] migraine: TI-IIETM. 4,72:

Alviricus, cui in capite suo multum nocujt -a, queduplex est, aut ex gutta aut ex vermibus.

niigranium, -i B. [hemicran jum] forme: -eum: MIRAc.20 Fid. p. 201. 1) migraine: REcEPT. B. III p. 41: a pota vel

ad -am. MiRAc. Fid. p. 201: dolor intolerabilis migra-neoque similis caput quassare cepit. 2) mal à la tête (engénéral): REcEPT. A. 124 p. 27: ad -o oculorum.

migratio, -nis f passage de la vie à la mort, trépas:25 1) avec complément: Dut. Caroli JI, II p. 184,16 (a.

868): post utriusque ah bac luce -nem. TRAD. Frising.1441e,a (a. 1022-39): post -nem sue vite. 2) abs.: TRAD.Patav. 57a (a. 803): tradidit ad ecclesiam. . - omnia quehabuit post -nem illius. ASTRONOM. Ludov. p. 648:

30 instante -nia eius articule. TRAD. Frising. 674 (a. 845):fe!ici -ne defunctis. PRUD. Matir, p. 278: hora -nis sancteVirginis. IJFFiNG. Ide 1,5: post cuius Ecberti -nem.TRAD. Ratisb. 258 (a. 996-1000): tempus eorum -nis.GODEFR. MONEM. hist. 8,15: o nobilissirni regis -item.

35 TilEon. HIR5. loc. sanct. 23 p- 59: -o domine nostrecernitur esse depicta.

migro 1. forme: mic!o: BONviLLANO 217 p. 118 (a.1198). migror: Vin Eberh. 110 p. 83,6. ViTA Liutb. 35p. 41,7. changer de séjour: J) sens propre: A)partir, aller

40 d'un lieu à un autre: ANNAL. Lauresh. a. 747 p. 26: adRomam. WALAHFR. imag. Tetr. 135: ad arces Franco-rum. FIc+LL. Sturm. 13 p. 371,16: corn operariis... bide-avit. CHRON. Moissiac. p. 289 (JXe): in Alamannia.HROTSV. Gong. 135: raptim redeundo -avit. Ono FRIS.

45 gesta 1,49 p. 69,7: ad gravissimos viros. B) venir (poét.):BRABAN. carrn. 11,35: iudex precinctus -ans tibi riteministre. C) voguer (poét.): WALTH. SPIR. Christoph.11 4,52: commite vatem ventis, Aquilina, -antem.

II) sens figuré: A) quitter la vie, mourir: 1) avec prép.:

50 a) ah: WALAHFR. carm. 5,83,2: carnis a claustro. DIPL.Ludow. Gerrn. 13 p. 15,43 (a.833): ah bac luce (CAND.FULD. Eigil. 11 4,2. Acius vita Hath. 21 p. 173,39. Dia.Amulfi 146 p. 222,35 [a. 896]). ANNAL. Xant. a. 843:a seculo (CHRON. Moissiac. p. 312 [1X9. REGINO chron.

Page 105: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

473 mihi - miles 474

p. 147. ANNAL. Engolism. p. 486. CARTUL. Clun. Ip. 434[Xe]. CERE. AUG. vita Udair. I p. 387,9. CARTUL.Richar. 131 p. 125 [a. 1156-58]). DIPL. Karoli III 20(a. 880): ab hoc seculo (AIM0IN. FLOR. gesta Franc.p. 83. THIETM. 2,18. ib. 5,39). ACTUS pont. Cenom. p. 24(IXe): a corpore. b) ad: LIuTG. Greg. 10 p. 75,6: adD ominum (VJTA Bertini Ip. 767,25. GENEAL. S. Arnulfip. 310. CHRON. Moissiac. p. 289. ADso Waldeb. p. 1173.ANNAL. Engolism. p. 487. CHRON. Ved. p. 688. etc.).ElciiL. Sturm. 25 p. 377,35: ad Christum (ANNAL. Engo-lism. p. 487. FoLc. gesta Bert. p. 41. THIETM. 1,22 etc.).Acius pont. Cenom. p. 12 (IXe): ad celum. CANTAT.S. }luberti 53 p. 127,1: ad Deum. REGINO chron. p. 94:ad celestia regna. GERJ. AUG. vita Udalr. 27 p. 414,11:ad requiem. Wipo prov. 87: ad eternam sedem. EGBERT.DIAc. Amor. p. 348B: ad perpetue vite Auctorem. e) de:LIBELL. Baw. et Car. 2 p. 6: de seculo (ANNAL. Xant.a. 844). Con. trad. mon. Lunel. 38 p. 23 (IXeX): vel adRomam aut de hoc seculo (VITA Liutb. 35 p. 41,7.GENEAL. S. Arnulfi p. 309 note p. GENEAL. Caroli p. 246[IXe]. Ti-uETM. 2,29 etc.). DIPL. Ludow. Germ. 15 p.19,12 (a. 834): de bac luce (CAND. FULO. Eiiil. I 3p. 223,33. ANNAL. Xant. a. 814. DnL. Arnuffi 23 p.34,31. CARTUL. S. Bened. Floriac. p. 147 [a. 9741.THŒTM. 2,41 etc.). DIPL. Arnulfi 2 p. 4,19 (a. 880): deluce huius vite. CAND. FtjLn. Eigil. I 24 p. 233,16: dehoc mundo. d) ex: LIuTG. Greg. 6 p. 72,21: e seculo.AGOBARD. epitaph. Caroli col. 349e: ex orbe. ANNAL.Xant. a. 846: ex bac luce (PoRTA SAXO 3,217. THIETM.4,63). ABBO FLOR. cycl. decenn. col. 575: ex hac vita.Doc. S. Florb. p. 378C: e corpore. 2) avec adv.: POETASAxo 4,301: hinc. 3) avec aU: RIdER. I p. 200 (ed.Latouche): bac vita. 4) abs.: WALAHFR. Wett. 541: cras-abis... vite confinia linquens. DONAT. MEn. Ermel. p.6,14: didicerunt eum -asse (TRAD. Frising. 161 [a. 792—808]. WEn. Gal!. 26 p. 271,3. IILNcM. REM. epist. col.55B EPJST. divort. Loth. II p. 215,33. ACTUS pont.Cenom. p. 49. VITA Odil. I p. 50,16. GERARD. Svnss.Rom. metr. col. 1750 HRoTsv. use. 80. ADAM BREM.1,50 p. 51,13. CARTUL. serin. Col. A 19 p. 256 [a. 1175—911. VITA Will. Ebbelh. p. 331,6. etc.). B) passer à, êtredévolu: WIBALD. epist. 261 med: cura se asserat... uxo-rem potius in sua iura per matrimonium transite quantipsum in femme leges -are debuisse. C) cesser, disparaître:WALTHARIUS 1255: -avit concordia nobis. D) s'appliquerà qc.: Dn'L. Otton. 111389 p. 820,14 (a. 1001?): quidampontificum... ad aliena, id est ad nostra et nostri imperiimaxime -averunt.

migraturus, -a, -um mourant: NECROL. Lund. p.39,28: in causa -i.

mihi Y. ego.mijarexus, -i m. [gr. byz. p ùtocpiaLov de latin mua-

rense] monnaie d'argent byzantine: GU]LL. CAS. I 84p. 35: bisant. CC de -is de merce illa. il ,. 378 p. 150:

bisant. mussimutinos de -is LXVII mundos ab ornaidricto et iusti ponderis. y . miliarense.

mila, -e f. [1il,Xov] pomme: ici mila agreste = pommesauvage: ANTIDOT. Glasg. p. 120: -a agreste in umbrasiccata in pila lignea cum pistillu ligneu teris.

miles, -itis m. formes: milex: Lin. Pont. T p. 328,5.milis: Aas BERN. P. 67 B. 33. étymol. palud.: HRABAN.univ. 1. XVI, II col. 449C: -s dictus, quia mille erantante in numero uno, vel quia unus est ex mille electus.

10 I) soldat, combattant, guerrier: A) au propre: WA-LAHFR. Mamm. 8,16: -s, vexilla sequeris. curai. 5,45,5:-s... f ortis. POETA SAXO 1, 285: urbem... -itibus suismandaverat... tuendam. Vin Corint. p. 136: plus ho-norant -ites quam angelos, plus frequentant curiam

15 quam ecclesiam. ARTALD. libefl. p. 122: aperientibustandem tam -itibus quam civibus portas urbis regi Ro-dulf o. llRoTsv. Gall. 7,2: convenite, congregamni, tri-buni et centuriones omnesque mei iuris -ites. FLODOARD.annal. p. 93: regii -ites episcopatum Remensem depre-

20 dantur. ib. p. 106: Ragenoldus cames et Dodo... curaquibusdam -itibus ecclesie, ipsos grassatores in fugamagunt. WIDUK. 1,9 P. 13,5: congregatis ducibus ac -itumprincipibus exercitus sui. ib. 3,4: exinde collecta ex omniexercitu.eleetorum -aura Rothun Danorum urbem

25 adiit. RICHER. II p. 270: reges de castri amissione com-moti, in hostes -ites parant. THIETM. 6,49: fratrem meum

cum XX tantum -itibus armatis secum sumens. ADAMBREM. p. 264,3: fortissimos educat -ires. Wi po gesta 33:exhortans -ites ut pugnarent. BERTHOLD. CONST. annal.

30 a. 1077 p. 301,30: inde collectis undecumque -itumsuorum auxiliarils cohortibus, iterum in Franciam re-versus est. FRJD. I epist. p. 5,1: victoriam cum milleoctingentis -itibus conquisitam. Ono Fais. gesta 2,35:nullus in illa concertatione privatus principe strennuior

35 nullus nec gregarius -s ad sumenda arma promptior.B) au figuré: I) celui qui a les qualités du soldat (enfaisant allusion au courage): Wrnuic. 3,46: ipse primasequum in hostes vertit, fortissimi -itis ac optimi impe-ratons officium gerens. THIETM. 2,27: iste (sc. episcopus)

40 post longum mutui agonis luctamen victor hostemprostravit... excipitur ab omnibus -s bonus in clero etservatur optimus pastor in populo. ib. 3,8: cornes Har-neburggiensis, -s per cuncta laudabiis. MutAc. Will.Gell. p. 561: vit quidam nobilis et -s strenuus. OTTO

45 FRIS. gesta 1,8: strennuissimique ac nobilissimi -iris of-ficium implens in omnibus periculis suis viriliter impe-ratori astiterat. 2) celui qui a les défauts du soldat, quise conduit en soudard: THIETM. 8,4: uxor autem eius...supra modum bibebat et in equo, more -ais, iter agens

50 quendam vitam iracundie nimio fervore occidit. NICOL.LEOD. Lamb. p. 415,22: affectu non -s sed clericus, noncomes sed Lamberti crut discipulus. C) dans la hiérarchiemilitaire: magister militum, maître de la milice (auxépoques romaine et byzantine, et par analogie): Dn'L.

Page 106: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

475 miles 476

Karoli J!! 17 p. 30,26 (a. 880): terminatio... inter P.ducem et Marcellum magistrum -itum. ASTRONOM. Lu-dow. p. 628: Leo magister -itum. ANAST. chron. 51,23:Vitellius, magister -itum Jtomanorum. VINc. KADL.chron. p. 34: prius magister creatur -itum, tandem regiafungitur maiestate. D) mercenaire: RADIIERT. epitaph. Ar-sen. II 15 p. 83: qui suis iustisque stipendiis ducat postse -ites. ROTUL. pip. 8 fleur. J! p. 53 (a. 1161-62): inliberatione VII -itum soldariorum de toto anno quaterXX. et 1111 1. et XVIII s. et VIII d.

II) (collectif) troupe armée, armée: A) au propre: ER-MOLD. NIGELL. III 1597: -ite Francisco rura repletamanent. POnTA Sxo 2,40: necnon Spoieti rector cura-ite molto/... ad hoc beilum properabat agendum. ib.5, 615: ibat per patriam molto cura -ite nostram. Wi-DUK. 1,38: tex autem cum iam -item haberet equestriprelio probatum. ib. 2,11: vertit -item avidumpugne etpreda urbis ditatum in Laras. OTTO FRIS. 1,19 p. 32,18:non parvo -ite Alemanniam ingressus. notez l'expres-sion armatus miles: WIDuK. 1,38: evenit ut hostes viso-ite armato fuge statua induisissent. lb. 3,6: armatumque-item in Italiam ducens. THJETM. 2,13: Romam armatopetens -ire eiusdem cives sibi resistentes bis vicit. ib.5,12: Argentinam... -ire petit armato. THANGM. Bernw.32 p. 772,44: turres et munitiora loca circa ecciesiamarmato compleat -ite. B) par métaphore: HRorsv. Bas.76: dampnandus dampnandarum princeps legionem, fconsedit medius, corvino -ite septus.

III) compagnon: A) garde, compagnon armé: 1) engénéral: FRULAND. Leud. p. 360,26: chan... tex ageretvenationem accidit ut unum ex -itibus currentem... ra-mus.., in occulo reverberaret. WALAHFR. carm. 5,77,10:purpuram, sceptrum, diadem, fasces, f -itum turmas,decus et patenum / temnit. ARDO Bened. p. 211,20:aule regie -itum stimule corda. Rn.iu. Ansc. 29 p. 59:Christus... a Judeis et -itibus sputa et opprabria patiens.GERBERT. epist. P. 110: post meridiem occupatis -itibusregiis vino et sonno. THLETM. 6,2: ab archipresuie pre-dicto in castellum Ivicansten detruditur diligenterque asuis -itibus die noctuque servatur. ib. 7,14: dux... cornin silva quadam illicite venaretur, ab uno -itum suimet...vuineratur. ODo DiociL. 6 p. 69: tex... non habenssecurn gregarios -ites nec servientes. 2) (collectif)escorte armée: LAMn. I-IERSF. annal. a. 1074 p. 198,10:ipse... gregario tantum ac privato -ite contentus, infestoexercitu ingressus est Ungariam. B) homme d'escorte:HROTSV. Gall. 4,5: statis, -ites? currite, abite; adducitehuas ad obsequium sui domine. RADULF. TORT. Bened.p. 405: comitissa -itun vallata phalange, hospitium ibi-dem accepit. FALCO chron. p. 105: ut enim Ispanie texAdefonsus Constantie regine coniugio poteretur... que,dum... iter ad Jspanias aggressa fuisset, Trenorchiumsufficienti satis -itum agmine stipata devenit. MIRAC.Adaih. II p, 367: -itum stipante caterva, cornes ad fere-

trum sancti accessit. H0N0R. AUG. elucid. III 1: sicutsponsus cum muititudine -itum ad suscipiendarn spon-sam venit. Ono FRIS. gesta 2,11: in qua eundem iuve-nem sociumque vie habere debuit. Cl familier à la courd'un roi ou d'un dignitaire: HINCM. REM. ord. paiat. 27p. 68 (éd. Prou): ut illa multitudo, que in palatio semperesse debet... persistere posset, his tribus ordinibusfovebatur. uno videiicet ut absque ministeriis expediti-ites, anteposita dominorum benignitate et sollicitudine,

10 qua nunc victu, nunc vestitu, nunc auto, nunc argento,modo equis vel ceteris ornamentis... ad regale obse-quium infiammatum animum ardentius semper habe-bant. RUOTO. COL. 30: delicatas vestes... etiam indomibus regum... declinavit; inter purpuratos ministros

15 et -ites suos auroque nitidos viiem ipse tunicam... in-duxit. MIRAc. Eugenii p. 58,9: oral quidam -s prefatiprincipis nomme Hetilo, princeps cubiculariorum. Mi-BAC. Hugon. Enz. p. 97: Guillelmus Arvernorum dux...coins familiares -ites sepius ipsum Balmensem fre-

20 quentabant iocum LAMa. ARD. hist. Ghisn. 144 p.635,19: in terra sua residens, decem -ires... familiaressibi et semper collaterales... et honestissimam... deti-nuit familiam.

IV) officier à la cour d'un roi ou d'un dignitaire: DIPL.25 Otton. J!! 205 (a. 995): nuilus dux, marchio, comes,

vicecomes, sculdasio, gastaldius, decanus noster nostro-rumque militum -s vel cuiuscumque ordinis persona.CON5T. 143 p. 88,6 (a. 1035): si veto abbas quenpiam...in suo obsequio habere voluerit, faciens eum dapiferum

30 aut pincernam sive -item suum, et aliquod beneficiumilli prestitit, quamdiu erga abbatem bene egerit, cornen sit, corn non, ius quod ante habuit, habeat. ACTAlieux. Leon. 88 p. 132,17 (a. 1170: ministerialium no-mina bec sont; Jordanum dapifer, Heinricus pincerna,

35 Wernerus camerarius... Frideric advocatus, Ludoiffus-s. Ricw&iw. LOND. B'. diai. scac. T 3 p. 9: -itum quiet camerarii dicuntur quia pro carnerariis ministrant.ib. I S p. 16: in leva eius... residet canceiiarius... posthunc -s gregarius quern constabularium dicimus, post

40 hunc duo camerariï... post hos -s qui vuigo diciturmarescallus.

V) (pour eques) qui appartient à l'ordre équestre dansl'antiquité romaine: ANNAL. Hiid. a. 4468: Romulus milleiuvenes de piebe elegit, quos -ites apellavit et centum

45 seniores, quos senatores dixit. Ono FRIS. chron. 3 capit.14: de... seditione Romani populi, occisione senatorumet -itum.

VI) soldat monté et pourvu de l'armement complet: A)en général: CARTA a. 831 (HARIULF. chron. centui. app.

50 VII p. 308): vicus -itum centum et decem, unusquisquesemper equum, scutum, giadium, ianceam ceteraquearma exhibet. TRLETM. 6,10: premissis clam ioricatis-itibus electis (cf. ib. 4, 46). VITA Meinw. 142: singulos-ites electos, loricatos et galeatos ensibusque precinctos

Page 107: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

477 miles 478

in singulis collocat. ANSELM. MOG. Adalb. 290: -s equovectus, capot alta casside tectus, f cinctus et ense latus,clipeo, thorace gravatus. B) cavalier par opposition àfantassin: RICHER. T p. 20: congregari precepit -ites pe-ditesque. ib. II p. 180: pedites mox vociferari, clangere 5

-ites cepere. WIDUK. 3, 54: pedites barbaronim dumlongiorem viam currunt et certarnen ineunt, fatigationedissoluti -itibus citius cedunt. THIETM. (?)5, 21: -itescottidie ob acquirenda equorum pabula armati exiresolebant. TRANSL. crucis p. 164: innumerabilis diversa 10

tam -itum quam peditum multitudo. OR». VIT. hist. X,7 t. IV p. 49: fere 140 -ites cum innumeris peditibuscapti sont. OTTO Fais. gesta 1,13: civitatem cum infinitamultitudine -itum ac plebis obsidione cinxit. C0NST. Ip. 206,11 (a. 1162): si -s est, si amerri pedes est, iuxta 15

legem condicionis sue purgabitur. CART& a. 1188 (Eôh-mer, Acta imp. 896 p. 608): adiuvabo cum -itibus etpeditibus et archatoribus. C) chercher (par opposition àécuyer): MIRAC. S. Job. Reom. (AA. 55. Jan. II p. 866):huius -itis armiger. ORD. VIT. hist. VIII, 18 t. III p. 379: 20

uno tantum -ite unoque clerico cuva tribus armigeriscontentus, pauperem vitam exegit.

VU) vassal qui a reçu un fief d'un seigneur à charge deservice noble (service de conseil et service militaire): A)du roi ou de l'empereur: 1) en général: HINCM. REM. ord. 25

palat. p. 17: de donis annuis -itum. aimai. Bertin. p. 77:bec sunt nomma eorum qui hoc iuraverunt: de comiti-bus Milo, Ratharius... Rocolfus comes... De -itibus,Herleboldus, Vuifridus. DIPL. Otton. 1 223 (a. 961):montra veto noster dilectus -s Billinc tradidit. LIUTFR. 30

legat. 36 p. 194: principes isti... domini mei (se. impe-ratons) sont -Îles. id . antap. V 31: cui... se in -itemdedit fidemque sibi servaturum curamento adfirmavit.RlcI-mR. T p. 274: confert tex cuva patte meo consilium,eu quod eius esset -s, consiliis commodus. ib. II p. 248: 35

Dudo, Karoli -s. TRAN5L. Laun. p. 248: Roduifus devo-tus -s, vassus doininicus Caroti regis. TmnM. 5, 7:Boemiorum ducem... ad -item sibi aliumque ad ami-cum... adipiscitur. ib. 5,22: Heremannus dux... regihu-militer presentatur.... eius graciam impetravit et... -s et 40

amicus eius fidus efficitur. ib. 6,3: habito regali piacito,-iti suirnet generoque Heinrico... ducatum dedit. ib.6,91: manibus applicatis -s efficitur (se. Bolizlavus duxPolonie) et post sacramenta regi ad ecciesiam omatoincedenti armiger habetur. ib. 7,30: Willehelmus cornes 45

(se. Burgundie)... -s est regis in nomine et dominus inre. Wio gesta 28: Manefoldus comes, -s imperatoris.ANNAL. Quedi. a. 985: ambabus in unum complicatismanibus, -item se et vera ulterius fide miitaturus traderenon erubuit Heinricus dux. ANNAL. Altah. a. 1041 p. 50

27,38: iusiurandum regi fecit aux Boemorum ut tainfidelis illi maneret, quant -s seniori esse deberet. ib. a.1045 p. 39,17: filium Baldwini -item per manus accepitrex iliique marcham sue terre conterminam... dedit.

GUILL PICT. gesta J 22 p. 48: comes Flandrie nommesiquidem Romani imperii -s fuit. ib. 137 p. 88: manibussese dedit, cuncta sua ab ce, ut -s a domino, recepit.LAMB. Hnasr. annal. a. 1076 p. 270,6: iuncto sibi duceac -ire Boemico... in marchera Misinensem se infuditrex. BERTH0LD. CONST. annal. a. 1078 p. 307,24: Rou-dolfus, dux et -s regis Heinrici. GALa. BRUC. 106 p. 153:-ites et proceres et cives Flandrie assensum regi pre-buerant de eligendo et ponendo illo Willelmo sibi inconsolera. 2) spécialement en parlant d'un thane' anglo-saxon (cf. Guilliermoz, L'origine de la noblesse en France

p. 87-97): Lia. Domesd. (Berks) (V. C. H. Berks.J. p. 316): Tainus vel -s regis dominicus moriens.

B) d'un seigneur laïque: DIPL. Arnulfi 185 p. 287 (a.891 spur.): sicut Ysaac -s Brinberti in beneficium tenait.MIRAC. Ftigenii p. 60,24: qui dum, ut mos -itum est, per-geret ad dominum suum. Dut. Loth. Franc. 2 p. 5,17(a. 954): Hugo dux Francorum... ac Gislebertus, Bur-gundie contes precipuus, prenotati -s Hugonis fortissi-mus. CARTUL. S. Alb. Andegav. T 34 p. 58 (a. 976):quam... cornes concesserat Hilgerio cuidam -iti sou inbeneficio. CARTUL. Regul. p- 101 (a. 986): quod Arrei-tort, vicecomes de T. dedit domno Azello son -iti. TRAD.Erixin. 61 p. 25 (c. 1005): Hatto, -s eiusdem cornitiscul tunc in beneficium concesse erant colonie. CARTUL.S. Ben. Divion. JJ 234 p. 31 (a. 1006): -s comitis Ottonis.FULB. epist. VI col. 204 c : exigo... commendationemvestrorum -iturn qui de nostro casamento beneficiumtenent, salva fidelitate vestra. CARTUL. S. Trin. Roto-mag. p. 437 (a. 1030-90: veteris beneficii cuiusdam-itis. MIRAC. Fid. TT 7 p. 112: dicebat enim -item sehabere... virorum quinquaginta potentem. RADULF.TORT. Bened. p. 394: interpellatus. . - vir nobilis... aquodam suorum -itum... ut supradictum servum ci iurebeneficii donaret, annuit. CARTUL. cath. Ambian. I 6p. 10 (a. 1069-74): excepto quod -ites eius de ipso comi-tatu sou beneficio possidebant. TRAD. Frising. 1469 p.31 (ante 1073): Arnoit cornes de Diezan et -s ejus W.CARTA a. 1074 (Le Glay, Glossaire topogr. de l'ancienCambrésis p. 11): pro sua et -itum suorum inde casa-torum absolutione. CARTUL. S. Ben. Divion. II 366p. 146 (a. 1088): concesserunt -ites qui de me habebantcasamentum in ipsa terra. CARTUL. Sithiens. 11,1 94p. 36 (a. 1096): coram plerisque beneficiatis -itibus suis.GE5TA cons. Andegav. p. 149: aggressus consolera pre-cibus... ut eurn -item constitueret et... modicum terreci largiretur quo posset eum gratiosius et accuratius ser-vire. SIGEBERT. GEM. chron. a. 1106 p. 370: sacramen-tum quod ut -s domino iuraverat. NALGOD. Odon. P.190: Adegrinum -item, qui inter consiliarios predicticomits nobilissirnus et magnas crut. Lin. Feud. MaiorII 511 p. 25 (XII s.): nullum dorniniurn nullumquesenioraticum habeat Gaucerandus vel sui in predictohonore vel in -ite predictum honorera tenente. ACTA

Page 108: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

479 miles 480

Heur. 11,1 294 p. 443 (a. 1170): faciatis venire coramvobis de legalioribus et antiquioribus -itibus de honorede Saltwode.

C) du pape: URBAN. II epist. col. 293 : eo videlicettenore ut heredes sui Romani pontifices -ires fierent etex eius manu comitatum obtinerent. BERNOLD. chron.a. 1084 p. 440,7: Roubertum Wiscardum, ducem Cala-brie et Apulie et iuratum -item domni pape. ib. a. 1093p. 457,12: Gebehardus... episcopus et apostolice sedislegatus, Welfonem ducem... per manus in -item accepit.

D) d'un dignitaire ecclésiastique: CARTUL. S. Mar.Carnot. 19 p. 83 (a. 950): Carnotum... autistes... red-dimus in propriis fratrum usibus... que eorum alimoniesubtracta... atque... in casamenta -itum... tradita.TRANSL. Gorg. II p. 243,3: veteranus -s senioris nostridomni A. presulis, infestus valde religioni nostre, enquod teneret plurimum terre de abbatia nostra. RICI-OER.II p. 312: episcopi -ites mox regibus sacramento alligatisunt. GERH. Auc. vita Udalr. 28 p. 416,39: episcopusquibusdam de -itibus... vomit beneficia abstrahere,propter quorundam consilia, sine illorum reatu. TRAD.Brixin. 53 p. 21 (c. 995-1005): concambium factuminter Albuinum venerabilem episcopum et quendamnobilem -item suum Rjhherjum. VITA S. Guidon. Ani-ciens. (AA. 55. Ben. V p. 836): lussit ut omnes -ites acrustici de episcopatu convenirent in unurn, auditurusah eis quale sibi de regenda pace datent consilium. DutCour. II 114 (a. 1028): nullus dehinc episcopus... ullamhabeat potestatem_ abalienare vel inde -ires suos bene-ficiare. CONST. 1441 p. 650,21 (a. 1071): dux Godefridus-s effectus est domni episcopi Dietwini. CARTUL. Mog.A 341 p. 237 (a. 1074): Bertoldus etiam cornes -s noster(sc. archiepiscopi) effectus est, quem rogatu canonico-rum eiusdem loci advocatum substituimus. CAItTUL.

archiep. Magd. 175 p. 236 (a. 1100): de -itibus archie-piscopi, Fryderic palacii comes, Thiedric cornes, Alvericsecundus advocatus eiusdem civitatis. VITA Meinw. 126:Atholdus, -s Coloniensis archiepiscopi. ib. 70: episco-pus eum ad -item suscipiens XXX aratra in predictopago in beneficium dedit ea ratione ut in expeditionemIV scuta transmitteret et, si a servitio se umquam alie-naret, XX)( aratra redderet. OTTO Fius. gesta 2,44: pon-tificatum eiusdem civitatis acceperat. Regalia... queiuxta rationes curie nulli episcoporum -iti, antequamde manu principis suscipiantur, tradere licet,... tra-diderat.

E) d'une abbaye: POLYPT. Irm. app. XXVII p. 364:servi veto Sancti Juniani ad cuva venire solebant et exillis sucs servientes in domo sua, vel quoslibet ministros,quosdarn autern -ites faciebat absque consensu abbatisatque monachorum. MIRAC. Eugenii p. 63,7: quidamipsius abbati -s et propinquus. FOLc. gesta Bert. p.619,26: abbas... villas... absque his, que in alus mini-steriis erant distribute vel que -itibus et cavallariis erant

beneficiate... iussit... describere. ANNAL. Nivern.(M. G. H. SS. XIII) p. 89: bellum inter Airardum et-ites Sancti Cirici. CARTUL. Argent. I 52 p. 45,12 (post1007): quamdiu Fridericus abbatiam tenuerat, qua

s relicta erga episcopurn Erkanbaldum eadem... sibi inbeneficium conduxerat et postmodum SUO -iti V. inbeneficium prestiterat et postquam Fridericus obiit,Adalbertus advocatus predictum V. sibi ad -item con-quirens dederat illi predicta in beneficium. CARTUL.

10 Saviniac. 641 p. 321 (a. 1025): accepit hoc alodium adpartes Sancti Martini quidam liber -s eorum. CARTACarnprodon. a. 1078 (Monsalvatje, Noticias historicasVI p. 29 ap. X): otaries fevos -itum quos in Bisuldunensiconfinio Sancta Maria habebat absque fevo. CARTUL.

is Bituric. IV p. 37 (a. 1097): S. Rodulfi -itis de SanctoSulpitio. DIPL. Loth. III 79 p. 124,3 (a. 1136): cornceteris beneficiis, que tenent -ites ad commune serviciumcongregacionis et abbatisse. CARTUL. Lerin. 200 p. 202(a. 1158): -ites ouvres fidelitatem et hominium fecerunt.

20 F) d'une église: TRAD. Frising. 1079 (a. 926-37):quendam nobilem virum -item eiusdem ecclesie. ABBOFLOR. epist. col. 440»: dotes ecclesiarum... suis -itibusaut pro donativis erogant aut vice beneficiorum disper-tiunt. CARTUL. S. Petri Carnot. I, 89 p. 214 (ante 1080):

25 concedo... iuxta eandem eœlesiam, areas que dicunturAmulfi; necnon et Bovanem -item cura suo fevo, quiad supradictarn ecelesiam pertinere noscitur.

G) spécialement, vassal laïque d'une église, participantaux élections épiscopales et aux actes de l'administration

30 ecclésiastique (cf. E. Laehns, Die Bischofswahlen inDeutschland von 936-1056, p. 87-89 et F. Jmbart de laTour, Les élections épiscopales dans l'Eglise de France du9e au 12 s.): UTHO? Arbog. (AA. 55. Jul. V) p. 179:convocatoque clero -iturnque coetu populique conventu.

35 CARTUL. S. Alb. Andegav. 1131 p. 159 (a. 973): huic...cessioni nostre assensum prebuerunt nostre sedis optimiquique clerici, potentissimi quoque -ites laici. GERU.Auc. vita Udalr. 28 p. 416,23: bec eleetio cumin eccle-sia -itibus et familie nota facta fuis set... ab omnibus

40 confirmabatur. ib. 28 p. 415,27: quidam clerici, advo-cato et alus quibusdam -itibus de eodem episcopatusecum comitantibus. THIETM. 3,13: universus autemclerus et populus... completa electione, rniserunt Ekki-hardum... cum consortio aliorum fratrum et -itum, qui

45 hanc imperatori nunciarent. ib. 4,2: conprovincialiumautem Thiedricus et Sibert confratres... -itesque sanctiMarini iussu archipresulis Willigisi, quibus adherebatoccidentalium maxima multitudo. ib. 4,37: abbatissa...cum capellanis et -itibus respondit. ib. 6,62: veni ad

50 refectorium, ubi prepositus cum universis confratribusatque -itibus sedens de electione tractabat. ib. 7,24: con-venientibus archiantistitis -itibus. LEX fam. Worrn. pref.:cuva consilio cleri et -itum et totius famille bas iussiscribere leges. LAMB. HERSF. annal. a. 1063 p. 87,24:

Page 109: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

481 miles 482

fratres et primes -itum Fuldensium diu ea consultatiotenuit, laicorum an monachorum iudieio in ces ani-madverti oporteret. HARIULF. chron. Centul. III 3 p. 97:bec sunt nomina -itum monasterio beatissimi Richariifamulantium, quos ubique abbas vel prepositi secumducebant... ex sua frequentia regalem pene curiamnostram ecclesiam facientes. CARTUL. Sithiens. I p. 248(a. 1107): abbas... sub testimonio et presentia fratrumet -itum suorum. RAHEW. 4,15 p. 255,6: civitas Frisin-gensis... conflagravit ... ; dormis etiam et officine cane-nicorum et dormis -itum... cremate sunt. CARTUL.episc. HaIb. 47 p. 114,56 (XII s.): -ites, qui annuatimbis ad sinodum maiorem Halberstadensem et Calden-bornensem venire contempserint, tanquam putridummembrum ab ecclesia precidantur. CHRON. Lauresh. p.414,47: abbas... omisso fratrum ac -itum consilio. ib.p. 414,50: -ites ecclesie tam ministeriales quam nobilesvin.

H) en parlant de vassaux de rang supérieur et inférieur:ALCUIN. epist. 233 p. 378: quid ci in comitatu suotantus numerus -itum?... Item et illi (sc. -ires nobiles)gregarios, id est ignobiles, -ites pluriores habent quamdeceat sub se. Wi po gesta 4 in.: quod... -ites privai,-ites gregarii, quin ingenui mortes si alicuius momentisint, regibus fidem faciant. ib. 34: coniuraverunt enimonmes valvasores Italie et gregarii -ites adversus dominossucs, et omnes minores contra maiores. HERIM. AUG.chron. a. 1035: in Italia minores -ites... validant con-iurationem fecere. C0N5T. 145,4 p. 90,27 (n. 1037): pre-cipimus... ut cum aliquis -s sive de maioribus sive deminonibus de hoc seculo migraverit, filius eius bene-ficium habeat. G0DEFR. MALAT. hist. I 40: in cuniacomitis decem -ites sub se habens servivit.

I) spécialement dans les cas de transfert d'hommage etpar métonymie, hommage: CARTUL. S. Petri Canot. Ip. 109 (XI s. in.): in eadem villa manentes tres -ites con-cedo cum beneficiis suis. lb. p. 163 (a. 1059): augeohuit domo quendam meum -item nomine Stabilem,eum terra seu decima quam ex meo beneficio in eodemInce, tenebat. ib. p. 219 (a. 1081): quidam -s fundosquos possidebat... cum tribus -itibus, qui ex parte lundiipsius fevati erant... Sancto Petro reliquit. ib. p. 214(c. 1080): concedo etiam... Bovonem -item cum suc,fevo. ib. p. 133 (XI s.): ea sciicet ratione ut, post mor-tem mulienis pars (sc. beneficii) retempta ab ea, cumomnibus -itibus ad ipsum fiscum pertinentibus... adSanetum Petrum rediret. CARTUL. Clun. IV P. 515 (a.1066): donamus castellum Aggeni cum -itibus, cavalla-rus, hominibus, mancipiis, universisque utniusque sexusinfra terminos castelli predicti degentibus. CARTUL. S.Vict. Mass. 1217 p. 239 (a. 1070): reddo ei -item Gon-tardum cum universis que pertinent ad illius mansum.

K) aufém.,vassale: BERN0LD. chron. a. 1085 p. 443,40:Mathildam, prudentissimam ducem et fidelissimam

Sancti Petri -item. CARTUL. archiep. Magd. 175 p. 236(a. 1100): archiepiscopus Beatrici sue -iti facte pro legi-tima precaria de bonis episcopii tantum comrnendavit,onde... ipsa capere possit omnem utilitatem.

s VIII) dépendant (libre ou non) astreint au service armé(cf. O. von Zallinger, Ministeriales und milites): A) enversun établissement religieux: Dn'L. Otton. III 104 (a. 992):heribannum super -ites liberos et serves eiusdem eccle-sie. C&arui. S. Trin. Rotomag. p. 445 (a. 1030-91):

10 abbas... unum -item suum nomine H. et servitium ejusprefato Rogenio dedit. CARTUL. Rhen. med. 1382 p. 439(a. 1082-84): servientes... quos scaremannos voca-mus... cum ceteris nostre familie -itibus servire debent.CYR0GRAPH. ep. Hereford a. 1085 (E. H. R. XLIV, 372):

15 episcopus... concessit illi eandem terram ea conventioneut duobus -itibus serviet sibi. CARTuL. Glannafol. IIp. 453 (c. 1090): Raginendus -s... famulus est prionsSancti Mauri. CARTUL. select. Altmann 83 p. 169 (t.1154): archiepiscopus 30 -ites de familia sua de novo

20 vestire debet. B) envers un laïque: CARTUL. Sithiens. Ip. 249 (a. 1107): cum veto -ites ville in expeditionemcomitis moniti proficisci deberent. TRAD. Altah. sup.(Monumenta Boica XII p. 16): probi -ites, videlicetcrottes eorum servientes. Orro Fars. gesta 1,32: coloni

25 ad bellum necessaria unstruunt... Qui veto de -itumordine sont, nulla occasione nisi gravissima domi rema-nere audebunt. ACTA a. 1195 (Stumpf, Acta imp. 530p. 746): privilegium... de non serviendo nobis... nec inexpeditione terrestri corn -itibus vel servientibus, nec in

30 maritimo scolio corn -itibus marinariis vel galeotis.IX) prestation en hommes à laquelle des vassaux, des

villes, des abbayes sont astreints envers le souverain ou unhaut seigneur pour le service armé; ultérieurement sonrachat en nature ou en espèces: A) dans le Nord de la

35 France: ACTA Phil. Aug. 1 14 p. 176,12 (a. 1185): ser-vient episcopo in guerra, quamdiu illa pecunia durabit,in quatuor tantum -itibus.

B) en Angleterre et en Normandie, écuage': CARTAGuill. le. 1072 (Cott. MS. Vesp. B. xxiv. f. 15 (18); cf.

40 E. H. R. VII Jan. 1892 p. 17): precipio tibi... quatinusomnes -ites quos mihi debent paratos habeant ante mead octavas pentecostes. CARTA C. 1130 (Stenton, EnglishFeudalism p. 280): pro tenura sua XVI mam partem -itisperficiat. CARTUL. Rames. I 255 p. 14 (c. 1159): sciatis

45 quod ubi R. clenicus reddit compotum de scutagio -itumvestrorum ad Scaccarium, ego testificatus sum vos nondebere regi plus quam quatuor -ites et per tantum quietiestis et in rotulo script!. CARTA a. 1172 (Recueil Hist.de France XXIII p. 695 no 420: Vauquelinus de Fer-

50 taris, V -ites et ad suum senvicium XLII -ites et tresquartas et 1111 -ites cum planis amis. ib. p. 697 no 429:J-item de XI -itibus cum semis. ib. p. 703 no 453: abbasMontis debet VII -ites cum loricis ad servicium regis.ib. p. 704 no 460: vavassores de Baiocassino... faciunt

Page 110: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

483 miles 484

unum -item cum lorica et armis ad servicium dominiNormannie. ib. p. 705 no 461: isti wavassores faciuntunum plenum -item cum equis et armis ad servitiumdomini Normannie. ib. p. 701 no 444: Enguerandus deV.... servit pro dimidio -ite;... fedum Roberti P....vavassoria, debet servicium pro quarta parte -itis epi-scopo. ROTUL. de Domin. p. 36 (a. 1185): defendit sepro quinta parte -iris. notez l'expression 'feodum mili-tis', fief de chevalier (= en Normandie 'fief de haubert',cf. J. Boussard, L'enquête de 1172 en Normandie dansRecueil de travaux offerts a M. Clovis Brunel Ip. 204—208): CARTA a. 1172 (Recueil Hist. de France XXIIIp. 609 no 4): Guillelmus de W. tenet inde feodum unius-itis. Guillelmus R. tenet bide dimidium feodum lorice

Guillelmus de W. tenet inde dimidium unius -itis. ib.no 5: Cuillelmus de Humeto, constabularius Norman-nie tenet de domino rege honorem de Humeto per ser-vicium quinque -itum et habet eadem baronia vigintiduo feoda -itum ad servicium suum proprium, quereperiunt istos quinque -ites, quando opus est, ad ser-vicium domini regis. BENED. PET. gesta I p. 278: qui-cumque habet feodum unius -itis habeat ioricam et cas-sidem et clypeum et lanceam; et omnis -s habeat lotloricas et cassides et clypeos et lanceas quot habueritfeoda -itum in dominico suo.

Cl dans le Midi de la France, 'albergue': CARTUL. S.Vict. Mass. T p. 605 (a. 1053): habemus conventionede receptis, in octobri, VI -ites, a pane et vino et carneet civada, in mense madio, alios VI -ites, a pane et vinoet carne et erba. ib. II p. 161 (a. 1060-1108): per istoshonores donat Bertrandus Pontius... duos multones...alberc a VI -ites et III sesters de ordeo. CARTUL. Gellon.329 p. 271 (a. 1121): solvimus... altari Sancti Salvatoris

albergum decem -itibus et caseos et armolz... etcuncta que antecessores nostri et nos habuimus. ib.490 p.398 (a. 1134): donat per unumquemque annum de censumedietatem alberguide duobus -itibus et de uno sirvento.

X) chevalier, noble de naissance: A) noble: VITA Will.Geli. p. 73: precipue -itum ac nobilium virorum. BERNER.transi. Huneg. p. 218: crut quidam -s nobiliori genereexortus. DROGO WIN. mirac. Winn. p. 281 : cornes poten-tern -item offendere nolens. Mrnac. Will. Gel!, p. 560:-s quidam de ordine militari militie secularis. CITRON. S.Petr. Besuens. p. 310: ut omnium -itum defunctorumcorpora, que ab hoc Fontis-venue castro ad Besuam...non potuerint postari, in cymiterio istius loci a me con-secrato, consuetudinaliter tumulentur. CARTUL. Lerin.74 P. 72 (a. 1035): si quis ex nostris hominibus... aut -swl rusticus... ipsi monasterio date voluerit. CARTUL. S.Vict. Mass. II p. 194 (a. 1060): in laicorum hominumdominatione videur esse redacta, ut -ires uxorati sintin ea prepositi et decani. ib. p. 195: si quis... clericus,-s, rusticus contra hanc cartam... ire voluerit. TRANSL.Huneg. p. 223: necnon et alios quamplures Viromanden-

sis territorii satrapas et -ites. MIRAC. Fid. p. 185: quen-darn -item genere ac potestate opinatissimum... excastro Roca Dafulgi equitem... capere... constringere.RADULF. TORT. Bened. p. 421: nous -itum Patriciacum

s inhabitantium. CARTUL. S. Vict. Mass. p. 555 (a. 1080):-ites Cadurgenses et ahi hommes. DIPL. Heur. IV 355(a. 1084): Hubertus civis Papie urbis et -s optimus. LIE.

Domesd. If. 181 b, col. 1: de bac terra tenent II clericiII hidas et III virgatas et nous -s unam hidam. CONST.

10 I 426 p. 609,17 (XI s.): qui convicia in alium dixerit,si -s, baculis multetur, si rusticus, scopis verberetur.CARTUL. Gratianop. p. 49 (a. 1092-97): Viennensisarchiepiscopus voluit audire iuditium, quoniam eu tem-pore -ites illius terre ad pacem faciendam coniuratos in

15 manu sua tenebat. CARTUL. Cellafr. p. 115 (a. 1120-40):Jordanus de Parezac, Guido d'Aenzac -ires et prepositisui. H0N0R. Auo. imag. mundi III col. 166A: divisumest genus hurnanurn in tria: in liberos, -ites, servos;liberi de Sem, -ires de Japhet, servi de Cham. FULCH.

20 hist. Hier. 2,32 p. 496: -ites nostri erant quingenti,exceptis illis qui militari nomine non censebantur, tamenequitantes. CONST. I P. 140,10 (a. 1152): si rusticus -itemde violata pace pulsans manu sua iuraverit,... manuquarta se -s expurgabit. ib. p. 215,2 (a. 1162): cannes

25 cives... tam -ites quam populares. C0NCIL. Abrinc. a.1172 (Mansi, Coli. conci!. XXII col. 140): in adventuDomini, omnibus qui poterint, maxime autern ciericiset -itibus, ieiunium et abstinentia carnium indicatur.ACTA Phil. Aug. I 10 p. 15 (a. 1180): ad petitionem

30 ciericorum, -itum et burgensium. CARTFJL. Tirol. 1427p . 223 (a. 1185): coin vassailis quos ibi habent... excepto

eis vassallis qui nomen habent -itis.B) simple chevalier (par opposition à des nobles d'un

rang plus élevé): CARTUL. Roton. 241 p. 189 (a. 869):35 comitibus ceterisque nobilissimis ducibus fortissimisque

-itibus. WALTHARIUS 409: nullus fuit in tanta regionetyrannus f vel dux sive cornes seu -s sive minister.RICHER. II P. 142: lectum regnorum primates defere-bant... -ites etiam... son ordine prosequebantur. Duno

40 Norm. 3,38: constipatus dignissime comitibus -itibusquecondignis. GE5TA cons. Andegav. p. 148 (a. 1044): vi-ginti barones castellenses cum en et quadraginta -itesvavassores. CARTUL. S. Petri Carnot. 11112 p. 602 (a.1082-1112): audientibus cunctis qui ibi aderant eius-

45 dern domni baronibus atque -itibus. CARTUL. Conch.470 p. 341 (a. 1101): opp. barones. LIB. Feud. MaintT 6 p. 11 (a. 1131): omnibus hominibus terre race...obtirnatibus, -itibus, burgensibus, rusticis. U5AT. Barc.64 p. 25: ormes hommes, nobiles et ignobiles, magna-

50 tes, -ites et pedites. OTTO FRIS. gesta 1,3: ex rnediocristirpe in Nortmannia ex eorum -itum ordine, quosvavassores vulgo ibi dicere soient. GISL.EB. chron. Han.p. 584, 12: ab alus nobilibus et -itibus et burgensibusfidelitates accepit.

Page 111: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

485 miles 486

C) (avec un nom de lieu) seigneur: CARTuL. Bituric. 5p. 40 (c. 1040): S. Odoni -iris de castro Linensis. Lin.Sen'. p. 31,5: -s quidam de castro Lavarzino. CARTUL.Cormar. 50 p. 102 (a. 1070-1110): Stephanus -s decastello Adraldi. CARTUL. Ausc. 7 p. 11 (a. 1081): Berar- 5

dus quidam -s de Pertgeda. CARTUL. Rhen. inf. I 433

p. 302 (a. 1169): Gerardum, -item de Eppindorp.CARTUL. Lerin. 88 p. 81 (XII s.): Boso, -s Grassensis.CARTUL. Beau. 431 p. 174: Fuicherius -s de Boiset.CARTA a. 1188 (Mazzoieni, Le pergamene di Capua J 10

42 p. 98): Raynaldus -s de Petramellara.XI) chevalier (après la cérémonie de consécration ou

d'adoubement): CARTUL. Belliloc. Lemov. 50 p. 92 (c.971): sic per omnes curtes... imponimus indices servosin tali conveniencia, ut nullus ex illis neque de posteris 15

eorum efficiatur -s, neque ullus portet scutum, nequespadam, neque ulla arma, nisi tantum lanceam et unumsperonem; non habeant vestem scissam de antea etde retro sed tantum clause fiant. CARTUL. Regul. p.142 (a. 1087): tamdiu castra sua et allodia... cum 20

filiis suis quos nutrire faceret, teneret quoadusque ipse-ires cos faceret. CARTA XI S. ex. (Le Prévost, Hist.ecclésiastique d'Orderic Vital V p. 194 no 47): Rodulfus

noviter -s effectus. CARTUL. Pontis. 36 p. 30 (c. 1099):maiorem filium suum... qui futurus erat -s in proximo. 25

CARTUL. Mai. Mon. Dun. p. 71,24 (a. 1104): en ipsoanno quo arma recepit, iam factus -s. Doc. PORT. Doc.reg. I 25 p. 32 (a. 1110: tributarius si potuerit esse -s,habeat morem -itum. FULCE. hist. Hier. III 31 p. 726:acceptus arrois, ab armigero in -item provectus est. 30

Cornes nernpe Tripolitanus ad hunc gradum eum sub-limavit. CARTUL. Clareval. I 60 p. 72 (a. 1140-63):f ilii postquam -ires facti sunt. HEJUM. TORNAC.restant. 20 p. 283,19: filium eius adulescentulum,necdumque -item factum. HILDEGARD. phys. 9,6: 35

velut -s, qui de genere son -s non est, sed factus est -s.CARTUL. S. Mar. Paris. 140 p. 50 (a. 1169): filii eiusdemLedesmalli, Matheus -s et Philippus, nondum -s. Doc.Carlat. JJ, 6 p. 10 (a. 1176): idem cornes, post bienniumfactus -s, prestabit iusiurandum. ROTUL. Scacc. Norm. 40

I p. 22 col. 2 (a. 1180): in roba quindecim sociorumcomitis Teobaldis et in hernesio duorum novorum -itum280 lib. et 20 sol. ACTA Pont. 109 p. 164,18 (a. 1184):centum videlicet libras Pontivensis monete ad filiummeum -item faciendum. RAHEW. 3,6 p. 171,15: Frideri- 45

cum ducern Suevie... adhuc adolescentulum, in presen-tin sua gladio accingi et -item profiteri postulant. OnoFius. gesta 1,33: nam eo usque in puerilibus annis posi-tus nondum -item induerat. GI5LEB. chron. Han, p.510,19: de ea filium habuit... quem avunculus suus... 50

-item ordinare festinavit ut terre dominium valeret obti-nere. ib. p. 567,1: dominus tex Romanorum Balduinum,couvris Hanoniensis filium de consensu partis novumordinavit -item. LAMB. ARD. hist. Ghisn. 12 p. 568,27:

factus igitur adolescens... in amorem Flandrensis comi-tis... in tantum excrevit quod eum militaribus implicanssacramentis -item fecit.

XII) en parlant d'un ordre religieux militaire, milesTempli, Templier: BERNARD. epist. 261 col. 468&: nousde -itibus Templi voluit monachari in ordine nostro.CARTUL. Templ. 2 p. 2 (a. 1124): -itum Templi Salomo-nis. ib. 22 p. 16 (c. 1129): Xristo et suis -itibus sanctecivitatis. ACTA pont. Rom. ined. J 201 p. 183 (a. 1145—46): -ires Templi Jerosolimitani novi. CARTUL. Clare-val. I 8 p. 15 (a. 1147): frater Osto et frater Robertus,-ites Templi. Ono FRIS. gesta 1,62: in cimiterio -itumTempli non longe ab antique, Temple, Domini sepultus.ANNAL. Herb. la. 1148 p. 7,41: tex... superbiam -itumTempli detestatus. CARTUL. Mont. Salv. 67 p. 263:-itibus Templi Jherusalem. CARTUL. Cadun. p. 63 (c.1158): duobus -itibus templianis.

XIII) sens chrétien, champion du Christ: A) en parlantd'un saint qui a effectivement été soldat (S. Martin,

S. Maurice): Du'L. Ludow. Germ. 100 p. 145,8 (a. 860):ob honorera et sancti Mauricii -iris Christi. CARTUL.Athanac. 3 p. 552 (c. 968): donamus monachis, Deo eteius -iti Martino. THIETM. 2,11: totum hoc Den -itiqueeius Mauricio. ib. 7,16: interventum Christi -itis Mau-ricii. B) en parlant d'un saint ou d'un martyr: I) avecgénitif: miles Christi: VITA Audomari p. 753,3: de...vita -itum Christi Audomari, Bertini et Winnoci.WALAHFR. carm. 5,77,12: -iris Christi... triumphum.HILDEG. Er'isc. Faron. p. 192,4: -s Christi Faro.HR0rsv. Dion. 120: o-s Christi, frater Dyonisi. id . Pel.238: non patitur talem Christi nam -s amorem.THANGM.Bernw. 24 p. 770,19: devotis -iris... Christi (sc. Bern-

wardi). HARIULF. Madelg. p. 540: apparantur utilia queChristi -iti forent necessaria. NALGOD. Odon. p. 190:socius futurus mercedis in agone Christi -iti collaborat.miles Dei: WALARFR. Mamm. 9,10:-s Dei sine crirninesummi. GERARD. SUE5S. Rom. metr. col. 175 C : vesti-turque toga magis ardens celibe vita J intra castra Deidevotus -s haberi. miles Domini: VITA Leutfr. p. 11,16:devotus veto -s Domini Leutfredus. CALIXT. II serm.Jacob. col. 13840: isti (sc. apostoli)... -ires ccli... ha-bentur. 2) avec adjectif: WALAJ-IFR. Mamm. 13,16: -sinvicte. WALTH. S pm. Christoph. J 10 p. 71,19: divini-iris (sc. Christophori) vocero. C) en parlant des moines:VITA Audomari p. 755,1: ad Christi -itum perrexere ce-nubium. VIrA Winn. p. 771,19: prefatos Christi -irescum alus fratribus eorum precepto obedientibus in pre-dictum transmisit pagum. D) en parlant d'ecclésiastiques(par opposition aux laîques: miles ecclesie ou milesChristi par opposition à miles seculi): NICOL. I epist. 38

p. 309,35 (a. 865): cum -itibus Christi sit Christo ser-vire, -itibus veto seculi seculo. ib. p. 310,1: quodsiseculi -ires seculari militie student, quid ad episcoposet -ires Christi, nisi ut vacent orationi? ib. epist. 104 p.

Page 112: NOVUM GLOSSARIUM · 2018. 5. 8. · NOVUM GLOSSARIUM M EDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCIATARUM HUJC FASCICULO CONFICIENDO

487 miles 488

613,18 (a. 861): cum discreti -ites sint seculi a -itibusecclesie, non convenit -item ecclesie seculo militare, perquod ad effusionem sanguinis necesse sit pervenire (cf,GRATL&N. I dist. Lc. 5). SPICIL. Brivat. IV p. 8 (a. 1078-91): Alexander tunc -s seculo nunc autem Christo.STEPH. TORN. summa, causa I q. 3 p. 148: -ites, clerici,qui Deo militant in ecdesia. E) en parlant des chrétiens,des fidèles du Christ: CANE). FULD. Eigil. II 19,20:Haistoif presul Mogontiacensis / ecclesie Christi pri-

mevis -s ab annis. ELGIL. Sturm. 23: ibique fiximus ten-torium, in quo sacratissimum Christi martyris statuimuscorpus, et in circuitu -ites Christi castra metati sunt.LIUTG. Greg. 13 p. 78,19: eia, -ites Christi, audite et

5 intelligite et assumite exempla patris bains rectissima.F) par analogie, en parlant des vertus chrétiennes: Os-BERN. Dunst. P. 83,5: nil cum uxore federis paciscar;sola me vivras -item habebit.