Digitalinngortitsineq ingerlatsissutaasutut

Nuna tamakkerlugu digitalinngortitsinermi periusissiaq2014-2017

2

Nunatsinni alloriarujussuarnissamik pisoqalerpoq - nunatsinni avatitsinnilu. Avatitsinnut isiginiarnerulernerup nalaani minngerunngitsumik inuusuttatta akornanni amerlanerujartuinnartut ilinniarluarsimanerujartorneranni, nunaniit allaniitsoqutiginninnerujartuinnarneq tunngavigalugu minnerunngitsumillu aamma suliffeqarfinniik, upperaarput kigaakkaluartumik isumannaatsumilli Kalaallit Nunarput nutaaliaanerunermut aammalu nammineernerunermut ingerlasoq. Ineriartornermi tassani aatsaat taamak pingaartigaaq digitalinngortitsineq ingerlatsissutaasutut isigiuarnissaa aamma innuttaasut, kattuffiit suliffeqarfiillu – tunuliaqutaasoq sumilu najugaqarneq apeqqutaatinnagit - peqataasinnaanerannut pitsaanerpaanik naligiimmillu atugaqartinnissaat isiginiarlutigu. Paasissutissiinermi atortorissaarutit qanoq iluaqutiginissaannut tamanna annertuumik piumasaqaateqarpoq – minnerunngitsumillu nalunaarasuartaateqarnerup aaqqissugaanera attaveqaatinut tamarmiusunut eqqarsaatiginera qanoq qulakkiissaneripput, taamaalilluni aningaasaliissutigineqartussat ataavartumik iluaqutigalutigit. Digitalinngortitsinerup iluaqutini takutereerpai: allaffissornikkut pappiliatigullu sulinermi aningaasatigut sipaaruteqarnermiit telemedicinikkut peqqinnissaqarfimmi sulinerit pitsaanerulernerisigut ilaatigut Sullissivikkut innuttaasut oqartussallu akornanni eqaannerusumik inuppalaarnerusumillu attaveqalernikkut. Innuttaasut IT-mut piareersimanerannik juli 2013-mi misissuineq naammassivarput.

Ataqatigiissaarineq suleqatigiinnerlu qulakkeerniarlugit maannakkut Digitalinngortitsinermut Aqutsisoqarfimmik pilersitsinikuuvugut, suleqatigiinnermi eqiteruffittut akisussaasussaq aamma digitalinngortitsinermi suliniuterpassuit ingerlaavartumik aqunnerinut naleqqussarnerinullu nunami tamarmi immikkoortortaassalluni. Digitalinngortitsineq ingerlatsissutaasutut peqqinnissaqarfik nukittorsassuarput, taamaalilluni innuttaasut tamarmik sumiluunniit najugaqaraluarunik peqqinnissakkut qaffasinnerpaamik sullinneqarsinnaalerlutik. Pisortat allaffeqarfiisa iluanni digitalinngortitsineq sullissinernut naligiimmik periarfissaqalernikkut kikkut tamat oqartussaaqataanerisa annertusinerat qulakkeerneqassaaq. Ilinniarfeqarfiit iluanni aqutsisut isiginiarnerisigut, ilinniartitsisut piginnaasaat annertusarnerisigut ilinniartitsinermi iluaqutit suleqatigiissut iluaqutigalugit atuartitsissutini ataasiakkaani IT-ip atorneqarnera annertusissuarput. Tamanna siunissami aqutsisussat pilersinnissaannut iluaqutaassaaq aamma inuusuttut tamarmik aqagussami suliffeqarnissamut patajaatsumik ilinniagaqarnissaat qulakkeerlugu. Digitalinngortitsinermi periusissaq 2014-2017-mi digitalinngortitsinerup ingerlateqqinneranut anguniakkat aalajangersarneqarput, taamaalilluni naalagaaffimmut nutaaliamut imminullu napatittumut tunngaviusumik siuariartornermik, atugarissaarnermik inuttullu ineriartornermik pilersitsisoqarsinnaalluni.

Vittus Qujaukitsoq Aningaasaqarnermut Nunamullu Namminermut Naalakkersuisoq

Inernera tassaavoq digitalikkut sullissinernik attaveqaatinillu amerlanernik piumasaqarnerup annertusinera. Pisortat sullissinerat aamma allaffissornerat suli digitaaliunerulissaaq. Innuttaasut tamarmik assigiinnerusumik digitaaliusumik attaveqarsinnaanerat isumannaarniarlugu taamaasillutillu digitaalimik sullissinerit atorneqarneruleqqullugit, suliniutit arlalissuit aallartisarneqassapput innuttaasut nammineerlutik digital atorlugu isumaginnissinnaanerannut ikorfartuutissat. Pisortat sullissinerat allaffeqarfiilu taamaattumik suli annertunerusumik digitalinngortinneqassapput. Annertunerusumik digitalinngortitsinissamut inatsisitigut tunngavissaq aalajangersartussanngorparput, aamma inuussutissarsiortut allilernissaannut siuariartinnissaannullu – kisianni aamma minnerunngitsumik nunani assersuutigisartakkatsinni innuttaasunut neqeroorutit taamaaqataanik innuttaasup sullinneqarnissaanut pisortani tunngaviusumik paasissutissat qulakkiileruttorpagut. Tamanna pisortat ingerlataqarfiini assigiinngitsuni annertunerusumik suleqatigiinnissamik piumasaqaateqarpoq – Namminersorlutik Oqartussat aamma kommunit akornanni, aammattaarlu tamakkiisumik ilaannakuusumilluunniit Namminersorlutik Oqartussanit pigineqartunik suliffeqarfinnik suleqateqarneq siunissami pingaarneruleriartussalluni. Ingerlatsiviit ataasiakkaat aamma oqartussat akornanni aporfiit peerneqassapput, taamaalilluni sullissinerit assigiissarneqarlutik, innuttasumut ajornanngitsumik pissarsiarineqarsinnaallutillu paasiuminartuullutik.

Siulequt

3

Imai Inuiaqatigiit aningaasaqarnerat tatisimaneqarpoq qupp 4

Digitalikkut tunngaviit pingaarutillit qupp 5

PAT-imiit digitalinngortitsinermut qupp 7

Sammisaq 1 Internetti annertunerusoq akikinerusorlu qupp 8

Sammisaq 2 Paasissutissat tunngaviusut nutarterneri qupp 10

Sammisaq 3 Pisortat ingerlataqarfiit pisariittut, ingerlalluartut ataqatigiissullu qupp 12

Sammisaq 4 Digitalikkut ilinniartitaaneq piginnaasallu qupp 14

Sammisaq 5 Peqqinneq kikkunnut tamanut qupp 16

Sammisaq 6 Nutaaliorneq aningaasaliinerillu qupp 18

Sukangasuumik aqutsineq pisariaqarpoq qupp 20

Pingaarnersiuineq ilisimasanillu avitseqatigiinneq qupp 21

4

Pisortat missingersuutaat ullumikkut oqimaaqatigiipput. Utoqqaat amerliartuinnarnerisigut inuusuttullu ikiliartuinnarnerisigut innuttaasullu katitigaanerisa allanngornerat kiisalu isumaginninnikkut aningaasartuutit qaffanneri pissutigalugit naatsorsuutigineqarpoq ukiuni qulikkaani tullinnguuttuni amigartoorneq annertullunilu annertusuiartuinnassasoq, soorlu takussutissiaq 1-imi missiliuinermi takuneqarsinnaasoq. Sammivinnit suli amerlanerniit tatisimannittoqarpoq. Inuusuttut allamukarlutik aallartarput. Nunaqarfiit inuerukkiartorput. Nuttartoqartorujussuuvoq kommuunit akornanni aamma nunaqarfiit illoqarfiillu anginerit akornanni.Inuiaqatigiit nunanit allaniit piginnaasanik pinngitsuugaqarsinnaanngillat, nunallu nunataa pissutigalugu suleqatigiinnissaq sapernarsisillugu aamma nunaqarfiit, kommunit aamma Namminersorlutik Oqartussat akornanni annertuumik ingerlatsinermiit iluanaaruteqarnissaq sapernarsisillugu.

Inuiaqatigiit aningaasaqarnerat tatisimaneqartoq

Digitalinngortitsineq siumukartitsisuusinnaavoq ineriartornermik eqqortumik sammiveqalersitsisoq, tassanili naatsorsuutigineqarluni innuttaasunut suliffeqarfinnullu tamanut pitsaanerusumik akikinnerusumillu internettikkut atassutit attaveqaatit tunngaviusut inissinnissaat. Taamaattoqanngippat isorliunerusut digitalimi katataasussaassapput. Nunaqarfiit illoqarfiillu anginerusut akornanni qunneq itinerulissaaq. Isorliunerusut aningaasarsiornikkut siuariartorfiusuniit nunarsuarmioqatigiillu ilisimasatigut avitseqatigiinnerannit avissaartinneqassapput – naleqqussakkamik kikkullu tamat oqartussaaqataaffigisaannik ineriartornermut pinngitsoorani tamanna tunngaviulluni. Kikkut tamat oqartussaaqataaneranni oqimaaqatigiinnginnerup inuerukkiartorneq suli annertunerusumik sakkortusassavaa, tassa inuusuttut isorliunerusuni digitaleqarfiunngitsumi najugaqarusussanngimmata. Peqatigisaanik isorliunerusuni kommunit peqqinnisaqarfillu inuit sulinerannit akunnernik atuinerannik sipaaruteqarsinnaammata aamma innuttaasunik atugarissaarnikkut pisariaqartitsisunik sullissinermi assartuinermut akisuumut pisariusumullu sipaaruteqarsinnaallutik.

Takussutissiaq 1: Kalaallit Nunaata 2040-p tungaanut aningaasarsiornikkut ineriartornissaanik eqqoriaaneq. Tigusiffik: Naatsorsueqqissaartarfik aamma Kalaallit Nunaata Aningaasarsiornera pillugu Siunnersuisoqatigiit

Pisortat digitalinngortitsinerannut pitsaasumik suleriaaseqarnermut OECD-mi nunanut tunngaviit malillugit Kalaallit Nunaata sulisinnaaneranut internettikkut mobilikkullu atassuteqarluarsinaaneq pisariaqarluinnarpoq, taamaalilluni naalagaaffittut namminersortuuneq, naligiimmik imminullu napatittumik politikkikkut annertuumik anguniakkat naammassineqarsinnaallutik.

5

Digitalinngortitsineq ingerlanniarlugu nunani tamalaani ”pitsaanerpaamik suleriaaseqarneq” periusissiami aallaavigineqarpoq. Pisortat digi-talinngortitsinerannut OECD-p tunngvii qulit Digi-talinngortitsinermut periusissiami tunngavigi-neqarput. Tunngavik 1 Paasiuminartuuneq, ammaneq ilaalersitsinerlu annertusillugit Innuttaasut, suliffeqarfiit, tusagassiortut, politi-kerit il.il. Digitalinngortitsinermut Aqutsisoqarfiup nittartagaani digitalikkut suliniutit atuarsinnaa-vaat. Aammattaaq apersuisoqarneratigut aamma naammagisimaarinninnermik misissuinertigut in-nuttaasut suliffeqafiillu ilanngutitinneqas-sapput. Videokkut tunngavik, ilaatigut kikkut tamat oqar-tussaaqataallutik oqaloqatigiinnermik annertu-sisitsisussaq aamma nunaqarfiit illoqarfiillu akor-nanni ataqatigiinnermik pilersitsisussaq tassaavoq periusissiami salliutilluarneqartut suliniutit ilaat. Tunngavik 2 Soqutigisaqaqatigiippassuit akornanni suleqataanissamut peqataanissamullu kaammattuineq Suliatigut oqalliffimmik pilersitsisoqarsimavoq, assersuutigalugu Digitalinngortitsinermut Aqutsi-soqarfimmi naapeqatigiipallassinnaanermik aaq-qissuussinerit. Peqatigiiffik Qissartoq, Digitalin-ngortitsinermut Aqutsisoqarfiup siulittaasuuf-figisaa, kalaallit nunaanni inuussutissarsiortuni aamma pisortat ingerlataqarfiini suliatigut inut-tullu immikkoortiterisoqanngitsumik ilisimasanik avitseqateqarnissamik digitalinngortitsinermillu suliaqarpoq.

Tunngavik 3 Digitalikkut kiffartuussinernut tatiginninneq sakkortusiniarlugu pissutsit eqqortut pilersikkit Digitalinngortitsinermut atatillugu IT isumannaa-tsoq, inatsisitigut toqqammaviit atassuteqaa-tillu suliniutini salliutinneqartut. Tunngavik 4 Pisortat ingerlataqarfiinut naalakkersuisut periusissiaannik akuersineq Naalakkersuisooqatigiit isumaqatigiissutaani ”Nuna ataasiusoq – inuiaat ataatsimoortut”-ni pisortat ingerlataqarfiinut siunertat arlallit nas-suiarneqarput, aamma ”Namminersorlutik Oqar-tussat kommunillu akornanni suleqatigiinnissa-mut isumaqatigiissut pillugu nassuiaammi” siunertat taakku piviusunngortinnissaat ilaallutik. Digitalinngortitsinermut periusissiap isumaqa-tigiissutit taakku marluk tapersersorpai. Tunngavik 5 Aqutsisuniit politikkikkullu tapersersorneqarnissaq isumagiuk Naalakkersuisut periusissiaq tassanilu suliniutit akuerissavaat. Periusissiaq tassanilu suliniutit Namminersorlutik Oqartussani naalakkersuisoqarfinni pisortani tun-ngaveqarput, kommuniniillu aamma KANUKOKA-mi pisortat qullersat FOIS-imi (Pisortat ataatsi-moorlutik IT-mi aqutsisoqatigiivi) sulinermit sunnerneqarlutik. Nalingat allaaserineqassaaq aamma sulinermik ingerlataqartunit nassuiarneqarluni, tassanimi digitalinngortitsineq toqqaannartumik iluanaaru-teqarfiummat, aamma Namminersorlutik Oqar-tussani kommuninilu qullersat allanngortitsinernit

Digitalikkut tunngaviit pingaarutillit

– IT atorlugu atornaguluunniit - suliffeqarfiit ataa-siakkaat nalimik pilersitsinerannut akisussaasuul-lutik. Tunngavik 6 Aaqqissugaanikkut aqutsinikkullu toqqamma-vinnik sunniuteqarluartunik pilersitsineq Ataatsimoorluni Pisortat Suliniutaat pilersaaruti-nik iluatsitsilluartunik pilersitsinissamut aaqqis-suussinermi aqutsinermilu tunngavinnik imaqar-poq. Tunngavik 7 IT-mi suliniutinit pilersaarutip tamarmiusup nassuiarneqarneranik aalajangersaaneq Pilersaarutip tamarmiusup nassuiarneqarnera Ataatsimoorluni Pisortat Suliniutaannut ilaavoq KANUKOKA-p, kommunit aamma Namminersor-lutik Oqartussat akornanni suleqatigiinnermi ineriartortitsisutut, aamma Prince2-mi naleqqus-sakkamik aallaaveqarluni. Pilersaarutip tamarmiu-sup nassuiarneqarnera suliniut aallartinniarlugu, aqunniarlugu nalilersorniarlugulu aalajangiinis-samut tunngavimmut ilaavoq. Tunngavik 8 Aqutsinermut atulersitsinermilu malittarinnin-nermut suliffeqarfimmi piginnaasaq nukittorsar-neqarli Digitalinngortitsinermut Aqutsisoqarfik pikkoris-saanikkut nalilersuinikkullu aqutsisoqatigiit suline-rannut naleqqiullugu piginnaasat kivinneqarnis-saannik suliaqarpoq. Tamatuma saniatigut Pilersaarutip tamarmiusup nassuiarneqarneranit sunniutinik uuttuinernik suliaqartoqarpoq, aamma Digitalinngortitsiner-mut Aqutsisoqarfik suliniutinik nalilersuisarluni.

6

Tunngavik 9 Periusissiami aalajangiinerit isiginiarneqarlik Suliniutini digitalinngortitsinermi suliniutit ilaattut iluanaarutit piviusunngortinnissaat ilusilersornerilu suliarineqarput. Tunngavik 10 Inatsisitigut toqqammaviit misissorlik nutarterlugillu allannguinernut naleqqutilerlugit Internettikkut aaqqiinerit assersuutigalugu Digital postip atulersinnissaanut naleqqiullugu inatsisit nutarterneqarput.

Digitalikkut tunngaviit pingaarutillit

Periusissiami matumani IT atorlugu silarsuaq isiginngilarput, akerlianilli pineqarluni allanngor-nerni aningaasaliinernit tamanit pingaartitanik pilersitsisinnaassuserput pineqarluni – IT-mik imaqarpata imaqanngikkaluarpataluunniit. Periusissiaq taamaattumik neriorsuummi ataatsimi oqaatigineqarsinnaavoq: ”Neriorsuutigaarput allannguinerni aningaasa-liinerni tamani innuttaasunut, suliffeqarfinnut sulisunullu nalinik pilersitsinerit annertuninngor-tinnissaat ullut tamaasa sulissutigissallutigu – IT atorlugu atornaguluunniit.”

Periusissianut allanut atanera Digitalinngortitsinermut periusissiaq kisimiin-ngilaq, allanullu atatillugu periusissiani allani anguniakkat ilaasa angunissaannut sakkussaalluni. Tamanna imatut titartarneqarsinnaavoq:

7

PAT tassaavoq uuminnga naalisaaneq Paasissutissiineq, Atassuteqarneq aamma Teknlogii, IT-mik isiginnittoq, illuanilu Digitalinngortitsinermut periusissiami uku pingasut isigineqarlutik: Inuit, Suliap ingerlanera aamma Tunisassiat. Periusissiaq digitalinngortitsineq inuit pissutsillu pillugit annerusumik sammineqarnerinik paasinninniffiuvoq. IT kisimiilluni nalilinnik pilersuinngilaq. Digitalinngortitsinermut periusissiamiipput ”PAT-mut periusissiaq 2011-15”-miit PAT-imut siusinnerusukkut suliniutit kiisalu arlallit nutaat.

Digitalinngortitsinermut periusissiami siunertaq Digitalinngortitsineq iluanaarutinik pilersitsissaaq aamma ingerlatsinikkut ineriartortitsinermik ingerlatsinermillu tapersersuissalluni. Digitalinngortitsinermut periusissiaq tassaavoq toqqammavik ataatsimoorussaq qanoq pisoqarnissaanik allaaserinnittoq. Iluanaarutit pisussaaffiusumik suleqatigiinnerunikkut aamma nutaaliornerup annertunerusumik pingaartinneratigut piviusunngortinneqassaaq. Naalakkersuisooqatiginnermut isumaqatigiissum-mi politikkikkut pingaarnersiuinerit periusissiami sammisani arfinilinni takuneqarsinnaapput. Suliniutini allaaserineqarlutillu piviusunngortinne-qarput, tamarmik immikkut sunniutaat uuttorne-qarsinnaallutik. Inuiaqatigiini teknologiikkullu pis-sutsit sulinerup ingerlaneranik aaqqiinernillu toqqaanermut sunniuteqarput

PAT-imiit digitalinngortitsinermut Sunniutinik uuttuineq Digitalinngortitsinermi periusissiap sunniutai Naalakkersuisunit uuttorneqarsinnaassapput. Periusissiami sammisanut ataasiakkaanut tama-nut toqqaannartumik sunniutini uuttuinerni aqu-tsisunit politikerinillu akisussaasunit erseqqissar-neqartussat iluanaaruteqarfiusut arlallit nassuiar-neqarsimapput. Sunniutinik uuttuinerit aalajangersimasut nassu-iarnissaat pisortat akisussaasut suliassaraat, tas-sami aamma taakku anguniakkat anguneqarnissaannut akisussaammata. Iluanaarutit angunissaannut taamatut sukanga-suumik isiginninniarneq inuiaqatigiit aningaasar-siornikkut unamminartuinut atatillugu isigineqassaaq. Siumut sammisumik periusissiami sunniutinik uuttuinerit, piviusunngortitsinerit nutarterinerillu naapertorlugit malinnaaffigineqassapput. Soorlu aamma sunniutinik uuttuineq naalakkersuisoqar-finni pisortanut nalunaarusiorneqassasut.

Aningaasalersuineq Suliniutit akornanni agguarneqartussanik Aningaasanut inatsimmi ukiumut immikkoortitat 10 mio. koruuniupput. Suliniutit ilai suliaqarfinni immikkoortuni sunniutinik angusaqarfiusussani ilaatigut aningaasalersorneqarput. Aningaasalersuineq naalakkersuisoqarfinni pisortanit aqunneqarput.

Digitalinngortitsinermi

periusissiaq

Ilinniartitaaneq pillugu

periusissiaq

Peqqinnissamut periusissiaq

Periusissiaq social- aamma utoqqaat

eqqarsaatiginerullugit

Missingersuusiornermi suleqatigiinnissamik

isumaqatigiissut

Pisiniarnissamik periusissiaq

Suliassaqartitsineq pillugu periusissiaq

Aatsitassarsiorneq pillugu periusissiaq

Takornariaqarneq pillugu periusissiaq

8

Mannakkut pissutsit siuariartornermut aporfiusut inuussutissarsiortunit arlaleriarluni uparuarneqar-tarnikuupput. Nalunaarasuartaateqarnermut tun-ngasuni niuernermik ingerlataqartut ingerlatsine-rit nutaat ineriartortinnissaannut periarfissanik piumasaqarput. Innuttaasoq nunarsuarmioqati-giinnut annertunerusumik ilaalernissamut piumasaqarpoq. Inatsisitigut toqqammavigisat inissinneqassapput, nunamilu tamarmi sunniuteqarluartumik nalunaa-rasuartaatikkut aaqqissuussinermut aningaasaler-suinermik ineriartortitsinermillu qulakkeerisumik politikkikkut aalajangiisoqassalluni – aamma nalunaarasuartaatikkut neqerooruteqartunut niuerfimmut assigiimmik isertoqarsinnaalluni. Nalunaarasuartaateqarnikkut aaqqissugaaneq ingerlalluartoq digitalinngortitsinermut periusis-siami sammisani arfinilinni – soorlu takussutissiaq 2-mi takutinneqartuni – iluanaarutit pilersaaru-taasut angunissaannut tunngaviulluinnarpoq. Pisortat ingerlataqarfiinut aningaasaqarnikkut iluanaarutissat annertuut isorliunerusuni toqqor-simapput, tassani niuernermik ingerlataqartut attaveqaatini aningaasaliinikkut imaasiallaannar-lutik aningaasatigut iluanaaruteqarsinnaanatik. Taamaattumik soqutigisaqaqatigiit akornanni aningaasalersuinissamut aaqqissuussinernik nutaanik politikerit aalajangersaassapput.

Sammisaq 1 Internetti annertunerusoq akikinnerusorlu Naalakkersuisooqatigiinnissamut isumaqatigiis-summit takuneqarsinnaavoq annertunerusumik akikinnerusumillu nalunaarasuartaatikkut atas-suteqarneq innuttaasunut suliffeqarfinnullu poli-tikkikkut anguniagaasoq. Ilaatigut ammaneruler-neq nutaaliornermik tunisassianillu nutaanik piler-sitsisimavoq – kisianni annerusumik illoqarfinni immap naqqatigut kabelimut atassuteqarfiusuni. Ammanerulernermik ingerlatsineq nanginneqas-saaq. Equngalersitsinngitsumik nuna ataqatigiissinne-qassaaq, illoqarfinnilu nunaqarfinnilu innuttaasut tamarmik nalunaarasuartaateqarnikkut kiffartuus-sinernut tunngaviusunut atassusernissaat qulak-keerneqassaaq, inuiaqatigiinni kikkut tamarmik peqataalersinnaallutik.

Siunertaq tassaavoq siuaruarsimanerup, piginnaasap sukkassutsillu suli annertusarnissaat – atuisunut akinut appasissunut. Peqatigisaanik pilersuisut aaqqiinernik nutaaliaasunik isiginninnerat akitigut isumaqatigiissutit sakkortunerulersissavaat. Paasissutissat aamma internettikkut atassutit sukkanerusut inuiaqatigiinni nutaaliornernut ammaassissapput. Tamanna assersuutigalugu tassaasinnaavoq digitalikkut aallarnisaasut suliffeqarfiit, inuttut ataatsimoorfiit, digitalikkut katersortarfiit, internettikkut toqqaannartumik atuartitsinermik malinnaaneq aamma digitalikkut sullissinernik neqeroorutit, siuariarnermik suliffinnillu nutaanik pilersitsisut. Nunarsuup digitalikkut allanngortitsinermi Kalaallit Nunaata naalagaaffittut siuarsimasunngornissaanut atortorissaarutinik nutaanik iluaquteqarsinnaaneq aalajangiisuulluinnarpoq. Inuiaqatigiit nikisinnissaannut asseqanngitsumik periarfissaqarpugut – kikkut tamarmik piareersimapput. Nunani tamalaani misilittakkanik ilikkagaqarnikkut ineriartornermi aqqusaagassat arlalissuit qaangersinnaavagut.

Internetti annertunerusoq akikinnerusorlu

Pe

qq

inn

eq

ki

kku

nn

ut

tam

anu

An

inga

asal

iine

rit

nu

taal

iorn

erl

u

Dig

ital

ikku

t ili

nn

iart

itaa

ne

q

pig

inn

aasa

llu

Pis

ort

at in

gerl

ataq

arfi

i p

isar

iitsu

t,in

gerl

allu

artu

t

Paa

siss

uti

ssat

tu

nn

gavi

usu

t n

uta

rte

rne

ri

Iluaqutissartai

Takussutissiaq 2: Periusissiap nalunaarasuartaateqarnerup aaqqissuussaaneranik pisariaqartitsitigineranik takussutissiaq

Internettimut nunarsuarmioqatigiinnullu attaveqarnissamut isersinnaaneq inuttut pisinnaatitaaffiuvoq

9

Pisortat pisariaqartitaannik misissuineq Anguniagaq tassaavoq periusissiami suliniutit iluatsinnissaannut tunngavittut piffissap periusissiaqarfiup aallartinnissaa sioqqullugu sekundimut 10 Mbit-ip pissarsiarinissaa. Akulikissuseq aamma piginnaasatigut pisariaqartitsineq periusissiami suliniutit atulersinneri naapertorlugit qaffakkiartorput aamma innuttaasunut suliffeqarfinnullu digitalikkut sullissinerit amerliartorlutik.

Naleqqussaanermi atortut Niuerfinnik misissuinerit akinillu misissuinerit naleqqussaanermi atortut eqqortut ineriartornissaannut tunngavittut naammassineqassapput – aamma niuerfiit eqqortumut sammivimmut ingerlanissaat qulakkeerlugu. Nalunaarasuartaateqarnikkut naleqqussaanermi oqartussani naleqqussaanerit atulersinneqassapput.

Suliniutit Internetti annertunerusoq pitsaanerusorlu Nalunaarasuartaatitigut atassuteqaatit annertu-nerusut akikinnerusullu pillugit Naalakkersuisut aalajangiinerat nalunaarasuartaateqarnermut tunngasuni toqqammavinni piviusunngor-tinneqassaaq. Sinissamut mobiltelefoninut aamma internetti-mut toqqammaviit anguniakkallu pillugit politik-kikkut aalajangiisoqarnissaanut isummernissamut tunngavissiortoqassaaq. Isummernissamut tun-ngavissiamiissaaq akuersissuteqartumut piginnit-tup periusissiaa, ammanerulersitsinermut toqqammaviit, aningaasalersuinissat kiisalu naleqqussaanermi periusissat. Arlalinnik misissueqqissaartoqassaaq tassunga ilanngullugu nalunaarasuartaateqarnermut tunngasuni siunissami ilusissap piukkunnarsarnissaanut inuiaqatigiinnut akilersinnaassutsimik misissuineq.

Periusissiami sammisaq 1-ip ”Internetti annertunerusoq akikinnerusorlu” pitsaaqutissaanik uuttuut Annertunerusumik siaruarterineq. Innuttaasut 80 %-ii 2018 naatinnagu angerlarsimaffimmi Internet-imik attaveqassapput. 2018 naanngitsoq sukkatsisaanerit: Innuttaasut 80 %-ii download-erinissamik minnerpaamik

30 Mbit/s-mik periarfissaqassapput. Innuttaasut 100 %-ii download-erinissamik minnerpaamik

10 Mbit/s-mik periarfissaqassapput. Suliffeqarfiit illoqarfinni imaatigut kabelilinni 1.000

Mbit/s tikillugu periarfissaqassapput. Suliffeqarfiit illoqarfinni radiumut sakkortusaaveqarfinni

100 Mbit/s tikillugu periarfissaqassapput. Suliffeqarfiit illoqarfinni satellit aqqutigalugu attavilinni

10 Mbit/s tikillugu periarfissaqassapput.

Atugaanerulissaaq Piginnaasaq annertunerusoq akikinnerusumik Atuisut amerlanerusut Aaqqiissutit eqaannerusut Immap naqqatigut kabelip piginnaasaanik

annertunerusumik tuniniaaneq Aningaasarsiorfissat nutaat amerlanerit Unammillernermut, attaveqaatinik ineriartortitsinissamut

periarfissanut periusissiaqarfinnillu allanik digitalinngortitsinerunissamut iluaqutaasussamik tunngaviusumik atugassarititaasunik qulakkeerineq.

Piginnaasap pitsaanerusumik atorneqarnera Immap naqqatigut kabeli aqqutigalugu nunarsuarmut avatitsinnut atassuteqaammi piginnaasamik atunngisaqarpoq. Piginnaasaq atorneqassaaq niuernerpalaartumik tunisaqarnikkut aamma ingerlatsinernik nutaanik pilersitsisoqarneratigut.

10

Sammisaq 2 Paasissutissat tunngaviusut nutarterneri

Allaffimmiit allaffimmut nammineq aggertarneq, saaffigisassani kinguleriiaarpassuit aamma sulianik suliarinnittartunut naammaginanngi-tsumik sivisuumik utaqqisarnerit. Pisortat allaffeqarfiini akornuterpassuit kikkut tamarmik nalunngilaat, ingerlatsiviit assigiinngitsut nammineq nalunaarsuiffeqarlutik suleriaaseqarlutillu – taakkulu akornanni paasissutissanik paarlaasseqatigiittoqarneq ajorluni.

Suliffinni assigiinngitsuni paasissutissanik paarlaasseqatigiinneq ajornannginnerussaaq – innuttaasut suliffeqarfiillu paasissutissanik assingiinnik arlaleriarlutik tunniussisarunnaarlutik. Aamma paasissutissanik atorfissaqartitanik nassaarnissaq ajornannginnerulerluni. Paasissutissat tunngaviusut pingaarnerit soorlu inuup normua , suliffeqarfiup normua kiisalu nunamut tunngasut paasissutissat (assersuutigalugu najugaqarfik pillugu paasissutissat) nakkutigineqassapput Paasissutissat tunngaviusut eqqortuuneri ajornanngitsumillu pissarsiarineqarsinnaaneri pillugit pisortat kinguneqarluartumik aqutsinerat digitalinngortitsinerup annertusinissaanut pingaarluinnarpoq. Inuk pillugu paasissutissat pillugit inatsimmi nutaami peqqinnissakkut paasissutissat allallu inuk pillugu paasissutissat allaffeqarfinni assigiinngitsuni atorneqarsinnaanerannik qulakkeerneqassaaq inuup nammineq inuuneqarnera akornusersunngikkaluarlugu. Pisortani oqartussat akornanni suleqatigiinnerup innuttaasunut suliffeqarfinnullu pitsaanerusumik sunniuteqarluarnerusumillu sullissineq qulakkiissavaa.

Nunami soqutiginninnerup annertusiartornera aamma digitalinngortitsinerup annertusinera internettikut pinerluuteqarsinnaaneq aamma paasissutissat isumannaatsuunerinut allat pilersaarutipiloqarsinnaaneq annertusivaat. Taamaattumik isumannaallisaanermi amigaateqarpat kingunerluutaasinnaasut annertusiartuinnarput. Paasissutissat isumannaatsuunerat taamaattumik nukittorsarneqassaaq, taamaalilluni suliffeqarfiit innuttaasullu niuernermi isertuussanik inummullu mianernartunik paasissutissanik kalerriussinernut qulakkeerisinnaaneq periarfissaalluni. Ajutoortoqassagaluarpat, annertuumillu aserortoqarluni, paasissutissat isertuussassat kalerriunneqarpata, nalunaarsukkat annaaneqarpata imaluunniit digitalikkut saassussisoqarluni, ajoqusernerit sapinngisamik sukkanerpaamik killeqartinniarlugit upalungaarsimanissaq pisariaqarpoq. Digitalinngortitsinermut tunngavik isumannaatsuussaaq.

Paasissutissat tunngaviusut suuppat? Paasissutissat tunngaviusut tassaapput paasissutissat pisortat ingerlatsineranni paasissutissat tunngaviusut: Illut pigisat, inissiat, illuutit aamma

najukkat Inuit kinaassusii, najugaat

ilaqutariissusiilu Suliffeqarfiit inuillu taakkunani

pingaarutillit Nunap assingi pillugit paasissutissat,

nunap pissusii, avatangiisit il.il. Sunniuteqarluartumik aqutsineq isumannaatsumillu atassuteqarneq

11

Pisortat allattugaataannik nutarterineq Ataqatigiinnermi iluarsartuussinermik ineriartortitseqqinnerup isumannaassavaa nammineq piginnittuuneq nammineq paasissutissaatinut aamma pitsaanerusumik aamma sukkanerusumik tunngaviusumik paasissutissanik agguaasseqatigiissinnaaneq pisortaqarfiit akornanni aammanamminersorlutik suliffeqarfiit akornanni. Tunngaviusumik paasissutissat isumannaannerulersinniarneqarputkopidata ikilisarnerisigut aamma nutarteruminarnerulersitsinikkut. Tamanna pissaaq tunngaviusumik paasissutissat atoqqittarnerisigut.

Suliniutit Maannakkut suliffeqarfinnut allattorsimaffik nalilerneqarpoq teknikkikkut, atorsinnaanermigut amma inatsisinik atortitsiniarnermi ullutsinnut naleqqukkunnaarsimasutut. Taamaattumik piaarnerpaamik suliffeqarfinnut allattorsimaffikiluarsiiffigineqartariaqarpoq, Kalaallit Nunaat imminut pitsaanerusumik ataqatigiissarneqarsinnaanera tunngavigalugu tapiliullugu avatitsinnut maannakkut atuuttoq inuussutissarsiortunut allattorsimaffik(GER) eqqarsaatigalugu. Pisariaqarluinnarpoq inuussutissarsiortunut allattorsimaffiup eqaatsup pilersinnissaa minnerunngitsumik eqqarsaatigalugu suliffeqarfiit nunatta avataaniik nunatsinni suliaqartut amerliartuinnarnerat tunngavigalugu. Assigiinngitsunik ataqatigiissaariniarnermi pisariarluinnarpoq nuna tamakkerlugu illuutinik tamakkiisumik takunnissinnaaneq. Tamanna tunngavigalugu piffissanngorsimavoq illuutinut normu atorlugu qitiusumiktamakkiisumik allattorsimaffimmik pilersitsisoqarnissaa. Geodata sukumiisut pigineqareerput aamma innuttaasunut suliffeqarfinnullu sullissinermi atoriaannaallutik. Geodata digitaliseringimut atatillugu atornissaannut naleqquttorujussuupput, soorlu assersuutigalugu pilersitsinermi adresseregisterimik tamakkiisumik pilersitsinermi aamma ineriartortitseqqinnermi maannakkut pisortatigoortumi atuuttumi GIS-imi (NunaGIS) pisortat sulinerannut, pilersaarusiornerannut aammalu ataqatigiissaarinerannut ikorfartuutitut.

Imminut pitsaanerpaamik suleqatigiissinnaanissaannut atatillugu isumannaariniarnermi digitaliusumik periutsit suleqatigiinnissaat eqqarsaatigineqarpoq, geodata taamaasillugu digitalisering eqqarsaatigalugu sulianut qanillillugu nuunneqarpoq.

Paasissutissanik isumannaallisaanermut eqqumaneq Paasissutissanik isumannaallisaanermut eqqumanermut tunngasut ilisimaneqarnerulernissaat pisortat suliffeqarfiini aammalu namminersortut akornanni annertusarneqartariaqarpoq, taamaasilluni tunngaviusumik paasissutissat aammalu paasissutissat allat atornerlunneqarnissaannut pakkersimaarisoqarniassammat. Pisussat arlalissuit matumani ingerlanneqassapput.

Killigisitat inunnut paasissutissanut Inunnut ataasiakkaanut paasissutissat mianersuutassat eqqaagaanni eqqaamasariaqarpoqtamatuma iluani inatsisit atuuttut killilermassuk pisortat ingerlatsiviini paasissutissanik akunnerminni ingerlatitsisinnaanerannut. Periutsit ullutsinnut naleqqussarneqassapput, taamaasilluni innuttaasut pisinnaatitaaffii isumannaaneqassammata aammalu digitaliseringi ineriartortinneqassammat innuttaasut suliffeqarfiillu pisariaqartitaat tunngavigalugu.

Periusissiami sammisaq 2-p ”Paasissutissat tunngaviusut nutarterneri” pitsaaqutissaanik uuttuut Nalunaarsuinissaq pillugu ilitsersuutit

ikinnerusut Nuna tamakkerlugu attaveqarnermut

iluarsiineq Killigisitanik paasissutissanut

mianernartunut atatillugu pisortat akornanni iluarsiineq

IT-p isumannaatsuunissaanik akornusiinerit ikinnerusut

Inuit nalunaarsorneqarfianni paasissutissanik katersiviit arfineq-marluusut ataasiinnanngortinneqarnerat

Najukkanik nalunaarsuiffimmik ataatsimik pilersitsineq

Nunamut tunngasunik paasissutissat sumut atorneqarnissaannik anguniakkat

12

Sammivik 3 Pisortat ingerlataqarfiat pisariittoq, ingerlalluartoq ataqatigiissorlu Peqqinnissaqarfimmi sulisumik imaluunniit sulianik suliarinnittumik oqaloqateqarniarluni illoqarfimmut anginerusumut ingerlassagaanni peqqinnissakkut ajornartorsiut suliaritinniarlugu imaluunniit akileraartarnermi akiliutini kukkuneq paasiniarlugu suliassaq sapernarsinnaavoq. Tamannalu iluatsippat oqaatsitigut aporfik paatsuuinernut kukkunernullu nutaanik pissutaasinnaalluni. Innuttaasut suliffeqarfiillu assigiimmik atugaris-saarnissaannut aamma oqaatsit najugaqarfigisarlu apeqqutaatinnagit pisortaniit assigiissaakkamik sullinneqarnissaannut nunami sumiinneq aporfiussanngilaq. Kalaallit oqaasii suli annertunerusumik aallunne-qassapput, tassunga ilanngullugu pisortat ataatsi-moorlutik nutserinermi sakkoqarnerisigut allaffeqarfimmi nukittorsaaneq. Kalaallit oqaasiinik assigiissaaraluni sulineq taamaattumik ingerlateqqinneqassaaq. Assigiissarneqartumik sullissinernik neqerooruteqarnissamut tunngavigisat ilaat tassaavoq Namminersorlutik Oqartussat aamma kommunit aningaasatigut aqutsinermik aamma pisortat paasissutissiisarnerannik ataatsimoorussamik aaqqissuussaqalernissaat. Aaqqissuussinerup ataatsimoorussap pisortat suliffiisa akornanni paasissutissanik paarlaasseqatigiittarneq pitsaanerulersissavaa taamaalillunilu digitalikkut ingerlatsinerup sunniuteqarluartup ineriartortinnissaa tapersersorneqarluni – soorlu aamma pitsaanerusumik pilersaarusiornissamut aqutsinissamullu tunngavissiisoqassasoq.

Ukiuni kingullerni pisortanut akiitsut qaffakkiar-tuinnarsimapput, kommuninut aamma Nammi-nersorlutik Oqartussanut. Pissutsit attanneqarsin-naanngillat. Aalajangiisuusoq tassaavoq nutaanik akiitsoqalernissap unitsinneqarnissaa, peqatigi-saanillu akiitsutoqqat akilersinneqassallutik. Akiitsut akilertinniarlugit sulineq suli annertune-rusumik digitalinngortinneqassaaq, aaqqissuus-sinerlu aarlerinartuusinnaasunik tigusaqarsinnaa-sunngorlugu aaqqissuunneqas-salluni aamma innuttaasunut ilaqutariinnulluunniit akiitsoqalersinnaasunut ataasiakkaanut suliniutaasinnaasut tapersersorsinnaassallugit. Misissuinermi ”Innuttaasut aamma IT”-mi, juli 2013-mi naammassineqartumi innuttaasut pisortanik digitalikkut atassuteqarnissaq ujartorpaat – peqatigisaanillu allakkanik pappilianillu immersugassanik nassiussuinernut aningaasat amerlavallaartut atorneqarlutik. Tamanna iliuuseqarfigineqarsinnaavoq.

Taamatut isorartutigisumiilluni videokkut atassuteqarneq iluaqutissarpassuaqarpoq. Kommunit annertuumik sulianik suliarinnittarput, suliat ilai videokkut saaffiginninnikkut sukkane-rusumik naammassineqarsinnaallutik. Akileraartarnermut Aqutsisoqarfik innuttaasunik suliffeqarfinnillu arlalitsigut sulianik ingerlataqar-poq, video atorlugu atassuteqarneq illuatungeriinnut tamanut iluaqusiisinnaalluni. Video atorlugu ataatsimiinnermi tunngavik aamma politikerit innuttaasullu kikkut tamat oqartussaaqataallutik oqaloqatigiinneranni atorneqarsinnaavoq – paasissutissiilluni ataatsimiinnerni, oqaloqatigiilluni ataatsimiinerni aamma tusarniaalluni ataatsimiinnerni. Naalakkersuisut kiffartuunneranni maannakkut allaffissornikkut ingerlatseriaatsit pisariusorujussuupput. Taamaattumik suleriaatsit digitalinngortinneqassapput, suleriaatsimilu allagaatit digitalinngorlugit pissarsiarineqarsinnaassallutik piffissaq sumiinnerlu apeqqutaatinnagit. Innuttaasunik, suliffeqarfinnik, tusagassiortunik politikerinillu oqartussat kiffartuussinerat uppernarsarneqarsinnaassaaq. Tamannalu pissutigalugu allaffissornikkut suleriaatsit pitsaanerusumik IT-mit tapersersorneqassallutik.

Kikkut tamat oqartussaaqataallutik oqaloqataanerat – kalaallit oqaasiisa nukittunerulernerat – annertunerusumik imminut sullinneq

13

Suliniutit Naqitatigut kalaallisut oqaatsit ataatsimoorussat Kommunit aamma namminersorlutik oqartussat suliffeqarfiillu namminersortut atugassaannik ataatsimoorussamik kalaallisut/qallunaatut taaguutinik toqqorsivimmik pilersitsisoqassaaq. Kalaallit oqaasiinik assigiissaaraluni sulineq ingerlateqqinneqassaaq.

Pitsaanerusumik aningaasaqarnikkut aqutsineq Pisortat ataatsimoorussaannik aningaasaqarnikkut aaqqissuussinermik atulersitsisoqassaaq, kommunini aamma Namminersorlutik Oqartussani atasinnaasunik ataqatigiissunillu aalajangiinissanut pitsaasumik tunngaveqarnissamik qulakkeerisussaq.

Pisortanut akiitsut annikinnerusut Pisortanut akiitsunik akilersuineq siuarsarniarlugu inatsisitigut teknikkikkullu periarfissanik misissuineq naammassineqassaaq aamma nutaanik akiitsoqalernissaq pitsaaliorneqarluni. Akiitsunik akiliisitsiniarnermi digitalinngortitsinerup annertusineqarnissaanut periarfissanik misissuineq naammassineqassaaq.

Pappiliatigut immersugassat allakkatigullu nassiussat ikinnerusut Innuttaasup pisortanilu allaffissornerup akornanni oqaloqatigiinnermi digitalikkut allakkat, apps-it sms-inillu kiffartuussinerit atorneqarnissaannut periarfissat misissorneqarneri naammassineqassapput. Anguniagaq tassaavoq digitalikkut atassuteqanerup annertusinissaa.

Naalakkersuisut digitaliusut Kikkut tamat oqartussaaqataallutik oqaloqatigiinnerup inuiaqatigiinni pingaaruteqarpoq, taamaattumillu politikerit piffissaq sumiinnerlu apeqqutaatinnagit allagaatinut isersinnaasariaqassallutik. Politikerit sulinerannik allaffissornerullu pisariillisarnissaanut tapersersuisinnaasumik pisariaqartitsinermik, suleriaatsit qulaajaasumik aaqqiinernilu toqqaanissamut misissuinerit naammassineqassapput.

Sulianik suliarinninnermi video Pisortani suliffiit innuttaasunik suliffeqarfinnillu oqaloqateqarnermi video atorlugu atassuteqarneq annertunerusumik atorneqassaaq – immikkoortuni sulianik suliarinninnermik siuarsaaffiusinnaasuni. Kikkut tamat oqartussaaqataaneranni annertunerusumik oqaloqatigiinneq Video atorlugu ataatsimiinneq ilaatigut qaammarsaalluni ataatsimiinnerni, oqaloqatigiilluni ataatsimiinnerni aamma tusarniaalluni ataatsimiinnerni atorneqassaaq.

Elektronikkikkut sulianik allagaatinillu passussineq Elektronikkikkut sulianik allagaatinillu passussinermut naleqqiullugu Namminersorlutik Oqartussat pisariaqartitaat naammassineqarsimanersoq pillugu misissuineq naammassineqassaaq. Tassunga atatillugu aaqqissuussinermi aaqqiissutaasinnaasunik nalilersuinermut tunuliaqutaasinnaasunik ingerlaatsinik pingaarnernik paasiniaasoqassaaq.

Imminut sullinnissamut periusissiaq Imminut sullinnissamut periusissiap ineriartortinnissaa pisariaqarpoq. Periarfissaasinnaasut qulaajarneqassapput, iluuseqarnissamullu pilersaarusiortoqarluni. Innuttaasut suliffeqarfiillu nammineq pillutik paasissutissanik pisortat nalunaarsugaannik isumannaatsumik takunnissinnaanermut periarfissaqassapput. Tassani assersuutigalugu pineqarpoq meeqqerivik, akileraartarnermut tunngasut, najugaqarneq peqqinnissarlu pillugit paasissutissat. Nammineq pillugu paasissutissanut isersinnaaneq aamma paasissutissanut namminersorlutik oqartussanit pigineqartut suliffeqarfiit nalunaarsugaat ilaapput assersuutigalugu imermik, innaallagiamik internettimillu atuineq.

IT-mut tunngasut iluanni pitsaanerusumik pisiniarneq. Aalajaatsumik IT atorlugu ingerlatsineq suliaqarfiit aammalu iluarsartuussinerit aporfiginagit.

Periusissiami sammisaq 3-p ”Pisortat ingerlataqarfii pisariitsut, pitsaasut ataqatigiissullu” pitsaaqutissaanik uuttuut Imminut sullinneq anginerusoq Suliat ingerlaarneri pitsaasut Angalanernut

aningaasartuutikillisaaneq Pisortanut akiitsut ikinnerusut Immersugassat pappialat ikinnerusut Allakkat nassiussuunneqartartut

ikinnerusut

14

Kikkut tamarmik ilinniartitaanermik piginnaaler-sitsisumik aamma inuuneq naallugu ilinniarnis-samut periarfissamik neqeroorfigineqassapput. Tamanna atugarissaarnermut piumasani tunngaviuvoq digitalinngortitsinerlu qitiussalluni. Ilinniartitaanermut tunngasuni takorluugaq tassaavoq nunarsuarmi suleqatigiinnermi unammillersinnaanermut innuttaasut tamarmik nalinginnaasumik IT-mi piginnaasaqarnissaat annertuumillu piginnaasatigut kivitsisoqarnissaa. Inuiaqatigiit ineriartornerannut, siunissami siuariartornermut nalinginnaasumillu atugarissaarnermut ilinniartitaaneq pingaarluinnarpoq. Aamma pingaartumik IT siunissami suliassat suliarinissaannut pingaarluinnassalluni.

Sammisaq 4 Digitalikkut ilinniartitaaneq piginnaasallu

Ullumikkut ilinniartitaarnermut missingersuutit taamaallaat 2 procentii atuartitsinermik IT-p ilaatinneranut atorneqarput. Siunissami sulisin-naasut piginnaasaat, siunissami aqutsisussanik pilersitsinissaq qulakkeerniarlugu aamma inuu-suttut tamarmik aqagussami suliffeqarfinnut pata-jaatsumik ilinniartitaanerisa qulakkeernissaanut tamanna allanngortinneqassaaq. Atuartitsinermi IT-mik aaqqiissutit atorneqarne-risa iluatsinnerini pineqanngilaq atuarfiit qanoq amerlatigisunik pc-eqarnerat imaluunniit IPads-eqarnersut. Pineqarpoq inuit, kattuffiit, perorsaa-nerit teknikkillu ataatsimoortinnissaat atuartuni ilinniartitsisunilu kajumissuseq ineriartornerlu qulakkeerneqarlutik. Aatsaat taamaaliornikkut ilinniartitaanerit atuartullu ineriartortittuarneqarnerat qulakkeerneqassaaq. Nunami nunanilu tamalaani misilittakkat takutippaat IT atuartitsinermut ilaatinneqalerpat pissutsit pingaarutillit arlallit sillimaffigineqartariaqartut: Aqutsisut isigineri Aqutsisuni, ilinniartitsisuni atuartunilu

piginnaasat Suliniutit aaqqissuunneri Atuartitsinermi suliniutit pitsaassusaat Atortut attaveqaatillu

Taakku arlaat ataasiinnarluunniit puigoraanni tamarmi annaaneqariaannaavoq. Aamma tuluttut pikkorinngikkaanni IT-mut tunngasuni angusaqarluartoqarsinnaanngilaq. Internettimi atuartitsinermi atortunik, ilitsersuu-tinik misilittakkanilli paarlaasseqatigiinnernik pissarsiassarpassuarnik nungunneqarpiarsinnaan-ngitsunik peqarpoq, ullumikkut suliffeqarfinni IT-mut sammisuni amerlanerni sulinermut pissusissamisoortumik ilaasunik. Kinguaariit inuusuttut taamaattumik tuluttoornermut pikkunerinnerulissapput, nunarsuarmioqatigiit ilisimasatigut avitseqatigiinneranni katataassanngikkunik aamma nunani tamalaani suliffeqarfinni kattuffinnilu peqataanissamut ilaasinnaassagunik – Kalaallit Nunaanni aamma nunani allani.

Inuit tassaapput nunap atortussiassai – taamaattumik ilinniartitaaneq pingaarluinnarpoq!

15

Suliniutit

Atuartitsinermi IT pillugu anguniakkat aalajangersimasut Malunnaatilimmik piginnaasatigut kivitsinermi pisariaqarpoq IT-mik atuinermut anguniagassa-qarnissaq – atuarfinni ilinniarfeqarfinnilu ataasiakkaani kiisalu atuaqatigiikkuutaani ataasiakkaani atuartitsissutini ataasiakkaani. Atuartitsinermi atortunik ineriartortitsinermut anguniagassaqarneq aamma anguniakkat anguneqarnerannik aqutsisuniit isiginninneq.

Aallarnisaanermik pilersaarusiornermiik pilersitsinermut Periusissamik nassaarniartoqassaaq aallarnisaanermik pilersaarusiornermiik iluatsitanik siammaaqqinnissaq anguniarlugu nunamut tamarmut, taamaasilluni ilinniartitaanerup iluanut ineriartortitsisoqarluni.

Internetti ilinniarfittut. Internettimi ilisimasanik nassaarnissaq pillugu periarfissat nungunneqarsinnaanngitsut meeqqanik inuusuttunillu atuartitsinermi aaqqissugaasumik ilanngunneqassapput. Misilittakkat ilisimasallu avitseqatigiiffigineqassapput.

Ilinniartitaaneq pillugu iserfissaq. Atuartunit atuartitsisunillu iserfigineqarsinnaasunik internettikkut ilinniarnermut atuartitsinermi atortunut nittartakkamik pilersitsisoqassaaq. Nittartagaq innuttaasunut piukkunnarsarusuttunut iserfigineqarsinnaassaq.

Tuluttut oqalussinnaavit? Tuluttut piginnaasat qanoq nalinginnaasumik nukittorsarneqarnissaat aamma ilinniartitaanermut tunngasuni IT-mut sammisuni suliniutini allani ilanngunneqarnissaat pillugu erseqqissunik anguniaqartunik aamma iliuuseqarnissamut pilersaaruteqartumik periusissiamik piareersaasoqassaaq.

It atorlugu innuttaasut pisinnaasut Ikorfartuutissamut digital atorlugu imminut ikiorsinnaaneq qulequtarineqarpoq periusissiami suliarineqartussami, tamatumunngalutapiliullugit periusissiat suliarineqassapput. Eqqumaffigineqartussat ilagaat qanoq innuttaasut sungiusarneqarsinnaanissaat digital atorlugu attaveqarsinnaanissaminnut aamma digital atorlugu imminut ikiorsinnaanissaannut.

Periusissiami sammisaq 4-p ” Digitalikkut ilinniartitaaneq piginnaasallu” pitsaaqutissaanik uuttuut IT atorlugu ilinniartitaaneq pillugu

anguniakkat Tuluit oqaasiinik piginnaasat

annertusarneqassapput atugaanerulersinneqassallutillu

Ilinniagaqarnersiutinik qinnuteqaatit pappialat ikinnerusut

Internet atorlugu pikkorissarnerit atuisullu naammagisimaarinninnerat amerlissapput

Ilinniartitsisut IT atorlugu ilinniartitsinernik atuisinnaalersillugit ilinniarteqqinneqartassapput

Siunnersorteqartarnerit amerlassusii kiisalu atuisut naammagisimaarinninnerat

IT bacheloritut ilinniartitaanermi ilinniartut amerlassusii kiisalu maani nunaqartut naammassigaangamik atorfinittartut procentiat

Tunngaviusumik paasissutissanikpitsaanermik ineriartortitsineq Piffissaq sumiinnerlu apeqqutaatinnagit ilinniar-nermut tunngavittut video atorlugu tunngavim-mik pilersitsineq. Taamatut ilinniartitsinermi sul-linneqarsinnaasut assigiinngitsut arlalissuupput, taamaattumillu piginnaasatigut pisariaqartitsinerit arlalissuit naammassisinnaallugit.

E-learning Ilisimasat katersuuffianik pilersitsineq ilinniarnermi tunngaviussaaq sukkulluunniit sumiluunniit. Anguniakkat assigiitsitsut taamak ilinniarneq tunngavigalugu amerlapput, pisinnaasat assigiinngitsut sammineqarsinnaapput. Tele ataani pisinnaasat annertusineri tunngavigalugu aamma akikinnerusumik internettimut akit tunngavigalugit tunngavissaq inissippoq.

IKT atorlugu ilinniarneq aamma ilinniartitseqqinneq ilinniartitsisunik ilinniartitsisinnaanissamut atatillugu Ilinniartitsisut IT atornerulissavaat ilinniartitsinerminni tamatumanilu ilinniartitat ataasiakkaat pisinnaasaat tunngavigalugu ilinniarnerup ingerlanerani periarfissat assigiinngitsut atorluarlugit

IT-ilinniakkatut bachelor-rinngussutigalugu - IT inuuniutitut IT-bachelor ilinniartitaanermik pilersitsineq Ilisimatusarfiup ataani nunat allat universitiitii suleqatigalugit. Ilinniartitaaneq e-learning aqqutigalugu ingerlanneqassaaq anguniarneqarmat ilinniartut Kalaallit Nunaanni najugaqarnissaat, ilinniarneq ingerlatiitigalugu praktikkerneq ingerlanneqassaaq.

16

Innuttaasut tamarmik, sumiluunniit najugaqarluarunik, peqqinnissakkut qaffasissumik sullinneqarsinnaassapput, timikkut aamma tarnikkut peqqissuuneq qaffassarlugu. Peqqinnissaqarfik aningaasaqarnikkut tatisimaneqarpoq, tatisimanninnerlu taanna siunissami annertunerulissalluni, utoqqaat amerlanerulerlutik peqqinnissaqarfimmi sullissinernut piumasaqarneq annertusiartorluni taamaalillunilu peqqinnissakkut sullissinernut aningaasartuutit qaffakkiartorlutik.

Sammisaq 5 Peqqinnissaq kikkunut tamanut

Telemedicinip immikkoortua siulleq – Pipaluk - nuna tamakkerlu atorneqalerpoq maannakkullu immikkut sammisaqarfinniit arlalinniit peqqinnissakkut sullissinernut amerlanerusunut pissusissamisoortumik tunniussisoqarsinnaalerluni. Tamanna pisinnaavoq telemedicinikkut atortorissaarutit arlallit aamma video atorlugu atassuteqaatit annertunerusut atorneri iluaqutigalugit. Taamatut allilerineq pisortat ingerlataqarfiinut tamarmut ataatsimoorussamik video atorlugu toqqammavik pillugu suliniummut atatillugu isigineqassaaq. Nammineq peqqinnissakkut paasissutissanut aamma katsorsartinnissaq pitsaaliuinerlu pillugit paasissutissanut kiisalu e-doktorimut, piffissamik inniminniinernut assigisaannullu imminut kiffartuussinernut sukkasuumik ajornanngitsumillu isersinnaanerannut innuttaasut qulakkeerunneqassapput.

Peqqinnissakkut sullissinernut akeqanngitsumik naligiimmillu pissarsisinnaanermut suli akissaqar-toqassappat peqqinnissakkut kiffartuussinerup pisariillisarnissaa pisariaqarpoq, katsorsaanerup pitsaassusaa aamma napparsimmavimmik ingelatsineq eqqarsaatigalugit, tassanilu digitalinngortitsineq pingaarluinnartuusinnaalluni. Peqqinnissakkut atortorissaarutitigut aaqqiinerit qulakkiissavaat peqqinnissaqarfiup nunami, inuit katitigaanerisigut atassuteqarnikkullu unamminartut qaangersinnaagai aamma peqqinnissakkut suliatigut qaffasissumik pitsaassusilimmik immik-kullu ilisimasaqartunik innuttaasunik neqerooruteqarnissaq sumi najugaqarneq apeqqutaatinnagu. Tunngavigisat pingaarnerpaat ilaat tassaavoq peqqinnissakkut nalunaarsukkanut attuumassute-qartunut kikkut tamarmik isersinnaanerat. Siullermilli ataatsimoorussamik elektronikkikkut napparsimasut pillugit allattuiffiup nuna tamakkerlugu atulersinnissaa pisariaqarluni. Elektronikkikkut napparsimasut pillugit allattuiffik tamakkiisumik pissarsiffiginiarlugu peqqinnissakkut ingerlataqarfiup immikkoortuini assigiinngitsuni ullumikut aaqqissuussinernit immikkoortuneersut paasissutissat ilanngunneqarsinnaassapput, soorlu aamma paasissutissanik isornartunik nunani allaniit tigusisinnaasoqarluni nassiussisoqarsinnaassasoq. Tamanna malitassanik akuerineqarsimasunik imaluunniit nunani tamalaani malittassanik atorneqartunik eqqortitsinissamut akuersinissamillu aamma piumasaqaateqarpoq.

Innuttaasoq qitiutillugu sumiluunniit najugaqaraluaraanni

17

Anguniagaavoq oqaloqatiginninnerit tamaasa aamma nakorsiarnerit tamaasa videokonference atornissaa nakorsaanermi imerajuttuunermut, tarnikkut nakorsaanermi naliliinerni il.il.

Pitsaanerusumik nakorsiartunik paasissutissat Peqqinnissaqarfimmi paasissutissat assigiissaarneqassapput, taamaasilluni paasissutissat nakorsartittoq malittarniassammassuk, nakorsartittoq Danmarkimut imaluunniit Islandimut nuunneqassagaluarpat. Nakorsartittut allagaatai dansk sundhedsdatabasimut naleqqussarneqassapput, taamaasilluni digital aqqutigalugu paasissutissat pigineqalissammata analyseprøvit aamma allat danskit allattugaataat kalaallinut nakorsiartunut pigilerneqarnissaat anguniarlugu.

Peqqinnissamut portal Innuttaasut periarfissinneqassapput sukkasuumik aamma pisariitsumik paasissutissanik aallersinnaanissaannut suut katsorsaatissat neqeroorutaanerinut, pinngitsoortitsiniutit suunerinik ilaliullugu naliginnaasumik peqqinnissamut paasissutissat. Suliniutit aallarnisarneqassapput periarfissanik qulaajaasut imminut sullissisoqarsinnaaneranik ineriartortitsisussat peqqinnissaqarnerup iluani.

Suliniutit

Nakorsaanermi pitsaanerusumik takunnissinnaaneq Peqqinnissaqarfimmi elektronik atorlugu katsorsakkanik allattuiffik (EPJ) 2017-imiik ataqatigiittumik ikorfartorneqalissaaq, taamaasilluni nakorsartittut nakorsarneqarnerat isumannaannerulissalluni aamma taamaasilluni eqaallisaasoqassaaq peqqinnissaqarfiup ataani atuilluarnerulernermik kiguneqarluni. Den Elektroniske Patient Journal (EPJ) peqqinnissaqarfinni tamani siammarneqassaaq. EPJ-systiimi peqqinnissaqarfiup ataani tamanut ataqatigiissarneqassaaq - aammalusooq kigutigissaanerup iluani. Telemedicinip siammaannissaa Telemedicin matuersaataavoq toqqissisimasumik sullissinissami nakorsartittummi periarfissaqalermata nakorsamik imaluunniitimmikkut ilisimasalimmik isigalugu nakorsiarsinnaanermik.

Periusissiami sammisaq 5-p ” Peqqinnissaq kikkunut tamanut ” pitsaaqutissaanik uuttuut Annertunerusumik atornerluinerup

iluani katsorsaanerit Allaffissornermik eqaallisaaneq Nuummi katsorsaanerit ikinnerusut Telefon atorlugu saaffiginninnerit

ikinnerit aamma nakorsiartarfiliarnerit Kukkusumik nakorsaanerit ikinnerit Katsorsaanerit eqaannerusut

Eqaatsumik peqqinnissaqarnermi allaffissorneq Qulaajaaneq aallartisarneqassaaq qanoq suleriaatsit eqaallisarneqarsinnaanerinik sulisut pilersaarusiorneqarnerannut atatillugu aamma akissarsianut atatillugu periutsinik eqaallisaasoqarsinnaaneranik

18

Sammisaq 6 Nutaaliorneq aningaasaliinerillu

Suliffeqarfiit aallarnisaasullu misigippata oqartussanik, sullitanik, peqatigisinnaasanik sulisunillu oqaloqateqarnissaq sapernartoq, aamma inuussutissarsiornermi periarfissat inatsisillu pillugit ilisimasanik nassaarnissamik ajornartorsiuteqarunik – taava allami pilersitsinissartik ujartussavaat. Nutaaliorneq, siuariartorneq, suliffiit aamma nunat allamiut aningaasaliineri annertuumik atorfissaqartinneqarput. Pisariaqartitsineq taanna aningaasalersorniarlugu kalaallit nunallu allamiut suliffeqarfiit paasissutissanik pisariaqartitaminnik ajornanngitsumik nassaarnissaat isiginiarneqassaaq. Tamanna assersuutigalugu kalaallit suliffeqarfii taakkulu nunani allani peqatigisaat ukiuni qaninnerni ilimagineqarsinnaasuni aningaasaliinerni arajutsisaqannginnissaat peqataanissaallu qulakkeerniarlugu pisortat neqeroorutaat pillugit paasissutissanut atuuppoq.

Pisortani suliffinnut oqaloqateqarnissaq suliffeqarfinnut ajornannginnerulissaaq aamma suliffeqarnermut pissutsit, akileraartarnermut pissutsit, avatangiisit pillugit inatsisit inatsisillu allat, qinnuteqaatinut, ilanngunnermut, nalunaaruteqarnissamut immersugassanut ilaalu ilanngullugit pillugit paasissutissat nassaarinissaat ajornannginnerulerluni. Pisortat niueqatigigaanni akiligassaliornissaq piffissarlu eqqorlugu aningaasat tigunissaat ajornannginnerulissaaq. Atorfiit inuttaqanngitsut kalaallinit sulisinnaasunit annertunerusumik inuttalerneqartassapput, taanna nunatsinniippat, atorfiit qinnuteqartullu pillugit alaatsinaannerup pilersinneratigut. Kiisalu suliani annertuuni nunat allamiut aningaasaliisartussat piumasaqaatit atuuttut pillugit oqartussanik attuumassuteqartunik ajornannginnerusumik oqaloqateqarsinnaassallutik, aamma nunami attaveqarfiit allisarneri pillugit suut pilersaarutaanersut periarfissat atuutereersut pillugit.

Siunertaq pingaartumik tassaavoq attaveqaatit, suliniummut annertuumut atatillugu pilersinneqartussat, kalaallit nunaanni attaveqaatinut tamarmiusunut ilanngullugit eqqarsaatiginissaat, taamaalilluni aningaasaliissutit ataavartumik iluanaaruteqarfigineri qulakkeerneqarluni. Kisianni aamma suliffeqarfiit mikisut nutaallu atorfissaqartinneqarput. Internetti annertunerusoq pitsaanerusorlu kiisalu digitalinngortitsineq annertunerusoq inuusuttut aallarnisaasartut amerlanernik periarfissaqalersissavaat. Kisianni tamakku suli naammanngillat. Suliaqarsinnaanermut piumassuseq piginnaasarlu nammineq takkunneq ajorput. Ilinniartitaanerit, inuussutissarsiortut ingerlataqarfiillu allat akornanni suliniutinik nutaanik atorfissaqartitsisoqarpoq, aallarnissaasartunik iluatsitsisunik amerlanernik pilersitsisoqassappat.

Siuariartornermut apeqqutaapput piginnaasaqarluartut pisinnaasut amma inuussutissaarsionermi atukkat iluanaarnartut

19

Inuussutissarsiortut nittartagaq isertarfiat Inuussutissarsiortut nittartagaq isertarfiat ilaatigut pisortat neqeroorutaannut, paasissutissanut inatsisinullu attuumassuteqartunut, qinnuteqarnermi immersugassanut kiisalu pisortanut oqartussanut nalunaarnernut nalunaarusiornernullu ajornanngitsumik iserfiussaaq. Iserfik aamma nunani allani suliffeqarfinnut saaffiginnissaaq aamma suliffeqarneq, akileraartarnermut pissutsit, avatangiisit pillugit inatsisinik assigisaanillu tuluttut paasissutissanik imaqassalluni.

Suliniutit

Periusissiami sammisaq 6-p ”Nutaaliorneq aningaasaliinerillu” pitsaaqutissaanik uuttuut

Suliffeqarfiit nutaat amerlissapput Neqeroorutit imminut

akilersinnaanerusut Kalaallit ilinniagartuut amerlanerusut

suliffinni Pilersinniakkat angisuut amerlanerusut Akiligassiissutit pappialat ikinnerusut Akiliisinnaajunnaartut ikinnerusut

Suliniutinut annertuunut paasissutissat Inuussutissarsiortut nittartagaq isertarfiata ilaatut nunani allaneersunut aningaasaliisartunut paasissutissaasivimmik pilersitsisoqassaaq, tassani piumasaqaatit suut atuunnersut pillugit oqartussanik attuumassuteqartunik oqaloqateqarsinnaallutik, aamma nunami attaveqaatit allilernissaannut suut periarfissaanersut pillugit. Paasissutissat attaveqaatinut tunngasuussapput, tassunga ilanngullugit nalunaarasuartaatit aaqqissugaanerat, umiasualiviit, innaallagiamik pilersuineq, kuuffiit, avatangiisinut illersuinerit ilaalu ilanngullugit.

Atorfiit pillugit nittartagaq ataatsimoorussaq Pisortat ingerlataqarfiit inuussutissarsiortuniillu allagarsiussanik atorfiit pillugit nittartagaq ataatsimoorussaq pilersinneqassaaq. Tamatuma kalaallit sulisinnaasut aamma suliffeqarfinni nuttarsinnaaneq qulakkiissavaa. Qinnuteqartut aamma CV-tik ilanngussinnaavaat.

Akiligassat allagartaat Digitalikkut akiligassiineq Namminersorlutik Oqartussanut pilersuisunut atugassanngorlugu atulersinneqassaaq. Taamatut sullissinermi iluanaarutit arlaliupput, ilaatigut sukkanerusumik pitsaassutsimillu qulakkeerisumik akiliinerit ingerlanneqartarlutik. Pisortat assaannarmik suleriaatsit arlallit sipaarsinnaavaat. Suliffeqarfinnut tamanna sipaarfiusinnaavoq allaffissornikkut akileeqquseqqinnerit il.il. atorunnaarsinnerisigut, taamaattumillu allaffeqarfimmit qullersaq peqataatinnagu nioqqutissaq akilersisinnaallugu.

Aallarnisaasartut periusissiaq Periusissiaq oqaasertalersorneqassaaq aalajangersimasunik anguniagalerlugu, aallarnissaartunut siuarsaasinnaasoq, IT-p iluani periarfissat immikkut isiginiarneqarlutik. Periusissiaq inuussutissarsiortut, suliatigut peqatigiiffiit, ilinniarfeqarfiit aamma ingerlataqarfiit allat akornanni suleqatigiinnermik ineriartortitsisinnaavoq.

20

Sukangasuumik aqutsisoqartariaqarpoq

Naalakkersuisoqarfinni pisortat suliniut pillugu suliakkiissut aamma pilersaarutit nutaat pillugit tamarmiusumik nassuiarneri akuerisassavaat, ataatsimoortumillu pisortat IT pillugu aqutsisoqatigiivi, ”FOIS” paasissutissiisartuullunilu ataqatigiissaarisuulluni. Pilersaarut akuerineqarpat pilersaarummi piginnittoq pilersaarummut tamakkiisumik akisussaalertarpoq.

Digitalinngortitsinermut Aqutsisoqarfik naalakkersuisoqarfinni pisortanut saqqummiussisoqartinnagu pilersaarummi allagaatit pitsaassusaat qulakkiissavaat. Digitalinngortitsinermut Aqutsisoqarfilli taamaallaat siunnersuisuulluni. Aqutsisoqarfik taamaalilluni pilersaarummik unitsitsisinnaanngilaq.

Naalakkersuisut

Digitalinngortitsinermut aqutsisoqarfik

Naalakkersuisoqarfinni pisortat

Paasissutissat tunngaviusut nutarterneri

Pisortat ingerlataqarfii pisariitsut, ingerlalluartut

ataqatigiissullu

Digitalikkut ilinniartitaaneq piginnaasallu

FOIS

Internetti annertunerusoq akikinnerusorlu

Peqqinneq kikkunnut tamanut

Suliniut 1 Suliniut 2 Suliniut 3 Suliniut 4

Aningaasaliinerit nutaaliornerlu

Pilersaarutit ukiup ukiumoortumik Digitalinngortitsinermut Aqutsisoqarfimmut nalunaarusiortassapput, periusissiaq pillugu killiffik pillugu ataatsimoortumik FOIS-imut, Naalakkersuisunut aamma Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamut nalunaarusiortoqarnissaa siunertaralugu, Aningaasaqarnermut aamma Akileraartarnermut ataatsimiisitaliaq Suliniutinik ulluinnarni aqutsineq Ataatsimoorus-samik Pisortat Pilersaarutinut Najoqqutaat malil-lugu pisassaaq, aamma naalakkersuisoqarfinni pisortat pilersaarutip naammassinera pillugu nalunaarusiaq akuerisussaallugu.

21

Pingaarnersiuineq ilisimasanillu avitseqatigiinneq

Aallartinneq Ilisimasanik avitseqatigiinneq misilittakkanillu paarlaasseqatigiinneq eqqarsaatigalugu Digitalinngortitsinermut Aqutsisoqarfiup neqeroorutigaa erseqqinnerusumik isumaqatigiissuteqarnikkut pilersaarusiortut peqatigalugit aallartitsinermik aaqqissuussisoqassasoq – suliakkiissutip suliarineqarnissaa imaluunniit pileraarutip tamarsiusup naalakkersuisoqarfinni pisortani nassuiarneqarnissaa sioqqullugu. Pilersaarutit naammassineqarpata pilersaarutit naammassineqarneri pillugit nalunaarusiaq tunniunneqassaaq, pilersaarutip ingerlanerani misilittakkat anguneqartut katersorneqarlutik. Naammassinermi nalunaarusiaq kiisalu suliakkiissut aamma pilersaarutip tamarmiusup nassuiarneqarnera ilisimasanik pingaarutilinnik imaqarpoq, pilersaarutinit allanit iluaqutigineqarsinnaasut. Digitalinngortitsinermut Aqutsisoqarfik taamaattumik pilersaarutit pillugit nittartakkut allagaatit taakku pilersaarutinit allanit kissaatigineqarpat pissarsiarineqarsinnaanera aamma periarfissaqartitserusuppoq.

Pilersaarutit uku pingaarnerutinneqassapput Pilersaarutit peqqinnissamut

iluaqutaanerusut Pilersaarutit innuttaasunut

inuussutissarsiutinillu ingerlataqartunut pitsaasumik tunniussaqarfiunerusussat

Pilersaarutit kommunini Namminersorlutillu Oqartussani pitsanngorsaanermut iluaqutaanerpaasussat

Pilersaarutit innuttaasunut inuussutissarsiutinillu ingerlataqartunut toqqaannartumik toqqaannganngikkaluartumillu kinguneqarluarnerusussat

Pilersaarutit aningaasalersueqataaffigineqartut

Pilersaarutaasinnaasut (assersuutigalugu attaveqaatit piorsarneqarnerat aamma tunngaviusumik paasissutissat pillugit)

Pilersaarutit annikitsut (iluatsilluarsinnaappata)

Naalakkersuisoqarfinni pisortanit oqartussaaffigi-neqartunik Digitalinngortitsinermut immikkoorti-tani 10 mio. kr.-it immikkoortinneqarsimapput immikkoortut akornanni tulleriissaarineq Pilersaarut pillugu suliakkiissut tunngavigalugu misissuinermut aamma pilersaarutip tamarmiusup nassuiarneqarnera tunngavigalugu pilersaarummut tamarmut pilersaarutit aningaasanik qinnuteqarsinnaapput. Tulleriissaarineq pilersaarutinik naalakkersuisoqarfinni pisortat pingaarnersiuinerat pilersaarutip tamarmiusup nassuiarneqarnera sunniutini anguniakkanik immikkuullarissunik uuttorneqarsinnaasunillu imaqarnersut tunngavigalugu annerusumik pisarpoq. Pingaarnersiuinermi piumasaqaatit allat kipparissumi saamerlermiittumi takuneqarsinnaapput.