1

OCENA STANU I SKUTECZNOŚCI POMOCY SPOŁECZNEJ WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO ZA ROK 2016

(zawierająca również wybrane parametry i informacje dotyczące I półrocza 2017 roku)

Liczba i struktura świadczeniobiorców, udział gospodarstw domowych

objętych pomocą społeczną.

W 2016 roku w województwie pomorskim pomocą i wsparciem

objętych było 65 565 rodzin skupiających 160 695 osób. Nadal zatem

utrzymuje się występująca już od kilku lat tendencja spadkowa w wielkości

tych wskaźników. W przypadku liczby rodzin objętych pomocą spadek ten

w porównaniu z rokiem 2015 wyniósł 3 869 rodzin, a w przypadku liczby osób

w nich funkcjonujących 16 654 osób.

Stabilna natomiast jest sytuacja w kwestii samej struktury środowisk

korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. Zarówno w roku 2015 jak

i 2016 udział mieszkańców wsi w ogólnej liczby gospodarstw domowych

objętych pomocą wyniósł 45%.

Udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną w 2016 roku

w ogólnej liczbie gospodarstw województwa wyniósł 8,1%. Rok wcześniej

kształtował się na poziomie 8,6%. Utrzymuje się zatem spadkowy trend

także w przypadku tego wskaźnika. Na mapie ukazującej udział gospodarstw

domowych objętych pomocą społeczną w układzie powiatowym („mapa biedy”

– Załącznik Nr 1) w porównaniu z rokiem 2015 nastąpiło niewielkie

przetasowanie w usytuowaniu powiatów o najwyższym udziale gospodarstw

domowych objętych pomocą społeczną – grupę tę opuścił powiat kwidzyński,

a przybył (ponownie) powiat sztumski (wschodnia rubież naszego

województwa) oraz powiat lęborski (zachodnia rubież naszego województwa).

2

Powiązania między stopą bezrobocia a udziałem gospodarstw domowych

objętych pomocą społeczną w poszczególnych powiatach ukazuje Załącznik

Nr 3. Zależności te nie są jednoznaczne. W części powiatów można zauważyć

bezpośrednią korelację pomiędzy tymi wskaźnikami (wysoki poziom bezrobocia

wiąże się przeważnie z wysokim poziomem gospodarstw domowych objętych

pomocą społeczną). W innych zależności takich nie ma, przy czym zarysowały

się dwie przeciwstawne tendencje:

- w przypadku takich powiatów jak: nowodworski, malborski występuje

stosunkowo wysokie bezrobocie, natomiast wskaźniki „pomocowe” nie

osiągają najwyższych wartości,

- w przypadku takich powiatów jak: kartuski, kwidzyński i kościerski zauważa

się zjawisko odwrotne - przy nie najwyższych poziomach stopy bezrobocia

występuje stosunkowo duży udział gospodarstw domowych objętych pomocą

społeczną.

Wśród typów rodzin objętych pomocą społeczną jedną

z dominujących grup stanowią rodziny z dziećmi (większą populację stanowią

osoby samotnie gospodarujące). W 2016 roku odsetek rodzin z dziećmi wyniósł

37,3 %. Nastąpił zatem nieznaczny spadek tego wskaźnika w porównaniu

z rokiem poprzednim, który wynosił 40,4% . Jest to zapewne skutek realizacji

Programu „Rodzina 500+”, w postaci poprawy sytuacji materialnej części

rodzin z dziećmi. W ramach tej grupy najwięcej było rodzin z jednym lub

dwojgiem dzieci. Ta sytuacja utrzymuje się od lat - co obrazują wykresy

i tabela przestawione w Załączniku Nr 15, 16 i 17.

W Załączniku Nr 18 i 19 przedstawiono porównanie udziału rodzin

wielodzietnych (czyli posiadających 4 i więcej dzieci – zasada przyjęta z badań

GUS-owskich w ramach ostatniego spisu powszechnego) w całej populacji

rodzin z dziećmi w województwie z udziałem tych rodzin w populacji rodzin

objętych pomocą społeczną. Z zestawień tych wynika, iż udział rodzin

wielodzietnych w populacji rodzin objętych pomocą społeczną jest, analogicznie

3

jak w latach poprzednich, zdecydowanie większy (12,7%) od udziału tychże

rodzin w populacji wszystkich rodzin z dziećmi w województwie pomorskim

(2,2%). Przedstawienie obu wskaźników w układzie powiatowym ukazuje

sytuację, w której rozkład wartości udziału rodzin wielodzietnych w populacji

wszystkich rodzin z dziećmi w poszczególnych powiatach nie pokrywa się

dokładnie z rozkładem wartości udziału rodzin wielodzietnych objętych pomocą

społeczną. Jedynie w przypadku powiatu kartuskiego występuje zgodność jeśli

chodzi o uzyskane poziomy tych wskaźników – oba wykazują najwyższe

wartości spośród wszystkich powiatów województwa pomorskiego.

Struktura, koszty, rodzaje świadczeń z pomocy społecznej.

Utrzymuje się rozpoczęta w 2015 roku tendencja do wyrównywania się

poziomu w liczbie osób pobierających świadczenia pieniężne i niepieniężne

(Załącznik Nr 7). W 2016 r. w całym województwie pomorskim udział osób,

którym przyznano świadczenie pieniężne w ogólnej liczbie osób, którym

przyznano jakiekolwiek świadczenie z pomocy społecznej wyniósł 56,2%

(identyczny poziom jak w roku 2015). Wartość tego wskaźnika

w poszczególnych powiatach przedstawiono w Załączniku Nr 8. Analiza

wykresu wskazuje, iż analogicznie jak w roku poprzednim, w pięciu powiatach

naszego województwa udział osób otrzymujących świadczenia pieniężne jest

mniejszy niż 50%. W przypadku sześciu powiatów ziemskich i wszystkich

czterech miast grodzkich wskaźnik ten osiągnął wartość większą niż średnia

wojewódzka. Największy udział osób, którym przyznano świadczenie pieniężne

w ogólnej liczbie świadczeniobiorców wystąpił ponownie w Mieście Słupsk

(81,1% - wzrost w porównaniu z rokiem 2015 o 11,4%). Tak wysoki poziom

tego wskaźnika w tej Gminie jest dość niepokojący.

Informacje na temat poszczególnych form świadczeń pieniężnych

i niepieniężnych znajdziemy w Załącznikach Nr 5 i 6. Każdy z tych

4

załączników przedstawia jednak te dane w innym kontekście. W załączniku

Nr 5 zamieszczono materiał o liczbach osób objętych poszczególnymi

świadczeniami na przestrzeni 3 ostatnich lat, natomiast w Załączniku Nr 6

ukazano strukturę kosztową (w 2016 r.) pieniężnych i niepieniężnych form

świadczeń pomocy społecznej. Jeśli chodzi o poziom kosztów to wśród

świadczeń pieniężnych w 2016 r., analogicznie jak w roku poprzednim,

dominowały zasiłki stałe (58%). Natomiast w przypadku liczby osób

pobierających te świadczenia to prym wiodły ponownie zasiłki celowe (43 385

osób). Jest to oczywiście związane z wysokością jednostkowego świadczenia.

Analogiczna sytuacja zachodzi w przypadku świadczeń niepieniężnych.

W wymiarze kosztowym największy udział mają usługi opiekuńcze (39%),

natomiast największej liczbie osób udzielono wsparcia w postaci posiłku (43

712 osób). Podobne zależności występowały w roku ubiegłym.

W 2016 r. następował (w stosunku do lat poprzednich) dalszy spadek ogólnej

liczby gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną oraz zmniejszenie

się liczby osób pobierających różne formy zasiłków. Zwiększyła się natomiast

liczba osób objętych usługami ( opiekuńczymi, specjalistycznymi) – co jest

zjawiskiem pozytywnym.

Informacje dotyczące budżetu Wojewody Pomorskiego w obszarze

pomocy społecznej, świadczeń rodzinnych i wychowawczych oraz pieczy

zastępczej przedstawiono w Załączniku Nr 12. Ukazuje on skalę i różnorodność

wydatków ponoszonych na poszczególne rodzaje wsparcia z środków

rządowych. Największy wpływ na wysokość tego budżetu w roku 2016 i jego

planie na 2017 r. (stan na 30 września) stanowi koszt świadczeń wypłacanych

w ramach rządowego Programu „Rodzina 500 plus”.

5

Środowiskowe domy samopomocy.

Skuteczne wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi wymaga

maksymalizacji wysiłków zarówno w sektorze ochrony zdrowia jak i pomocy

społecznej. Tymczasem Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego

oparty o model wsparcia środowiskowego, czyli oferty środowiskowych form

leczenia psychiatrycznego poprzez funkcjonowanie Centrów Zdrowia

Psychicznego, wciąż jest nierealizowany. Jednak po stronie pomocy społecznej

odnotowujemy stały rozwój istniejących i powstawanie nowych ośrodków

wsparcia dziennego – Środowiskowych Domów Samopomocy i Klubów

Samopomocy. Obecnie w województwie pomorskim funkcjonuje 65

środowiskowych domów samopomocy, w tym 2 powiatowe, dla 1 847 osób

z zaburzeniami psychicznymi. Ośrodki te działają w prawie wszystkich

powiatach, z wyjątkiem nowodworskiego. Środowiskowe domy samopomocy

sprawdzają się jako ważny element systemu wsparcia ograniczającego

wykluczenie społeczne osób z zaburzeniami psychicznymi, wprowadzają

w praktykę ideę integracji społecznej oraz łamania stereotypów dotyczących

funkcjonowania tych osób. Od kilu lat działają też kluby samopomocy dla osób

z zaburzeniami psychicznymi, jako kolejny element sieci wsparcia, który

wzmacnia oddziaływanie w środowisku oraz pozwalają na lepsze wykorzystanie

bazy i specjalistów. Obecnie funkcjonuje w województwie pomorskim

12 klubów samopomocy (najwięcej w kraju) dla 144 osób.

Praca ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi oparta jest

na idei domu, w którym w bezpieczny i adekwatny do możliwości sposób

uczestnicy mogą nabywać niezbędne umiejętności potrzebne w życiu

codziennym, polegające na nauce, rozwijaniu lub podtrzymywaniu umiejętności

społecznych, umiejętności interpersonalnych, rozwiązywania konfliktów,

problemów urzędowych, umiejętności spędzania czasu wolnego. Podejmowane

są również coraz częściej działania przygotowujące osoby z zaburzeniami

6

do powrotu na rynek pracy. Wszystkie te działania mają na celu uniknięcie

konieczności częstych hospitalizacji i ograniczenie konieczności pobytu tych

osób w domach pomocy społecznej lub odsunięcie go w czasie.

W roku 2016 budżet Wojewody w tym zakresie, razem z rezerwą budżetową|

( 1 166 667 zł), wyniósł 28 467 632 zł. W roku 2017 uzyskano z rezerwy

budżetowej 1 999 501 zł na dochodzenie do standardów oraz na uruchomienie

88 miejsc w 3 nowych domach. Łącznie budżet Wojewody na to zadanie

wyniósł 30 703 501 zł.

Obecny stan prawny wyznaczający funkcjonowanie ŚDS wynika

z Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 4 grudnia 2014 r.

zmieniającego rozporządzenie w sprawie środowiskowych domów samopomocy

i przewiduje przedłużenie do 31 grudnia 2018 r. terminu uzyskania przez

wszystkie środowiskowe domy samopomocy standardów, które zostały

określone w tymże rozporządzeniu. Proces dochodzenia do uzyskania

niezbędnych standardów w środowiskowych domach samopomocy

województwa pomorskiego jest sukcesywnie realizowany. Czy wszystkie domy

je osiągną, zależeć będzie od wysokości środków finansowych z rezerwy

budżetowej przeznaczonych na ten cel w 2018 roku oraz od tego czy zostanie

uwzględniony, zgłaszany przez środowisko osób zajmujących się wsparciem

osób z zaburzeniami psychicznymi, postulat nie wyłączania ŚDS ze struktur

OPS. Nadzieję na podniesienie jakości usług w środowiskowych domach

samopomocy budzi kolejny następujący w 2018 roku wzrost średniej

miesięcznej kwoty dotacji na jednego uczestnika ośrodka wsparcia dla osób

z zaburzeniami do 230% kryterium dochodowego osoby samotnie

gospodarującej (obecnie jest to 634 zł) czyli do wysokości 1 458,20 zł.

Docelowo zaplanowane kryterium 250%, czyli 1 585 zł możliwe jest

do osiągnięcia dopiero w 2019 roku. Kwota dotacji dla klubów samopomocy

nie uległa zmianie i wynosi nie mniej niż 80% kryterium dochodowego osoby

samotnie gospodarującej (czyli 507,20 zł).

7

Nowym źródłem finansowania rozwoju sieci ŚDS, w tym rozwój wsparcia

całodobowego w jednostkach już funkcjonujących i rozszerzenie typów ŚDS-

dla osób z zaburzeniami psychicznymi w ramach systemu usług wspierających

i rehabilitacyjnych, które będą obejmować osoby ze spektrum autyzmu lub

ze sprzężoną niepełnosprawnością jest działanie nr 3.2 Programu

„Za życiem” (Dz.U.2017, poz.1292) przyjętego uchwałą Nr 160 Rady

Ministrów z dnia 20 grudnia 2016 roku (M.P. poz.1250). Innym działaniem

ujętym w tym Programie jest podwyższenie o 30 % kwoty dotacji na jednego

uczestnika ŚDS, dla osób ze spektrum autyzmu lub ze sprzężoną

niepełnosprawnością, które posiadają orzeczenie o znacznym stopniu

niepełnosprawności wraz ze wskazaniem konieczności stałej lub długotrwałej

opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną

możliwością samodzielnej egzystencji, zgodnie z art.51c ust.5 ustawy o pomocy

społecznej wprowadzonym ustawą z dnia 22 czerwca 2017r.

o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacja tegoż Programu ( Dz.U.

2017 r. poz.1292). W tym roku uzyskaliśmy dla 309 nisko funkcjonujących

uczestników ŚDS dodatkowe 587 718 zł oraz 62 639 zł na utworzenie filii ŚDS

przeznaczonej dla tych osób. Obecnie Program ma zapewnione

finansowanie do 2021 roku.

Problemy dotyczące osób bezdomnych.

W 2017 roku w nocy z 8 na 9 lutego zostało zrealizowane trzecie

ogólnopolskie liczenie osób bezdomnych. Ustalono, iż w województwie

pomorskim tego dnia udało się dotrzeć do 3319 osób bezdomnych, w tym

2779 mężczyzn, 440 kobiet i 100 dzieci.

Natomiast w dniach 8 i 9 grudnia 2017 roku po raz dziewiąty

przeprowadzone zostanie regionalne badanie socjodemograficzne: „Portret

8

zbiorowości osób bezdomnych w województwie pomorskim”, które

zweryfikuje wcześniej uzyskane dane

Skala bezdomności w naszym województwie jest podobna do skali

europejskiej. Osoby bezdomne w placówkach stanowią ponad 72 %, zaś

niecałe 28% przebywa poza placówkami, ale w miejscach niemieszkalnych

tylko 4,8% i zwiększa się szansa, szczególnie w dużych miastach,

na skuteczny proces wychodzenia z bezdomności, szczególnie poprzez

rozwój procesu deinstytucjonalizacji – wprowadzania mieszkalnictwa

wspieranego i asystentury.

Obecnie w naszym województwie funkcjonuje 41 placówek (zgodnie

z rejestrem placówek udzielających tymczasowego schronienia, prowadzonego

przez Wojewodę na rok 2017) zapewniających tymczasowe schronienie

w ogrzewalniach, noclegowniach, schroniskach i domach samotnej matki, które

dysponują wystarczającą liczbą miejsc z możliwością uruchomienia ponad 200

dostawek w czasie zimy, z czego 5 dysponuje miejscami pobytu dla osób

pod wpływem alkoholu.

Aktualnie placówki dla osób bezdomnych są skategoryzowane zgodnie

z nowym brzmieniem art. 48a ustawy o pomocy społecznej - wprowadzonym

przez art. 1 pkt 10 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o pomocy

społecznej (Dz. U. z 2015 r. poz.1310), który stwierdza, że tymczasowe

schronienie może zostać udzielone osobom bezdomnym w trzech kategoriach

placówek dla osób bezdomnych: noclegowni, schronisku dla osób bezdomnych

i ogrzewalni. Ponadto art. 48a ust. 5 stwierdza, iż; „W noclegowni, schronisku

dla osób bezdomnych, ogrzewalni mogą przebywać osoby zdolne

do samoobsługi. których stan zdrowia nie zagraża zdrowiu i życiu innych osób

przebywających w placówce". Nowe brzmienie art. 48a ustawy o pomocy

społecznej weszło w życie z dniem 5 września 2016 r. i te przepisy ustawy

9

wprowadziły upoważnienie ustawowe do wydania rozporządzenia, które

określiło standardy placówek noclegowych dla osób bezdomnych w zakresie:

standardów obiektów, w których mieszczą się placówki,

standardów usług świadczonych w placówkach,

kwalifikacji osób świadczących usługi w placówkach.

Ostateczny kształt rozporządzenie w sprawie standardów noclegowni i schronisk

dla osób bezdomnych oraz ogrzewalni uzyskało w dniu 28 kwietnia 2017 roku.

Zdefiniowane zostały trzy rodzaje placówek dla osób bezdomnych, tj.

ogrzewalnia, noclegownia i schronisko oraz zostały uregulowane zasady

i formy wsparcia osób bezdomnych.

I tak noclegownia zapewnia przede wszystkim schronienie w postaci miejsca

noclegowego, nie oferuje natomiast usług ukierunkowanych na uzyskanie

samodzielności życiowej przez osoby bezdomne. Z ogrzewalni może skorzystać

każda osoba znajdująca się w sytuacji kryzysowej i potrzebująca tymczasowego

schronienia, schronisko dla osób bezdomnych ma pełnić przede wszystkim

funkcje aktywizujące, pobyt w nim ma mieć charakter tymczasowy i prowadzić

docelowo do usamodzielnienia się osoby bezdomnej i wyjścia z bezdomności-

stąd konieczność podpisania kontraktu socjalnego. Przyznanie pomocy w formie

tymczasowego schronienia w ogrzewalni lub noclegowni nie wymaga

przeprowadzenia wywiadu środowiskowego ani wydania decyzji

administracyjnej. Mimo, iż w procedurze przyznania schronienia w noclegowni

lub ogrzewalni nie przeprowadza się wywiadu środowiskowego ani nie wydaje

się decyzji administracyjnych, to każda gmina zobowiązana jest do zapewnienia

tych form udzielania schronienia. W sytuacji, w której gmina sama nie

prowadzi ogrzewalni i noclegowni, powinna wykazać się zleceniem tego

zadania podmiotowi uprawnionemu w drodze konkursu ofert lub zawarciem

odpowiedniego porozumienia administracyjno-prawnego z innymi gminami

na udzielanie schronienia w tych formach.

10

Projekt zmian ustawy o pomocy społecznej wprowadza zmiany do art. 48a

ustawy o pomocy społecznej. Nowy typ placówki udzielającej tymczasowego

schronienia – schronisko dla osób bezdomnych z usługami opiekuńczymi –

ma zapewnić osobom bezdomnym, które ze względu na wiek, chorobę

lub niepełnosprawność wymagają częściowej pomocy i opieki innych osób

w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych, ale nie wymagają usług

świadczonych przez jednostkę całodobowej opieki, zakład opiekuńczo-leczniczy

lub zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, tymczasowe schronienie wraz z usługami

opiekuńczymi. Projekt wprowadza rozwiązania, zgodnie z którymi

w szczególnie uzasadnionych sytuacjach dopuszcza się przyznanie

tymczasowego schronienia w schronisku dla osób bezdomnych z usługami

opiekuńczymi osobom bezdomnym, które posiadają decyzję o skierowaniu

do domu pomocy społecznej, na okres oczekiwania na umieszczenie w domu

pomocy społecznej, nie dłużej jednak niż na 4 miesiące.

Projekt uszczegóławia przepisy dotyczące rejestru, który dotychczas budził

wątpliwości zgłaszane przez wojewodów i organizacje pozarządowe.

Prowadzenie przez Wojewodę rejestru miejsc udzielenia tymczasowego

schronienia w schroniskach dla osób bezdomnych, schroniskach dla osób

bezdomnych z usługami opiekuńczymi, noclegowniach i ogrzewalniach

ma na celu zapewnienie maksymalnego dostępu do informacji o miejscach

tymczasowego schronienia dla osób bezdomnych i wszystkich potrzebujących

wsparcia w tej formie. I to gmina ma zgłaszać do rejestru wojewody miejsca

tymczasowego schronienia w poszczególnych formach placówek.

Problemy dotyczące przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014-

2020 ( KPPPwR) ma wieloletnią perspektywę i zawarte w nim cele i obszary

działań nakładają obowiązek na wszystkie szczeble administracji publicznej

11

realizacji długofalowych zadań w celu zmniejszenia zjawiska przemocy

w rodzinie. Osiągnięcie tego celu jest procesem wymagającym czasu,

rzeczywistej współpracy poszczególnych sektorów, środków finansowych,

i ciągle jeszcze zmiany świadomości społecznej. Obecnie wszystkie działania

powinny być skupione na systematycznej pracy wszystkich służb przy

wykorzystaniu nowoczesnych metod profilaktyki i interwencji, stworzeniu

dobrego systemu wsparcia, który konsekwentnie będzie monitorował każdą

ujawnioną sytuację i elastycznie reagował na zmiany, a nie tylko realizował

sztywno procedury. Dla prawidłowego sprawowania nadzoru w tym obszarze

przez służy Wojewody niezbędne są dane, które odzwierciedlają rzeczywistą

sytuację określającą poziom realizacji zadań z zakresu przeciwdziałania

przemocy w rodzinie. Tymczasem wciąż popełnianie są przez jednostki

samorządów lokalnych błędy w sprawozdaniach z realizacji KPPPwR,

co powoduje, że nie są one spójne z innymi sprawozdaniami resortowymi

i jednorazowymi. Analiza danych z tego obszaru wykazuje, że nadal utrzymuje

się tendencja do nierównomiernego prowadzenia działań z zakresu

przeciwdziałania przemocy w rodzinie przez gminy i powiaty naszego regionu.

Efektem tego zjawiska jest ograniczony dostęp do specjalistów,

niewystarczający dostęp do bazy pomocowej, poradni specjalistycznych, terapii

małżeńskiej, terapii systemowej rodzin oraz niewystarczające zaangażowanie

w rozwiązywanie tych problemów przez lokalne samorządy (tyko część gmin

deklaruje istnienie koalicji lokalnej).

Samorząd powiatowy, poza programem przeciwdziałania przemocy

w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie, zobowiązany jest

do zapewnienia osobom doznającym przemocy miejsc w ośrodkach wsparcia

i ośrodkach interwencji kryzysowej – zadanie to wciąż nie jest realizowane

na satysfakcjonującym poziomie.

Wszystkie szczeble samorządów zgłaszają brak środków finansowych na nowe

zadania oraz konieczność systematycznych szkoleń interdyscyplinarnych

12

dla pracowników instytucji zajmujących się tym problemem. Przypominamy,

że zadania szkoleniowe realizuje samorząd wojewódzki.

Podstawowe dane, które opisują stan infrastruktury i poziomu realizacji zadań

z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie w 2016 roku w województwie

pomorskim przedstawiają się następująco:

- 20 Punktów Konsultacyjnych przyjęło 873 osoby dotknięte przemocą

w rodzinie,

- funkcjonowało 6 Ośrodków Interwencji Kryzysowej (OIK) w powiatach

województwa pomorskiego |(w tym tylko 2 działające całodobowo, 7 dni

w tygodniu). Wspierało je 9 Punktów Interwencji Kryzysowej (PIK).

Wszystkie te placówki posiadały łącznie 47 miejsc całodobowego pobytu

(67 osobom udzielono takiej formy pomocy),

- wsparcia udzieliły 2 Domy dla matek z małoletnimi Dziećmi i kobiet

w ciąży, które posiadają 8 miejsc – skorzystały z nich 3 kobiety i 5 dzieci,

- 3 Ośrodki Wsparcia z 13 miejscami całodobowymi udzieliły niezbędnej

pomocy 51 osobom,

- kontynuowały swoją działalność 2 Specjalistyczne Ośrodki Wsparcia

dla Ofiar Przemocy w Rodzinie (SOW) z 23 miejscami pobytu całodobowego,

z których skorzystało w ubiegłym roku 79 osób (łącznie innymi formami

pomocy oferowanymi przez te placówki objętych zostało 538 osób),

-11 powiatów realizowało programy korekcyjno-edukacyjne, które

ukończyło 60 osób spośród 194, które je rozpoczęły. Wyniki te od kliku lat

kształtują się podobnie, ale coraz więcej powiatów jest zainteresowanych

zwiększeniem oferty skierowanej do osób stosujących przemoc, ale środki

finansowe jakie są przyznane na ten cel nie są w stanie zaspokoić tych potrzeb.

Analiza danych przekazanych w sprawozdaniach przez samorządy gminne

wskazuje na niewielki spadek liczby prowadzonych w 2016 roku procedur

NK w stosunku do roku poprzedniego (z 4 237 do 4 061).

13

Nadal większość procedur wszczynają przedstawiciele policji (3 082), niewiele

wzrosła aktywność pracowników pomocy społecznej (z 709do 711) i oświaty

(z 169 do 176), nadal nikła jest sprawczość w tym zakresie ze strony

pracowników ochrony zdrowia (spadek z 65 do 64) i przedstawicieli GKRPA

(spadek z 33 do 28).

Niewiele wzrosła w porównaniu z rokiem 2015 liczba odebranych dzieci

(z 40 do 55) w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka,

w związku z przemocą w rodzinie realizowana przez pracowników socjalnych

wraz z policjantem, pracownikiem ochrony zdrowia, na podstawie art. 12a

ustawy. Świadczy to o tym, że procedura ta nie jest nadużywana i zastosowane

interwencje są zasadne (potwierdza to też brak przypadków uznania przez sądy

zażaleń złożonych przez opiekunów). Wśród innych pozytywnych trendów,

które pojawiły się ostatnio, w związku z realizacją zadań z zakresu

przeciwdziałania przemocy w rodzinie jest fakt, iż coraz więcej samorządów

gminnych i powiatowych szkoli pracowników, a także umożliwia uczestnictwo

w superwizji, grupach wsparcia dla pracujących bezpośrednio z osobami

uwikłanymi w przemoc w rodzinie. Powoduje to podniesienie skuteczności

i profesjonalizmu działań w tej sferze. Z danych uzyskanych (za 2016 rok)

z samorządów wynika, że dominującą formą przemocy jakiej doświadczają

członkowie rodzin jest przemoc psychiczna (4 604 osób), a potem w kolejności:

przemoc fizyczna (3 836 osób), ekonomiczna (659 osób), zaniedbywanie dzieci

(204 osoby) i seksualna (160 osób).

Podsumowując działania w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie

należy stwierdzić, że czeka nas w najbliższym czasie w tym zakresie dużo

zadań i wyzwań, z którymi się musimy zmierzyć. Działania podejmowane w tej

sferze rozwijają się bowiem nierównomiernie w całym naszym regionie.

Niektóre samorządy jeszcze przed nowelizacją ustawy podjęły wyzwanie

i szybko zaczęły działać interdyscyplinarnie, a niektóre z dużym opóźnieniem

tworzyły zespoły i nadal nie posiadają specjalistycznego wsparcia. Wśród

14

praktyków działających w tej sferze silnie postulowane są zmiany legislacyjne

np. doprecyzowania procedury NK, ustalenie progu interwencji uruchamiającej

procedurę NK, a także znalezienia ścieżki finansowego i merytorycznego

wsparcia ZI i GR. Nadal bardzo ważnym hamulcem ograniczającym

skuteczność działań są silnie funkcjonujące stereotypy dotyczące przemocy tj.

niski poziom świadomości społecznej i wiedzy o przejawach przemocy, wysoki

poziom tolerancji dla tego zjawiska oraz wynikająca stąd bierność, a co za tym

idzie oczekiwanie od instytucji, że rozwiążą same te problemy bez osobistego

zaangażowania obywateli.

Domy pomocy społecznej.

W 2016 r. w województwie pomorskim funkcjonowały 44 domy pomocy

społecznej, dysponujące łącznie 4.291 miejscami (stan na dzień 10 października

2017 r. wskazuje na 4.295 takich miejsc).

Analiza średnich kosztów utrzymania mieszkańców ponadgminnych domów

pomocy społecznej wykazuje, iż zarówno w roku 2016 jak i w 2017 r. nastąpił

wzrost średnich kosztów pobytu. W 2016 odnotowaliśmy wzrost o 104,67 zł

na osobę (w porównaniu z rokiem 2015 co stanowi wzrost o 3,27%), a w 2017

roku koszt ten wzrósł o kolejne 181,18 zł na osobę (wzrost

o 5,65% w porównaniu z rokiem 2016). Z przekazanych przez ośrodki pomocy

społecznej informacji dotyczących wysokości środków przekazywanych

na dofinansowanie pobytu swoich mieszkańców w domach pomocy społecznej

(tabela poniżej) wynika, iż ogólna kwota tych środków w skali całego

województwa wzrosła w 2016 r., w porównaniu do roku 2015 r., o 5.4 mln zł.

Ten trend wzrostowy utrzymuje od kilku lat.

15

Wysokość dofinansowania kosztów pobytu mieszkańców w domach pomocy społecznej

przez gminy województwa pomorskiego (w milionach zł.) w latach 2004–2016.

Województwo

LATA 2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

POMORSKIE 1,8 2,7 5,9 9,7 12,9 23,1 33,8 40,2 40,5 47,4 52,4 56,6 62,0

Źródło: Dane pochodzą z Głównego Urzędu Statystycznego, Departament Statystyki Finansów „Budżet

jednostek samorządu terytorialnego w latach 2003 – 2008” (lata 2004-2005) oraz sprawozdania MPiPS-03 z

Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku, Wydział Polityki Społecznej (lata 2005-2016).

Przeprowadzona analiza wykorzystania miejsc w domach pomocy

społecznej wykazała, iż na koniec 2016 r. w ponadgminnych domach pomocy

społecznej na 3.923 miejsc przebywało łącznie 3.895 osób, z czego 2.271 osób

skierowanych na podstawie decyzji wydanych po dniu 1 stycznia 2004 r., czyli

na „nowych zasadach”, co stanowi 58,3 % ogółu mieszkańców. W domach

pomocy społecznej o zasięgu gminnym, na koniec 2016 r. przebywało 201

mieszkańców na 225 miejsc. Informacje te zostały zawarte w załącznikach

Nr 10 i 11.

Zestawienia ukazane w tych załącznikach zawierają także dane dotyczące

odpłatności za pobyt osób skierowanych do obu rodzajów domów pomocy

społecznej na „nowych zasadach” i ukazuje wspomniany już udział gmin

w dofinansowaniu pobytu swoich mieszkańców w tych placówkach. Analiza

tych informacji za rok 2016 wskazuje, iż nadal utrzymuje się tendencja

wskazująca, iż większość osób kierowanych do domów pomocy społecznej

„na nowych zasadach”, wymaga wsparcia gminy w dofinansowaniu kosztu

swojego pobytu. W przypadku ponadgminnych domów pomocy społecznej

grupa ta stanowi 99,18% ogółu (jedynie 32 na 2.271 osób było w stanie pokryć

samodzielnie lub przy wsparciu rodziny koszt swojego pobytu - co stanowi

16

0,82% ogółu). Sytuacja ta utrzymuje się niezmiennie od 2004 r. i dobitnie

wskazuje, iż udział w dofinansowaniu pobytu osób umieszczanych w domach

pomocy społecznej prawie w stu procentach nadal spoczywa po stronie gmin

kierujących.

Informacje dotyczące mieszkańców gminnych domów pomocy społecznej,

analogiczne jak w ponadgminnych domach pomocy społecznej, w ujęciu

wojewódzkim, obrazują dominujący udział gminy w dofinansowaniu kosztu ich

pobytu.

Działalność gospodarcza w zakresie prowadzenia placówki zapewniającej

całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorych lub

osobom w podeszłym wieku.

W rejestrze Wojewody Pomorskiego dotyczącym działalności gospodarczej lub

statutowej w zakresie prowadzenia placówek zapewniających całodobową

opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorych lub osobom

w podeszłym wieku, na koniec 2016 r. znajdowało się 60 placówek

dysponujących łącznie 1.865 miejscami. Obecnie w rejestrze Wojewody

figuruje już 64 placówek zapewniających całodobową opiekę z 2,017

miejscami. Poniższa tabela przedstawia liczbę tych placówek, od momentu

wprowadzenia obowiązku posiadania zezwolenia wojewody, do chwili obecnej.

Lata

Ogółem:

z tego prowadzone w ramach działalności:

statutowej gospodarczej

liczba

placówek

liczba

miejsc

liczba

placówek

liczba

miejsc

liczba

placówek

liczba

miejsc

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

2006 2 59 0 0 2 59

17

2007 6 123 0 0 6 123

2008 11 277 1 72 10 205

2009 15 477 2 109 13 368

2010 17 540 2 109 15 431

2011 23 758 2 109 21 649

2012 30 932 3 155 27 777

2013 41 1.339 4 171 37 1.168

2014 48 1.497 4 171 44 1.326

2015 54 1.674 4 171 50 1.503

2016 60 1.865 5 196 55 1.669

2017* 64 2.017 5 196 59 1.821

* wg stanu na dzień 11 października 2017 r.

Z uwagi na funkcjonowanie w naszym województwie placówek

zapewniających całodobową opiekę, bez wymaganego zezwolenia Wojewody

Pomorskiego, przed udostępnieniem zainteresowanym adresów konkretnych

placówek, należy upewnić się bezpośrednio w Wydziale Polityki Społecznej

Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku (tel. 58 307-77-45)

lub na stronie Urzędu w BIP w dziale Rejestry (www.gdansk.uw.gov.pl),

czy konkretna placówka widnieje w prowadzonym przez Wojewodę

Pomorskiego rejestrze placówek zapewniających całodobową opiekę.

Po raz kolejny przypominamy, iż gminy nie mogą kierować i ponosić

odpłatności za osoby przebywające w placówkach zapewniających całodobową

opiekę. Pobyt osób w takich placówkach odbywa się na podstawie umowy

cywilnoprawnej, zawartej pomiędzy osobami korzystającymi, a prowadzącym

działalność, a odpłatność za ww. usługę w całości pokrywają zainteresowani

i ich bliscy.

18

Na powyższe, zwróciła uwagę również p. Elżbieta Rafalska Minister

Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w apelu kierowanym pismem z dnia 19

października 2016 r. do wszystkich Wójtów, Burmistrzów i Prezydentów Miast,

w którym czytamy: „Zwracam także Państwa uwagę na prawidłowe kierowanie

osób wymagających całodobowej opieki jedynie do domów pomocy społecznej

prowadzonych przez samorządy lub na ich zlecenie, a nie do placówek

zapewniających całodobową opiekę (…), o których mowa w art. 67-69 ustawy

z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Gminy nie mogą ponosić

częściowej lub całkowitej odpłatności za pobyt osób w tego rodzaju placówkach.

Nie jest możliwe również finansowanie przez gminy (ośrodki pomocy społecznej)

pobytu osób w tego rodzaju placówkach poprzez przyznawanie osobom zasiłku

celowego na sfinansowanie kosztów pobytu w placówce zapewniającej

całodobową opiekę. Jednocześnie przypominam, że zgodnie z art. 48a ust. 5

ustawy o pomocy społecznej w noclegowni, schronisku dla osób bezdomnych

i ogrzewalni mogą przebywać jedynie osoby zdolne do samoobsługi, których

stan zdrowia nie zagraża zdrowiu i życiu innych osób przebywających

w placówce.”.

Kadra pomocy społecznej, dostępność pracownika socjalnego.

Profesjonalizacja, dbałość o poziom wykształcenia kadry pomocy

społecznej i dostępność pracownika socjalnego to czynniki, które w sposób

istotny wpływają na jakość usług społecznych.

Informacje dotyczące poziomu wykształcenia osób pracujących w jednostkach

organizacyjnych pomocy społecznej, analogicznie jak w latach poprzednich,

zostały przedstawione w przygotowanej przez Regionalny Ośrodek Polityki

Społecznej „Ocenie Zasobów Pomocy Społecznej województwa pomorskiego

za rok 2016”. Wynika z niej, że w 2016 r. nastąpił kolejny wzrost ilości

19

pracowników socjalnych posiadających wykształcenie wyższe do liczby 885

osób (o 16 więcej niż w roku 2015). Pozostała zatem grupa pracowników

socjalnych z wykształceniem średnim obniżyła się do liczy 306 osób (spadek

o 21 osób w stosunku do roku 2015).

Nadal nie wszystkie gminy zapewniają swym mieszkańcom niezbędną

dostępność do pracownika socjalnego. Zgodnie z zapisem w ustawie o pomocy

społecznej funkcjonują dwa parametry warunkujące odpowiednie zatrudnienie

pracowników socjalnych w ośrodkach pomocy społecznej:

1. jeden pracownik socjalny zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy

na 2 000 mieszkańców, lub

2. jeden pracownik socjalny zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy

na 50 rodzin i osób samotnie gospodarujących, objętych pracą socjalną.

Oczywiście spełnienie jednego lub drugiego wymogu nie przesądza o tym,

że w konkretnym ośrodku pomocy społecznej jest optymalna liczba kadry,

gdyż zapis ustawowy wprowadza jeszcze jeden warunek jakim jest zatrudnienie

w pełnym wymiarze czasu pracy minimum trzech pracowników socjalnych.

Dlatego na koniec 2016 r. całość wymogów, określonych w ustawie o pomocy

społecznej, dotyczących zatrudnienia odpowiedniej ilości pracowników

socjalnych spełniało 81 ośrodków pomocy społecznej, spośród 123

funkcjonujących w naszym województwie

Szczegółowe informacje dotyczące wartości poszczególnych parametrów

określających dostępność pracowników socjalnych w pomorskich ośrodkach

pomocy społecznej na koniec 2016 r. i I półrocze 2017 r. (tylko parametr

wskazujący liczbę mieszkańców przypadającą na 1 pracownika socjalnego)

zostały przedstawione w załączniku Nr 14 i 14a.

20

Współpraca z organizacjami pozarządowymi w realizacji zadań pomocy

społecznej.

Poszerza się zakres współpracy administracji publicznej z organizacjami

pozarządowymi, szczególnie w sferze pomocy społecznej. Podmioty

niepubliczne są ważnym partnerem w rozwiązywaniu złożonych problemów

społecznych. Potwierdzają to dane ukazane w opracowanej przez Regionalny

Ośrodek Polityki Społecznej „Ocenie Zasobów Pomocy Społecznej

dla Województwa Pomorskiego za rok 2016”. Z informacji zawartych w tej

analizie wynika, iż w całym 2016 roku w województwie pomorskim samorządy

lokalne zleciły (zarówno w trybie określonym w ustawie o działalności pożytku

publicznego i o wolontariacie jak i w trybie zamówień publicznych) 542

organizacjom zadania z obszaru pomocy społecznej na łączną kwotę

75 017 253 zł.

Również administracja rządowa wspiera ogromny potencjał jaki tkwi

w III sektorze, szczególnie w sferze społecznej. W ramach corocznie

ogłaszanych przez Wojewodę Pomorskiego otwartych konkursów ofert

na zadania z zakresu pomocy społecznej dofinansowywane są liczne

przedsięwzięcia dotyczące tych ważnych kwestii (przeciwdziałanie

bezdomności, przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, specjalistyczna pomoc

dla osób z zaburzeniami psychicznymi, wsparcie i aktywizacja osób starszych,

wsparcie dla dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych). Wysokość kwot

przeznaczanych z budżetu Wojewody na wsparcie organizacji pozarządowych

realizujących powyższe zadania ukazuje tabela zamieszczona w załączniku

Nr 13. Tabela ta wskazuje również (patrząc na status formalny

współpracujących organizacji), iż głównym partnerem służb Wojewody

w konkursach na zadania zakresu pomocy społecznej są stowarzyszenia (w 2016

stowarzyszenia stanowiły 78% wspartych organizacji, a w 2017 było ich 76 %).

Zasady współpracy Wojewody z organizacjami pozarządowymi reguluje

21

Program Współpracy, który w tym roku powstaje po raz drugi (będzie

obowiązywać w roku 2018).

Trzeci sektor jest również wspierany na szczeblu centralnym (rządowym).

Dotychczas koordynacją tej współpracy zajmował się Departament Pożytku

Publicznego Ministerstwa Rodziny Pracy i Polityki Społecznej, a od końca

października, powołany ustawą z dnia 15 września 2017 r., Narodowy Instytut

Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, którego

faktyczna działalność rozpocznie się w roku 2018.

Wspieranie rodziny i system pieczy zastępczej.

Rok 2016 był kolejnym, w którym na terenie woj. pomorskiego działanie

na rzecz wspierania rodzin należało do zadań priorytetowych. Wyznacznikiem

kierunku pracy była realizacja zadań zawartych w ustawie o wspieraniu

rodziny i systemie pieczy zastępczej.

Na podstawie analizy danych zawartych w sprawozdaniach systemu

Centralnej Aplikacji Statystycznej za okres od 2012 do 2016 roku, liczba

asystentów wspierających rodziny przeżywające trudności w wypełnianiu

swoich podstawowych funkcji opiekuńczo - wychowawczych wzrosła niemal

dwukrotnie tj. z 126 do 241 w roku 2016r. (wzrost o 92%). Było to odpowiedzią

na rosnące zapotrzebowanie rodzin na ww. formę wsparcia z 1075 w 2012

do 2330 w 2016r. (wzrost o 116%). Tendencje te przedstawia poniższa tabela:

Rok

Liczba asystentów rodziny

Liczba rodzin objętych wsparciem asystenta

rodziny 2012 126 1075

2013 198 1775

2014 234 2296

2015 249 2288

2016 242 2330 źródło: Opracowanie własne na podstawie WRiSPZ-G za lata 2012-201

22

W 2016 r. rodziny przeżywające trudności opiekuńczo – wychowawcze prócz

opieki asystentów rodziny mogą korzystać z pomocy 6 rodzin wspierających

oraz 66 placówek wsparcia dziennego.

źródło: Opracowanie własne na podstawie WRiSPZ-P za lata 2012-2016

Analizując dane dotyczące liczby dzieci przebywających w pieczy zastępczej

w woj. pomorskim (tabela powyżej) należy stwierdzić, że wartości te z roku

na rok maleją. W roku 2012 w instytucjonalnej pieczy zastępczej przebywało

1329 dzieci, a w grudniu 2016 roku już tylko 1062 małoletnich wychowanków

było objętych ta formą opieki. Natomiast w rodzinnej pieczy zastępczej

w 2012r. przebywało 4416 dzieci, a w 2016 roku już 3991 dzieci. W okresie

pięciu lat liczba małoletnich wymagających opieki zastępczej spadła o 692

dzieci (13%).

W 2016 roku na skutek pozytywnych zmian w środowisku rodzinnym 126

dzieci opuściło różne formy opieki zastępczej i powróciło do rodzin

biologicznych. Z pieczy instytucjonalnej do domu rodzinnego powróciło 45

dzieci, natomiast z rodzin zastępczych zawodowych 31, spokrewnionych 26,

rodzinnych domów dziecka 17 i 7 z rodzin zastępczych niezawodowych.

Kolejny materiał statystyczny dotyczący ilości poszczególnych typów

rodzin zastępczych wskazuje na widoczny spadek liczby rodzin spokrewnionych

(z 1 694 w roku 2012 do 1 494w roku 2016) i niezawodowych (z 896 w 2012

roku do 724 w roku 2016). Wśród czynników mających wpływ na powyższy

stan można uwzględnić zmianę definicji rodziny spokrewnionej, mniejszą

ogólną liczbę dzieci przyjętych do pieczy zastępczej, powrót dzieci do rodzin

naturalnych oraz skierowanie małoletnich do innej formy pieczy rodzinnej

Rok Liczba dzieci w pieczy zastępczej Razem

Piecza instytucjonalna Piecza rodzinna 2012 1329 4416 5745

2013 1299 4390 5689

2014 1301 4263 5564

2015 1136 4086 5222

2016 1062 3991 5053

23

i instytucjonalnej. Liczba rodzin zawodowych kształtuje się od pięciu lat

na niezmienionym poziomie z niewielkimi wahaniami od 101 do 109,

a na dzień 31 grudnia 2016r. wynosiła 105. Nastąpił spadek liczby rodzin

zastępczych zawodowych specjalistycznych z 56 w 2012 roku do 44 na koniec

2016. W okresie poddanym analizie stwierdzono wzrost rodzinnych domów

dziecka z 57 do 93 (63%) oraz wzrost rodzin zawodowych o charakterze

pogotowia rodzinnego z 44 do 51 ( 15%).

Rok

Rodziny zastępcze spokrewnione

Rodziny zastępcze niezawodowe

Rodziny zastępcze zawodowe

Rodziny zastępcze zawodowe- pogotowie rodzinne

Rodziny zastępcze zawodowe specjalistyczne

Rodzinne Domy Dziecka

2012 1694 896 101 44 56 57

2013 1644 891 109 44 45 63

2014 1533 806 104 46 38 79

2015 1458 768 104 47 37 86

2016 1459 724 105 51 33 93 źródło: Opracowanie własne na podstawie WRiSPZ-P za lata 2012-2016

Ostatnie zestawienie statystyczne (tabela poniżej) wskazuje, iż w okresie

od 2012-2016 liczba przeszkolonych kandydatów do sprawowania funkcji

rodziny zastępczej kształtowała się zmiennie. W 2012 roku liczba

przeszkolonych kandydatów była największa (306 osób). Przyczyną tak

wysokiej liczby był fakt wdrożenia do realizacji ustawy o wspieraniu rodziny

i systemie pieczy zastępczej, a dokładnie zmiany formy rodzinnej pieczy

(rodzina niespokrewniona na niezawodową) oraz sprecyzowanie przepisów

regulujących szkolenia w obszarze pieczy zastępczej. Od 2014 roku kandydaci

są szkoleni w sposób bieżący.

Rok

Liczba przeszkolonych kandydatów do pełnienia funkcji rodziny

zastępczej

2012 306

2013 263

2014 169

2015 254

2016 228 źródło: Opracowanie własne na podstawie WRiSPZ-P za lata 2012-2016

24

Na terenie woj. pomorskiego na koniec 2016 r. funkcjonowało 81 placówek

opiekuńczo – wychowawczych w tym: typu specjalistyczno-terapeutycznego –

1, typu interwencyjnego -1 oraz 12 placówek łączących zadania placówki

opiekuńczo-wychowawczej typu socjalizacyjnego i placówki typu

interwencyjnego. Zanotowano znaczny spadek liczby placówek typu rodzinnego

z 26 w 2012, do 13 w 2016, z uwagi m.in. na wynikającą z ustawy możliwość

przekształcenia się w rodzinny dom dziecka oraz wzrost liczby placówek typu

socjalizacyjnego do 54 w 2016, podczas gdy w 2012 roku funkcjonowało 36

placówek tego typu. Wzrost liczby placówek spowodowany był m.in.

koniecznością uregulowań formalno-prawnych w przypadku decyzji wydanych

dla placówek posiadających łącznie więcej niż 30 miejsc w kilku obiektach.

Polityka prorodzinna – realizacja „Programu 500 plus”.

Centralnym punktem odniesienia dla działań prowadzonych przez rząd

w zakresie wsparcia rodziny jest „Program 500 plus”, który wszedł w życie

z dniem 1 kwietnia 2016 r. W chwili obecnej trwa już drugi – 12 miesięczny,

okres świadczeniowy (2017/2018), który rozpoczął się 1 października br.

Łącznie w okresie od 1 kwietnia 2016 r. do 31 sierpnia 2017 r. złożonych

zostało 316 209 wniosków, z czego 81 320 wniosków złożono drogą

elektroniczną (26%). Pozostałych 74% wniosków stanowiły wnioski papierowe

(Załącznik Nr 20).

W Programie, według stanu na dzień 31 sierpnia 2017 r., uczestniczyło 167, 6

tys. rodzin. Spośród wszystkich rodzin objętych rządowym wsparciem 58%

rodzin pobierało świadczenie na pierwsze lub jedyne dziecko, 42% na drugie

i kolejne dziecko (Załącznik Nr 21).

Zdecydowana liczba rodzin (61%) pobiera świadczenie wychowawcze

na jedno dziecko, a w następnej kolejności: na dwoje, troje, czworo, pięcioro,

sześcioro i więcej, co ilustruje Załącznik Nr 22.

25

Od początku funkcjonowania Programu do 31 sierpnia 2017 r. uprawnionym

rodzinom wypłacono 4 289 610 świadczeń wychowawczych w formie

pieniężnej. Wśród wszystkich wypłaconych świadczeń niewielki odsetek

(0,03%) stanowiły świadczenia rzeczowe lub w formie opłacania usług

(najczęściej: żywność, ubrania, lekarstwa, opłata za żłobek, przedszkole, czynsz,

obiady – formę tę zastosowało 29 gmin).

Największą liczbę wypłaconych świadczeń odnotowano w mieście Gdańsk,

powiecie wejherowskim, powiecie kartuskim, mieście Gdynia, powiecie

starogardzkim. Najmniejszą zaś liczbę wypłaconych świadczeń odnotowano

w powiecie malborskim, powiecie człuchowskim, powiecie sztumskim

powiecie nowodworskim, mieście Sopot. Dane te ilustruje Załącznik nr 23.

Takie zestawienie jest zapewne powiązane z ogólną liczbą mieszkańców

danego powiatu. Na koniec sierpnia 2017 r. w województwie pomorskim programem

objętych było 261, 4 tys. dzieci.

Należy podkreślić, iż „Program 500 plus” jako długofalowy instrument

aktywnej polityki rodzinnej rządu spełnia cele założone w ustawie z dnia 11

lutego 2016 r. dotyczące poprawy sytuacji i funkcjonowania rodzin

z dziećmi. Środki wypłacane w jego ramach poprawiają byt wielu rodzin,

wspierają najuboższych (zmniejszają obciążenia finansowe np. pokrywają

opłaty za media, finansują wyprawki do szkół, wyjazdy wakacyjne), powodują

wzrost popytu na wyroby przemysłowe i usługi lokalne. Zwiększa się zatem

konsumpcja gospodarstw - co przyczynia się w pewnym stopniu do wzrostu

gospodarczego kraju. Działania podejmowane w ramach Programu promują

model rodziny wielodzietnej oraz stanowią zachętę do podejmowania przez

rodziny decyzji o posiadaniu większej liczy dzieci. Jednak faktyczny wpływ

Programu na sytuację demograficzną naszego województwa będzie możliwy

do określenia po dłuższym okresie jego realizacji.

Istotny wpływ „Programu 500 plus” zaznaczył się natomiast w obszarze pomocy

społecznej. Poprawa stopy życiowej rodzin wspieranych wypłatami zasiłków

26

wychowawczych, spowodowała odpływ osób korzystających ze świadczeń

systemu pomocy społecznej – co zasygnalizowano w pierwszej części

niniejszego opracowania. Nastąpiła świadoma rezygnacja rodziców

z dożywiania dzieci w szkołach, zmniejszyła się liczba wpływających wniosków

o przyznanie zasiłków okresowych, celowych na żywność, odzież. Dane, które

to ilustrują zajdziemy w załączniku Nr 5. Jego analiza wskazuje, iż w 2016 roku

z zasiłków okresowych skorzystało ponad 16% mniej osób niż w roku 2015,

z zasiłków celowych ponad 9 % mniej, a z dożywiania dzieci szkolnych 12%

mniej. Rodziny wsparte środkami z Programu podejmują zatem próby

samodzielnego funkcjonowania poza systemem pomocy społecznej.

Realizacja Programu to też ogromne przedsięwzięcie finansowo-logistyczne.

Tylko przez 9 miesięcy roku 2016 wydatkowano na wszystkie zobowiązania

związane z finalizacją działań programowych kwotę 1 147 584 011 zł, w tym:

na wypłatę świadczeń w gminach - 1 110 855 184 zł

na wypłatę świadczeń przez powiaty w ramach pieczy zastępczej -

15 750 687 zł

na wdrożenie i koszty obsługi - 20 978 140 zł

Program w tym czasie realizowało 647 pracowników.

Obecnie, po ponad rocznym okresie wdrażania rządowego „Programu

Rodzina 500 plus” wprowadzone zostały zmiany w przepisach mające na celu

likwidację nielicznych, aczkolwiek niepożądanych przypadków. Nowe

rozwiązania, które weszły w życie 1 sierpnia 2017 r. miały na celu głównie

ograniczenie zjawiska:

celowego obniżania wysokości oficjalnego dochodu przez niektórych członków

rodzin np. w formie zmiany kwoty osiąganego w ramach umowy

wynagrodzenia,

rozwiązywania stosunku pracy w celu powtórnego jego nawiązania z tym samym

pracodawcą, zakańczania pozarolniczej działalności gospodarczej,

zaniżania wysokości dochodu w oświadczeniach składanych przez osoby

27

rozliczające się w formie karty podatkowej albo ryczałtu ewidencjonowanego,

niezgodnego z prawdą deklarowania samotnego wychowywania dziecka,

pobieraniu świadczenia wychowawczego przez osoby niezamieszkujące w Polsce.

To swoiste „uszczelnienie” Programu miało na celu organicznie liczby

przypadków, w których środki pobierane były nienależnie i przekazanie pomocy

tylko tym rodzicom/ opiekunom, którzy rzeczywiście spełniają wymogi

ustawowe (i dookreślone w rozporządzeniu). Natomiast główne założenia

„Programu Rodzina 500 plus” (kwoty wsparcia, podstawowe kryteria dostępu, a także

okres na jaki ustalane jest prawo do pomocy), po pierwszym okresie jego realizacji,

pozostały bez zmian.

Polityka senioralna. Program „Senior - WIGOR” i jego nowa formuła –

Program „Senior +” .

W sytuacji ostatnich trendów demograficznych, których przejawem jest

starzenie się naszego społeczeństwa, głównym celem prowadzonej od kilki lat

polityki senioralnej w Polsce jest zapewnienie naszym obywatelom w wieku

poprodukcyjnym warunków aktywnego starzenia się oraz możliwości

prowadzenia w dalszym ciągu w miarę samodzielnego, niezależnego

i satysfakcjonującego życia, nawet przy pewnych ograniczeniach

funkcjonalnych. Cel ten materializuje począwszy od roku 2015 Program „Senior

– Wigor” oraz funkcjonująca od roku 2017 jego nowa formuła – Program

„Senior+”. Podstawowym priorytetem podczas realizacji programów było

i jest wsparcie aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym seniorów poprzez

rozbudowę infrastruktury ośrodków wsparcia w środowisku lokalnym.

Najnowsza formuła tego przedsięwzięcia czyli Program „Senior+” skupia się

na zwiększeniu miejsc w placówkach „Senior+” poprzez dofinansowanie

działań jednostek samorządu w rozwoju na ich terenie sieci Dziennych Domów

28

„Senior+” oraz Klubów „Senior+”. Program adresowany jest

do nieaktywnych zawodowo osób w wieku 60+. W Dziennym Domu „Senior+”

można spędzić co najmniej 8 godzin dziennie od poniedziałku do piątku

i skorzystać z bogatej oferty usług: socjalnych (w tym posiłek), edukacyjnych,

kulturalno-oświatowych, aktywności ruchowej, kinezyterapii, zajęć sportowo-

rekreacyjnych, aktywizujących społecznie, terapii zajęciowej. Działalność

Klubu „Senior+” (typ placówki funkcjonujący od roku 2017) polega

na motywowaniu seniorów do działań na rzecz samopomocy. Klub „Senior+”

ze względu na elastyczność funkcjonowania pozwala na lepsze dostosowanie

oferty wsparcia do potrzeb seniorów. W latach 2015 – 2017 w województwie

pomorskim dofinansowanie z budżetu państwa na utworzenie

i funkcjonowanie 9 Dziennych Domów Senior+ otrzymało 7 gmin. Ponadto

w 2017 roku, w ramach realizacji Programu, w 7 gminach utworzono Kluby

Senior+. Poniżej tabela, która przedstawia rozmieszczenie obu rodzajów

placówek w poszczególnych powiatach i gminach.

Powiat Dzienny Dom Senior+ Klub Senior+

bytowski Tuchomie

chojnicki Czersk

człuchowski Rzeczenica

Gdańsk Gdańsk I

Gdańsk II

kwidzyński Kwidzyn

pucki Puck

słupski Gmina Słupsk

29

starogardzki Skarszewy Skarszewy

sztumski Dzierzgoń

Sztum

tczewski Pelplin I

Pelplin II

Pelplin

Tczew

W roku 2017r., z uwagi na możliwość tworzenia dwóch rodzajów

ośrodków wsparcia dla osób starszych o zróżnicowanej formule, powstało 8

takich placówek (najwięcej w porównaniu z 2 poprzednimi edycjami Programu

– wtedy pod nazwą „Senior-Wigor”) - 1 Dom Dziennego pobytu oraz 7

Klubów.

Z naszych obserwacji oraz kontaktów z gminami wynika, że zainteresowanie tą

formą usług dla Seniorów wzrasta. Przypuszczamy, że w Edycji 2018 powstaną

kolejne Domy i Kluby w liczbie większej niż w roku obecnym. Materiały, które

ilustrują rozmieszczenie placówek „Senior+” w poszczególnych powiatach

województwa pomorskiego, ilość tych placówek w rozbiciu na poszczególne

typy (dzienne domy i kluby), które powstawały na przestrzeni lat 2015-2017,

oraz wielkość dofinansowania z środków rządowych na ich tworzenie

i funkcjonowanie przedstawiają Załączniki Nr 24-26.

* * *

Podsumowanie i kierunki działań

Rok 2016 oraz i większa część roku bieżącego to kolejny okres poważnych

wyzwań dla służb pomocy społecznej wynikających ze zmian legislacyjnych

(m.in. dotyczących udzielania schronienia osobom bezdomnym) oraz wdrażania

ważnych z punktu widzenia polityki społeczno-demograficznej programów,

30

w tym szczególnie „Programu Rodzina 500 plus” oraz zadań wynikających

z realizacji wielosektorowego Programu „Za życiem”. Ważnym sprawdzianem

dla działań w sytuacjach kryzysowych, któremu musiały się w tym roku poddać

podmioty sfery pomocy społecznej była również „akcja” pomocy dla osób

poszkodowanych w wyniku sierpniowej nawałnicy. Wszystkie te kwestie miały

i mają istotny wpływ na zakres działań związanych z szeroko rozumianą

polityką społeczną w naszym regionie. W najbliższym okresie istotne będą

zatem następujące cele i kierunki:

Kontynuacja wysiłków mających na celu dalszą sprawną realizację

„Programu Rodzina 500 plus”, stanowiącego długofalowy instrument

aktywnej polityki rodzinnej rządu – obecnie w nowym okresie

świadczeniowym i po zmianie niektórych przepisów prawnych, mających

na celu organicznie liczby przypadków, w których kwoty środków

finansowych pobierane były nienależnie,

Poszerzanie sieci placówek służących aktywizacji osób starszych

w ramach kolejnej edycji Programu „Senior+”,

Rozwój kadry pomocy społecznej, w tym wzmożenie wysiłków

w celu osiągnięcia przez wszystkie gminy określonej w znowelizowanej

ustawie o pomocy społecznej niezbędnej dostępności osób potrzebujących

do pracownika socjalnego,

Dalszy rozwój sieci oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami

psychicznymi szczególnie na terenach pozbawionych takich placówek

(powiat nowodworski) oraz poszerzenie oferty środowiskowych domów

samopomocy dla osób ze spektrum autyzmu lub ze sprzężoną

niepełnosprawnością przy wykorzystaniu środków finansowych

pochodzących z Programu „Za życiem”. W zakresie funkcjonujących

31

już ośrodków główna uwaga powinna być skupiona na finalizacji prac

zmierzających do uzyskania niezbędnych standardów,

Poszerzenie działań i zacieśnienie współpracy wszystkich służb

w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, a także zwiększenie

zaangażowania samorządów w podejmowaniu inicjatyw wpływających

na poprawę skuteczności udzielanego wsparcia w tej sferze, szczególnie

poprzez tworzenie odpowiedniej infrastruktury pomocowej (mieszkania

chronione, poradnie specjalistyczne, ośrodki wsparcia, poradnie rodzinne

i małżeńskie, itp.),

Dalsza intensyfikacja prac związanych z wprowadzaniem zmian

w systemie pomocy i wychodzenia z bezdomności i skupienie się

na wdrożeniu standardu podstawowych usług w placówkach dla osób

bezdomnych.

* * *

Opracowali:

Tekst: Małgorzata Szady, Ewa Szczypior, Jolanta Mazurkiewicz, Agnieszka Babiarz,

Agnieszka Depka, Grzegorz Lipiec

Załączniki: Małgorzata Szady, Agnieszka Babiarz, Agnieszka Depka

Redakcja: Małgorzata Szady

Gdańsk, grudzień 2017 r.