85

BD HAZİRAN 2019

İlk bakışta çocuk ve sanat birbirine oldukça aykırı şeyler gibi görünse de sanat, çocuk olsun yetişkin olsun tüm insanların

eğitiminde önemli bir yer tutar. Eğitimin de çocuk ve gençler için gerekli olduğu düşünülür. Oysa insanın doğumdan başlayarak ya-şamı boyunca devam eden bir süreçtir eğitim. Sanat da bu sürecin ayrılmaz bir parçası. Çocuk eğitimindeki yeri ve önemi tartışıla-mayacak bir gerçek. »

Kültür ve Sanat DünyasındanDr. Tekin Özertem

Çocuk EğitimindeSanatın Yeri

ve ÖnemiHayal kurmak bilgiden daha değerlidir.

Albert Einstein

86

BD HAZİRAN 2019

Bu gerçeği kavrayabilmek için de önce eğitimin ne olduğunu ta-nımlamak gerek. Nedir eğitim?

Kısaca açıklayacak olursak eğitim, insan ve kimi hayvanlarda istenen davranış değişikliğini amaç-layan, öğretime dayalı bir bilgilen-dirme sürecidir. Çocuk eğitimi de bu süreç içinde ayrı ve çok özel bir öneme sahip-tir. Doğduğu andan itiba-ren başlar toplumla-rın amaç, gelenek, görenek, davranış ve dini inançları ile oluşturu-lan çocuğun eğitimi.

18. yüz-yılın ortaları-na kadar kız olsun erkek olsun yetişkinlerin minya-türü olarak tanımlanmış ço-cuk tüm toplumlarda. Belli bir yaşa gelinceye kadar da yetişkinler gibi giydirilip onlarla aynı işlere koşulmuşlar. Jean Jacques Rousseau[1] ile değişmiş özgün bir kişilik olarak çocuğun toplum içindeki yeri. “Emile Yahut Terbiyeye Dair” adlı romanında çocuk ve gençlerin eğitimine ilişkin yaklaşımlar ve önerileri büyük tep-kilere yol açmış, eseri yakılmış ve Fransa’dan kaçmak zorunda kalmış. Çocuğa zihinsel, cinsel, ahlâksal ve

sosyal beceriler kazandırarak kişilik gelişimine yön veren, çevreye ve kendi doğasına uygun yaşamaya hazırlayan pedagoji/eğitim bilimi de 19. yüzyılın sonlarında ayrı bir bi-lim dalı olarak ortaya çıkmış; sanat da bu eğitim süreci içinde giderek yer bulmuş kedine.

Sanat, varolduğundan bu yana yaşamının ayrılmaz bir parçası

olmuş insanın. Var olanla var olması gereken, özlenen, hayal edilen, duyumsanan arasındaki bu büyülü yolculuk sayesinde insan olabilmiş insan. Şarkı söyleyerek, mağarala-rının duvarlarını resimlerle süsleye-

rek, heykel yaparak, yazıyı keşfedip destanlar, şiirler yazarak çıkmış ken-disini keşfettiği bu yolculuğa. Bunu yaparken de taklit iç güdüsü önderlik etmiş insanoğuluna. Çünkü Aristo’nun da dediği gibi tüm sanatların çıkış noktası taklit iç gü-dümüz.[2] Sanatçılar

için de sanattan hoşlananlar için de geçerli bu iç güdüsel yöneliş çocuk büyük ayrımı olmaksızın.

Çocuğun sanatla ilişkisi ana kar-nında başlıyor diyenler, hamileyken annelere özellikle de Mozart dinle-melerini önerenler de var günümüz-de; ama dünyaya geldiği ilk günden itibaren ninni dinleyerek müzik ile tanıştıkları, çıkardıkları henüz an-

Jean Jacques Rousseau ve kitabı Emile Yahut Terbiyeye Dair

87

BD HAZİRAN 2019

lamlarını kavrayamadığımız şarkılar söylemeye, çıngıraklarını sallaya-rak müzik yapmaya başladıklarını biliyoruz. Görme, işitme, dokunma, tat ve koku gibi uyaranlara duyarlı olduğu olduklarını da. Tartışılan, hangi duyunun önce oluştuğu. Temel duyu organı hangisi olursa olsun, öğrenmenin, duyu organları aracılığıyla yani algısal gelişimin, zihinsel gelişimin en can alıcı süreci olduğu kesin.

Çocukların yaşamlarında karşı-laştıkları ikinci sanat dinledik-

leri masallar aracılığı ile edebiyat. Masalların çocuk gelişimindeki katkısı tartılaşılamayacak kadar önemli. Bu nedenle çocuklarınızın zeki, akıllı ve anlayışlı olmasını is-tiyorsanız onlara masallar okuyunuz demiş Albert Einstein. Diğer sanat dalları da küçük yaşta ellerine verdiğimiz, oynamaya doyamadıkları oyun-cak bebeklerle heykel; elleri kalem tuttuğunda resim; küpleri, küçük kutuları, taşları üst üste koyarak, sahilde kum-dan yaptıkları kaleler ile mimari ve en önemlisi de tüm oynadıkları oyunlarını kapsayan drama yani tiyatro… Hepsinin çıkış noktası da taklit iç güdüsü.

Eğitimde antik çağdan baş-layarak yer verilmiş sanata. Orta Çağ’ın karanlık yıllarında bile kilise koroları çoğunlukla çocuklardan oluşmuş. Rönesans’ta da tiyatro

sanatına yer verilmiş okullarda. 17. yüzyılda çocuk kitaplarının babası olan Charles Pearault[3] “Kül Kedisi”, “Parmak Çocuk”, “Mavi Sakal”, “Kırmızı Başlıklı Kız”, “Çizmeli Kedi”, “Uyuyan Güzel” gibi halk masallarını çocuklar için kısaltıp 1697 yılında yayımlayarak çocuk edebiyatı alanında ilk adımı

atmış. Jean-Jacques Rousseau’nun arkadaşı eğitimci ve roman yazarı Madame Genlis[4] de Fransa’da ço-cuk eğitiminde tiyatro sanatına yer vererek çocuk tiyatrosunun öncülü-ğünü yapmış. Ülkemizde de 1915 yılında ilkokul eğitim programında

Çocukların yaşamlarında karşılaştıkları ikinci sanat, dinledikleri masallar aracılığı ile edebiyat.

88

BD HAZİRAN 2019

tiyatro sanatına resmi ders olarak yer verilmiş.[5]

Çocuğun eğitiminde sanata yer verildiği takdirde; yaratıcılık, yo-rumlama, eleştirel düşünme, iletişim kurma ve sosyal becerileri ile kişi-lik gelişimine önemli katkılar sağla-dığı günümüzde kanıtlanmış bulun-makta. Eğitimin amacı da insanı her yönüyle gelişmiş bir kişilik sahibi yapmak ve toplumsal sorumluluk bilincine ulaştırmak. Ulus olarak var olabilmek ve değişen dünyaya ayak

uydurabilmek de ancak yaratıcı güç-lerle donatılmış kuşaklar yetiştir-mekle mümkün. Doğuştan yaratıcı güçlere sahip çocuk ve gençlerin bu gücünün ortaya çıkarılmasının yolu onları sanat yoluyla eğitmek. Kişilik eğitiminin sanat eğitiminin başlıca amaçlarından biri olduğu, tek yönlü eğitimin insan kişiliğini olumsuz yönde etkilediği gerçeği de asla unutulmamalı.

Göz önünde bulundurulması gereken bir diğer önemli husus

da ilkokul eğitiminden başlaya-rak okullardaki resim, müzik ve edebiyat derslerinin amacının çocukları bu dallarda sanatçı olacak şekilde eğitmek olmadığı. Çocuk ve gençlerin yukarıda belirtildiği gibi yaratıcılık, yorumlama, eleştirel düşünme, iletişim kurma becerileri

Doğuştan yaratıcı güçlere sahip çocuk ve gençlerin bu gücünün ortaya çıkarılmasının yolu onları sanat yoluyla eğitmek.

89

BD HAZİRAN 2019

ile kişilik gelişimlerine katkıda bulunmak olduğunun göz ardı edil-memesi. Bunun yolu da öncelikle bu derslerin “not” ile ölçülmesinden vazgeçmek.

Ülkemizde eğitim giderek işin içinden çıkılamaz bir sorun

haline gelmiş ve amacını yitirmiş durumda. Bu nedenle insanlarımızın yaşam kalitesi yükselecek yerde daha da düşmekte, iyiyi, doğruyu ayırt edebilmeleri mümkün ola-mamakta. Hayata yaratıcılıkları köreltilmiş bireyler olarak atılan gençlerle bu kısır döngü daha da olumsuzlaşacak. Bu kısır döngüden

bir an önce kurtulabilme görevi öncelikle öğretmenlerimize düşüyor. Bunun için de okul eğitiminde sa-natın önem ve gereğini kavramaları, hiçbir yerden yardım beklemeksizin bilgi ve birikimlerini yenileyerek kendilerini çağdaş eğitimin gerek-sinmeleri doğrultusunda dönüştür-meleri şart... •

tekinozertembd@gmail.com

Kaynakça:[1] Jean-Jacques Rousseau (1712 – 1778) Fransız Devrimi’ne öncülük etmiş filozof ve yazar.[2] Aristotales (MÖ 384 – 322) Poetika[3] Charles Pearault (1628 – 1703) Fransız şair, yazar, edebiyat teorisyeni. [4] Madame Genlis (1746 1830) [4] Dr. Tekin Özertem, Türkiye’de Çocuk Tiyatrosu,-Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1979

Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunda çocukların, gençlerin ve halkın sanat eğitimi önemli bir devlet sorunu olarak ele alınmıştır. Atatürk'ün söylev ve demeçleri bu yaklaşımın izlerini taşır. Atatürk'ün eğitim ve sanat eğitimi ile ilgili sözleri incelendiğinde; onun çok güçlü bir eğitimci ve eğitimbilimci kişiliğe sahip olduğu, çağının eğitsel gelişmeleri konusunda bilgili olduğu açıkça görülür. O, kültür birliği amacı çevresinde bütünleşen ulusların, ekonomik, politik ve top-lumsal alanlardaki sorunları daha kolay çözebilecekleri inancındadır.

Atatürk millî eğitim programlarının geçmişten, doğudan, batıdan gelebilecek tüm olumsuz etkilerden uzak olması gerektiğine dikkatleri çekmektedir. Ona göre, ulusal dehamız ancak tam bağımsız bir kültür ile sağlanabilir; kültür, ulusun yaradılışı ile uyumlu olmalıdır.

Atatürk, 1 Mart 1923'te TBMM’ni açış konuşmasında, eğitimin uygulamalı ve yaşamsal olmasını önerir: “Eğitim ve öğretimde uygulanacak yöntem, bilgiyi in-san için gereksiz bir süs, bir baskı aracı ya da uygarlık zevkinden çok, yaşamda ba-şarıya ulaşmayı sağlayan, işe yarar ve kullanılabilen bir araç durumuna getirmektir... Uygulamaya dayanan ve yaygın bir eğitim için yurdun önemli merkezlerinde çağdaş kitaplıklar, çeşitli bitki ve hayvanları içine alan bahçeler, konservatuvarlar, atölyeler, müzeler, galeriler, sergi salonları kurmak gerekli olduğu gibi, ilçe merkezlerine dek bütün yurdun basımevleriyle donatılması gerekmektedir.”

Atatürk bu sözleri ile aynı zamanda sanat eğitiminin yaşamsal önemini de göstermiş olmaktadır. Eğitimin tüm alanları için geçerli olan bu önermeler "çağdaş uygarlık düzeyine ulaşma" ülküsünde önemli bir işlevi olan sanat eğitimine de önem verileceğinin bir göstergesidir.

Atatürk'e Göre Eğitim ve Sanat