O D B I T K A Z C Z A S O P I S M A GRUŹLICA N R 2/52

T. Urbański, B. Serafinowa, S. Malinowski, S. Slopek 1. Kamieńska, J. Venulet, К. Jakimowska

P O S Z U K I W A N I A N O W Y C H ŚRODKÓW PRZECIWGRUŹLICZYCH

Prace Oddz ia łu Chemoterapii Instytutu Gruź l icy Dyrektor Instytutu Prof. D r Janina Misiewicz

W s t ę p

Oddział Chemoterapii Instytutu Gruźlicy składa sią z trzech placówek. 1. Pracowni Chemicznej przy Zakładzie Technologii Organicznej Po l i ­

techniki Warszawskiej, kierownik: Prof, dr T. Urbański, 2. Pracowni Bakteriologicznej przy Zakładzie Mikrobiologii Śląskiej

Akademii Medycznej w Rokitnicy, kierownik: Prof, dr St. Slopek, 3. Pracowni Farmakologicznej przy Zakładzie Farmakologii A k a ­

demii Medycznej w Warszawie, kierownik pracowni: Dr J. Venulet. Organizacja prac polega na tym, że Pracownia Chemiczna przyrządza

próbki substancji, które następnie są badane in vitro w Pracowni Bak­teriologicznej wobec prątków saprofitycznych i prątków gruźlicy. W ra­zie wyników zachęcających, substancję bada Pracownia Farmakolo­giczna, określając przede wszystkim jej toksyczność. Jeżeli toksyczność nie jest duża, wówczas Pracownia Bakteriologiczna określa jej skutecz­ność in vivo w gruźlicy doświadczalnej u zwierząt.

W razie dodatnich wyników badań bakteriologiczno-farmakologicz-nych substancję bada ponownie Pracownia Farmakologiczna pod wzglę­dem farmakodynamicznym i w razie dobrej tolerancji u zwierząt sub­stancja przechodzi do wstępnych badań klinicznych.

Przez pierwsze dwa lata istnienia (od maja r. 1949 do maja r. 1951) Pracownia Chemiczna przyrządziła około 110 substancji, z których 89 zbadano w Pracowni Bakteriologicznej in vitro, a 13 substancji in vivo.

Badania in vitro przeprowadzono na sztucznych podłożach metodą probówkowa wobec 6 różnych szczepów prątków saprofitycznych, a w niektórych przypadkach również wobec prątków gruźlicy H 3 7 R V ,

Ravenel, typ ptasi, B C G .

158 T. URBAŃSKI I WSPÓŁPRACOWNICY Nr 2

Badania in vivo przeprowadzono na białych myszach i morskich świn­kach, zakażonych prątkami gruźlicy (H37RV). Ponadto badano wpływ niektórych preparatów wobec zarazka duru plamistego (R. prowazeki) w doświadczeniach na białych myszach.

Pod względem farmokodynamicznym zbadano w Pracowni Farma­kologicznej 40 substancji.

Wszystkie badane substancje można podzielić pod względem chemicz­nym na szereg grup.

1. K w a s y h y d r o k s a m o w e T. Urbański (1) zaproponował kwas salicylohydroksamowy, jako

środek przeciwgruźliczy, zakładając, że grupę karbohydroksamową . O H .

(—CONHOH albo — C ( można rozpatrywać jako potencjalną grupę 4 N O H

aminową. Istnieją odpowiednie przykłady w literaturze chemicznej. Tak więc np. J. Turski (2) znalazł, że kwasy hydroksamowe można w pe­wnych przypadkach stosować w charakterze środków animujących. Na podstawie tego założenia należało przypuszczać, że kwas salicylohydro­ksamowy będzie miał własności lecznicze kwasu salicylowego, zawierają­cego grupę aminową, co można by przedstawić schematem:

C O N H O H C O O H O H NH„ O H

Wstępne próby in vitro i in vivo (na zwierzętach) wykonane prze-''. Legeżyńskiego i Slopka (3) wykazał}', że istotnie kwas salicylohydro­ksamowy jest skuteczny przeciw gruźlicy. Wobec tego przyrządzono szereg homologów i pochodnych tego kwasu, dążąc do tego, aby zwię­kszyć skuteczność, nie zwiększając toksyczności.

Przegląd zbadanych substancji podaje tablica I, a wzory chemiczne tablica Ha.

T a b l i c a I.

Znak N a z w a A k t y w n o ś ć

in vitro Toksyczność g;kg w mg %

Toksyczność g;kg

T 2 K w a s sa l icylohydroksamowy 5—30 myszy s.c.1,4 T 26 K w a s N—acetylo—salicylo—hydrok-

samowy 125—250 T 27 Sól sodowa T 26 60 250 T 39 K w a s oromo—salicylo-hydroksamowy p o . 3,5 T 40 Sól sodowa T 39 15—30 szczury s.c.

0,8 i ,v. 0,12 T 95 K w a s 0—krezotync—hydroksamowy 75—15 T 100 K w a s p—krezotyno—hydroksamowy 62,5—125 szczury p.o, 2,5 T 106 K w a s 2-hydroksy-3-nal 'to-hydroksainowy 7,5-15,6 3,0

Nr 2 POSZUKIWANIA NOWYCH ŚRODKÓW PRZECIWGRUŹLICZYCH 159

Prócz tego przyrządzono również szereg substancji zawierających hydroksylaminową grupę, a więc:

T a b l i c a II.

Znak N a « w a A k t y w n o ś ć

in vitro w mg %

Toksyczność

T 60 K w a s p-hydroksylaminobenzoesowy 30—125 szczury i.v. 1,6 T 107 K w a s fenylo—hydroksylamino—pro-

szczury i.v. 1,6

pionowy 62,5—125 > 0,5 g/kg

T a b l i c a l a H a .

R 2 -

Ć O N H O H

O H '—R,

T2 T39 T95 TlOO

R 1 H H C H 3 H R- H B r H C H .

C ( O H ) N C O C H ; j

- O H

- C O N H O H

I ^ / \ ^ - O H

T 10G

C O O H O H — N H — C H — C H . Ć O O H

T 26 I N H O H T 60

T 107

Preparat T 2 (sól sodowa kwasu salicylo-hydroksamowego) dawał wynik i tak in vitro, jak in vivo zbliżone do kwasu paraamino-salicylo-wego (PAS). J. Venulet (4) zbadał własności farmakologiczne. Tablica III.

T a b l i c a III.

Znak Izolowane serce zimno­k r w i s t y c h (Słraub)

Izolowane ssrce c iepło-k rwi s tych (Langendorf)

Hemdiza k rwinek

T 2 stęż. 10-3 przyspieszenie rytmu, s tęż g w a ł t o w n e porażan ie

0,3 m l roztw. 1 proc. po­woduje wzrost rozkurczu

i zw iększen i e l iczby skurcz.

T a b l i c a IV .

Znak Perfuzja n a c z y ń żaby (Trendelenbuig)

Izolowane jelito k r ó l i k a Ciśnienie i oddech

T 2 nieznaczne rozsze­rzenia naczyń

stęż. 1:10C00 nie działa

D a w k a 25 mg/kg powoduje spadek ciśnienia k r w i o ok 15 mm H g oraz pobudzenie oddychania

T 40 stęż. 1:6000 nie dz.a ła

D a w k i poniżej 0,01 na 1 k g wagi bez efektu. D a w k i w i ę k s z e pobu­dzają oddech i obniżają c iśnienie D a w k a powyże j 0,1/kg powoduje n i e r e g u l a r n o ś ć oddechu i c iśnienia

1 6 0 T. URBAŃSKI I WSPÓŁPRACOWNICY 1\V 2

Niemal identyczne działanie z preparatem T 2 w doświadczeniu in vivo dały preparaty T 27 i T 40. Aktywność tych związków w doświadczalnej gruźlicy świnek morskich w zestawieniu z działaniem streptomycyny wskazuje załączona tablica V .

T a b l i c a V .

Znak Liczą zwie rzą t

D a w k a preparatu na ś w i n k ę mor.

Ś m i e r t e l ­ność

P i z c i t t n y okres przeżyc ia

Indeks gruź l i cy

T 27 20 10 mg 42 dni s. c.

10 mg/42 dni s. c.

8 mg/42 dni s. c.

6/20 79,4 61

T 40 20

10 mg 42 dni s. c.

10 mg/42 dni s. c.

8 mg/42 dni s. c.

4,20 80,2 65

Strepto­mycyna

Kont ro la

20

20

10 mg 42 dni s. c.

10 mg/42 dni s. c.

8 mg/42 dni s. c.

2/20

18/20

84,4

' 47,2

57

100

P r z e b i e g d o ś w i a d c z e n i a

Badania przeprowadzono na świnkach morskich (wagi ok. 500 g). Zwie­rzęta zakażono dootrzewnowo szczepem H 3 7 R V (1 mg). Czas obserwacji: 12 tygodni. Rozpoczęcie leczenia: w tydzień po zakażeniu.Okres leczenia: 6 tygodni. Okres obserwacji po zakończeniu leczenia: 5 tygodni.

Z badań tych wynika, że oba preparaty wykazują wyraźne działanie hamujące rozwój procesu gruźliczego w doświadczalnej gruźlicy mors­kich świnek.

Badania dotyczące aktywności in vivo preparatów T 95 i T 106 są w toku.

Z tą samą grupą związane są genetycznie preparaty (tabl. VI).

T a b l i c a V I .

Znak A k t y w n o ś ć

Znak N a z w a in vi iTO w mg/"/o

T 32 A m i d kwasu sal icylowego 250—500 T 34 N — (hydroksymetylo) - amid

kwasu salicylowego 125—5C0

Spośród 13 pochodnych hydroksamowych zbadanych w Pracowni Bak­teriologicznej na uwagę zasługują preparaty:

T 2, T 27, T 40, T 95, i T 106.

Nr 2 POSZUKIWANIA NOWYCH ŚRODKÓW PRZECIWGRUŹLICZYCH 161

I I . N i t r o z w i ą z k i

Zastosowanie substancji nitrowych jako środków przeciwgruźliczych jest zupełną nowością w chemoterapii gruźlicy.

Podstawowym założeniem, dla którego nitrozwiązki zostały obrane do określenia ich działania przeciwgruźliczego było przypuszczenie, że grupa nitrowa w organizmie żyjącym może ulec redukcji do grupy hy-1

droksamowej lub aminowej według schematu:

— N 0 2 > N H O H > N H o

Ponieważ większość substancji, zawierających grupę aminową posiada działanie przeciwgruźlicze (a jak stwierdziliśmy poprzednio — własności takie może mieć również grupa hydroksamowa) należało przypuszczać, że pewne nitrozwiązki mogą być środkami przeciwgruźliczymi.

Dalszym bodźcem do zbadania nitrozwiązków było wyjaśnienie w r. 1948 budowy chloromycetyny i stwierdzenie, że zawiera ona grupę nitrową.

Do pierwszych prób użyto nitrozwiązki heterocykliczne z azotem i tlenem w pierścieniu (czyli zawierające pierścień oksazynowy). Substan­cje te były po raz pierwszy w r. 1947 przyrządzone przez E. L. Hirsta, J. K. N. Jonesa, T. Urbańskiego i innych (5).

Istotnie okazało się, że prawie wszystkie te związki mają działanie ba-kteriostatyczne in vitro, a niektóre również in vivo (6).

Większość spośród nich wykazuje małą toksyczność, niektóre jednak, jak np T 48, są wyraźnie trujące, co nie pozwoliło na osiągnięcie dobrych wyników in vivo.

Badane nitrozwiązki można podzielić na 2 grupy: ł a ń c u c h o w e i p i e r ś c i e n i o w o - h e t e r o c y k l i c z n e z pierścieniem o k s a z y ­n o w y m.

W pierwszej grupie (tablica VI I i V i l a ) mamy serię alkoholów dwuwo-dorotlenowych (glikolów), k tóre wykazują dość silne działania bakteriosta-tyczne. Nie jest to niespodzianką, jeżeli weźmiemy pod uwagę, że glikole (np. trójmetylenoglikol, trójetylenoglikol) są stosowane jako środki de­zynfekujące. Obecność grupy nitrowej w glikolach (np. T 50, T 51, T 92) zdaje się nadawać substancjom działanie specyficzne.

Alkohol jedno wodorotlenowy (T 53) jest zupełnie pozbawiony działa­nia przeciwgruźliczego.

Alkohol trójwodorotlenowy z grupą nitrową (T 44) jest również zna­cznie słabszy w działaniu. Jest to zgodne z dotychczasową obserwacją, według której przejście od glikolów do alkoholów wielowodorotlenowych połączone jest ze spadkiem działania antybakteryjnego.

Gruź l i ca — 2

162 T. URBAŃSKI I WSPÓŁPRACOWNICY Nr 2

Wyraźne działanie przeciwgruźlicze mają również substancje zawie­rające grupę aminową obok wodorotlenowej (T 47, T 48, T 83, T 96). Tutaj działanie grupy aminowej jest bardzo silne i wystarcza jedna gru­pa wodorotlenowa, aby stworzyć działanie przeciwgruźlicze (T 96). Na­wet substancja pozbawiona grup wodorotlenowych, a posiadająca grupę aminową (obok dwóch grup nitrowych) T 52 — ma wyraźne działanie bakteriostatyczne.

W grupie pochodnych guanidyny (rodział V str. 16) znaleziono również, że jedynym wyraźnie czynnym związkiem in vitro jest preparat T 72, zawierający grupę nitrową obok guanylowej.

Związki heterocykliczne zgrupowane są w tablicy VIII.

T a b l i c a V I I . Ni t rozwiązki alifatyczne

A k t y w n o ś ć Znak N a z w a in vitro Toksyczność g/kg

w mg "/o

T 51 D w u — (hydroksy - metylo) — n i t r o -etan 30—125 myszy s.c. 5,0

T 50 D w u — (hydroksy - metylo) — nitro-propan 30—60 1,0

T 92 D w u — (hydroksy - metylo) — fenylo-nitro - etan 30—60 szczury i.v. 0,3

T 53 Hydroksy - metylo - 2 nitropropan 500 >, 1,4 T 44 Tró j — (hydroksy-mety lo) — n i l ro -

metan 250—500 T 47 Hydroksy - metylo - 2,4 - dwuni t ro - 4

hydroksy - metylo - 2 - etylo-heksy-loamina chlorowodorek) 7,5—60 svczury i.v. 0,7

T 93 Mono - benzoesan t ró j (hydroksy - me­tylo) - nitrometanu 250—500 1 ) s с. 2,0

T 48 bis - (2 - nitro - hydroksymetylo - buty-lo) - amina (chlorowodorek) 7,5—60 myszy s.c. 0,6

T 52 bis - 2 - ni troizobutylo -amina (chloro­wodorek) 15—125 szc zury i.v. 0,3

T 83 bis - (2 - nitro - hydroksymetylo - pro-pylo) - amina (chlorowodorek) 15—30 II », 0,6

T 96 3 - nitro - 3 - hydroksymetylo - butylo-amina (chlorowodorek) 62,5—125 1,0

T 102 bis - (N - metylo - dwuhydro - izochino-lylo) - ni t ro - metan 62,5 — 125 0,07

R

T a b l i c a V I I a. Wzory chemiczne n i t r ozwiązków alifatycznych

CH. .OH

NO.,

T 51 T 50 T 92 T 5 3 T 44 T 96 T 47 T 93

R, R..

C H 3

C H , C H C ; H ,

C H . O H с с н ,

CH. .OH C H , C H ,

C H 2 O H ^ H , O H

С;Д-, C H J N H J

с : н 5

X ) CHjOCOCçHs

C H . O H

>.'r 2 POSZUKIWANIA NOWYCH SRODKÛW PRZECIWGRUŹLICZYCH 1 6 3

R.

R ,

Ra

N O ,

CH., I

N H I

C H ,

NO.,

X) СН,—C—CH.—NH—CH.OH

N 0 2

• C 2 H 5

T 48 T 5> T 83

Rj C H _ O H C H 3 Ć H 3

R, C H , C H . O H

I N O , f

/ " N V C H - / H

T 102 Własności farmakologiczne podaje tablica VIIb.

T a b l i c a V I I b.

Izolowane serce zimno­

k r w i s t y c h (Slraub)

Izolowane serce e iep ło-

k r w i s t y c h (LagendoTJ)

Hemoliza k r w i n e k

Izolowane jeli to

k ró l i ka Ciśn ien ie i oddech

Stęż . 1 0 - 3 po­woduje zmniej­szenie ampl i tu­dy skurczu

O d s tęż . 10 - : i

zaznacza się zmniejszenie ampli tudy skurczu Stęż. 10- 3 powo-duje p rzyśp ie ­szenie akcji ser­ca i depres j ę

S tęż - 10-:l pora­ża akc ję serca

S tężen ie 10-3

po raża akcję serca

D a w k a 1 mg powoduje b. w y r a ź n e upo­ś ledzen ie s i ły skurczu i jego ampl i lu ty . D a w k i 2 mg przemija jące zatrzymanie akcji Dawka 0,2 m l 2 proc. roztw. powoduje prze­mijające osła bienie rozkur czu

Nie powo­duje hemo-l i zy

S tężen ie 1:100 w y w . hemol izę po 1 godzinie

Stęż. 1: 00 w y w o ł u j e hemol izę po 2 godzinach

Stęż. 10-I!

w y w o ł u j e hemol izę po 1 godz.

Stęż . W - 3

po 3 godz. powoduje częśc iowa h jmol izę

Dopiero stę­żenie 1:140 po raża pery-s t a l t y k ę

Nie w p ł y w a na perystal t y k ę jeli ta

S tęż . 1:700 powoduje depresje je­l i t a

S tęż . 1:8000 powoduje depres ję . Stęż. 1:500 po rażen i e r u c h ó w jelit.

S tęż . 1:1200 os łab ien ie skurczu

D a w k i ponad 50 mg/kg w y w o ł u ­ją spadek ci'śn. i dep res j ę odde­chu D a w k i 70mg/kg powodują spa­dek ciśn. Na od­dech w p ł y w u nie z a u w a ż a s ię O d dawki lOmg.kg w y r a ź ­ny spadek ciśn. i dt presja odde­chu D a w k i 10mg/kg powedują w y ­r a ź n y spadek ciśn. k r w i i p rzemi ja jącą dep re s j ę odde­chu

D a w k i 30mg/kg powodują w y ­r a ź n y spadek ciśn. k r w i i nie­znaczne pobu­dzenie oddechu D a w k a 30mg/kg k r ó t k o t r w a ł e pobudzenie od ­dechu i spadtk ciśn. 60 mg;kg silniejsze pobu­dzanie oddechu i w i ę k s z y spa­dek ciśn. k r w i .

164 T. URBAŃSKI I WSPÓŁPRACOWNICY Nr 2

T a b l i c a VI I I .

Ni t rozwiązki heterocykliczne

Znak N a z w a A k t y w n o ś ć

in vitro w mg %

Toksyczność

T 41 5-nitro-5-etylo-tetra-hydro-l,3-oksazyna (chlorowodorek) 7,5—125 szczury i.v. 0,6

T 42 Metylo-jodek substancji T 41 500 mys?y i.v. 1,4 T 43 2-fenylo-5-nilro-5 (-4-karboksy-

fenylo-l-amino-metylo-1.3-dioksan T 46 Sól sodowa substancji T 43 125—500 T 49 5-nitro-5-etylo-tetrahydro-3-metylo

-1.3-oksazyna (chlorowodorek) 7,5—30 myszy i.v- 0,6 T 78 5,7-dwunitro-3-hydroksymetylo-

5,7-dwumetylo-l-oksa-3-aza-cyklo-oktan szczury p.o. 3.0

T 79 (2-nitro-2-hydroksymetylo-butylo)- 'Ц -tetrahydro-l ,3-oksazyna szczury p.o. 3,0

T 91 bis-(nitro-5-metylo-tetra-hydro-l,3--oksazylo)-m( tan szczury p.o. 3,0

T 57 w-nitrostyren 5—15 ś w i n k i morskie p.o. 0,6 myszy 0,15

T a b l i c a V I I I a. K , NO..

o I

N-R,

T 41 T 42 T 49 T 79

C : H , C ; H , C ; H , C , H -H (CH;) , J C H , C H 2 - C ( C Ł H , ) ( N O ^ C H . O H

C . H , N O ­N O , C H . . - N H -

O I X

/ C L H .

4 NO„

- C O O H

N I

C H . O H

T 78

C H . , NO.,

O O

C H C H ,

T 43

N O , C H r , C H = C H — N O ,

/ А

O N - CH., — N

T 91

O /

\ I II %/

T 57

N Ï 2 POSZUKIWANIA NOWYCH SRODKÛW PRZECIWGRUŹLICZYCH 1 6 5

Własności farmakologiczne podaje tablica VlIIb.

T a b l i c a VTII b.

Znak Izolowane serce z imnokrwis tych

( ^tiaub)

Hemoliza k rwinek

Izolowane jelito k ró l ika Ciśnienie i oddech

T 41

T 49

Stęż. 10-:l powo­duje przemija jące porażenie

Stęż. 10-1 powo­duje po rażen ie przemi ja jące .

Mniejsze stęż. nieco p r z y ś p i e ­szają skurcze.

Stęż . 1:1000 w y w . hemo­lizę po 1 godzinie

Preparat nie w y w o ł u ­je hemolizy

Stężenie 1:6000 nie w p ł y w a na p e r y s t a l t y k ę

Stęż. 1:1000 powoduje w y r a ź n ą depres ję

D a w k a 40 mg/kg powo­duje k ró tk i t r w a ł e spa­dk i ciśnienia k r w i .

Oddech bez zmian D a w k a 50 mg/kg po­

woduje k r ó t k o t r w a ł e spadki ciśnienia k r w i .

N a oddech nie dzia n a.

Nadto spośród nitrozwiązków zbadano in vitro z wynikiem ujemnym: tzw. nitrogesarol (T 58) oraz związek zawierający grupę NO, tlenek t r ó j -metyloaminy (T98).

Aktywność niektórych związków nitrowych in vivo w doświadczalnej gruźlicy myszy białych i morskich świnek w porównaniu z aktywnością streptomycyny wskazują załączone tablice IX, X , X I .

T a b l i c a I X .

Znak L i c z b a D a w k a prepa­ Ś m i e r t e ­ P r z e c i ę t n y indeks Znak zwie rzą t ratu na mysz lność okres p rzeżyc ia gruźl iczy

T 41 15 10 mg/20 dni 1/15 32,5 44 T 47 15 10 „ u - 4/15 32,5 75 T 48 15 10 „ 12/15 29,4 83 T 49 15 10 „ 28 „ 8/15 31,1 83 T 50 15 10 „ 30 „ 12/15 31,9 94 T 51 15 10 „ 5/15 31,2 77 T 78 15 ДО 'у,;-, . .„у. 9/15 31,2 86 T 79 15 10 „ • „ 8/15 30,2 72 T 91 15 10' „ 6/15 32,0 71

Strepto­mycyna 15, 10 ., 0/15 35 22

Kont ro la 15 — 11/15 28,6 100

P r z e b i e g d o ś w i a d c z e n i a : Badania przeprowadzono na my­szach białych (wagi ok. 20 g). Zwierzęta zakażono dożylnie szczepem H 3 7 R V (O, 1 mg na mysz). Czas obserwacji wynosił 35 dni. Leczenie roz­poczynano w dniu zakażenia i kontynuowano przez 20—30 dni. Lek i po­dawano per os (w papce ziemniaczanej) z wyjątkiem streptomycyny, którą podawano podskórnie.

166 T. URBAŃSKI I WSPÓŁPRACOWNICY Nr 2

T a b l i c a X .

Znak L i c z b a zwie rzą t

D a w k a prepa­ratu na świnką

morską Śmie r t e lność

P r z e c i ę t n y okres

przeżyc ia

Indeks gruź l i czy

T 4 1 10 20 mg/30 dni 10/10 26 49 T 5 0 10 20 mg/30 dni 8/10 27 62 T 5 1 10 20 mg/30 dni 9/10 27 60

Streptomy­cyna 10 10 mg/30 dni 0/ 0 42 39 Kon t ro l a 10 — 9/10 29 100

P r z e b i e g d o ś w i a d c z e n i a . Badania przeprowadzono na mor­skich świnkach (wagi około 300 g). Zwierzęta zakażono dootrzewnowo szczepem Нз-Rv (1 mg na świnkę). Czas obserwacji wynosił 42 dni. L e ­czenie rozpoczynano w dniu zakażenia i kontynuowano przez okres 30 dni.. Preparaty podawano w roztworze fizjologicznym NaCl .

T a b l i c a X I .

Znak L i c z b a zwie rzą t

Dawka prepa­ratu na świnkę

morsi a Śmie r t e lność

P rzec i ę tny okres

p rzeżyc ia

Indeks gruź l iczy

T 4 8 20 10 mg/42 dni 6/.0 73,1 75 Steptomycyny 20 8 mg/4 i dni 2/20 84,4 57 Kon t ro l a 20 — 18/20 47,2 100

P r z e b i e g d o ś w i a d c z e n i a . Badania przeprowadzono na mors­kich świnkach (wagi ok. 500 g). Zwierzęta zakażono dootrzewnowo szcze­pem H 3 7 R V (1 mg na świnkę). Czas obserwacji wynosił 12 tygodni. L e ­czenie rozpoczynano w tydzień po zakażeniu i kontynuowano przez 6 tygodni, po czym zwierzęta pozostawiono bez leczenia przez okres'5 ty­godni. Preparaty podawano podskórnie w roztworze wodnym.

Z badań tych wynika, że substancja T 41 daje wybitne zahamowanie procesu gruźliczego tak w doświadczalnej gruźlicy białych myszy, jak również w gruźlicy doświadczalnej morskich świnek. Krótki okres prze­życia w doświadczeniu l i b (tablica VIII) tłumaczyć można szybkim prze­biegiem gruźlicy w tym doświadczeniu (6 tygodni).

Z 22 nitropochodnych zbadanych w Pracowni Bakteriologicznej u 8 stwierdzono silne działanie na prątki . Są to preparaty:

T 41, T 47, T 48, T 49, T 50, T 51, T 57 i T 83. Przy omawianiu preparatów grupy nitrowej należy wspomnieć o dość

si lnym działaniu niektórych preparatów tej grupy na zakażenia wywołane zarazkiem duru osutkowego (R. Prowazeki) w doświadczeniu na białych myszach. Działanie takie stwierdzono w preparatach:

'Nr 2 POSZUKIWANIA NOWYCH SRODKÛW PRZECIWGRUŹLICZYCH 167

T 46 — sól sodowa 2-fenylo-5-nitro-5 (4-karboksyfenylo-l-ammo-metylo-1.3-dioksanu

T 49 — 5-nitro-5-etylo-tetrahydro-3-metylo-1.3-oksazyny (chloro­wodorek)

T 51 — dwu-(hydroksymetylo)-nitro-etanu.

III. P o c h o d n e c h i n o l i n y

Znane antyseptyczne własności 8-hydroksychinoliny (chinozol) pobu­dziły nas do poszukiwania środków przeciwgruźliczych wśród pochodnych tej substancji.

Przyrządzono szereg pochodnych 8-hydroksychinoliny w nadziei, że albo będą one posiadały mniejszą toksyczność, albo będą działały przeciw-gruźliczó silniej niż 8-hydroksychinolina.

W tym celu przyrządzono aminowe i chlorowe pochodne 8-hydroksy­chinoliny (8) (jak wiadomo, obecność chloru w fenolach wzmaga ich działanie antyseptyczne). Pod względem chemicznym najciekawszy był preparat ,,T 28", stanowiący hydroksyloaminową pochodną 8-hydroksy­chinoliny, dotychczas w literaturze chemicznej nie opisany. Otrzymano go działaniem kwaśnego siarczynu sodu na 5-nitrozo-8-hydroksychinolinę.

Wynik i badań podaje tablica XI I . T a b l i c a X I I .

Znak N a z w a A k t y w n o ś ć Toksyczność in vitro w mg % g/kg

T 28 Monohydrat N - s u l f o - N - (chinolylo szczury -8-hydroksy) — hydroksyloaminy 5 - 30 Lv. 1,0

s.c. 1,5 p.o. ponad 3,0

T 61 5,7 - dwuamino - 8 - hydroksy - chino­ szczury l ina 2,5- 15 Lv . 0,02

s.c. 0,03 p.o. 0,5

T 62 5 - amino - 8 - hydroksy - chinolina 2,5- 5,0 szczury i.v, 0,06 s.c. 0,11 p.o. 0,5

T 63 5 - sulfo - 8 - hydroksy - chinolina 500 szczury i.v. 1.2 s.c. 2.0

p.o. ponad 3 T 94 Sól sodowa T 63 125 -250 T 64 8 - hydroksychinoima 5 - 1 5 T 65 Siarczan 8 - hydroksy - chinol iny

(chinozol) 2,5- 5 T G7 6,7 dwuchloro - 5,8 - dwuhydroksy- szczury

chinolina 2,5- 5 i.v. 0,02 T 70 5,7 - dwuchloro - 8 - hydroksy - chino­ szczury

l ina p.o. 6,0

168 T . U R B A Ń S K I I W S P Ó Ł P R A C O W N I C Y Nr 2

R 3 -

I II I

! Il I

I о н

T a b l i c a X I I а. Wzory chemiczne pochodnych chinoliny

T 28 T 61 T 62 T 63 T 64 T 65 T 67 T 70

R.,

R. ;

N / O H \ S O : , H

H H

N H 1

H N H -

NH- '

H H

SO;,H

H H

H

H H

H

H H

O H

C l C l

C l

H C l

Ze zbadanych w Pracowni Bakteriologicznej 9 preparatów tej grupy 6 wykazywało silne działanie bakteriostatyczne in vitro. Są to preparaty:

T 28, T 65, T 61, T 62, T 64 i T 67. Substancja T 28 wyróżnia się względnie niską toksycznością (9). Własności farmakologiczne podaje tablica XIIb.

T a b l i c a X I I b.

Izolowane serce Izolowane serce Znak z imnokrwis tych c i ep łok rwis tych Hemoliza k rwinek

(Straub) (Langendorf)

T 28

T61

T 6 3

T 6 7

Stęż. 10-3 nie wywie ra w p ł y w u na p r a c ę serca. Większe stęż. powodują dep res j ę . Stęż. w iększe od 10-5 po­wodują os łab ien ie siły skurczu.

T 62 I Stęż . do 10-5 nie w p ł y wają na p r a c ę serca. Stęż. w iększe powodują silną depres ję .

Preparat nie w p ł y w a na czynność serca.

S tężen ie 10-5 powoduje p rzemi ja jące os łabienie pracy serca.

Preparat nie powoduje zmiany ry tmu serca i nie w p ł y w a na naczynia w i e ń c o w e D a w k a 0,05 m l 5 proc. roztworu — bez elektu. 0,07 m l powoduje przy­śpieszenie r y tmu i zmniejszenie ampli tudy skurczu, połączone ze zmniejszeniem w y p ł y w u z nacz. w ieńc . D a w k a 0,05 m l 5 proc. roztworu powoduje z a ­burzenie czynności ser­ca t r w a j ą c e k i lkadz ies ią t sekund, c h a r a k t e r y z u j ą ­ce się p o c z ą t k o w y m zmniejszeniem, a n a s t ę ­pnie w z m o ż e n i e m siły skurczu.

D a w k a 0,05 m l 5 proc. roztworu powoduje nie­znaczne os łab ien ie siły skurczu serca. D a w k a 0,1 m l w y w o ł u j e bardzo k r ó t k o t r w a ł e zahamo­wanie akcj i serca, po­czym si lny skurcz, prze­chodzący w normalny ry tm.

Preparat aż do s tężenia 1:100 nie powoduje he-molizy.

Preparat aż do s tężen ia 1:100 nie powoduje he-molizy.

Stęż. Ю - 3 hemolizujc k r w i n k i po 3 godz.

Preparat nie powoduje hemolizy.

Preparat nie powoduje hemolizy.

Nr 2 POSZUKIWANIA NOWYCH ŚRODKÓW PRZECIWGRUŹLICZYCH 169

Znak Izolowane jelito k ró l i ka Ciśnienie i oddech Z a w a r ł ość cukru

we k r w i

T 2 8 Dopiero stęż. 1:1000 po­woduje zmniejszenie kurcz l iwośc i .

D a w k i ponad 50 mg/kg podane dożyln ie powo­dują niewielkie zwyżk i c iśnienia k r w i , k t ó r e szybko przemija ją . Czyn ność oddechowa bez zmian.

D a w k a 1 mg/kg w s t r z y ­k n i ę t a p o d s k ó r n i e po­woduje począ tkowo h y -pe rg l i kemię z n a s t ę p o ­w y m spadkiem zawar­tości cukru .

T 6 2 Stęż. w iększe od 1 : 3500 powoduje silną dep re s j ę i os łabienie perystal tyki .

D a w k i 3 wzgl . 6 m g / k g powodują minimalne spadki c iśnień.

W godz. po w s t r z y k n i ę ­ciu dawk i 5 mg/kg w y ­s tępu je nieznaczna h y -perglikemia.

T 63 Preparat nie w p ł y w a na p e r y s t a l t y k ę jelit.

D a w k a 30 wzgl . 60 mg na kg powoduje niezna­czne wzmożen ie c i śn ie ­nia k r w i . Czynność od­dechowa bez zmian.

D a w k a 90 mg/kg wstrzy k n i ę t a p o d s k ó r n i e w y ­wołu je w y r a ź n ą hyper-g l ikemię t rwa jącą 2 do 3 godzin.

T67 Stęż. 1:12000 znosi pery­s t a l tykę .

D a w k a 0,95 m g / k g — 3,0 m g / k g nie wp ływa ją na czynność oddechową i k r ążen ia . D a w k a 7,6 m g / k g powoduje k r ó t k o t r w a ł y bezdech przecho­dzący w znaczne pobu­dzenie oddechu. Ciśn. k r w i spada, n a s t ę p u j e migotanie k o m ó r i za ­trzymanie akcj i serca.

D a w k a 1 mg/kg wst rzyk n ię ta p o d s k ó r n i e w y w o ­łu je po 2—3 godzinach p rzemi ja j ący spadek z a ­war to śc i cukru we k r w i .

Ze względu na wysoką toksyczność pozostałych preparatów badania in vivo wykonano jedynie z substancją T 28.

T a b l i c a X I I I .

Znak L i c z b a zwie rzą t

D a w k a prepa­ratu na świnkę

morską Śmie r t e lność

P r z e c i ę t n y okres

przeżyc ia Indeks

gruź l iczy

T 28 20 10 mg/42 dni 8/20 76,1 64 Streptomycyna 20 8 mg/42 dni 2/20 84,4 57 Kont ro la 20 , — . 18/20 47,2 100

P r z e b i e g d o ś w i a d c z e n i a . Badanie przeprowadzono na mor­skich świnkach (wagi ok. 50 g). Zwierzęta zakażono dootrzewnowo szcze­pem H 3 7 R v (1 mg na świnkę). Okres obserwacji wynosi 12 tygodni. Lecze­nie rozpoczynano w tydzień po zakażeniu i kontynuowano przez 6 tygo­dni, po czym obserwację przedłużono o dalsze 5 tygodni. Leki podawano podskórnie w roztworze wodnym.

W drugim doświadczeniu podawano wyższe dawki tego związku. W y ­n i k i wykazuje tablica X I V .

170 T. URBAŃSKI I WSPÓŁPRACOWNICY N.- 2

T a b l i c a X I V .

Znak L iczba zwie rzą t

Dawka preparatu na ś w i n k ę mor.

Ś m i e r t e l ­ność

P r z e c i ę t n y okres przeżycia

Indeks gruźl iczy

T 28 10 20 mg/30 dni 10/10 26 84 T 28 10 50 mg/30 dni 10/10 25 85 T 28 10 100 mg 30 dni 10/10 23 90

Strepto­mycyna 10 10 mg/30 dni 0/10 42 39

Kontro la 10 — 9/10 29 iOO

P r z e J b i e g d o ś w i a d c z e n i a : Badania przeprowadzono na mors­kich świnkach (wagi ok. 300 g). Zwierzęta zakażono dootrzewnej (1 mg prątków na świnkę). Okres obserwacji wynosił 42 dni. W przeciwieństwie do serii III przebieg zakażenia był ostry (około 6 tygodni). Leczenie roz­poczynano w dniu zakażenia i kontynuowano przez 30 dni. Leki podawa­no podskórnie w roztworach wodnych.

W badaniach tych stwierdzono, że preparat T 28 w dawkach wyższych od 10 mg/świnkę działa trująco, powodując objawy podrażnienia miej­scowego i ogólne objawy toksyczne w postaci wychudzenia i stłuszczenia narządów wewnętrznych.

D. c. w nas tępnym numerze