Uvod

1.1 ODGOJ U STAROJ GRČKOJ

Staru Grčku činilo je više manjih gradova-državica, koje su se razvile u toku raspadanja rodovskog uređenja. Od tih državica najpoznatije su Sparta i Atena. U njima su se u V. stoljeću pr.n.e. razvila dva odgojna sistema: spartanski i atenski, zajedničko im je to što je odgoj bio organiziran samo za robovlasničku klasu. Djeca robova nisu smjela pohađati odgojne ustanove. Spartu su na Peloponezu osnovali Dorani donijevši željeznu kulturu. Oni su se naselili u nizinu Lakoniju jer su uvjeti za život ondje bili vrlo pogodni. Kroz cijelu Lakoniju teče rijeka Eurota i na njoj se smjestila Sparta. Zapadno od Sparte se nalazi gorje Tajget na kojem su bila velika nalazišta željeza.

1.2 Odgoj Spartanaca

Zbog stalnog straha od pobune helota, Spartanci su svoju državu organizirali slično vojničkome taboru. Spartanski odgoj obuhvaćao je samo djecu sparijata. Cilj mu je bio da pripremi vojnike, ratnike koji će uvijek biti spremni za borbu s neprijateljima. Da bi ostvarili takav odgoj, sparijati su poslije rođenja odabirali samo zdravu djecu a ostalu su izlagali na gori Tajgetu. U Sparti, čim bi se dete rodilo, majka bi ga okupala u vinu da bi videla da li je jako. U slučaju da je slabo, ubrzo bi umrlo. Kasnije bi ga otac odneo starešinama koji bi pažljivo ispitali novorođenče. Ako bi ustanovili da je deformisano ili slabašno, bacili bi ga u Kaiadu (Apothetae), provaliju planine Taygetos. U Sparti, čim bi se dete rodilo, majka bi ga okupala u vinu da bi videla da li je jako. U slučaju da je slabo, ubrzo bi umrlo. Kasnije bi ga otac odneo starešinama koji bi pažljivo ispitali novorođenče. Ako bi ustanovili da je deformisano ili slabašno, bacili bi ga u Kaiadu (Apothetae), provaliju planine Taygetos. Do svoje sedme godine dete je uzgajala majka, koja mu nije davala specijalnih dečijih odevanja (phaskia) da mu ne bi deformisala telo ili ga načinilo nervoznim, tvrdoglavim ili razmaženim. Za tih sedam godina od njega su sklonili sve što bi mu omogućilo da oseća strah, gnus ili plač. Spartanske žene su bile toliko poznate po vaspitavanju i čuvanju dece da su ih zapošljavale bogate porodice, na primer Amelija koja je čuvala atinskog Alkibiadasa. Kada je dete napunilo sedam godina, bilo je oduzeto od majke i dato državi. Počelo je strogo disciplinsko i uglavnom vojno obrazovanje u tzv. Agogi koje je trajalo dvanaest godina. U spartanskim gimnazijama govorilo se škrto. Djeca nisu smjela govoriti dok ih netko stariji nije nešto upitao, a i tada su morali odgovoriti sažeto, kratko i jasno. Jedan od najljepših primjera lakonskog odgovora je onaj jedne spartanske majke: Sa štitom ili na štitu. Može se prevesti na više načina. 1. ili se vrati kao pobjednik ili pogini. 2. vrati se sa štitom ili na štitu, ali nikako bez štita. Djeca su odmalena u školama dobivala samo jedan obrok dnevno. Krađa hrane u školama je bila strogo zabranjena, ali ako su djeca ukrala hranu, nasitila se i ako ih nitko nije vidio, sve je OK i nikom ništa. Dečaci bi se pridružili jednoj od mnogih četa (Ageles) koju je nadgledao stariji Spartanac a od trinaeste pod vođstvom razboritog i hrabrog dečka, zvanog Eirena, koga je nadgledao zvaničnik (Paidonomos). Bili su obučavani u gimnastici, trčanju, skakanju, bacanju koplja i diska i takođe učeni da trpe bol i muke, glad, žeđ, hladnoću, umor i nedostatak sna. Hodali su bez obuće, kupali se u hladnim vodama reke Eurotas i oblačili se leti i zimi, uvek istim parčetom tkanine koje im je davala država jednom godišnje. Nisu koristili ćebad nego su spavali na slami i trsci, koje su svojeručno noževima sekli na obalama reke Eurotas. Njihov glavni obrok je bila čorba od mesa (melanas zomos) ali su bili ohrabrivani da kradu hranu kako bi nadoknadili skromne zalihe koje su dobijali, s tim da bi bili kažnjeni ako bi bili uhvaćeni. Takođe su jeli dosta meda. Jedan ceo mesec pred završetak obuke su posvetili vežbanju i hranjenju isključivo medom (mesec meda). Što se tiče prikladnog obrazovanja, učeni su samo osnovama kako da čitaju i pišu i da ne troše reči na govor o poenti (Laconizein). Još su ih učili vojne stihove, ratne pesme, kako da plešu i recituju Homera. Glavna svrha Agoge je bila da ukoreni disciplinu u omladini. Jednom godišnje su im testirali izdržljivost pred Artemidinim hramom u igri krađe sira dok su ih međutim nemilosrdno bičevali. One koji su izdržali bez kukanja i plača u toj igri gde je ne malo njih umrlo, krunisali su lovorovim vencima. Što se tiče devojčica, i one su bile obrazovane pod sličnim sistemom ali bez prevelike strogosti, i one su isto učestvovale u javnim takmičenjima kao i dečaci. Njihova obuka se je završavala trenutka kada bi se udale. U dvadesetoj godini, kada bi se Agoga završila, počela je vojna služba Spartanca. Pod obavezom se je pridružio jednoj od javnih menzi ili klubova (pheiditia, syssitia), koje su činili petnaest članova

(jedan od Lykourgovih zakona) i sa njima je jeo i spavao po javnim barakama do šezdesete godine. U toj dvadesetoj godini bi većina momaka i devojaka stupilo u brak. U tridesetoj godini Spartanac bi postao državljanin sa svim građanskim pravima i dužnostima i mogao je tek sad da učestvuje u skupštini naroda (Apella) i da poseduje status zvaničnika.

SPARTANSKA VOJSKA

Spartanci su razvili specifičnu vojsku i vojni duh. Od rođenja se Spartanci odgajaju kao vojnici. U Sparti se najviše cijenila hrabrost i snaga. Odlazak u vojsku je bio svečanost i zato na čelu vojske ide glazba.Spartanska vojska je njegovala duh zajednice. Zato se svake nedjelje Spartanci sastaju na ručku koji se zove sistija i ondje su jeli crnu juhu. To je spartansko jelo od svinjskog mesa kuhanog u krvi. Juha je začinjan s samo malo češnjaka i malo soli.Spartanci uvijek idu u ritmu u rat i nikad ne pokazuju nikakav strah. Kralj predvodi vojsku, a uz njega je Spartanac koji je pobjednik na Olimpijskim igrama. Spartanci su se borili dok su se i neprijatelji borili, a ako je neprijatelj pobjegao, onda su se i Spartanci prestali boriti zato što smatraju da je nečasno ubiti čovjeka koji bježi. Spartanci u rat idu zbog pobjede, a ne zbog ubijanja.

Pojava hoplita

U Ilijadi bitke su se vodile u pojedinačnim dvobojima glavnim junaka zaraćenih strana. Ostatak vojske igrao je vrlo malu ulogu: vojnici su obletali, bacali kamenice i uzvicima hrabrili svoje junake. Kada junak napadne ili bude ranjen, oni ga opkole i razoružaju kao šakali kada napadnu na mrtvog lava. Pešadijska taktika je ostala na ovoj početničkoj fazi zato što su jedino aristokrati bili dovoljno imućni da pribave ratnu opremu, oklpo, koplje i mač. Ostali su morali da se na poprištu zadovolje bodežima i kamenicama. Tek pred kraj VIII veka p.n.e. promenjen je ovaj način borbe i došlo je do stvaranja hoplitske vojske koju su činili pripadnici polisa kao teško naoružani pešaci svstani u gustu borbenu liniju falangu (phalanx formation). Do ove promene došlo je zato što su se srednji slojevi sve više bogatili, a mnogi zemljoradnici postali dovoljno imućni da nabave železno oružje za potrebe pešadije. Taktika je preinačena onako kako je to najbolje mogla da iskoristi ova uvećana ljudska snaga. Hoplit, opremljen štitom u levoj ruci, u oklopu, sa isturenim kopljem u desnoj, stajao je tik uz svoga saborca, tako da je svojim štitom pokrivao desnu stranu tela svoga levog suseda, hoplita. Cilj borbe je da se razbije neprijateljska falanga snagom navale. Ona linija hoplita koja se prva zatalasala obično je gubila bitku, jer desni bok hoplita u poremećenom stroju nije više bio branjen susednim štitom, a to je bila kobna nevolja. Kada bi jednom odbrambene snage grada bile potučene, pobednici su mogli da prohuje kroz okolna imanja i da uništavaju useve. Disciplina i uvežbanost bile su osnovni preduslov za uspešnu borbu hoplita, naročito sposobnost brzog prestrojavanja i razvijanja u samostalnu borbenu jedinicu. U većini grčkih polisa obuka hoplita trajala je kratko, od osamnaeste do dvadesete godine, i vrednost njihove hoplitske falange veoma je varirala. Spartanci nisu bili tako nehajni. Njihova disciplinovana vežbanja bila su na glasu i Tukidid nam kaže da su oni, radi bolje koordinacije manevra, lančano dojavljivali zapovest koja se tako mogla čuti i u borbenoj graji. Uvođenje hoplitske falange imalo je važne posledice na političku strukturu polisa. Sigurnost grada i snabdevanje hranom zavisili su od borbene sposobnosti običnih zemljoradnika, a ne više od šačice aristokrata. Hoplit je u zamenu za ove usluge zahtevao veću ulogu u upravljanju državom i više se nije zadovoljavao da sva moć bude usredsređena u rukama nekolicine. Promene koje su nastale iz ovih nemira i nezadovoljstava u raznim gradovima bile su različite. Sparta je bila prvi grad kojeg je zahvatilo novo raspoloženje.

Spartanski prevrat

Sparta je bila najneobičnija država u Grčkoj. Osnovali su je Dorci u dolini Eurote na južnom Peloponezu u pokrajini Lakoniji, i ona je bila izraziti primer dorske društvene zajednice koja nije asimilovala niti je izgnala domorodačke stanovnike, već ih je zadržala u potčinjenom položaju. U Tesaliji, članovi takve potčinjene klase zvali su se penestai (siromaštvo) a u Sikionu konipodes (prašnjavih nogu). U Sparti, oni su bili poznati pod imenom čije tačno značenje je sporno, heloti. Postojanje helota koji su bili daleko brojniji od Spartanaca, imalo je stalan i dubok uticaj na spartansko društvo, uticaj koji se naročito osećao posle mesenskih ratova, kada se broj helota mnogo povećao. Čak i pre ovih ratova Spartanci, konzervativniji od ostalih dorskih zajednica, nisu se odrekli prvobitnih dorskih navika. Njihovi muškarci jeli su u zajedničkim trpezarijama, nikad kod kuće, a vaspitanje dece zadržalo se na kolektivnoj plemenskoj osnovi. Zbog svega ovoga političke i društvene razlike nisu daleko otišle niti su izazvale sukobe koji su potresali ostale grčke države. Međutim, osim ovih malih ali značajnih razlika, Sparta se pre početka VII veka p.n.e. nije mnogo odvajala od ostalih gradova u Grčkoj. I ovde je bilo malih zemljoposednika kao što je bio Hesiod u Beotiji i aristokrata dovoljnobogatih da žive udobno i da utiču na javne poslove. Kao i drugi polisi, Sparta se u VIII veku p.n.e. suočila sa problemom prenaseljenosti.Međutim, način na koji je Sparta pokušala da ga reši bio je potpuno drugačiji od onih u ostalim gradovima, a posledice su bile značajne i dalekosežne. Umesto da pristupe programu kolonizacije (oni uostalom nisu bili vični moreplovstvu), Spartanci su rešili svoj problem osvajanjem (oko 735.-715. p.n.e.) plodnih polja svga zapadnog suseda na Peloponezu Mesenije, a Mesenjane su sveli na položaj helota. Pokoravanje Mesenije bio je najznačajniji događaj u ranoj spartanskoj istoriji. Preko noći Spartanci su stekli bogatstvo za koje je drugim gradovima bilo potrebno mnogo godina da ga steknu trgovinom i kolonizacijom ali, što je najvažnije, tu je izniklo veliko neprijateljstvo helotskog stanovništva. Spartanci su imali dva posebna problema. Prvi je bio društveni i odgovore na nove političke zahteve koji prate uspešan osvajački rat. Drugi problem je bio kako da smire helote. Oko 675. p.n.e., kao posledica oštrih duševnih nemira, verovatno ozlojeđeni zategnutošću između kraljeva i aristokrata, i aristokrata i običnog naroda, Spartanci su zahtevali promene društvenih odnosa, jednu vrstu novog ustava. Zahtevi su bez sumnje bili obrazloženi potrebom da se država vrati na pravednije, stare osnove tzv. vojne demokratije. Reč je o pravom prevratu koji je spartanskoj istoriji odredio poseban pravac razvoja. Od tog vremena dozvoljen broj građana Sparte bio je 9000 "jednakih" ili Spartijata. Izvršena je preraspodela zemljišnih poseda, te su oni živeli na potpuno jednakim parcelama koje su obrađivali heloti. Svi građani Sparte sastajali su se na povremenim skupštinama, gde se o predlozima Gerusije glasalo aklamacijom. Gerusija je bila aristokratski savet staraca (članovi su obavezno imali preko šezdeset godina) koji je oko 675. p.n.e. sveden na trideset članova. Među njimasu bila i dva spartanska kralja. U najstarijem dokumentu koji beleži spartanski ustav, u tzv. Lykourgovoj retri, još se ne pominju efori, telo od pet članova sa zadatkom da koči vlast dvojice kraljeva. Efori su postepeno dobili široku izvršnu vlast, a stvarna uprava države zavisila je od tri činioca: Gerusije, kraljeva i efora. Posle prevrata, oko 675. p.n.e., Sparta je ostala konzervativni oligarhijski polis, ali je učinjen prvi korak koji je odjeknuo širom Grčke: tradicionalna državna organizacija, određena običajnim pravom, zamenjena je donetim ustavom, koji je rezultat društvenog kompromisa.

Heloti i Spartijati

U istoriji je teško naći slučaj sličan odnosu između Spartanaca i helota: manjinska grupa koja živi u svojoj zemlji kao da je pobednička vojska, održava se stalno u vojnoj pripravnosti, svodi porodični život na najmanju meru da bi se izbeglo svako slabljenje morala i podvrgava svoju decu neljudski surovom vaspitanju - sve u cilju da se većina stanovnika drži u potlačenom položaju. Heloti su predstavljali stalnu pretnju malom broju Spartanaca čiju su zemlju obrađivali. Svake godine efori su objavljivali rat helotima - to je bila formalnost koja je dopuštala svakom Spartancu da, ako je potrebno, ubije helota bez posledica i bez odgovornosti pred sudom. Jednom prilikom Spartanci su ponudili slobodu svkom helotu koji bi stekao ratne zasluge. Dve hiljade helota, koji su se prijavili za ovu čast, tajno je poubijano. Spartanci su priređivali i tajne napade na helote, kriptije. Grupe spartanske omladine danju su se skrivale po poljima, a noću ubijale helote koje su smatrali za opasne. Spartanci su imali veliku prednost nad svojim neprijateljskim robovima: oni su bili najotporniji i najuvežbaniji vojnici u grčkom svetu. Pošto su heloti radili sav posao oko zemlje, Spartanci su imali vremena da se potpuno posvete vojničkim vežbama. Ovo školovanje počinjao je rano. U sedmoj godini dečaka Spartanca odvodili su od majke i njegovo obrazovanje postajalo je državna briga. Od četrnaeste do dvadesete mladići su bili podeljeni u grupe pod nadzorom starijih dečaka i služili su neku vrstu predvojničke obuke, oskudno odeveni, slabo hranjeni i izlagani svirepom proveravanju izdržljivosti. Na primer, morali su da se sakrivaju po poljima i da žive usamljeni, isključivo od onoga što ukradu. Ako bi ih uhvatili, dobijali su batine. Na kraju ovih godina vežbi, ukoliko su uspešno prebrodili sve prepreke, mladi ljudi pstajali su u punom smislu Spartijati - živeli su u kasarnama i hranili se u zajedničkim menzama. Kada bi se mladi Spartanac oženio, nije mogao da osnuje dom sa svojom mladom, već ja nastavljao da živi u kasarni, a ženu je posećivao samo tajno. Spartanske žene i same su bile veoma žilave i čvrste i zapanjivale su posetioce iz drugih gradova time što su radile gimnastiku zajedno sa muškarcima. Kako je Sparta postajala sve više militaristička, posle VII veka p.n.e., tako je i život u njoj postajao sve suroviji. Bila je to kulturna pustinja. Ovo opadanje, međutim, postupnije je nego što se obično smatra i tek je pred kraj VI veka p.n.e. grad postao ozloglašen zbog svoje strogosti. Lakonski majstori proizvodili su, sve do sredine Vi veka p.n.e., umetnički uspele bronzane figure i grnčariju. Međutim, u vreme peloponeskog rata (druga polovina V veka), Aristofanovo atinsko pozorište treslo se od smeha kada je bilo reči o Alkibiadu, njihovom vojskovođi naviknutim na udoban život, dok je neveselo kusao crnu čorbu (omiljeno spartansko jelo spravljeno od životinjske krvi), u dragovoljnom izgnanstvu u Sparti. I pored toga što je zbog svoga konzervativizma bilo neprijatno, ovo spartansko društvo izazivalo je divljenje i mnogi Grci iz drugih gradova su ga uzimali za primer. Ljudima kao Platonu dopadalo se što se u Sparti volja pojedinaca potčinjavala kolektivnim krutim pravilima. Hvaljena je i stabilnost, gotovo nepromenljivost spartanskih institucija; oligarhijski raspoloženi stranci divili su se Spartancima jer su bili "gospoda" koja ume da vlada potčinjenima. Danas se takva svojstva manje cene, pa nam Atina, sa svojom bučnom demokratijom i sjajnim kulturnim dostignućima, izgleda privlačnija od Sparte. Međutim, iako nam je Sparta ostavila jedino zaveštanje u rečima "spartanski" (za strog život) i "lakonski" (za lapidarno izražavanje), bilo bi pogrešno potceniti njen istorijski značaj. Zajedno sa Atinjanima, Spartanci su više od četiri stotine godina bili nosioci grčke politike

Povijest

Sparta je u 6. stoljeću prije Krista pobijedila glavnog suparnika, grad Arg, i postala vodeća sila Peloponeza. Kad je početkom 5. stoljeća Perzijsko Carstvo krenulo u kažnjenički pohod protiv Grčke, Sparta se općenito smatrala vođom helenskog saveza. Unatoč junačkim podvizima spartanske vojske kod Termopila i Plateje, kao pravi je vođa iznikla Atena.

Dok je Atena gradila moćno brodovlje i postala najveća pomorska sila, Sparta isprva nije poduzimala ništa, jer nikad nije imala kolonijalne pretenzije. Međutim, nakon manjih sukoba 457-449., Sparta je zaratila s Atenom 431. prije Krista, čime je počeo Peloponeski rat, koji je trajao 27 godina i završio 404. prije Krista pobjedom Sparte.

Ipak, Sparta nije nikad bila uspješna u vođenju drugih Grka, pa je nakon raznih sukoba opet izgubila prevlast u Grčkoj i to uglavnom zbog vojnih pobjeda Tebe oko 370-360. prije Krista. Na kraju je podlegla snagama Aleksandra Makedonskog, a poslije ju je na Peloponezu oslabila Ahejska liga. Ipak, Sparta je posve pokleknula tek po dolasku Rimljana, koji su 146. prije Krista pripojili Grčku rimskoj provinciji Makedoniji.

Tako je zavladalo dugo razdoblje mira, sve do seobe naroda, kad su Spartu opljačkali Goti i Huni, a naselili su se i Slaveni, koji su se zatim povukli pred snagom Bizanta u planine, gdje su navodno ostali sve do vremena Osmanskog Carstva. Nakon što su se Grci oslobodili Turaka u Ratu za nezavisnost 1834., sagrađena je današnja Sparta, koja je sjedište prefekture (nomos) Lakedemon i ima oko 20.000 stanovnika.

Vojska

Sparta je najslavnija po svojoj vojsci.Spartanci zapravo nisu imali ograničenu vojnu službu,uvijek su bili na raspolaganju svome gradu. Vojnu je službu Spartanac počinjao u sedmoj te je služio sve do tridesete godine života. Za razliku od drugih grčkih gradova-država, Sparta je imala profesionalnu vojsku - njezini građani nisu radili ništa drugo nego vježbali ratne vještine, a zakonom im je bilo zabranjeno baviti se obrtom ili trgovinom. Zbog toga, kao i zbog strogih životnih uvjeta (vidi poglavlje "Državno uređenje"), spartanska se vojska smatra najboljom u Grčkoj. Prvi težak poraz su spartanski hopliti doživjeli 371. prije Krista u bitci kod Leuktre gdje ih je porazila malobrojnija vojska Tebe.

Najveći spartanski vojni podvig je bitka kod Termopila, gdje je odred od 300 Spartanaca pod kraljem Leonidom izginuo kako bi zadržao golemu perzijsku vojsku.Državno uređenje [uredi]

Spartansko društvo zasnivalo se na Likurgovom ustavu, nepisanim zakonima utemeljenim tijekom 10 stoljeća prije Krista. Iako su smatrani prilično strogima i konzervativnima u odnosu na zakone drugih grčkih zemalja, mnogi mislioci antike su ih držali izuzetno pravičnima. Tako ih hvale Platon, Zenon i Diogen te ih preporučuju kao uzorne.

Sparta je formalno oligarhijska država, odnosno imala je aristokratsko uređenje. Ipak spartanska oligarhija je specifična te sadrži elemente monarhije ali i demokracije. Nominalno na državnom vrhu paralelno su vladala dva kralja, svaki iz jedne od kraljevskih loza, Agijada i Euripontida. Obje loze prema predaji potjecale su direktno od Herakla pa su se kraljevi smatrali Heraklidima. Kraljevska vlast bila je apsolutna samo tijekom vojnih pohoda kada bi jedan kralj vodio vojsku, a drugi ostajao u Sparti brinući se za unutarnje državne poslove. Poslije pohoda i tijekom mira oba kralja odgovarala su za svoje postupke pred vijećem efora, koje je brojalo pet članova .

Efori su bili peteročlano vijeće izabrano na godinu dana. Smatrani su nadzornicima i imali su velike ovlasti - mogli su izricati kazne kraljevima uključujući i smrtnu. Osim nadzorne uloge petorica efora predstavljala su i mišljenja cjelokupnog narodnog vijeća Sparte, odnosno svih punopravnih građana. Tijekom vremena moć efora se uvećavala pa su tijekom petog stoljeća imali praktično vrhovnu vlast u Sparti.

Zakonodavno tijelo Sparte sačinjavala je Geruzija ili vijeće staraca. Geruzija je okupljala 28 građana Sparte starijih od šezdeset godina biranih doživotno. Unutar Geruzije djelovala su ravnopravno i dva kralja tako da je ukupan broj članova iznosio 30. Svaki od članova imao je jednako pravo glasa uključujući i kraljeve, a zadatak im je bio donositi državne odluke te nadzirati provođenje zakona. Također, imali su pravo veta nad odlukama narodnog vijeća. Formalno, članom Geruzije mogao postati bilo koji Spartijat s navršenom propisanom dobi, no u članstvo su se uglavnom birali samo pripadnici najuglednijih porodica.

Najveće državno tijelo nazivala se Apela ili narodno vijeće. Njega su sačinjavali svi punoljetni (18. godina) punopravni građani Sparte - Spartijati. Izabirali su efore, a tijekom vijećanja mogli su glasovati isključivo s da ili ne - svaku daljnje iznošenje stava bilo je prepušteno eforima. Apela predstavlja svojevrsnu ograničenu demokraciju - izbornim putem svih punopravnih građana odabiralo se tijelo koje je kasnije umnogome vodilo državu.

Sav državni utjecaj poticao je od Spartijata - jedino oni imali su puna građanska prava i prolazili su poseban režim odgoja, agogu. Bavili su se isključivo vojnim usavršavanjem i poslovima vezanim uz državu, a bavljenje trgovinom i obrtom bilo im je zabranjeno kao nedostojno. Jedino oni imali su pravo na vojno vodstvo. Broj Spartijata relativno je malen u odnosu na druge naseljenike Lakademona i nikad nije prelazio 9.000, a pred kraj 4 st. pr. Kr. spušta se ispod pet stotina. Ukupan broj ostalih stanovnika prelazio je 200.000.

Perijeci su također bili sastavni dio Spartanske države, a činili su ih starosjedioci teritorija pod upravom Sparte. Zadržali su slobodu i mogli su se baviti obrtima i trgovinom, poslovima koji su smatrani nedostojnima Spartijata. Nisu imali puna građanska prava ali su imali učešća u vojnim pohodima kao vojnici.

Heloti su bili državni robovi u Sparti. Nisu bili u vlasništvu pojedinca već su dodjeljivani uz državna zemljišta na kojima su služili i činili su osnovnu proizvodnu silu Sparte. Kako su brojem bili najbrojniji od stanovnika, a pri tome živjeli u vrlo teškim uvjetima, spartanska povijest ispunjena je čestim pobunama helota.

Neodamodi ili novograđani bila su posebna skupina spartanskog stanovništva, a činili su ih oslobođeni robovi, heloti. Ovu povlasticu stekao bi helot ukoliko bi pokazao hrabrost pri vojnom pohodu ili napravio nešto značajno za dobrobit države. Neodamodi, kao i perijeci, nisu imali puna građanska prava ali dana im je mogućnost bavljenja poslovima prema vlastitom odabiru.

Državno uređenje

Postoji malo pisanih podataka o unutrašnjem ustrojstvu i razvoju spartanske države. Ovaj nedostatak informacija Grci su obično pripisivali „stabilnosti spartanske države“, koja je nepromenjena trajala još od Likurgovih vremena. Nije bilo pisanih zakona, a i njih je, po predanju, svojim dekretom ukinuo Likurg. S druge strane, tajnovitost je uvek pratila oligarhijsku vladavinu.

Spartanskom državom upravljala su dva nasledna kralja iz agiadske i euripontidske porodice. Kraljevi su bili jednaki po autoritetu, tako da jedan nije mogao ništa preduzeti ako bi drugi stavio veto. Ipak, agiadski kralj je, po Herodotu, uživao veće počasti zbog većeg ugleda svoje porodice.

Smatra se da je ova dvojna kraljevina, jedinstveni fenomen u istoriji, nastala u vreme Aristodemove smrti, kada su ga nasledili njegovi sinovi blizanci. Savremeni naučnici su razvili različite teorije da bi objasnile ovo odstupanje. Neki smtaraju da je ovaj sistem stvoren da bi se sprečio apsolutizam i paralelu ovome nalaze u postojanju dva konzula u Rimu. Drugi veruju da je do doga došlo kopromisom posle borbe dve porodice ili zajednice, ili da dve kraljevske porodice predstavljaju spartanske osvajače Dorce i ahajske starosedeoce: pristalice ovog mišljenja pozivaju se na izreku koje je zabeležio Herodot: „Ja nisam Dorac, ja sam Ahajac.“

Obaveze kraljeva su bile uglavnom religijske, sudske i vojne. Oni su bili vrhovni sveštenici države koji su prinoosili žrtve i održavali vezu s Delfskim svetilištem, koje je uvek igralo važnu ulogu u spartanskoj politici. U vreme Herodota (oko 430. P.n.e.), njihova sudska funkcija je bila ograničena sporove među naslednicima, oko usvajanja i javnih puteva. Građanske parnice sudili su efori, a krivično sudstvo je preneseno na efore i veće staraca. Moć dvojnih kraljeva se iskazivala više u vojnoj nego sudskoj oblasti. Aristotel opisuje kraljevinu Spartu kao „vrstu neograničene i stalne vojne vlasti“ (Pol. iii. I285a), dok je Isokrat smatra „oligarhijom kod kuće, a kraljevstvom u ratovima“ (iii. 24). Kraljevski prerogativi su, međutim, vremenom sve više ograničavani. Od perioda Persijskih ratova, kralj je oduzeto pravo da objavljuje rat, bez saglasnosti dva efora. Njega su efori zamenili i u vođenju spoljne politike. Vremenom, kraljevi su postali samo figure izuzev kao vojni zapovednici. Stvarna moć je prešla na efore i na veće staraca . Razlozi ovih promena leže delom u tome što su efore javno birali svi građani, te su oni bili demokratski element državnog uređenja bez kršenja onih oligarhijskih metoda koji su bili nužni u državnoj administraciji. Razlozi leže delom i slabljenju dvojne kraljevske moći, koja je neizbežno izazivala ljubomoru i neslaganje između dva kralja, koja je često dovodila do praktiče blokade upravljanja. Sledeći razlog leži u gubitku prestiža kraljeva, naročito tokom petog veka, kada su za kraljeve često psstavljani maloletnici a u njihovo ime su vladali regenti. Ugled kraljeva opao je i zbog toga što su, s pravom ili ne, optuživani da su primali mito od neprijatelja države. Vojna služba i obuka Poreklo moći koju je imala skupština građana – apela je praktično nepoznato zbog nedostatka istorijskih izvora. Običan Spartanac je pre svega bio ratnik, obučen da izvršava zapovesti i da podnosi teškoće, a političar je postajao samo ako bi bio izabran za efora na jednu godinu. Mogao je

biti izabran za doživotnog člana saveta staraca posle 60 godina starosti, i tada bi bio oslobođen vojne službe.

Sparta je bila, pre svega, vojnička država, a vojna obuka počinjala je praktično s rođenjem. Odmah nakon rođenja dete bi bilo odvedeno pred veće staraca, koji bi odlučili da li će biti uzgajano ili ne. Ako bi našli da je defektno ili bolesno, dete bi bacali sa stene zvane Apothetae, ili Mesto odbacivanja. Na taj način su osiguravani visoki fizički standardi u Sparti. Od najranijih dana život Spartanca je pripadao državi.

Do sedme godine dečake su kod kuće obrazovale dadilje, vrlo cenjene u Grčkoj, koje su ih učile da pobeđuju svoje strahove i sujeverja. Njihovu obuku je potom preuzimala država kroz sistem „agoga“ koji su nadgledalo „pedonomi“, posebno izabrani službenici. Ova obuka se sastojala najvećim delom od fizičkih vežbi, kao što je ples, gimnastika i igre s loptom, dok je muzika i književnost igrala podređenu ulogu. Ova stalni naglasak na fizičke vežbe stvorio je kod Spartanaca ugled „lakonaca“ (ljudi koji malo govore), reč koja je nastala po imenu njihove domovine Lakonije. Obuka je obuhvatala i žensku decu. I jedni i drugi su vežbali goli. Žene se, međutim, nisu mogle takmičiti na igrama prema starom olimpijskim pravilima. Postojala su i takmičenja da bi se videlo ko može da izdrži najsurovije šibanje: taj ritual zvan je „dijamastigosis“.

S navršenih 13 godina, mladići bi bili poslani van grada bez ičega, a od njih se očekivalo da prežive sopstevom snalažljivošću i veštinom. To je verovatno bio stari obred inicijacije, priprema za njihovu karijeru elitnih vojnika. U dvadesetoj godini, Spartanac je počinjao svoju vojnu službu i članstvo u jednom od grupa za ishranu ili klubova, koji je imao petnaest članova i od svih građana se zahtevalo da budu članovi jednog kluba gde su se delili svi obedi. Spartanac je mogao da obavlja sva svoja prava i dužnosti građanina sa trideset godina. Samo su se rođeni Spartanci smatrali građanima u punom smislu, koji su morali da obavljaju dužnosti propisane zakonom i da učestvuju i doprinose u jednom od grupa za ishranu. Oni koji su ispunjavali ove uslove smatrani su „plemićima“, građanima u pravom smislu, dok su oni koji nisu uspeli zvani routtoves (niži ljudi), i oni su imali su samo građanska a ne i vojnička prava.

Spartancima, takođe poznatim i kao „homii“ (slični), bilo je potpuno zabranjeno da se bave trgovinom i zanatima, koji su bili u rukama „perikija“, i bilo im je zabranjeno (bar teoretski) da poseduju zlato i srebro. Spartanski novac sastojao se od gvozdenih šipki tako da je bila onemogućena svaka krađa, otežavana spoljna trgovina i obeshrabrivano bogaćenje. Bogatstvo je, bar u teoriji, dolazilo jedino iz vlasništva nad zemljom, i sastojalo se od godišnjih prihoda koje su stvarali „Heloti“, koji su obrađivali zemlju koja je dodeljivana Spartancima. Ali takav pokušaj izjednačavanja vlasništva nije uspeo: od najranijih vremena postojale su znatne razlike u bogatstvu, koje su postale još veće posle Epitadovog zakona, donešenog posle Peloponeskog rata, kojim su uklonjene zakonske zabrane primanja poklona i nasleđivanja zemlje. Heloti su nemilosrdno kontrolisani, posebno od strane tajne policije (Krypteria).

Žene su bile slobodnije nego u drugim grčkim zajednicama i mogle su da pregovaraju s muževima da dovode ljubavnike u kuću. Prema Plutarhu, u njegovom opisu Likurgovog života, muškarci su i dozvoljavali i ohrabrivali svoje žene da rađaju decu drugih muškaraca, prema opštim moralnim načelima zajednice da je važnije obezbediti potomke za dobrobit grada, nego ljubomorno čuvati vrednosti jedne porodice. Zbog toga je Plutarh tvrdio da je pojam preljube bio nepoznat Spartancima i citirao reči jednog starog Spartanca da je lakše naći bika sa tako dugim vratom da je s vrha planine mogao da pije vodu s reke u dolini, nego naći preljubnika u Sparti.

Od 550. godine nadalje, cilj spartanskog sveta – izdržljivost tela i duha kao i ratnička umešnost – je bio postignut. Sparta nije trpela vladavine tirana i diktatora, a njene falange su smatrane nepobedivim. „Spartanci“ su ostali sinonim za svakoga ko je nemilosrdno samodisciplinovan ili hrabar u susretu s bolom, opasnošću i nevoljama. Sparta je, međutim, bila zatvorena za uticaje drugih naroda, nije prihvatala tuđe ideje, stvorivši svoju zatvorenu oskudnu kulturu, lišenu velikih muzičkih i književnih dela

Kako su se borili Spartanci

Sparta je donio odluku da se, rekao je istovremeno dva kralja, koji bi trebao dati još jednu misao i ideju ili rješenje. To je vjerojatno veliku prednost u ratu i drugim okvir. Ali čak i ako neki kralj umre ili je ubijen jer je zaista pravi nasljednik lijevo koji mora biti sigurnost. Ipak, Sparta je ratovao agresivno i hrabro, čak i sreća je bila da umre za vas jedne ljubavi (što je najčešće muškarac).

Čovjek napadnut zid hophakade štitića (jedno krilo), sa čak i pravo da štite čovjeka pored (ova tehnika se često koristi je većina vojski u drevna Grčka). Dakle, to je bio dodatni važno da se ne bježi, ako ga vodio na liniju mogao proći kroz neprijatelje i kaša se tijekom napada. Iza drugog mogla stajati s kopljima i nasjeckati. Mač je bio drugi izbor oružja u ratu, vjerojatno za to ne dolazi ili jako daleko doći zajedno. Mač je bio prilično brutalan je deblji gore, samo da više štete na čovjeka stabbed. Iako je ovo čini se da je prilično opasno je Spartans borio ponekad potpuno gol (osim štitove i ostalo). To je, dakle, dva oružja koplja i mačevi. A vojska je bila dužna da se dok su se 65 godina.

Žene

Žene Sparta svibanj činiti se sve više tretira kao bi se hraniti više vojnika, i to je njima previše. Cure su se uskoro da nauče biti neovisni i psihički jaka, s obzirom na to da svoje muževe ili djecu mogao poginuti u ratu. Oni su imali za naučiti svirati flautu, liru i pjevati u hor, plus toliko hrane kao dječaci, ali žene su spartanski smatra najljepših u Grčkoj. Oni su više self-pun pouzdanja i slobodan od žene u drugim državama. Bili su puno bolje obrazovani nego žena u Ateni, nakon što su se sve žene koje su se dom i učini sve poslovi i nova radna mjesta svoje muževe, kada su u ratu. Kvinnorna var som sagt vackra i Sparta och det har också skildrat i form av en myt. Mit govori o Prince, koji ima želju i on želi najljepših žena u Grčkoj bi se u ljubavi s njim. Očito je to neka žena iz Sparta, i naravno da će biti borba sa suprugom (u Trojanski rat), što je smrtonosno spartanski. Antička Grčka bila je kao velika loša sapunica. I vrlo je povijest Trojanski rat je Homer otpisuje u Ilijada i Odiseja. Borba protiv Grčke i bitke Thermopyle

Jedan od boljih poznati ratovi Sparta pokazala njegovu hrabrost u borbi za Thermopyle, a to znači "napuhan sport." A sve je počelo 490 godina f.Kr u maratonu. Kad je Hitler era kolegom, perzijski kralj Kserks (koji su željeli preuzeti svijet praktički) koji su vladali najvećih svjetskih imperija želio proširiti svoje granice još dalje od preuzimanja grčke države države, on je već napravio Egipat i zemalja sve do Indije. Kada su Perzijanci Pristadosmo njihov brod Spartans vjeruje da je vjerovao da će pregovarati s njima (ste?), Tako da je sa 15.000 ponedjeljka do napada s. Ali Spartans Anand pa poslao trupe su iznenađeni Perzijanci off Maraton u južnoj Grčkoj (isto mjesto kao Spartans došao do kada će preuzeti zemlju u Grčkoj). Oko 1000 Perzijanci su ubijena, a ostatak je pobjegao na svoje brodove. Tada Grci da su Perzijanci bi jedro svoje snage u Ateni na rasporedu je šok. Stoga je poslao vojnik, Feidippides, koji bi pojuriti c: 4 mil. kući u Ateni upozorenje da bi mogli biti napadnuti u bilo koje vrijeme. Bio je to prvi maraton utrci. Ali, srećom pa nije Perzijanci napali ali zaploviše home. Nakon Grka je znao da su Perzijanci će staviti veliki šok sljedeći put tako Grci gradili ratne brodove i Spartans planirao odbranu. Perzijanci su ljudi koji su bili u Grčkoj crtati karte područja koje vojske na c: a muškarac 200 000 (preko 13 klin puna Globusa s vojnicima) bi potrajati. A u proljeće 480 f.Kr bilo je vrijeme. Spartans proslavili svečani religös kao samo 300 odabranih ratnika došao u susret 4000 saveznički Grci u drugom Thermopyle, sve vodio King Leonidas of Sparta. Mjesto je uski prolaz između vode s jedne strane i planine s druge strane tako da nije bio Perzijanci mogli koristiti njegove količine.

Nakon nekoliko pokušaja da se oluja Spartans, zid vojnika, poslao kralj Kserks je napravio njegov najbolji vojnici poznat kao "besmrtan". Leonidas i naredili povlačenje u sekundi kasnije iznenaditi Perzijanci, uz okretanje leđa i ubiti sve "besmrtan". U tri dana, da bi mogli držati protiv, a na kraju je prevarena od strane grčke seljačke, koji pokazuju Perzijanci put preko planine iza Leonidas trupe. Kada je spartanski kralj čuo što se događa, on je pozvao kući gotovo cijela grčka vojska i ostadoh sa c: a 300 spartanski i C: 1000 drugi Grci za održavanje velike vojske Persian dovoljno dugo da ostatak koji su bili na road home mogao učiniti. Tako stalked Perzijanci, da napadne Spartans i Spartans borila do posljednjeg čovjeka samo da ste glavni vojska koja je bila na putu kući. Zahvaljujući Leonidas i njegovom vojskom potaknuta Perzijanci su Grci mogli doći kući i preživjeti. To je bilo kada se vratiti plaćeni upoznao Perzijanci u velikim mora u Salamini. Kada završite s tim Grčkoj nije bio perzijski. Ali, moć borbe nije bio tamo. Za ostatak stoljeća nakon Perzijanci odustali od nade da preuzme Grčka, to je bio rat između Sparta i Atena, Peloponnesian rata. To je bio u ratu, koji Sparta ignorira zakon o primirje tijekom OS (420f.Kr godina) i time postao odgovoran za novčane kazne i suspenzija iz igre. Rat traje do 404 f.Kr flota Atene kada je skršen i carstva bila podijeljena. Spartans Sada su na vlasti u Grčkoj. Kasnije, međutim, Sparta rodbinski s ostatkom Grčke i Makedonije pod Alexandera Velikog vrijeme.