ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ

ΤΕΧΝΗ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ :

ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ ΙΩΑΝΝΑ

ΑΝΕΣΙΑΔΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ

ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ

ΚΟΥΤΣΑΝΤΩΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ

ΠΛΕΑ ΦΩΤΕΙΝΗ

ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ:

ΓΛΑΡΟΥ ΑΝΝΑ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2013-2014 8ο ΓΕΛ ΠΑΤΡΑΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

1. Ερωτήµατα έρευνας 2. Πρόλογος 3. Περίληψη 4. Εισαγωγή στην Αγιογραφία 5. Σχολές Αγιογραφίας 6. Ψηφιδωτά 7. Τα ψηφιδωτά την παλαιοχριστιανική και

βυζαντινή περίοδο 8. Αγιογράφοι 9. Υλικά Αγιογραφίας 10. Συµβολισµοί βυζαντινών εικόνων 11. Συµπέρασµα 12. Επίλογος 13. Βιβλιογραφία

14. Ερωτήµατα Έρευνας (Εισαγωγή) (µε βάση την εργασία µας) - Τι είναι αγιογραφία; - Ποιες είναι οι περίοδοι στις οποίες κατατάσσονται τα έργα της; - Ποιοί είναι οι σηµαντικότεροι αγιογράφοι; - Σε ποιες σχολές διακρίνεται η αγιογραφία, και ποια τα χαρακτηριστικά τους; - Τι συµβολίζουν οι εικόνες; - Ποια είναι τα βασικά υλικά της αγιογραφίας; - α) Τι ονοµάζουµε ψηφιδωτά , ποια η καταγωγή και η κατασκευή τους; β) Που χρησιµοποιήθηκαν κατά την παλαιοχριστιανική ή βυζαντινή περίοδο; Βασικά ερωτήµατα:

- Τι είναι αγιογραφία και ποια η σηµασία της για τους πιστούς; (συµβολισµός) - Εξέλιξη µέσα στο χρόνο, σχολές αγιογραφίας, αγιογράφοι, τεχνική. - Ψηφιδωτά: Καταγωγή, χρησιµότητα. Στόχοι:

Α) Να απαντήσουµε στα ερωτήµατα που έχουµε θέσει µε τον καλύτερο τρόπο. Β) Να αποκτήσουµε επιπλέον γνώσεις σχετικά µε την αγιογραφία

Γ) Να µάθουµε να κάνουµε µια ολοκληρωµένη εργασία και, ∆) Να συσχετίσουµε την Χριστιανική Τέχνη µε την αρχαιότητα.

Πρόλογος: Τρόπος διεξαγωγής της έρευνας και οργάνωση της ερευνητικής έκφρασης:

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ:

Ένα θέµα µε άπειρους και σηµαντικούς κλάδους. Ο πιο ενδιαφέρων και εντυπωσιακός εξ’ αυτών είναι η αγιογραφία µε την οποία επιλέξαµε να ασχοληθούµε φέτος. Για την εργασία που θα σας παρουσιάσουµε αναζητήσαµε πηγές απ’το διαδίκτυο και εγκυκλοπαίδειες. Η εργασία µας θα είναι δοµηµένη ως εξής:

1) Σχολές ο Χριστιανισµός. αγιογραφίας (Κρητική, Ρωσική)

2) Σηµαντικοί αγιογράφοι 3) Ψηφιδωτά: Φορητές εικόνες στην

παλαιοχριστιανική και βυζαντινή περίοδο. 4) Ορισµός αγιογραφίας και περιόδους στις οποίες

κατατάσσεται.

5) Συµβολισµός εικόνων. 6) Υλικά αγιογραφίας.

Για κάθε κεφάλαιο που θα παρουσιάζεται θα υπάρχουν και ανάλογες φωτογραφίες για να διαπιστώσετε ιδίοις όµασι την απαράµιλλη οµορφιά και µοναδικότητα µε την οποία εκφράζεται µέσω της τέχνης ο Χριστιανισµός.

Περίληψη: Αγιογραφία-Ιερές εικόνες-Χριστιανισµός. Με τον όρο ιερές εικόνες, εννοούµε κατά κύριο λόγο, τις ζωγραφικές αναπαραστάσεις ιερών προσώπων ή σκηνών σε ξύλινη επιφάνεια (φορητές εικόνες). Συµπληρωµατικά, ο όρος χρησιµοποιείται για να δηλώσει µια ευρεία γκάµα καλλιτεχνικών εκφράσεων µε θρησκευτική θεµατολογία, όπως τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, ζωγραφική σε ύφασµα και δέρµα και χαρακτική σε µέταλλο και πέτρα. Ως ιερή τέχνη η εικονογραφία είναι άρρηκτα συνυφασµένη µε την ιστορική και πνευµατική πορεία του χριστιανισµού της Ανατολής. Αντικείµενο λατρευτικού σεβασµού και συνάµα καλλιτε- χνικό µέγεθος υψηλής αισθητικής αξίας και θεολογικού νοήµατος η ιερή εικόνα έχει µακρά ιστορία και δικαίως µπορεί να θεωρηθεί ως µια από τις αντιπροσωπευτικές εκφράσεις του µεσαιωνικού ελληνικού πολιτισµού.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ: Κάποιος συγχρόνως αγιογράφος αφιέρωσε ένα βιβλίο του <<Στην αγαθή Σοφία του Θεού που δηµιούργησε το κάλλος>>. Πράγµατι, ο Θεός χάρισε στον άνθρωπο τη δυνατότητα να διατυπώνει πάνω σε άψυχες επιφάνειες διάφορες συνθέσεις ,πρόσωπα ,τοπία, να εκφράζει συναισθήµατα, να δηµιουργεί έτσι ένα είδος ζωής. Το Πανάγιων Πνεύµα ενέπνευσε θεοφιλείς ψυχές και τις προίκισε µε καλλιτεχνική και πνευµατική ευαισθησία ώστε να επιδώσουν δια χρωµάτων και γραµµών όχι ένα απλό είδος ζωής αλλά την ίδια την Ζωή το ότι τα επιτεύγµατα των Χριστιανών Αγιογράφων είναι θεόπνευστα µπορεί κανείς εύκολα να διαπιστώσει έχοντας ως οδηγό την Αγία Γραφή. Έτσι λοιπόν έκανε την εµφάνιση της και εν συνέχεια αναπτύχθηκε η ορθόδοξη αγιογραφία ή όπως αλλιώς ονοµάστηκε η Ζωγραφική της Ορθοδοξίας. Στην εποχή µας παρατηρείται ένα γενικότερο ρεύµα επιστροφής στις πηγές τις Ορθοδόξου παραδόσεως. Μέσα στην προσπάθεια αυτή εντάσσεται και η επί των ηµερών µας αναβίωση της βυζαντινής αγιογραφίας. Πολλοί Έλληνες και ξένοι θεολόγοι, οι διάφοροι ειδικοί στα θέµατα της τέχνης , ορθόδοξοι και µη, έχουν αντιληφθεί ότι η αγιογραφία δεν είναι ένα είδος τέχνης που εξυπηρέτησε µόνο την εποχή της. Ανακάλυψαν µάλιστα ότι εκείνα που θεωρούσαν ότι ήταν ατέλειες και ελλείψεις της έχουν κάποιο µυστικό πνευµατικό και θεολογικό βάθος. Εδώ βρίσκεται και το κλειδί κατανοήσεως της ορθοδόξου εικόνος. Ως θησαυρός κρυµµένος ανιχνεύεται ο σκοπός και τελικά ανακαλύπτεται η αληθινή αξία της

εικονογραφίας. Τι ονοµάζουµε αγιογραφία; Αγιογραφία ονοµάζουµε έναν ιδιαίτερο κλάδο της ζωγραφικής του οποίου αποκλειστικό θέµα είναι η ιστόρηση (εικονογράφηση) αγίων προσώπων του Χριστιανισµού και γενικών θρησκευτικών παραστάσεων, µε προκαθορισµένο τρόπο τεχνικής. Η Αγιογραφία χρησιµοποιείται για την εικονογράφηση του εσωτερικού των εκκλησιών, τη διακόσµηση εκκλησιαστικών βιβλίων και την κατασκευή φορητών εικόνων. Περίοδοι που κατατάσσονται τα έργα της Αγιογραφίας: Τα έργα της Αγιογραφίας κατατάσσονται σε διάφορες περιόδους µε κυριότερες:

Την παλαιοχριστιανική (τρεις πρώτοι χριστιανικοί αιώνες)

Τη βυζαντινή (330-1453) Την µεταβυζαντινή (από την άλωση ως τις

µέρες µας)

Η παλαιοχριστιανική αρχικά περιοριζόταν στην απεικόνιση του Ιησού και κατά δεύτερο λόγο της Θεοτόκου. ∆είγµατά της υπάρχουν κυρίως σε σπήλαια και κατακόµβες και περιλαµβάνουν αλληγορικές εικόνες, όπως του Χριστού Αµνού, καλού ποιµένα και Ιχθύος (Ιησούς, Χριστός, Θεού Υιός, Σωτήρ).

Εικονίζονται επίσης νεκροί που προσεύχονται στον Θεό , περιστέρια, παγόνια, ελάφια και άγκυρες (κ.α) καθώς επίσης και σκηνές από την Παλαιά και την Καινή ∆ιαθήκη. Η Βυζαντινή περίοδος χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι η αγιογραφία είναι πλέον αυτοτελής και ιδιόµορφη τέχνη , η οποία στηρίζεται σε ορισµένους κανόνες. Η εικονοµαχία (726-843) ανέκοψε για µία εποχή την πρόοδο της αγιογραφίας, αλλά µετά την λήξη της , η τέχνη εικονογράφησης εκκλησιών έφτασε σε νέα ακµή (10ος έως 12αι). Κατά τις περιόδους αυτές η αγιογραφία πήρε ακόµα πιο δογµατικό χαρακτήρα. Κυριάρχησε η απεικόνιση του Ιησού ως Παντοκράτορα, περιστοιχισµένου από χώρους αγγέλων και προφήτες. Ιδιαίτερη φροντίδα έδειχναν οι αγιογράφοι και στην απεικόνιση των Ευαγγελιστών . Αξιοσηµείωτο είναι ότι στην αψίδα του ιερού όπου συνήθως ζωγράφιζαν το Χριστό, από τον 9ο αιώνα ζωγράφιζαν την Θεοτόκο ως Πλατυτέρα ανάµεσα αρχάγγελους Γαβριήλ και Μιχαήλ. Κάτω από την Πλατυτέρα ζωγράφιζαν παλαιότερα τους αποστόλους, αργότερα όµως προτιµούσαν τους τρεις Ιεράρχες ή και περισσότερους αγίους. Στα τέλη του 13ου αιώνα η βυζαντινή αγιογραφία κυριάρχησε και στην Ιταλία, όπου πολλοί ναοί έχουν ιστορηθεί µε την βυζαντινή τεχνοτροπία, είτε από βυζαντινούς καλλιτέχνες, είτε από τους Ιταλούς, οι οποίοι υιοθέτησαν τη βυζαντινή τεχνοτροπία. Σχολές Αγιογραφίας : A) ΚΡΗΤΙΚH ΣΧΟΛH ΑΓΙΟΓΡΑΦIΑΣ

Με την άλωση της Κωνσταντινούπολης, πρωτεύουσας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, από τους Τούρκους το 1453, Κωνσταντινοπολίτες ζωγράφοι µεταναστεύουν στη βενετοκρατούµενη Κρήτη µεταλαµπαδεύοντας την ιερή τέχνη της αγιογραφίας.

Στα τέλη του 15ου αιώνα οι επαφές µε τη Βενετία έφεραν επιρροές της Αναγεννησιακής ιταλικής ζωγραφικής στην Κρήτη, σε επίπεδο τεχνοτροπίας και θεµατογραφίας, οι οποίες συγκεράστηκαν µε την βυζαντινή παράδοση, διαµορφώνοντας ένα εντελώς ξεχωριστό ύφος κατά τον 16ο και 17ο µ.Χ. αιώνα, αυτό που ονοµάζουµε Κρητική Σχολή Αγιογραφίας.

Κύρια γνωρίσµατά της είναι η τελειότητα των µορφών, οι οποίες αποδίδονται πιο γήινες και η εµµονή στην λεπτοµέρεια δοσµένη µε πλούσιο χρώµα. Από αυτό το καλλιτεχνικό περιβάλλον προέρχεται και ο µεγάλος Ηρακλειώτης ζωγράφος ∆οµήνικος Θεοτοκόπουλος, γνωστός σε παγκόσµιο επίπεδο ως El Greco.

Πρέπει να σηµειωθεί ότι το 1600 το Ηράκλειο είχε 20.000 κατοίκους και 200 ζωγράφους, ένα νούµερο ιδιαίτερα υψηλό που δείχνει την καλλιτεχνική άνθιση στην Κρήτη. Η άνθιση αυτή δυστυχώς διακόπηκε βίαια µε την κατάληψη του Ηρακλείου από τους Τούρκους το 1669.

Από τους σηµαντικότερους εκπροσώπους της Κρητικής Σχολής είναι ο Μιχαήλ ∆αµασκηνός. Γεννήθηκε γύρω στο 1535, µαθήτευσε στο Ηράκλειο και έζησε αρκετά χρόνια στη Βενετία. Ο Μιχαήλ ∆αµασκηνός φαίνεται ότι εδραίωσε τους κανόνες της Κρητικής Σχολής. Στον ναό της Αγίας Αικατερίνης εκτίθενται 6 εικόνες του, που προέρχονται από την Μονή Βροντισίου στο Ζαρό.

Άλλοι εκπρόσωποι της Κρητικής Σχολής είναι ο Γεώργιος Κλόντζας ,ο Θεοφάνης ο Κρης, ο Εµµανουήλ Τζάνες, ο Ανδρέας Ρίτζος, ο Εµµανουήλ Λαµπάρδος, ο Άγγελος, ο Βίκτωρ κ.α.

Β)

ΡΩΣΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ 15ος-16ος

Στις αρχές του 12ου αιώνα η Μόσχα ήταν µικρό χωριό που αναπτυσσόταν σταδιακά µέχρι να γίνει πνευµατική και πολιτική καρδιά της Ρωσίας τον 15ο αιώνα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου η τέχνη των εικόνων εξελίχθηκε και διαµόρφωσε τον χαρακτήρα της Μόσχας. Παρόλο που ήταν αποµονωµένη από τη ∆ύση λόγω των θρησκευτικών δεσµών µε τη Βυζαντινή εκκλησία, συνελέχθησαν στη Μόσχα πολλές και ποικίλες εικόνες οι οποίες δηµιούργησαν τη βάση για τη δηµιουργία της Μοσχοβίτικης σχολής. Εξαιτίας των πυρκαγιών που συνέβησαν στη Μόσχα κατά τον 15ο αιώνα, είναι δύσκολο να παρακολουθήσουµε την εξέλιξη των πρώιµων εικόνων της Μόσχας. Πάντως η εµφάνιση του Andrei Rubley και ∆ιονυσίου, δύο µεγάλων Ρώσων αγιογράφων και δασκάλων δείχνει ότι η Μόσχα δηµιούργησε ένα µοναδικό, ανεξάρτητο είδος εικονογραφίας. Παρόλο που η Μοσχοβίτικη τέχνη είχε παραδοσιακούς δεσµούς µε τη Βυζαντινή Εκκλησία, µπορούµε να ανιχνεύσουµε σε αυτή νέα στοιχεία. Ένα από αυτά είναι η αλλαγή του σοβαρού και απόλυτο ύφος του Παντοκράτορα σε µια µορφή ευγενική, ευσπλαχνική και τέλεια προσδιορισµένη, Υιοθετεί ένα πιο γλυκό και τρυφερό ύφος µε περισσότερη βαρύτητα στα θερµά χρώµατα απ’τα σκληρά, εξωτερικά περιγράµµατα κάτι που δεν χαρακτηρίζει µόνο τη σχολή της Μόσχας, αλλά ολόκληρη τη Ρώσικη εικονογραφική τέχνη.

Η σχολή της Μόσχας µπορεί να χαρακτηριστεί από τα εξής:

1) Αυξανόµενη ποικιλία σε συνθέσεις και θεολογικούς συµβολισµούς.

2) Πιο γλυκές αναπαραστάσεις του Χριστού και των Αγίων. 3) Έντονη επιµήκυνση των µορφών. 4) Ζεστά χρώµατα µε σκιές και έντονη ποικιλία στις αποχρώσεις

και στους συνδυασµούς τους. Ενσωµάτωση των παστέλ χρωµάτων.

5) Τάση για ρεαλισµό.

ΨΗΦΙ∆ΩΤΑ: Ψηφιδωτό: καλείται η τεχνική επένδυσης επιφανειών µε µικρές συνήθως τετράγωνες ψηφίδες από φυσικά πετρώµατα οι οποίες προσκολλώνται σε κατάλληλα διαµορφωµένο υπόστρωµα από ασβεστοκονίαµα δηµιουργώντας περίτεχνα διακοσµηµένες επιφάνειες. Καταγωγή:Τα παλαιότερα σωζόµενα ψηφιδωτά εντοπίζονται στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου και ιδιαίτερα στη Μικρά Ασία και χρονολογούνται στον 8οαιώνα π.χ. Οι Ρωµαίοι ήταν οι πρώτοι που χρησιµοποίησαν ψηφιδωτά σε επιτυχίες εφαρµογές στα τεχνητά σπήλαια που αφιέρωναν στις Μούσες(µωσαϊκό). Τη µεγάλη τους ακµή γνωρίζουν οι ψηφιδωτές διακοσµήσεις κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Οι Βυζαντινοί εκτός από επιδαπέδια και επιτοίχια ψηφιδωτά έφτιαχναν και φορητές ψηφιδωτές εικόνες. Κατασκευή:Τα Βυζαντινά επιτοίχια ψηφιδωτά φιλοτεχνούνταν µε

άµεση τοποθέτηση των ψηφίδων, πάνω σε ειδικά προετοιµασµένη επιφάνεια ασβεστοκονιάµατος που αποτελείται από διάφορα στρώµατα.

1. Το κατώτερο στρώµα, πάχους 2,5 εκ.

2. Το επόµενο στρώµα, πάχους 1,5-2 εκ.

3. Το τρίτο στρώµα, πάχους 1-1,5 εκ.

Ο ψηφιδωτής δούλευε µε προσχέδιο σε µονοχρωµία µε καστανό ή µαύρο χρώµα. Στα Βυζαντινά ψηφιδωτά οι ψηφίδες ήταν ανισοµεγέθης. Συνήθως πολύ µικρές ψηφίδες χρησιµοποιούσαν για τα πρόσωπα και γενικότερα τα γυµνά µέρη των µορφών. Στην περίπτωση των φορητών ψηφιδωτών εικόνων η τεχνοτροπία είναι ιδιαίτερα διαφορετική. Πάνω στο ξύλο απλώνεται ένα στρώµα κηροµαστίχης στο οποίο εµφυτεύονται οι ψηφίδες.

Τα ψηφιδωτά στην παλαιοχριστιανική και βυζαντινή περίοδο

Τα ψηφιδωτά χρησιµοποιήθηκαν περισσότερο σαν εξωτερική διακόσµηση κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο. Από τον 4ο αιώνα µ.Χ. παράλληλα µε τα ψηφιδωτά του δαπέδου, άρχισαν να διαδίδονται όλα και περισσότερα εν τοιχία ψηφιδωτά, τα οποία χρησιµοποιήθηκαν ιδιαίτερα στη διακόσµηση των

χριστιανικών εκκλησιών αγγίζοντας τα όρια των εκφραστικών δυνατοτήτων της τέχνης αυτής.

Tα δείγµατα των ψηφιδωτών της περιόδου του 5ου και 6ου αιώνα µ.Χ. που σώζονται έως σήµερα είναι λίγα. Τα ψηφιδωτά της παλαιοχριστιανικής περιόδου που έχουν βρεθεί στη Μικρά Ασία, στη Συρία και στην Παλαιστίνη ανήκαν σε κοσµικά και όχι θρησκευτικά κτίρια. Η Κωνσταντινούπολη, η Θεσσαλονίκη, η Ρώµη και το Μιλάνο αποτελούσαν τα σπουδαιότερα κέντρα. Τα περισσότερα δείγµατα ψηφιδωτών όµως έχουν σωθεί στη Ραβέννα και ανήκουν στον 5ο και στον 6ο αιώνα µ.Χ. Αξιόλογα δείγµατα παλαιοχριστιανικών ψηφιδωτών υπάρχουν και στη βασιλικά του Αγίου ∆ωµατίου στη Νικόπολη της Πρέβεζας (525-550 µ.Χ.). Η άκρη της εκκλησιαστικής εικονογραφίας ,που σηµειώθηκε µε την παραγωγή ψηφιδωτών και τοιχογραφιών, δέχθηκε σοβαρό πλήγµα από την κρίση της εικονοµαχίας. Η παραγωγή των ζωγράφων µειώθηκε αισθητά και καταστράφηκαν πολλά έργα. Η υιοθέτηση αφηρηµένων και ανεικονικών θεµάτων αποτέλεσε µικρή οπισθοδρόµηση στην τέχνη αυτή. Επιπλέον τα περισσότερα διασωθέντα δείγµατα της περιόδου είναι ελάχιστα και συγκεντρωµένα σε ναούς της Κωνσταντινούπολης. Αξίζει πάντως να σηµειωθεί ότι κατά την ίδια περίοδο τα αραβικά χαλιφάτα άρχισαν να εµφανίζουν εξαίρετα δείγµατα ψηφιδωτού διακόσµου. Η οριστική αναστήλωση των εικόνων του 9ου αιώνα επέτρεψε την επιστροφή στα παραδοσιακά θέµατα της εκκλησιαστικής ζωγραφικής. Παρατηρήθηκε όµως καθυστέρηση στην παραγωγή αξιόλογων ζωγραφικών έργων και ιδιαίτερα στα ψηφιδωτά τα οποία δεν εξελίχθηκαν καλλιτεχνικά έως του 13ου αιώνα, ενώ µειώθηκαν αισθητά και σε ποσοστό στο σύνολο της

εικονογραφικής παραγωγής. Επίσης, η τυποποίηση του εικονογραφικού κύκλου είχε ως αποτέλεσµα να εµφανίζονται τα ίδια θέµατα και πρόσωπα στις ίδιες θέσεις, είτε στη Μασιά βρίσκονταν οι ναοί, είτε στα Βαλκάνια.

Αγιογράφοι 1. Ευαγγελιστής Λουκάς 2. Άγιος Μεθόδιος ∆αµασκηνός: κήρυξε την

χριστιανική πίστη στους Βουλγάρους 3. Μιχαήλ ∆αµασκηνός(16ος αιώνας) 4. Εµµανουήλ Τζανφουρνάρης (16ος αιώνας) 5. Εµµανουήλ Ζάνες Μπουνταλάς(16ος αιώνας) 6. Θεόδωρος Παυλάκης(17ος αιώνας) 7. Φιλόθεος Σκούφος (17ος αιώνας) 8. Στέφανος Βαρκαρόλας(17ος αιώνας) 9. Παύλος ο µουσειακής (ψηφιδογράφος) 10. Θεοφάνης µοναχός ο Κρης 11. Αντώνιος ο Κρης 12. Άγγελος ο Κρης 13. Θεοφάνης ο Έλληνας: βυζαντινός αγιογράφος

Υλικά Αγιογραφίας

Τα χρώµατα της αγιογραφίας είναι οι σκόνες. Αντί για κόλλα βάζουµε ένα µέρος κρόκο αυγού ένα µέρος ξύδι και δύο µέρη νερού. Προτεινόµενα χρώµατα για την αγιογραφία είναι τα εξής : Λευκό τιτανίου Κίτρινο κροκέ Πράσινο τσιµέντου Ώχρα Σιένα ψηµένη Όµπρα ωµή Όµπρα ψηµένη Κιννάβαρι Χοντροκόκκινο Λουλακί Μαύρο Μαζί µε το χρυσό, τη γοµαλάκα, το µίξεων, τα βερνίκια, την αυγοθήκη και τα πινέλα(τα οποία µπορεί να είναι στα νούµερα 00,8,5,3,2) συµπληρώνουµε τα υλικά που χρειαζόµαστε για µια φορητή εικόνα αγιογραφίας.

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Μάτια: Τα µάτια ζωγραφίζονται µεγάλα και ζωηρά, φανερώνοντας ψυχική ένταση γιατί είδαν τα µεγάλα και τα υπερκόσµια. Αυτιά: Μερικές φορές παρουσιάζονται µεγάλα γιατί άκουσαν τις εντολές του Κυρίου Μύτη: Παρουσιάζεται πολλές φορές µεγαλύτερη από το κανονικό και µακρόστενη γιατί έχει να µυρίσει την πνευµατική ευωδία της Αγίας Τριάδος. Στόµα: Σχεδιάζεται µικρό και πολλές φορές καλύπτεται από µουστάκι για να δείξει ότι το εικονιζόµενο πρόσωπο περιορίστηκε στην απαραίτητη τροφή. ∆είχνει επίσης ότι το σώµα δεν έχει πλέον ανάγκη της γήινης τροφής για να ζήσει γιατί έχει µετατραπεί σε όργανο του Αγίου Πνεύµατος. Μέτωπο: Είναι πλατύ, ψηλό, µε µια παραµόρφωση η οποία φανερώνει το βάθος της σκέψης και της σοφίας του εικονιζόµενου προσώπου. Χέρια: Τα δάκτυλα των χεριών είναι συχνά υπερβολικά µεγάλα, ενώ το χέρι που ευλογεί, πολλές φορές, έχει τις διαστάσεις της κεφαλής. Αυτό τονίζει τη σηµασία του αντικειµένου που κρατούν ή εκείνου που δείχνουν. Για παράδειγµα τα δάκτυλα του χεριού που κρατούν το Ευαγγέλιο είναι µεγάλα για να δείξουν τη µεγάλη σηµασία του βιβλίου που κρατούν. Το χέρι του Ιωάννη του Προδρόµου που δείχνει το Χριστό να έρχεται για να βαπτιστεί, έχει το δείκτη αρκετά µεγάλο. Σώµα: Το σώµα συχνά εξαφανίζεται κάτω από τα ενδύµατα γιατί τα ενδύµατα δεν στολίζουν το σώµα αλλά τις ψυχές των εικονιζόµενων. Ενδύµατα: Οι πτυχώσεις των ενδυµάτων δεν φανερώνουν τη φυσική κίνηση αλλά τον πνευµατικό παλµό της ύπαρξης του εικονιζόµενου προσώπου.

Φυτά και κτήρια: ∆εν έχουν αξία από µόνα τους αλλά είναι σηµάδια που τονίζουν τη θέση των σωµάτων και το συµβολισµό της παράστασης. Χρώµατα: Πολλές φορές τα χρώµατα των εικόνων είναι αφύσικα. Μπορεί κανείς να δει κόκκινα άλογα, µπλε ή µοβ βράχια που δεν υπάρχουν στην πραγµατικότητα. Αυτό βοηθά τον θεατή να περάσει σε µια άλλη διάσταση, υπερκόσµια και πνευµατική. Έτσι το χρώµα δεν είναι απλώς ένα διακοσµητικό στοιχείο αλλά ένα λεξικό που βοηθά το θεατή να ανιχνεύσει τα βαθύτερα µηνύµατα της εικόνας. Το λευκό είναι σύµβολο του φωτός και της καθαρότητας. Το µαύρο συµβολίζει το µυστήριο, το µπλε τη δροσερότητα και τη διαύγεια, το πράσινο την ελπίδα, το κίτρινο τη θεία δόξα και λαµπρότητα, το κόκκινο τη φλόγα και τη ζεστασιά του µυστηρίου και το γαλάζιο τις ακτίνες του θείου φωτός. Καλυµµένα µε ύφασµα χέρια: Η κάλυψη µε ύφασµα των χεριών των αγίων και των αγγέλων γίνεται για να τονιστεί η ιερότητα του προσώπου που προσεγγίζεται και η ευλάβεια των εικονιζόµενων. Για παράδειγµα, στην εικόνα της βάπτισης βλέπουµε τους αγγέλους να έχουν σκεπασµένα τα χέρια τους µε ένδυµα καθώς τα απλώνουν προς το Χριστό. Στην εικόνα της Υπαπαντής ο Συµεών έχει καλυµµένα τα χέρια του µε τα άµφιά του για να δεχτεί στην αγκαλιά του το βρέφος Χριστό. Ο Σταυρός που κρατούν οι Μάρτυρες: Συµβολίζει το µαρτυρικό θάνατο που είχαν. Άγιοι που κρατούν πάπυρους: Είναι όσιοι ασκητές ή ιεράρχες ή εκκλησιαστικοί συγγραφείς, οι οποίοι µας άφησαν γραπτούς λόγους. Πάνω στον πάπυρο γράφεται ένα απόφθεγµα από τη διδασκαλία τους.

Ανοικτή παλάµη: Στους άγιους µάρτυρες συµβολίζει την άρνηση της ειδωλολατρείας ,ενώ στην Παναγία και τον τίµιο Πρόδροµο εκφράζει δέηση. Ύφασµα που συνδέει οικοδοµήµατα µεταξύ τους: ∆είχνει ότι ο χώρος όπου έγινε το γεγονός που εικονίζεται ήταν κλειστός. Επειδή όµως στην βυζαντινή αγιογραφία επικρατεί η διαφάνεια, ακόµα και τα γεγονότα που έγιναν σε κλειστούς χώρους, πάντα εικονίζονται έξω. Το γυµνό σώµα φαίνεται σαν ντυµένο: Στη βυζαντινή τέχνη το ντυµένο σώµα δε φαίνεται πιο σεµνό από το γυµνό. Αυτό το πετυχαίνει ο αγιογράφος µε τη σχηµατοποίηση, γιατί παριστάνει τα διάφορα µέλη του σώµατος σαν να είναι σκαλισµένα πάνω σε ξύλο χωρίς σάρκα. Οι Αρχάγγελοι και οι Άγγελοι µοιάζουν µε τους ανθρώπους: γιατί όσες φορές εµφανίστηκαν σε ανθρώπους, παρουσιάστηκαν µε ανθρώπινη µορφή. Οι αρχάγγελοι φορούν ιερατικά άµφια διακόνου, κρατούν στο ένα χέρι κοντάρι και στο άλλο ένα δίσκο µε το ιερό µονόγραµµα. Οι άγγελοι φορούν αρχαιοελληνικά ρούχα µε χιτώνα. Τα Χερουβείµ: ζωγραφίζονται µε παράξενα σχήµατα σαν πύρινοι τροχοί, περασµένοι ο ένας µέσα στον άλλο και έχουν φτερούγες όπως εµφανίστηκαν στο όραµα του προφήτη Ιεζεκιήλ. Τα Σεραφείµ: εικονίζονται µε έξι φτερούγες και νεανικό πρόσωπο όπως εµφανίστηκαν στο όραµα το προφήτη Ησαία. Οι άγγελοι: έχουν συνήθως σγουρά µαλλιά δεµένα µε µια κορδέλα. Η κορδέλα συµβολίζει το καθαρό τους µυαλό, την τέλειά τους αγνότητα και τη συγκέντρωσή τους γύρω από τα θεία.

Όλες οι εικόνες ζωγραφίζονται κατά µέτωπο (enface) ή σε στροφή κατά τρία τέταρτα. Η κατά µέτωπο στάση βυθίζει το βλέµµα στα µάτια του θεατή και του µεταδίδει την εσωτερική κατάσταση του εικονιζόµενου. Το ίδιο γίνεται και µε τη στροφή κατά τρία τέταρτα γιατί ο στόχος της βυζαντινής εικονογραφίας είναι η επικοινωνία µε το θεατή. Μας βλέπουν και µας καλούν µε το βλέµµα τους σε δηµιουργία αγαπητικής σχέσης και κοινωνίας. Αντίθετα οι δαίµονες και οι αµαρτωλοί εµφανίζονται σε κατατοµή (profil). Σε κάποιες εξαιρετικές περιπτώσεις εικονίζονται και άγιοι σα κατατοµή, όπως π.χ. ο απόστολος Θωµάς που ψηλαφίζει τα χέρια του Χριστού. Σ’ αυτή την περίπτωση δείχνει ότι οι άγιοι είναι απασχοληµένοι µε κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον που τους απορροφά πλήρως την προσοχή. Τα πρόσωπα των Αγίων: Καθένα έχει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που το κάνουν να διαφέρει από τα άλλα. Αυτό δίνει στον πιστό την αίσθηση ότι απέναντί του έχει µια ζωντανή παρουσία, ένα πρόσωπο µοναδικό και ανεπανάληπτο. Το φως στην εικόνα: Το φως στην εικόνα δεν είναι το φυσικό φως του ηλίου αλλά ένα ουράνιο, θείο φως. Γι’ αυτό το πρόσωπο φωτίζεται κεντρικά και σκιάζεται περιφερειακά, γύρω-γύρω, κοντά στο έντονο περίγραµµα του προσώπου. Αντίθετα στη δυτική ζωγραφική το φυσικό φως πέφτει λοξά και δηµιουργεί σκιές . Το φως στην βυζαντινή εικόνα δεν έρχεται από κάποια εξωτερική πηγή αλλά πηγάζει από τα πρόσωπα που λάµπουν και φωτίζουν και τη φύση. Ο αγιογράφος προχωρεί από τα πιο σκοτεινά στα πιο φωτεινά χρώµατα τόσο στα ρούχα και το δέρµα όσο και στα αντικείµενα της εικόνας προσθέτοντας έτσι διαδοχικά στρώµατα φωτισµού. Έτσι η βυζαντινή εικόνα είναι σαν να

πλάθεται µε το φως, σε αντίθεση µε τη δυτική ζωγραφική όπου η εικόνα πλάθεται µε τη σκιά. Ο βυζαντινός αγιογράφος δεν σκιάζει, δεν προσθέτει δηλαδή σκοτάδι στο έργο του αλλά µόνο φως. Το χρυσό φόντο της εικόνας: εξαφανίζει τις τρεις διαστάσεις του χώρου και κάνει τα σώµατα πνεύµα. Ο άνθρωπος γίνεται ανάλαφρος και τα σώµατα είναι σαν βυθισµένα στο αιθέριο χρυσάφι του θείου φωτός. Το φωτοστέφανο: Συµβολίζει την ακτινοβολούσα δόξα του εικονιζόµενου προσώπου και την ανεξάντλητη ροή του θείου φωτός σε εκείνων που ζει σε στενή σχέση µε το Θεό. Η προοπτική: Η προοπτική είναι ελεύθερη και δεν υπακούει σε φυσικούς νόµους. Το µέγεθος των προσώπων και των πραγµάτων δεν εξαρτάται αν βρίσκονται κοντά µας ή µακριά µας αλλά από το πόσο σπουδαία είναι. Ο χώρος είναι συµβολικός και διαφορετικός από τον φυσικό. ∆εν υπάρχουν πράγµατα ή πρόσωπα που κρύβονται πίσω από άλλα όπως γίνεται στους δυτικούς πίνακες. Για παράδειγµα στην εικόνα της βάπτισης τα βουνά φαίνονται σαν να είναι κοιταγµένα από πάνω και οι κορυφές τους είναι στραµµένες προς το θεατή. Οι άγγελοι που βρίσκονται στη δεύτερη σειρά πίσω από την πρώτη σειρά αγγέλων ζωγραφίζονται πιο πάνω και οι κορυφές τους είναι στραµµένες προς το θεατή. Οι άγγελοι που βρίσκονται στη δεύτερη σειρά πίσω από την πρώτη σειρά αγγέλων ζωγραφίζονται πιο πάνω για να µην κρύβονται από τους µπροστινούς. Ο ποταµός φαίνεται σαν να είναι όρθιος και δεν χάνεται στο βάθος. Επειδή, δεν ισχύει ο νόµος της ευθύγραµµης διάδοσης του φωτός τα εικονιζόµενα δεν αφήνουν πίσω τους σκιές. Επίσης µε την έλλειψη βάρος τα

εικονιζόµενα πρόσωπα παρουσιάζονται χωρίς βάρος και όγκο. Η έννοια του χρόνου: Ο χρόνος στη βυζαντινή τέχνη διαφοροποιείται και αλλοιώνεται. Το παρελθόν, το παρόν και το µέλλον ενώνονται και όλα τα γεγονότα είναι διαχρονικά. Για παράδειγµα στην εικόνα της Πεντηκοστής ο Παύλος παρουσιάζεται να κάθεται σε µια από τις πρώτες θέσεις που ιστορικά δεν ήταν παρόν. Η εξήγηση είναι ότι η Πεντηκοστή δεν είναι µια χρονική στιγµή για την εκκλησία. Άρχισε εκείνη την ηµέρα αλλά συνεχίζεται γιατί Πεντηκοστή είναι η συνεχής παρουσία του Αγίου Πνεύµατος στην εκκλησία.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ:

Η συµβολή του χριστιανισµού στον ανθρώπινο πολιτισµό και γενικότερα στην τέχνη.

Συµπερασµατικά, ο Χριστιανισµός έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισµού καθώς αποτέλεσε και εξακολουθεί να αποτελεί ένα σύστηµα αναφοράς και έναν συντελεστή πνευµατικής επιρροής. Κανείς δεν µπορεί να παραβλέψει το γεγονός ότι η χριστιανική τέχνη υπήρξε ο κύριος φορέας της ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής έκφρασης για πολλούς αιώνες, καθώς ενέπνευσε ζωγράφους χριστιανούς και µη, να εκθειάσουν τον πλούτο της.

Επίλογος: Τελειώνοντας αυτό το ταξίδι, βγαίνει αβίαστα το συµπέρασµα στις ψυχές όλων µας ότι η τέχνη µπορεί να εκφράσει πλήρως την οµορφιά, τη µαγεία και την ένταση του Χριστιανικού κόσµου αντικατοπτρίζοντας την ανάγκη των ανθρώπων να θαυµάσουν την αγιοσύνη των θείων προσώπων. Ελπίζουµε να βρήκατε την εργασία µας πλήρη και ενδιαφέρουσα. Προσπαθήσαµε να σας µεταδώσουµε την οµορφιά της τέχνης όσο καλύτερα µας επέτρεψαν τα πλαίσια µιας µαθητικής εργασίας. Η έρευνα αυτή υπήρξε και για εµάς διαφωτιστική και επιµορφωτική.

Σας ευχαριστούµε για την προσοχή σας!!!!

Α) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Εγκυκλοπαίδεια ∆ΟΜΗ Βυζαντινή / παλαιοχριστιανική αγιογραφία Η τέχνη του ψηφιδωτού.

Β) ∆ΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ: Βικιπαίδεια

http//www.orthodoxos.naos.org/simvolismosei.org http//www.kritiki.sxolh.agiografias.org http//www.sxolh.mosxas.org