Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαικής ένωσης

Πρόγραµµα πρόληψης και πρώιµης διάγνωσης παχυσαρκίας

σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στο νοµό Ηρακλείου Κρήτης

"πρ

όγρ

αμ

μα

εκπ

αιδ

ευτι

κής

πα

ρέμ

βασ

ης"

3

Τ.Θ. 2208, Ηράκλειο 71 003, Κρήτη

Τηλ. 2810-394603, email: kliniki.diatrofis@med.uoc.gr

ÔÅÕ×ÏÓ

Εργαστήριο ∆ιατροφής & Επιδηµιολογίας ΝοσηµάτωνΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ — ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαικής ένωσης

Πρόγραµµα πρόληψης και πρώιµης διάγνωσης παχυσαρκίας

σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στο νοµό Ηρακλείου Κρήτης

www.espa.grwww.ygeia-pronoia.gr www.epanad.gov.grΕυρωπαϊκή ΈνωσηΕυρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο

www.child-obesity.gr

2 Πρόγραμμα πρόληψης και πρώιμης διάγνωσης παχυσαρκίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στο νομό Ηρακλείου Κρήτης

Στα πλαίσια του προγράμματος “ΠΡΌΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΠΡΏΙΜΗΣ ΔΙΑΓΝΏΣΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΠΡΌΣΧΌΛΙΚΗΣ

ΗΛΙΚΙΑΣ ΣΤΌ ΝΌΜΌ ΗΡΑΚΛΕΙΌΥ ΚΡΗΤΗΣ” εφαρμόστηκε ένα πιλοτικό πρόγραμμα εκπαίδευσης παιδιών,

εκπαιδευτικών και γονέων σε θέματα υγιεινής διατροφής, φυσικής άσκησης και πρόληψης της παιδικής παχυσαρκίας.

3Πρόγραμμα πρόληψης και πρώιμης διάγνωσης παχυσαρκίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στο νομό Ηρακλείου Κρήτης

Ο στόχος...

Στόχος του συγκεκριμένου εκπαιδευτικού προγράμματος παρέμβασης ήταν να ευαισθητοποιηθούν τα παιδιά, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί για θέματα που σχετίζονται με τη διατροφή, τη φυσική άσκηση και την πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας ήδη από την προσχολική ηλικία.

Οι παρεμβάσεις που επικεντρώνονται σε παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας καθώς τα παιδιά στην ηλικία αυτή δεν έχουν ακόμα διαμορφώσει πλήρως τις διατροφικές τους συνήθειες, ενώ ταυτόχρονα , έχουν ελάχιστο ή και καθόλου έλεγχο στους κοινωνικούς και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που σχετίζονται με τη διαμόρφωση των διατροφικών επιλογών. Αν ένα παιδί είναι παχύσαρκο στην προσχολική ηλικία (κάτω των 5 ετών) έχει αυξημένο κίνδυνο για να αναπτύξει κεντρικού τύπου παχυσαρκία και καρδιαγγειακά προβλήματα στην ενήλικη ζωή. Για τους λόγους αυτού είναι σημαντικό να δημιουργηθούν εκπαιδευτικά προγράμματα που θα προσεγγίζουν παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικούς που απευθύνονται σε παιδιά προσχολικής ηλικίας προκειμένου να προλάβουμε, αλλά και να αντιμετωπίσουμε, την επιδημία της παιδικής παχυσαρκίας.

4 Πρόγραμμα πρόληψης και πρώιμης διάγνωσης παχυσαρκίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στο νομό Ηρακλείου Κρήτης

Γονείς

▶ Βασικοί υπεύθυνοι για το είδος και την ποσότητα

της τροφής που είναι διαθέσιμη στα παιδιά.

▶ Πρότυπο διατροφικών συνηθειών και συμπεριφορών

για τα παιδιά.

▶ Διαμορφώνουν τις γνώσεις και τις αντιλήψεις που

έχουν τα παιδιά για θέματα διατροφής.

Εκπαιδευτικοί

▶ Βασικοί υπεύθυνοι για την εκπαίδευση των παιδιών.

▶ Σημαντικό ρόλο στο είδος και την ποσότητα της

τροφής που είναι διαθέσιμη στα παιδιά.

▶ Διαμορφώνουν τις γνώσεις και τις αντιλήψεις που

έχουν τα παιδιά για θέματα διατροφής.

Παιδιά

▶ Η πρόσβαση σε τρόφιμα καθορίζεται από τους

μεγαλύτερους.

▶ Δεν έχουν διαμορφώσει πλήρως ακόμα τις δικές

τους διατροφικές συνήθειες.

▶ Ο καλύτερος τρόπος επικοινωνίας με τα παιδιά

είναι το παιχνίδι.

Το πλάνο...

5Πρόγραμμα πρόληψης και πρώιμης διάγνωσης παχυσαρκίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στο νομό Ηρακλείου Κρήτης

Η εφαρμογή…

Η εφαρμογή της παρέμβασης πραγματοποιήθηκε σε 3 δημοτικούς παιδικούς σταθμούς στο νομό Ηρακλείου, Κρήτης.

Τις πρωινές ώρες στο πλαίσιο της καθιερωμένης εκπαίδευσης των παιδιών πραγματοποιήθηκε το «Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για

παιδιά προσχολικής ηλικίας» και τις απογευματινές ώρες τα «Εκπαιδευτικά σεμινάρια για γονείς και εκπαιδευτικούς».

Συνολικά, έλαβαν μέρος στο πρόγραμμα παρέμβασης:

▶ περίπου 180 παιδιά προσχολικής ηλικίας (~4 ετών),

▶ περίπου 200 γονείς παιδιών που παρακολουθούσαν

στους συγκεκριμένους παιδικούς σταθμούς,

▶ οι εκπαιδευτικοί των παιδικών σταθμών.

6 Πρόγραμμα πρόληψης και πρώιμης διάγνωσης παχυσαρκίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στο νομό Ηρακλείου Κρήτης

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παιδιά προσχολικής ηλικίας

Έχοντας ως στόχο την ευαισθητοποίηση των παιδιών σε θέματα που αφορούν τη διατροφή, χρησιμοποιήσαμε ως μέσο προσέγγισης της διατροφικής γνώσης το θεατρικό παιχνίδι και το κουκλοθέατρο. Σχεδιάστηκε, λοιπόν, ένα πρόγραμμα παρέμβασης, διάρκειας περίπου 90 λεπτών που εφαρμόστηκε σε τμήματα των 20-25 παιδιών σε δημοτικούς παιδικούς σταθμούς στο Ηράκλειο Κρήτης. Η δομή του προγράμματος παρέμβασης παρουσιάζεται αναλυτικά παρακάτω:

▶ Γνωριμία με την παιδαγωγό

▶ Παιχνίδι με θέμα την πυραμίδα της Μεσογειακής Διατροφής

▶ Αφήγηση παραμυθιού με θέμα τη σημασία της διατροφής

στην υγεία.

▶ Δραματοποίηση του παραμυθιού από τα παιδιά.

▶ Συζήτηση των παιδιών με την παιδαγωγό για τα οφέλη και

τις συνέπειες των διατροφικών συνηθειών.

▶ Κουκλοθέατρο με θέμα την απόκτηση και τη διατήρηση

ενός υγιούς σώματος.

▶ Ζωγραφική από τα παιδιά με θέμα τα ερεθίσματα τους από

το παραπάνω εκπαιδευτικό πρόγραμμα.

▶ Απονομή μεταλλίων σε όλα

τα παιδιά για τη συμμετοχή

τους στο εκπαιδευτικό

πρόγραμμα.

7Πρόγραμμα πρόληψης και πρώιμης διάγνωσης παχυσαρκίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στο νομό Ηρακλείου Κρήτης

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παιδιά προσχολικής ηλικίας:

Η πυραμίδα

Στο παιχνίδι με την πυραμίδα της Μεσογειακής Διατροφής, αρχικά επεξηγήθηκε από την παιδαγωγό ποιές ομάδες των τροφίμων περιλαμβάνονται σε κάθε επίπεδο της πυραμίδας και πόσο συχνά είναι καλό να καταναλώνονται τα τρόφιμα κάθε ομάδας. Κατόπιν, όλα τα παιδιά συμμετείχαν σε ένα μουσικοχορευτικό παιχνίδι, όπου και κατασκεύασαν τη δικιά τους πυραμίδα από καρτέλες με τρόφιμα της Μεσογειακής διατροφής και πανιά.

8 Πρόγραμμα πρόληψης και πρώιμης διάγνωσης παχυσαρκίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στο νομό Ηρακλείου Κρήτης

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παιδιά προσχολικής ηλικίας:

Το παραμύθι

Στη συνέχεια παρουσιάστηκε από την παιδαγωγό στα παιδιά ένα κατάλληλα διαμορφωμένο παραμύθι που αναδείκνυε τη σύνδεση της καθημερινής διατροφής με την υγεία. Το παραμύθι που επιλέχθηκε ήταν ο “Ό Παππούς Ροδαλός και η Μαγική Συνταγή” το οποίο επιμελήθηκαν κατάλληλα οι διατροφολόγοι της επιστημονικής ομάδας. Μέσα από την παραστατική περιγραφή του παραμυθιού, δόθηκαν πολλαπλά ερεθίσματα στα παιδιά και έπειτα, πραγματοποιήθηκε η δραματοποίηση του παραμυθιού από τα παιδιά. Τα ίδια τα παιδιά, δηλαδή, μετέτρεψαν το παραμύθι από απλή ιστορία σε θεατρική δράση.

9Πρόγραμμα πρόληψης και πρώιμης διάγνωσης παχυσαρκίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στο νομό Ηρακλείου Κρήτης

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παιδιά προσχολικής ηλικίας:

Το κουκλοθέατρο

Μετά την ολοκλήρωση του θεατρικού παιχνιδιού, τα παιδιά παρακολούθησαν μια παράσταση κουκλοθέατρου. Για αυτόν τον σκοπό, διαμορφώθηκε ένα παραμύθι με θέμα την απόκτηση και τη διατήρηση ενός υγιούς σώματος. Μέσα από τη συγκεκριμένη παράσταση έγινε προσπάθεια να τονιστεί η σημασία της ισορροπίας και της ποικιλίας στη διατροφή, αλλά και ο σημαντικός ρόλος της φυσικής δραστηριότητας στην υγεία.

Δύο βοηθητικά βίντεο με τη δράση του θεατρικού παιχνιδιού αλλά και του κουκλοθέατρου υπάρχουν διαθέσιμα στην ιστοσελίδα του προγράμματος www.child-obesity.gr

10 Πρόγραμμα πρόληψης και πρώιμης διάγνωσης παχυσαρκίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στο νομό Ηρακλείου Κρήτης

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παιδιά προσχολικής ηλικίας:

Όι εντυπώσεις των παιδιών μέσα από τις ζωγραφιές τους

11Πρόγραμμα πρόληψης και πρώιμης διάγνωσης παχυσαρκίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στο νομό Ηρακλείου Κρήτης

Εκπαιδευτικά σεμινάρια για γονείς και εκπαιδευτικούς

Τα εκπαιδευτικά σεμινάρια σε γονείς και εκπαιδευτικούς πραγματοποιήθηκαν απογευματινές ώρες και είχαν δύο άξονες, αρχικά την ενημέρωση των ενδιαφερομένων και, κατόπιν, συζήτηση με αυτούς.

▶ Η ενημέρωση μέσω παρουσιάσεων/ ομιλιών περιελάμβανε τα εξής

θέματα:

·Συχνότητα εμφάνισης, αίτια και επιπτώσεις παιδικής παχυσαρκίας

·Σημασία μεσογειακής διατροφής στην προαγωγή της υγείας και τη

διατήρηση υγιούς σωματικού βάρους.

·Διατροφικές συστάσεις για παιδιά προσχολικής ηλικίας.

·Συστάσεις για φυσική δραστηριότητα σε παιδιά προσχολικής ηλικίας.

·Διαχείριση διατροφικών συμπεριφορών των παιδιών προσχολικής

ηλικίας.

▶ Η συζήτηση που ακολούθησε θεωρήθηκε απαραίτητο στοιχείο της παρέμβασης στους γονείς και τους εκπαιδευτικούς, καθώς

μέσα από την παρουσίαση δεν ήταν εφικτή η προσέγγιση όλων των πιθανών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι γονείς και οι

εκπαιδευτικοί στην καθημερινή πρακτική τους. Έτσι, με αυτό τον τρόπο η προσέγγιση των γονέων έγινε περισσότερο διαδραστική

και εξατομικευμένη.

12 Πρόγραμμα πρόληψης και πρώιμης διάγνωσης παχυσαρκίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στο νομό Ηρακλείου Κρήτης

Μερικά από τα ερωτήματα που τέθηκαν από γονείς και εκπαιδευτικούς παρουσιάζονται παρακάτω:

� Το παιδί μου δεν κάθεται να φάει μόνο του, είναι σωστό να το ταΐζω συνέχεια εγώ;

� Πότε ένα παιδί είναι παχύσαρκο;

� Επιτρέπεται να πούμε εμείς ως γονείς στο παιδί ότι είναι παχύσαρκο;

� Το παιδί μου τρώει πολύ, μπορώ να του πω ότι κινδυνεύει να πάθει βουλιμία ή ανορεξία;

� Το παιδί μου τρώει υγιεινές τροφές, αλλά τρώει διαρκώς κατά τη διάρκεια της ημέρας, είναι ανησυχητικό;

� Πόσο μπορώ να πιέσω το παιδί μου να φάει συγκεκριμένες τροφές που είναι υγιεινές, π.χ. φρούτα και λαχανικά, αλλά δεν του αρέσουν;

� Πώς θα πείσω το παιδί μου να ακολουθεί υγιεινό τρόπο διατροφής και άσκησης, όταν εγώ δεν το κάνω;

� Το παιδί μου δεν κάθεται να φάει το μεσημεριανό, και μετά από λίγο πεινάει και ζητάει να φάει οτιδήποτε άλλο, τι μπορώ να κάνω;

� Πώς μπορώ να κατευθύνω το παιδί να κάνει ένα συγκεκριμένο άθλημα που αρέσει σε εμένα;

� Ποια είναι η σωστή ηλικία για να ξεκινήσει το παιδί μου να ασχολείται με κάποιο ομαδικό άθλημα, π.χ. μπάσκετ, ποδόσφαιρο, κλπ;

� Η κατανάλωση σοκολάτας σχετίζεται με "υπερένταση" και αυξημένη "κινητικότητα" στα παιδιά;

� Κάποια παιδιά αρνούνται να φάνε στον παιδικό σταθμό και χρησιμοποιούμε ως εκπαιδευτικοί διάφορους τρόπους ενίσχυσης (π.χ. αν φας το φαγητό σου, θα σου δώσω γλυκό μετά). Είναι σωστός αυτός ο χειρισμός;

17:00

17:15

17:45

18:15

18:45

19:00

19:30

20:00

20:30

Εισαγωγή: “Το πρόγραμμα πρόληψης παιδικής παχυσαρκίας στην Κρήτη”Λήδα Χατζή, Επίκουρη Καθηγήτρια Επιδημιολογίας & Διατροφής, Πανεπιστήμιο Κρήτης

“Ο ρόλος του λιπώδους ιστού στην ανάπτυξη της φλεγμονής”Ανδρέας Μαργιωρής, Κοσμήτορας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης

“Ο υπερσιτισμός στα πρώιμα στάδια της ζωής”Debbie Lawlor, Καθηγήτρια Επιδημιολογίας, Πανεπιστήμιο Bristol, Ηνωμένο Βασίλειο

“Πρώιμες εκθέσεις σε περιβαλλοντικούς ρύπους και η σχέση τους με την ανάπτυξη της παιδικής παχυσαρκίας”Δαμασκηνή Βάλβη, Creal, Βαρκελώνη, Ισπανία

Διάλειμμα

“Καταπολεμώντας την παιδική παχυσαρκία μέσω των χαμηλών εκπομπών άνθρακα”Neil Pearce, London School of Hygiene and Tropical Medicine, Ηνωμένο Βασίλειο

“Ο ρόλος του stress και η ανάπτυξη της παιδικής παχυσαρκίας”Γιώργος Χρούσος, Καθηγητής Παιδιατρικής, Πανεπιστήμιο Αθηνών

“Επιστημονικές προτεραιότητες στην έρευνα για την πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας”Μανόλης Κογεβίνας, Creal, Βαρκελώνη, Ισπανία

Συζήτηση

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Επιδημία της Παιδικής Παχυσαρκίας ΚΑΙ στην Κρήτη: Τι πρέπει να ξέρουμε

24 Μαρτίου 2014, Ξενοδοχείο ΑΤΡΙΟΝ, Ηράκλειο

Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ & ΔΙΑΤΡΟΦΗΣΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ - ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ ΜΕ ΘΕΜΑ:

Πρόγραμμα Πρόληψης και Πρώιμης Διάγνωσης Παχυσαρκίας και Διαταραχών νευροανάπτυξης σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στο νομό Ηρακλείου Κρήτης - Kωδικός MIS 349580

Δευτέρα, 24 Μαρτίου 2014, 17:00 Ξενοδοχείο ΑΤΡΙΟΝ, Ηράκλειο

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ

Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ & ΔΙΑΤΡΟΦΗΣΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ - ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

Debbie Lawlor: Καθηγήτρια Επιδημιολογίας, Πανεπιστήμιο Bristol, Ηνωμένο Βασίλειο

Neil Pearce: Καθηγητής Επιδημιολογίας, London School of Hygiene and Tropical Medicine, Ηνωμένο Βασίλειο

Γιώργος Χρούσος: Καθηγητής Παιδιατρικής, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ελλάδα

Ανδρέας Μαργιωρής: Κοσμήτορας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης, Ελλάδα

Λήδα Χατζή: Επίκουρη Καθηγήτρια Επιδημιολογίας & Διατροφής Πανεπιστημίου Κρήτης, Ελλάδα

Δαμασκηνή Βάλβη: Iατρός, Centre for Research in Environmental Epidemiology, Βαρκελώνη, Ισπανία

Μανόλης Κογεβίνας: Καθηγητής, Centre for Research in Environmental Epidemiology, Βαρκελώνη, Ισπανία

Ομιλητές:

Πρόγραμμα Πρόληψης και Πρώιμης Διάγνωσης Παχυσαρκίας και Διαταραχών νευροανάπτυξης σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στο νομό Ηρακλείου Κρήτης - Κωδικός MIS 349580

Επιδημία της Παιδικής Παχυσαρκίας ΚΑΙ στην Κρήτη: Τι πρέπει να ξέρουμε

Στα πλαίσια του προγράμματος για την "Πρόληψη και πρώιμη διάγνωση παχυσαρκίας και διαταραχών νευροανάπτυξης σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στο νομό Ηρακλείου Κρήτης" διοργανώθηκε ενημερωτική-επιστημονική εκδήλωση με θέμα "Επιδημία της Παιδικής Παχυσαρκίας ΚΑΙ στην Κρήτη: Τι πρέπει να ξέρουμε". Στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Ξενοδοχείο 'ΑΤRΙΟΝ' στο Ηράκλειο Κρήτης την Δευτέρα 24 Μαρτίου 2014 παρουσιάστηκαν και συζητήθηκαν σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα για τα αίτια και τους τρόπους πρόληψης και αντιμετώπισης της παιδικής παχυσαρκίας.

13Πρόγραμμα πρόληψης και πρώιμης διάγνωσης παχυσαρκίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στο νομό Ηρακλείου Κρήτης

Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαικής ένωσης

3

www.espa.grwww.ygeia-pronoia.gr www.epanad.gov.grΕυρωπαϊκή ΈνωσηΕυρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο

Επιστημονική Ομάδα

Επιστημονική Υπεύθυνη Προγράμματος Χατζή Λήδα, Επίκουρη Καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Διατροφής, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Επιμέλεια κειμένων Κοϊνάκη Στέλλα, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MScΣαρρή Κατερίνα, Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής-Διατροφολόγος, MSc, PhD

Θεατρικό Παιχνίδι Γεωργία Πούλιου, Παιδαγωγός

Κουκλοθέατρο Ομάδα Φύρδην Μίγδην, www.firdinmigdin.gr

Μελέτη Μητέρας - Παιδιού Κρήτης | Επιστημονικοί Υπεύθυνοι Κογεβίνας Μανόλης, Καθηγητής, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας, Αθήνα και Centre for Research in Environmental Epidemiology (CREAL), ΒαρκελώνηΧατζή Λήδα, Επίκουρη Καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Διατροφής, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Επιστημονική Όμάδα Ανουσάκη Δέσποινα, Κοινωνική Λειτουργός Κυρικλάκη Ανδριανή, Κλινική Ψυχολόγος, MScΑποστολάκη Ιωάννα, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος Λεβεντάκου Βασιλική, Χημικός, MSc, MPHΒασιλάκη Μαρία, Ιατρός, Δρ Επιδημιολογίας Μαθιανάκη Κλεοπάτρα, Παιδίατρος Βαφειάδη Μαρίνα, Βιολόγος, PhD Μαντζουράνη Ευαγγελία, Καθηγήτρια ΠαιδιατρικήςΒενυχάκη Μαρία, Επίκουρος Καθηγήτρια Κλινικής Χημείας Μαργιωρής Ανδρέας, Καθηγητής Κλινικής ΧημείαςΓερμανάκης Ιωάννης, Επίκ. Καθ. Παιδιατρικής (Παιδοκαρδιολογία) Ματαλλιωτάκη Στέλλα, Νοσηλεύτρια Δαράκη Βασιλική, Ιατρός Ενδοκρινολόγος Μπίτσιος Παναγιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής ΨυχιατρικήςΔερμιτζάκη Ειρήνη, Χημικός, PhD Μυριδάκης Αντώνης, Χημικός, MScΙακωβείδης Μηνάς, Τεχνολόγος Γεωπονίας, MSc Παπαδοπούλου Λίλα, Διατροφολόγος, PhDΚαμπούρη Μαρίζα, Σχολική Ψυχολόγος, MSc Σαβουλίδη Κατερίνα, Φυσικοθεραπεύτρια-Εκπαιδευτικός, MPHΚαρακώστα Πολυξένη, Ιατρός Βιοπαθολόγος Σαρρή Κατερίνα, Καθηγήτρια Φυσ. Αγωγής-Διατροφολόγος, MSc, PhDΚαραχάλιου Μαριάννα, Ιατρός Στειακάκη Ευτυχία, Αν. Καθ. Παιδιατρικής Αιματολογίας-ΟγκολογίαςΚοϊνάκη Στέλλα, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc Στεφάνου Ευριπίδης, Καθηγητής Περιβαλλοντικής ΧημείαςΚουβαράκης Αντώνης, Χημικός, PhD Τσατσάνης Χρήστος, Αναπληρωτής Καθηγητής Κλινικής ΧημείαςΚουτάντου Χριστίνα, Τεχνολόγος Ιατρικών Εργαστηρίων Φειδά Δανάη, Βιολόγος, MScΚούτης Αντώνης, Ιατρός Κοινωνικής Ιατρικής, Δρ. Παν.Κρήτης Φθενού Ελένη, Γενετίστρια, PhDΚούτρα Κατερίνα, Κλινική Ψυχολόγος, MSc Φιλαλήθης Τάσος, Καθηγητής Κοινωνικής ΙατρικήςΚριτσωτάκης Γεώργιος, PhD, Νοσηλευτής, Καθηγ. Εφαρμογών Χαλκιαδάκη Γεωργία, Βιολόγος, PhD

Στατιστική Υποστήριξη Ρουμελιωτάκη Θεανώ, Στατιστικός, MPH Γεωργίου Βαγγέλης, Βιοστατιστικός, MSc

Ανάπτυξη Λογισμικού Μηλολιδάκης Γιάννης, Μηχανικός Πληροφορικής

Διοικητική Υποστήριξη Φασουλάκη Μαρία, Κοινωνική Ανθρωπολόγος

Αυτό το έντυπο έχει παραχθεί για τις ανάγκες του έργου και αντιπροσωπεύει τις απόψεις των συντακτών του. Οι απόψεις αυτές δεν έχουν υιοθετηθεί ή εγκριθεί με οποιοδήποτε τρόπο από την Ειδική Υπηρεσία του τομέα Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και δεν πρέπει να εκλαμβάνονται ως θέσεις του Υπουργείου ή της Επιτροπής. Η Ειδική Υπηρεσία δεν εγγυάται την ακρίβεια των στοιχείων που περιλαμβάνονται στο παρόν έγγραφο, ούτε αποδέχεται την ευθύνη για

οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών αυτών.