Χρονολόγιο Παραστάσεων

στην Έλλάδα

Για την δημιουργία τού Χρονολογίου χρησιμοποιήσαμε τα αρχεία

τού Κέντρου Μελέτης και 'Έρευνας τού Έλληνικού Θεάτρου - Θε­

ατρικό Μουσείο: τό μηχανογραφημένο αρχείο, τό αρχείο ΠΡΟΜ

γραμμάτων, τα παραστασιολόγια, καθως και τό αρχείο αποκομ­

μάτων ημερήσιου και περιοδικου Τύπου. Έπίσης, εκτός από τις'

πηγες ΠΟ\2 ηδη αναγράφονται στις ύποσημειώσεις της παραστα­

σιογραφίας, συμβουλευτήκαμε και την δημοσιευμένη από τις εκδό­

σεις 'Επικαιρότητα καταγραφη παραστάσεων Ά ντι γόνης, από ομά­

δα του Θεατρολογικου τμήματος του Πανεπιστημίου Άθηνών. Ή

παραστασιογραφία αφορά κάθε παράσταση τσΟ εργου, επαγγελ­

ματική, ερασιτεχνική, μαθητική, ελληνικών θιάσων στην ΟΕλλάδα,

την Κύπρο και τό εξωτερικό, αλλα και ξένων θιάσων στην ΟΕλλά­

δα. Έπίσης, συμπεριλαμβάνονται παραστάσεις αποσπασμάτων του

εργου, χοροθεάτρου, μαριονέτας καΙ Οπερας.

~ Α ννα Μαυρολέων

Δρ Έπικοινωνίας Μέσων και Πολιτισμου

Διδάσκουσα τμ. Θεατρικων Σπουδων Πανεπ. Πελοποννnσου

Παραστάσεις και παρουσιάσεις της 'Αντιγόνης

τού Σοφοκλη στόν ελλαδικό χώρο

καΙ σε πόλεις εκτός Έλλάδας

από ελλnνικους θιάσους

1858: Παρθεναγωγεϊο ΣΟΥΡΜΕΛΉ, παρουσίαση τών χορικών, Άθήνα. 7/10/1863: Θέατρο ΝΑΟΥΜ, Θίασος Άφο!' Δημητράκου, Κωνσταντινού-

πολη.

7/12/1867: 'Ωδείο Ήρώδου Άττικού, Πανεπιστήμιο Άθηνών, Άθήνα. 7/1/1868: 'Ωδεϊο Ήρώδου Άττικού, Άθήνα. 27/1/1868: Θέατρο ΑΘΉΝΩΝ tΊ «ΜΠΟΥΚΟΥΡΑ», Θίασος Σoφoκλij Καρύδη,

'AeiJva. 12/3/1877: Θέατρο ΧΑΥΤΕΙΩΝ, Θίασος Ά. Βερβέρη-Άρνιωτάκη «Ε1Υριπί­

δης», 'AeiJva (Άναγγελία παράστασης: 11-23/11/1887 - Κύπρος).

22/10/1888: Δημοτικα Θέατρο Άθηνών, Θίασος «'Εθνικός Δραματικός Σύλ­λογος».

24/10/1888: Δημοτικό Θέατρο Άθηνών, Έρασιτεχνικός Θίασος. Έπαν. 4/11/1888 (Άναγγελία παράστασης: 11/1895, 'AeiJva, Φοιτητικός Θία­σος).

27/3/1896: Δημοτικό Θέατρο Άθηνών, «Έταιρεία ύπερ της διδασκαλίας αρχαίων έλληνικών δραμάτων». 'Επαν. 30/3/1896 και 2/4/1896.

2/4/1896: «Θέατρο ΒΑΡΙΕΤΕ», παρουσίαση δύο σκηνών σε σχολικη παρά­σταση, Άθήνα.

14/4/1900: «Θέατρο ΩΔΕΙΟΥ», Θίασος «Μένανδρος»-Δ. Ταβουλάρη, Κων-σταντινούπολη.

20/4/1900: Δημοτικό Θέατρο Άθηνών, «Έταιρεία ύπερ της διδασκαλίας ... »

2/11/1903: Δημοτικό Θέατρο Άθηνών, Θίασος «Νέα Σκηνή». 1904: Θίασος «Έταιρεία Φίλων τού Λαού», 'AeiJva.

272 ΑΝΤΙΓΟΝΗ

28/3/1905 - 10/4/1905: Παναθl1να'ίκο Στάδιο, </Εταιρεία ύπερ τής διδα­σκαλίας αρχαίων έλλl1νικών δραμάτων», Άθήνα.

2/2/1909: Άπαγγελία στα πλαίσια διάλεξl1ς με θέμα «Το νέον έλλl1νικον δρά­μα και fι αρχαία τραγωδία» απο επαγγελματίες fιθoπoιoυς τής εποχής.

30/3/1910: «Θέατρο ΣΠΟΡΤΙΝΓΚ-ΚΛΑΜΠ», Θίασος Κυβέλl1ς, Σμύρνl1 (πε­ριοδεία). Ή παράστασl1 παρουσιάσΤl1κε στην Άθήνα και σε πόλεις τής

ΑΙγύπτου: Θέατρα «ΑΛΑΜΠΡΑ», «ΜΠΡΙΤΑΝΙΑ», «ΓΚΑΙΤΕ».

22/1/1911: Βασιλικόν Θέατρο, Θίασος Κυβέλl1ς, Άθήνα. 8/2/1911: Θίασος Κυβέλl1ς, Βόλος. Έπαν.: 10/2/1911. 17/3/1911: «Θέατρο ΑΠΟΛΛΩΝ», Θίασος Κυβέλl1ς, Σύρος. 8/11/1911: Δφοτικο Θέατρο Κερκύρας, Θίασος Κυβέλl1ς. 19/1/1914: «Θέατρο ΛΕΥΚΟΥ ΠΥΡΓΟΥ», Θίασος Κυβέλl1ς, ΘεσσαλονίΚl1. 10-23/2/1914: «Θέατρο ΣΜΥΡΝΗΣ», Θίασος Κυβέλl1ς, ΣμύΡΥl1. 27/10/1914: Βασιλικον Θέατρο, Θίασος Κυβέλl1ς, Άθήνα. 7/1/1916: Βασιλικόν Θέατρο, Θίασος Κυβέλl1ς, Άθήνα. 6/1923: Άπαγγελία τριών κομματιών στα πλαίσια εκδήλωσl1ς στον λόφο

τού Κολωνού με τίτλο «ΟΙδίπους επι Κολωνφ».

3/5/1924: «Θέατρο ΩΔΕΙΟΥ», Θίασος Ήλία Δεστούνη, Αιθουσα Βασιλικου

Θεάτρου, Άθήνα.

31/10/1924: Μ. Κοτοπούλl1, Άθήνα. 11/1924: Μ. Κοτοπούλl1, Άθήνα. 10/1/1925: Ή Κυβέλη παρουσιάζει την «τρίτη πράξη» τής 'Αντιγόνης σε

εκδήλωση.

11/10/1925: 'Ωδείο "Ηρώδου Άττικου, Θίασος Μαρίκας Κοτοπούλη. 8/5/1926: 'Ωδείο "Ηρώδου Άττικου, Θίασος Μαρίκας Κοτοπούλl1. 23/7/1926: «Θέατρο ΑΧΙΛΛΕΙΟΝ», Θίασος Μαρίκας Κοτοπούλl1, Βόλος. 7/8/1926: «Θέατρο ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ», Θίασος Μαρίκας Κοτοπούλl1, Θεσσα-

λονίκη.

2/9/1926: «Θέατρο ΦΑΛΗΡΟΝ», Θίασος Μαρίκας Κοτοπούλl1, Καβάλα. 3/6/1927: "Ελληνικο 'Ωδείο, εξετάσεις Δραματικής Σχολης τού 'Ωδείου.

26/9/1927: «Θέατρο ΠΑΝΘΕΟΝ», Θίασος Κυβέλl1ς, ΘεσσαλονίΚl1. 9/6/1928: 'Ωδείο 'Ηρώδου Άττικου, Θίασος Ήλία Δεστούνη. 11/9/1928: «Θέατρο ΜΠΕΛΒΕΝΤΕΡΕ», Θίασος Μαρίκας Κοτοπούλη, Άλε­

ξάνδρεια - ΑΙγυπτος.

26/5/1929: Για την παράσταση γνωρίζουμε μόνο μέρος τής διανομής. 28/711930: «Θέατρο ΜΠΕΛΒΕΝΤΕΡΕ», Θίασος Κυβέλης, Άλεξάνδρεια­

ΑΙγυπτος.

Ι ι

f

Ι i

i

j

Ι ι

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 273

3/111931: «Θέατρο ΕΚΛΑΙΡ», Θίασος Έλλήνων Καλλιτεχνών, Κωνστα­ντινούπολη.

11-15/2 - 5/3/1931: ΔΎ1μΟΤΙΚΟ Θέατρο Πειραιώς, Θίασος Έλλf!νων Καλλι­

τεχνών.

11/8/1931: «Θέατρο Λ ΥΡΙΚΟΝ», Άποστολίδης - Ραυτοπούλου - Μ. Σα­

γιάνου, Πάτρα.

1940: 'Ωδείο "Ηρώδου ',Δ.,ττι,{ου, Θίασος Βασιλικού Θεάτρου (14 παρα­

στάσεις).

1916/1941: 'Ωδείο Ήρώδου Άττικου, επανάληψη τής προηγούμενης παρά­στασl1ς.

1955: Στάδιο ΧΑΝ ΘεσσαλονίΚl1ς, Θίασος Σπύρου Μουσούρη - κρινιως

Παππα.

1956: Άρχαίο Θέατρο Έπιδαί'ρου, Θίασος Έθνικου Θεάτρου. ! 957: Άρχαίο Θέατρο Έπιδαύρου, επανάλl1ψη τής προηγούμενης παρά­

στασης.

1958: ΦρούριοΤρικάλων «Φεστιβαλ Τρίκκης», Άντιγόνl1ή Άγγελικη Κου­

τσογιάννl1, σκηνοθεσία Δαμιανός Τέγος.

(1958: ΤΟ Κ©ατικό Θέατρο Βουλγαρίας καλεί τον σκηνοθέτη Τάκη Μου­ζενίδη να σκηνοθετήσει 'Αντιγόνη).

1959: Άρχαίο Θέατρο Έπιδαύρου, επανάλl1ψη τής παράστασης του 1957, παρουσίαση και στην Άθήνα.

]960: Θίασος «Έρασιτεχνικος "Όμιλος Τρικάλων», Τρίκαλα. 1961: Θίασος «Έρασιτεχνικός "Όμιλος Τρικάλων», Λάρισα. 1961: Θίcφος «'ΕρασιτεχνικΌς "Όμιλος Τρικάλων», Καρδίτσα. (1961: Κινl1ματογραφικη 'Αντιγόνη του Γ. Τζαβέλλα). 1962: «Θέατρο ΕΘΝΩΝ», περιοδεία του 'Εθνικου Θεάτρου στό εξωτερικό,

Παρίσι.

1962: Άρχαϊο Θέατρο Δωδώνης Έθνικό Θέατρο, επανάληψη τής προη­

γούμενl1ς παράστασl1ς.

7-8/7/1963: Άρχαίο Θέατρο Σαλαμίνας, Λύκειο Έλληνίδων Άμμοχ(όστου,

Σαλαμίνα Κύπρου.

1964: Θίασος «Hellenic Theatrical Group» Αυστραλίας, Αυστραλία. 1965: Θίασος ~Eλσας Βεργή, περιοδεία στΌ Βέλγιο, Βρυξέλλες, Λιέγη, Λου­

βεν. Πρόκειται για αποσπάσματα στα πλαίσια τής παράστασl1ς «Μορ­

φες τού αρχαίου δράματος».

1965: 'Επανάληψη τής παραπάνω παράστασl1ς στην Άθήνα. 1965: Θέατρο Λυκαβl1ττου, Θίασος 'Άννας ΣυνοδινΟύ, Άθήνα.

274 ΑΝΤΙΓΟΝΗ

1965: Άμφιθέατρο Άναβρύτων, Θίασος Λυκείου Κηφισιας, Άθήνα.

1965: Παιδικη σκηνη τού Άρχηγείου Άστυνομίας, Άθήνα.

1966: «Θέατρο ΡΕΞ», Θίασος ΟΙκονομικού Λυκείου Χίου, Χίος.

1967: Ώδείο Ήρώδου ΆΤΤΙΚΟύ, ~Oπερα Στουτγάρδης.

1968: Άμφιθέατρο Άναβρύτων, Θυμελικός Θίασος Γυμνασίου Κηφισιάς,

Άθήνα.

1969: Άρχαίο Θέατρο 'Επιδαύρου, Έθνικό Θέατρο.

1969: Ώδείο Ήρώδου Άττικού, Έθνικό Θέατρο.

1969: «ΣΚΥΛΙΤΣΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟ», Έθνικό Θέατρο, Πειραιας.

1969: Άγγλικn Σχολη Λευκωσίας, Κύπρος.

1970: Ώδείο Ήρώδου Άττικού, Έθνικό Θέατρο.

1970: Κρατικό Θέατρο Βορείου Έλλάδος.

1971: Ώδεϊο Ρόδου, Θίασος Κλασικού Θεάτρου Ρόδου, Ρόδος.

1972: 'Ωδεϊο Ρόδου, Θίασος Κλασικοϋ Θεάτρου Ρόδου, Ρόδος,

1972: Σκηνη Νέας Άττικης Κωμωδίας.

1973: «Θέατρο ΒΡΕΤΑΝΙΑ», Θίασος «ΟΕλληνικn Σκηνη» ~Aννας Συνοδινού.

1973: Ώδείο Ρόδου, Θίασος Κλασικού Θεάτρου Ρόδου, Ρόδος.

1973: Θέατρο Άθηνών Δ. Μυράτ, περιοδεία στην επαρχία.

1973: Θέατρο Άθηνών Δ. Μυράτ, περιοδεία στην Κύπρο, Κούριον - Σα-

λαμίνα - Σόλων - Φρούριο Κερύνειας.

1973: ΟΌμιλος Άρχαίου Δράματος, Λειβαδιά.

1974: Άρχαίο Θέατρο Έπιδαύρου, Έθνικό Θέατρο.

1975: Ώδείο Ήρώδου ΆΤΤΙΚΟύ, Έθνικό Θέατρο.

1976: Καλλιτεχνικη ΟΕταιρεία «Δεσμοί», περιοδεία στην επαρχία ό.λλα πα-

ραστάσεις και στην Άθήνα.

1977: Θέατρο Λυκαβηττού, Θέατρο Μαριονέτας της Σουl1δίας.

1979: Θίασος «Θεατρικη Στέγl1».

1980: Τό ΚΒΘΕ δίνει παραστάσεις στην Κύπρο στα πλαίσια πολιτιστικης

συνεργασίας.

1980: Άρχαίο Θέατρο Έπιδαύρου, ΚΒΘΕ.

1980: Άρχαίο Θέατρο Φιλίππων, ΚΒΘΕ.

1980: Θίασος τού ΘεατρικΟύ 'Οργανισμού Δωδεκανήσου, Ρόδος.

1980: Θίασος «Πειραματικη ΣΚl1ν'tΊ Ντίνου ΚουμπάΤl1».

1984: Ώδείο Ήρ(οδου Άττικού, Έθνικό Θέατρο.

1984: Έπανάλη'Ψl1 της παραπάνω παράστασl1ς στα πλαίσια τών «Αισχυ­

λείων» Έλευσίνας.

1985: Θίασος Έσκιμώων Perseverance Άλάσκας, Άθήνα.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 275

1985: Θίασος ΊνδΙΚΟύ Θεάτρου Άβάντ.

1985: «Θέατρο ΟΔΟΥ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ», Έταιρεία Θεάτρου «οι Θεατές»,

Άθήνα.

1986: Θεατρικη Λέσχη Βόλου, Βόλος, Έθνικό Θέατρο ΆθηνάΝ.

1988: «ΤΗΕ HARBIN THEATRE ΟΡ CHINA», παραστάσεις στην Άθήνα και

τους Δελφούς.

1988: «Θέατρο ΚΝΩΣΣΟΣ», Θίασος «Παλκοσένικο», Άθήνα.

1988: Άρχαίο Θέατρο Βεργίνας, ΔΗΠΕΘΕ Βεροίας.

1989: «Θέατρο ΚΝΩΣΣΟΣ», Θίασος «Παλκοσένικο», Άθήνα.

1990: Θίασος «'Αλίκη Βουγιουκλάκη», περιοδεία.

1990: Θεατρικη Λέσχη Βόλου, Δελφοί.

1992: Θίασος «Θεατρικός 'Όμιλος Άγγλικης Σχοληζ» (Γ' Παγκύπριο Φε-

στιβαλ Σχολικού Θεάτρου), Κύπρος.

1992: «Θέατρο ΟΔΟΥ ΚΥΚΛΑΔΩΝ», Θίασος «Νέα Σ){ηνή», 'Αθήνα.

1992: Άρχαίο Θέατρο Έπιδαύρου, Έθνικό Θέατρο.

1993:. Έπανάληψη της παράστασης τού Έθνικού Θεάτρου τού 1992.

1993: «Θέατρο ΚΝΩΣΣΟΣ», Διόνυσος Θεατρικός Όργανισμός.

1993: Θέd'tρο Λυκαβηττού: Δημοτικό Θέατρο Θήβας.

1993: Πνευματικό Κέντρο Άγίας Βαρβάρας, Αιγάλεω, Θεατρικό Έργαστηρι.

1994: Φλώρινα, Θίασος Νίκου Κούνδουρου.

1994 Θέατρο Έπιδαύρου, Teatro Bulandra di Bucarest.

1994: Άμφιθέατρο Κάστρου Καλαμάτας, ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας.

1994: Teatro Olimpico di Vicenza, Teatro Olimpico - ~ Αττις.

1995: Θέqτρo 'Αρσακείου Ψυχικού, Θεατρικη ομάδα 10υ και 50υ Γυμνα-

σίου Κερκύρας.

1995: Θέατρο ΣΦΕΝΔΟΝΗ, χορικα Άντιγόνης, ~AΡl1ς Ρέτσος*.

1995: Παλαιό Πανεπιστήμιο, Πλάκα, ~Eρως-Άντιγόνl1, Τόποι Δρυός.

1995: Θέατρο ΛυκαβηττΟύ, Θίασος Παιδιών Βοσνίας.

1995: Θέατρα Δωδώνης, Έπιδαύρου κ.α., Έθνικό Θέατρο, σκηνοθ. Μ.

Βολανάκης.

1995: Θέατρο Δελφών κ.α., χορικα Άντιγόνl1ς, ΚΘΒΕ.

1995: «Θέατρο ΚΝΩΣΣΟΣ», Διόνυσος Θεατρικός Όργανισμός.

1997: Θέατρο Κολεγίου Άνατόλια, Όμάδα 110υ Γυμνασίου.

1997: Θέατρο ΛυκαβητΤΟύ, Έργαστήρι Έκπαιδευτηρίου ο Πλάτων.

* Ή παράσταση επαναλήφθηκε σε διάφορα θέατρα τό 1995, τό 1996, τό 1997, τό

1998 καΙ τό 2002.

276 ΑΝΤΙΓΟΝΗ

1997: Θέατρο Πάρκου Νέας Έλβετίας, Θεσσαλονίκn, International Visual Theater, παράστασnγια κωφαλάλους.

1997: Παλαιό Πανεπιστήμιο, Πλάκα, Τομή. 1997: Θέατρο Έπιδαύρου, Compagnie Chayot-Vouyoucas. 1997: Θεσσαλονίκn, Έθνικη ~Oπερα Βελιγραδίου*. 1998: 20 Γυμνάσιο ΠαλαΙΟύ Φαλήρου, Θίασος τού Γυμνασίου. 1998: Θέατρο ΑΜΟΡΕ, Θίασος Κούκλας, Τάκn και Μίνας Σαρρfi. 1998: Θέατρο Λυκαβnττού, ΔΗΠΕΘΕ Σερρών. 1998: Τάφος Έτεoκλfj και Πολυνείκn, Θήβα, Θεατρικη Έταιρεία ΑΙχμή. 1998: Άρχαίο Στάδιο Δελφών, Χοροθέατρο, Έθνικό Κέντρο Χορογρα-

φίας, «Languedoc Roussillon». 1998: ΔιεθνεςΦεστιβαλ Έδιμβούργου, Θίασος Τομi). 1999: Πειραματικη Σκnνη Έθνικού Θεάτρου, Τομi). 1999: Θέατρο Πέτρας, Θεατρικη Όμάδα Μυτιληναίων Πετρούπολης. 1999: Θέατρο Έπιδαύρου, Θίασος Νίκου Κούνδουρου. 1999: Θέατρο Πυθαγορείου Σάμου, Διόνυσος Θεατρικός Όργανισμός. 1999: Μέγαρο Μουσικfiς 'Aenvfuv, Λυρικη Τραγωδία, Θεατροκίνηση. 2000: Άρχαίο Θέατρο Δελφό)ν, Θίασος Donal Courtney. 2001: Δnμοτικό Θέατρο Λευκωσίας, χορόδραμα, ΘΟΚ - Gorlitz BaIlet

Theater. 2001: ΑΙ Διεθνές Φεστιβαλ Τζακάρτας, Παλκοσένικο.

2001: Θέατρο Έπιδαύρου, Σύγχρονο Θέατρο Άθi)νας.

2002: Θέατρο Σέττα, Ευβοια, Κασταλία.

2002: Έλληνικό Θέατρο Wuppertal. 2002: Θέατρο Έπιδαύρου, Κρατικό Θέατρο Ντύσσελντορφ.

2002: Θέατρο Έπιδαύρου, Έθνικό Θέατρο.

2003: 'Ωδείο Ήρώδου Άττικού: Shakespeare Theatre. 2005: Άμφιθέατρο Μακαρίου Γ', Λευκωσία, ΘΟΚ.

2005: Έργαστi)ριο Θέσπnς, Δi)μου Νεάπολης, Θέσπης - Acta Est. 2005: ΆρχαίΟ Θέατρο Συρακουσών, Θίασος Ειρήνης Παπα. 2005: Θέατρο Βράχων, Αίχμi).

2006: Θέατρο 'Aenvfuv, Σύνθεσn, ΣπίJρος Βραχωρίτης**. 2006: Θέατρο «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ», ΔρiJς.

2006: Άρχαίο Θέατρο Έπιδαύρου κ.α., Νέα Σκnνi).

* Έπαναλήφθηκε στο Μέγαρο Μουσικης το 1999 .. ** Έπαναλήφθηκε το 2007 στο Babylon Performance Center.

Conιptes I'endus /Ί'αnςαίs

de 1994 et de 2008

L'enigme exemplaire

Antigone ου Antigone: le personnage ου la piece? Antigone ου Creon? Qui est le protagoniste? Qui a raison? Et quel est le rapport entre la piece-matrice, Ι' Antigone de Sophocle et les Antjgones, les centaines des avatars de la fille d' Oedipe, les adaptations, Ies traductio!Js et les commentaires des philosophes, des philologues, des politiciens?

Ce livre ne peut pas et ne veut pas apporter les reponses "definitives" a ces questions. Dans un certain sens il aimerait peut etre meme les ecarter pour ne faire que deux seu1es choses: une lecture dramaturgique d' Antigone, au fins a la fois theoriques et pratiques, qui visent a la realisation scenique et une traductjon. L'autre, le grand projet ά'υη corpus exhaustif des Antigones a travers les siecles, je l'ai nourri quand, ίΙ Υ a deja presque vint cinq ans, j'avais l'ambition et l'ignorance de la jeunesse. D'autres I'ont depuis realise, certes mieux que ce que je n 'aurais jamais reussi, mais toujours de faςon partielle, inachevee.

Il Υ a pourtant deux choses que persistent de cette vielle affaire avec la petite princesse thebaine. Parler d' Antigone, c'est toujours parler a la fois d'une marche a travers les siecles, de ce qu'on appelle gestion ideologique ου autre du passe et de ce qui la depasse. Car, parler dΆntίgοηe c'est aussi reconnaitre que, meme "geree", corrigee, censuree, mutilee, cette enigme qu 'οη apelle l' Antigone originelle est toujours presente, triomphant de toute gestion, nous invitant a instaurer avec elle un dialogue qu'on

280 ANTIfONH

desire autonome, pur de toute influence et par la meme tracer son

visage et le notre. Un portrait defigure, transfigure car, sans nous

en rendre conte, Antigone nous attire vers un terrain qui est a la

fois illusion alterite et origine. Cheminement en avant et a rebours plein d'ambiguites et de

surprises. Car, cerner dans l'histoire des idees les moments

cruciaux qui deciderent des grands themes du d6bat, parler de

Hegel, dΉδlderlin, de Heidegger, de Brecht et de Malina, peut

aussi conduire a une aspiration a la fois persistante et irrealisable:

rendre, par une operation de restauration intellectuelle, dans sa

nudite resplendissante, le moment premier et authentique de

l'ecriture, de la representation, de la reception (de la gestation

aussi peut etre) de la piece au dela de toute influence des cultures

successives qui ont agi par la suite comme autant de couches de

peinture superposees sur le chef-dΌeuνre original.

Aspiration persistante, car toute lecture ου mise en scene ne

peut pas se refuser de jetter υη regard par dessus l'epaule, a ce

moment premier et enigmatique, detenteur de la verite ultime sur

la piece. Ει irrealisable car cette operation d' anamnesis raisonnee

ne peut avoir qu'une valeur en derniere instance symbolίque:

prisonier de la finitude, l'homme de science devra tot ου tard se

rendre a l'evidence que ce "moment premier" restera pour nous

irreductiblement voίle et que toute intuition, tout raisonement ου

decouverte sera plus ου moins contestee par ceux qui suivent.

Or, s'incliner devant le fait que ΙΌrίgίne et les traces de son

image dans le temps resteront a jamais des enigmes, signίfie aussi

assumer ses propres responsabilites au niveau du discours,

imposer a celui qui parle de parler a son propre nom, toujours en

sachant qu'il s'agit d'un discours qui ne peut et ne veut rester

personnel. Antigone ie moi ei ie politique. Il Υ a deux fa<;ons differentes et

convergeantes pour voir ce rapport. Dans ΙΌΡΡοsίtίοn

Antigone/Creon l'intuition des peuples de l' Alasca a la Turquie, a l'lnde et ΙΆfrίque du Sud persiste a reconnaitre 1a 1utte et la

n;;volte contre l'Etat, et, peut etre de fa<;on moins patente mais

profondement enracinee, de la lumiere contre les tenebres, du bien

contre 1e maJ. Depuis Hegel nous savons qu'il existe, au moins

COMPTES RENDUS FRAΝζ:ΑΙS ΩΕ 1994 ΕΤ ΩΕ 2008 281

pour l'intellectuel, une autre fa(fon de νοίτ les choses. Creon, qu' ίΙ

represente la raison dΈtat pu autre chose, a aussi ses arguments,

se justifications, ses cotes humains qui pourraient eventuellement

etre ceux d'un revolutionnaire.

Travaillant sur ΙΆntίgοne au temps de la dictature j'ai vite

identifie Creon aux Colonnels grecs, Antigone a la resistance. La

rencontre avec ΙΆntίgοne du Living en 1967 m' a fortifiee dans

cette interpretation et m 'a aide a associer la revolte d' Antigone a l'idee de Ι' acte exemp1airc devenu celebre pendant les evenements '

de Mai 68 a Paris. L'acte exemplaire, invitant chacun ηοη pas a imiter passivement, de repeter, mais de passer a υη moment de

mimesis politique creative, en inventant les contenus et les moyens

qui mieux l'expriment est devenu pour moi l'instrument privilegie

pour lire l'epidemie de la mania qui emane de la presence

dΆntίgοne et de l'acte d'ensevelissement de Polynice dans la

piece. Tout personnage touche par la princesse thebaine passe de

ce qui semble raison a une folie qui peut etre benediction ou

desastre. Ismene, d'abord raisonable et soumise declare a Creon

qu'elle a c"'esse de craindre, que les malheurs conduisent a la folie:

υη folie que le τοί en colere s'empresse a attribuer a toutes les deux

soeurs. Hemon, d'abord mesure et affichant le respect pour son

pere, passe a l'affrontement direct avec celui qui le prive de son

amante, et le choeur comprend son comportement comme un

egarement cause par Eros et Aphrodite. Creon lui-meme,

champion de la ρό1is, de ΙΌrdre et du 1όgοs, passe progressivement

a une folie "froide", une sorte de delire tyrannique, qui rappelle,

mais de fa(fon beaucoup moins spectaculaire, celui de Penthee

dans les Bacchantes. Comme Penthee Creon, homme et stratege,

entreprent une lutte contre la femme et contre la divinite (ου

plutot υη groupe de dieux comprenant Dionysos, Aphrodite,

Eros, Hades et finalement Zeus) en devenant theomaque. Et si

Penthee finit par se travestir en femme, Creon est traite de femme

par son propre fίls. Comme un autre ennemi de Dionysos,

Lycurgue mentionne dans le quatriemme chant (stasimon) de la

piece, Creon passe a Ia mania ou dysbou1ia (1269), mais du

mauvais cote, celui de la maladie mentale (nosos phrenOn).

Exemplaire est l'acte dΆntίgοne, car d'elle emane une epidemie de

282 ΑΝΤΙΓΟΝΗ

mania a la fois politique et rituelle. Politique, car elle correspond a une insubordination qui de la maison (oikos) passe a la polis et au cosmos, qui lui aussi, faisait pour les Grecs partie du polίtique. Et rituelle car la tragedie qui nous permet de voir les dieux avec les yeux άυ citoyen, rend par ceci meme possible d'envisager le politique au moyen de cette seconde vue qui est le privίlege de l'initie. Εη ceci l'acte dΆηtίgοηe, son agόn avec Creon, instaure le dialogue entre l' agora, le theatre de Dionysos et le T616sterion, le sanctuaire dΈΙeusίs. Pour dire de faςοn plus claire le jeu d' Antigone avec 1e rite dionysiaque nous avons dans 1e texte l'image de Ι' aiόra, 1a ba1encoire, pour par1er de la pendaison d' Antigone, qui repete celle de sa mere Jocaste. L' aiόra qui rappelle la mort de son presque homonyme Erigone, la fille marionnette epouse de Dionysos et mere de son fils, Staphylos.

Or cette identification de Creon avec ie Theomachos, envers mais aussi double du dieu, conduit deja au dela du politique au sens etroit, fait de l'antagoniste d' Antigone autre chose que l'equivalent de la pietre image d'un colonnel contemporain. Devenu le politique, l'homme (anthropos) et le male (aner), terrib1e dansson pouvoir et pathetique dans sa chutte, Creon devient a la fois membre de la suite (thiasos) du dieu du tbeatre, se reincorporant au rite theatra1, et image de nous memes. Si Antigone nous touche par son insubordination exemp1aire, Creon nous ouvre a notre conscience malheureuse, au dialogue avec Hegel, a la prise de conscience que toute action politique est prete a basculer vers le divorce avec Eros, vers la mise a mort du desir. Εη d'autres mots a la constatation que la scene de Ι' agon, qui ne comporte pas uniquement Creon et Antigone est notre propre ame.

Lire Antigone c'est par1er du polίtique, de l'ame, du rite mais c'est parler en theatre, c'est toujours, meme quand οη ne fait que de la theorie, mettre en scene. Comme succession et juxtaposition des rόΙes l' Antigone nous porte au dela de tous les dilemmes herites. Antigone c'est a la fois le personnage, Ie rόΙe par excellence, comme Hamlet, et ce qui depasse la personnage. L'affrontement et ce qui va au dela, ηοη par la voie de l'ecrasement des antagonistes mais par l'integration de leur

COMPTES RENDUS FRAΝς:ΑΙS DE 1994 ΕΤ DE 2008 283

passion reciproque dans le jeu (play) cathartique qui est la piece. Une premiere revue, "ΙΙ ~ol d'oiseau, des diverses 1ectures de Ι'

Antigoιie, et des contes rendus de son parcours diachronique est suivie par υη dia10gue avec la piece meme: 1a tentative de ma propre lecture dramaturgique a des fins a la fois theoriques et pratiques.

Celle-ci est suivie par une traduction dont le characteristique est d'un cόte le dialogue direct avec le texte antique, la tentative d'incorporer parfois certains de ses elements tels quels, et la preocupation de produir υη discours capable de servir et d'inspirer υη acteur complet, parlant, chantant, capable aussi d'exploiter ce qu'on appelle le langage du corps. Εη ce qui conserne l'exploitation du langage antique, ce qui Ia

rend legitime, c'est le developement particulierement lent, le charactere "conservateur" άυ grec qui permet d'inciure, sans s'en appercevoir, des mots anciens dans υη poeme de Kavafys ου dΈΙΥtίs.

Pour ce que j'appelle la tentative d'une traduction theatrale, point de regle n'est pas en mesure de la garantir. C'est aux jeunes acteurs avec qui j'ai travail!e pour ma mise en scene de ΙΌrestίe, en grec ancien et moderne que je dois cet aiguisement des sens qui m'a eventuellement permis d'arriver au resultat qui serajuge par le lecteur et, j'espere, le spectateur futur.

Yangos Andreadis 1994

Le Charme Dangereux

Presque quatorze ans apres la parution de ma lecture et ma traduction d'Antigone, c'est υη livre essentiellement nouveau que la maison d'editions LivanΊS presente au public. Il contient une nouvelle pr6face, assez e'ttendue, aussi bien qu' une nouvelle traduction accompagnee, pour la premiere fois, du texte grec ancien.

L'introduction nouvel!e, s'intitulant «Le charme dangereux», traite de l'hi~oire d'une resistance envers ce qui est a la fois υη texte mais aussi υη personage, qui bien sonvent semble le deborder. Resistance qui, bien sllr, n'est pas nouvelle, mais qni semble s'etre accentuee pendant cette derniere periode.

Antigone n'est pas oubliee. Loin de la. Des nouvelles lectures, onvertes a des approches philosophiques, philologiqnes, psychanalytiques aussi bien qu' a des tentatives de voir le texte et le personage par rapport aux recentes representations heatrales ont ete presentees. Les approches theoIiques ont tente, tout en restant ouveItement ου ίnψΙίcίtement en dialogne avec Hegel ου Hδlderlin, aller au dela. Le couple antitethique Antigone Ι Creon que selon le philosophe Allemand fOIme ηοη seιιlemant le noyeau de la piece, mais anssi en qnelque sorte du movement dialectique qui gouverne la relation entIe le personage et l'etat, semble de moins en moins capable dΌffrίre nne interpretation satisfaisante de la piece. Les philolognes ont du, bien qu'avec du retaId, tenir compte des 6l6ments de l'irrationel et de la metaphore. La presence decisive de Bacchus et du menadisme dans Ia piece, que j'avais souligne deja dans ma th6se de doctorat de 1980, intitulee Dionysos et Ια mania dans

286 ΑΝΤΙΓΟΝΗ

lΆntίgοne de Sophocle, apres l'apparition en 1981'du travail de Chaι"les Segal, ne fait plus probleme. Les lectures psychanalytiques ου psychnalysantes se sont ouvertes, a la suite bien souvent de Lacan, a une nouvelle appreciation de la dimention du desir dans ΙΆntίgοne et plus en general chez Sophocle. Cette double decouverte de l'eIement dionysiaque et de la dimention du desir tend de plus en plus a invalider la dichotomie hegeliene et a liberer les lectures dΆntίgοne des consequences de la demarche geniale mais partielle a ΙΌutrance de Holderlin.

Ce pourtant qui, a mon avis, emerge comme le point crucial du debat, et que je suppose qu'i11e restera dans les annees qui suivront, c'est le point ου s'entrecroisent le rituel, le politique et le theatral. La globalization politique et economique a largement contribue a la proliferation de nouveles formes de spectacle qui mettent le texte et le sens en seconde position et emploient des formes qui aspirent pricipalement aux publiques de ce qui, a tort ου a raison, s'appelle «la nouvel1e scene mondiale». Ce qui en decoule c'est que nous avons a travers les divers festivals dans le monde, pas mal d" Antigones» qui sont plutot des adaptations, sinon des parodies. La raison n'est pas uniquement une certaine tendence a ce qui plait plus facilement a υη plublic inaverti. Elle obeit aussi de facon consciente ου incosciente a υη courrant de pensee et d'expression aItistique qui a domine dans une bonne parti du monde occidentl au cours des dernieres decennies.

Comme j'ai deja soutenu dans mon livre In the pαth of Dionysos, Ancient Trαgedy representαtions in Greece, 1867-200, (Sideris, Athens, 2005, ρ. ) la destructuration postmoderniste -ou plutot ses avatars­a privilegie υη relativisme qui englobe le texte original, qui devient presque υη moment quelconque dans la tres longue serie des imitations, des traductions, des adaptations et des parodies a travers les temps et les pays. Les personages de la piece, et en premier lieu Antigone elle meme, en subissent les consequences. La fille dΌedίΡe devient ηοη pas υη personnage, ου plutot υη prosopon, dans le sens ου les tragiques avaient employe le terme, mais υη charactere de second ordre du tei'ttre contemporain. Pire: L'irrationel echoue en

COMPTES RENDUS FRAΝςΑΙS ΌΕ 1994 ΕΤ ΌΕ 2008 287

synonyme de la maladie mentale et Antigone, source de l'epidemie de mαniα purificatrice, se transforme en cαs. De cette facon, ce qui reste du texte et du personnage perd en stature et en force de rupture. Evidemment ce n'est pas toujours le cas. Des hellenistes et des theatrologues, et ce n'est pas υη hazard qu'entre eux figurant certains anglosaxons nourris des ouvres de Shakespeare et de la tradition vivante de leurs representations theatrales, ont sou1igne que le genre tragique en general. et Antigone en particulier ont besoin d'une approche qui recherche υη sublime qui est ΙΌΡΡοse de la grandiloquence. Ce qui advienra dans le futur des lectures dΆntίgοne n'est pas en tout cas une question theorique. Et ceci pal" ce que la fille dΌedίΡe et le texte qui narre son sort et celui de sa cite restent obstinement solidaires d'un monde de liberte don't l'existence est POUl" nous, dans le meilleul"s des cas, υη pal"is et ηοη une cel"titude. Texte et personnage continuent leul" mal"che, a la fois solitaire et envahissan!e vers υη hOl"izon potentiel, illumine par ce cαlliston phos, la plus belle des lumiel"es, qui repl"esente a la fois le pl"emiel" rayon du soleil qui illumine la tragedie de Sophocle, et l'enigme de son charme dangereux.

Le livl"e contient aussi υη texte grec et une tl"aduction. La nouvelle traduction est le fωίt d'un travail d'une quinzaine d'annees avec des acteUl"S et apprentis acteurs dans le domaine de i'intel"pretation tMatl"ale des tragiques. Elle obeit donc au besoin d'un dialogue qui est le plus direct possible avec le texte ancient, mais en meme temps elle chel"che a mettre en valeul" une dimention d'jmmediatete theatl"ale qui ne peut pas se confondl"e avec le «naturel», comme l'entend une marche domine de plus en plus pal" l'ίηdusωe du spectacie. Ce n'est pas mois qui peut gal"antir le resultat de ce l"etour a TMbes. Le lecteur, et dans le cas d'une production eventuelle le spectateul", en seIon les juges.

Υ angos Andl"eadis 2008