ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ 20ου- 21ου αιώνα

Α’3 ΛΥΚΕΙΟΥ

Σχολικό έτος: 2017-2018

1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………………………………….…..………………………………………….σελ.2

Α’ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ……………………………………………………………………………..…….σελ.3

Β’ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ……………………………………………………………………………….…..σελ.6

Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ…………………………………………………………………………..………σελ.9

Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ…………………………………………………………………………………..σελ.12

ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ………………………………………………………………………………………..…………….σελ.23

ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ……………………………………………………………………………….……………...σελ.32

ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΟΡΕΑΣ………………………………………………………………………..…………...………..σελ.37

ΠΟΛΕΜΟΣ ΒΙΕΤΝΑΜ……………………………………………………………………………….………......σελ.40

ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΚΟΛΠΟΥ-ΙΡΑΚ……………………………………………………………….……………...σελ.44

ΠΟΛΕΜΟΣ ΒΟΣΝΙΑΣ…………………………………………………………………………..………………….σελ.48

ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΥΡΙΑΣ………………………………………………………………………………….……………...σελ.51

ΟΜΑΔΕΣ……………………………………………………………………………………………………..………...σελ.55

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ………………………………………………………………………………………………......…σελ.56

2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Πόλεμος είναι μια κατάσταση ένοπλης σύγκρουσης μεταξύ κοινωνιών με στόχο την

κατάκτηση εδάφους ή πλουτοπαραγωγικών πηγών ή την ιδεολογική επικράτηση. Γενικά χαρακτηρίζεται από ακραία επιθετικότητα, καταστροφή και θνησιμότητα, χρησιμοποιώντας τακτικές ή άτακτες στρατιωτικές δυνάμεις. Αποτελεί μια ακραία μορφή βίας στο πλαίσιο της οποίας η κάθε πλευρά επιδιώκει να επιβάλλει τη θέληση της στην άλλη. Ο ολικός πόλεμος είναι πόλεμος που δεν περιορίζεται σε καθαρά νόμιμους στρατιωτικούς στόχους, και μπορεί να οδηγήσει σε μαζικές απώλειες πολιτών και άλλων μη-μαχίμων.

Οι πόλεμοι μπορούν να διακριθούν ως προς τους σκοπούς και τα κίνητρα αυτών που τους προκαλούν. Έτσι κατατάσσονται σε κατακτητικούς, θρησκευτικούς, εθνικοαπελευθερωτικούς, κοινωνικο-επαναστατικούς, επαναστατικούς, αμυντικούς ή επιθετικούς.

Ενώ μερικοί μελετητές θεωρούν τον πόλεμο ως μια καθολική και προγονική πτυχή της ανθρώπινης φύσης, άλλοι υποστηρίζουν ότι είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων κοινωνικοπολιτιστικών ή οικολογικών συνθηκών.

Μια απουσία πολέμου συνήθως ονομάζεται «ειρήνη».

Ο πόλεμος αρχίζει όταν θέλεις, αλλά δεν τελειώνει όταν θέλεις.

Νικολό Μακιαβέλι, 1469-1527, Ιταλός πολιτικός φιλόσοφος

Η ειρήνη […] απαιτεί μεγαλύτερο ηρωισμό από τον πόλεμο. Απαιτεί

περισσότερη πίστη στην αλήθεια και μια πολύ πιο καθαρή συνείδηση.

Τόμας Μέρτον

Ο πόλεμος καθορίζει ποιος νίκησε, αλλά όχι ποιος είχε δίκαιο.

Μπέρτραντ Ράσελ

3

Α’ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Μετά τη προηγησθείσα συμμαχία των Βαλκανικών κρατών (Σερβία , Μαυροβούνιο , Ελλάδα

και Βουλγαρία), στις 30 Σεπτεμβρίου του 1912 οι βαλκανικές αυτές χώρες έστειλαν

συλλογικά τελεσίγραφο στην Τουρκία με το οποίο ζητούσαν την διασφάλιση της αυτονομίας

των εθνικών μειονοτήτων τους ,που ζούσαν στο έδαφος της. Η Τουρκία όπως ήταν φυσικό

απέρριψε το τελεσίγραφο αυτό , που έμεινε στην ιστορία γνωστό ως Διακοίνωση των

Τεσσάρων Χριστιανικών Κρατών με αποτέλεσμα η σύγκρουση να είναι πλέον αναπόφευκτη .

Οι εξελίξεις που ακολούθησαν υπήρξαν ραγδαίες . Ο πόλεμος αυτός κηρύχθηκε επίσημα στις

9 Οκτωβρίου 1912 , ακριβώς την ημερομηνία που εξέπνεε το τελεσίγραφο , πλην όμως οι

επιστρατεύσεις στις σύμμαχες χώρες ξεκίνησαν 5 ημέρες πριν.

Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι την τελευταία στιγμή η Οθωμανική Αυτοκρατορία πρότεινε

στην Ελλάδα να μην συμμετάσχει στον πόλεμο , με αντάλλαγμα την οριστική εκχώρηση της

Κρήτης στην Ελλάδα.

Ο Ά Βαλκανικός Πόλεμος έληξε με την υπογραφή της Συνθήκης Λονδίνου (1913) που

συναρμολογήθηκε μεταξύ των νικητών συμμάχων (Ελλάδας , Βουλγαρίας , Μαυροβουνίου

και Σερβίας) αφενός και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αφετέρου

Κατάσταση στις παραμονές του πολέμου

Από το καλοκαίρι του 1912 ο κίνδυνος πολεμικής ανάφλεξης στα Βαλκάνια φαίνονταν κάτι

παραπάνω από υπαρκτός, ιδιαίτερα από μέρους της Βουλγαρίας και του Μαυροβουνίου,

που είχαν συνάψει ήδη συμφωνία κοινής επιθέσεως εναντίον της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας.

Ο ίδιος ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, Ελευθέριος Βενιζέλος είχε υπολογίσει την έναρξη του

πολέμου την άνοιξη του 1913, έβλεπε όμως το χρόνο να πιέζει ασφυκτικά.

Επιχείρησε να ολοκληρώσει το πλέγμα των βαλκανικών συμμαχιών της Ελλάδας,

συνάπτοντας συμφωνίες από κοινού επίθεσης με Σερβία, Βουλγαρία και Μαυροβούνιο. Η

συμφωνίες αυτές υπογράφτηκαν στις 22 Σεπτεμβρίου 1912.

Στρατιωτική προετοιμασία

Η στρατιωτική προετοιμασία της Ελλάδας ήταν από τους κύριους στόχους του κινήματος στο

Γουδί το 1909. Ως ακόλουθο αυτών των ετοιμασιών στα μέσα Ιανουαρίου 1912 έφτασε στην

Ελλάδα γαλλική αποστολή για την εκπαίδευση του στρατού. Αντίστοιχη βρετανική αποστολή

έφτασε στις 11 Απριλίου για την εκπαίδευση του στόλου. Ένα ακόμη μέλημα του Ελ.

Βενιζέλου ήταν να αποκατασταθεί η ενότητα στο στράτευμα. Για αυτό το λόγο, τον Μάρτιο

4

του 1912 επανέφερε τον διάδοχο Κωνσταντίνο, ο οποίος είχε απομακρυνθεί μετά το κίνημα

του 1909. Επίσης, πραγματοποιήθηκαν μεγάλες παραγγελίες σε στρατιωτικό εξοπλισμό, οι

οποίες ήταν εφικτό να πραγματοποιηθούν χάρη στην θεαματική ανόρθωση της ελληνικής

οικονομίας. Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ», αποτέλεσε την πιο σύγχρονη μονάδα και

ταυτόχρονα σύμβολο της υπεροπλίας του ελληνικού στόλου. Ο ελληνικός στρατός τις

παραμονές του πολέμου ανέρχονταν σε δύναμη 135.000 ανδρών. Ο Βενιζέλος, επίσης,

έσπευσε να ενισχύσει τον στόλο με παραγγελίες νέων πλοίων ακόμη και την τελευταία

στιγμή.

Διπλωματική προετοιμασία

Για τον Βενιζέλο ήταν ολοφάνερο ότι η παρακμάζουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία θα

οδηγούνταν σε διαμελισμό. Για την ελληνική εξωτερική πολιτική η ιδέα να επαναληφθεί το

σφάλμα που οδήγησε στην ήττα του 1897, μιας αντιμετώπισης της Τουρκίας χωρίς

συμμάχους ήταν αδιανόητη. Η Ελλάδα για να εξασφαλίσει μια θέση στον Βαλκανικό

συνασπισμό έπρεπε να πείσει τους εν δυνάμει συμμάχους ότι: Θα προσέφερε σημαντικό

συγκριτικό πλεονέκτημα που θα την καθιστούσε απαραίτητη στην συμμαχία. Θα επεδείκνυε

διάθεση για συμβιβασμό προκειμένου να ξεπεραστούν δυσεπίλυτα προβλήματα.

Από το φθινόπωρο του 1911, μέχρι τις παραμονές του πολέμου, όλα τα βαλκανικά κράτη:

Βουλγαρία, Ελλάδα, Σερβία, Μαυροβούνιο επιδόθηκαν σε μαραθώνιο μυστικών

διαπραγματεύσεων, που κατέληξαν σε μία σειρά από διμερείς συνθήκες και στρατιωτικές

συμβάσεις. Αυτό το πλέγμα διμερών σχέσεων ονομάστηκε «Βαλκανικός Συνασπισμός». Οι

διαπραγματεύσεις και τα κείμενα των συνθηκών που κατέληξαν χαρακτηρίστηκαν από

απόλυτη μυστικότητα. Στην Ελλάδα εκτός από τον Βενιζέλο και τον Βασιλιά Γεώργιο

ελάχιστοι γνώριζαν την ύπαρξη και την πορεία των διαπραγματεύσεων. Ο ίδιος ο Βενιζέλος

όταν διαπραγματευόταν με τον Βούλγαρο πρωθυπουργό, δεν γνώριζε το κείμενο της

σερβοβουλγαρικής συνθήκης. Πολύ περισσότερο, πλήρη άγνοια είχαν οι Μεγάλες Δυνάμεις

με την εξαίρεση της Ρωσίας, η οποία υποστήριξε την σερβοβουλγαρική προσέγγιση.

Έναρξη Πολέμου

Στις 4 Οκτωβρίου 1912 η Οθωμανική Αυτοκρατορία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Βουλγαρίας

και της Σερβίας. Με την Ελλάδα απέφυγε να κηρύξει τον πόλεμο ελπίζοντας ακόμα σε

ειρηνικό διακανονισμό. Την αμέσως όμως επόμενη ημέρα, η ελληνική κυβέρνηση κήρυξε

εκείνη τον πόλεμο ως μέλος του Βαλκανικού Συνασπισμού.Σύμφωνα με το σχέδιο επίθεσης,

ο στρατός Θεσσαλίας με διοικητή τον διάδοχο Κωνσταντίνο θα αναλάμβανε το κύριο βάρος

των επιχειρήσεων. Ο στρατός Ηπείρου με διοικητή τον στρατηγό Κωνσταντίνο Σαπουτζάκη

θα αναλάμβανε δευτερεύοντα ρόλο, μέχρι την ολοκλήρωση του έργου του στρατού

Θεσσαλίας.

5

Συνθήκη του Λονδίνου

Τελικά, ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος τελείωσε επίσημα με τη συνθήκη του Λονδίνου (1913). Η οποία περιλάμβανε τα εξής κύρια σημεία:

1) Tην παραχώρηση στις χώρες του Βαλκανικού Συνασπισμού όλων των εδαφών δυτικά της Γραμμής Αίνους-Μηδείας

2) Tην ρύθμιση του καθεστώτος της Αλβανίας από τις Μεγάλες Δυνάμεις, σε επόμενη διάσκεψη

3) Την παράχώρηση της Κρήτης στους Συμμάχους 4) Την ρύθμιση της τύχης των νησιών του Αιγαίου και της χερσονήσου του Άθω από

τις Μεγάλες Δυνάμεις (επίσης σε μελλοντική διάσκεψη)

Η συνθήκη ειρήνης υπογράφτηκε στο Λονδίνο στις 17 (30) Μαϊου 1913. Δύο μέρες αργότερα

υπογράφτηκε στην Θεσσαλονίκη η ελληνοσερβική συνθήκη συμμαχίας και συνεργασίας.

Η διάσκεψη ειρήνης τελικά δημιούργησε λόγους για νέες προστριβές μεταξύ των βαλκανικών

συμμάχων: η δημιουργία αλβανικού κράτους, που θα στερούσε την έξοδο προς στην

Αδριατική στη Σερβία, την ανάγκασε να γίνει πιο αδιάλακτη στις σχέσεις της με την

Βουλγαρία και να αθετήσει τις υποσχέσεις για παραχώρηση εδαφών (ως αποζημίωση) που

είχε οριστεί εξαρχής με διακρατική συμφωνία. Ένας άλλος παράγοντας προστριβών ήταν και

η έλλειψη ελληνοβουλγαρικής συμφωνίας για την διανομή των νέων εδαφών, καθώς και οι

«φιλομακεδονικοί» κύκλοι στην Βουλγαρία, που απαιτούσαν άμεση βουλγαρική προσάρτηση

της Θεσσαλονίκης.

Η Ελλάδα ήταν πλέον έτοιμη να αντιμετωπίσει από κοινού με την Σερβία την απειλή του

πρώην συμμάχου τους, της Βουλγαρίας.

6

Β’ Βαλκανικός Πόλεμος

Ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος ήταν ένοπλη η σύγκρουση που εξελίχθηκε από τις 29 Ιουνίου (ν.η.)/16 Ιουνίου (π.η.) έως τις 31 Ιουλίου/18 Ιουλίου του 1913, κατά το παλαιό ημερολόγιο που ίσχυε στη Βαλκανική, και που ξέσπασε σχεδόν αμέσως μετά τη λήξη του Α' Βαλκανικού Πολέμου. Ο πόλεμος αυτός διεξήχθη ανάμεσα στην Βουλγαρία και τις υπόλοιπες χώρες του βαλκανικού συνασπισμού (με τις οποίες είχε συμμαχήσει κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο) τη Σερβία, την Ελλάδα και το Μαυροβούνιο. Κατά δε την εξέλιξή του, κατά της Βουλγαρίας στράφηκαν επίσης η Ρουμανία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η διαφορά με τον πρώτο πόλεμο ήταν ότι τώρα η Βουλγαρία πολέμησε τους πρώην συμμάχους της, προκειμένου να πετύχει ευνοϊκότερη διανομή των ευρωπαϊκών εδαφών που αποσπάστηκαν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στον προηγούμενο πόλεμο. Ο Β' Βαλκανικός Πόλεμος, αν και ακήρυχτος και αιφνίδιος υπήρξε περισσότερο φονικός και καταστροφικός, από τον μόλις προηγούμενο. Τελείωσε δε, με επικράτηση των αντιμαχομένων της Βουλγαρίας, οι οποίες πέτυχαν σημαντικές νίκες στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίαςκαι των κεντρικών Βαλκανίων. Τέλος με την ανακωχή που η Βουλγαρία ζήτησε, αποδεχόμενη την ήττα της. αποκρούστηκαν και οι όποιες βλέψεις για τη δημιουργία μιας Μεγάλης Βουλγαρίας. Η Ρουμανία απέσπασε την πρώην βουλγαρική Δοβρουτσά, ενώ η Οθωμανική Αυτοκρατορία ανακατέλαβε την περιοχή της Αδριανούπολης.

Λίγους μήνες μετά τη λήξη του Β' Βαλκανικού Πολέμου ακολούθησε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος που θα έβαζε και πάλι τα βαλκανικά κράτη σε πολεμικές περιπέτειες.

Η διάσπαση του βαλκανικού συνασπισμού

Κύριο αίτιο του πολέμου ήταν το θέμα της διανομής των νεοαποκτηθέντων από τον Α΄Βαλκανικό Πόλεμο πρώην οθωμανικών εδαφών. Μεταξύ των μελών του βαλκανικού συνασπισμού, και ιδιαίτερα μεταξύ της Βουλγαρίας από τη μία πλευρά και Σερβίας και Ελλάδας από την άλλη, είχαν ενσκήψει σοβαρές διαφορές. Αν και η Σερβία με τη Βουλγαρία είχαν συνάψει συμφωνία διανομής, η Σερβία έπαψε να την αναγνωρίζει λόγω του ότι τμήμα του προβλεπόμενου μεριδίου της γινόταν ανεξάρτητη Ηγεμονία, (η Αλβανία), μη αποκτώντας διέξοδο στην Αδριατική, περιοριζόμενη έτσι από τα δυτικά.

Η Βουλγαρία όμως επέμενε στα συμφωνηθέντα εδάφη. Αντίθετα με την Ελλάδα δεν υπήρξε καμία συμφωνία διανομής, η μεν Σερβία αναγνώριζε τα δικαιώματα κατοχής του ελληνικού στρατού, (Πρωτόκολλο Αθηνών (1913), γνωστό και ως Πρωτόκολλο Κορομηλά - Μπόσκοβιτς, ενώ η Βουλγαρία επεδίωκε την έξωση των Ελλήνων από τα εδάφη αυτά, προκειμένου να ιδρύσει την προβλεπόμενη Μεγάλη Βουλγαρία της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου

Η πολιτική υψηλών τόνων της Βουλγαρίας (κυβέρνηση Ντάνεφ)

Στις 14 Ιουνίου, στην Βουλγαρία σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση υπό τον Στόγιαν Ντάνεφ. Αν και ρωσόφιλος, στις νέες συγκυρίες της εποχής εκείνης υποχώρησε στις πιέσεις φιλοπόλεμων στρατιωτικών κύκλων. Στις 15 Ιουνίου ο υπουργός εξωτερικών της Ρωσίας κάλεσε τους πρωθυπουργούς των χριστιανικών βαλκανικών κρατών σε διάσκεψη στην Πετρούπολη, υπό την διαιτησία του Τσάρου για την εξομάλυνση των διαφορών. Η βουλγαρική πλευρά έθεσε υπερβολικούς όρους στις συνομιλίες, ταυτόχρονα η ρουμανική πλευρά δήλωνε ότι σε

7

περίπτωση που διασπαστεί οριστικά η βαλκανική συμμαχία θα εισέλθει στον πόλεμο για να εξασφαλίσει τα συμφέροντά της στα διαφιλονικούμενα εδάφη με την Βουλγαρία.

Χρονολόγιο πολεμικών επιχειρήσεων

Το χρονολόγιο των πολεμικών επιχειρήσεων και συναφών γεγονότων του Β' Βαλκανικού Πολέμου κατά το παλαιό ημερολόγιο (1913) έχει ως ακολούθως:

16 Ιουνίου Αιφνίδια έναρξη επιχειρήσεων εκ μέρους Βουλγάρων. Βουλγαρική κατάληψη Ιστίπ

17 Ιουνίου Εκκαθάριση Θεσσαλονίκης.

18 Ιουνίου Βουλγαρική κατάληψη Κρίβολακ.

19 Ιουνίου Μάχη Καλίνοβου (ελληνοβουλγαρική).

20 Ιουνίου Ελληνική κατάληψη Γευγελής και Νιγρίτας. - Συγκροτείται η φάλαγγα εθελοντών Δελβίνου. - Ιταλικές βιαιοπραγίες κατά Ελλήνων σημειώνονται σε Ρόδο και Κάσο.

21 Ιουνίου Μάχη Κιλκίς Λαχανά. Ελληνική κατάληψη Κιλκίς, Λαχανά και ολοκληρωτική του Καλίνοβου. Στο δε βουλγαρικό διοικητήριο του Κιλκίς αποκαλύφθηκαν σημαντικά έγγραφα καθοδήγησης θηριωδιών κατά Ελλήνων. - Ο Βασιλεύς Φερδινάνδος ζητεί, μέσω πρέσβη, τη βοήθεια της Αυστρίας. Παραιτείται ο στρατηγός Μ. Σαβόφ και τη θέση του αναλαμβάνει ο στρατηγός Ράντκο Δημητρίεφ, ο οποίος προβαίνει σε αντικατάσταση σωματαρχών. - 19.000 περίπου Έλληνες πρόσφυγες, μεταξύ των οποίων και Τούρκοι, από Κιλκίς και Χαλκιδική, φθάνουν στη Θεσσαλονίκη ζητώντας άσυλο.

22 Ιουνίου Σερβική κατάληψη Κοτσάνων, ιδιαίτερο στρατηγικό σημείο.

23 Ιουνίου Ελληνική κατάληψη Δοϊράνης, μεγάλος ο αριθμός λαφύρων σε πυροβόλα, όπλα και τρόφιμα μετά την κατάληψη του σιδηροδρομικού σταθμού που αποτελούσε το γενικό κέντρο ανεφοδιασμού του βουλγαρικού στρατού. Με Β.Δ/γμα επιστρατεύονται Έλληνες εθνοφρουροί κλάσης 1895, 1894 και 1893.

24 Ιουνίου Σερβική ανακατάληψη Κρίβολακ μετά από συντριβή των βουλγαρικών δυνάμεων

25 Ιουνίου Ελληνική κατάληψη Κωστουρίνου. - Σερβική ανακατάληψη Ιστίπ. - 1.230 Έλληνες πρόσφυγες περιφέρειας Λαγκαδά και 570 περιφέρειας Γευγελή φθάνουν στη Θεσσαλονίκη, ζητώντας άσυλο, μετά τις βουλγαρικές θηριωδίες που υπέστησαν στα χωριά τους

26 Ιουνίου Μάχη Βέτρινας (ελληνοβουλγαρική). Ελληνική κατάληψη Στρώμνιτσας. Σερβική κατάληψη Ραδοβίστας.

27 Ιουνίου Ελληνική κατάληψη Σιδηροκάστρου (Δεμίρ Ισάρ) και παράλληλα της Καβάλας υπό αγημάτων του ελληνικού στόλου, μετά την φυγή των Βουλγάρων.

28 Ιουνίου Ελληνική κατάληψη Σερρών, έχοντας προηγηθεί τερατώδης σφαγή 200 ομογενών. - Εγκατάσταση ελληνικού στρατηγείου. - Συνέχιση ελληνικής προέλασης. - Δοξολογία στη Μητρόπολη Αθηνών για τις νίκες ελληνικού στρατού και στόλου, παρουσία του πρωθυπουργού, των υπουργών Ναυτικών και Δικαιοσύνης, του Δημάρχου και του δημοτικού συμβουλίου.

29 Ιουνίου Τουρκική εισβολή στα ΝΑ βουλγαρικά σύνορα και προέλαση υπό τον Ισμέτ πασά. - Ανακαλείται ο πρέσβης της Ρουμανίας από τη Σόφια, αντίθετα η Βουλγαρία δεν ανακαλεί τον δικό της. - Ρουμανική δήλωση προς κυβερνήσεις Ελλάδος και Σερβίας επί

8

του σκοπού της εμπλοκής στον πόλεμο. - Αντιαυστριακές διαδηλώσεις στο Βουκουρέστι. - Ο υπΕξ της Αγγλίας αναγνωρίζει τις βουλγαρικές θηριωδίες σε βάρος Ελλήνων, Σέρβων και Τούρκων, ενώ εκτενή είναι σχετικά άρθρα του βρετανικού τύπου.

1 Ιουλίου Ελληνική κατάληψη Δράμας.

6 Ιουλίου Ελληνική κατάληψη Νευροκοπίου. Συνέχιση προέλασης.

7 Ιουλίου Ελληνική κατάληψη Πέτσοβου.

9 Ιουλίου Ελληνική κατάληψη Μαχομίας. Ρουμανική προέλαση. Τουρκική κατάληψη Αδριανούπολης και περιοχής Κιρκιλισέ.

10 Ιουλίου Ελληνικός αποκλεισμός Στενών Κρέσνας. Η 7η βουλγαρική μεραρχία παραδίδεται αμαχητί στη 1η ρουμανική μεραρχία ιππικού.

12 Ιουλίου Έναρξη Μάχης Σιμιτλί (ελληνοβουλγαρική). Ελληνική κατάληψη Πρέβελ Χαν και Δεδέαγατς. Σερβική κατάληψη Βιδινίου.

13 Ιουλίου Ελληνική κατάληψη Ξάνθης.

14 Ιουλίου Ελληνική κατάληψη Σιμιτλί, πέρας μάχης.

15 Ιουλίου Ελληνική υποχώρηση από Πέτσοβο.

16 Ιουλίου Ελληνική κατάληψη Κομοτηνής. Έναρξη σερβοβουλγαρικών μαχών στο Τσάρεβο σέλο.

17 Ιουλίου Ελληνοβουλγαρική μάχη Πρέδελ Χαν, ελληνική ανακατάληψη Πετσόβου και Παντζάρεβου.

18 Ιουλίου Γενική ανακωχή.

28 Ιουλίου Συνθήκη Ειρήνης Βουκουρεστίου (με το νέο ημερ. 10 Αυγούστου).

9

Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914–1918) ήταν ο πιο μεγάλος και καταστροφικός πόλεμος μέχρι τότε. Γι’ αυτό και ονομάστηκε «Μεγάλος Πόλεμος». Αντίπαλοι ήταν από τη μια οι δυνάμεις της Αντάντ και από την άλλη οι Κεντρικές Δυνάμεις. Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι δύο πλευρές χρησιμοποίησαν νέα όπλα και εφάρμοσαν νέες μεθόδους. Τα κύρια πολεμικά μέτωπα βρίσκονταν στην Ευρώπη, αλλά ο πόλεμος εξαπλώθηκε και στον υπόλοιπο κόσμο όταν πήραν μέρος σ’ αυτόν οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία και άλλες χώρες. Λίγα ευρωπαϊκά κράτη έμειναν ουδέτερα. Στον πόλεμο στην Ευρώπη σκοτώθηκαν περίπου 8,5 εκατομμύρια άνθρωποι και άλλα 21 εκατομμύρια τραυματίστηκαν.

Οι κυριότερες αιτίες που οδήγησαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν:

• Από τα τέλη του 19ου αιώνα οι ευρωπαϊκές Μεγάλες Δυνάμεις ανταγωνίζονται μεταξύ τους ποια θα γίνει πιο ισχυρή στον κόσμο.

• Αναπτύσσονται οι εξοπλισμοί. • Καλλιεργείται ο μιλιταρισμός.Σύμφωνα με το μιλιταρισμό, τα κράτη και οι κοινωνίες

κυβερνιούνται καλύτερα όταν στηρίζονται στις στρατιωτικές αρχές και στην πειθαρχία, γιατί έτσι πετυχαίνουν τους στρατιωτικούς και εθνικούς τους στόχους

• Κυριαρχεί η εθνική ιδεολογία, σε μια εποχή που όλο και περισσότεροι άνθρωποι ψηφίζουν και έχουν λόγο για τις πολιτικές εξελίξεις.

Η αφορμή Η αφορμή για τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δόθηκε όταν μια ομάδα Σέρβων δολοφόνησε στο Σαράγιεβο το διάδοχο του αυτοκράτορα της Αυστροουγγαρίας. Τότε η Αυστροουγγαρία κήρυξε πόλεμο στη Σερβία (Ιούλιος 1914). Μέσα σε μια βδομάδα μπήκαν στον πόλεμο τα πιο ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη, άλλα με την Αντάντ και άλλα με τις Κεντρικές Δυνάμεις. Αργότερα στην κάθε συμμαχία προστέθηκαν και άλλα κράτη, μέσα και έξω από την Ευρώπη. Άλλα από αυτά το έκαναν για να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα και άλλα γιατί συνδέονταν με τα ευρωπαϊκά κράτη με συμφωνίες και συμφέροντα. Τα κυριότερα όμως μέτωπα ήταν στην Ευρώπη. Στην αρχή όλες οι πλευρές νόμιζαν ότι πόλεμος θα κρατούσε λίγο και υπήρχε μεγάλος ενθουσιασμός. Σύντομα όμως κατάλαβαν ότι είχαν κάνει λάθος, αφού κανένας από τους αντίπαλους δεν πέτυχε γρήγορα τη νίκη. Τότε η κάθε πλευρά, για να δυναμώσει τη θέση της, προσπάθησε να βρει κι άλλους συμμάχους.

Η λήξη του πολέμου Το 1918, οι ΗΠΑ μπήκαν στον πόλεμο, κι έτσι η Αντάντ ενισχύθηκε στο δυτικό μέτωπο, ενώ νι- κούσε και στα Βαλκάνια. Από την άλλη, μετά την Επανάσταση στη Ρωσία (1917), το νέο καθεστώς των μπολσεβίκων υπέγραψε με τη Γερμανία τη Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ (άνοιξη του 1918). Τότε η Γερμανία, που αντιμετώπιζε προβλήματα στο εσωτερικό, καθώς οι ελλείψεις σε βασικά είδη και οι διαμαρτυρίες γίνονταν όλο και περισσότερες, προσπάθησε να πετύχει μια νίκη και στο δυτικό μέτωπο, αλλά χωρίς επιτυχία. Στις 11 Νοεμβρίου 1918 η

10

Γερμανία, η Αυστροουγγαρία και οι σύμμαχοί τους αναγκάστηκαν να υπογράψουν την ανακωχή του πολέμου. Τη μέρα αυτή έληξε επίσημα ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Στρατιώτες των Συμμαχικών Δυνάμεων που έχασαν τη ζωή τους:

• Βέλγιο: 13.700 (5.14%) • Βρετανική Αυτοκρατορία: 908.000 (10.20%) • Αυστραλία: 60.000 • Ηνωμένο Βασίλειο: 715.000 • Ινδία: 25.000 • Καναδάς: 60.000 • Νέα Γη: 1.254 • Νέα Ζηλανδία: 16.000 • Νότιος Αφρική: 7.000 • Γαλλία: 1.375.000 (16.36%) • γαλλικές αποικίες: 100.000 • Ελλάδα: 5.000 (2.17%) • ΗΠΑ: 126.000 (2.89%) • Ιταλία: 650.000 (11.58%) • Ιαπωνία: 300 (0.04%) • Μαυροβούνιο: 3.000 (6.00%) • Πορτογαλία: 7.200 (7.22%) • Ρουμανία: 336.000 (44.76%) • Ρωσία: 1.700.000 (14.17%) • Σερβία: 45.000 (6.36%)

Σύνολο στρατιωτών των συμμαχικών δυνάμεων που σκοτώθηκαν: περίπου 5,17 εκατομμύρια.

Στρατιώτες των Κεντρικών Δυνάμεων που έχασαν τη ζωή τους:

• Αυστροουγγαρία: 1.200.000 (15.38%) • Βουλγαρία: 87.500 (7.29%) • Γερμανία: 1.800.000 (16.12%) • Οθωμανική Αυτοκρατορία: 325.000 (11.40%)

Σύνολο στρατιωτών των κεντρικών δυνάμεων που σκοτώθηκαν:

περίπου 3,4 εκατομμύρια.

Σύνολο στρατιωτών που σκοτώθηκαν παγκοσμίως:

περίπου 8,6 εκατομμύρια.

Πολίτες που έχασαν τη ζωή τους:

• Αυστροουγγαρία: 300.000

• Βέλγιο: 30.000

11

• Βουλγαρία: 275.000

• Γαλλία: 40.000

• Γερμανία: 760.000

• Ελλάδα: 132.000

• Ηνωμένο Βασίλειο: 31.000

• Νορβηγία: 1.900 ναυτικοί πέθαναν, οι περισσότεροι όταν τορπιλίστηκαν τα σκάφη τους από Γερμανικά υποβρύχια.

• Ρουμανία: 275.000

• Ρωσία: 3.000.000

• Σερβία: 650.000

• Οθωμανική Αυτοκρατορία: 1.000.000

Σύνολο πολιτών που σκοτώθηκαν:

περίπου 6,5 εκατομμύρια.

Σύνολο ανθρώπων που σκοτώθηκαν στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο:

περίπου 66 εκατομμύρια.

Επιπτώσεις

Οικονομικός Τομέας

Η Ευρώπη εξέρχεται κατεστραμμένη από τον πόλεμο. Η καπιταλιστική Ευρώπη του 19ου αιώνα, δανειστής ολόκληρου του κόσμου, είναι χρεωμένη στις ΗΠΑ και τα δημόσια οικονομικά των κρατών της είναι κλονισμένα. Οι υλικές καταστροφές επηρεάζουν ουσιαστικά την παραγωγή, η οποία μειώνεται σχεδόν στο μισό, σε σχέση με την προπολεμική περίοδο. Ευνοούνται, έτσι, οι νέες εξωευρωπαϊκές δυνάμεις, η Ιαπωνία και, κυρίως, οι ΗΠΑ.

Ηθικός και λογοτεχνικός τομέας

Η φρίκη του πολέμου προκαλεί μια συγκλονιστική κρίση συνείδησης στους Ευρωπαίους. Άρνηση των παραδοσιακών αξιών, φυγή στο παράλογο, αμφισβήτηση της κατεστημένης κοινωνικής τάξης και αναζήτηση εξόδου στη γενική ανατροπή, απ' όπου θα πηγάσει το κύμα υπερρεαλισμού στην τέχνη και τη λογοτεχνία.

12

Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Η φοβερότερη πολεμική αναμέτρηση που γνώρισε η ανθρωπότητα και ο πρώτος αληθινά

παγκόσμιος πόλεμος. Διάρκεσε από την 1η Σεπτεμβρίου 1939 έως τις 2 Σεπτεμβρίου 1945 και

άφησε πίσω του πάνω από 60 εκατομμύρια νεκρούς.

Από την πλειονότητα των ιστορικών θεωρείται ως συνέχεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου,

γιατί στην ουσία τα αίτια και οι δυνάμεις που τον προκάλεσαν ήταν οι ίδιες. Μερικές από τις

βασικές αιτίες του πολέμου ήταν οι επαχθείς όροι που επιβλήθηκαν στην ηττημένη Γερμανία

από τη συνθήκη των Βερσαλιών και η τάση των χωρών του φασιστικού Άξονα (Γερμανία,

Ιταλία, Ιαπωνία) να κυριαρχήσουν στον κόσμο.

Στη Γερμανία κυβερνούσε από το 1933 ο Αδόλφος Χίτλερ, που επιδίωκε να ανορθώσει το

γόητρο της καταρακωμένης χώρας του και να πάρει εκδίκηση από τους Αγγλογάλλους για την

ήττα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην Ιταλία εξουσίαζαν οι φασίστες του Μουσολίνι από το

1922, ενώ η στρατοκρατική Ιαπωνία είχε ξεκινήσει και επιδίωκε τη συνέχιση της επεκτατικής

της πολιτικής, που ονόμαζε «Μεγάλη Σφαίρα Ευημερίας της Ανατολής».

ΑΦΟΡΜΗ

Η αφορμή για την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου δόθηκε με την απαίτηση της

Γερμανίας να αποκατασταθεί η γερμανική κυριαρχία στην ελεύθερη πόλη του Ντάντσιχ

(σημερινό Γκντανσκ Πολωνίας) και να της δοθούν μεγαλύτερες δυνατότητες επικοινωνίας με

την Ανατολική Πρωσία. Ήταν απλώς το πρόσχημα για τον Χίτλερ, ο οποίος από την αρχή του

1939 είχε αποφασίσει να επιτεθεί και να καταλάβει την Πολωνία. Πρώτα εξασφάλισε τη

συγκατάθεση της Σοβιετικής Ένωσης με την υπογραφή στη Μόσχα του Συμφώνου Μη

Επιθέσεως, γνωστού ως «Σύμφωνο Ρίμπεντροπ - Μολότοφ» (23 - 24 Αυγούστου 1939), ένα

μυστικό πρωτόκολλο, το οποίο προέβλεπε τον διαμελισμό της Πολωνίας και στη συνέχεια

αφού έκρινε ότι οι Γαλλοβρετανοί δεν θα βοηθήσουν τους Πολωνούς, ως όφειλαν βάσει

συνθηκών, έδωσε τη διαταγή επίθεσης κατά της Πολωνίας στις 26 Αυγούστου.

Γερμανικά στρατεύματα εισβάλουν στην Πολωνία

Η γερμανική επίθεση κατά της Πολωνίας με την εφαρμογή του δόγματος του «αστραπιαίου

πολέμου» (blitzkrieg) εκδηλώθηκε την αυγή της 1ης Σεπτεμβρίου 1939 και σε λιγότερο από

ένα μήνα οι στρατιές της Βέρμαχτ είχαν καταλάβει το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, σε

εφαρμογή του γερμανοσοβιετικού συμφώνου. Το υπόλοιπο τμήμα της Πολωνίας κατέλαβαν

οι Σοβιετικοί, που εισέβαλαν στις 18 Σεπτεμβρίου από τα ανατολικά. Ο αιφνιδιασμός για

τους Γαλλοβρετανούς ήταν πλήρης, που κήρυξαν τον πόλεμο κατά της Γερμανίας στις 3

Σεπτεμβρίου.

13

Στη συνέχεια, οι Γερμανοί στράφηκαν προς δυσμάς και μέχρι τα τέλη Ιουνίου του 1940 είχαν

καταλάβει τη Δανία, τη Νορβηγία, το Βέλγιο, την Ολλανδία, το Λουξεμβούργο και τελευταία

τη Γαλλία, της οποίας η περίφημη οχυρωματική «γραμμή Μαζινό» κατέρρευσε σαν χάρτινος

πύργος. Τα βρετανικά νησιά ήταν ο επόμενος στόχος του Χίτλερ («Μάχη της Αγγλίας»). Οι

ανηλεείς βομβαρδισμοί της «Λουφτβάφε», που θα προετοίμαζαν την απόβαση δεν έφεραν

το επιθυμητό αποτέλεσμα κι έτσι ο Χίτλερ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχέδιό του για

κατάληψη των βρετανικών νησιών ήδη από τα τέλη του 1940.

Η Ιταλία εισήλθε στον πόλεμο στις 10 Ιουνίου 1940, με επιθέσεις σε βρετανικές βάσεις στη

Βόρειο Αφρική. Στις 28 Οκτωβρίου οι Ιταλοί επιτίθενται κατά της Ελλάδας, μετά το «ΟΧΙ» του

δικτάτορα Μεταξά. Ο ελληνικός στρατός δίνει σκληρές μάχες στην Πίνδο και γρήγορα

ανατρέπει την κατάσταση, περνώντας στην επίθεση. Περιορίζει τους Ιταλούς εισβολείς μέσα

στο Αλβανικό έδαφος και απελευθερώνει πόλεις και χωριά της Βορείου Ηπείρου. Η εαρινή

επίθεση των Ιταλών (9 Μαρτίου 1941) αποτυγχάνει και προ του κινδύνου να κατανικηθεί και

εξευτελιστεί ένα μέλος του Άξονα, η Γερμανία κηρύσσει τον πόλεμο κατά της Ελλάδας (6

Απριλίου 1941). Στις 27 Απριλίου οι Γερμανοί μπαίνουν στην Αθήνα και στις 30

Μαΐου καταλαμβάνουν την Κρήτη, ολοκληρώνοντας την κατάληψη της Ελλάδας. Μέχρι τον

Σεπτέμβριο του 1943 η Ελλάδα βρισκόταν υπό τριπλή κατοχή (Γερμανική, Ιταλική και

Βουλγαρική) και μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας και μέχρι τον Οκτώβριο του 1944 υπό

Γερμανο-Βουλγαρική κατοχή.

Η ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ

Στις 22 Ιουνίου 1941 οι Γερμανοί στρέφονται ανατολικά και εξαπολύουν επίθεση κατά της

Σοβιετικής Ένωσης («Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα»), η οποία εντάσσεται πλέον στο Συμμαχικό

στρατόπεδο. Στις 8 Δεκεμβρίου 1941 ο ιαπωνικός στόλος χτυπά ξαφνικά και καταστρέφει το

στόλο των Ηνωμένων Πολιτειών, που ναυλοχούσε το Περλ Χάρμπορ της Χαβάης. Το γεγονός

αυτό συνταράσσει τους Αμερικανούς. Ο πρόεδρος Ρούζβελτ πείθει το Κογκρέσο να κηρύξει

τον πόλεμο στον Άξονα και να σταθεί στο πλευρό των Συμμάχων (11 Δεκεμβρίου 1941). Η

απόφαση των Αμερικανών να εισέλθουν στον πόλεμο αποτελεί σημείο καμπής, που αλλάζει

τις ισορροπίες υπέρ των Συμμαχικών Δυνάμεων και εις βάρος του Άξονα.

Τον Νοέμβριο του 1942 οι βρετανικές δυνάμεις με αρχηγό τον στρατηγό Μοντγκόμερι,

αποκτούν την πρωτοβουλία στο μέτωπο της Βορείου Αφρικής, μετά τη δεύτερη Μάχη του Ελ

Αλαμέιν. Στο Ανατολικό Μέτωπο, οι Γερμανοί προχωρούν και φθάνουν στα πρόθυρα της

Μόσχας, κυριεύουν την Κριμαία, φθάνουν στον Καύκασο και πολιορκούν το Στάλινγκραντ.

Στις 2 Φεβρουαρίου1943, ο Κόκκινος Στρατός ανατρέπει τη γερμανική επίθεση στο

Στάλινγκραντ και από τον Ιούλιο του 1943 αρχίζει αντεπίθεση.

Στις 7 Ιουλίου του 1943 τα συμμαχικά στρατεύματα πραγματοποιούν απόβαση στη Σικελία.

Αυτό έχει ως συνέπεια την πτώση του Μουσολίνι (25 Ιουλίου) και την ανάληψη της εξουσίας

από τον στρατάρχη Πιέτρο Μπαντόλιο, που υπογράφει ανακωχή με τους Συμμάχους (3

Σεπτεμβρίου 1943). Στο διάστημα αυτό, οι Ρώσοι απωθούν τους Γερμανούς από τα εδάφη

14

τους. Σταδιακά, οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (Πολωνία, Ρουμανία, Τσεχοσλοβακία,

Βουλγαρία, Ουγγαρία, Γιουγκοσλαβία) απελευθερώνονται από την προέλαση των σοβιετικών

στρατευμάτων, με αποτέλεσμα ο γερμανικός στρατός να αποχωρήσει από την Ελλάδα τον

Οκτώβριο του 1944.

Η απόβαση στη Νορμανδία

Άλλο σπουδαίο γεγονός του 1944 ήταν η συμμαχική απόβαση στη Νορμανδία (6 Ιουνίου),

που οδήγησε στην απελευθέρωση των χωρών της Δυτικής Ευρώπης. Στις 26 Απριλίου 1945 οι

αγγλικές, αμερικανικές και γαλλικές δυνάμεις ενώνονται στον ποταμό Έλβα με τις δυνάμεις

του Κόκκινου Στρατού. Στις 2 Μαΐου ολοκληρώνεται η κατάληψη του Βερολίνου, ενώ ο Χίτλερ

αυτοκτονεί (30 Απριλίου) και ο Μουσολίνι εκτελείται στην Ιταλία από τους παρτιζάνους (28

Απριλίου). Στις 7 Μαΐου 1945 οι Γερμανοί παραδίδονται άνευ όρων στους Συμμάχους και ο

πόλεμος στην Ευρώπη λήγει.

Στο μέτωπο του Ειρηνικού, οι Ιάπωνες κατά τη διάρκεια του πολέμου κατέλαβαν, μεταξύ

άλλων, τις Φιλιππίνες, τη Μαλαισία, τη Σιγκαπούρη, τη Βιρμανία και μέρος της Κίνας. Οι

Ιάπωνες συνέχισαν τον πόλεμο και μετά την παράδοση της Γερμανίας. Στις 6

Αυγούστου 1945 οι Αμερικανοί ρίχνουν την πρώτη ατομική βόμβα στη Χιροσίμα και στις 9

Αυγούστου μια δεύτερη στο Ναγκασάκι. Ταυτόχρονα, οι Σοβιετικές δυνάμεις επιτίθενται και

κυριεύουν τη Μαντζουρία. Τότε, η Ιαπωνία αναγκάζεται να συνθηκολογήσει. Ο επίλογος του

Β’ Παγκοσμίου Πολέμου γράφτηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 1945, με την επίσημη τελετή

παράδοσης της Ιαπωνίας επί του αμερικανικού πολεμικού «Μιζούρι», που ναυλοχούσε στον

κόλπο του Τόκιο.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ο φοβερότερος απ’ όσους γνώρισε η ανθρωπότητα. Οι μάχες

του ήταν μεγάλης κλίμακας και φονικότατες και η καταστροφή των υλικών αγαθών από τους

αεροπορικούς βομβαρδισμούς τεράστιες. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν από την

πείνα και πολλές άλλες χιλιάδες έχασαν τη ζωή τους στα φοβερά στρατόπεδα συγκέντρωσης

των χιτλερικών («Εβραϊκό Ολοκαύτωμα», «Ποράιμος»). Το σύνολο των νεκρών του Β’

Παγκοσμίου Πολέμου υπολογίζεται σε 60 εκατομμύρια, ενώ οι ζημιές ξεπερνούν το 1

τρισεκατομμύριο δολάρια εκείνης της εποχή

15

Απώλειες κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο

Χώρα Νεκροί Τραυματίες Αιχμάλωτοι ή

Αγνοούμενοι

Θάνατοι

Πολιτών Σύνολο Θανάτων

ΣΥΜΜΑΧΙΚΕΣ

ΔΥΝΑΜΕΙΣ

Βέλγιο 12.000 – – 76.000 88.000

Βραζιλία 943 4.222 – – 1.000

Βρετανική

Κοινοπολιτεία 373.372 475.047 251.724 92.673 466.000

Αποικίες 6.877 6.972 22.323 – 7.000

Αυστραλία 23.365 39.803 32.393 – 24.000

Ην. Βασίλειο 264.443 277.077 213.919 92.673 357.000

Ινδία 24.338 64.354 91.243 – –

Καναδάς 37.476 53.174 10.888 – 38.000

Νέα Ζηλανδία 10.033 19.314 10.582 – 10.000

Νότια Αφρική 6.840 14.363 16.430 – 7.000

Γαλλία 213.324 400.000 – 350.000 563.000

Γιουγκοσλαβία 305.000 425.000 – 1.200.000 1.505.000

Δανία 1.800 – – 2.000 413.000

Ελλάδα 88.300 – – 325.000 –

ΕΣΣΔ 11.000.000 – – 7.000.000 18.000.000

ΗΠΑ 292.131 671.801 139.709 6.000 298.000

Κίνα 1.310.224 1.752.951 115.248 – –

Νορβηγία 3.000 – – 7.000 10.000

16

Χώρα Νεκροί Τραυματίες Αιχμάλωτοι ή

Αγνοούμενοι

Θάνατοι

Πολιτών Σύνολο Θανάτων

Ολλανδία 7.900 2.860 – 200.000 208.000

Πολωνία 121.178 236.606 420.760 5.675.000 5.800.000

Τσεχοσλοβακία 10.000 – – 215.000 225.000

Φιλιππίνες 27.000 – – 91.000 118.000

ΑΞΟΝΑΣ

Βουλγαρία 10.000 – – 10.000 20.000

Γερμανία 3.500.000 5.000.000 3.400.000 780.000 4.200.000

Ιαπωνία 1.300.000 4.000.000 810.000 672.000 1.972.000

Ιταλία 242.232 66.000 350.000 152.941 395.000

Ουγγαρία 200.000 – 170.000 290.000 490.000

Ρουμανία 300.000 – 100.000 200.000 500.000

Φινλανδία 82.000 50.000 – 2.000 84.000

«Β' Παγκόσμιος Πόλεμος». Και μόνο στο άκουσμα αυτής της φράσης, έρχονται στον νου των

περισσοτέρων ανθρώπων, ασπρόμαυρες εικόνες από ντοκυμαντέρ με όπλα, η σημαία της

σβάστικας και μεταξύ άλλων, ένας άνθρωπος. Ο Αδόλφος Χίτλερ.

Ο πόλεμος αυτός ήταν η μεγαλύτερη σύγκρουση της ανθρώπινης Ιστορίας. Δεκάδες έθνη

ενεπλάκησαν και οι συνολικές απώλειες έφτασαν τις 55,5 εκατομμύρια ζωές. Παράλληλα

καταστράφηκε το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης η οποία ήταν και το βασικό θέατρο των

επιχειρήσεων του Πολέμου.

Ξημέρωνε 1η Σεπτεμβρίου όταν η Εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία εισέβαλλε στην Πολωνία. Η

κίνηση αυτή θεωρήθηκε από τους Βρετανούς ως «η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι» όσον

αφορά την ανοχή προς τον Χίτλερ. Ο Γερμανός καγκελάριος είχε δείξει τις διαθέσεις του τα

προηγούμενα χρόνια, με την προσάρτηση της Αυστρίας αλλά και της Σουδητίας. Στην

δεύτερη, περιοχή της Τσεχοσλοβακιάς, κατοικούσαν περισσότεροι από 3.500.000

Γερμανόφωνοι.

17

Ποιος ήταν ο σκοπός του Χίτλερ;

Το μεγάλο διπλωματικό ερώτημα τόσο της εποχής όσο και των μετέπειτα μελετητών ήταν -

και είναι-, εάν ο Χίλτερ σκόπευε απλώς να δημιουργήσει μία Μεγάλη Γερμανία, ή μία

γερμανική αυτοκρατορία σε όλη την ανατολική Ευρώπη.

Όσοι ωστόσο πίστευαν το πρώτο, μάλλον εθελοτυφλούσαν και αυτό διότι η οικονομική

ανάπτυξη της Γερμανίας, όλη την δεκαετία του 1930, φανέρωνε τους στόχους του ναζιστικού

καθεστώτος. Ο καθηγητής Οικονομικής Ιστορίας, Άνταμ Τούζι μιλώντας για τα εξοπλιστικά

προγράμματα της Γερμανίας της περιόδου εκείνης, λέει χαρακτηριστικά: «Θα είχαν

καταναλώσει με όρους ετήσιων δαπανών ποσά αντίστοιχα με το 1/3 του ΑΕΠ της Γερμανίας

εν καιρώ ειρήνης ήδη πριν ξεκινήσει ο πόλεμος, ενώ οι φυσιολογικές στρατιωτικές δαπάνες

αντιστοιχούν περίπου στο 2%-4% του ΑΕΠ. Αυτές οι δαπάνες είναι δέκα φορές υψηλότερες

απ' ότι το ΝΑΤΟ παραδείγματος χάριν, απαιτούσε να διαθέσουν τα κράτη μέλη του για

στρατιωτικές δαπάνες τη δεκαετία του 1970 και του 1980, την εποχή του Ψυχρού Πολέμου».

Εάν συνδυάσουμε τα παραπάνω δεδομένα με την θεώρηση του Ίαν Κέσοου, ο οποίος λέει

ότι «η επέκταση της Γερμανίας, όπως είχε πει επανειλημμένα ο Χίτλερ, μπορούσε να γίνει

μόνο με το σπαθί –οι άνθρωποι δεν επρόκειτο να δώσουν πίσω τη γη έκοντες άκοντες κι έτσι

έπρεπε να την πάρει. Αυτή είναι η βαθύτερη αιτία της έναρξης του Β' Παγκοσμίου Πολέμου»,

τότε γίνεται ολοφάνερο πως ο Χίτλερ είχε έναν και μόνο στόχο. Να προκαλέσει έναν μεγάλο

ευρωπαϊκό πόλεμο.

Φυσικά και ο ίδιος, ως μία δραματική φιγούρα ήταν ξεκάθαρο πως θα έκανε αυτό που ήθελε

ακόμη και εάν οι πιθανότητες ήταν ξεκάθαρα ενάντια στην Γερμανία. Αυτό μάλιστα άρχισε

να διαφαίνεται όταν η γερμανική οικονομία το 1938 είχε αρχίσει να αγγίζει τα όριά της. Ήταν

τέτοιες οι φυλετικές εμμονές του Γερμανού καγκελαρίου, που θεωρούσε επιτακτική την

ανάγκη να εξαφανιστούν οι Εβραίοι από τον πλανήτη και οι σλαβικοί λαοί να εκδιωχθούν

πίσω από τα Ουράλια, που θα προσπαθούσε να πετύχει τον στόχο του πάση θυσία.

Παράλληλα σημαντικό ρόλο έπαιξε και το γεγονός πως η βρετανική ηγεσία και ιδίως ο

πρωθυπουργός, Νέβιλ Τσάμπερλεν, εμφανιζόταν στο τέλος της δεκαετίας του 1930,

ιδιαίτερα υποχωρητικη. Μόλις μετά την «παράνομη» εισβολή των Ναζί στην Πράγα, ο

Βρετανός πρωθυπουργός αναγκάστηκε να διαβεβαιώσει την Πολωνία πως εάν δεχόταν

επίθεση από τον Χίτλερ τότε η χώρα του θα αναγκαζόταν να «συρθεί» στον πόλεμο. Είχε γίνει

φανερό πλέον πως οι Ναζί δεν θα τηρούσαν οποιαδήποτε συνθήκη και εάν υπέγραφαν και

αυτό φάνηκε από το ότι δεν αρκέστηκαν με τις προσαρτήσεις της Αυστρίας και της

Σουδητίας. Πάντως η επιλογή της Πολωνίας από την Βρετανία δεν ήταν τυχαία, καθώς

διαφαινόταν πλέον πως ο Χίτλερ είχε στοχεύσει φανερά πλέον στην επέκταση προς

Ανατολάς.

Αναφορικά με το ποιος φταίει για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε

και τις ευθύνες που είχε ο ίδιος ο γερμανικός λαός. Ένας λαός που πραγματικά είχε

ταπεινωθεί από τις πολεμικές αποζημιώσεις που έπρεπε να καταβάλλει στους νικητές του Α'

Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και από τα εδάφη που έχασε.

18

Ο Ρίτσαρντ Όβερυ τονίζει με έμφαση πως οι συγκεκριμένες διευθετήσεις μετά το τέλος του

Μεγάλου Πολέμου, ήταν κατά κάποιο τρόπο φυσικό να παραμορφώσουν την «παγκόσμια

τάξη πραγμάτων». Ο γερμανικός λαός υπέκυψε στην δύναμη του λαϊκισμού των Ναζί, ένας

λαϊκισμός ο οποίος υποσχόταν παντοκρατορία και μία αυτοκρατορία η οποία θα διαρκούσε

1.000 χρόνια.

Όπως και να έχει βασικός υπαίτιος για την πιο αιματηρή σύγκρουση στην Ιστορία ήταν ο

ίδιος ο Χίτλερ και όλοι οι Εθνικοσοσιαλιστές που παρασύρθηκαν από το «όραμά» του. Δεν

επρόκειτο για έναν επεκτατικό πόλεμο, αλλά για έναν πόλεμο που είχε στόχο την

υποδούλωση της Ευρώπης κάτω από τον ναζιστικό ζυγό..

Αντιμαχόμενοι

Συμμαχικές δυνάμεις

Σοβιετική Ένωση

ΗΠΑ

Ηνωμένο

Βασίλειο

Γαλλία (έως το

1940)

Ελεύθερη

Γαλλία(από το 1940)

Δημοκρατία της

Κίνας

Βασίλειο της

Ελλάδας

Βασίλειο της

Γιουγκοσλαβίας

Πολωνία

Βέλγιο

Ολλανδία

Καναδάς

Αυστραλία

Νέα Ζηλανδία

Άξονας

Γερμανία

Ιταλία (έως το 1943)

Ιαπωνία

Βουλγαρία (έως το

1944)

Ρουμανία (έως το

1944)

Ουγγαρία

Φινλανδία

Κροατία

Σλοβακία

Γαλλία του Βισύ(από

το 1940)

19

ΧΙΡΟΣΙΜΑ- ΝΑΓΚΑΣΑΚΙ

Το μεγαλύτερο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας

«Εχρησιμοποιήσαμεν την ατομικήν βόμβαν εναντίον εκείνων, οι οποίοι μας

επετέθησαν προδοτικώς στο Περλ Χάρμπορ, οι οποίοι εβασάνισαν τους Αμερικανούς

αιχμαλώτους πολέμου, οι οποίοι παρεβίασαν όλους τους νόμους του διεθνούς

δικαίου… Εχρησιμοποιήσαμεν την ατομικήν βόμβαν διά να συντομεύσωμεν τον

πόλεμον… Θα τη χρησιμοιήσωμεν και πάλιν. Μόνο η συνθηκολόγησις της Ιαπωνίας θα

μας σταματήση. Τους ώμους μας βαραίνει τεραστία ευθύνη. Ευχαριστούμεν τον θεόν,

διότι είμεθα εμείς, και όχι ο εχθρός, που τη φέρομεν. Και παρακαλούμεν τον θεόν, να

μας φωτίση εις τη χρήσιν του οργάνου αυτού συμφώνως προς τας βουλήσεις του».

Ηταν 10 Αυγούστου του 1945, ώρα 2 το πρωί, όταν από το αμερικανικό ραδιόφωνο

ακούστηκε η φωνή του Προέδρου Χ. Τρούμαν να λέει με απίστευτη κυνικότητα τα παραπάνω

ανατριχιαστικά λόγια. Πριν από 4 περίπου ημέρες, στις 6 Αυγούστου, με ατομική βόμβα είχε

βομβαρδιστεί η ιαπωνική πόλη Χιροσίμακαι τώρα, στις 9 Αυγούστου, δεκαπέντε ώρες πριν

την εκφώνηση του διαγγέλματος, οι ΗΠΑ έπλητταν με μια δεύτερη ατομική βόμβα την

ιαπωνική πόλη Ναγκασάκι. Για τον Πρόεδρο Τρούμαν το γεγονός αυτό υπηρετούσε ευγενείς

σκοπούς και πάνω απ’ όλα είχε την έγκριση του θεού!!!

Πέρα από το κυνικό της επίκλησης του θεού από τον Πρόεδρο Τρούμαν, η επίκληση αυτή

καθ’ αυτή αποτελεί μια πολύ σημαντική ομολογία. Ηταν τέτοιων διαστάσεων έγκλημα κατά

της ανθρωπότητας αυτό που συντελέστηκε στηΧιροσίμα και στο Ναγκασάκι, που η διάπραξή

του υπερέβαινε τις ανθρώπινες δυνατότητες.

Θάνατος και καταστροφή στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι

Σύμφωνα με όσα περιγράφει ο Ιάπωνας καθηγητής Αράτα Οσάντα, όταν έπεσε η βόμβα στη

Χιροσίμα , οι κάτοικοί της είχαν αρχίσει να ασχολούνται με τις συνηθισμένες καθημερινές

ασχολίες τους. Πολλά μικρά παιδιά προσχολικής ηλικίας έπαιζαν στα σπίτια τους ή έξω,

στους δρόμους της γειτονιάς τους. Οι μαθητές της πρώτης και της δευτέρας Δημοτικού

έκαναν το μάθημά τους είτε σε προσωρινές αίθουσες, είτε στους ναούς και τις εκκλησίες της

περιοχή τους ή βρίσκονταν καθ’ οδόν προς τα μέρη όπου έκαναν μάθημα. Πολλοί εργάτες

και δημόσιοι υπάλληλοι είχαν αρχίσει τη δουλιά τους, ενώ άλλοι πήγαιναν να δουλέψουν. Οι

περισσότεροι καταστηματάρχες είχαν ήδη ανοίξει τα μαγαζιά τους. Ετσι, τους βρήκε ο

θάνατος που σκόρπισε η ατομική βόμβα της Χιροσίμα .

Ο Ρεμόν Καρτιέ δίνει την εικόνα της φρίκης: «Η πόλη άρχιζε την εργάσιμη ημέρα της.

Σύμφωνα με τον κανόνα, δεν είχε δοθεί το σύνθημα του συναγερμού για αεροπλάνα

μεμονωμένα που πετούν από πάνω της. Μια τρομακτική αστραπή την κατάπιε, αφήνοντας

πίσω της μια κολοσσιαία πυρκαγιά, που άναψε και διαδόθηκε μέσα σ’ ένα δευτερόλεπτο. Τα

τροχιοδρομικά οχήματα έμειναν γεμάτα με τους απανθρακωμένους επιβάτες, τους

στριμωγμένους στα καθίσματα ή στοιβαγμένους όρθιους στους εξώστες. Ενας άνεμος

20

ταχύτητος 1.200 χλμ. την ώρα σηκώθηκε και γκρέμισε τους τοίχους σε μια ακτίνα 1.500 μ.,

θρυμματίζοντας τα τζάμια των παραθύρων ακόμα και σε απόσταση 12 χλμ. από το σημείο

Μηδέν. Ενας πύρινος κυκλώνας, όμοιος με αυτούς που άναψαν οι εκατοντάδες

βομβαρδιστικών στη Δρέσδη, στο Αμβούργο ή στο Τόκιο, στροβιλιζόταν επί έξι ώρες. Επειτα

διαπιστώθηκαν στους επιζώντες παράξενα φαινόμενα: Εμετοι, διάρροιες εξαιρετικής

εντάσεως, πλήθος μικρών αιμορραγιών στο στόμα και στο λαιμό. Πολλά από τα θύματα που

παρουσίασαν τέτοια συμπτώματα ψυχορραγούν. Ο απολογισμός που θα καταρτισθεί

αργότερα θα εμφανίσει 78.150 νεκρούς, 9.284 βαριά τραυματισμένους και 13.938

εξαφανισθέντες. Δεν υπολογίζονται μέσα σ’ αυτούς οι στρατιωτικοί, 40.000 περίπου, από

τους οποίους οι μισοί υπήρξαν θύματα της εκρήξεως. Το γενικό στρατηγείο της 2ης στρατιάς,

ή έδρα της περιφερειακής διοικήσεως της Δύσεως, η στρατιωτική σχολή και το στρατιωτικό

νοσοκομείο εκμηδενίσθησαν».

Οι σοβιετικές ιστορικές πηγές παρουσιάζουν την εικόνα της καταστροφής ακόμη

μεγαλύτερη: «Για μια στιγμή – αναφέρει η Παγκόσμια Ιστορία της Ακαδημίας Επιστημών –

άναψε ένα εκτυφλωτικό φως. Σχηματίστηκε ένα γιγάντιο σύννεφο σε σχήμα μανιταριού. Η

πόλη σκεπάστηκε με κουβάρια καπνό. Σε ακτίνα 4 χιλιομέτρων από το επίκεντρο της έκρηξης

φούντωσαν πυρκαγιές, τα εννέα δέκατα από τα σπίτια της Χιροσίμα έγιναν στάχτη. Ανθρωποι

πέθαιναν από εγκαύματα, από το εκρηκτικό κύμα. Στη Χιροσίμα ξετυλίγονταν εικόνες

γεμάτες απ’ όλες ταυτόχρονα τις φρικαλεότητες της κόλασης». Και ο Γ. Α. Ντεμπόριν

προσθέτει: «Οι ιθύνοντες κύκλοι των ΗΠΑ έδειξαν πλήρη περιφρόνηση προς τους πιο

στοιχειώδεις και καθιερωμένους κανόνες του διεθνούς δικαίου, τα έθιμα του πολέμου και τις

αρχές του ανθρωπισμού… Οπως αναφέρουν οι Ιάπωνες συγγραφείς, στη Χιροσίμα

σκοτώθηκαν όχι λιγότεροι από 247 χιλιάδες άνθρωποι».

Το ίδιο ακριβώς σκηνικό επαναλήφθηκε και στο Ναγκασάκι. Χιλιάδες φτωχά πλάσματα,

ανάμεσά τους και άνθρωποι, αεριοποιήθηκαν σε κλάσματα δευτερολέπτου. Αλλα

λαμπάδιασαν αυτοστιγμής και λίγο αργότερα δεν έμεινε τίποτε περισσότερο από το

απανθρακωμένο σημάδι τους. Οσοι βρέθηκαν πιο μακριά από το σημείο της έκρηξης,

έπαθαν φρικιαστικά εγκαύματα, ή έχασαν το δέρμα τους και κομμάτια από τις σάρκες τους.

Πολλοί πέθαναν καταπλακωμένοι από τα κτίρια που γκρεμίστηκαν ή από θραύσματα

γυαλιών και μπαμπού που στροβιλίζονταν στον πυρακτωμένο αέρα. Οι νεκροί, σύμφωνα με

κάποιες πηγές, υπολογίζονται από 60.000 έως 80.000, ενώ οι Αμερικανοί τους κατέβαζαν

αργότερα στις 16.000, υπολογίζοντας μόνο τα θύματα με εξακριβωμένη ταυτότητα. Αντίθετα,

οι Σοβιετικοί μελετητές, παίρνοντας υπόψη όλα τα δεδομένα του εγκλήματος στη διάρκειά

του, υπολογίζοντας δηλαδή τις επιπτώσεις όχι μόνο στο άμεσο χρονικό διάστημα από τη

ρίψη της βόμβας, αναφέρουν ότι οι νεκροί και οι τραυματίες στο Ναγκασάκι είναι γύρω στις

200.000.

21

Το 1940, ο Μουσολίνι ζηλεύοντας τις κατακτήσεις του Χίτλερ, ήθελε κι εκείνος να αποδείξει

στο σύμμαχό του στον Άξονα, οτι μπορεί να οδηγήσει την Ιταλία σε παρόμοιες επιτυχίες. Η

Ιταλία είχε καταφέρει νίκες στην Αφρική και την Αλβανία, αλλά αυτές δεν μπορούσαν να

συγκριθούν με τις νίκες των Γερμανών στην Ευρώπη. Παράλληλα, ανησυχώντας για τις

βλέψεις των Γερμανών, ήθελε να διασφαλίσει τα συμφέροντα της χώρας του στα Βαλκάνια

και να εξουδετερώσει βάσεις των Βρετανών στη Μεσόγειο, από τις οποίες οι Βρετανοί

μπορούσαν να επιτεθούν στην Ιταλία

Το ξημέρωμα της 28ης Οκτωβρίου του 1940, ο Ιταλός πρέσβης στην Ελλάδα Emanuele Grazzi,

παρέδωσε στον Έλληνα πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά ένα τελεσίγραφο, με το οποίο

ο Άξονας απαιτούσε από τους Έλληνες την διέλευση των δυνάμεών του στην Ελλάδα και

παράλληλα την κατάληψη στρατηγικών θέσεων. Σε περίπτωση που οι Έλληνες δεν δέχονταν

αυτά τα αιτήματα, ο Άξονας θα κήρυττε πόλεμο ενάντια στην Ελλάδα.

Ο Μεταξάς απάντησε στον Ιταλό πρέσβη "Τότε έχομεν πόλεμο". Εκείνος τον ρώτησε "Θα

δώσετε τις παραχωρήσεις που ζητάει η κυβέρνησή μου;" και ο Μεταξάς απάντησε

μονολεκτικά "Όχι". Λίγες ώρες μετά την άρνηση του Μεταξά, οι Ιταλοί επιτέθηκαν στα

σύνορα της Ελλάδας με την Αλβανία. Αυτή ήταν και η αρχή του Ελληνοιταλικού πολέμου και

η είσοδος της Ελλάδας στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο

Την ίδια μέρα, ο Ιωάννης Μεταξάς απηύθυνε διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό, στο οποίο

ανέφερε:

Προς τον ελληνικόν λαόν,

Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν διά την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την

ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι επεδείξαμεν την πλέον αυστηράν

ουδετερότητα και ίσην, προς όλους, η Ιταλία μη αναγνωρίζουσα εις ημας το δικαίωμα

να ζώμεν ως ελεύθεροι Έλληνες μου εζήτησεν σήμερον την 3ην πρωινήν ώραν, την

παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους κατά την ιδίαν αυτής βούλησιν ότι προς

κατάληψιν αυτών η κίνησις των στρατευμάτων της. θα ήρχιζε την 6ην πρωινήν.

Απήντησα εις τον Ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ' εαυτό και τον

τρόπον με τον οποίον γίνεται τούτο ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας κατά της Ελλάδος.

Έλληνες,

τώρα θα αποδείξωμεν εάν είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της

ελευθερίας, την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας.

Όλον το Έθνος ας εγερθή σύσσωμον, αγωνισθήτε διά την

Πατρίδα, τας γυναίκας, τα παιδιά σας, και τα ιεράς μας

παραδόσεις.

Νυν υπέρ πάντων ο αγών

Ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως τορπιλισμός της Έλλης

22

Αν και ο Μεταξάς αρνήθηκε τις προτάσεις του Ιταλού πρέσβη, το γνωστό ΌΧΙ προέκυψε

πιθανότατα αργότερα στην Ελληνική κοινωνία, ως συμβολισμός της άρνησης υποταγής του

έθνους στις ξένες δυνάμεις. Μετά το τέλος του πολέμου, η Επέτειος του Όχι στις 28

Οκτωβρίου έγινε επίσημη εθνική εορτή, γιορτάζεται με παρελάσεις κάθε χρόνο στην Ελλάδα

και στην Κύπρο και είναι ημέρα αργίας

ΓΡΑΜΜΗ ΜΕΤΑΞΑ

Η Γραμμή Μεταξά ήταν μια σειρά οχυρωμάτων που κατασκευάστηκε κατά μήκος των

Ελληνο-Βουλγαρικών συνόρων, με σκοπό να προστατέψει τη χώρα από Βουλγαρική εισβολή,

μετά τον επανεξοπλισμό της Βουλγαρίας. Ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του Ιωάννη Μεταξά.

Ήταν κατασκευασμένη από τσιμέντο και ατσάλι και αποτελούνταν από στοές, χαρακώματα,

παρατηρητήρια, πυροβολεία και οχυρά πολυβόλων. Για τον φωτισμό διέθετε λάμπες λαδιού,

ενώ ο εξαερισμός επιτυγχάνονταν με φυσικά και τεχνητά μέσα. Αποτελούνταν από 21 οχυρά,

το μεγαλύτερο των οποίων ήταν το φρούριο Ρούπελ που κάλυπτε τα 6χλμ της γραμμής. Η

κατασκευή του διήρκεσε 4 χρόνια και το κόστος της εκείνη την εποχή, έφτασε τα 100

εκατομμύρια δραχμές

Αρκετά χρόνια πριν το ξεκίνημα του πολέμου, το ήδη υπάρχον οχυρό Ρούπελ θεωρήθηκε

εξαιρετικά αδύναμο για τη προστασία των συνόρων στη κεντρική Μακεδονία. Γι αυτό,

αποφασίστηκε η κατασκευή επιπλέον οχυρωματικών έργων, όχι μόνο για τη συγκεκριμένη

περιοχή, αλλά κατά μήκος ολόκληρης της βόρειας συνοριακής γραμμής της χώρας. Η

κατασκευή ξεκίνησε το 1936 στη Κερκίνη. Η αρχική πρόθεση ήταν η γραμμή οχύρωσης να

έφτανε μέχρι το Ορμένιο, στο βορειοανατολικότερο σημείο της Ελλάδας, ωστόσο, η έναρξη

του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, διέκοψε τη συνέχιση του έργου. Εκείνη τη στιγμή, είχε μήκος

155 χιλιόμετρα και έφτανε μέχρι την Κομοτηνή. Από εκεί, επεκτείνονταν προς τα δυτικά,

ακολουθώντας τα βουλγαρικά σύνορα, μέχρι και το όρος Μπέλες κοντά στα σύνορα της

Γιουγκοσλαβίας

Κατά την έναρξη του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, υπερασπιζόταν από τις στρατιωτικές

μονάδες της Ανατολικής Μακεδονίας, που περιλάμβαναν την 7η, 14η και 18η Μεραρχίες

Πεζικού υπό τις διαταγές του Αντιστράτηγου Κωνσταντίνου Μπακόπουλου. Οι οχυρώσεις

είχαν σχεδιαστεί για να διαθέτουν φρουρά 200.000 στρατιωτών, αλλά ο πραγματικός

αριθμός ήταν περίπου 70.000. Ως αποτέλεσμα, η άμυνα της γραμμής είχε διαμοιραστεί

Αν και αναπόφευκτα η γραμμή διασπάστηκε από τους Γερμανούς κατά τη Μάχη της Γραμμής

Μεταξά, αποδείχθηκε πολύ ισχυρότερη από ότι ήταν αναμενόμενο, προκαλώντας σοβαρές

ζημιές στη γερμανική δύναμη. Η κατασκευή ήταν τόσο καλή, που τμήματά της διασώζονται

μέχρι σήμερα. Κάποια από αυτά είναι ακόμα ενεργά και κάποια είναι ανοιχτά στο κοινό

23

ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ

Με τον όρο ολοκαύτωμα περιγράφεται ο υποκινούμενος από το κράτος συστηματικός διωγμός και η γενοκτονία διαφόρων εθνικών, θρησκευτικών, κοινωνικών και πολιτικών ομάδων κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου από τη Ναζιστική Γερμανία και τους συνεργάτες της. Στα αρχικά στοιχεία που συνθέτουν το Ολοκαύτωμα είναι το πογκρόμ της Νύχτας των Κρυστάλλων και το Πρόγραμμα Ευθανασίας T-4, τα οποία οδήγησαν στη συνέχεια στα τάγματα θανάτου και στα στρατόπεδα εξόντωσης τα οποία αποτελούσαν μαζική και κεντρικά οργανωμένη προσπάθεια για την εξόντωση κάθε μέλους των κοινοτήτων που αποτελούσαν στόχο των Ναζί. Οι Εβραίοι της Ευρώπης ήταν τα κύρια θύματα του Ολοκαυτώματος, μέσω αυτού που οι Ναζί ονόμαζαν «Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος». Ο αριθμός των θυμάτων του εβραϊκού πληθυσμού συνήθως προσδιορίζεται στα έξι εκατομμύρια, αν και οι τυπικές εκτιμήσεις από τους ιστορικούς για το εύρος των θυμάτων κυμαίνονται από πέντε εκατομμύρια ως και πάνω από έξι εκατομμύρια. Εκτός από τους Εβραίους, περίπου 220.000 Ρομά και Σίντι θανατώθηκαν στο Ολοκαύτωμα (μερικές εκτιμήσεις φτάνουν ως και τις 800.000), δηλαδή το 25-50% του ευρωπαϊκού τους πληθυσμού. Άλλες ομάδες που κρίθηκαν «φυλετικά κατώτερες» ή «ανεπιθύμητες» ήταν οι εξής: Σοβιετικοί στρατιώτες και πολίτες αιχμάλωτοι σε κατεχόμενες περιοχές (περιλαμβανομένων των Ρώσων και άλλων Σλάβων), Πολωνοί μη Εβραίοι (3 εκατομμύρια Πολωνοί Εβραίοι και 2 εκατομμύρια Πολωνοί μη Εβραίοι), διανοητικά ασθενείς ή σωματικά ανάπηροι, ομοφυλόφιλοι, Μάρτυρες του Ιεχωβά, Ελευθεροτέκτονες, Κομμουνιστές και άλλοι πολιτικοί αντιφρονούντες, συνδικαλιστές, καλλιτέχνες και κάποιοι Καθολικοί και Προτεστάντες κληρικοί που διώχτηκαν ή θανατώθηκαν. Αν συνυπολογιστούν και αυτές οι πληθυσμιακές ομάδες, ο αριθμός των θυμάτων ανεβαίνει σημαντικά. Κάποιες εκτιμήσεις τοποθετούν το συνολικό αριθμό θυμάτων του Ολοκαυτώματος στα 26 εκατομμύρια ανθρώπους, όμως τα 9 έως 11 εκατομμύρια θύματα συνήθως θεωρείται η πιο αξιόπιστη εκτίμηση.

Οι δραστηριότητες του Πλετς και τα λόγια των Μπίντινγκ και Χόχε ήταν οι πρόγονοι της «τελικής λύσης» του Χίτλερ που θα ακολουθούσε είκοσι χρόνια μετά.

Το Ολοκαύτωμα ήταν μια εκ προθέσεως, σχολαστικά σχεδιασμένη προσπάθεια για την ολοκληρωτική εξόντωση των εθνοτήτων-στόχων. Εκτιμάται ότι η Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος (die Endlösung der Judenfrage), όπως την αποκάλεσαν οι Ναζί στη διάσκεψη της Βάνζεε το 1942, προέβλεπε τη δολοφονία του 64% των Εβραίων της Ευρώπης, που ισοδυναμούσε με το 35% του εβραϊκού πληθυσμού παγκοσμίως.

Σε ένα λόγο του τον Οκτώβριο του 1943, ο Χάινριχ Χίμλερ, αρχηγός των SS, είπε, απευθυνόμενος σε ανώτατους αξιωματικούς των SS και ηγετικά μέλη του κόμματος: «Τι θα κάνουμε με τις γυναίκες και τα παιδιά; Αποφάσισα να βρω μια εντελώς ξεκάθαρη λύση και για αυτό το θέμα. Θεωρώ ότι δεν έχω κανένα δικαίωμα να ξεριζώσω (ausrotten) τους άντρες -με άλλα λόγια, να τους σκοτώσω ή να βάλω να τους σκοτώσουν- και να αφήσω τους εκδικητές με τη μορφή παιδιών να μεγαλώσουν και να αναμετρηθούν με τους γιους και τα εγγόνια μας. Έπρεπε να παρθεί η δύσκολη απόφαση να εξαφανιστούν οι άνθρωποι αυτοί από το πρόσωπο της γης».

24

Το Ολοκαύτωμα δικαιολογήθηκε στη βάση του ότι τα θύματα ήταν Untermenschen, δηλαδή κατώτερα πλάσματα ή υπάνθρωποι, που θεωρούνταν αφενός κατώτεροι βιολογικά (όπως για παράδειγμα οι Σλάβοι) και αφετέρου, ειδικά στην περίπτωση των Εβραίων, πιθανή απειλή στην ανωτερότητα και την κυριαρχία των Άρειων. Αυτοί που το διέπραξαν, το έβλεπαν ως μια μορφή ευγονικής, ως την δημιουργία μιας καλύτερης ράτσας μέσω της εξαφάνισης όσων θεωρούνταν «ακατάλληλοι», στην ίδια λογική με τις υποχρεωτικές στειρώσεις, το Πρόγραμμα Ευθανασίας T-4 και την «φυλετική υγιεινή».

Αποτελεσματικότητα

Το Ολοκαύτωμα χαρακτηρίστηκε από την αποτελεσματική και συστηματική προσπάθεια βιομηχανικής κλίμακας για τη συγκέντρωση και δολοφονία όσων περισσότερων θυμάτων ήταν δυνατό, χρησιμοποιώντας όλους τους πόρους και την τεχνολογία που ήταν διαθέσιμα στο ναζιστικό κράτος.

Για παράδειγμα, με τη χρήση υπολογιστικών μηχανών της εταιρίας Dehomag δημιουργούνταν και ανανεώνονταν λεπτομερείς λίστες των υποψήφιων θυμάτων, και οι δολοφονίες καταγράφονταν σε λεπτομερή αρχεία. Καθώς οι κρατούμενοι έμπαιναν στα στρατόπεδα εξόντωσης, αναγκάζονταν να παραδώσουν όλα τα προσωπικά τους αντικείμενα, που κατόπιν καταγράφονταν και ταξινομούνταν, και για τα οποία εκδίδονταν αποδείξεις προκειμένου τα θύματα να πιστέψουν ότι κάποια στιγμή θα τους επιστρέφονταν οι αποσκευές και τα αντικείμενά τους, κι έτσι να καλλιεργείται μια ψευδαίσθηση ασφάλειας.

Επιπλέον, γινόταν σημαντική προσπάθεια καθ' όλη τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος για να ανακαλυφθούν όλο και αποτελεσματικές μέθοδοι δολοφονίας μεγάλων αριθμών ανθρώπων. Οι πρώτες μαζικές δολοφονίες χιλιάδων Εβραίων στην Πολωνία από στρατιώτες προκάλεσαν, σύμφωνα με πολλές στρατιωτικές αναφορές, όπως πτώση του ηθικού και δυσάρεστα συναισθήματα στους στρατιώτες των Ναζί. Οι διοικητές τους παραπονέθηκαν στους ανώτερούς τους ότι οι «προσωπικές» δολοφονίες είχαν έντονα αρνητικά αποτελέσματα στην ψυχολογία των στρατιωτών. Έχοντας αποφασίσει να εξοντώσει τον Εβραϊκό πληθυσμό, το Βερολίνο αποφάσισε να αναζητήσει μεθόδους δολοφονίας που θα ήταν πιο απρόσωπες και μηχανικές, ξεκινώντας με τα εκρηκτικά και τα δηλητήρια.

Τα στρατόπεδα εξόντωσης είχαν αλλάξει τον τύπο του αερίου που χρησιμοποιούσαν, από μονοξείδιο του άνθρακα στα στρατόπεδα Μπελζέκ, Ζομπίμπορ και Τρεμπλίνκα, στο Zyklon B που χρησιμοποιούνταν στο Μάιντανεκ και το Άουσβιτς. Η διαχείριση μεγάλων αριθμών πτωμάτων αποτελούσε άλλο ένα πρόβλημα, λογιστικής φύσης. Η αποτέφρωση σε μεγάλη κλίμακα θεωρούνταν αρχικά ανέφικτη, μέχρι που ανακαλύφθηκε ότι από τη στιγμή που οι φούρνοι των κρεματορίων ανέπτυσσαν μια ικανή θερμοκρασία, η καύση θα μπορούσε να αυτοσυντηρείται από το λίπος των πτωμάτων και μόνο. Χωρίς άλλα τεχνικής φύσης εμπόδια, οι Ναζί εφάρμοσαν σε πλήρη κλίμακα το σχέδιό τους για μαζικές δολοφονίες.

Η σχέση των εταιρειών με το Ολοκαύτωμα έχει επίσης αποτελέσει πεδίο αντιπαράθεσης τα τελευταία χρόνια. Ο διοικητής του στρατοπέδου του Άουσβιτς Ρούντολφ Ες είπε ότι μεγάλες Γερμανικές εταιρείες με δική τους πρωτοβουλία ζήτησαν απ τις διοικήσεις των στρατοπέδων να εκμεταλλευτούν την καταναγκαστική εργασία των κρατουμένων. Κάποιες από τις εταιρείες αυτές είναι ενεργές και σήμερα. Επίσης, τεχνολογία που ανέπτυξε η IBM χρησιμοποιήθηκε στην κατηγοριοποίηση των κρατούμενων με τη χρήση μηχανών

25

ταξινόμησης. Ένα βιβλίο για το ρόλο της IBM στο Ολοκαύτωμα με τίτλο H IBM και το Ολοκαύτωμα δίνει περισσότερες λεπτομέρειες για το θέμα αυτό.

Θύματα

Τα θύματα του Ολοκαυτώματος ήταν Εβραίοι, Σέρβοι, Πολωνοί, Ρώσσοι, Κομμουνιστές, ομοφυλόφιλοι, Ρομ και Σίντι (Αθίγγανοι), οι ψυχικά ασθενείς και σωματικά ανάπηροι, διανοητές και πολιτικοί ακτιβιστές, Μάρτυρες του Ιεχωβά, μέλη άλλων θρησκευτικών ομάδων, μέλη του Καθολικού και Προτεσταντικού κλήρου, συνδικαλιστές, μερικοί Αφρικανοί, κοινοί εγκληματίες, άνθρωποι που είχαν χαρακτηριστεί «εχθροί του κράτους», και πολλοί που δεν ανήκαν στην Άρεια φυλή. Αυτοί οι άνθρωποι χάθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και σε μαζικές εκτελέσεις, σύμφωνα με τα εκτεταμένα αρχεία που κράτησαν οι ίδιοι οι Ναζί (κείμενα και φωτογραφίες), μαρτυρίες (επιζώντων, δραστών και αυτοπτών μαρτύρων), και τα στατιστικά στοιχεία των χωρών υπό ναζιστική κατοχή.

Εβραίοι

Ο αντισημιτισμός ήταν διαδεδομένος στην Ευρώπη τις δεκαετίες του 1920 και 1930, παρότι οι ρίζες του είναι πολύ παλιότερες. Η γεμάτη φανατισμό εκδοχή του φυλετικού αντισημιτισμού του Αδόλφου Χίτλερ περιγράφηκε με λεπτομέρεια στο βιβλίο του Ο Αγών Μου, το οποίο αν και γενικά αγνοήθηκε όταν πρωτοεκδόθηκε το 1925, κυκλοφόρησε σε πολλά αντίτυπα στη Γερμανία όταν ο Χίτλερ απέκτησε πολιτική δύναμη.

Το 1936 απαγορεύτηκε στους Εβραίους να ασκούν οποιοδήποτε εξειδικευμένο επάγγελμα, εμποδίζοντάς τους ουσιαστικά από το να ασκούν οποιαδήποτε επίδραση στην εκπαίδευση όλων των βαθμίδων, την πολιτική, την έρευνα και τη βιομηχανία. Στις 15 Νοέμβρη 1938, απαγορεύτηκε στα παιδιά των Εβραίων να πηγαίνουν στα κανονικά σχολεία. Μέχρι τον Απρίλιο του 1939, σχεδόν όλες οι Εβραϊκές εταιρίες είχαν είτε καταρρεύσει κάτω από το βάρος της οικονομικής πίεσης και των ελάχιστων κερδών ή είχαν αναγκαστεί να πουληθούν στη Ναζιστική κυβέρνηση, σύμφωνα με την πολιτική «Αρειοποίησης» που ξεκίνησε να εφαρμόζεται το 1937.

Με την έναρξη του πολέμου έγιναν μεγάλες σφαγές Εβραίων και, το Δεκέμβριο του 1941, ο Χίτλερ αποφάσισε να εξοντώσει ολοκληρωτικά τους Εβραίους της Ευρώπης. Τον Ιανουάριο του 1942, στη Διάσκεψη της Βάνζεε, οι Ναζί ηγέτες συζήτησαν τις λεπτομέρειες της «Τελικής λύσης του Εβραϊκού ζητήματος» (Endlösung der Judenfrage). Ο Γιόζεφ Μπύλερ (Josef Bühler) παρότρυνε τον Ράινχαρντ Χάιντριχ να προχωρήσει στην Τελική Λύση στο λεγόμενο Generalgouvernement (= Γενικό Κυβερνείο, τις εκτάσεις της κατεχόμενης Πολωνίας που δεν είχαν προσαρτηθεί στη Γερμανία). Άρχισαν να απελαύνουν συστηματικά πληθυσμούς Εβραίων από τα γκέτο και από όλες τις κατεχόμενες περιοχές προς τα επτά στρατόπεδα που είχαν σχεδιαστεί ως Vernichtungslager ή στρατόπεδα εξόντωσης: του Άουσβιτς ΙΙ, του Μπέλζεκ, του Κέλμνο, του Μαϊντάνεκ, του Μάλυ Τρόστενετς, του Σομπιμπόρ και της Τρεμπλίνκα ΙΙ. Ο Σεμπάστιαν Χάφνερ (Sebastian Haffner) υποστήριξε σε ανάλυσή του το 1978 ότι ο Χίτλερ, από το Δεκέμβρη του 1941, αποδέχτηκε το μη πραγματοποιήσιμο του στόχου του να κυριαρχήσει στην Ευρώπη για πάντα, κηρύσσοντας τον πόλεμο στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά η απόσυρσή του από τη δημοσιότητα και η φαινομενική κατοπινή του

26

ηρεμία οφείλονταν στην επίτευξη του δεύτερου στόχου του, της εξόντωσης δηλαδή των Εβραίων.

Ακόμη και στα τελικά στάδια του πολέμου, όταν πλέον η Ναζιστική πολεμική μηχανή είχε αρχίσει να διαλύεται, πολύτιμοι στρατιωτικοί πόροι όπως καύσιμα, μεταφορές, πυρομαχικά, στρατιώτες και βιομηχανική παραγωγή, αντί να κατευθύνονται στο πολεμικό μέτωπο πήγαιναν στα στρατόπεδα θανάτου.

Μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος, ένα μεγάλο μέρος τους Εβραϊκού πληθυσμού της Ευρώπης είχε βρει το θάνατο στο Ολοκαύτωμα. Στην Πολωνία, όπου πριν τον πόλεμο βρισκόταν η μεγαλύτερη Εβραϊκή κοινότητα του κόσμου, δολοφονήθηκε πάνω από το 90% του Εβραϊκού πληθυσμού, ή περίπου 3.000.000 άνθρωποι. Ο αντισημιτισμός επικράτησε στην Πολωνία και στο Πογκρόμ του Κίλτσε δολοφονήθηκαν 40 και τραυματίστηκαν 80 Εβραίοι που γύρισαν σπίτια τους μετά τον πόλεμο. Η ποινή που επέβαλλαν οι Γερμανοί σε αυτούς που έκρυβαν Εβραίους ήταν ο θάνατος, και εφαρμοζόταν δίχως έλεος. Παρά το γεγονός αυτό, κάποιοι Πολωνοί έκρυψαν παιδιά και οικογένειες Εβραίων, σώζοντάς τους τη ζωή με κίνδυνο των δικών τους οικογενειών.

Η Ελλάδα, η Γιουγκοσλαβία, η Ουγγαρία, η Λιθουανία, η Βοημία, η Ολλανδία, η Σλοβακία και η Λετονία έχασαν πάνω από το 70% του Εβραϊκού τους πληθυσμού. Το Βέλγιο, η Ρουμανία, το Λουξεμβούργο, η Νορβηγία και η Εσθονία έχασαν περίπου τον μισό τους Εβραϊκό πληθυσμό, η Σοβιετική Ένωση πάνω από ένα τρίτο, και ακόμη και χώρες όπως η Γαλλία και η Ιταλία είδαν το ένα τέταρτο του Εβραϊκού τους πληθυσμού να δολοφονείται. Η Δανία μπόρεσε να φυγαδεύσει σχεδόν το σύνολο των Εβραίων της χώρας στη Σουηδία, που ήταν ουδέτερη κατά τη διάρκεια του πολέμου. Χρησιμοποιώντας κάθε πλωτό μέσο, από ψαροκάικα μέχρι πολυτελή γιοτ, οι Δανοί φυγάδευσαν τους Εβραίους ομοεθνείς τους, γλιτώνοντάς τους από τον κίνδυνο.

Μερικοί Εβραίοι σε χώρες εκτός Ευρώπης που ήταν κατεχόμενες από τους Ναζί επηρεάστηκαν επίσης από το Ολοκαύτωμα και την κακομεταχείριση από τους Ναζί.

Άτομα με ειδικές ανάγκες

Εκατοντάδες χιλιάδες ψυχικά ασθενείς και ανάπηροι άνθρωποι επίσης εξοντώθηκαν. Ακολουθώντας μια πολιτική ευγονικής, βασισμένη στον ψευδοεπιστημονικό ρατσισμό, οι Ναζί πίστευαν ότι οι ανάπηροι ήταν βάρος στην κοινωνία επειδή η φροντίδα τους κόστιζε στο κράτος σε υλικούς και ανθρώπινους πόρους, αλλά κυρίως επειδή η ύπαρξη ατόμων με ψυχικές και βιολογικές αναπηρίες θεωρούνταν προσβολή στο Ναζιστικό ιδεώδες μιας κοινωνίας αποτελούμενης από τέλειους Άρειους υπεράνθρωπους. Γύρω στα 400.000 άτομα στειρώθηκαν υποχρεωτικά επειδή έπασχαν από ψυχικές ασθένειες ή αναπηρίες που πιστεύονταν ότι ήταν κληρονομικές. Τα άτομα με ειδικές ανάγκες ήταν ανάμεσα στους πρώτους που δολοφονήθηκαν, και το Μουσείο του Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ αναφέρει ότι το Πρόγραμμα Ευθανασίας T-4, που ξεκίνησε το 1939, έγινε το «πρότυπο» για μελλοντικές μαζικές δολοφονίες από το Ναζιστικό καθεστώς. Το Πρόγραμμα Τ-4 δημιουργήθηκε για να διατηρήσει την «καθαρότητα» της λεγόμενης Άρειας φυλής με τη συστηματική δολοφονία παιδιών και ενηλίκων που είχαν γεννηθεί με παραμορφώσεις ή υπέφεραν από ψυχικές ασθένειες. Υπολογίζεται ότι συνολικά 200.000 άνθρωποι θανατώθηκαν ως αποτέλεσμα αυτού του προγράμματος.

27

Ομοφυλόφιλοι

Οι ομοφυλόφιλοι αποτέλεσαν επίσης στόχο για το Ολοκαύτωμα, καθώς η ομοφυλοφιλία θεωρούνταν ασύμβατη με το Ναζισμό, λόγω της αδυναμίας των ομοφυλόφιλων να αναπαραγάγουν την κυρίαρχη φυλή. Αυτή η άποψη συνδυαζόταν με την ομοφοβία και την πεποίθηση που έτρεφαν οι Ναζί ότι η ομοφυλοφιλία μπορεί να είναι μεταδοτική.

Αρχικά η ομοφυλοφιλία έτυχε ανοχής σε μεμονωμένες περιπτώσεις, και η πρώιμη ηγεσία των Ναζί συμπεριελάμβανε έναν αριθμό γνωστών ομοφυλόφιλων. Μέχρι το 1936, ωστόσο, οι ομοφυλόφιλοι είχαν αποβληθεί από το κόμμα και ο Χάινριχ Χίμλερ ηγήθηκε μιας προσπάθειας να διωχθούν οι ομοφυλόφιλοι σύμφωνα με τους τότε υπάρχοντες αλλά και νέους αντί-ομοφυλοφιλικούς νόμους.

Πάνω από ένα εκατομμύριο ομοφυλόφιλοι Γερμανοί έγιναν στόχος, από τους οποίους 100.000 συνελήφθησαν και 50.000 φυλακίστηκαν ως καταδικασμένοι ομοφυλόφιλοι. Ένας επιπλέον άγνωστος αριθμός εγκλείστηκε σε κρατικά ψυχιατρεία. Εκατοντάδες Ευρωπαίοι ομοφυλόφιλοι που ζούσαν σε κατεχόμενες χώρες ευνουχίστηκαν βάσει δικαστικής απόφασης. Οι θάνατοι τουλάχιστον 15.000 περίπου ομοφυλόφιλων αντρών σε στρατόπεδα συγκέντρωσης έχουν καταγραφεί επίσημα, αλλά είναι δύσκολο να καθοριστεί ακριβώς πόσοι ομοφυλόφιλοι πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Κάποιοι ομοφυλόφιλοι χρησιμοποιήθηκαν επίσης σε ιατρικά πειράματα. Σύμφωνα με τον Χάιντς Χέγκερ (Heinz Heger), στα στρατόπεδα συγκέντρωσης οι ομοφυλόφιλοι «είχαν μεγαλύτερο ποσοστό θνησιμότητας σε σχέση με άλλες σχετικά μικρές ομάδες θυμάτων, όπως οι Μάρτυρες του Ιεχωβά και οι πολιτικοί κρατούμενοι». Οι ομοφυλόφιλες γυναίκες δεν είχαν συνήθως την ίδια μεταχείριση με τους ομοφυλόφιλους άντρες. Χαρακτηρίζονταν μεν ως «αντικοινωνικές», αλλά σπάνια στέλνονταν στα στρατόπεδα λόγω της ομοφυλοφιλικής τους προτίμησης.

Απολογισμός των θυμάτων

Ο Στρατηγός (και αργότερα πρόεδρος των ΗΠΑ) Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, εξετάζοντας

πτώματα κρατούμενων σ' ένα απελευθερωμένο στρατόπεδο συγκέντρωσης, το 1945

Ο ακριβής αριθμός των ανθρώπων που δολοφονήθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς μπορεί να μη γίνει ποτέ γνωστός, αλλά μελετητές του θέματος, χρησιμοποιώντας διάφορες μεθόδους υπολογισμού, έχουν σε γενικές γραμμές συμφωνήσει σε μια γενική εκτίμηση του αριθμού των θυμάτων. Πρόσφατα αποχαρακτηρισμένα Βρετανικά και Σοβιετικά έγγραφα έχουν δείξει ότι το σύνολο των θυμάτων μπορεί να είναι κάπως υψηλότερο απ' ό,τι πιστευόταν. Πάντως, οι εκτιμήσεις που ακολουθούν θεωρούνται εξαιρετικά αξιόπιστες:

5,1-6 εκατομμύρια Εβραίοι, συμπεριλαμβανομένων 3,0-3,5 εκατομμυρίων Πολωνών Εβραίων

1,8-1,9 εκατομμύρια μη-Εβραίοι Πολωνοί (αριθμός που περιλαμβάνει όλους εκείνους που δολοφονήθηκαν σε εκτελέσεις ή εκείνους που πέθαναν σε φυλακές, εξαναγκασμένη εργασία και στρατόπεδα συγκέντρωσης, καθώς και πολίτες που βρήκαν το θάνατο κατά τη γερμανική εισβολή του 1939 και την Εξέγερση της Βαρσοβίας του 1944

250.000 Τσιγγάνοι (Ρομά και Σίντι)

28

200.000 άτομα με ειδικές ανάγκες 100.000 Κομμουνιστές 80.000 Μασόνοι 15.000 ομοφυλόφιλοι 2.500-5.000 Μάρτυρες του Ιεχωβά 330.000-1,2 εκατομμύρια Σέρβοι, που δολοφονήθηκαν από Κροάτες Ναζί

Υπολογίζεται ότι πάνω από ένα εκατομμύριο παιδιά περιλαμβάνονται στα άτομα που θανατώθηκαν κατά τη διάρκεια της Ναζιστικής κυριαρχίας στη Γερμανία και στην κατεχόμενη Ευρώπη.

Ο Ραούλ Χίλμπεργκ, στην τρίτη έκδοση του πρωτοποριακού του έργου Η καταστροφή των Εβραίων της Ευρώπης, εκτιμά πως 5,1 εκατομμύρια Εβραίοι πέθαναν στο Ολοκαύτωμα. Αυτός ο αριθμός συμπεριλαμβάνει «πάνω από 80.000» που πέθαναν λόγω του «εγκλεισμού στα γκέτο και τις στερήσεις», 1.400.000 που δολοφονήθηκαν σε «εκτελέσεις στο ύπαιθρο» και έως 2.900.000 που πέθαναν στα στρατόπεδα. Ο Χίλμπεργκ εκτιμά τα θύματα στην Πολωνία «μέχρι 3.000.000». Οι αριθμοί που δίνει ο Χίλμπεργκ θεωρούνται γενικά ως συντηρητικές εκτιμήσεις, καθώς συμπεριλαμβάνουν μόνο τους θανάτους εκείνους για τους οποίους υπάρχουν καταγραφές σε αρχεία, αποφεύγοντας να κάνει στατιστική διόρθωση. Ο Βρετανός ιστορικός Μάρτιν Γκίλμπερτ χρησιμοποίησε μια παρόμοια μέθοδο στον «Άτλαντα του Ολοκαυτώματος», αλλά κατέληξε στον αριθμό των 5,75 εκατομμυρίων Εβραίων, καθώς εκτίμησε υψηλότερους αριθμούς Εβραίων δολοφονημένων στη Ρωσία και άλλες περιοχές.

Οι παρακάτω πληθυσμιακές ομάδες έγιναν επίσης στόχος από το Ναζιστικό καθεστώς, αλλά οι αποδείξεις για το ότι οι Ναζί τους δολοφονούσαν συστηματικά με σκοπό τη γενοκτονία είναι λίγες, σε σχέση με αυτές για τις πιο πάνω πληθυσμιακές ομάδες.

3,5-6 εκατομμύρια Σλάβοι πολίτες 2,5-4 εκατομμύρια Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου 1-1,5 εκατομμύρια πολιτικά διαφωνούντες

Επιπλέον, οι σύμμαχοι των Ναζί, το καθεστώς των Ουστάσι στην Κροατία διεξήγαγε τις δικές του επιχειρήσεις μαζικής εξόντωσης εναντίον των Σέρβων, με αποτέλεσμα το θάνατο τουλάχιστον 330.000-390.000 Σέρβων.

Μια περίλήψη των εκτιμήσεων διάφορων πηγών για τον αριθμό των θυμάτων του Ναζιστικού καθεστώτος δίνεται στον διαδικτυακό άτλαντα της ιστορίας του 20ού αιώνα του Μάθιου Γουάιτ.

29

Η Διάπραξη του Ολοκαυτώματος

Στρατόπεδα Συγκέντρωσης και Καταναγκαστικής Εργασίας (1933-1945)

Ξεκινώντας στα 1933, οι Ναζί δημιούργησαν στρατόπεδα συγκέντρωσης μέσα στη Γερμανία, πολλά από τα οποία ιδρύθηκαν από τις τοπικές αρχές, για την κράτηση πολιτικών κρατουμένων και «ανεπιθύμητων». Αυτά τα πρώιμα στρατόπεδα συγκέντρωσης υπάχθηκαν τελικά σε μια κεντρική διοίκηση και, μέχρι το 1939, είχαν δημιουργηθεί έξι μεγάλα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μετά το 1939 και το ξέσπασμα του πολέμου, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης μετατράπηκαν σε μέρη όπου τα θύματα των Ναζί, μεταξύ άλλων Εβραίοι και αιχμάλωτοι πολέμου, είτε δολοφονούνταν είτε αναγκάζονταν να εργαστούν σαν σκλάβοι, και κρατούνταν σε καθεστώς υποσιτισμού και βασανισμών.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης για τους Εβραίους και τους άλλους «ανεπιθύμητους» εξαπλώθηκαν σε όλη την Ευρώπη, καθώς ιδρύθηκαν νέα στρατόπεδα «ανεπιθύμητων» πληθυσμών κοντά στα αστικά κέντρα, συχνά σε μέρη όπου υπήρχαν μεγάλοι Εβραϊκοί, Πολωνικοί, κομμουνιστικοί ή Ρομά πληθυσμοί. Τα περισσότερα βρίσκονταν στην περιοχή της Κεντρικής Κυβέρνησης της Πολωνίας, αλλά υπήρχαν στρατόπεδα σε όλες τις χώρες που κατέκτησαν οι Ναζί. Η μεταφορά των κρατουμένων συχνά γινόταν κάτω από απάνθρωπες συνθήκες, με φορτηγά τραίνα μέσα στα οποία πολλοί πέθαιναν πριν φτάσουν στον προορισμό τους. Στρατόπεδα συγκέντρωσης υπήρχαν και στην ίδια τη Γερμανία, και παρότι δεν ήταν σχεδιασμένα ως στρατόπεδα συστηματικής εξόντωσης, πολλοί κρατούμενοι πέθαναν λόγω των άθλιων συνθηκών ή εκτελέστηκαν.

Ευθανασία (1939-1941)

Το «Πρόγραμμα Ευθανασίας Τ-4» ξεκίνησε με σκοπό να «διατηρήσει τη γενετική καθαρότητα» του Γερμανικού πληθυσμού, μέσω της συστηματικής δολοφονίας Γερμανών πολιτών που ήταν παραμορφωμένοι, άτομα με ειδικές ανάγκες, ανάπηροι, ή έπασχαν από ψυχικά νοσήματα. Από το 1939 ως το 1941, πάνω από 200.000 άνθρωποι δολοφονήθηκαν στα πλαίσια του προγράμματος.

Πορείες θανάτου και απελευθέρωση (1944-1945)

Καθώς οι στρατιές των συμμάχων περικύκλωσαν τις γερμανικές δυνάμεις το 1944, οι Γερμανοί αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τα στρατόπεδα εξόντωσης, κρύβοντας ή καταστρέφοντας τις αποδείξεις για τις θηριωδίες που διαπράχθηκαν εκεί. Ανάγκασαν τους κρατούμενους, που ήδη ήταν σε άθλια κατάσταση μετά από μήνες ή και χρόνια υποσιτισμού και κακομεταχείρισης, σε πορείες δεκάδων χιλιομέτρων μέσα στο χιόνι από τα στρατόπεδα σε σιδηροδρομικούς σταθμούς. Οι κρατούμενοι κατόπιν ταξίδευαν για μέρες χωρίς φαγητό σε ανοιχτά βαγόνια φορτηγών τρένων, και ξανά εξαναγκάζονταν σε πορεία μέχρι το καινούργιο στρατόπεδο. Αυτοί που καθυστερούσαν ή έπεφταν εκτελούνταν επί τόπου. Η μεγαλύτερη και πιο γνωστή πορεία θανάτου έγινε τον Ιανουάριο του 1945, καθώς ο Σοβιετικός στρατός προέλαυνε στην Πολωνία. Εννιά μέρες πριν οι Σοβιετικοί φτάσουν στο στρατόπεδο εξόντωσης του Άουσβιτς, οι Ναζί εξανάγκασαν 60.000 κρατούμενους σε πορεία εξήντα χιλιομέτρων μέχρι το Βόντισλαβ, όπου τους επιβίβασαν σε τρένα. Περίπου 15.000 άνθρωποι πέθαναν καθ' οδόν.

30

Το πρώτο μεγάλο στρατόπεδο ανακαλύφθηκε τον Ιούλιο του 1944 από τους Σοβιετικούς, οι οποίοι τελικά απελευθέρωσαν το Άουσβιτς το Γενάρη του 1945. Στα περισσότερα από τα στρατόπεδα που απελευθέρωσαν οι Σοβιετικοί οι κρατούμενοι είχαν ήδη μετακινηθεί με πορείες θανάτου, από τις οποίες γλύτωσαν μόνο μερικές χιλιάδες κρατούμενοι. Άλλα στρατόπεδα απελευθερώθηκαν από τους Αμερικανούς και Βρετανούς, όπως το στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν-Μπέλζεν στις 15 Απριλίου. Στο στρατόπεδο βρέθηκαν περίπου 60.000 κρατούμενοι, όμως 10.000 από αυτούς πέθαναν από ασθένειες ή υποσιτισμό τις πρώτες βδομάδες μετά την απελευθέρωση.

Οι επιζώντες σήμερα

Το έτος 2005, από τους σχεδόν 400.000 επιζώντες του Ολοκαυτώματος που ζούσαν στο Ισραήλ, το 40% ζούσε κάτω από το όριο της φτώχειας,[53] ποσοστό σημαντικά αυξημένο σε σχέση με το 1999. Αυτό οδήγησε σε έντονες και δραματικές διαμαρτυρίες από πλευράς των επιζώντων προς την Ισραηλινή κυβέρνηση και τις σχετικές υπηρεσίες. Ο ρυθμός εμφάνισης καρκίνου ανάμεσα στους επιζώντες είναι δυόμισι φορές μεγαλύτερος από τον εθνικό μέσο όρο. Οι περιπτώσεις, αναλογικά με τον πληθυσμό, καρκίνου του ορθού ανάμεσα στους επιζώντες είναι εννιά φορές περισσότερες από τον εθνικό μέσο όρο, κάτι που αποδίδεται στον υποσιτισμό που υπέστησαν οι επιζώντες και στις εξαιρετικά αγχωτικές καταστάσεις που βίωσαν.

Επίδραση στον πολιτισμό

Η θεολογία του Ολοκαυτώματος

Αναλογιζόμενοι το μέγεθος και την τραγικότητα του Ολοκαυτώματος, πολλοί θεολόγοι επανεξέτασαν τις κλασικές θεολογικές απόψεις για την καλοσύνη του Θεού και τις πράξεις του. Άτομα που απομακρύνθηκαν από την οργανωμένη θρησκεία αλλά και θρησκευόμενα άτομα αμφισβητούν το κατά πόσον οι άνθρωποι μπορούν ακόμη να πιστεύουν στο Θεό μετά το Ολοκαύτωμα, και κάποιες από τις θεολογικές απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα διερευνώνται από την θεολογία του Ολοκαυτώματος.

Τέχνες και λογοτεχνία

Ένα διάσημο σχόλιο του γερμανού φιλόσοφου Τέοντορ Αντόρνο αναφέρει πως «το να γράφεις ποίηση μετά το Άουσβιτς είναι βαρβαρότητα», και πράγματι το Ολοκαύτωμα είχε προφανή επίδραση στην τέχνη και τη λογοτεχνία, τόσο για τους Εβραίους όσο και για τους υπόλοιπους. Μερικά από τα πιο διάσημα δημιουργήματα που εχουν σχέση με το Ολοκαύτωμα έγιναν από επιζώντες ή θύματα, όπως ο Έλι Βίζελ, ο Πρίμο Λέβι ή η Άννα Φρανκ, αλλά υπάρχει γενικότερα ένας σημαντικός όγκος έργων τέχνης και λογοτεχνίας σε πολλές γλώσσες.

Το Ολοκαύτωμα αποτέλεσε επίσης το θέμα πολλών ταινιών, μεταξύ άλλων των βραβευμένων με Όσκαρ «Η Λίστα του Σίντλερ» και «Η Ζωή Είναι Ωραία», «Το παιδί με τις ριγέ πιτζάμες», «Ο γιός του Σαούλ», «Ο πιανίστας». Καθώς οι επιζώντες του Ολοκαυτώματος γερνούν και πεθαίνουν, τα τελευταία χρόνια δίνεται ολοένα και περισσότερο βάρος στη διατήρηση της μνήμης του Ολοκαυτώματος. Το αποτέλεσμα περιλαμβάνει αρκετές προσπάθειες να καταγραφούν οι ιστορίες των επιζώντων, όπως το σχέδιο «Επιζώντες του Σόαχ», καθώς και

31

ιδρύματα μνήμης και μελέτης του Ολοκαυτώματος, όπως το Γιαντ Βασσέμ στο Ισραήλ και το Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ.

Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος

Η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών αποφάσισε ομόφωνα, την 1η Νοεμβρίου του 2005, να καθιερώσει την 27η Ιανουαρίου ως «Διεθνή Μέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος». Η 27η Ιανουαρίου του 1945 ήταν η μέρα κατά την οποία απελευθερώθηκε το στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Όμως, ακόμη και πριν την απόφαση του ΟΗΕ, η 27η Ιανουαρίου ήταν ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος σε πολλές χώρες, όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Σουηδία, την Ιταλία, τη Γερμανία, τη Φινλανδία, τη Δανία και την Εσθονία. Στο Ισραήλ υπάρχει το Yom HaShoah, η «Μέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος», που είναι η 27η μέρα του Εβραϊκού μήνα Νισάν, που συνήθως ταυτίζεται με τον Απρίλιο. Αυτή η ημέρα μνήμης τιμάται συνήθως και από τους Εβραίους της διασποράς.

Στην Ελλάδα έχει καθιερωθεί η 27 Ιανουαρίου ως «ημέρα μνήμης των Ελλήνων Εβραίων μαρτύρων και ηρώων του Ολοκαυτώματος» σύμφωνα με το Νόμο 3218 ΦΕΚ Α/12/27-1-04.

32

ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Ο όρος ψυχρός πόλεμος ανήκει στον συγγραφέα Τζορτζ Όργουελ, που με δύο λέξεις

περιέγραψε τη σχέση ανάμεσα σε δύο πυρηνικές υπερδυνάμεις, που αποφεύγουν να

πολεμήσουν μεταξύ τους, επειδή και οι δύο διαθέτουν δύναμη ίσης καταστροφικής αξίας.

Άρα, ένας κανονικός πόλεμος θα οδηγούσε στον όλεθρο και των δύο. Αυτό συνέβη με τις

ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση, τις δύο υπερδυνάμεις που αγωνίζονταν για παγκόσμια πολιτική

κυριαρχία.

Ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν μία περίοδος πολιτικών διενέξεων, πολιτικής έντασης και

οικονομικού ανταγωνισμού μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και των χωρών που την

υποστήριζαν και του Δυτικού κόσμου, κυρίως της Αμερικής, μετά το τέλος του 2ου

Παγκοσμίου Πολέμου και διήρκεσε από το 1945 έως το 1991. Παρά το γεγονός ότι τα

αντίπαλα μέρη στρατιωτικά δεν αντιπαρατάχθηκαν ποτέ, αποτέλεσε περίοδο στρατιωτικών

συνασπισμών, στρατηγικών ενεργειών, αγώνα για τον πυρηνικό οπλισμό, προπαγάνδας και

κυρίως τεχνολογικού ανταγωνισμού

Οι δύο υπερδυνάμεις που προέκυψαν μετά το τέλος του πολέμου, δηλαδή η Αμερική και η

Ρωσία, παρά το γεγονός ότι συμμάχησαν εναντίον του Άξονα κατά τον πόλεμο, μετά το τέλος

του, διαφώνησαν για την μετά τον πόλεμο διαμόρφωση του κόσμου. Η Ρωσία με τις χώρες

που την υποστήριζαν δημιούργησαν το Ανατολικό Μπλοκ, ενώ οι δυτικές χώρες

δημιούργησαν πολιτική προστασίας από τον κομουνισμό και συμμαχίες όπως το ΝΑΤΟ.

Ακόμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες δημιούργησαν το Σχέδιο Μάρσαλ για την ανοικοδόμηση της

Ευρώπης, σχέδιο στο οποίο η Σοβιετική Ένωση δεν συμμετείχε. Παράλληλα, δεν επέτρεψε να

συμμετέχουν και οι περισσότερες χώρες που άνηκαν στο Ανατολικό Μπλοκ. Η Σοβιετική

Ένωση επίσης ενθάρρυνε την εγκαθίδρυση του κουμμουνισμού σε άλλες περιοχές του

πλανήτη, όπως στη Νοτιοανατολική Ασία και τη Λατινική Αμερική. Ανάμεσα στις χώρες

αυτές, ήταν και η Κούβα, ηγέτης της οποίας τότε ήταν ο Φιντέλ Κάστρο. Η Κούβα

αποδείχθηκε επίκεντρο του Ψυχρού Πολέμου, καθώς η Σοβιετική Ένωση τοποθέτησε

αρκετούς πυρηνικούς πυραύλους στη χώρα, οδηγώντας σε κρίση τη παγκόσμια ειρήνη και

παραλίγο τις δύο δυνάμεις σε πυρηνικό πόλεμο το 1962. Εκτός από τη κρίση στη Κούβα,

σημαντικά γεγονότα της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου ήταν ο Πόλεμος της Κορέας, ο

Πόλεμος του Βιετνάμ και ο πόλεμος των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν.

Ο Ψυχρός Πόλεμος τέλειωσε το 1991 με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, αφήνοντας

έτσι τις Ηνωμένες Πολιτείες τη κυρίαρχη στρατιωτική δύναμη στο πλανήτη. Καθ’ όλη τη

διάρκειά του, ήταν μια περίοδος παγκόσμιας ανησυχίας, κυρίως λόγω του έντονου αγώνα

των χωρών για την εδραίωση και ανάπτυξη των πυρηνικών οπλοστασίων.

33

Δημιουργία του ΝΑΤΟ

Η συμμαχία αυτή υπογράφτηκε τον Απρίλιο του 1949 στην Ουάσινγκτον από 12 χώρες της

Ευρώπης και της βόρειας Αμερικής (Βέλγιο, Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Δανία, ΗΠΑ, Ισλανδία,

Ιταλία, Καναδάς, Λουξεμβούργο, Νορβηγία, Ολλανδία, Πορτογαλία). Το 1952 προσχώρησαν

στη συμμαχία η Ελλάδα και η Τουρκία και το 1955 η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της

Γερμανίας. Η προσχώρηση της τελευταίας προκάλεσε ως αντίδραση τη σύναψη του

συμφώνου της Βαρσοβίας από τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης. Σήμερα, το ΝΑΤΟ αριθμεί

29 χώρες μέλη.

Σιδηρούν παραπέτασμα

Εκτός από τον όρο «Ψυχρός Πόλεμος», άλλη μία φράση ταυτίστηκε με τη συγκεκριμένη

περίοδο. Το «Σιδηρούν παραπέτασμα», όρος που χρησιμοποιήθηκε από τον Ουίνστον

Τσόρτσιλ, στην ομιλία του στο αμερικάνικο πανεπιστήμιο Γουεστμίνστερ, τον Μάρτιο του

1946. Μεταξύ άλλων, ο Τσόρτσιλ ανέφερε: «Από το Στετίνο στη Βαλτική, έως την Τεργέστη

στην Αδριατική Θάλασσα, ένα Σιδηρούν Παραπέτασμα πέφτει πάνω στην ήπειρο. Πίσω από

τη γραμμή αυτή, βρίσκονται όλες οι πρωτεύουσες των παλαιών κρατών της Κεντρικής και

Ανατολικής Ευρώπης -Βαρσοβία, Βερολίνο, Πράγα, Βιέννη, Βουδαπέστη, Βελιγράδι,

Βουκουρέστι και Σόφια. Όλες αυτές οι φημισμένες πόλεις και οι πληθυσμοί που τις

περιβάλλουν, βρίσκονται σε αυτό που πρέπει να ονομάσω Σοβιετική σφαίρα. Τα

κομμουνιστικά κόμματα, που ήταν πολύ μικρά σε αυτές τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης,

έχουν καταλάβει εξέχουσα θέση και δύναμη δυσανάλογη με την αριθμητική τους ισχύ και

αποσκοπούν στο να επιβάλουν παντού τον ολοκληρωτικό τους έλεγχο». Η χρήση του όρου

από τον Τσόρτσιλ, έκανε αρνητική εντύπωση στην κοινή γνώμη της δυτικής Ευρώπης και της

Αμερικής, καθώς εκείνη την εποχή η Σοβιετική Ένωση θεωρούνταν σύμμαχος χώρα, που

αντιμετώπισε με μεγάλη επιτυχία τον ναζισμό. Τελικά όμως, ο όρος καθιερώθηκε.

Ελληνικός Εμφύλιος

Ο Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος (1946-49) αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στη

νεότερη εθνική μας ιστορία. Μαζί με τη Ρωσική Επανάσταση, τον ισπανικό εμφύλιο και τα

πρόσφατα γεγονότα της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας, θα μπορούσαμε να τον κατατάξουμε

ανάμεσα στις μεγάλες εσωτερικές συγκρούσεις της Ευρώπης του 20ού αιώνα.

Οι ρίζες της ελληνικής αδελφοκτόνας αυτής σύρραξης μπορούν να ιχνηλατηθούν στις

πολλαπλές ρήξεις και συγκρούσεις που ξέσπασαν στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας σε

προηγούμενες δεκαετίες και ιδιαίτερα στα χρόνια της κατοχής και μάλιστα στην περίοδο της

λευκής τρομοκρατίας (1945-46).

Η εμπειρία της κατοχής επηρέασε αποφασιστικά την πλειοψηφία των Ελλήνων. Από τη μια

πλευρά ήταν η διαμορφωθείσα κατάσταση: ο πόλεμος, η πείνα, η ανομία και η αναρχία,

34

ιδιαίτερα στην επαρχία, η υποταγή του κρατικού μηχανισμού στον εχθρό, η αναξιοπιστία και

η παράλυση των παλαιών πολιτικών ηγεσιών. Από την άλλη αναδύθηκε κάτι το καινούργιο

και δυναμικό: το εαμικό κίνημα, το οποίο δεν περιορίσθηκε στον αγώνα εναντίον των

κατακτητών αλλά οραματιζόταν και προσπάθησε να διαμορφώσει μια κοινωνία πολύ

διαφορετική από την προπολεμική, σε νέες βάσεις, με άλλες αξίες, με νέους στόχους και

προοπτικές. Όμως ο έντονος αντιστασιακός ριζοσπαστισμός που αναπτύχθηκε εκείνα τα

χρόνια, αν και δεν ήταν σαφής, οριοθετημένος και ενιαίος, όπως τον θέλησε ίσως ο

συμφιλιωτικός μύθος που δημιουργήθηκε μετά το 1974, προκάλεσε την αντίδραση εκείνων

που επιθυμούσαν τη διατήρηση των προπολεμικών κοινωνικοπολιτικών δομών εξουσίας και

ιεραρχιών, με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν εμφύλιες διαμάχες πρώτα ανάμεσα στους

αντιστασιακούς και τους συνεργάτες των Γερμανών και έπειτα ανάμεσα στις ίδιες τις

αντιστασιακές οργανώσεις. Οι διαμάχες αυτές οδήγησαν σε μια ιδεολογική ένταση και

πολιτική πόλωση, η οποία οξύνθηκε το Δεκέμβριο του 1944. Έξι μήνες πριν από το τέλος του

Β' Παγκοσμίου πολέμου, βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις επενέβησαν, προασπιζόμενες τα

συμφέροντα της χώρας τους στην ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, για να

συντρίψουν το ισχυρό εαμικό κίνημα.

Μετά την ήττα του ΕΛΑΣ στη μάχη της Αθήνας, αντιπρόσωποι της κυβέρνησης και του ΕΑΜ

συνήλθαν στη Βάρκιζα στις 12 Φεβρουαρίου 1945 και υπέγραψαν συμφωνία. Η Συμφωνία

της Βάρκιζας, που είχε την εγγύηση της βρετανικής κυβέρνησης και προέβλεπε τον

εκδημοκρατισμό του στρατού και των σωμάτων Ασφαλείας και τη δημιουργία των

απαραίτητων συνθηκών για τη διεξαγωγή, το γρηγορότερο, εκλογών και δημοψηφίσματος,

αποτελούσε μια ευκαιρία να αποκατασταθεί η εθνική ενότητα και να συμπορευτούν όλες οι

δυνάμεις του τόπου στην ανασυγκρότηση της χώρας. Από την πλευρά των ηττημένων υπήρχε

η θέληση για λήθη και εθνική ενότητα. Οι ηγεσίες του ΕΑΜ και του ΚΚΕ επιθυμούσαν την

ομαλή ένταξη τους στο κοινοβουλευτικό σύστημα. Η προσκόλληση τους στην πορεία της

νομιμότητας φάνηκε όχι μόνο από τις διεργασίες που έγιναν τότε για «το π/ρασμα στο

σοσιαλισμό με δημοκρατικές μεθόδους πολιτικής πάλης» και τη θεωρία «των δύο πόλων»,

αλλά και από τον τρόπο με τον οποίο μεταχειρίστηκαν όσα δικά τους στελέχη ήσαν αντίθετα

σ' αυτή την πολιτική, όπως για παράδειγμα, τον ’ρη Βελουχιώτη. Άλλωστε και ο ίδιος ο

Ζαχαριάδης επέμενε ανένδοτα στην τήρηση της Συμφωνίας, ακόμα και όταν το πολιτικό

κλίμα επιδεινώθηκε εξαιτίας της λευκής τρομοκρατίας.

Η Συμφωνία της Βάρκιζας, ωστόσο, παραβιάστηκε από τους νικητές οι οποίοι εφάρμοσαν

στην πράξη το ρωμαϊκό vae victis (ουαί τοις ηττημένοις). Ενώ το μελάνι της υπογραφής δεν

είχε καλά καλά στεγνώσει, εθνικιστικές οργανώσεις και ένοπλες συμμορίες άρχισαν να

καταδιώκουν τους πολιτικούς τους αντιπάλους, να βιαιοπραγούν, να καταστρέφουν. Ο Ιω.

Σοφιανόπουλος, μια εξέχουσα πολιτική φυσιογνωμία της εποχής, που ως υπουργός

Εξωτερικών υπέγραψε τη Συμφωνία, αργότερα, στις 5 Μαρτίου 1950, ομολόγησε: «Εγώ είμαι

εκείνος που στις διαπραγματεύσεις της Βάρκιζας επέμενα μέχρι τέλους να μη δοθεί αμνηστία

στον ΕΛΑΣ... Αν εγνώριζα όμως ότι η Δεξιά θα παρασπονδήσει κατά τοιούτον αναίσχυντον

τρόπον, παραβιάζουσα την Συμφωνίαν, θα προτιμούσα να μου κοπεί το χέρι παρά να

υπογράψω την Συμφωνίαν εκείνην».

35

Στην κατάσταση απροκάλυπτης, άμετρης και ατιμώρητης βίας και τρομοκρατίας που

διαμορφώθηκε - με την υποστήριξη του ελληνικού κράτους και των νόμιμων εκπροσώπων

του και με την προκλητική ανοχή των Βρετανών - οι διωκόμενοι δεν είχαν άλλη επιλογή και

διέξοδο παρά να καταφύγουν πάλι στην ορεινή ύπαιθρο. Όχι από επιθυμία για επανάσταση

αλλά από ανάγκη επιβίωσης, όχι με εντολή της ηγεσίας τους αλλά με δική τους

πρωτοβουλία, όχι με συνεννόηση μεταξύ τους αλλά σταδιακά, καθώς διώκονταν.

Αν και τα αίτια της έναρξης του εμφυλίου είναι ενδογενή, η διεθνής συγκυρία αποτελεί

σημαντική συνιστώσα του. Ο εμφύλιος διαπλέχθηκε με τις μεγάλες ιδεολογικές αντιθέσεις

της ευρωπαϊκής ηπείρου και κλιμακώθηκε εξαιτίας του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ των πρώην

συμμάχων το 1946, για να λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις την επόμενη διετία με την αποδοχή

της αμερικανικής βοήθειας από τις δυτικοευρωπαϊκές χώρες και με την παγίωση της

σοβιετικής επιρροής στις χώρες που ελευθερώθηκαν από τον Κόκκινο Στρατό. Ο παγκόσμιος

διπολισμός παρέσυρε την Ελλάδα στη δίνη μιας πρωτόφαντης σε οξύτητα και κλίμακα

αντιπαράθεσης, από την οποία δεν μπόρεσε να ξεφύγει. Οι ηγεσίες όλων των πολιτικών

παρατάξεων της χώρας φέρουν τεράστια ευθύνη γι' αυτό. Όχι μόνο γιατί δεν κατάφεραν να

αρθούν στο ύψος των περιστάσεων και να εξασφαλίσουν ειρηνικό κατευνασμό των

συγκρούσεων αλλά και γιατί υπολόγισαν ως αποφασιστικό παράγοντα της πολιτικής τους τη

βοήθεια των «ξένων προστατών», για την απόκτηση της οποίας επέδειξαν εξαιρετική

υποχωρητικότητα και δουλοπρέπεια.

Η χώρα βγήκε βαριά πληγωμένη από τον εμφύλιο με 40.000 νεκρούς σύμφωνα με επίσημες

στατιστικές ή 60.000 έως 80.000 κατ' άλλους υπολογισμούς, ενώ 80.000 έως 100.000 άτομα

διέσχισαν τα σύνορα και εγκαταστάθηκαν στην Ανατολική Ευρώπη. Εξάλλου, εκατοντάδες

χιλιάδες κάτοικοι χωριών και κωμοπόλεων αναγκάστηκαν, είτε για να γλιτώσουν από τον

πόλεμο είτε επειδή τους μετακίνησε ο εθνικός στρατός, να τραπούν προς τις μεγάλες πόλεις

και ιδιαίτερα προς την Αθήνα. Οι παραγωγικές δομές της χώρας καταστράφηκαν και το

Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν δεν ξαναβρήκε το προπολεμικό του επίπεδο παρά μόλις το 1950.

Οι υλικές ζημιές ήσαν εξίσου τεράστιες: 11.788 σπίτια, 54 σχολεία, 100 σιδηροδρομικοί

σταθμοί, εκατοντάδες σιδηροδρομικές και οδικές γέφυρες.

Το χειρότερο ήταν ότι η χώρα δέχτηκε πολλά και αθεράπευτα ψυχικά τραύματα. Ο εμφύλιος

δίχασε το λαό, εξέθρεψε πάθη και μίση που διαπέρασαν τις πιο στοιχειώδεις μορφές

κοινωνικής οργάνωσης (οικογένεια, γειτονιά, χωριό), έφθειρε το χαρακτήρα των ανθρώπων.

Το εμφυλιακό κλίμα, ο διχασμός του λαού, συντηρήθηκε επί 25 και πλέον χρόνια και

αποτέλεσε ανασταλτικό παράγοντα στην ανάπτυξη και την πρόοδο της χώρας. Παράλληλα

ενισχύθηκε η αμερικανική «προστασία» και η Ελλάδα εμφάνισε πολλά σημεία στρατιωτικής,

οικονομικής και πολιτικής εξάρτησης.

Η ιστοριογραφία του εμφυλίου ακολούθησε την πολιτική διαδρομή της χώρας. Μέχρι την

πτώση της δικτατορίας των Συνταγματαρχών, οι νικητές που μονοπωλούσαν την εξουσία

διαμόρφωναν επιλεκτικά και με ποικίλους τρόπους τη συλλογική μνήμη. Η μεταπολίτευση

που εδραίωσε τη δημοκρατία και έλαβε θεσμικά μέτρα άμβλυνσης των αντιθέσεων του

παρελθόντος δημιούργησε τις προϋποθέσεις για επιστημονική, αντικειμενική έρευνα και

κριτική αποτίμηση του εμφυλίου πολέμου. Έτσι, τα τελευταία χρόνια, χάρη στη χρονική

36

απόσταση, το μεταψυχροπολεμικό διεθνές κλίμα και τις αναζητήσεις πολλών νέων στην

ηλικία κοινωνικών επιστημόνων, ο εμφύλιος έχει ξεφύγει από το χώρο της προσωπικής

μαρτυρίας, της στρατευμένης αφήγησης και της κομματικής υπερβολής και μονομέρειας.

Χρέος ιστορικό είναι η γνώση και η ερμηνεία του να είναι απαλλαγμένες από τις εμπάθειες

και τις προκαταλήψεις του παρελθόντος και στηριγμένες στη μελέτη των γραπτών και

προφορικών πηγών.

37

ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΟΡΕΑΣ

Ο Πόλεμος της Κορέας αναφέρεται στην πολεμική σύρραξη που κράτησε μεταξύ της 25ης Ιουνίου 1950 και της 27ης Ιουλίου 1953 θεωρητικά μεταξύ των δύο κρατών της διηρημένης Κορέας σε Βόρεια και Νότια, όπου η πρώτη πρόσκειτο στο Κομμουνιστικό Ανατολικό στρατόπεδο και η δεύτερη βρισκόταν υπό την κηδεμονία του Δυτικού. Η γραμμή διαίρεσης των δύο περιοχών ήταν ο 38ος παράλληλος της αντίστοιχης Κορεατικής Χερσονήσου. Η κατ' αρχήν εισβολή της Βόρειας Κορέας προκάλεσε μια ακατάσχετη υποχώρηση των Νοτιο-Κορεατικών και Αμερικανικών στρατευμάτων, για να αναστραφεί η κατάσταση εντελώς μετά από απόβαση των Αμερικανών στον λιμένα της Ίντσον στα μετόπισθεν του 38ου παραλλήλου και προώθησή τους μέχρι τα κινεζικά σύνορα. Στη συνέχεια ακολούθησε ωστόσο μια Κινεζική εισβολή, η οποία απώθησε και πάλι τους Αμερικανούς και τα συμμαχικά τους στρατεύματα υπό την σημαία του ΟΗΕ ξανά στον 38ο παράλληλο.

Η σύρραξη εκείνη τερματίστηκε με συνθήκη, μετά από 3 χρόνια, στο ίδιο σημείο απ' το οποίο είχε αρχίσει, χωρίς νικητές, έχοντας καταστεί η θερμότερη στιγμή του Ψυχρού Πολέμου. Ο πόλεμος αυτός έχει μείνει γνωστός επίσης υπό τον τίτλο «Ο Ξεχασμένος Πόλεμος», καθώς ιστορικά συμπιέστηκε μεταξύ του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και του Πολέμου του Βιετνάμ αλλά κι επειδή κατέληξε μια τραγωδία με πολλά θύματα χωρίς κανένα εμφανές όφελος και για τις δύο παρατάξεις. Αργότερα δημοσιογράφοι θα τον χαρακτηρίσουν σαν "...ένα πόλεμο στο πιο ακατάλληλο μέρος, την πιο ακατάλληλη στιγμή, με τον πιο ακατάλληλο αντίπαλο..."

Εισβολή στη Νότια Κορέα

Στις 25 Ιουνίου 1950, ο στρατός της Βόρειας Κορέας πέρασε δυναμικά τον 38ο παράλληλο

ανακοινώνοντας σαν στόχο την συνένωση των δυο τμημάτων της Κορέας σε ενιαίο κράτος

και την εκτέλεση του Ρι Σούνγκ-μαν και των οπαδών του. Η στρατιωτική δύναμη του Βορρά

είναι πολύ σημαντική εκείνη την στιγμή και όλη φυσικά ρωσικής προέλευσης, συνδυάζοντας

και πρόσθετες ενισχύσεις "εθελοντών" που προστέθηκαν από την Κίνα. Τα ακριβή

αριθμητικά δεδομένα δεν είναι εύκολο να εκτιμηθούν, αλλά επρόκειτο περίπου για πάνω

από 230.000 στρατό, 300 αεροπλάνα, 200 τανκ και πάνω από 200 πυροβόλα. Σύμφωνα με

Αμερικανικές πηγές οι αντίστοιχες δυνάμεις τους στην Νότια Κορέα ήταν μόνο 65.000

στρατιώτες και κάπου 20 μόνο βοηθητικά αεροπλάνα. Η γενικότερη επίσης υποδομή στη

Νότια Κορέα ήταν κάτω του στοιχειώδους, οπότε την επίθεση εκείνη ακολούθησε μια

χαώδης υποχώρηση στρατιωτών και πολιτών μέσα από δυσκολοδιάβατους δρόμους και

κάτω από συνεχή εχθρικά πυρά.

Ο Αμερικανός Πρόεδρος Χάρρυ Τρούμαν, παρόλο που είχε ενδεικτικές πληροφορίες για

συγκεντρώσεις στρατευμάτων του Βορρά στον 38ο παράλληλο, δε θέλησε να εμπλακεί σε

ένα ανοιχτό πόλεμο και προσπάθησε να υποβιβάσει το μέγεθος της εισβολής. Ο Τρούμαν

ήταν σε αντίθεση με τους στρατιωτικούς του, λέγοντας ότι δεν επιθυμούσε να ξεκινήσει τον

Γ' Παγκόσμιο Πόλεμο κι είναι επίσης αλήθεια ότι τον πίεζαν για το αντίθετο οικονομικοί

38

βιομηχανικοί κύκλοι στην Αμερική, που ευνοούσαν νέες πολύ προσοδοφόρες πολεμικές

παραγγελίες που είχαν συνηθίσει απ την εποχή του προηγούμενου Παγκόσμιου Πολέμου.

Ο Τρούμαν, φανατικά αντικομμουνιστής ο ίδιος, αποφάσισε ωστόσο να ελιχθεί αρχικά

διπλωματικά μέσω του ΟΗΕ, πετυχαίνοντας μια, αμφισβητούμενη νομικά πάντως, ομόφωνη

καταδίκη της Βόρειας Κορέας εκμεταλλευόμενος την απουσία της Ρωσίας και της Κίνας, οι

οποίες δεν έπαιρναν μέρος λόγω της αντίδρασής τους για την παρουσία της Εθνικιστικής

Κίνας στον ΟΗΕ .

Σε λίγες μέρες, η ακατάσχετη εκείνη υποχώρηση αθροίζει πολλά θύματα στο Νότο και φτάνει

στο σημείο να περιορίσει τους Αμερικανούς μόλις στο 10% της αρχικής περιοχής που

κατείχαν. Ο Τρούμαν επέβαλε χάρις στην απόφαση του ΟΗΕ την εμπλοκή των ΗΠΑ και άλλων

συμμάχων υπό την σημαία του ΟΗΕ (27 Ιουνίου 1950) σε μια εμπλοκή που προτιμούσε να

αποκαλεί "αστυνομική επιχείρηση".

Ο Αμερικανικός Στόλος κινήθηκε αμέσως προς την Ιαπωνία και την Κορεατική θάλασσα για

να υποστηρίξει με αεροπλανοφόρα τις δυνάμεις τους στην Κορέα, ενώ ετοιμάστηκαν

ενισχύσεις από τις Αμερικανικές δυνάμεις που είχαν βάση στην Ιαπωνία. Η Κίνα δήλωσε ότι

θεωρεί τις ΗΠΑ σαν δύναμη απειλής στην περιοχή της, αφήνοντας υποψίες ότι ήταν έτοιμη

να εμπλακεί στην διαμάχη εκείνη.

Το σκηνικό εκείνο ανατρέπεται άρδην την 1η Νοεμβρίου 1950, όταν η Κίνα επιτίθεται με

δυνάμεις κάπου 500.000 ανδρών στα εδάφη της Βόρειας Κορέας, με σκοπό, όπως λέει, να

προστατεύσει την δική της περιοχή, που τώρα βρίσκεται πολύ κοντά στα προωθημένα

αμερικανικά στρατεύματα. Πρόκειται ουσιαστικά για τον πρώτο στην ιστορία πόλεμο Κίνας–

Αμερικής. Οι δυνάμεις της Κίνας είναι πολύ οργανωμένες και καλά εφοδιασμένες, πράγμα

που αντιστρέφει ολοσχερώς την κατάσταση στο μέτωπο. Στις αεροπορικές μάλιστα

αναμετρήσεις, τα αεριωθούμενα αεροπλάνα τίθενται για πρώτη φορά σε πλήρη δράση και οι

Αμερικανοί έκπληκτοι αντιμετωπίζουν το ρωσικό μαχητικό Μινγκ-15, που έχει επιδόσεις κατά

κάτι καλύτερες του δικού τους F-86, παρόλο που οι Κινέζοι πιλότοι δεν είναι το ίδιο έμπειροι,

αν και υποβοηθούνται από Ρώσους εκπαιδευτές και πιθανόν και από μερικούς Ρώσους

πιλότους εθελοντές που ηγούνται κάποιων σμηνών.

Τελική φάση του πολέμου και εκεχειρία

Η Κορεατική χερσόνησος, αρχικά διαιρέθηκε κατά μήκος του 38ου παράλληλου, αργότερα

κατά το μήκος οριοθετημένης γραμμής.

Στις 29 Νοεμβρίου 1952, ο νέος Αμερικανός πρόεδρος Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, παρόλο που είχε

εκτοπίσει τον Τρούμαν με την υπόσχεση να φέρει την τελική νίκη στην Κορέα, αναζήτησε

κατάπαυση του πολέμου μέσω ανακωχής, μην τολμώντας πολεμική κλιμάκωση στο μέτωπο.

Τελικά, μια κατάπαυση πυρός συμφωνήθηκε στις 27 Ιουνίου 1953, την ώρα που η γραμμή

39

του μετώπου είχε κατασταλάξει ουσιαστικά και πάλι γύρω απ τον 38ο παράλληλο. Ως τότε οι

δυνάμεις του ΟΗΕ είχαν υποστεί συνολικά κάπου 400.000 απώλειες και οι κινεζικές κάπου

660.000, χωρίς να υπολογίζονται οι τεράστιες απώλειες σε άμαχους και των δύο Κορεατικών

κρατών.

Ο 38ος παράλληλος όχι μόνο παρέμεινε ως σήμερα η διαχωριστική γραμμή των δύο κρατών

με συχνές κατά καιρούς αψιμαχίες, αλλά και οι διπλωματικές εμπλοκές με τις ΗΠΑ δεν

φαίνεται να έχουν σημαντικά αλλάξει ως σήμερα. Παρόλο που η διπλωματική θέση της Κίνας

προς στιγμή δεν είναι η ίδια με εκείνη της εποχής του 1945-1950, εντούτοις οι μελλοντικές

οικονομικές και γεωπολιτικές συσχετίσεις με τις ΗΠΑ πιθανόν να φέρουν τον "ξεχασμένο

πόλεμο" και πάλι στην επικαιρότητα.

Στον πόλεμο στην χερσόνησο της Κορέας 1950-1953 μαζί με τους Αμερικανούς πολέμησαν και Έλληνες που αποτελούσαν το Ελληνικό εκστρατευτικό σώμα Κορέας το οποίο στελεχώθηκε από εθελοντές αξιωματικούς και οπλίτες στους οποίους δινόταν μηνιαίος μισθός.

40

ΠΟΛΕΜΟΣ ΒΙΕΤΝΑΜ

Ο πόλεμος του Βιετνάμ ήταν ίσως η μεγαλύτερη ένοπλη σύγκρουση μεταξύ Δύσης και Ανατολής κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Θεωρητικά η μάχη ήταν μεταξύ του Δημοκρατικού Στρατού του Βιετνάμ (Βόρειο Βιετνάμ) και της Δημοκρατίας του Βιετνάμ (Νότιο Βιετνάμ). Στην πραγματικότητα ήταν ένας πόλεμος δια αντιπροσώπων μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, παρόλο που η ΕΣΣΔ δεν ενεπλάκει άμεσα στρατιωτικά. Αμερικανοί στρατιώτες είχαν ήδη εμπλακεί από το 1959, αλλά σε μεγάλους αριθμούς κατέφθασαν κατά το 1965. Εγκατέλειψαν τη χώρα το 1973, κάτι που οδήγησε τελικά στην παράδοση του Νότου στις 30 Απριλίου 1975.

Πόλεμος για ανεξαρτησία από τη γαλλική αποικιοκρατία

Το απελευθερωτικό κίνημα, εκμεταλλευόμενο την απέχθεια του λαού κατά της

αποικιοκρατίας, πέτυχε να αποσπάσει τη συμπάθεια και τη συμπαράσταση της μεγάλης

πλειονότητας των Βιετναμέζων. Οι Βιετμίν με συνεχείς επιθέσεις προξενούσαν σημαντικές

απώλειες, έσπερναν τον φόβο και διατηρούσαν τα γαλλικά στρατεύματα κατοχής σε

κατάσταση συνεχούς επαγρύπνησης και εγρήγορσης.

Το 1947 οι γαλλικές δυνάμεις ανέλαβαν εκτεταμένες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και

πέτυχαν να ελέγξουν τις μεγάλες πόλεις, τις σιδηροδρομικές-οδικές αρτηρίες και τις περιοχές

με στρατηγική σημασία της χώρας, χωρίς όμως να μπορέσουν να καταστρέψουν τα

αντάρτικα τμήματα. Οι Βιετμίν κατάφεραν να ανασυντάξουν τις δυνάμεις τους και άρχισαν

να συγκροτούν μεγάλες μονάδες. Οι Γάλλοι, επειδή δε μπορούσαν να ελέγξουν όλη τη χώρα,

απέσυραν τις δυνάμεις τους από τις ορεινές περιοχές του Βορείου Βιετνάμ και επικέντρωσαν

την προσπάθειά τους στον έλεγχο των πεδινών περιοχών και κυρίως στο δέλτα του Ερυθρού

Ποταμού, που κατάφεραν να ελέγξουν πλήρως.

Το 1949, ο Μάο Τσετούνγκ, ο οποίος είχε επικρατήσει στην Κίνα, αναγνώρισε την κυβέρνηση

του Χο Τσι Μιν και μαζί με τη Σοβιετική Ένωση εφοδίασε με σύγχρονα όπλα τους

Βιετναμέζους κομμουνιστές. Στη συνέχεια οι συγκρούσεις εντάθηκαν και πολλές φορές

έφτασαν μέχρι το γειτονικό Λάος. Τα γαλλικά στρατεύματα που υποστηρίζονταν από 160.000

Βιετναμέζους, έδωσαν σκληρές μάχες στην προσπάθειά τους να εξοντώσουν τους 100.000

περίπου Βιετμίν, χωρίς όμως να καταφέρει να νικήσει η μία ή η άλλη πλευρά.

Ο Γάλλος αρχιστράτηγος Ναβάρ, για να μπορέσει να εκδιώξει τους αντάρτες από το δέλτα

του Ερυθρού Ποταμού, αποφάσισε τον Νοέμβριο του 1953 να δημιουργήσει μια τεράστια

οχυρωμένη βάση στην περιοχή της πόλης Ντιέν Μπιέν Φου. Οι Βιετμίν αποφάσισαν να

ρίξουν όλο το βάρος των επιχειρήσεων στο Ντιέν Μπιέν Φου. Έτσι, αφού συγκέντρωσαν

δύναμη 100.000 ανδρών, στις αρχές Μαρτίου του 1954 επιτέθηκαν κατά της οχυρωμένης

βάσης. Μετά από σκληρότατο αγώνα, στις 7 Μαΐου 1954 κατέβαλαν την αντίσταση των

αμυνόμενων και τους ανάγκασαν να παραδοθούν. Περίπου 10.000 Γάλλοι παραδόθηκαν,

ενώ 4.000 έχασαν τη ζωή τους. Από την πλευρά των ανταρτών υπήρξαν 8.000 νεκροί και

41

10.000 τραυματίες. Μετά την πτώση του οχυρού οι αντάρτες συνέχισαν τις επιθέσεις τους σε

άλλες περιοχές και τελικά η Γαλλία αναγκάστηκε να ζητήσει ανακωχή.

Η διάσκεψη της Γενεύης, αμέσως μετά, κατέληξε στον διαχωρισμό του Βιετνάμ σε δύο

τμήματα στον 17ο παράλληλο. Το Β. Βιετνάμ, υπό την κομμουνιστική σφαίρα επιρροής, που

αποτέλεσε τη Λαϊκή Δημοκρατία του Βιετνάμ, με πρόεδρο τον Χο Τσι Μιν και με

διακηρυγμένο στόχο την απελευθέρωση όλης της χώρας, και το Νότιο στο οποίο οι Γάλλοι

έδωσαν μια αυτονομία διατηρώντας συμβολική παρουσία, η οποία μεταβιβάστηκε στους

Αμερικανούς στην αρχή της δεκαετίας του '60. Έτσι τελείωσε η γαλλική αποικιοκρατία στο

Βιετνάμ.

Εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο

Το Νότιο Βιετνάμ τέθηκε υπό την προστασία των ΗΠΑ και δέχτηκε γενναία οικονομική και στρατιωτική βοήθεια. Ο αυτοκράτορας Μπάο Ντάι διόρισε ως πρωθυπουργό τον Νγκο Ντινχ Ντιέμ, ο οποίος, κατόπιν δημοψηφίσματος που διενήργησε τον Οκτώβριο του 1955, εκθρόνισε τον αυτοκράτορα και με τις ευλογίες των ΗΠΑ αυτοανακηρύθηκε Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Το 1956 ανέλαβε απολυταρχικές εξουσίες και με την αμερικανική βοήθεια εδραίωσε το αντικομμουνιστικό απολυταρχικό οικογενειοκρατικό καθεστώς του. Ο Ντιέμ στη συνέχεια αρνήθηκε να διεξάγει εκλογές για την ενοποίηση της χώρας, διότι όπως υποστήριζε δεν υπήρχαν σε όλη τη χώρα συνθήκες ελεύθερης έκφρασης του λαού. Το Βόρειο Βιετνάμ και οι κομμουνιστές του Νότιου, οι οποίοι πίστευαν ότι θα κέρδιζαν τις εκλογές, εκμεταλλεύτηκαν τη λαϊκή δυσαρέσκεια του νοτιοβιετναμικού λαού λόγω της οικονομικής κατάστασης, του αυταρχισμού και της διαφθοράς του καθεστώτος, και άρχισαν να οργανώνονται για να ανατρέψουν το καθεστώς.

Εμφανίστηκαν αντάρτικα τμήματα και ανέλαβαν δράση με την προσβολή κυβερνητικών στόχων. Το 1960 οι κομμουνιστές ίδρυσαν το Μέτωπο Εθνικής Απελευθέρωσης του Νοτίου Βιετνάμ και από το 1961 συγκρότησαν τον Απελευθερωτικό Στρατό του Νοτίου Βιετνάμ, ο οποίος το 1965 έφθασε να αριθμεί 150.000 αντάρτες Βιετκόνγκ. Αυτοί ενισχύονταν και ανεφοδιάζονταν από το Β. Βιετνάμ μέσω ορεινών διαβάσεων που διέρχονταν από το έδαφος των όμορων κρατών (Λάος, Καμπότζη) το λεγόμενο «Μονοπάτι Χο Τσι Μιν» και απέκτησαν σημαντική δύναμη.

Το 1960 οι ΗΠΑ, επί προέδρου Αϊζενχάουερ, άρχισαν να στέλνουν στη Σαϊγκόν τους πρώτους «συμβούλους» με σκοπό να οργανώσουν τον στρατό. Όταν ανέλαβε πρόεδρος των ΗΠΑ ο Κένεντι, το 1962, υπήρχαν ήδη 2.400 Αμερικανοί στρατιωτικοί, πολλοί από τους οποίους είχαν λάβει μέρος και σε μάχες με τους Βιετκόνγκ. Στο τέλος του 1962 οι νοτιοβιετναμικές δυνάμεις πραγματοποίησαν μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση κατά των Βιετκόνγκ, η οποία απέτυχε και κατέδειξε την αδυναμία του καθεστώτος να απαλλάξει τη χώρα από την απειλή των κομμουνιστών.

Με δεδομένο ότι οι χερσαίες αμερικανικές επιχειρήσεις ήταν περιορισμένες στο έδαφος του Νότιου Βιετνάμ, ο διοικητής των αμερικανικών δυνάμεων, στρατηγός Ουέστµορλαντ, είχε δύο βασικές στρατηγικές επιλογές.

Η πρώτη ήταν να επικεντρωθεί στην προστασία του πληθυσμού του Ν.Βιετνάμ από τις επιθέσεις των κομμουνιστικών δυνάμεων. Αυτό όμως θα σήμαινε διασπορά των

42

αμερικανικών δυνάμεων σε πόλεις και χωριά σαν ένα είδος πολιτοφυλακής κάτι που ήταν αδιανόητο για τον Ουέστµορλαντ, αφού θα άφηνε την πρωτοβουλία διεξαγωγής επιχειρήσεων στους Βιετκόγκ.

Η δεύτερη στρατηγική επιλογή, στην οποία κατέληξε ο Ουέστµορλαντ, ήταν η διεξαγωγή επιθετικών επιχειρήσεων καταδίωξης και καταστροφής των δυνάμεων του αντιπάλου. Σε έναν πόλεμο όμως χωρίς μέτωπα, ήταν δύσκολο να βρεθούν οι δυνάμεις του αντιπάλου, ο οποίος λειτουργούσε µε βάση τις αρχές του ανταρτοπόλεμου.

Τερματισμός του πολέμου

Ο Σοβιετικός αξιωματούχος Αλεξέι Κοσίγκιν με τον Αμερικανό Πρόεδρο Λίντον Μ. Τζόνσον

κατά τη Διάσκεψη Κορυφής του Γκλάσμπορο, όπου οι δύο εκπρόσωποι συζήτησαν τις

δυνατότητες ενός ειρηνικού διακανονισμού.

Το σχέδιο της «Βιετναμοποίησης», όπως ονομάστηκε, προέβλεπε την απεμπλοκή των Αμερικανών με την σταδιακή αποχώρηση των στρατευμάτων τους, αφήνοντας τον πόλεμο στο έδαφος στο στρατό του Ν. Βιετνάμ, αλλά και την αύξηση των αεροπορικών επιχειρήσεων για διατήρηση της ισορροπίας. Στα χρόνια του Νίξον, ο πόλεμος επεκτάθηκε στα γειτονικά Λάος και Καμπότζη, παραβιάζοντας τα διεθνή δικαιώματα αυτών των χωρών, με μυστικές επιδρομές που σκοπό είχαν να καταστρέψουν τα καταφύγια των κομμουνιστών, αλλά και να αποκόψουν τις οδούς ανεφοδιασμού τους. Οι εντατικοί βομβαρδισμοί και η επέμβαση στην Καμπότζη τον Απρίλιο του 1970, ξεσήκωσε μεγάλες διαδηλώσεις στο εσωτερικό των ΗΠΑ, κατά τις οποίες σκοτώθηκαν και φοιτητές από την εθνοφρουρά. Το σχέδιο της Βιετναμοποίησης του Νίξον σταμάτησε προσωρινά την κριτική, καθώς αποσύρονταν τα Αμερικανικά στρατεύματα. Οι εκτεταμένοι αεροπορικοί βομβαρδισμοί, όμως, δημιούργησαν κύμα διαμαρτυρίας.

Οι συγκρούσεις εντάθηκαν τον Δεκέμβριο του 1972, όταν ο Νίξον εξαπέλυσε μία σειρά αεροπορικών βομβαρδισμών εναντίον στόχων σε μεγάλες πόλεις στο Β. Βιετνάμ. Αυτές οι επιθέσεις, γνωστές σαν «Βομβαρδισμοί των Χριστουγέννων», καταδικάστηκαν άμεσα από την διεθνή κοινότητα και οδήγησαν τον Νίξον στην αναθεώρηση της τακτικής των διαπραγματεύσεων. Η υπόθεση «πόλεμος στο Βιετνάμ» έπρεπε να κλείσει οριστικά γιατί είχε τεράστιο πολιτικό και οικονομικό κόστος για τις ΗΠΑ. Στις 23 Ιανουαρίου 1973 μονογράφηκε το τελικό προσχέδιο της συμφωνίας ειρήνης, τερματίζοντας τις εχθροπραξίες μεταξύ ΗΠΑ και Β. Βιετνάμ. Η συμφωνία ειρήνης του Παρισιού δεν τερμάτισε τις συγκρούσεις στην περιοχή, καθώς το καθεστώς της Σαϊγκόν συνέχισε να μάχεται τις κομμουνιστικές δυνάμεις.

Το 1975, ο τελευταίος Αμερικανός στρατιώτης αποχωρεί από το Βιετνάμ, καθώς στις 30 Απριλίου 1975 καταλαμβάνεται η Σαϊγκόν.

43

Χρονολογία 1 Νοεμβρίου 1955 – 30 Απριλίου 1975 (19 χρόνια, 5 μήνες, 4 εβδομάδες και 1 ημέρα)

Τόπος Νότιο Βιετνάμ, Βόρειο Βιετνάμ, Καμπότζη, Λάος

Έκβαση

Νίκη του Βορείου Βιετνάμ

Αποχώρηση των ενόπλων δυνάμεων των Η.Π.Α. από την Ινδοκίνα

Κομμουνιστικές κυβερνήσεις αναλαμβάνουν την εξουσία στο Νότιο Βιετνάμ, το Λάος και την Καμπότζη

Το Νότιο Βιετνάμ προσαρτάται από το Βόρειο Βιετνάμ

Εδαφικές μεταβολές

Επανένωση του Βορείου και Νοτίου Βιετνάμ στην Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Βιετνάμ.

Αντιμαχόμενοι

Αντικομμ. δυνάμεις:

Νότιο Βιετνάμ

ΗΠΑ

Νότια Κορέα

Αυστραλία

Ταϊλάνδη

Νέα Ζηλανδία

Δημοκρατία Χμερ

Βασίλειο του Λάος Επικουρούμενες από:

Φιλιππίνες

Ταϊβάν

Καναδάς

Γερμανία

Ηνωμένο Βασίλειο

Ιράν

Ισπανία

Κομμουν. δυνάμεις:

Βόρειο Βιετνάμ

Βιετκόνγκ

Ερυθροί Χμερ

Πάθετ Λάο

Επικουρούμενες

από:

Κίνα

Σοβιετική Ένωση

Κούβα

Βόρεια Κορέα

Τσεχοσλοβακία

Βουλγαρία

44

ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΚΟΛΠΟΥ-ΙΡΑΚ

Ο Πόλεμος ξεκίνησε με την εισβολή του Ιράκ στις 2 Αυγούστου 1990, με την δικαιολογία ότι

το Κουβέιτ κάνει γεωτρήσεις για πετρέλαιο υπό κλίση και έτσι «κλέβει» ιρακινό πετρέλαιο.

Αμέσως μετά την εισβολή υποβλήθηκαν οικονομικές κυρώσεις από τον Ο.Η.Ε. και τελικώς οι

εχθροπραξίες άρχισαν τον Ιανουάριο του 1991, οι οποίες και κατέληξαν στην ολοκληρωτική

νίκη των συμμαχικών δυνάμεων.

Στις 2 Αυγούστου 1990 το Ιράκ εισέβαλε και κατέλαβε το Κουβέιτ. Σχεδόν αμέσως

σχηματίστηκε μια συμμαχική δύναμη 35 κρατών, με πρωτοβουλία των ΗΠΑ και υπό την

αιγίδα του ΟΗΕ, η οποία απελευθέρωσε το Κουβέιτ στις 27 Φεβρουαρίου 1991. Ήταν ο

πρώτος τηλεοπτικός πόλεμος της ιστορίας, αφού χάρις στο CNN μπήκε σε κάθε σπίτι κι έγινε

τηλεοπτικό θέαμα.

Στα τέλη της δεκαετίας του '80 το Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν βρισκόταν σε δεινή οικονομική

κατάσταση, εξαιτίας του δεκαετούς ιρανο-ιρακινού πολέμου και των χαμηλών τιμών του

πετρελαίου. Όταν το Κουβέιτ ανακοίνωσε την αύξηση της παραγωγής του κατά 40%, το Ιράκ

ξεσήκωσε τον κόσμο ότι οι γείτονές του κάνουν γεωτρήσεις για πετρέλαιο υπό κλίση κι έτσι

κλέβουν το δικό του πετρέλαιο. Ήταν η αφορμή για την εισβολή και την κατάληψη του

μικροσκοπικού εμιράτου από το Ιράκ, που πάντα το θεωρούσε τμήμα της επικράτειάς του.

Μέσα σε λίγες ώρες από την εισβολή των Ιρακινών στο Κουβέιτ, οι ΗΠΑ προσέφυγαν στο

Συμβούλιο Ασφαλείας και πέτυχαν την έκδοση της Απόφασης 660, με την οποία

καταδικαζόταν η εισβολή και αξιωνόταν η απόσυρση των ιρακινών δυνάμεων (3

Αυγούστου 1990). Ανάλογη απόφαση πήρε και ο Αραβικός Σύνδεσμος την ίδια μέρα, ενώ

στις 6 Αυγούστου με νεότερη απόφασή του (661) το Συμβούλιο Ασφαλείας επέβαλε

οικονομικές κυρώσεις στο Ιράκ. Παράλληλα με τις διπλωματικές προσπάθειες, οι ΗΠΑ

άρχισαν να αναπτύσσουν στρατιωτικές δυνάμεις στη Σαουδική Αραβία, φοβούμενες νέα

εισβολή του Ιράκ

Στις 29 Νοεμβρίου 1990, το Συμβούλιο Ασφαλείας άναψε το «πράσινο φως» για στρατιωτική

επέμβαση στο Κουβέιτ, δίνοντας προθεσμία έως τις 15 Ιανουαρίου1991 στο Ιράκ να

αποσύρει τις δυνάμεις του από το εμιράτο

Μέχρι τις 15 Ιανουαρίου 1991 που έληγε το τελεσίγραφο του ΟΗΕ έγιναν κάποιες χλωμές

ειρηνευτικές προσπάθειες, αλλά προσέκρουσαν στην άρνηση του Ιράκ, που ήθελε να

εξαργυρώσει τη δική του αποχώρηση από το Κουβέιτ με την απόσυρση των Ισραηλινών από

τα κατεχόμενα συριακά και παλαιστινιακά εδάφη.

Με αρχηγό τον αμερικανό στρατηγό Νόρμαν Σβάρτζκοπφ, η συμμαχική δύναμη αριθμούσε

1.000.000 στρατιώτες, 1.820 αεροσκάφη, 3.318 τανκς, 8 αεροπλανοφόρα και μεγάλο αριθμό

πολεμικών πλοίων. Στην αντίπερα όχθη, ο Σαντάμ είχε στη διάθεσή του 260.000 μάχιμους

άνδρες και άλλους 800.000 σε εφεδρεία, 649 αεροσκάφη και 5.000 τανκς. Η υπεροχή των

συμμαχικών δυνάμεων υπερτερούσε ποσοτικά, αλλά κυρίως ποιοτικά.

45

Τα ελικόπτερα «Απάτσι» έδωσαν το σύνθημα της επίθεσης στις 2:38 π.μ. ώρα Βαγδάτης

της 17ης Ιανουαρίου 1991, καταστρέφοντας εγκαταστάσεις ραντάρ των Ιρακινών.

Ακολούθησαν συνεχείς έξοδοι πολεμικών αεροσκαφών, που βομβάρδισαν αεροδρόμια και

στρατηγικούς στόχους. Την ίδια στιγμή, η Βαγδάτη βομβαρδιζόταν με πυραύλους

«Τόμαχοουκ»

ο Σαντάμ Χουσεΐν σε ραδιοφωνικό μήνυμά του διακήρυττε ότι «η μεγάλη μάχη, η μητέρα

όλων των μαχών ξεκίνησε. Η αυγή της νίκης πλησιάζει».

Μετά την επιτυχία των εναέριων επιθέσεων ήλθε η σειρά των χερσαίων επιχειρήσεων για

την ανακατάληψη του Κουβέιτ. Διήρκεσαν μόλις 100 ώρες (24 - 27 Φεβρουαρίου1991), προς

μεγάλη έκπληξη των αμερικανών στρατιωτικών, δείγμα της ανυπαρξίας της

πολυδιαφημισμένης στρατιωτικής μηχανής του Σαντάμ. Στο διάστημα αυτό οι χερσαίες

δυνάμεις των Συμμάχων απελευθέρωσαν το Κουβέιτ και έφθασαν 240 χιλιόμετρα από τη

Βαγδάτη.

Στο σημείο αυτό, ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους κήρυξε κατάπαυση του πυρός και ο πόλεμος

έλαβε τέλος (27 Φεβρουαρίου1991).

Στην απορία πολλών γιατί δεν κατέλαβε τη Βαγδάτη για να ανατρέψει τον Σαντάμ Χουσεΐν, ο

πατήρ Μπους απάντησε ότι ήθελε να κρατήσει ζωντανή τη Συμμαχία και δεν επιθυμούσε

περαιτέρω ανθρώπινες απώλειες, που θα ήταν αχρείαστες. Άλλωστε και η εντολή που είχε

από τον ΟΗΕ ήταν να απελευθερώσει μόνο το Κουβέιτ. Η ανατροπή του Σαντάμ θα ήταν έργο

του γιου του, στον Β' Πόλεμο του Κόλπου (2003).Οι απώλειες για τους Συμμάχους ήταν

μικρές (358 νεκροί, 776 τραυματίες και 41 αιχμάλωτοι) και πολύ μεγάλες για τους Ιρακινούς

(25.000 νεκροί στρατιωτικοί100.000 άμαχοι, 75.000 τραυματίες και 63.000 αιχμάλωτοι). Ο Α'

Πόλεμος του Κόλπου είχε τις εξής συνέπειες:

Απελευθέρωση του Κουβέιτ.

Μεγάλες απώλειες και καταστροφές σε Ιράκ και Κουβέιτ.

Κούρδοι και Σιίτες γνώρισαν στη συνέχεια μεγάλη καταπίεση από το καθεστώς του

Σαντάμ Χουσεΐν.

400.000 άνθρωποι εκδιώχθηκαν από το Κουβέιτ ως συνεργάτες των ιρακινών

εισβολέων (ανάμεσά τους και μεγάλος αριθμός Παλαιστινίων).

Κυρώσεις κατά του Ιράκ από τον ΟΗΕ.

Το αμερικανικό γόητρο ανυψώθηκε για πρώτη φορά μετά το Βιετνάμ.

Η αμερικανική στρατιωτική παρουσία έγινε μόνιμη στην περιοχή.

Κόστισε 61,1 δισεκατομμύρια δολάρια .Οι Αμερικανοί κατέβαλαν τα 9

δισεκατομμύρια και οι Σύμμαχοι τα υπόλοιπα

46

Αριθμός στρατευμάτων που αναπτύχθηκαν

Η.Π.Α.: 575.000

Σαουδική Αραβία: 52.000 (μόνο 20-40 χιλιάδες πήραν μέρος)

Τουρκία: 50.000 (δεν πήραν μέρος στον πόλεμο)

Ηνωμένο Βασίλειο: 43.000

Αίγυπτος: 35.000

Συρία: 16.000

Γαλλία: 14.663

Κουβέιτ: 7.000

Πακιστάν: 5.500

Καναδάς: 4.500

Ισπανία: 3.000

Μαρόκο: 2.000

Μπανγκλαντές: 2.000

Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα 1.000

Ομάν: 950

Νίγηρας: 500

Μπαχρέιν: 200

Τσεχοσλοβακία: 200

Ολλανδία: 200

Ελλάδα: 200

Ονδούρα: 150

47

Αντιμαχόμενοι

Ηνωμένα Έθνη Ιράκ

Ηγετικά πρόσωπα

Τζωρτζ Μπους

Αλί Χασάν αλ-Μαντζίτ

Κόλιν Πάουελ

Ιζζάτ Ιμπραγκίμ αντ-

Ντούρι

Τζων μαϊτζορ

Μάργκαρετ Θάτσερ

Νόρμαν Σβάρτζκοπφ

Σαντάμ Χουσεΐν

Δυνάμεις

883.863 360.000

Απολογισμός

378 νεκροί

1.000 τραυματίες

25.000 νεκροί

75.000 τραυματίες

48

ΠΟΛΕΜΟΣ ΒΟΣΝΙΑΣ

Ο Πόλεμος της Βοσνίας ήταν μια πολεμική αναμέτρηση στα πλαίσια των εμφυλίων συρράξεων της Γιουγκοσλαβίας, η οποία έλαβε χώρα στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη από το Μάρτιο του 1992 μέχρι το Δεκέμβριο του 1995. Ο πόλεμος αυτός ήταν η τρίτη κατά διαδοχική σειρά πολεμική σύρραξη στα πλαίσια του γιουγκοσλαβικού εμφυλίου και ήταν άμεσα συνδεδεμένος με τον Πόλεμο της Κροατίας, ο οποίος είχε αρχίσει ένα χρόνο νωρίτερα. Είναι επίσης γνωστός ως πόλεμος της Βοσνιακής Ανεξαρτησίας. Στην πολεμική αυτή σύρραξη ενεπλάκη για πρώτη φορά και το ΝΑΤΟ, υλοποιώντας αρχικά την επιχείρηση "Deny Flight", επιβάλλοντας απόφαση του συμβουλίου ασφαλείας του Ο.Η.Ε. που όριζε τον εναέριο χώρο της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης ως "No fly zone" (Ζώνη απαγόρευσης πτήσεων) με την οποία απαγορεύονταν πτήσεις αεροσκαφών στον εναέριο χώρο της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης. Επιπλέον, η άμεση συμμετοχή της Κροατίας στον πόλεμο και της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας, ο μεγάλος αριθμός των ξένων εθελοντών[2] καθώς και η συμμετοχή του ΝΑΤΟ που χαρακτήρισαν την εμφύλια αυτή διαμάχη, έκαναν τον πόλεμο να μετατραπεί σε μια πολύπλοκη διεθνή σύγκρουση, με βαθιές πολιτικές και θρησκευτικές προεκτάσεις. Αποτέλεσε μια από τις πιο ανελέητες εθνο-θρησκευτικές συγκρούσεις που γνώρισε η μεταπολεμική Ευρώπη. Ο Πόλεμος της Βοσνίας υπήρξε συνέχεια του Πολέμου των Δέκα Ημερών στη Σλοβενία και της έναρξης του Πολέμου της Κροατικής Ανεξαρτησίας ή Πολέμου της Κροατίας, ο οποίος άρχισε έναν χρόνο νωρίτερα, το 1991. Την 1η Μαρτίου 1992 διεξάγεται το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Βοσνίας Ερζεγοβίνης και ξεκινά ο πόλεμος της Βοσνίας, που θα κρατήσει μέχρι τον Δεκέμβριο του 1995. Μετά το θάνατο του ηγέτη της Σοσιαλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας Γιόσιπ Μπροζ Τίτο το 1980, ο ολοένα αυξανόμενος εθνικισμός ανάμεσα στις γιουγκοσλαβικές δημοκρατίες άρχισε να απειλεί τη διάλυση την ένωσης. Η διαδικασία αυτή εντάθηκε μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1980 με την άνοδο του Σέρβου ηγέτη Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς. Το 1991, οι Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες της Σλοβενίας, της Κροατίας και η Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας ανακήρυξαν την ανεξαρτησία τους. Κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Κροατία, που ακολούθησε, ο γιουγκοσλαβικός στρατός-υπό την κυριαρχία των Σέρβων- υποστήριξε Σέρβους αυτονομιστές στις βίαιες συγκρούσεις τους με κροατικές δυνάμεις. Στη Βοσνία, οι Μουσουλμάνοι αντιπροσώπευαν τη μεγαλύτερη ενιαία ομάδα του πληθυσμού από το 1971. Πολλοί Σέρβοι και Κροάτες μετανάστευσαν κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο δεκαετιών, και σε μια απογραφή πληθυσμού του 1991 στη Βοσνία, στα 4 εκατομμύρια πληθυσμού, το 44% ήταν Βόσνιοι, το 31% Σέρβοι, και το 17% Κροάτες. Οι εκλογές που διεξήχθησαν στα τέλη του 1990 οδήγησαν σε διάσπαση την κυβέρνηση συνασπισμού μεταξύ των κομμάτων που εκπροσωπούσαν τις τρεις εθνότητες, με επικεφαλής τον Βόσνιο Αλία Ιζετμπέκοβιτς. Καθώς οι εντάσεις αύξαναν μέσα και έξω από τη χώρα, ο Σερβοβόσνιος ηγέτης Ράντοβαν Κάραζιτς και το Σερβικό Δημοκρατικό Κόμμα του παραιτήθηκε από την κυβέρνηση και δημιούργησε τη «Σερβική Εθνική Συνέλευση».

49

Την πρώτη Μαρτίου 1992 στην Βοσνία διεξάγεται δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της από τη Γιουγκοσλαβία (29 Φεβρουαρίου και 1 Μαρτίου του 1992). Στις 3 Μαρτίου ο Πρόεδρος Ιζετμπέκοβιτς διακηρύσσει την ανεξαρτησία της Βοσνίας. Μη επιθυμώντας την ανεξαρτησία της Βοσνίας, οι Σέρβοι της Βοσνίας, ήθελαν να είναι μέρος ενός κυρίαρχου σερβικού κράτους στα Βαλκάνια, μια «Μεγάλη Σερβία», την οποία οι Σέρβοι αυτονομιστές οραματίζονταν από καιρό. Στις αρχές Μαΐου του 1992, δύο ημέρες μετά την αναγνώριση της ανεξαρτησίας της Βοσνίας από τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα (προδρόμου της Ευρωπαϊκής Ένωσης), σερβοβοσνιακές δυνάμεις, με την υποστήριξη του Μιλόσεβιτς και τον γιουγκοσλαβικό (κυριαρχούμενο από Σέρβους) στρατό εξαπέλυσαν επίθεσή, βομβαρδίζοντας την πρωτεύουσα της Βοσνίας, το Σεράγεβο. Επιτέθηκαν σε πόλεις με μεγάλο πληθυσμό Βοσνίων, όπως τις Zvonik, Foca και Visegrad, ενώ ακολούθησε η βίαιη εκδίωξη Βοσνίων πολιτών από την περιοχή, διαδικασία που αργότερα χαρακτηρίστηκε ως εθνοκάθαρση. Αν και οι κυβερνητικές δυνάμεις της Βοσνίας προσπάθησαν να αμυνθούν, κάποιες φορές με τη βοήθεια του κροατικού στρατού, οι σερβοβοσνιακές δυνάμεις είχαν τον έλεγχο σχεδόν των 3/4 της χώρας στο τέλος του 1993. Οι περισσότεροι Κροατοβόσνιοι είχαν εγκαταλείψει τη χώρα ενώ ένας σημαντικός αριθμός Βοσνίων παρέμενε σε μικρότερες πόλεις. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), αρνήθηκε να παρέμβει στη σύγκρουση στη Βοσνία, αλλά μια εκστρατεία από τον Ύπατο Αρμοστή του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες παρείχε ανθρωπιστική βοήθεια στα θύματα του πολέμου που είχαν εκτοπιστεί και τραυματιστεί ή υποσιτίζονταν. Κατά τη διάρκεια του πολέμου της Βοσνίας, από το 1992 έως το Νοέμβριο του 1995, υπολογίζεται ότι βιάστηκαν και βασανίστηκαν 60.000 γυναίκες. Τα θύματα προέρχονταν από τη μουσουλμανική μειονότητα και οι θύτες ήταν ως επί το πλείστον Σέρβοι εθνικιστές. Οι συστηματικοί βιασμοί είχαν ένα στόχο: οι μουσουλμάνες έπρεπε να γεννήσουν παιδιά «καθαρόαιμων» Σέρβων, που θα ωφελούσαν τη γενετική κάθαρση του πληθυσμού. Βιάστηκαν από 10χρονα κορίτσια. Οι εγκυμονούσες απέφευγαν τη σεξουαλική κακοποίηση. Η παράνοια δεν είχε τέλος. Άλλες κοπέλες ξυλοκοπήθηκαν για να αποβάλουν τα «μολυσμένα» παιδιά που κυοφορούσαν και άλλες φυλακίζονταν μέχρι να γεννήσουν, ώστε να μην μπορούν να κάνουν έκτρωση! Οι πιο όμορφες κοπέλες μεταφέρθηκαν σε οίκους ανοχής, απ’ όπου χάθηκαν τα ίχνη τους. Σε έναν πόλεμο οι θηριωδίες δεν διαπράττονται μόνο απ’ το ένα στρατόπεδο. Οι μουσουλμάνοι συμμετείχαν στις φρικαλεότητες. Ο φρουρός στρατοπέδου κράτησης, Εσάντ Λάντζο, έβαλε έναν απ’ τους αιχμαλώτους να δαγκώσει και να κόψει τα γεννητικά όργανα ενός άλλου αιχμαλώτου. Στη συνέχεια ανάγκασε δύο αδελφούς να έχουν σεξουαλικές σχέσεις μπροστά στους υπόλοιπους κρατούμενους. «Το σπίτι του Κάραμαν». Μία απ’ τις τοποθεσίες όπου κρατούνταν γυναίκες και κακοποιούνταν, κοντά στην πόλη Φόκα Ασφαλώς δεν έλειπαν και οι βιασμοί γυναικών, με μόνη διαφορά ότι οι μουσουλμάνοι δεν χρησιμοποιούσαν τη σεξουαλική κακοποίηση συστηματικά, αλλά για να αποσπάσουν πληροφορίες ή μεμονωμένα για να διασκεδάσουν οι στρατιώτες. Οι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις για τη λήξη του πολέμου της Βοσνίας έγιναν στο Ντέιτον του Οχάιο, στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, όπου τις τρεις πλευρές αντιπροσώπευσαν οι Άλια Ιζετμπέγκοβιτς, ως πρόεδρος της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης και αντιπρόσωπος της πλευράς

50

των Βόσνιων Μουσουλμάνων, Φράνιο Τούτζμαν ως πρόεδρος της Κροατίας και αντιπρόσωπος της κροατικής και κροατοβοσνιακής πλευράς και Σλομπόνταν Μιλόσεβιτς, ως πρόεδρος της Σερβίας και εκπρόσωπος των σερβο-βοσνιακών συμφερόντων λόγω απουσίας του Ράντοβαν Κάρατζιτς πού κατηγορούταν για εγκλήματα πολέμου. Οι διαπραγματεύσεις έλαβαν χώρα στο διάστημα μεταξύ 1 Νοεμβρίου και 21 Νοεμβρίου 1995. Απο την πλευρά των ΗΠΑ, οι Ουόρεν Κρίστοφερ και Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ ήταν παρόντες, από την πλευρά της Ε.Ε. ο Σουηδός Κάρλ Μπιλντ και από την πλευρά της Ρωσίας ο υπουργός εξωτερικών, Ιγκόρ Ιβάνοφ. Μετά την ανεπίσημη συμφωνία που έληξε στις 21 Νοεμβρίου, η επίσημη υπεγράφη στις 14 Δεκεμβρίου 1995 στο Παρίσι, παρουσία του προέδρου των ΗΠΑ, Μπιλ Κλίντον, του Γάλλου προέδρου, Ζακ Σιράκ, του Γερμανού καγκελάριου, Χέλμουτ Κόλ, του Βρετανού πρωθυπουργού Τζον Μέιτζορ και τού Ρώσου πρωθυπουργού, Βίκτορ Τσερνομύρντιν. Στις διαπραγματεύσεις συμφωνήθηκε ο διαχωρισμός της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης: το 51% ως Κροατο-Μουσουλμανικός τομέας, υπό την ονομασία Ομοσπονδία της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης που είχε δημιουργηθεί τον Ιανουάριο του 1994, και στο τομέα της Σερβικής Δημοκρατίας το υπόλοιπο 49% της χώρας.

51

ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΥΡΙΑΣ

Ήταν 15 Μαρτίου του 2011. Το πρόταγμα της Αραβικής Άνοιξςης ήταν ακόμη πολύ ηχηρό και δυο μικρές διαδηλώσεις κατά του Μπασάρ Αλ Άσαντ, στην πρωτεύουσα της Συρίας, Δαμασκό, καταστάλθηκαν βίαια από το καθεστώς του Άσαντ.

Τη χώρα κυβερνούσε επί 45 χρόνια η δυναστεία των Άσαντ, στην αρχή ο Χάφεζ αλ Άσαντ και στη συνέχεια ο διάδοχος και γιος του, Μπασάρ.

Η βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων έφερε αντίδραση. Και αυτή περαιτέρω καταστολή από τις δυνάμεις του Άσαντ. Η Αραβική Άνοιξη είχε... ξημερώσει στη Συρία, εκείνον τον πρώτο μήνα της Άνοιξης του 2011. Και μαζί η ατελείωτη βαρυχειμωνιά του τρόμου, της τρομοκρατίας, του αίματος και των βιαιοτήτων, από κάθε πλευρά αλλά και ένα κύμα προσφύγων που σπάνια έχει καταγραφεί στα χρονικά της ανθρώπινης ιστορίας.

Σήμερα, 5 χρόνια μετά, οι διεθνείς διπλωματικές προσπάθειες συνεχίζονται. Επικρατεί μια εύθραυστη εκεχειρία. Αλλά κανείς δεν γνωρίζει αν και πότε θα σιγήσουν τα όπλα. Ούτε τι θα ακολουθήσει μετά.

Το παράδειγμα της Αιγύπτου και της Λιβύης πάντως, δεν δίδουν και πολλά ενθαρρυντικά σημάδια.

Επισήμως η εμφύλια σύρραξη στη Συρία μετρά (επισήμως) πάνω από 270.000 νεκρούς.

Οι Μεγάλες Δυνάμεις έχουν βρει ένα απομακρυσμένο (σχετικά) πεδίο σύγκρουσης για τα δικά τους συμφέροντα.

"Άφησαν να εξελιχθούν στη Συρία πολλαπλοί πόλεμοι μέσω πληρεξούσιων οι οποίοι δεν έχουν πλέον μεγάλη σχέση με τα αρχικά αιτήματα του συριακού λαού", γράφει ο Καρίμ Μπιτάρ, διευθυντής έρευνας στο Ινστιτούτο Διεθνών και Στρατηγικών Σχέσεων (IRIS).

Ενός πολέμου... μύρια έπονται

Ο πόλεμος στη Συρία ανέδειξε την εξτρεμιστική δύναμη του Ισλαμικού Κράτους. Η ανάδυση του χαλιφάτου του Αλ Μπαγκνταντί αλλά και πολλές άλλες κοινωνικές, πολιτικές αλλά και πολιτισμικές συγκυρίες εξάπλωσαν ένα κύμα τζιχαντιστικών... προσδοκιών σε όλο τον κόσμο.

Περισσότεροι από 330.000 άνθρωποι, μεταξύ αυτών σχεδόν 100.000 άμαχοι, σκοτώθηκαν από την έναρξη του πολέμου στη Συρία το 2011, σύμφωνα με το νεότερο απολογισμό που έδωσε χθες 16 Ιουλίου στη δημοσιότητα η μη κυβερνητική οργάνωση Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. «Το Παρατηρητήριο μπόρεσε να τεκμηριώσει τον θάνατο 331.765 ανθρώπων στη συριακή επικράτεια, μεταξύ αυτών 99.617 άμαχων, το διάστημα από την 15η Μαρτίου του 2011 έως

52

την 15η Ιουλίου του 2017» δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο ο διευθυντής του Ράμι Αμπντέλ Ραχμάν. Μεταξύ των άμαχων που έχασαν την ζωή τους βρίσκονται «18.243 παιδιά και 11.427 γυναίκες» τόνισε ο ίδιος. Ο πιο πρόσφατος απολογισμός της ΜΚΟ, που δόθηκε τη δημοσιότητα την 13η Μαρτίου, έκανε λόγο για 320.000 νεκρούς, εκ των οποίων 96.000 άμαχους. Σύμφωνα με την ίδια πηγή, 116. 774 μέλη ή υποστηρικτές των συριακών κυβερνητικών δυνάμεων σκοτώθηκαν, εκ των οποίων οι 61.808 ήταν Σύροι στρατιώτες και οι 1.480 ήταν μαχητές της Χεσμπολάχ του Λιβάνου. Επιπλέον, περίπου 57.000 μαχητές των οργανώσεων των ανταρτών και των Δημοκρατικών Δυνάμεων της Συρίας (FDS) – της αραβοκουρδικής συμμαχίας που στηρίζει η Ουάσιγκτον, έχασαν την ζωή τους. Μεταξύ των νεκρών βρίσκονται επίσης 58.000 και πλέον μαχητές της οργάνωσης Ισλαμικό Κράτος και ξένοι μαχητές άλλων οργανώσεων.

Πληθυσμός:

21,96 εκατομμύρια το 2011 που ξέσπασε ο πόλεμος χωρίς να συνυπολογίζονται οι

πρόσφυγες από το Ιράκ. Η τελευταία επίσημη απογραφή ήταν τη δεκαετία του ’70.

Θρήσκευμα:

Οι κάτοικοι της Συρίας είναι κατά 90% και πλέον Μουσουλμάνοι (74% Σουνίτες, 13% Σιίτες εκ

των οποίων το 8% ήταν Αλαουίτες και το 1% Ισμαηλίτες), 3% Δρούζοι και το υπόλοιπο 10%

ήταν Χριστιανοί. Οι Αλαουίτες είχαν ειδική σημασία για τη χώρα: σε αυτούς ανήκε η

οικογένεια Άσαντ, που κυβερνούσε τη χώρα από τo 1971.

Eθνοτικές ομάδες: Το 65% με 70% τουλάχιστον του πληθυσμού είναι Άραβες, το 7-10% Κούρδοι, υπάρχουν

500.000 Ασσύριοι ενώ υπάρχουν ακόμη Τουρκμένοι, Έλληνες , Kιρκάσσιοι, Αρμένιοι, ντόπιοι

Τσετσένοι, και άλλοι ενώ υπήρχαν και 1 -1.5 εκατομμύρια πρόσφυγες από το Ιράκ και 550-

600 χιλιάδες από την Παλαιστίνη.

Ποιοι είναι οι μαχητές του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και του Λεβάντε

Και ακόμη και αν επιτευχθεί κάποια λύση στις διαπραγματεύσεις της Γενεύης, οι ισλαμιστές εξτρεμιστές (το ΙΚ αλλά και το παρακλάδι της Αλ Κάιντα στην περιοχή το Μέτωπο Αλ Νόσρα), θα συνεχίσουν να πολεμούν. Ελέγχουν εξάλλου το 50% του εδάφους στη Συρία.

Οι παραφυάδες τους έχουν απλωθεί σε ένα μεγάλο μέρος της Μέσης Ανατολής, στον Περσικό Κόλπο, το Ιράκ αλλά και τη Βόρεια Αφρική. Οι επιθέσεις και οι απειλές στην Ευρώπη πολλαπλασιάζονται.

53

Το Ισλάμ ξεκινά πόλεμο στη Δύση μέσα στο ίδιο της το έδαφος;

Πόλεμος... αντιπροσώπων

Από τη σύγκρουση διαφαίνεται μια θρησκευτική μάχη μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας που υποστηρίζει τους αντάρτες οι οποίοι είναι σουνίτες στην πλειονότητα τους, και του σιιτικού Ιράν που θέλει να διατηρήσει τη φατρία των Αλαουιτών στην εξουσία της Δαμασκού. Η σιιτική οργάνωση Χεζμπολάχ του Λιβάνου πολεμά επίσης στο πλευρό της συριακής κυβέρνησης.

Το Σεπτέμβριο του 2015, για πρώτη φορά ανοικτά σε αυτά τα 5 χρόνια της σύρραξης, γίνεται η πρώτη ανοικτή παρέμβαση κάποιας Μεγάλης Δύναμης: η Ρωσία στέλνει στρατεύματα. Αιτιολογία είναι: η καταστολή των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους. Βεβαίως οι καταγγελίες ότι οι ρωσικές δυνάμεις χτυπούν με στόχο να αποδυναμώσουν τους αντικαθεστωτικούς που μάχονται κατά του Άσαντ είναι καθημερινές.

Η ίδια η τύχη του Άσαντ (το αν θα παραμείνει ή αν θα αποχωρήσει) παραμένει ο –τουλάχιστον κατ’ επίφασιν- καταλύτης για την εξέλιξη των συγκρούσεων.

Για την ώρα ο Σύρος πρόεδρος παραμένει στον θώκο του και διαμηνύει πως δεν φεύγει. Η συριακή αντιπολίτευση που εδρεύει στη Γενεύη θέτει ως εκ των ων άνευ ουκ την αποχώρηση του για τη συνέχιση του διαλόγου.

Η προσφυγική κρίση που προέκυψε με τα εκατομμύρια των Σύρων προσφύγων να

εγκαταλείπουν τη χώρα τους (και μαζί με αυτούς μετανάστες από το Ιράκ, το Αφγανιστάν και

το Πακιστάν) έκαναν κάτι παραπάνω από επείγουσα την ανάγκη να επέλθει μια προσωρινή

αλλά βιώσιμη σταθερότητα στη Συρία.

Αν υπάρχει ένα πράγμα, αγαπητοί φίλοι, στον κόσμο που αξίζει την έκφραση “μπλέξιμο”,

είναι ο πόλεμος στη Συρία. Αν προσπαθήσει κάποιος να σας πείσει ότι υπάρχει απλή εκδοχή,

μην τον πιστέψετε. Αν μάλιστα προσπαθήσει να σας πείσει ότι υπάρχουν καλοί και κακοί,

κάπου διώκεται για απάτη.

To μόνο σίγουρο είναι ότι η αιματοβαμμένη σύρραξη έχει διαρκέσει περισσότερο από το Β’

Παγκόσμιο Πόλεμο, έχει κοστίσει τη ζωή σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους και ίσως

το 20% του πληθυσμού της χώρας έχει γίνει πρόσφυγας. Και το τέλος αυτού του πολέμου,

φαίνεται πως απέχει ακόμη πολύ.

Την ελπίδα ότι το 2017 θα είναι ο τελευταίος χρόνος του πολέμου στη Συρία εξέφρασε

σήμερα ο Σύρος πρόεδρος Μπασάρ αλ Άσαντ σε συνέντευξή του σε κινεζικό μέσο.

«Πάντα θα ελπίζουμε ότι αυτή η χρονιά θα είναι η τελευταία. Όμως τελικά πρόκειται για πόλεμο και δεν μπορεί να περιμένεις ότι θα συμβεί αυτό ακριβώς», σχολίασε ο Άσαντ μιλώντας στο κινεζικό τηλεοπτικό δίκτυο Phoenix Television.

54

«Η απελευθέρωσης της Ράκας, της αποκαλούμενης και πρωτεύουσας του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία, καθώς και άλλων πόλεων είναι η βασική προτεραιότητα του συριακού στρατού», πρόσθεσε ο ίδιος.

«Είμαστε πολύ κοντά στη Ράκα τώρα. Χθες τα στρατεύματά μας έφτασαν στον Ευφράτη ποταμό που είναι κοντά στην πόλη της Ράκας (...) αποτελεί προτεραιότητα για εμάς, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι και άλλες πόλεις δεν είναι προτεραιότητα», εξήγησε ο Άσαντ. Πάντως ο Σύρος πρόεδρος προειδοποίησε ότι οι επιχειρήσεις για την απελευθέρωση της Ράκας και της Ντέιρ αλ Ζορ από τους τζιχαντιστές θα διαρκέσουν πολλούς μήνες.

«Αν υποθέσουμε ότι δεν θα υπάρξει εξωτερική παρέμβαση, θα χρειαστούν αρκετοί μήνες»,απάντησε όταν ρωτήθηκε για πόσο καιρό θα συνεχιστεί ο πόλεμος. Σε ό,τι αφορά τις ΗΠΑ, ο Άσαντ εκτίμησε ότι προς το παρόν δεν υπάρχει χώρος για συνεργασία μαζί τους, παρά την κοινή τους επιθυμία να καταπολεμήσουν την τρομοκρατία.

55

ΟΜΑΔΕΣ

Α’ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ: ΣΤΕΡΓΙΟΥΛΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ

ΖΑΒΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

Β’ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ: ΚΥΡΑΤΣΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ

ΦΑΡΔΕΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ: ΤΖΕΚΑ ΜΑΡΙΑ

ΣΤΥΛΑ ΑΓΓΕΛΙΝΑ

Β’ ΠΑΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ: ΣΚΟΥΛΑΡΙΓΚΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑ

ΠΙΤΤΗ ΜΑΡΙΑ-ΑΝΘΗ

ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ: ΚΑΜΠΑΚΗ ΜΑΡΙΕΤΑ

ΣΑΜΑΡΑ ΜΑΙΡΗ

ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ: ΣΑΛΚΑΜΗΣ ΔΑΝΙΗΛ

ΣΚΕΝΤΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΟΡΕΑΣ-ΒΙΕΤΝΑΜ: ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ

ΦΟΥΝΤΑ ΕΥΗ

ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΟΛΠΟΥ-ΙΡΑΚ: ΦΩΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

ΤΕΓΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

ΠΟΛΕΜΟΣ ΒΟΣΝΙΑΣ: ΤΣΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

ΧΑΛΒΑΤΖΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ

ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΥΡΙΑΣ: ΨΥΧΑΣ ΘΑΝΟΣ

ΚΟΝΤΟΥΡΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: Κ. ΤΖΑΤΖΑΚΗΣ ΦΩΤΗΣ

56

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

http://www.logiosermis.net/2011/04/1912-1913.html#.We9oUGi0OMo

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%84_%CE%92%CE%B1%CE%BB

%CE%BA%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%A0%C

F%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%84_%CE%92%CE%B1%CE%BB

%CE%BA%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%A0%C

F%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82

https://www.sansimera.gr/articles/820

Wikipedeia

http://www.iefimerida.gr/news/65820/ποιος-ήταν-ο-βασικός-υπαίτιος-

για-την-έναρξη-του-β-παγκοσμίου-πολέμου

https://www.imerodromos.gr/hirosima-2/

http://www.ww2.gr/index.php?option=articles&id=1283

http://www.ww2.gr/index.php?option=articles&id=1690

http://emfilios.blogspot.gr/

https://el.wikipedia.org/wiki/

http://www.mixanitouxronou.gr

General Omar Bradley, testimony before the Senate Committees on

Armed Services and Foreign Relations, May 15, 1951.—Military Situation

in the Far East, hearings, 82d Congress, 1st session, part 2, p. 732 (1951).

Και τα δύο αυτά μαχητικά προέρχονται από μελέτη και μετατροπές στο

σχέδιο του γερμανικού αεριωθούμενου διωκτικού ΜΕ262.

https://www.news.gr/kosmos/alles-hores/article-wide/258544/5-hronia-

polemos-sth-syria-pos-xekinhse-kai-pos-f.html

http://luben.tv/politix/107661

http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/71371/o-asant-elpizei-to-2017-

na-teleiosei-o-polemos-sti-syria

http://www.newsbomb.gr/kosmos/news/story/807191/sokarei-o-

arithmos-ton-nekron-apo-tin-arxi-toy-polemoy-sti-syria