ان های عمومی بر میزان خالقیت کودکتفکر خالق در کتابخانهمهارتهای ثیر آموزش تأ

شهر قم( )ع(ساله عضو کتابخانه عمومی امام علی 21)مطالعه موردی: کودکان دختر

1دکتر سعید غفاری

2حسن بقایی

3قربانی رضوان طیبه

چکیدهبر ،های عمومیتفکر خالق در کتابخانهمهارت ثیر آموزش با هدف تعیین تأ ،این پژوهش

انجام شهر قم )ع(عضو کتابخانه عمومی امام علیساله 21 دختر میزان خالقیت کودکانپس آزمون با گروه کنترل -تجربی و از نوع پیش آزمون ،طرح پژوهش حاضر است. شده

ساله عضو کتابخانه عمومی امام علی 21کودکان دختر همۀ ،است. جامعه آماری پژوهشدر دو و شده انتخابتصادفی صورتنفر به 60آنها از این میان بوده که)ع( شهر قم

21گروه آزمایش به مدت ند.ه انفر( قرار گرفت 30نفر( و کنترل ) 30گروه آزمایش )ابزار گردآوری اطالعات، آزمون .ه استتفکر خالق را دریافت کردمهارت جلسه، آموزش

. برای ه استرا سنجید هاکه توانایی آزمودنی هبود«( الف»)فرم تفکر خالق تورنستصویری میان کهند های پژوهش نشان دادیافته .ه استاستفاده شد مستقل tآزمون از ،هاتحلیل داده

نمرات خالقیت کودکانی که آموزش مهارت تفکر خالق را دریافت کرده اند، با کودکانی در میان اعضای هارا ندیده اند، تفاوت معنادار وجود دارد و این آموزش هاکه این آموزش

های خالقیت، که نتایج مطالعه مؤلفه کتابخانه، منجر به افزایش خالقیت شده است.که آموزش مهارت تفکر خالق، هجداگانه مورد بررسی قرار گرفته اند، نشان دادبه صورت

ی سیالی، انعطاف پذیری، ابتکار هادر میان کودکان عضو کتابخانه، منجر به افزایش شاخص و بسط تفکر آنان شده است.

های عمومی، شهر قمتفکر خالق، خالقیت، کتابخانه کلیدواژگان: ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

16/3/79تاریخ پذیرش: 20/20/79تاریخ دریافت:

ghaffari130@pnu.ac.ir )نویسنده مسئول( دانشگاه پیام نورشناسی علم اطالعات و دانش ت علمی گروهأعضو هی . دانشیار و2

baghaee.mvm@gmail.com واحد علوم و تحقیقات تهران ،شگاه آزاد اسالمیندا ،. کارشناس ارشد علم اطالعات و دانش شناسی1

tayebe_1300@yahoo.com ، دانشگاه پیام نور قم. کارشناس ارشد علم اطالعات و دانش شناسی3

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020

821 64شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

مقدمه

قدرت ان از دیگر موجودات، قدرت تفکر، خالقیت،ترین وجوه تمایز انسیکی از مهم

هاهای جدید است. همه انسانقدرت کشف و تولید ابزار و اندیشه ها،دستکاری در ذهن و پدیده

وجود دارد. مهم آن است که هادر همه انسان ،ند و این توانایی با درجات مختلفاکم و بیش خالق

توسعه داد و به خدمت گرفت.، بتوان آن را شکوفا کرد

چرا که جهان پیوسته، در حال ،ویژگی ضروری زندگی در قرن بیست و یکم است ،تفکر خالق

راهی است به سوی فراتر رفتن از کارهایی که در گذشته انجام شده است ،تغییر است. تفکر خالق

قدرت تفکر خالق و آفرینندگی هایی برای حال و آینده.و ایده هاحلو رسیدن به دستاوردها، راه

یی که در زندگی با آن هابستر نتیجه از بنو د دریابدی گوناگون را هاسازد که انتخابفرد را قادر می

و محدوددهد از دایره بسته امکان می فردبه ،خارج شود. قدرت تفکر خالق ،شودمواجه می

ها به پدیده جانبهپذیر شود و همهانعطاف ،به فراسوی تجارب بنگرد ،تجربیات خویش خارج شود

تطبیق و در نهایت موفقیت توانایی نگرد. تفکر خالق، کلیدی است که امکان مواجهه با مشکالت، ب

د. آوررا برای ما فراهم می

گردد. در برمی 2790ی هابه سال ،به موضوع خالقیت و کارهای خالق ژرفتوجه جدی و

نبورزآعدادهای خالق انجام داد. پروژه تحقیقاتی خود را در زمینه است 2اوایل این دهه گیلفورد

با سیس نمود. تیلورتفکر خالق را تأ منتشر ساخت و بنیاد ،کتاب خود را به نام تصورات علمی

یی را در زمینه استعدادهای خالق هاافراد با استعداد کنفرانس ویژگیهایتهیه فهرستی از سرگذشت و

(.2399جوادیان، ، ترجمه کراسشله داد )ئدر علوم ارا

ابزار مواجهه با دنیای منزلۀی معاصر، قابلیت آموزش مهارت تفکر خالق، به هادر دیدگاه

ی متعددتعاریف از این روی تعلیم و تربیتی بوده است. هاو ارتباطات، هدف نظام فناوری اطالعات

ترین و تفکر خالق را از پیچیده از پژوهشگرانبرخی است. از مهارت تفکر خالق ارائه شده

( که بر مبنای تخیل و شهود الف2399)حسینی، عنوان کرده اندهای ذهن آدمی ترین جلوهعالی

که از آن برای ایجاد توان آن را فرایندی ذهنی دانستی( و م2397 ،بشارتی و است )رمضانی

(. 2399شود )کیانی،های نو استفاده میایده

رود )سیف، شمار می ی بشری بههاتواناییترین از ممتازترین و پیچیده ،همچنین تفکر خالق

حس کردن مشکالت، مسائل، شکاف در فرایندتفکر خالق را (2797) 1و گاف (. تورنس2393

1. Guilford 2. Torrance & Goff

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020

...های تأثیر آموزش مهارتهای تفکر خالق در کتابخانه

821

سازی در مورد این نواقص و آزمون زدن و فرضیهشده، چیزهای ناجور، حدساطالعات، عناصر گم

( آن را مهارت ابداع چیزهای 1007) 2هیگینز عنوان کرده است.ه انتقال نتایج این فرضیات و باالخر

. کرده استتعریف هادن آنکرجدید و نیز ارزشمند

خالقیت عتقد است، م 1منوآموزش و تقویت دارد. گ قابلیتخالقیت، که پردازان معتقدند نظریه

ذاتی است که با یبه وجود آوردن ایده ای است که برای شما جدید باشد. تفکر خالق استعداد

را آموخت، توسعه داد و در هاتوان آنست که میهاشما به دنیا آمده است و مجموعه ای از مهارت

گوید: آدمی ذاتاً( می2799) 3راجرز(. 2397حل مسائل روزمره به کار بست )عسگری و شاهباز،

یافته نیست و به همین شود. با این حال خالقیت در مراحل ابتدایی زندگی تکامل خالق متولد می

اینکه برخی معتقدند با وجود(. 2399خانیان، دلیل نیاز به توجه، هدایت و تربیت دارد )سام

کند که طی پانزده سال تجربه در مطالعه ( اشاره می2791پذیر نیست، تورنس )خالقیت آموزش

وان آموزش داد تدهد خالقیت را میآموزش تفکرات خالق، شواهدی را دیده است که نشان می

منزلۀیک تعریف عمومی و پذیرفته شده، خالقیت را به (.2399جوادیان، ، ترجمهراسکشل)

(.2777، 1)استوکز کرده استتولید چیزی که بدیع، اصیل، مفید و مناسب است، توصیف فرایند

عمومی یهاتفکر خالق در کتابخانه

ها نیازمند جریان گسترده اطالعات، کتابخانهامروزه با پیشرفت روزافزون دانش و فناوری و

یی هستند که با کمک آن همگام با توسعه علم و فناوری به پیش بروند. از این رو، هاآموزش مهارت

هاو به حل آن شوندرو هبا مشکالت روب ،یی داریم که بتوانند با تفکری خالقهانیاز به پرورش انسان

(.2391بپردازند )محمدی،

ها، برای همگامی با دنیای در حال تغییری که در آن فعالیت وآوری در کتابخانهخالقیت و ن

ی هاهای عمومی باید بتوانند با آموزش(. کتابداران کتابخانهب2399کنند، الزم است )حسینی، می

و تغییرات جدید همگام سازند. بنابراین، کتابداران باید به دنبال توسعه هاالزم، خود را با پیشرفت

در نظر بگیرندخود برایو وظایف تازه ای را هاو نقش باشندی جدید هامجموعه ای از مهارت

(. 2399نیا، )شیروانی

ترین زمان برای رشد تفکر خالق، کودکی است. انتظار انجام شده، مناسب بر اساس پژوهشهای

آموزش دهند. به کودکان فکر کردن را ،ها باید در رأس اموراگر بگوییم کتابخانه ،جایی نیستهناب

1. Higgins

2. Goman

3. Rogers 4. Stokes

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020

831 64شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

های عمومی باید در جهت پرورش تفکر خالق کودکان و نوجوانان بکوشند. به باور کتابخانه

توجهی در کودکی تفکر خالق دارند، اما نبود محیط مناسب، بی هاهمه انسان پژوهشگران این عرصه

اهمیت همه جوامع برای ،شود. وجود افراد خالقمانع بروز آن می هاو تقویت نکردن این توانایی

نیازمند یافتنبرای مسائل حال و آینده خود در دوره انتقال و تغییر هر جامعه ای دارد، زیرا بسیار

.انه استی خالقهاراه حل

گوناگون وامل. عدارندویژه یاجتماعی، جایگاه هایترین نهادمهم یکی از منزلۀها به کتابخانه

نه کودکان ی متفاوت بر افکار خالقاهاهر یک به روشی ویژه و با میزان ،موجود در کتابخانه

،دباش ثیرگذارد بر پرورش افکار خالقانه کودک تأتوانترین عواملی که میند. از جمله مهمگذارثیرتأ

توجه به آن کمتر این امر، با وجود اهمیت است که تفکر خالق نسبت بهباور و نگرش کتابداران

شده است.

ها پرورش دهیم، بایستی عوامل هکودکانی سرآمد و خالق در محیط کتابخان ،اگر ما بخواهیم

و برای آموزش راهکارهای منتهی به افزایش و توسعه کنیم ثیرگذار در این زمینه را شناسایی تأ

ترین عناصر شناخته شده که یکی از مهم . در این میانریزی کنیمبرنامه، به آنان نگرش خالقیت

فرض بر این .وی دارد، کتابدار است گوناگونبا کودک و پرورش استعدادهای نزدیک یارتباط

ۀی خالقیتی، قدم به صحنهااست که اگر کتابدار با نگرشی نوین، خالق و مجهز به ابزارها و تکنیک

خردمندانه ۀنو برای مواجهۀ ر طبیعی کودکانی توانمند، خالق و دارای اندیشگذارد، به طوبآموزش

یی که از رویارویی با هاانسان ؛با زندگی و حل مسائل دنیای بشری به اجتماع تحویل خواهد داد

هایحلی متفاوت و تازه برای بررسی موضوع و دستیابی به برترین راههامسائل نهراسند، به راه

ممکن بیندیشند.

ها، ضروری کتابخانهی مانند یهابا توجه به روند تغییرات و اهمیت خالقیت و نوآوری در سازمان

ها رشد تفکر خالق در کتابداران کتابخانه کردنهای مناسب نهادینه است که برای دستیابی به زمینه

و در تقویت هر چه کنیمگذارد، شناسایی ثیر میتأ هارا که بر خالقیت آنو عواملی کنیمتالش

بکوشیم. هابیشتر آن

ی هاکتابمانند خواندن ی متعدد و گوناگونهاراهبرای افزایش مهارت تفکر خالق کودکان

مریکا و ایاالت متحده آای جهان، به ویژه بیشتر کشوره های اخیردر دههوجود دارد. داستان

برای اجرای کرده اند و، به فلسفه به منزله روشی برای پرورش تفکر توجه ییاروپاکشورهای

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020

...های تأثیر آموزش مهارتهای تفکر خالق در کتابخانه

838

ی داستانی ویژه کودکان و نوجوانان تألیف شده هابرنامه آموزش فلسفه به کودکان و نوجوانان، کتاب

. اند محرکی برای پرورش تفکر خالق هااست. این داستان

نوجوانان مدعی است که برای پرورش تفکر خالق به همین دلیل، برنامه فلسفه برای کودکان و

فرایندرا تشویق کنیم که با می دهد. اگر بتوانیم کودکان ارائه یی مناسبکندوکاو الگوۀ در حلق

پاسخی برای ابهامات و نکات یافتن ارتباط برقرار کنند و در پی ،ی داستانهاذهنی شخصیت

و هم برای آن ارزش گیرندهم شیوه پرسش و پاسخ را در پیش می هاانگیز داستان باشند، آنشگفت

میان تفکر و عمل ی نو ارتباط ،(. در دوران کودکی2373)تجرد، فاضل و قاسمی، شوندقائل می

. کندتالش بسیار می ،ی محیط پیرامونشهاد و کودک برای شناخت شگفتیشوکودکان پدیدار می

در این از این رو ی تفکر خالق بر میزان خالقیت کودکان اثرگذار است. هاآموزش مهارت

های ثیر آموزش تفکر خالق در کتابخانهکه به بررسی تأ بوده استبر آن پژوهشگر پژوهش،

ساله عضو کتابخانه عمومی امام علی )ع( شهر قم 21 بر میزان خالقیت کودکان دختر ،میعمو

بپردازد.

پیشینه پژوهش

گویی و قصه دهد که میاننشان میند، ه ا( انجام داد2379ای که حریری و پاگردکار )مطالعه

افزایش سببگویی وجود دارد و قصه ادارمعنای دبستانی، رابطه افزایش خالقیت کودکان پیش

که ه( به این نتیجه رسید2399جهانی، ازنقل به ) 2لیپمنشود. ها میایده دادن ابتکار و بسط

1لم. گذار استفلسفی، بر پرورش خالقیت و کاوشگری کودکان و نوجوانان تأثیر یهاداستان

توانایی گویی به صورت بازی نمادین، خالقیت و قصه ه که( نیز در پژوهش خود نشان داد1009)

دهد. ساله افزایش می 9-6کودکان را در حل مسئله

ز آموزش و ا ،ه استنابغه داشت آموزاندانشروی که( در مطالعه ای 2779) 3گوبینز

در موفقیت مؤثردرسی، اولیا، مربیان، عادات و عالیق شخصی و اهداف فرد به عنوان عوامل ۀ برنام

کند.یاد می

فراگیرانی که از که کندوی ثابت میۀ د که چندین مطالعکن( خاطر نشان می2799)1لیباما

چه از طریق آموزش و چه از طریق کتاب درسی در قیاس با ، برخوردار بوده اند انهخالق یالگو

کنند.تر عمل میبوده اند، خالقبهره چنین الگویی بیکه از دانش آموزانی

1. Lipman

2. Lam

3. Gubbins 4. Amabile

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020

832 64شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

مؤثریی چون تحلیل محتوا و مشاهده به بررسی عوامل ها( با استفاده از روش2776) 2آنجلوسکا

های در برنامهو نتیجه گرفته است که ضرورت دارد بر افزایش خالقیت فراگیران مقدونیه پرداخته

.توجه بیشتر شودبه عامل خالقیت نسبتو بازنگری آموزشی فراگیران

ی پژوهشهاپرسش

های چهارگانه خالقیت ی تفکر خالق بر هر یک از مؤلفهها. تأثیر آموزش مهارت2

امام عمومی عضو کتابخانه ساله 21 )انعطاف پذیری، ابتکار، بسط، سیالیت( کودکان دختر

چگونه است؟ ،قم شهر( ع) علی

ساله عضو 21 ی تفکر خالق و میزان خالقیت کودکان دخترهاآموزش مهارت میان. آیا 1

معنادار وجود دارد؟ ۀقم، رابطشهر ( ع) علی امام عمومی کتابخانه

شناسی پژوهشروش

آموزش مهارت تفکر خالق در ثیر ، بررسی تأبا توجه به اینکه هدف اصلی پژوهش

تجربی و ساله است، طرح پژوهش حاضر 21بر میزان خالقیت کودکان دختر ،های عمومیکتابخانه

ند که ایی هاپژوهش ،تجربیی هاپس آزمون با گروه کنترل است. پژوهش-از نوع پیش آزمون

دستکاری خود را روی کند و نتیجه مداخله و پژوهشگر مداخله و متغیر مستقل را دستکاری می

دهد. مورد سنجش قرار می ،متغیر وابسته

ساله عضو بخش کودک کتابخانه عمومی امام 21کودکان دختر همۀجامعه آماری پژوهش،

60 از میان آنهاگیری تصادفی است که به صورت نمونهبوده 2376-79علی )ع( شهر قم، در سال

نفر در گروه کنترل( قرار 30نفر در گروه آزمایش و 30در دو گروه آزمایش و کنترل ) ،نفر

گروه آزمایش .2: داشته استبا دو گروه آزمودنی سر و کار ،پژوهشپژوهشگر در این ند. ه اگرفت

ی تفکر هاگروه کنترل که آموزش مهارت .1. کرده استی تفکر خالق را دریافت هاکه آموزش مهارت

. نکرده استخالق را دریافت

پژوهش هایابزار

:ه استاستفاده شد ،گیری متغیرهای پژوهشدر پژوهش حاضر، از دو ابزار برای اندازه

یی است که برای هایکی از مجموعه کتاباین کتاب :«یی برای فکر کردنهاداستان»کتاب .8

تدوین شده است. مؤلف این کتاب، رابرت فیشر، استاد رشته تعلیم و تربیت ،رشد تفکر و یادگیری

این کتاب، به فارسی تألیف کرده است. های زیادی در دانشگاه برونل است که تاکنون مجموعه

1. Angeloska

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020

...های تأثیر آموزش مهارتهای تفکر خالق در کتابخانه

833

درخور استفاده است. گروه آزمایش، معتبربه منزله منبعی و (2370شده )شاهری لنگرودی، ترجمه

این اساسی تفکر خالق را بر هاآزمون، آموزش مهارتآزمون و پسرحله پیشدو م میاندر فاصله

.کردکتاب، دریافت

ی هایکی از مجموعه آزمون ،این آزمون: «(الف»آزمون تصویری تفکر خالق تورنس)فرم .2

گیری خالقیت خالقیت تورنس است که تورنس و همکاران او، آن را به عنوان مالکی برای اندازه

پاسخ در -ی عملکردی است که تعدادی تکالیف بازهابرده اند. آزمون مذکور، از دسته آزمونبه کار

تواند یک تصویر استثنایی بکشد و یک عنوان خواهد تا جایی که میگذارد و از او میاختیار فرد می

از سطح هادهد که این آزمونبسیار جالب و جدید برای آن انتخاب کند. تورنس توضیح می

.ندقابل استفاده ا کارشناسیهای بعد از کودکستان تا دوره

)توانایی 1های فراوان(، ابتکار)قدرت ایجاد ایده 2چهار مؤلفه خالقیت، شامل سیالی ،این آزمون

)توجه به جزئیات( 1یی با طبقات متنوع( و بسطها)تولید پاسخ 3پذیریهای تازه(، انعطافایجاد ایده

شود، آزمودنی باید آزمون تصویرسازی نیز نامیده میسنجد. در فعالیت اول که عالیت میرا با سه ف

شروع استفاده کند و یک تصویر ۀاز شکل منحنی مانندی که رنگ روشنی دارد، به عنوان نقط

ی هادو عنصر از عناصر خالقیت به نام ،ی بکشد که داستان جالبی را بیان کند. در این فعالیتیاستثنا

شود. فعالیت دوم شامل ده شکل ناتمام و نیمه کاره است. آزمودنی باید ارزیابی می ،و ابتکار بسط

عناصر سیالی، انعطاف پذیری، ،، تصاویری را رسم و نامگذاری کند. در این فعالیتهابا استفاده از آن

که جفت مجزا از خطوط موازی است 30شود. فعالیت سوم شامل بسط و ابتکار ارزیابی می

ی را رسم کند. دبه عنوان نقطه شروع، باید تصاویر متعد هاآزمودنی با استفاده از آن

شود، آنچه مالک ی عالی نقاشی تأکید نمیهاگذاری این آزمون، بر کیفیت هنری و مهارتدر نمره

کشد که در ارزیابی است، وجود ایده در هر تصویر است. اجرای هر تکلیف، ده دقیقه طول می

نظران این حوزه، روایی از صاحب گروهیسی دقیقه وقت خواهد گرفت. گفتنی است که مجموع

ی هاند. همچنین، ضریب پایایی برای آزمونه ایید کردتأ ،مون را پس از ترجمه دوباره آناین آز

(.2392قاسم زاده، ترجمه، 2791گزارش شده است )تورنس، 76/0تا 99/0از ،تصویری

و اشکال تصویری به طور ت تر از خالقیت اسمناسب یخالقیت تصویری، عامل از آنجا که

توانند بهتر می ،پاسخ-ی بازهامثبت و قوی با انواع دستاوردهای خالق مرتبط است، همچنین آزمون

1. Fluency

2. Originality

3. Flexibility 4. Elaboration

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020

836 64شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

از خالقیت را ارزیابی کنند و برای سنجش خالقیت در دو جنس، نژادهای متفاوت، افرادی که

،ی اجتماعی، اقتصادی و زمینه فرهنگی متفاوتی دارندهاکنند و موقعیتده میی متعدد استفاهازبان

(.1006)کیم، ه استسودمند است، این آزمون انتخاب شد

اجرای پژوهش مراحل

کنترل و آزمایش: با توجه به اینکه آموزشگر پژوهش کتابدار ی هاگام اول: انتخاب گروه

ساله عضو این 21، از میان کودکان دختر بوده است کتابخانه عمومی امام علی )ع( شهر قم

ماهیت کار در دربارۀ به آنان .کتابخانه، گروه کنترل و آزمایش به صورت تصادفی، انتخاب شدند

توضیحی داده نشد. هاگروه

سازی بخش کودک کتابخانه فوق، از نظر فیزیکی و مدیریتی برای اجرای گام دوم: آماده

.هاآموزش

آزمون خالقیت از شروع آموزش، پیش پیشاز انتخاب گروه آزمایش و کنترل و پسگام سوم:

هاتورنس اجرا شد. این آزمون به کودکان ارائه و به عنوان یک تکلیف یا بازی معرفی شد و از آن

خواسته شد که با تکمیل خطوط و تصاویر ناقص، یک تصویر جدید و نو، چیزی که به ذهن

زمون تفکر خالق تورنس، دارای انتخاب کنند. آجالب برای آن یو عنواندوستانشان نرسد، بکشند

دقیقه بنا به دستورالعمل آزمون و برای کل آزمون 20سه تکلیف است که برای هر تکلیف، حداکثر

توضیح برایدقیقه زمان 20دقیقه زمان، برای تکمیل تصاویر داده شد. با احتساب 30حداکثر

.داده شداختصاص ،دقیقه زمان، برای هر شرکت کننده 10، در کل هادستورالعمل

در نظر جلسه 21آموزشی، به مدت گام چهارم: تشکیل جلسات و اجرای برنامه بود. برنامه

مشغول فعالیت بود. در یساعت یکجلسه دو، در هر هفته شد که گروه آزمایش طی جلساتگرفته

در این جلسات، محتوای دوره به صورت این مدت، گروه کنترل هیچ آموزشی را دریافت نکرد.

در قالب تصویرسازی ذهنی با استفاده از داستان، )اگر چنان شود، تکالیف عملی خالقیت، عمدتاً

القیت، برای پرورش از تمرینات و تکالیف متعارف پرورش خ هاکه در آن ،شود؟( اجرا شدچه می

. شدو بسط استفاده یری، ابتکارپذسیالی، انعطاف

با ، سپسشدندگروه کنترل و آزمایش اجرا میان هاآزمون آموزش، مجدداً پایاناز پسگام پنجم:

با قیاس نمرات .ذاری انجام شدگاهنمای آزمون خالقیت تورنس، نمرهاستفاده از دفترچه ر

آزمون، به نقش و تأثیر متغیرها پرداخته شد. مالحظه تغییرات و پسآزمون پیش میانخالقیت،

های آزموده شده صورت گرفته، از نتایج آزمون نهایی با آزمون اولیه و همچنین مقایسه نمونه

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020

...های تأثیر آموزش مهارتهای تفکر خالق در کتابخانه

831

ی پژوهش هاگویی به پرسشتواند راهگشای پاسخ)آموزش یافته( با نمونه شاهد )آموزش نیافته( می

باشد.

یل داده هاروش تجزیه و تحل

ها در سطح آمار توصیفی شامل فراوانی حجم نمونه، میانگین، خطای تجزیه و تحلیل داده

برای مقایسه دو گروه ،مستقل در سطح آمار استنباطی tمیانگین و انحراف معیار است و از آزمون

پرداخته شده است. ،هابه تحلیل داده SPSSبا نرم افزار و شدهل و آزمایش استفاده کنتر

های پژوهشیافته

ساله عضو کتابخانه عمومی امام علی )ع( 21این پژوهش، دامنه کار خود را به کودکان دختر

های عمومی را، بر میزان ی تفکر خالق در کتابخانههاشهر قم، محدود کرد تا تأثیر آموزش مهارت

خالقیت کودکان، مطالعه و بررسی کند.

هاتحلیل توصیفی داده

آزمون در دو گروه آزمایش و کنترل، برای مراحل پیش ها، پراکندگی آزمودنی2 شماره در جدول

آزمون خالقیت، نمایش داده شده است.و پس فراوانی گروههای نمونه آزمایش و کنترل :8جدول

فراوانی کل گروه کنترل گروه آزمایش مراحل آزمون

60 30 30 پیش آزمون خالقیت

60 30 30 خالقیت پس آزمون

آزمون سیالیآزمون و پسمقایسه میانگین دو گروه کنترل و آزمایش در پیش :2جدول

خطای استاندارد میانگین انحراف استاندارد میانگین گروه

آزمایش

239/0 99/0 9/29 آزمونپیش

219/0 972/0 29/27 آزمونپس

کنترل

399/0 711/2 99/29 آزمونپیش

191/0 919/2 13/29 آزمونپس

آمده است، دو گروه کنترل و آزمایش در عامل سیالی، از نظر میانگین 1طور که در جدول همان

و انحراف استاندارد با یکدیگر مقایسه شده اند. با مقایسه میانگینهای به دست آمده، مشخص شد

آزمون دو گروه کنترل و آزمایش در عامل سیالی، تفاوت آزمون و پسمیانگینهای پیش میانکه

معنادار وجود دارد.

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020

834 64شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

پذیریآزمون انعطافآزمون و پسمقایسه میانگین دو گروه کنترل و آزمایش در پیش :3جدول

خطای استاندارد میانگین انحراف استاندارد میانگین گروه

آزمایش

223/0 /.612 6/23 آزمونپیش

233/0 /.932 9/29 آزمونپس

کنترل

106/0 217/2 79/23 آزمونپیش

139/0 197/2 93/21 آزمونپس

پذیری، از آمده است، دو گروه کنترل و آزمایش در عامل انعطاف 3همان طور که در جدول

نظر میانگین و انحراف استاندارد با یکدیگر مقایسه شده اند. با مقایسه میانگینهای به دست آمده

میانگینهای پیش آزمون و پس آزمون دو گروه کنترل و آزمایش در عامل میانمشخص شد که

پذیری، تفاوت معنادار وجود دارد. انعطاف آزمون ابتکارآزمون و پسو آزمایش در پیش مقایسه میانگین دو گروه کنترل :6جدول

خطای استاندارد میانگین انحراف استاندارد میانگین گروه

آزمایش

213/0 /.699 6/11 آزمونپیش

221/0 /.616 13/31 آزمونپس

کنترل

997/0 296/1 79/13 پیش آزمون

192/0 999/1 7/17 آزمونپس

آمده است، دو گروه کنترل و آزمایش در عامل ابتکار، از نظر 1همان طور که در جدول

میانگین و انحراف استاندارد با یکدیگر مقایسه شده اند. با مقایسه میانگینهای به دست آمده

آزمون دو گروه کنترل و آزمایش در عامل ابتکار، آزمون و پسمیانگینهای پیش میانمشخص شد که

معنادار وجود دارد. تفاوت آزمون بسطآزمون و پسمقایسه میانگین دو گروه کنترل و آزمایش در پیش :1جدول

خطای استاندارد میانگین انحراف استاندارد میانگین گروه

آزمایش

227/0 /.692 3/9 آزمونپیش

227/0 /.692 9/7 آزمونپس

کنترل

266/0 /.709 73/9 آزمونپیش

201/0 /.969 99/9 آزمونپس

آمده است، دو گروه کنترل و آزمایش در عامل بسط، از نظر میانگین 9همان طور که در جدول

و انحراف استاندارد با یکدیگر مقایسه شده اند. با مقایسه میانگینهای به دست آمده مشخص شد که

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020

...های تأثیر آموزش مهارتهای تفکر خالق در کتابخانه

831

آزمون دو گروه کنترل و آزمایش در عامل بسط، تفاوت معنادار آزمون و پسمیانگینهای پیش میان

وجود دارد. مقایسه میانگین دو گروه کنترل و آزمایش در پیش آزمون و پس آزمون خالقیت :4جدول

خطای استاندارد میانگین انحراف استاندارد میانگین گروه

آزمایش

139/0 179/2 1/62 آزمونپیش

196/0 969/2 6/99 آزمونپس

کنترل

011/2 91/9 63/62 آزمونپیش

917/0 2/1 93/67 آزمونپس

آمده است، دو گروه کنترل و آزمایش در عامل تفکر خالق، از نظر 6همان طور که در جدول

میانگین و انحراف استاندارد با یکدیگر مقایسه شده اند. با مقایسه میانگینهای به دست آمده

آزمون دو گروه کنترل و آزمایش از نظر تفکر آزمون و پسمیانگینهای پیش میانمشخص شد،

اوت معنادار وجود دارد. خالق، تف

هاتحلیل استنباطی داده

نمرات تفاوت خالقیت، افزایش در خالق تفکر مهارتهای آموزش تأثیر دادن نشان منظور به

آمده 9جدول در حاصل نتایج. شد انجام مستقل t آزمون سپس و محاسبه آزمونپیش و آزمونپس

.است مقایسه نمرات گروه کنترل و آزمایش در نمره خالقیت :1جدول

انحراف میانگین گروه

استاندارد

خطای

استاندارد

تفاوت

میانگینها

درجات tمقدار

آزادی

سطح

معناداری

219/2 213/1 1/29 آزمایش

9/7-

937/9-

99

000/0 372/0 193/6 7/9 کنترل

مشخص کرد میان نمرات گروه آزمایش و کنترل در مستقل tبا توجه به جدول فوق، آزمون

با درجات آزادی -937/9مشاهده شده tشود که مقدار نمره خالقیت تفاوت معنادار مشاهده می

تفکر خالق در آموزش مهارتهای »توان گفت که فرضیه ما، مبنی بر اینکه می 77است؛ پس با % 99

ساله عضو کتابخانه عمومی امام علی 21های عمومی، در افزایش خالقیت کودکان دختر کتابخانه

(. P=0.000شود )، تأیید می«)ع( شهر قم مؤثر است

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020

831 64شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

دو گروه آزمایش و کنترل در میانگین میاندار امعن یدهد، تفاوتنشان می 9گونه که جدول همان

.است هنمرات خالقیت به دست آمد مستقل برای مقایسه متغیرهای خالقیت در گروه آزمایش و کنترل tآزمون :1جدول

انحراف میانگین گروه مؤلفه

استاندارد

خطای

استاندارد

تفاوت

میانگینها

درجات tمقدار

آزادی

سطح

معناداری

سیالیت

276/0 091/2 19/3 آزمایش

1-

139/1-

99

106/0 111/1 19/2 کنترل 000/0

انعطاف

پذیری

291/0 /.919 7/2 آزمایش

03/2-

209/3-

99

179/0 623/2 /.99 کنترل 003/0

ابتکار

299/0 99/0 63/7 آزمایش

9/3-

319/1-

99

939/0 996/1 73/9 کنترل 000/0

بسط

263/0 971/0 1/1 آزمایش

99/1-

912/22-

99

296/0 761/0 -39/0 کنترل 000/0

گیرینتیجه

میزان بر عمومی، هایکتابخانه در خالق تفکر یهامهارت آموزش در پژوهش حاضر، تأثیر

. ه استقم، بررسی شد شهر( ع) علی امام عمومی کتابخانه عضو ساله 21 دختر کودکان خالقیت

بر عمومی، هایکتابخانه در خالق تفکر یهامهارت که آموزش هی پژوهش نشان دادهاپاسخ به پرسش

مثبت داشته است. یدختر این کتابخانه، تأثیر کودکان خالقیت میزان

در افزایش خالقیت )سیالی، ی تفکر خالقهاهای پژوهش نشان داد که آموزش مهارتیافته

است. برای سنجش، از آزمون خالقیت تصویری بوده پذیری، ابتکار، بسط( کودکان مؤثر انعطاف

پذیری، ابتکار، بسط( که نمرات خالقیت را در چهار شاخص )سیالی، انعطاف هتورنس استفاده شد

. ه استآزمون هر دو گروه به دست آوردآزمون و پسدر پیش

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020

...های تأثیر آموزش مهارتهای تفکر خالق در کتابخانه

831

آزمون، به تفکیک گروه آزمون و پس، در مرحله پیشهاو انحراف معیار نمرات آزمودنیمیانگین

آزمون گروه آزمایش با گروه کنترل، ی پسها. با مقایسه میانگینشده استکنترل و آزمایش مشخص

آزمون گروه آزمایش، قابل مشاهده است.افزایش مقدار میانگین در نمرات پس

انگین دو گروه کنترل و آزمایش در عامل خالقیت نشان داد که میان ، مقایسه می9بنابر جدول

مندرج در این جدول، حاکی از tتفاوت عمده ای وجود دارد. همچنین، نتایج حاصل از آزمون هاآن

گیریم که میان نمرات ی دو گروه بوده است. بنابراین، نتیجه میهامعنادار بودن اختالف میانگین

ی تفکر خالق را دریافت کرده اند، با کودکان هاکتابخانه که آموزش مهارتخالقیت کودکان عضو

هایعنی آموزش این مهارت ،، تفاوت معنادار وجود داردرا ندیده اند ها، که این آموزشعضو کتابخانه

در میان کودکان عضو کتابخانه، منجر به افزایش خالقیت در آنان شده است.

و (2379)پاگردکار و حریریی هابه دست آمده از پژوهشهای نتایج این پژوهش با یافته

که ه است، نتایج به دست آمده نشان دادهاهمخوانی دارد. در همه این پژوهش (2776) آنجلوسکا

شود و چنانچه آموزش خالقیت، با یک منجر به افزایش خالقیت در افراد می ،آموزش خالقیت

های آن خواهد داشت.مثبت بر خالقیت و مؤلفه یبرنامه منظم و منسجم ارائه شود، تأثیرات

ی هامقایسه میانگین دو گروه کنترل و آزمایش در شاخص ،(9)جدول های پژوهشبراساس یافته

وجود دارد. معنادارتفاوت هاکه میان آن ه استپذیری، ابتکار و بسط، نشان دادسیالی، انعطاف

ی ها، حاکی از معنادار بودن اختالف میانگینمندرج در جدول مذکور نیز tهمچنین، نتایج آزمون

بوده است. هاگروه

توان گفت که آموزش مهارت تفکر خالق بر سیالی ذهن کودکان میپژوهش با توجه به نتایج

را دریافت کرده اند، از سیالی ذهن کودکان هاتأثیر معنادار دارد و سیالی ذهن کودکانی که آموزش

یی است که فرد به یک هاها و تعداد پاسخسیالی ذهن، کمیت ایده. ه استگروه کنترل بیشتر بود

ی هادهد. سیالی، موجب افزایش قدرت ذهن و سرعت عمل برای تولید ایده در موقعیتمسئله می

شود. عادی یا خاص می

پذیری ذهن ، مشخص شد که آموزش مهارت تفکر خالق بر انعطافپژوهش نتایج بر اساس

را دریافت کرده اند، از هاپذیری ذهن کودکانی که آموزشدارد و انعطافکودکان تأثیر معنادار

پذیری ذهن، توانایی تفکر به . انعطافه استپذیری ذهن کودکان گروه کنترل بیشتر بودانعطاف

ی گوناگون فرد در مورد یک موقعیت یا شی هابرای حل مسئله جدید یا دیدگاه گوناگونی هاراه

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020

861 64شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

تواند به افزایش تنوع و قدرت نشان داد که آموزش مهارت تفکر خالق، میاست. این یافته نیز

مانور ذهن کمک کند.

توان گفت که آموزش مهارت تفکر خالق بر ابتکار ذهن کودکان می ،پژوهش نتایج بر اساس

ن را دریافت کرده اند، از ابتکار ذهن کودکا هاتأثیر معنادار دارد و ابتکار ذهن کودکانی که آموزش

و با های متداول و رایج خالف شیوه رکار به معنای توانایی تفکر ب.ابته استگروه کنترل بیشتر بود

ارت دیگر، ورزیده شدن ذهن در تولید ایده و مهارت به عب .های جدید و غیر معمول استایده

های این پژوهش نشان داد که در ها با سرعتی مضاعف است. یافتهبخشی به ایدهیافتن در تنوع

کتابداران، ابتکار ذهن خیزش داشته است. از سوینتیجه آموزش مهارت تفکر خالق

مشخص شد که آموزش مهارت تفکر خالق بر توانایی بسط ذهنی ،پژوهش نتایج بر اساس

ند، از را دریافت کرده ا هاکودکان تأثیر معنادار دارد و توانایی بسط ذهنی کودکانی که آموزش

و توجه به هاها و گسترش آن. بسط به معنای افزودن به ایدهه استکودکان گروه کنترل بیشتر بود

افزایش این سببهای پژوهش نشان داد، آموزش مهارت تفکر خالق، جزئیات موضوع است. یافته

شود. توانمندی ذهنی در کودکان می

شد و ی تفکر خالق اداره میهامهارتبه طور کلی، زمانی که جلسات با محوریت آموزش

ند، به دلیل روابط دوستانه ای که میانشان برقرار بود، ه بودی کوچک قرار گرفتهاکودکان در گروه

تر رویی اظهار نظر کنند، راحتتوانستند به علل گوناگون، از جمله کمکودکانی که تا به حال نمی

و ذهنشان درباره بسیاری از مسائل بازتر شد. در توانستند در گروه خود، ابراز عقیده و نظر کنند

توانند به صورت غیرمستقیم، بدون ایجاد به عنوان الگوهای نمادین می هاها و داستانواقع، قصه

با هم به یادگیری هاتأثیر بگذارند. آن هامقاومت در ذهن هشیار کودکان، بر ضمیر ناخودآگاه آن

افزایی تفکر را به همراه داشت که در باال رفتن سطح هم پرداختند و این یادگیری گروهی، نوعی

داشت. همچنین در این جلسات تنبیه و تحقیری در کار نبود، بسیارتفکر خالق کودکان تأثیر

شد. همه این وجود نداشت و هر چند وقت یک بار نیز گروه تشویق می آنرقابت به معنای منفی

شود. فراخی فکر می سببدارد، مستقیم ای موارد، که با خالقیت رابطه

توان به کودکان یاد داد که با نگاهی تازه و بدیع به دنیای در تبیین نتایج به دست آمده می

های یک طرفه و کلیشه ای بپرهیزند و در حل مسائل، خود را به پیرامون خود بنگرند و از اندیشه

ی متفاوت را آزمایش و دقت خود را نسبت به جزئیات، هاحل محدود نکنند، بلکه راهیک راه

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020

...های تأثیر آموزش مهارتهای تفکر خالق در کتابخانه

868

ها و به سایر محدوده کند وبیشتر کنند. کودک باید بتواند تفکر خود را از یک محدوده خارج

.بپردازدها نیز زمینه

نتایج پژوهش حاضر حاکی از اثربخشی و تأثیر مثبت آموزش مهارت تفکر خالق به طور کلی

ساله عضو کتابخانه امام علی )ع( شهر قم بود که این اثربخشی به 21در خالقیت کودکان دختر

ی هاتوان به این موارد اشاره کرد: تشکیل گروهمی هامزیت این مهارت است. از جمله این مزیت دلیل

دهند؛ تشویق کودکان به همکاری که موجب باال یادگیری که به فرد فرصت ابراز شخصیت می

دادن به حرف دیگران، آرام گوش مانندیی هاشود؛ آموزش مهارتان میرفتن انگیزش و عملکرد آن

بندی کودکان ه درونی در کودک و نیز گروهزدهی؛ افزایش انگیصحبت کردن، نوبت گرفتن، پاسخ

شود. آن افزایش خالقیت همه اعضای گروه می در پیها و به اشتراک گذاشتن ایده سببکه

محدودیتهای پژوهش

برای پژوهش ی پژوهش، مربوط به محدودیت جنسیت است. از آنجایی کههامحدودیتیکی از

، پس تعمیم آن به پسران باید با بوداز نظر جنسیت، محدود به گروه دختران هاکنترل بیشتر آزمودنی

احتیاط صورت گیرد. محدودیت دیگر، مربوط به محدودیت سنی جامعه پژوهش است. جامعه

است که در مقطع بوده ساله 21سن و دوره تحصیلی، محدود به کودکان آماری پژوهش از نظر

ی سنی و تحصیلی هابه سایر گروه نتایجتعمیم بودند، از این روششم ابتدایی مشغول به تحصیل

به دلیل محدودیت امکانات حوزه پژوهش، فقط پژوهشگر با احتیاط صورت گیرد. همچنین، باید

مطالعات مشابه، با انتخاب جامعه دادن انجام بوده است، بنابراینبه یک کتابخانه عمومی محدود

.خواهد داشت ترمتقن یشک نتایجی سنی متفاوت، بیهاتر در گروهآماری بزرگ

ق بر افزایش خالقیت ی تفکر خالهابا توجه به نتایج پژوهش که نشان داده آموزش مهارت

های کشور با همکاری سایر عمومی کتابخانهنهاد که د شو، پیشنهاد میکودکان تأثیرگذار است

های آموزشی برای کتابداران تدارک توانمندسازی و بازآموزی کارکنان خود، دوره فرایندنهادها، در

و در جهت کنندکه آنان در این زمینه، دانش الزم را کسب کنندببینند و شرایطی را فراهم

همت گمارند. هابه کارگیری این روش

کاربردی هایپیشنهاد

های عمومی برای گویی و استفاده از این ابزار در کتابخانهتوجه بیشتر به سنت دیرینه قصه. 2

پرورش خالقیت کودکان.

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020

862 64شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

مهارت تفکر خالق برای کتابداران بخش کودک و برگزاری کالس و کارگاه آموزش . 1

.نوجوان

های ضمن خدمت برای کتابداران در زمینه آموزش خالقیت و همچنین برگزاری دوره. 3

ی که از نظر فرهنگی به کشور ما نزدیک هستند.یگویی و ارائه تجارب کشورهاقصه

.های عمومیحمایت از طرح اجرای آموزش تفکر خالقیت در بخش کودکان کتابخانه .1

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020

...های تأثیر آموزش مهارتهای تفکر خالق در کتابخانه

863

منابع

های تفکر خالق و نقاد در (. بررسی تأثیر آموزش مهارت2373) .قاسمی، فرشید و اهللتجرد، افروز؛ فاضل، امین

.39-12(، 2) 9تفکر و کودک، بهزیستی روان شناختی دانش آموزان دختر مقطع دبیرستان شهر جهرم.

.زادهمترجمه حسن قاس ،هاپرورش آنو زمون های آهای خالقیت و راهاستعدادها و مهارت(. 2392) .تورنس، الیس پل

تهران: دنیای نو.

(. بررسی تحلیلی و مقایسه ای تأثیر رویکردهای مختلف آموزش خالقیت بر پرورش روحیه 2399) .جهانی، جعفر

.62-19(، 1)19مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، پژوهشگری کودکان و نوجوانان.

های عمومی بر افزایش خالقیت کودکان گویی در کتابخانه(. تأثیر قصه2379حریری، نجال و پاگردکار، یاسمن. )

.121-279(، 1) 11تحقیقات اطالع رسانی و کتابخانه های عمومی، دبستانی: یک پژوهش تجربی. پیش

. تهران: شرکت آستان قدس رضوی، های پرورش آنماهیت خالقیت و شیوهالف(. 2399حسینی، افضل السادات. )

نشر.به

. مجموعه مقاالت نشست تخصصی های عمومیالگوی مدیریت خالق در کتابخانه(. ب2399. )___________

خالقیت و نوآوری در کتابخانه های عمومی. تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور.

. تهران: محور.خالقیت اساس شکوفایی و نوآوری(. 2399رمضانی، حسین علی و بشارتی، محمدرضا. )

و سنجش(.ها خالقیت و نوآوری در سازمان آموزشی )مفاهیم، نظریه ها، تکنیک(. 2399) .محمدربیعخانیان، سام

چاپ دوم. تهران: رسانه تخصصی.

. چاپ یازدهم. تهران: آگاه.روان شناسی پرورشی(. 2393) .سیف، علی اکبر

، ترجمه مجتبی جوادیان. آموزانآموزش رفتار خالق و استعداهای درخشان در دانش (. 2399کراس، دوریس جی. )شل

سسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.ؤمشهد: م

. (3) 2، شیرازه نشریه الکترونیکیها. ها و چالشها: فرصت(. آینده فناوری در کتابخانه2399) .نیا، زهراشیروانی

ترجمه جلیل شاهری لنگرودی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و ،هایی برای فکر کردنداستان(. 2713) .فیشر، رابرت

مطالعات فرهنگی.

. مشهد: مرندیز.ها مسائل طوفان فکر و سایر تکنیک قدرت خالقیت در حل(. 2399کیانی، منوچهر. )

ناصر ترجمه غالمرضا عسگری و ،خالقیت در سازمان، راهنمای عملی برای تفکر خالق(. 1020)کینزی. گامن، کارول

پویندگان دانش. ،تهران: هدف صالحین .(2397)شاهباز، چاپ دوم

.29-21 ،(226) 26 ،ماهنامه تدبیر(. خالقیت در مدیریت. 2391) .محمدی، ناهید

تهران: .(2399)ترجمه احمد پورداریانی. چاپ هشتم ،فن حل خالق مسئله 202کارآفرینی: (. 1007) .ام هیگینز، جیمز

امیرکبیر.Amabile, T. M. (1985). Motivation and creativity: Effects of motivational orientation on

creative writers. Journal of Personality and Social Psychology, 48(2), 393-399.

Angeloska-Galevska, N. (1996). Children’s creativity in the preschool institutions in

Macedonia. Urbana, IL: ERIC Clearinghouse on Elementary and Early Childhood

Education (ED403054).

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020

866 64شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

Gubbins, E. J. (Ed.). (1995). Research related to the enrichment triad model. The

National Research Center on the Gifted and Talented. Kim, K. H. (2006). Is creativity unidimensional or multidimensional? Analyses of the

Torrance tests of creative thinking. Creativity Research Journal, 18(3), 251-259.

Lam, T. K. (2005). Developing creativity and problem solving through story telling for

preschool children. M.A. thesis, The University of Hong Kong,

http://dx.doi.org/10.5353/th-b3537294.

Stokes, P. D. (1999). Novelty. In M. A. Runco, & S. R. Pritzker (Eds.), Encyclopedia of

creativity (Vol. 2, p. 297-304). San Diego, CA: Academic Press. Torrance, E. P. (1974). Norms-technical manual: Torrance Tests of Creative Thinking.

Lexington, MA: Ginn and Co.

Torrance, E.P., & Goff, K. (1989). A quiet revolution. The Journal of Creative

Behavior, 23(2), 136-145.

Dow

nloa

ded

from

qjfr

.ir a

t 4:2

9 +

0330

on

Sat

urda

y O

ctob

er 3

1st 2

020