pH metreTespit edilir

Evrensel indikatör

pH Alkali

belirler

Asit Baz

Suda çözünendir

ilişkilidir OHH+ilişkilidir

verir

Turnusol

çeşitidir

İndikatör Tespit

edilir

FenolftaleinTuz Su

Nötrleşme

Alaşımkarışımdır

Aktifliksırası

vardır

Metal oluşturur Asit

oluşturur

uğrar

Korozyon Hidrojen Oksijen

Demir için

Paslanma

kullanılır kullanılabilir

Meteorolojibalonu

Yakıt

önlenir

Yağlama Kaplama Boyama

HİDROJEN, METALLER, ASİTLER VE ALKALİLERÜNİTE 7

7 Giriş Etkinlikleri

100

Sizce Gemikonağı'ndaki

d e m i r d e n y a p ı l m ı ş

platformlara, herhangi bir

bakım yapılmazsa bunlar 100

yıl sonra varlığını korur mu?

Platformun bozulmadan

ka l ab i lmes i i ç i n ne l e r

yapılabilir? Arkadaşlarınızla

tart ış ın ız . Tart ışman ın

sonuçlarını defterinize not

ed i n i z . Ün i te sonunda

cevaplarınızı kısa bir tartışma

ile gözden geçiriniz.

Zeplinler 1930'lu yıllarda özellikle Almanlar

tarafından kullanılan, hidrojenle dolu balona sahip

hava taşıma araçları idi. En büyüğü olan Hindenburg

36. yolculuğunda, Atlantiği geçip New Jersey

eyaletine inmeye hazırlandığı sırada, şiddetli bir

fırtınaya kapıldı ve hidrojenle dolu balon yandı. Bu

faciada 98 yolcudan 36'sı hayatını kaybetti.

Siz Hinderburg faciasının olduğu dönemde bir bilim

insanı olsaydınız, bu faciayı engellemek için balonda ne

gibi değişiklikler yapardınız? Arkadaşlarınızla

tartışınız. Tartışmanın sonuçlarını defterinize not

ediniz. Ünite sonunda cevaplarınızı kısa bir tartışma

ile yeniden gözden geçiriniz.

Ortancalar bazı topraklarda mavi renk,

bazılarında ise pembe renk çiçek açarlar.

Sizce bu durumun nedeni ne olabilir?

Arkadaşlarınızla tartışınız. Tartışmanın

sonuçlarını defterinize not ediniz. Ünite

sonunda cevaplarınızı kısa bir tartışma ile

yeniden gözden geçiriniz.

101

HİDROJEN, METALLER, ASİTLER VE ALKALİLER

Fıçı içerisinde asit ve metalin tepkimesi sonucu elde edilen

hidrojen sayesinde balonla ilk uçuş gerçekleşmişti.

Hidrojenle dolu balon havadan çok hafif olduğu için

rahatlıkla yükseldi.

27 Ağustos 1783 tarihinde Fransız Jacques Charles

tarafından tasarlanan balon bilinen en eski hava taşıma

aracıdır. Binlerce insan Paris'in merkezindeki bir parkta

balonun uçuşunu izlemeye çalışmış ama pek bir şey

görememişlerdi; çünkü uçuş esnasında bardaktan

boşalırcasına yağmur yağıyordu ve balon hemen gözden

kaybolmuştu. Yaklaşık 45 dakika sonra balon 10 kilometre

uzağa indiğinde ise olayı sadece korku dolu gözlerle bakan

çiftçiler gözlemlemişti.Çiftçiler balonun bir canavar

olduğunu düşünmüş, ona çatal ve tırpanlarla saldırmışlardı.

Uzay mekiğinin uçuşunda da hidrojen gazı, metaller ve

alkalilerin önemli görevleri vardır. Hidrojen, mekiğin

yerden kalkması için kullanılan yakıttır. Alüminyum gibi

metaller mekiğin gövdesinin yapımında kullanılır.

Alkaliler ise mekiğin içindeki havada bulunan karbon

dioksit gazının temizlenmesi ve ayrıca mekiğin

akülerinde kullanılır.

Uzay mekiği en modern uzay araçlarından biridir.12

Nisan 1981'de ABD'nin Cape Cenedy uzay üssünden

binlerce insanın bakışları arasında kalkmıştır.

Milyonlarca insan ise televizyondan 2 dakika içerisinde

40 kilometre yüksekliğe nasıl ulaştığını izlemiştir. 36

kez dünyanın çevresinde ( 1729318 kilometre ) yol alıp

54½ saat sonra süzülerek yine büyük bir kalabalığın

alkışları arasında yeryüzüne inmiştir.

Hidrojen, metaller, asitler ve alkaliler uçuş araçları

haricinde de kullanılan çok önemli kimyasallardır. 7.

bölümde sözü geçen kimyasallar hakkında bilgiler

öğrenirken, neden önemli olduklarını da anlayacaksınız.

Hidrojen, Metaller, Asitler ve Alkaliler

7

102

7.1 A - Hidrojeni Tanıyalım

Yandaki resimde gazla doldurulmuş meteoroloji balonu, serbest

kaldığında havada kolayca yükselebilir. Balonun görevi

meteoroloji ile ilgili cihazları üst atmosfere taşımaktır. Üst

atmosferde hava ile ilgili ölçümleri yapan bu cihazlar, elde ettikleri

verileri aşağıya gönderirler.Söz konusu balonları doldurmak

için havadan daha hafif gazlar kullanılmalıdır, aksi halde yerden

havalanamaz.

Balonda kullanılan gaz genelde hidrojendir, çünkü hidrojen çok

hafiftir ve havada kolayca yükselebilen bir gazdır. Tüm gazlar içinde

hidrojen en hafif olanıdır.

Hidrojen, laboratuvarda seyreltik hidroklorik asitin çinkoyla

tepkimeye girmesi ile şekilde görüldüğü gibi kolayca elde

edilebilir. Hidrojen, suda çözünmediğinden gaz toplama tüpü

içerisinde kolayca toplanabilir.

Hidrojen testi Hidrojenden su eldesi Sudan hidrojen eldesi

Hidrojen renksiz ve kokusuz bir gazolduğundan tüpteki hidrojenin varlığınıanlayamayız. Ateşlenen bir kibritçöpünü hidrojen dolu tüpün ağzınayaklaştırdığımızda bir patlama sesiduyulur. Bu olay hidrojenin varlığınıispatlayan bir testtir. Böyleliklehidrojeni oksijen, azot ve karbondioksitten ayırabiliriz.

Hidrojen yandığında su oluşur.

Hidrojen + Oksijen Su

Suyun kimyasal ismi dihidrojen

monoksittir. Yanan hidrojen alevi soğuk

bir yüzeye çarptığında yoğunlaşan

renksiz sıvıyı bir kapta toplayabiliriz.

Toplanan sıvı 100 C 'ta kaynar. Bu sıvı

sudur.

o

E l e k t r o l i z y ö n t e m i y l e s u y u

bileşenlerine ayırabiliriz. İletkenliği

artırmak için hafif asitlendirilmiş

sudan akım geçirildiğinde, her iki

elektrottan kabarcıklar çıktığı görülür.

Hidrojen eksi yüklü elektrotta, oksijen

ise artı yüklü elektrotta elde edilir.

1-Hidrojen nedir? Açıklayınız.

2- Meteoroloji balonlarının doldurulmasında neden

hidrojen gazı kullanılır?

3-Hidrojeni diğer gazlardan nasıl ayırt edebiliriz?

4- Hidrojen doğada yalnızca üst atmosferde bulunur.

Bunun nedeni ne olabilir?

5-Araştır: Günümüzde hava balonlarında neden helyum

gazı kullanılır?

Bi i ydunuz?l yor mu

Hidrojen bitkisel yağlardan,

margarin yapımı için kullanılır.

Atmosferin% 0.000 001' den az

bir bölümü hidrojendir.

Hidrojen ve oksijen karışımı

alevlendiğinde patlar.

Meteoroloj balonui

Hidrojen

Çinko

Su

Hidroklorik

asit

HidrojenBuz

Oluşan su

soğuk yüzeye

çarpınca

yoğunlaşır

Yanan

hidrojen

Elektrik

kaynağı

HidrojenOksijen

Çok az

asitlendirilmiş

su

Karbon (Grafit)

çubuklar

103

7.1 B - Faydalı Bir Yakıt

Hidrojen ve hava karışımı patlayabilir.Hidrojen, doğru miktarda oksijen ile karışırsa çok sıcak mavi bir

alevle yanar.Kısaca hidrojen yararlı bir yakıttır.

Önceleri Büyük Britanya'da evlerde ve fabrikalarda ısınmak için

kömür kullanılıyordu. Ancak daha sonra hava kirliliğinden dolayı kok kömürünün su buharıyla ısıtılması

ile elde edilen ve kasaba gazı olarak bilinen, %50'si hidrojen olan yakıt

kullanılmaya başlandı. Günümüzde ise doğal gaz kullanılmaktadır. Doğal gaz

bir gün tükeneceğinden, hidrojenin yeniden kullanılması gündeme

gelecektir.

.Hidrojen - oksijen kaynak

aletlerinde, hidrojen saf oksijenle yandığında 4000 C'a ulaşan alev

sıcaklığı elde edilir. Bu da iki metal parçasını birleştirmek için yeterli

sıcaklıktır.

Hidrojen günümüzde

yaygın kullanılan bir yakıt değildir. Deneme amaçlı tasarlanmış bazı

otobüsler ve bazı arabalar hidrojenle çalışmaktadır. Yalnızca uzay araçları

hidrojeni yakıt olarak kullanmaktadır. Uzay mekiği Discovery de hidrojenle çalışan bir uzay aracıdır.

Mekik iki kısma ayrılmış bulunan yakıt tankı üzerine yerleşmiştir. Yakıt tankının birinci bölmesinde

mekiğin makinelerinde yanan hidrojen, diğer bölmesinde ise hidrojenin yanmasını sağlayan oksijen

bulunmaktadır.

Hidrojen ısıtmada kullanılabilir.

Bazı kaynak aletleri hidrojenle çalışır

Ulaşım için hidrojen yakıt olarak kullanılabilir.

Uzay Mekiği Sistemi

o

Mekik: Yörüngeye gitme

görevini tamamladıktan

sonra dünyaya dönmesi için

tasarlanmıştır. Çok az

yakıtı vardır.

Hidrojen tankı: Mekiğin

m a k i n e l e r i n e y a k ı t

taş ır .Yak ıt 200 km.

y ü k s e k l i k t e t a m

yörüngeye ulaşınca, tank

fırlatılır ve atmosfere

varınca yanar.

İtici roketler: Mekiğin

yerden havalanmasına yardım

eder, 50 km. yüksekliğe

ulaşınca, serbest bırakılır ve

tekrar kullanılmak üzere

paraşütle dünyaya geri

döner.

Bi i ydunuz?l yor mu

Uzay mekiğinin elektriği özel bir yakıt

hücresinde hidrojen ve oksijenin

yanması sonucu üretilir. Oluşan su ise

astronotların ihtiyacı için kullanılır.

Katalitik konvertorlü araçlar çevre dostudur.

Araba al rken bu tip araçlar tercih edilmelidirı .

1-Uzay mekiği hidrojeni niçin kullanır?

2-Uzay mekiği havalandığı sırada niçin su buharı oluşur?

3-Hidrojen yakıt olarak hangi amaçlar için kullanılır?

4-Mekiğin yakıt hücresinin görevleri nelerdir?

5-Hidrojen niçin iyi bir yakıttır?

denizde hidrojen - oksijen kaynağı

Hidrojen, Metaller, Asitler ve Alkaliler

7

104

7.1 C - Geleceğin Yakıtı

Fosil yakıtları yakın gelecekte

tükeneceğinden bilinçli kullanalım.

Bi i ydunuz?l yor mu

Dünyada yaklaşık 350 kadar

nükleer santral vardır ve bunlar

dünyan ın top l am e lektr ik

üret imin in % 20 kadarın ı

gerçekleştirir.

Amerikanın Utah eyaletinde

Hidrojen Homestead isimli köyde

ısınmak için ve araç yakıtı olarak

hidrojen kullanılır.

1- Hidrojeni evleri ısıtmada kullanmak arabalarda

yakıt olarak kullanmaktan daha uygundur.

Niçin ? Açıklayınız.

2-Hidrojen yandığında çevre kirliliğine neden olur mu?

Açıklayınız.

3- 143 kJ'luk ısı çok büyük bir bardak suyu kaynatır. Bu

durumda:

a- Kaç gram hidrojenin yanması gerekecektir?

b- Kaç gram benzinin yanması gerekecektir ?

c- Kaç gram doğal gazın yanması gerekecektir?

4- Benz ile hidrojeni yakıt olarak kıyaslayınız

avantajlarını ve dezavantajlarını belirtiniz

in ;.

Hidrojen, geleceğin yakıtıdır. Bu iddiayı ortaya atan bilim insanları, gelecekte

hidrojenin çok iyi bir yakıt olacağından dolayı günümüzde kullanılan diğer yakıtların

yerini alacağına inanmaktadırlar. Aşağıdaki bilgileri okuduktan sonra bilim

insanlarının doğru yargıya varıp varmadıklarına sizler karar verebilirsiniz.

Isı enerjisi kilojul (kJ) olarak ölçülür. 1 gram hidrojen yandığında 143 kJ ısı açığa

çıkar. Bu ısı bir bardak suyu kaynatmaya yeter. 1 gram benzin yanınca 48kJ, 1 gram

doğal gaz yanınca ise 58 kJ'luk bir ısı açığa çıkar.

.

Atmosferde çok az miktarda hidrojen vardır ve hidrojeni diğer gazlardan ayırmak

kolay değildir. Hidrojen, sudan elektrik geçirerek elde edilebilir. Günümüzde

üretilen hidrojenin büyük bir bölümü su buharının doğal gazla ısıtılmasından elde

edilir; ancak sözü edilen yöntemler çok pahalıdır. Hidrojeni yakarken açığa çıkan ısı

enerjisi ise gazı elde etmek için harcadığımız enerjiden azdır. Son zamanlarda

keşfedilen güneş ışığıyla suyu parçalayıp hidrojene dönüştürme yöntemiyle hidrojen

çok ucuza elde edilebilmektedir.

Hidrojen, çelik tanklarda basınç altında sıkıştırılıp depolanabilir ve bir yerden

başka bir yere kolayca boru hattı ile taşınabilir. Bu nedenle hidrojen endüstride ve

evleri ısıtmada kullanılabilir. Sıvı hidrojeni depolayan tanklar çok ağır olduğu için

araçlarda taşınmaları zordur. Bundan dolayı bilim insanları ve tasarımcılar,

hidrojenin bir bileşiği olan metal hidrürleri depolayan tankları, hafif oldukları için

ürettikleri araçlara yerleştirmeyi tercih ederler. Arabanın makinesinden sağlanan

ısı ile tanklardaki metal hüdrürlerden ayrılan hidrojen yakıt olarak kullanılabilir.

Metal hidrür bileşikleri de pahalıdır.

Diğer sıvı ve gaz yakıtlar gibi hidrojen de tehlikeli bir yakıttır.

Boruların çok küçük çatlaklarından sızan hidrojen havayla karışırsa, çok büyük patlamalara sebep olabilir.

Hidrojen sızarsa hemen havada yukarılara doğru yükselir. Hidrojenin yanma sıcaklığı ise yakıt olarak kullanılan

birçok gazdan yüksektir. Bu nedenle hidrojenin kullanımı oldukça güvenlidir.

İyi bir yakıt yandığında bol miktarda ısı üretir.

İyi bir yakıt ucuz olmalıdır ve kolay üretilmelidir

İyi bir yakıtın taşınması ve depolanması kolay olmalıdır.

İyi bir yakıt kulanılırken tehlikesiz olmalıdır.

hidrojenle çalışan araçlar

105

7.2 A - Metallerin Aktifliği

Çevremize baktığımızda metalden yapılmış birçok cisim görebiliriz; ancak

bazı metaller vardır ki çok aktif olduğundan, onların saf hallerinden

herhangi bir araç-gereç yapmak mümkün değildir. Örneğin saf potasyum

metalinden bir bisiklet yapmak çok akıllıca olmaz; çünkü potasyum anında

havadaki oksijen ile tepkime (reaksiyon) verir yani oksitlenir.

.

Magnezyum şeridi seyreltik hidroklorik asit

çözeltisine konunca tepkime sonucunda hidrojen kabarcıkları deney

tüpünü hemen doldurur ancak bir parça magnezyum şeridi beherdeki suya

konunca çok az miktarda kabarcık çıkar, bu yüzden deney tüpünü

hidrojenle doldurmak için

birkaç gün

gerekebilir. O halde ,

magnezyumun seyreltik

asitle olan reaksiyonunun çok

ç a b u k , s u i l e o l a n

reaksiyonunun ise çok yavaş

olduğunu söyleyebiliriz.

Çok az metal, su ile tepkime

verirken, birçok metal sudan

daha etkin bir kimyasal olan

asitle tepkime verir. Yandaki resimler metallerin su ve asitle verdikleri

reaksiyonları gösterir. Bazı metaller magnezyumdan hızlı bazıları ise

yavaş reaksiyona girer. Diğerleri(aktif olmayan

metaller) ise reaksiyona girmezler.

Metallerin reaksiyona girme hızına göre tablo halinde sıralanmasına metallerin “aktiflik sırası”

denir. Aktiflik sırasında en aktif metal potasyumdur. Su ile çok çabuk tepkime verirken asite konunca

da patlama olur. Gümüş ve altın ise serinin en altında olan metallerdir çünkü ne su ne de asitle

reaksiyona girerler. Gümüş ve altın gibi aktif olmayan metallere ise denir.soy metaller

1-a-Aktiflik sırası nedir? b- Aktif olmayan metal nedir?

2-Potasyumu neden asitlerle tepkimeye sokmayız?

3-a-Su ile tepkime veren iki metal yazınız.

b-Su ile tepkime vermeyen iki metal yazınız.

c- Sudan daha az yoğun olan iki metal yazınız.

4- Kalsiyumdan su borusu yapılabilir mi? Neden?

Bi i ydunuz?l yor mu

Alüminyum demirden daha aktif

bir metal olmasına rağmen daha

az aktif gözükür; çünkü havada

hemen oksitlenir ve oluşan oksit

tabakası alüminyumun daha fazla

korozyonunu engeller.

Platin, altından da az aktif bir

metaldir.

magnezyum

hidrojenkabarcıkları

seyreltikhidroklorik asit

Su ile tepkime

veren metaller:

Sadece asitle

tepkime veren

metaller:

Asitle veya

su ile tepkime

vermeyen

metaller

................

................

................

................

................

................

................

................

................

................

................

................

................

hidrojen yanar suhidrojenaçığaçıkar

sudaki metaller

potasyum

sodyum

kalsiyum

magnezyum

alüminyum

demir

kalay

bakır

civa

altın

altınciva

gümüşbakır

kurşun

kalaydemir

çinko

alüminyummagnezyum

hidroklorik asitli metal

Hidrojen, Metaller, Asitler ve Alkaliler

Etkinlik:Yukarıdaki tabloyu defterinize çizdikten sonra

tamamlayınız.

havakuruhava hava hava

(oksijeniçerir)

demirçivi

zeytinyağısu ve hava yok

su

1kontrol

su, oksijenve tuz yok

2su ve oksijen

var

3oksijen var

4su var

5tuz,su ve

oksijen var

tıpavazelin

tabakası(havanın sudaçözünmesiniönler)

zeytinyağı

pamuk

susuz kalsiyumklorür(kurutucu)

kaynamışsu

tuzlu su

7

106

7.2 B - Paslanma

Bazı metaller havadaki oksijen, su buharı ve hava kirliliğine sebep olan gazlarla reaksiyona girerek

bileşik oluştururlar ve böylece parlaklıklarını kaybederler .

Herhangi bir metalin yüzeyinde bileşik oluşturmasına denir.Altın, gümüş ve platin

gibi asal metaller, aktiflik sırasının alt sırasındadır ve korozyona uğramaları kolay değildir. Demirin

veya çeliğin korozyona uğramasına denir. Oluşan kahverengi renkli oksit, hidratlı demir oksit

bileşiğidir.Demir paslanınca yüzeyi incelir, pas metalin içine doğru işler ve metal zamanla sağlamlığını

kaybeder.

Su veya hava ortamdan uzaklaştırılırsa,

paslanma olayı gerçekleşmez. Aşağıdaki deneyde, tüpler bir hafta bekletildikten sonra yandaki

sonuçlar elde edilmiştir. Siz de benzer bir deneyi öğretmeninizle yapınız.

korozyon(aşınma)

paslanma

Paslanma için mutlaka ortamda su ve hava olması gerekir.

Paslanmanın önlenmesi:

Aktif olmayan metallerin kullanımı:

AltınBakır

Kalay

Titanyum

Paslanmayı önlemek için demirin veya çeliğin havadaki oksijen ve su buharı ile

temasını kesmemiz gerekir. Bunun için birçok yöntem vardır; Örneğin otomobil fabrikaları paslanmayı

azaltmak için bu yöntemlerden bazılarını uuygularlar. Yöntemlerden biri otomobilin gövdesini

boyamaktır. Diğer bir yöntem ise su borularında olduğu gibi otomobilin gövdesini galvanize yapmaktır

(çinko ile kaplamak).Ayrıca eksoz paslanmaz çelikten imal edilir, makine kısmı ise yağlanır.

.

: Mücevher yapımında kullanılır. Korozyona uğramaz ve parlak kalır.

: Termosifonların ısıtıcılarında ve panellerinde kullanılır. Korozyona uğramadığından

dolayı bozulmaz, su sızdırmaz.

: Konserve kutularının sağlam ve ucuz üretilmesi için çelik kullanılır. Konserve

kutularının iç kısmı yiyecekler ile tepkimeye girip paslanmaması için çok ince kalayla kaplanır.

: Son zamanlarda önemli bir metal haline gelmiştir çünkü hafif, sağlam ve korozyona

uğramayan bir yapıya sahiptir. Üretilen titanyumun büyük bir bölümü hava taşıtı yapımında kullanılır .

Ayrıca tıpta yapay protez olarak da kullanılır.

Korozyona uğramayan metaller çok kullanışlıdırlar

1 ı ı ş

ı ı ı

ı ı ı

2 ı ı

-Girne liman na yak n bir evin mi yoksa Lefko a'daki

bir evin mi bahçe kap s daha erken paslan r?

Nedenini aç klay n z.

-Çok pasl bir arabay kullanmak neden tehlikeli olur?

Bi i ydunuz?l yor mu

Üretilen demirin 1/7'si paslanan

demirlerin yenilenmesi için harcanır.

Pas oluşumu

1 Su ve hava yok Yok

2 Su ve hava Var

3 hava Yok

4 Su Yok

5 Tuz,su ve hava Çok Var

D.Tüpü Şartlar

107

7.2 C - Alaşımım, Daha İyiyim!

Her türlü korozyon problemini çözmek için, aktif olmayan metalleri

kullanamayız; çünkü aktif olmayan metaller pahalıdır ve kullanılacağı iş

için uygun olmayabilir. Örneğin altın eğer ucuz olsaydı, yine de çok

yumuşak ve güçsüz olduğundan dolayı köprü yapımında kullanılamazdı.

Metallerin birbirleriyle veya metal, a-metal karışımına alaşım denir.

Birçok korozyon problemi kullanarak çözülebilir.

Alaşımlar genellikle metalleri eritip karıştırdıktan sonra, soğuyup katılaşmasını bekleyerek elde edilir.

Saf metallere göre, alaşımların kullanımının tercih edilmesinin başlıca nedeni, alaşımların özeliklerinin

saf metallerinin özeliklerinden daha iyi olmasıdır. Örneğin saf metal paslanmaya dayanıklı, sert veya

parlak olmayabilir; fakat alaşım bu özeliklere sahip olabilir.

metal alaşımları

Saf demir, vida veya başka

b i r ş e y y a p m a k i ç i n

kullanılamaz. Yumuşaktır,

kolayca esner ve çabuk

paslanır.

Saf demire çok az bir miktar karbon ilave

edilince (%0.5) çelik elde edilir. Sert ve

sağlam olduğu için inşaatlarda, köprü,

araba gövdesi ve gemi yapımında

kullanılır.

Krom ve nikel, demirle karışınca

paslanmaz çelik elde edilir. Paslanmaz

çelik sert ve paslanmazdır. Araba parçası,

mutfak evyesi ve çatal bıçak yapımında

kullanılır.

Saf alüminyum hafif olmasına rağmen yeterince sağlam olmadığı için uçak yapımında kullanılmaz.

Kullanılırsa uçağın kanatları bükülüp, düşebilir. Alüminyuma sağlamlık kazandırmak için bakır ve

magnezyum gibi metaller alüminyuma karıştırılıp sert, sağlam ve bükülmez bir alaşım elde edilir. Bu

özeliklere sahip alaşım uçak yapımında kullanılır.

Örnek alaşım tablosu

KTHY uçağı alüminyum,magnezyum ve

bakır alaşımından yapılmıştır.

Bi i ydunuz?l yor mu

Demiri mangan ile karıştırınca taşı

ezecek sertlikte bir alaşım elde

edilir.

Bronz,bakır ve kalaydan elde edilen

alaşımdır. Takı ve heykel yapımında

kullanılır.

Baz ülkelerde kola kutular gibi metal kutular çöp

bankalar nda toplan r ve

geri dönü türülerek yeniden kazand r l r.

ı ı

ı ı

ş ı ı ı

1-Yukarıdaki tablodaki alaşımların hangileri aşağıda

belirtilen özeliklere sahiptir?

a) Oda sıcaklığında karışabilir ve en geç 24 saat

içerisinde sertleşir.

b)Düşük erime noktası vardır ve iyi iletkendir.

c) Bakırdan daha serttir ve aşınmaz.

Metallerin adı KullanımıAlaşımın adı

Lehim

Amalgam

Pirinç

Kalay ve Kurşun

Civa,gümüş ve kalay

Bakır ve çinko

Lehimlemede

Diş dolgusunda

Müzik aleti yapımında

Alaşımda miktarı az olan atom betondaki

çakıl taşı gibi kaymayı önler ve metali sertleştirir.

kuvvet

kuvvet

Hidrojen, Metaller, Asitler ve Alkaliler

7 7.3 A - Asitler

108

Birçok insan asitlerin, katı maddelerle etkileşince, yakıcı ve tahriş edici (Korozif)

olduklarını ve dokunulduğunda derimizi erittiklerini düşünürler. Bu düşünce pek çok

asit için doğru olarak kabul edilebilir. Bu tür asitlerin kabında yakıcı ve tahriş edici

(korozif) olduğunu gösteren sembol bulunur. Bazı asitler yakıcı ve tahriş edici

(korozif) olmayıp yiyeceklerde bulunabilir.Yiyeceklere ekşi tadı onlar verir. Asitlere

adını veren bu özelikleridir. Asit Latince ekşi anlamınında olan Asidus'tan gelir.

Yukarıda yakıcı ve tahrip edici

(korozif) etkiye sahip asitler vardır. Bu

asitleri muhtemelen labaratuvarda

görmüşsünüzdür. Kuvvetli asit olarak

bilinirler.

Özellikle derişik(konsantre) olan

asitleri kullanırken dikkatli olmalıyız;

çünkü koroziftirler.

Bazı asitler derişik olsa bile

korozif(yakıcı ve tahrip edici) etkiye

sahip değildir. Örneğin sirke asiti

olarak bilinen etanoik asit korozif

olmayıp zayıf asit olarak bilinir.

*Hidroklorik asit hariç hayvanlarda ve bitkilerde bulunan

asitlere organik asitler denir.

Yukarıdaki asitlerin formülleri incelendiğinde

hepsinde de ortak bir iyon vardır. Sizce bu iyon ne

olabilir? Tartışınız.

Suda çözündüğünde hidrojen iyonu (H ) veren

maddelere asit denir Asit olan maddelerin tüm sulu

çözeltilerinde hidrojen iyonu vardır. Karbon dioksit

gibi bazı gazlar, suda çözündüğünde hidrojen iyonu

verirler; Örneğin kolada çözünen karbon dioksit.

+

.

Kola gibi gazl içecekleri tüketmeyelimı .

Bi i ydunuz?l yor mu

Hidroflorik asit camı aşındıran bir

a s i t t i r v e c a m ı n k e n a r ı n ı

şekillendirmek için kullanılır.

Folik asit eksikliğinde vücut kan

yapamaz ve kansızlık ortaya çıkabilir.

Bitkilerde bulunan bazı asitler

Sitrik asit

Tartarik asit

Askorbik asitC vitamini

Metanoik asit

Portokal veya limon

Üzüm

Turunçgiller

Isırgan otu

Hayvanlarda bulunan bazı asitler

Hidroklorik asit

Laktik asit

Ürik asit

Metanoik asit

Midede

Egzersiz yaparken kaslarda

veya ekşimiş sütte

İdrarda

Karınca asidi

Formülü

HCl

H SO2 4

HNO3

Piyasadaki adı

Tuz ruhu

Kezzap

Kuvvetli asit adı

Hidroklorik asit

Sülfürik asit

Nitrik asit

Aşındırıcı madde

ETANOİK ASİT

(ASETİK ASİT)

Kıbrıs'ta

üretilen

ev sirkesi

109

7.3 B - Bazlar ve Alkaliler

Baz asidin bazı yönleriyle tam tersidir. Bazlar çoğunlukla kayganlık

hissi veren maddelerdir ; sodyum bikarbonat, sabun ve deriyi yakan

bir madde olan kostik soda bir bazdır.

.

Suda çözünen bazlara`alkali` denir

Bir zamanlar Arap bilim insanları odun külünü alıp su ile

karıştırırlardı. Karışımın suyunu süzdükten sonra , sabunu yapmak

üzere hayvan yağı ile karıştırıp kaynatırlardı. Arapçada külün anlamı

'al kali ' demektir. Günümüzde alkali terimini, sabun gibi kayganımsı

ve acı tadı olan maddelerin tanımında kullanırız. Asitler gibi bazı

alkali maddelere korozif olduğundan dolayı dokunmak çok

tehlikelidir. Üzerinize asit veya alkali dökülür ve derinize temas

ederse hemen bol su ile yıkayınız. Asit veya alkalileri kullanırsanız

koruyucu laboratuvar gözlüklerinizi takınız, aksi halde gözünüze

kaçabilir ve hasara sebep olabilir. Genellikle korozif etkiye sahip alkalilere kuvvetli alkaliler denir.

Sodyum hidroksit ve potasyum hidroksit bunlara en güzel örnektir.

Evde metalleri, fayansları ve fırını temizlemek için

kullandığımız birçok temizlik malzemesi alkali madde

içerdiğinden bu malzemeleri dikkatli kullanmalıyız.

Bi i ydunuz?l yor mu

Bal arısı soktuğu zaman asidik bir

madde salgılar, sokulan bölgeye ilk

müdahale olarak baz olan kabartma

tozu sürerek (sodyum bikarbonat )

acı hissini azaltabiliriz . Eşek arısı

soktuğunda ise salgı baziktir. Sokulan

bölgeye s irke sürerek acıy ı

azaltabiliriz.

Isırgan otuna dokununca aynen

karınca ısırınca hissettiğiniz acının

aynısını hisedersiniz çünkü her ikisi

de formik asit içerir.

Alkali adıSodyum HidroksitPotasyum HidroksitKalsiyum HidroksitAmonyak çözeltisi

FormülüNaOHKOHCa(OH)NH OH

2

4

Piyasa adıSud-kostikPotas-kostikSönmüş kireç

Alkali

Bazlar

kümesi

suda

çözünen

bazlar

temizlik malzemesi

yanan odun ve külü

Yukarıdaki alkalilerin formülleri incelendiğinde hepsinde de

ortak bir iyon vardır. Sizce bu iyon ne olabilir? Tartışınız.

Suda çözündüğünde Hidroksit iyonu (OH ) veren maddelere

alkali denir. Alkali olan maddelerin tüm sulu çözeltilerinde

Hidroksit iyonu vardır.

Alkalilerin hidroksit iyonu, asitlerin hidrojen iyonu ile

birleşerek su ve geriye kalan iyonlardan da tuz oluşur.

Bazı maddeler ne asittir ne de bazdır. Bu maddelere

maddeler denir.Saf su nötrdür çünkü su molekülleri eşit

sayıda hidrojen ve hidroksit iyonu içerir. Sofra tuzu ve

şeker de nötr maddelere diğer örneklerdir.

-

nötr

Hidroklorik asit + Sodyum Hidroksit Sodyum klorür + Su

Asit + Alkali Tuz + Su

Hidrojen, Metaller, Asitler ve Alkaliler

7 7.3 C - Renk Seçimi ve pH

110

Bitkilere renk veren bileşikler çoğunlukla asit ve alkalilere karşı duyarlıdır.

Asitli topraklarda yetişen ortancalar mavi renk, nötr veya alkali

topraklarda yetişen ortancalar ise pembe renk çiçek açarlar. O halde

çiçeklerin renginden toprağın cinsi kabaca anlaşılabilir.

Birçok çiçek ve meyve renklidir ve bu renklerden çeşitli boyar maddeler

elde edilebilir. Organik boyar maddelerin bir kısmı bazı kimyasallarla etkileşince renk değiştirirler.

Renk değiştirebilen organik boyar maddelere indikatör denir. İndikatörlerle maddelerin asit, nötr

veya alkali olduğu anlaşılabilir. Likenden elde edilen bir indikatör olan turnusol, asit içinde kırmızıdır.

Asite yavaşça bir baz eklendiğinde, asit nötrleşir ve turnusolun rengi maviye döner. Nötr olan mor renk

ise eşit miktarda bulunan mavi ve kırmızı renkten dolayıdır

İndikatör ( belirteç ) nedir?

Bazlar test için hangi renk turnusol ka d kullan rs n z ? Sonuç ne olur?ı ğı ı ı ı ı

1909 yılında Danimarkalı bilim insanı Soren Peter Sorensen bira üretiminde biranın asitlik derecesini

ölçmek için pH ölçeğini (skalasını ) buldu. Bu ölçekte 0 ile 14 arasında rakamlar vardır. pH değeri

arttıkça asitlik gücü azalır ve bazlık gücü artar. pH, pH ölçerle veya birkaç indikatörün karışımı sonucu

elde edilen Evrensel(Universal) indikatör ile ölçülebilir. Evrensel indikatör de tıpkı litmus indikatörü

gibi çözelti yada kağıt halinde bulunabilir. Evrensel indikator kağıdını (veya çözeltisinden birkaç

damla) numune çözeltiye batırdığımızda, açığa çıkan rengi aşağıdaki renk bandına bakarak karşılaştırıp

numune çözeltinin pH'ını bulabiliriz.

Derimizin, pH değeri yaklaşık 5.5'tir

yani derimiz hafif asidiktir.

Kullanılan sabunların pH'ı normalde 9

veya 10'dur. Bazı hassas ciltli insanlar

normal sabun kullandığında cildi kurur ve

yüzden pH değeri 5.5 olan sabunları

kullanırlar.

Bi i ydunuz?l yor mu

pH, Hidrojen iyonu konsantrasyonu

ile ters orantılıdır.

terimi Fransızca'da hidrojenin

kuvveti anlamına gelen

cümlesinin kısaltılmış

şeklidir.

pHpuissance

dihydrogene

Litmus çözeltisi mordur.Asiti test etmek için maviturnusol ka d kullan l r.ğı ı ı ı

Asitler turnusolçözeltisinik rm z ya çevirir.ı ı ı

Asitler mavi turnusolka d n k rm z yapar.ğı ı ı ı ı ı

kuvvetli asit zayıf asit nötr zayıf alkali kuvvetli alkali

mideasidi

limonsuyu

sirke

gazlıiçecekler

deri

süt kan

safsu

dişmacunu

hazımsızlıktozu

çamaşırtozu

fırıntemizleyici

1 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 148

111

7.4 A - Asitler ve Bazlar Bir Arada Durmaz

Asit ile bazın tepkimeye girerek tuz

ve su oluşturmasına “nötrleşme” denir.

Yandaki deney nötrleşme tepkimesinin

laboratuvarda nas ı l bas i tçe

uygulandığını gösterir. Başlangıçta

alkali çözeltisinin rengi laciverttir,

alkaliye asit ilave edince nötrleşme

olduğundan dolayı renk devamlı olarak

değişir. Asit miktarı alkaliye eşit olduğu

anda oluşan çözelti nötr olur. 4. resimde

de görüldüğü gibi asit miktarı fazla gelirse, oluşan çözelti asidik olur. Nötr maddeler ne asit ne de

alkalidirler.

Asit ve alkalilerin eşit miktardaki H ve OH iyonları birbirleriyle karışınca nötr olan suyu , geriye kalan

iyonlar ise tuzları meydana getirir.

+ -

Hidroklorik asit çözeltisi H ve Cl

içerir. Mavi turnusol kağıdını

kırmızıya çevirir.

+ - Sodyum hidroksit çözeltisi Na ve OH

iyonları içerir. Kırmızı turnusol kağıdını

mavi yapar. Aside ilave edince ...

+ - ...H ve OH iyonları birleşir ve su

moleküllerini oluşturur. Sonuç olarak,

turnusul kağıdına etkisi olmayan, nötr

sodyum klorür çözeltisi elde edilir.

+ -

Nötrleşme Faydalı Olabilir!

Bazı insanların midesi gerekenden fazla asit salgılar.

Midedeki fazla asit hazımsızlığa sebep olur. Midedeki asiti

nötralize etmek için doktor tavsiyesi ile magnezyum

hidroksit gibi baz içeren ilaçlar içilebilir.

Ağzımızda bakterilerin

ürettiği asit, dişlerin

çürümesine neden olur.

Diş macununda bulunan

bazik kimyasallar asiti

nötralize eder ve dişlerin

çürümesini engeller.

Di sa l m za özen gösterelimş ğ ığı ı .

Bi i ydunuz?l yor mu

Midede asitli bir ortamdan geçen

besinler bağırsakta karaciğerden

gelen bazik safra suyu ile nötrleşir.

Feno lfta le in ind ikatörü as it

çöze l t i s i nde renks i z , a l ka l i

çözeltisinde ise kırmızıdır.

Şırıngadan asitilave edildi

Nötrleşme

1 2 3 410cmalkali + indikatör

10cmalkali + indikatör

+ 9 cm asit3

10cmalkali + indikatör

+ 10 cm asit3

10cmalkali + indikatör

+ 11 cm asit3

3 3 3 3

Hidrojen, Metaller, Asitler ve Alkaliler

7 7.4 B - Tuzlar

112

Nötrleşme deneyinde olduğu gibi, indikatör

kullanmadan 10 cm asit ile 10 cm alkaliyi

karıştırınca, elde edilen sodyum klorür tuzunun

çözeltisinin suyunu buharlaştırınca, sofra tuzu

elde edilir.

Marketlerden aldığımız sofra tuzu yukarıdaki gibi

nötrleşme sonucu üretilmeyip, tuz göllerinde,

denizlerde veya tuz madenlerinde doğal olarak

bulunan saf olmayan tuzun saflaştırılması sonucu

üretilir. Sizce, tuz elde etmek için doğada bulunan

tuzun saflaştırılması üreticiler tarafından neden tercih edilir ?

Sofrada kullandığımız tuz dışında daha birçok tuz çeşidi vardır. Aşağıda bazı tuz çeşitlerinin

kullanımlarına örnekler verilmiştir.

3 3

Laboratuvarda nötrleşmeden başka yöntemlerle de farklı

tuzlar elde edilebilir.

. Örneğin sodyum sülfat

tuzu sülfat iyonu içerdiğinden dolayı sülfürik asitten elde

edilebilir.

1-Sizce aşağıdaki tuzlar laboratuvar ortamında hangi

asitlerden elde edilebilir?

a) Bakır sülfat b) Kalsiyum klorür c) Potasyum nitrat.

Tuz kavramı, asitlerden oluşan metal

bileşikleri olarak da ifade edilebilir

Bi i ydunuz?l yor mu

Romalılar döneminde askerler

maaşlarının bir kısmını sofra tuzu

olarak ödenirlerdi.

Sa l kl ya amak için yiyeceklerimize

çok tuz ilave etmeyelim

ğ ı ı ş

.

Kalsiyum sulfat kırık

tedavis inde alç ı

olarak kullanılır.

Sodyum florür diş

ç ü r ü m e l e r i n i

engellemek için diş

macununda kullanılır.

Baryum sülfat dolaşım

sisteminin röntgeni

çekilirken kullanılır.

B a k ı r s u l f a t ü z ü m

bağlarını i laçlamada

kullanılır.

Alkali

Alkaliyi nötrleştirecek

miktarda asit

Buharlaştırma kabı

Laboratuarda tuz yapımı

Buharlaşan su

tuz

Sodyum klorür

çakıstez

yapımında

kullanılır.

113

TEST 7

1- Modern hava taşıma balonlarında neden hidrojen yerine helyum gazı kullanılır?

2- Benzine ve doğal gaza göre hidrojenin daha iyi bir yakıt olabileceği söyleniyor. Bu durumun sebebini

açıklayınız.

3- Arabalarda yakıt olarak sıvı hidrojeni kullanmanın zorlukları nelerdir ? Kısaca açıklayınız.

4-Hidrojen yandığında çevre kirliliğine neden olur mu? Açıklayınız.

5-Hangi metal su ile tepkimeye girdikten sonra yanar? Neden?

6- Hangi metal demirden daha aktif olmasına rağmen, demirden daha az aktif olduğu düşünülür?

Nedenini açıklayınız.

7- Aşağıdaki cisimlere paslanmayı önlemek için hangi yöntemler uygulanır?

a- Bahçe kapısı b- Bisiklet zinciri c- Su borusu d- Konserve kutusu

8- Suda çözünen aspirinin asit veya alkali olduğunu nasıl anlarsınız? Açıklayınız.

9-i) Aşağıdaki tabloyu sayfa 110’daki pH ölçeğinden yararlanarak tamamlayınız.

*Zayıf asit, kuvvetli asit, nötr, zayıf baz, kuvvetli baz

10- Uzay araştırmacıları başka bir gezegende 4 yeni metal buldular. Metallerin suyla ve asitle

verdikleri tepkimeler aşağıdaki gibidir.

a)Metalleri azalan aktifliklerine göre sıralayınız.

b)W metalinin neden asitle olan tepkimesi denenmedi? Açıklayınız.

11- Yandaki deney, demirin paslanmasını araştırmak için yapılmıştır.

Bir hafta sonra A ve B tüplerinde herhangi bir değişikliğe rastlanmadı..

Neden A tüpüne susuz kalsiyum klorür yerleştirildi?

b) Neden B tüpündeki su kaynatıldı?

Madde adıa- Sirke asidi

b- Kan

c- Saf su

d- Çamaşır tozu

e- Asitli içecekler

f- Süt

g- Mide asiti

h- Sabun

ı- Diş macunu

i- Limon suyu

pH *Asitlik-Bazlık kuvveti

MetalWXYZ

SuÇok şiddetli tepkime

Tepkime yok

Hızlı tepkime

Tepkime yok

Seyreltik AsitDenenmedi

Yavaş tepkime

Şiddetli tepkime

Tepkime yok

demir çivi

pamuk

kalsiyum

klorür

ince yağ

tabakası

kaynamış

su

A Tüpü B Tüpü

Hidrojen, Metaller, Asitler ve Alkaliler

7

114

Çoklu Zeka Etkinlikleri

a-Asit yağmuruna esas etken

insan faalıyetleridir.

b-Kömür, benzin ve doğal gaz

kükürt içerir. Bu yakıtlar

yandığında havaya bol miktarda

kükürt dioksit ve azot dioksit

gazlarını bırakır.

c-Söz konusu gazlar bulutlardaki

su damlacıklarında çözünür ve

bulutlarla birlikte hareket eder. Uygun koşullar

sağlanınca, asit yağmuru olarak yeryüzüne düşer.

d-Asit yağmuru bitki ve suda yaşayan canlılara zarar verir.

Gölün veya nehrin pH'ı 4.5'in altına düşünce balıklar ölür.

b- Asit yağmurları taş heykellere ve binalara zarar verir.

c-Kükürt dioksit insanların solunum sistemine zarar verir

bronşit, astım gibi hastalıklara yakalanma riskini artırır.

Yukarıda verilen bilgileri de kullanarak bir insanınendüstriyel bir bölgede yaptığı incelemeler sonucundagözlemlerini içeren bir makale yazınız. Makalenizizenginleştirmek için internetten veya ansiklopedilerdende yararlanabilirsiniz.

Geçenlerde Bay Eliçabuk, bir çiftçinin garajındaki

traktörden mazot çaldığı şüphesiyle, gözaltına alınmıştı.

Polise göre, ayakkabısının altındaki beyaz toz önemli bir

delil idi çünkü bu toz garajda yerde bulunan kireçti.

Bay Eliçabuk’a göre ise ayakkabısının üzerindeki beyaz

toz deniz kenarında yürürken kayalar üzerindeki tuzdan

oluşmuştu ve suçsuz olduğunu iddia ediyordu.

Siz Dedektif olsaydınız kimin doğru söylediğini nasıl ispat

ederdiniz. Yapacaklarınızı bir rapor şeklinde yazınız.

Sirkede çözünmüş asetik asit vardır. Bir gıda müfettişi

olsaydınız ve sirkenin kalitesini tespit etmeniz gerekseydi;

Sirke şişesinin etiketinde ise 1000cm sirkede 100gr.

asetik asit içerdiğini yazar.

a) 50 cm sirkede kaç gram asetik asit vardır?

b) 1 litre sirkede kaç gram asetik asit vardır?

Bulduğunuz sonuca göre üretici firmaya ne söylerdiniz?

Kısaca anlatınız.

Bilinen değer: 10cm3 sodyum hidroksit çözeltisi 1 grasetik asitinötrleştirir.Bulduğun değer: 40cm3 sodyum hidroksit çözeltisi 50cm3sirkeyi nötrleştirdi.

3

3

Küçük bardak veya beher içerisine ayrı ayrı limon suyu,

sirke, deterjanlı su, sabun çözeltisi , kireç suyu, suda

çözünmüş aspirin ve çamaşır sodası çözeltisi koyunuz.

Maddelere mor lahana suyu veya fenolftalein damlatarak

yada turnusol kağıdı batırarak bu maddeleri gerçekleşen

renk değişimine göre gruplandırınız. Parmaklarınızla

dokunarak kayganlık hissi verip vermediğini anlamaya

çalışınız. Bulduğunuz sonuçları tablo haline getirdikten

sonra tartışınız.

Madde Kayganlık Asit veya baz

Aşağıda verilen kavramları kullanarak sevdiğiniz bir

şarkıya yeni sözler yazınız.

Asit Alkali Baz Paslanma Aktiflik sırasıpH Turnusol Metal AlaşımNötrleşme Yakıt Hidrojen

115

Çoklu Zeka Etkinlikleri

Çiftçiler toprağın asitliğine

göre ürün yetiştirir.Eğer

toprak çok asitliyse verimli

ürün alınamaz . Çiftçiler

toprağın asitliğini azaltmak

için toprağa bir baz olan

sönmemiş kireç i lave

e d e r l e r . Ü l k e m i z d e

yetiştirilen bitkilerin hangi

pH değerindeki toprakta en

i y i ü r ü n v e r e c e ğ i n i

ansiklopedilerden veya

internetten bulunuz ve bulduğunuz bilgilerle afişler

hazırlayınız.

Ağzı yeni açılmış asitli bir içecek şişesinin içine küçük bir et

parçası atıp kapağını kapatarak birkaç gün bekletiniz. Ete

ne oldu? Hâla hergün asitli bir içecek içmek istiyor

musunuz?

Evde yaptığınız bu deneyi çizimlerle bir poster üzerinde

göstererek sonuçlarını yazınız.

Bir ay süresince sizin veya ailenizin harcadığı fosil

yakıtların miktarını belirlemek için bir günlük tutunuz. Bir

ay sonra harcadığınız fosil yakıtların toplamını gösteren

bir pasta grafik hazırlayınız.

1. gün _______________

2. gün

3. gün

4. gün

5. gün

_______________

_______________

_______________

_______________

Kullanacaklarınız:

Yarım kırmızı lahana

Bıçak

Emaye olmayan büyük bir

tencere.

Tahta kaşık

Kapalı büyük bir kavanoz

süzgeç

Lahanayı dikkatle küçük

parçalara ayırın. Bu

parçaları tencereye

koyarak üstlerini

kapatacak kadar su

doldurun.

Tencerenin içindekileri

kaynatın. Ocağı kapatın.

L a h a n a k a r ı ş ı m ı n ı

karıştırın ve 30 dakika

soğumaya bırakın.

Lahana suyunu süzgeçten

geçirin ve kavanoza

dökün. Kavanozdaki sıvı

i n d i k a t ö r ü n ü z d ü r ;

buzdolabında saklayın.

Gözlem saati Gözlem sonucu

benzin

mazot

gaz yağı

doğal gaz

taş kömürü

Süzgeç Lahana parçaları

Soğuk sıvı

belirteç

Hidrojen, Metaller, Asitler ve Alkaliler

NOTLAR

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................