ںیمانترظےکہیمیتانباتفوی ومجمع:جہنماالسیماکوتفی

1

ںیمانترظےکہیمیتانب اتفوی ومجمع :جہنماالسیماکوتفی

Islamic Methodology of Fatāwā (In the perspective of Majmū‘ Fatāwā Ibn Taymiyyah)

نسحابہشزدمحماحظفڈارٹک

*

ABSTRACT

Imām Ibn Taymiyyah is a well-known scholar of Muslims. He was an

ocean of knowledge and wisdom. His books prove his excellence He was

born in 661 Hijrah in Harrān (Syria). He learned every kind of knowledge

especially religious knowledge i.e knowledge of Qur’ān, Tafsēr, Hadīth,

Fiqh, Jurisprudence, philosophy, inheritance law, mathematics, grammar,

literature, and poetry etc. He wrote hundreds of books about the above

mentioned fields. He was permitted to give Fatwā (verdict) in his early age.

He was successful in achieving the position of Ijtihād (authoritative

interpretation of Islamic Law).

Ibn Taymiyyah Studied the Profound Books of religions and sects.

Then he analyzed the works in the light of senior Imams and Qurān and

Sunnah. He is an extra ordinary person in his knowledge and writings. In

brief we can say the fatwās of Imam Ibn Taymiyyah have printed in thirty

seven volumes. His first ratiocination in Fatwa is from the Holy Qurān.

He presents the arguments from the Hadith and Sunnah of the Holy

Prophet (S.A.W).He considered Ijmā‘ (consensus of Muslim opinion) as a

proof of Sharī‘ah. He presents the point of view of various schools of

thought, He trusted in the books of ancient scholars. He also answers the

anticipating ambiguity and complication. A few of his fatwas begin with all

praise to Allah. His fatwās are concordant with the life of the Muslims.

In this article a deep study of fatwa of Ibn Taymiyyah has been taken

as a guideline for fatwa in Islamic methodology.

Keywords: Ibn Taymiyyah, Majmū‘ Fatāwā, Methodology, Ratiocination,

Ijmā‘, anticipating ambiguity.

____________________

الوہرویوینریٹس،ارئنیجنگناالسہیم،ولعلہبعشرپورسیف،اٹیاوسییس *

یملع:و:یقیقحت:ہلجم

(۱امشرہ::::::::5)دلج:::

2

:انب:ہیمیت ::۱۱ اامل :ادمح:راھک:ایگ،::(ھ:رحام66۱رعیب:االوك :انل :ام:اک :وہےئ۔ :اکی:اقمل(ںیم:دیپا :اک اشل

۔اوباابعلس:ام:یک:تینک:اور:یقت:ادلنی:بقل:اھت

(۱)

ہ:یھت،:

ام:ےک:اخدنام:یک:اکی:زبرگ:وعرت:وج:ڑبی:اصہحل:اور:واعظ

اس:اک:انل:ہیمیت:اھت۔:ایس:تبسن:ےس:اخدنام:اک:ان:ل:انب:ہیمیت:وہشمر:وہایگ۔:

(2)

:ا- ا :اسحب،:امل :رفاضئ، :دحثی:،ہقف،اوصك، :ریسفت، :دبعی، :ایبم:و :و :اعمین :وحن، :رصف:و :ادب:، :رعیب انب:ہیمیت:ےن:

:رت: :وتق:ےس:زپںیھ:رگم:ام:ونفم:یک:زایدہ : :یک:اتکںیب:فلتخم:ااسذتہ ربجواقمہلب،ادیلقس،ہفسلف،:الکل:اور:قطنم:وریغہ

اتکںیب:ذایت:اطمہعل:اور:وغرووخض:ےک:ذرےعی:لح:ںیک۔

(3)

ام:ےس:درایتف:ایک:اجات:وت:دےنھکی:واال:ہی:ایخك:رکات:ہک:وکیئ:یھب:

ام:اسیج:ملع:ںیہن:راتھک۔

(4)

دحثی،:ریسفت،:ہقف،:وصتف:اور:درگی:تہب:ےس:ولعل:ےک:ابرے:ںیم:ریثک:بتک:آپ:ےن:اقعدئ:

ي فسیتب:بتک:اتفیل:یک:ںیہ۔:اقعدئ:ںیم:آپ:ےن:لںیک:ات

،ہقف:ںیم::ابسیئ:بتک

،:وصتف:رپون:بتک:،دجك:اور:درگی:ونفم:

۔:ںیہ:اشلم:ںیم:اچر:بتک::،دحثی:ںیم::دو:بتک:اورریسفت:ںیم:اپچن:

(5)

د:ربآ: یئک:بتک:و:راسلئ:ےن:ہیمیتاامل:انب:ںزمي

۔فینصت:ےیک:

(6)

آپ:یک:وافت:رحام:ںیم:دیع:ارطفل:ےک:دم:وہیئ۔

(7)

۔‘‘ھ:ںیم:دقشم:ےک:دیق:اخےن:ںیم:وفت:وہےئ728آپ::’’:ےتھکل:ںیہ:آپ:ےک:اشرگد:احظف:انب:ریثک

(8)

:انب:ہیمیت: :اتمرخنی:یک:افینصتت:ذمابہ:بتک:ےن:اامل :اور :اطمہعل:ایک :رہگا اجبےئ:دقتمنیم:یک:ےک:اک

افینصتت:یک:رطف:روجع:ایک:اور:رھپ:امتل:اہمئ:ابکر:ےک:اوقاك:و:آراء:وک:اتکب:و:تنس:یک:روینش:ںیم:اجاچن:اور:رپاھک۔

(9)

ام:

اک:ہطقن:رظن:ہی:اھت:ہک:ارگ:وکیئ:یتفم:اےنپ:ااہتجد:اور:اینپ:ریصبت:یک:انب:رپ:یسک:اےسی:وقك:یک:اتدیئ:رک:راہ:ےہوج:اےنپ:اامل:ےک:

کلسم:ےک:الخف:ےہ:وت:وہ:وگای:اےنپ:یہ:اامل:ےک:مکح:یک:ریپوی:رک:راہ:ےہ۔:ویکہکن:رہ:اکی:اامل:اک:یہی:وقك:اھت:ہک:بج:وہشمر:

____________________

533،:ص::2۱۱4،العہم،:امعنم::زنشیکیلبپ،:زغین:رٹسٹی،اردو:ابزار،:الوہر،:ط::دبعاالسلل:،اامل:انب:ہیمیت:،،:دمحم:ویفس:وکنک:رمعی( (۱

،:دبع:االسلل،:اوباربلاکت،:ومالان:دمحم:داؤد:رابغ:رامحین((2

ی ہ می

تی:االابخر،::)رتممج(،:دار:ادلوعۃ،:شیش:لحم:روڈ:،انب:

ق

ي

من

الوہر،،:

۱/33ء،::۱982،۱ط:::

87ااضی،((3

۱/42ل،۱988،::۱،:ط::دارابتکل:ارعلۃیب،:ریبوت،:انبلم،ادلنی،:اریسفتل:اریبکل،:یقت:اامل:انب:ہیمیت((4

59،::۱/56،:اریسفتل:اریبکل( (5

458۔۱/455ء،۱986دارئہ:اعمرف:االسہیم،:ررٹسجار،:داشن:اگہ:اجنپب،:ط::( (6

:ارلاسۃل،:ریبوت،:انبلم:،اذلیبھ،:سمش:ادلنی:دمحم:نب:ادمح:،:ریس:االعل:االبنلء( (7

سہس3/293ء،۱982ھ،:۱4۱2،:2،:ط::،:ؤم

۱4/۱58ء:،:۱989،:۱سیفن:اڈیکیم،اردو:ابزار،رکایچ،ط:::،ادبلاۃی:وااہنلۃی،:انب:ریثک،امعدادلنی((8

(293،:23/29۱ھ:اھکل:ےہ۔:)ریس:االعل:االبنلء:::652ھ:اور:نس:وافت:59۱ہکبج:اامل:ذیبھ:ےن:آپ:اک:نس:والدت::

533اامل:انب:ہیمیت:،((9

ںیمانترظےکہیمیتانباتفوی ومجمع:جہنماالسیماکوتفی

3

حیحص:دحثی:لم:اجےئ:وت:رھپ:امہرے:وقك:وک:رتک:رکدو۔

(۱)

:اک::::وہفمل: وتفی

ےہ،انچہچن:امجعمل:اولسن ط:ںیم:ےہ:زیچ:ےک:ابرے:ںیم:مکح:وک:واحض:رکان:وتفی:اک:وغلی:ىنعم::

(2) "و:اابن احلکم فیةلأافتی( فی ادلس)"

:دای:ینعی:اس:ےک::ابرے:ںیم:مکح:وک:واحض:ایک۔رتہمج: اس:ےن:ےلئسم:ےک:ابرے:ںیم:وتفی

ریفوزآابدی:ےتھکل:ںیہ:

(3)و"الفقی وب افتی ما تفتح و والفتوی والفتیا ول اابن مراأل فی هافتا":دای::ینعی::اس:ےک:ےیل:واحض:ایک:رتہمج: ۔اس:ےن:اےس:یسک:مکح:ےک:ابرے:ںیم:وتفی

:ایس:رطح :داتی::ےہوہ:زیچ:لھک:اجیت:ےہ۔ایتف:اور:وتفی فی هافتا" ےک:اافلظ:ںیہ،:اور:ہیقف:سج:زیچ:اک:وتفی افتی الرجل " اجات:ےہ:ہکانچہچن:اہک:ینعی:اس:ےن:اس:ےک:ےیل)مکح:وک(:واحض:رک:دای۔: "اابن لو" اک:ىنعم:ےہ::"االمر

:دای،اور::"افتاء فافتانی اهفی واستفتیت و ،ةفی ادلسئل اس::ںیم:ےن:اس:ےس:ینعی:آدیم:ےن::ےلئسم:ےک::ابرے:ںیم:وتفی

:درایتف:ایک:وت:اس:ےن:ےھجمےلئسم:ےک:ابرے:ںیم: :دای:رھبوپر:وتفی ۔وتفی

:ےک:االطصیح:ینعم:رابغ:ااہفصین م:رکوتفی ںیہ::ےتب

(4)"ویقال: استفتیتو فأفتاين اجلواب عما یشکل من االحکام:الفتیا والفتوی" :لکشم:ااکحل:ےک:ابرے:ںیم:دےی:اجےن:واےل:وجاب:وک:ےتہک:ںیہ:انچہچن:اہک:اجات:ےہ:ہک:ںیم:رتہمج: ایتف:اور:وتفی

:دای :درایتف:ایک:وت:اس:ےن:ےھجم:وتفی ےن:اس:ےس:وتفی

:ےک:االطصیح:انب:وظنمر:: :ےتھکل:ںیہ::ینعم:ےک:ابرے:ںیموتفی

(5)"الفتیا تبینی ادلشکل من االحکام"

:ےس:رماد:لکشم:ااکحل:یک:واضتح:رکان:ےہ۔: رتہمج:وتفی

ےک:تہب:ےس:اقتشمت:اامعتسك:وہےئ:ںیہ۔‘‘یتف’’رقآم:دیجم:ںیم:

____________________

566،:اامل:انب:ہیمیت:( (۱

م:ىفطصما(2)

هی

2/673،دار:ادلوعة:،امجعمل:اولسن ط،ربا5/3348،انب:وظنمر:االرفیقی،::اسلم:ارعلب،:دارااعملرف:رصم(3)

:ارفملدات،:،:ارلابغاالاہفصین،:نیسح:نب:دمحم(4)

ی ہ

مکنل

373،ارملوضۃی،:اریام:ا

۱/625،:اسلم:ارعلب(5)

یملع:و:یقیقحت:ہلجم

(۱امشرہ::::::::5)دلج:::

4

۔ےہ اراشد:ابری:اعتىل

ی فتیكم ﴿ (۱) ﴾فیهنه ویست فتونك ف النساء قل الله

:رتہمج: :وپےتھچ:ںیہ:،:ہہک:دےیجی!:اہلل:ںیھمت:ام::ےک:ابرے:ںیم:وتفی اور:وہ:آپ:ےس:وعروتں:ےک:ابرے:ںیم:وتفی

داتی:ےہ:

ز::ا::

۔ےہراشد:ن

ی فتیكم ف الكللة ﴿ (2)﴾ هیست فتونك قل الله

:وپےتھچ:ںیہ:،:ہہک:رتہمج: :داتی:ےہ۔اور:وہ:آپ:ےس:وتفی دےیجی!:اہلل:ںیھمت::الکہل:ےک:ابرے:ںیم:وتفی

(3)﴾ أف توين ف رؤيي ﴿

:دو۔رتہمج ::ریمے:وخاب:ےک:ابرے:ںیم:ےھجم:وتفی

(4)﴾فاست فتهم أىم أشد خلقا أم من خلقنا ﴿

ے::ایک:ام:اک:انبان:لکشم:ےہ:ای:ینتج:ولخمق:رتہمج:ھي

چ

مہ:ےن:انبیئ:ےہ:اس:اک؟وت:ام:ےس:وپ

تہب:یس:ااحدثی:ابمرہک:ںیم:یھب:ہی:ظفل:اامعتسك:وہا:ےہ۔:الثم:

ث ما حاك ف صدرك، وإن أف تاك عنو النهاس (( )) (5)وال

:یہ:ویکں:ہن:دے:دںی۔::رتہمج: انگہ:وہ:ےہ:وج:آپ:ےک:ےنیس:ںیم:ےکٹھک،:ارگہچ:ولگ:آپ:وک:اس:ےک:قح:ںیم:وتفی

ےس:رماد:رشیع:داللئ:ےک:اقتےض:ےک:اطمقب:اہلل:اعتیل:ےک:مکح:وک:ایبم:رکان:ےہ۔:‘‘وتفی ’’اہقفء:ےک:زندکی:

ہکن:املعء:اایبنء:ےک:وارث:ںیہ:اور:ےک:اقمئ:اقمل:ےہ:ویک:ملسو هيلع هللا ىلصیتفم:اتم:ںیم:یبن::’’العہم:اشیبط:ےتھکل:ںیہ:ہک

۔‘‘و:دانیر:اک:وارث:ںیہن:انبای:ہکلب:ملع:اک:وارث:انبای:ےہاایبنء:ےن::درمہ:

(6)

____________________

4/۱27:ااسنلءةوسر( (۱

4/۱76:ااضی( (2

۱2/43:ویفسةوسر((3

ةوسر(( 4الص ف

37/۱۱:ت

:االالسیم،:ریبوتدنسم:ادمح:نب:لبنح:،:دمحمنب::ادمح( (5 ت

مکيل

4/227ء،۱978،:2،:ط::،:ا

:ارلامحۃین،رصم،:اوملااقفتاشیبط،اربامیہ،اوب:ااحسق،( (6

غي عہمل

4/244یف:اوصك:ارشلۃعی،:ا

ںیمانترظےکہیمیتانباتفوی ومجمع:جہنماالسیماکوتفی

5

:اک:::::آاغز:اور:االسیم:جہنم اتفوی

ےک:ادناز:اور:رطےقی::اتفوی اک:آاغز:دہع:راستل:ےس:وہات:ےہ:اور:اتاحك:ہی:ہلسلس:اجری:ےہ۔:رگم:‘‘اتفوی ’’

یک:رطف:روجع:رکےت:ےھت۔:::ملسو هيلع هللا ىلصوک:وکیئ:ہلئسم:درشیپ:وہات:وت:یبن:ارکل:::دبےتلرےہ:ںیہ۔:احصہب:رکال:

انچہچن:اراشد:ابری:اعتیل:ےہ:

تم ت ؤمنون ابلله ﴿ والی وم فإن ت نازعتم ف شيء ف ردوه إل الله والرهسول إن كن ر وأحسن تویل (۱) ﴾ الخر ذلك خی

آرخویلاوراہللمتارگولاٹؤ،رطفیکروسكاوراہللاےسوتزپوڑگھجںیمزیچیسکمتارگرھپ:رتہمج:

۔ےہااھچزایدہےساحلظےکااجنلاورےہرتہبہیوہ،رےتھکاامیمرپ

:اجعم:ااکحل:رپ:لمتشم:وہےت:ےھت۔:نج:ےس:رورگداین:یک:وکیئ:اجنگشئ:ہن:اس:وتق::ملسو هيلع هللا ىلصیبن:رکمی: ےک:اتفوی

ےک:دعب:تہب:ےس:احصہب:رکال::ملسو هيلع هللا ىلصیھت،:ہن:اب:ےہ:اسیج:ہک:ذموکرہ:ابال:آتی:رکہمی:ےس:ولعمل:وہات:ےہ۔آپ:

اس:بصنم:رپ:افزئ:رےہ۔:احصہب:ےک:دعب:اتنیعب:اور:عبت:اتنیعب:بصنم:ااتفء:رپ:افزئ:رےہ۔

:دای:اجےئ،:ارگ:یسک:مکح:ےک::ابرے: :اک:االسیم:جہنم:ہی:ےہ:ہک:بس:ےس:ےلہپ:رقآم:و:تنس:ےک:اطمقب:وتفی اتفوی

:دای:اجےئ:ای:یبن:رکمی: :دای:ملسو هيلع هللا ىلصںیم:رقآم:رکمی:ےس:راامنہیئ:یتلم:وہ:وت:رقآم:رکمی:ےس:وتفی یک:دحثی:و:تنس:ےس:وتفی

:دای:اجےئ۔:ارگ::اجےئ۔:ارگ:یسک:مکح:ےک:ابرے:ںیم:اتکب:و:تنس:ےس:وتفی : ہن:لم:ےکس:وت:اامجع:احصہب:ےک:اطمقب:وتفی

اامجع:اتم:ےس:ےلئسم:اک:لح:ہن:ےلم:وت:ااہجد:و:اابنتسط:ےک:ذرےعی::ےلئسم:اک:لح:التش:ایک:اجےئ۔

یک:اینبد:اتکب:اہلل،:تنس:روسك:اہلل:اور:احصہب:::اتفوی رہ:دور:ںیم:تہب:ےس:املعء:اےسی:یھب:رےہ:ںیہ:وہنجں:ےن::

اک:ےہ:وہنجں:ےن:: رپ:ریھک۔ام:ایتفمم:رکال:ںیم:اکی:امنایں:اقمل:خیش:االالسل:انب:ہیمیت:زین:ام:ےک:اامجع:ی اتفوےک:

:ےک:ذرےعی:ااحلد:و:درہتی:اور:رشک:و:دباعت:اک:علق:عمق:رکےن:یک:رھبوپر:دجودہج:یک۔ :اامل:اےنپ:اتفوی اس:اقمےل:ںیم:

:رپ:ثحب:یک:یئگ:ےہ۔انب:ہیمیت: :اتفوی ےک::اولسب

اک:رصتخم:اعترف:انب:ہیمیت::اتفوی ع:ومجم

:انب:ہیمیت:وک: ی :اتفوی ومجمع:’’اتفوی می

ت خیش:االالسل:ادمح:نب:

ےک:انل:ےس:دبع:ارلنمح:نب:دمحم:نب:اقمس:ےن:اےنپ::‘‘ہ

: :اتفوی :ہی :ےہ۔ :’’میخض:دلجوں:ںیم:وبطمع:ےہ۔:37ےٹیب:دمحم:یک:اعموتن:ےس:رتبیت:دای :‘‘اتفوی ومجمع فلتخم::ںیم:

۔رپ:لصفم:ثحب:یک:یئگ:ےہ:وموضاعت:

____________________

4/59:ااسنلءةوسر( (۱

یملع:و:یقیقحت:ہلجم

(۱امشرہ::::::::5)دلج:::

6

،::۱دلج

ی ہه:األول :ارلوبۃیب،::2وتدیح :االاقتعد،::3وتدیح :و:::6۔5لصفم:االاقتعد،::4لمجم :األامسء وتدیح

:،::7اافصلت، :اولسلک،::۱۱اقطنمل،::9ادقلر،::8االامیم :اہلل،::۱2اوصتلت،::۱۱ولعل :الکل أوصك:::۱3ارقلا م

و ،الصۃ:اوطتلع،::3۱۔2۱أوصك:اہقفل::2۱۔۱9ادحلثی،::۱8اریسفتل،::۱7۔۱4اریسفتل،ھلس

ھا رۃ،:االصلۃ،:وجسد:ا

لع

اہقفل)ا

اامجلۃع،االامۃم،الصۃ:ألھ:األذعار،:الصۃ:اۃعمجل،الصۃ:ادیعلنی،الصۃ:اوسکلف،اتکب:اانجلزئ،:زایرۃ:اوبقلر،:اتکب:الصۃ:

،:ارجحل،:اولاکۃل،:ارشلۃک،:ااسملاقۃ،:االاجرۃ،:وعض:ازلوکۃ،::اتکب:اایصلل،:اجحل،:ازلایرۃ،:ااھجلد،:اایسلۃس:ارشلۃیع،:احلصل:،اعیبل

:اۃطقلل( :اوملات، :اایحء :اولدۃعی، ،

فعہ

شل:ا :ارتشملۃک، ا مل

مظل:ا :ابصغل، :ااعلرۃی، :اولفق،اتکب:::3۱اوجلاحئ، اتکب

ق،

لػي

:ارفلاضئ،ا :اانجلایت،:::34االطلق،::33ااکنلح،::32اولاصای،اتکب ا ۃن،

ضحل

:ا :ارلاضع،ااقفنلت، ھا ر،

لع

ا

:زعتلریادحلود،ا ی:35؛

لي غ

:ا له:اتقك:أ :اکلمل، :و :ااضقلء،االخلۃف :اذنلور، ،اذلاکۃ،األامیم:و

مہطغ ،مکح:ارملدت،اتکب:األ

لس

ھا رس:ااعلۃم:و:ارقتلبی::37۔36:ا دات،اۃمسقلھا

لف

.ا

وک:ام:یک:ریغ:ومعمىل:ایلتق:اور:انب:ہیمیت::ااملھ(:ےن694)ل::::اقیض:رشف:ادلنی:ادقملیس:ااشلیعف

:دےنی:یک:ااجزت:دی:یھت۔:ام:وک:اس:ابت:رپ:تہب:رخف:اھت::۱9ای::۱7اقتیلب:یک:انب:رپ:ام:یک:مک:ینس:) اسك:یک:رمع:(:ںیم:یہ::وتفی

:دےنی:یک:ااجزت:دی:یھت۔ہک:اوہنں:ےن:بس:ےس:ےلہپ:اامل:انب:ہیمیت: ےسیج:القئ:و:اقلب:اعمل:وک:وتفی

(۱)

بس:ےس:ےلہپ:رقآم:دیجم:ےس:ادتسالك:رکےت۔:ومضمم:ےس:قلعتم:امتل:آایت:وک:اجکی: :اامل:انب:ہیمیت

رکےت:اور:ام:ےک:اافلظ:ےس:اعمین:یک:نییعت:رکےت،:رھپ:تنس:اور:دحثی:ےس:اابنتسط:رکےت۔:دحثی:ےک:راوویں:رپ:رجح:

ف:اہمئ:اامومں:ےک:اوقاك:زری:رکےت:اور:رواتی:ےک:احلظ:ےس:رپےتھک،رھپ:احصہب:ےک:رطقی:اور:اہمئ:ارہعب:اور:درگی:رعمو

:دےتی:وہےئ:درج:ذلی:اومر:اور:ااسبیل:وک:دمرظن:راھک:ےہ:ثحب:الےت۔ آپ:ےن:وتفی

:دیجم:ےس:ادتسالك۱ :تنس:ےس:ادتسالك۔2،۔رقآم :اتم:ےس:ادتسالك۔3،دحثی:و ۔یہقف:4،اامجع

۔لصفم:اور:رصتخم:8،ہلل:ےس:آاغز۔ادمحل:7،۔وتمعق:ااکشك:اک:وجاب6،۔دقتمنیم:یک:اصتفین:رپ:اامتعد5،اسمکل:اک:ذترکہ

ام:اکنت:یک:لیصفت:المہظح:ےیجیک:۔الہ:االسل:یک:زدنیگ:ےس:رموبط:اتفوی 9،وجاب

رقآم:دیجم:ےس:ادتسالك

:دےتی:وتق:بس:ےس:ےلہپ:رقآم:دیجم:ےس:ااہشتسد:رکےت۔:اہتبل:ارگ:یسک:ہلئسم:ےک:اامل:انب:ہیمیت: وتفی

دحثی:و:تنس:ےس:آاغز:رکےت۔ابرے:ںیم:رقآم:ےس:وکیئ:دلیل:ہن:یتلم:وت:

____________________

3/396،:::ادبلاۃی:وااہنلۃی((۱

ںیمانترظےکہیمیتانباتفوی ومجمع:جہنماالسیماکوتفی

7

ابرہ:اامومں:ےک:دعل:وصعمل:وہےن:ےک:ابرے:ںیم:رقآم:یک:اس:آتی::ےس:ادتسالك:رکےت:ںیہ:::۱اثمك:ربمن

ي أی ها الهذین آمنوا أطیعوا الله وأطیعوا الرهسول وأول األمر منكم فإن ت نازعتم ﴿ر ف شيء ف ر تم ت ؤمنون ابلله والی وم الخر ذلك خی دوه إل الله والرهسول إن كن

(۱) ﴾وأحسن تویل

واےلدےنیمکحےسںیممتوجیھباکاماورامونمکحاکروسكاورامونمکحاکاہلل!واولاامیمرتہمج:

آرخویلاوراہللمتارگولاٹؤ،رطفیکروسكاوراہللاےسوتزپوڑگھجںیمزیچیسکمتارگرھپںیہ،

۔ےہااھچزایدہےساحلظےکااجنلاورےہرتہبہیوہ،رےتھکاامیمرپ

رفامےت:ںیہ:: اامل:انب:ہیمیت

االتخف:ےک:وتق:اہلل::اور:اس:ےک:روسك:یک:رطف:روجع:اک:مکح:دای:بج:ہک:وصعمل:وت:رصف:قح:’’

‘‘اتہک:ےہ۔:ابت:یہ

(2)

زین:رفامےت:ںیہ::ےنہک:واےل:یک:رہ:ابت:الب:دلیل:امانن:رضوری:ںیہن،ہی:اقمل:روسك:ےک:یہ:القئ:ےہ:اور:ایہن:ےک:

ےسیج:ہک:اہلل:اعتیل:ےن:رفامای::۔ےیل:درتس:ےہ

ن هم ثه ال ﴿ ن فسهم أ يدوا ف فل وربك ال ی ؤمنون حته يكموك فیما شجر ب ی (3)﴾حرجا مها قضیت ویسلموا تسلیما

ںیمآپ:وک:اسہککتاہیںےگ،وہںںیہنومنموہ!ےہمسقیکآپ:ےک:رب!ںیہنسپ:رتہمج:

یگنتوکیئےساسںیمدولںاےنپ::رھپاجےئ،زپڑگھجادرایممےکاموجںیلاممواالرکےنہلصیف

۔رکانمیلسترطحوپریرکںیل،میلسترکںی:اورآپ:ہلصیفوجرکںیہنوسحمس

اوراہلل:اعتیل:ےن:رفامای:

﴿ رین ومنذرین لئله یكون للنهاس على الله حجهة ب عد الرسل وكان الله رسل مبش (4)﴾ عزیزا حكیما

____________________

4/59:اسنلءة:اوسر( (۱

ی،:ومجمع:( (2

مص

،:دبع:ارلنمح:نب:دمحم:ااعل

ی ہ می

ت :واالاتفء::،اتفوی خیش:االالسل:انب:

ی ہملعل

و ث:ا حلی

3/۱2۱ھ،:۱398،:۱،:ارلایض،:ط::ادارات:ا

64/4ااسنلء:ةوسر(3)

4/65ااسنلء::ةوسر(4)

یملع:و:یقیقحت:ہلجم

(۱امشرہ::::::::5)دلج:::

8

روسولںاپسےکولوگںاتہکےھت،واےلڈراےناورواےلدےنیوخربخشیوجروسكاےسی:رتہمج:

اجےئ۔رہہنتجحوکیئںیماقمےلبےکاہللدعبےک

اہلل:اعتیل:ےن:رفامای:

عث رسوال ﴿ بنی حته ن ب (۱)﴾وما كنها معذ

۔ںیجیھبواالاچنہپےناغیپلوکیئہککتاہیںںیہن،واےلدےنیذعابیھبکمہاور:رتہمج:

ارگ:ریغ:یبن:یھب:ارم:و:یہن:ںیم:وصعمل:وہ:وت:وہ:رھپ:روسك:ےک:اقمل:و:رمہبت:رپ:افزئ:وہا:اور:اس:یک:ااطتع:رکےن:

نم:بج:ہک:ہکلب:وج:اس:یک:ااطتع:رکے:وہ:ؤم…واےل:رپ:تنج:وابج:وہیگ:اور:انرفامین:رکےن:واےل:رپ:منہج:وابج

ح:ہی:)نج:وک:وصعمل:اہک:اجات:ےہ(:ینب:ارسالیئ:ےک:اایبنء:یک:رطح:وہں:ےگ:وج:یبن:انرفامین:رکےن:واال:اکرف:وہاگ۔:اس:رط

ےک:انمیف:ےہ۔:رتہمج::ریمے:دعب:وکیئ:یبن:ںیہن:(2)"ی د ع ب یه ب ن ال "ےک:رفامم:ملسو هيلع هللا ىلص

ارگ:املسمم:آسپ:ںیم:ڑل:زپںی:وت:وہ:اس:اینبد:رپ:دارئہ:االسل:ےس:اخرج:ںیہن:وہےت۔::::::2اثمك:ربمن:

رفامےت:ںیہ:انچہچن:اامل:انب:ہیمیت:

ونمں:اک:آسپ:ںیم:ڑلزپان:اںیہن:اامیم:ےس:اخرج:ںیہن:رکات،:اسیج:رقآم:ےن:اس:ابت:یک:اہشدت:دی:ےہ:ہک:ؤم

ہک:اہلل:اعتیل:ےن:رفامای:

ن هما﴿ (3)﴾ وإن طائفتان من المؤمننی اق ت ت لوا فأصلحوا ب ی

دو:۔رکاحلصدرایممےکدوونںوتزپںیڑلںیمآسپدورگوہےکواولںاامیمارگاور:رتہمج:

۔‘‘آسپ:یک:ڑلایئ:اور:رسیشک:ےک:ابووجد:اہلل:اعتیل:ےن:ام:وک:ومنم:اور:اھبیئ:یہ:رقار:دای:ےہ’’

(4)

ےس:وساك:ایک:ایگ:ہک:کین:ولوگں:ےس:وج:ہنتف:و:اسفد:اھٹ:ڑھکا:وہات:ےہ:ہک:وہ:اکی:دورسے:انب:ہیمیت:اامل::3اثمك:ربمن:

وک:لتق:رکےت:ںیہ:اور:اکی:دورسے:یک:رحتم:اپامك:رکےت:ںیہ:ام:ےک:ابرے:ںیم:ایک:مکح:ےہ؟:وت:اوہنں:ےن:رقآم:ےس:

ادتسالك:رکےت:وہےئ:وجاب:دای::

رفامای::اعتیل:ےن::اهللہی:اور:اس:رطح:ےک:درگی:ےنتف:دشدی:رحال:ںیہ:اور:ڑبی:ڑبی:رکنمات:ںیم:ےس:ںیہ۔:"

____________________

۱7/25االرساء::ةوسر(۱)

ہ ا ،:داراالسلل،:الوہر،امیلسم:نب:اثعش:،ااتسجسلین:(2)ل

ئ،:ط::4252دحثی::،ننس:اوبداؤد:،::اتکب:انتفل،:واالملمح،:ابب:ذرک:انتفل:ودال

4/266ھ،::۱427

۱۱۔:49/9ت::اارجحلةوسر(3)

72،:7۱/5:ومجمع:اتفوی ( 4)

ںیمانترظےکہیمیتانباتفوی ومجمع:جہنماالسیماکوتفی

9

يأی ها الهذین آمنوا ات هقوا الله حقه ت قاتو وال توتنه إاله وأن تم مسلمون واعتصموا ﴿تم أعداء فألهف ب نی ببل الله جیعا وال ت فرهقوا واذكروا نعمت الله علیكم إذ كن

ها تم على شفا حفرة من النهار فأن قذكم من ق لوبكم فأصبحتم بنعمتو إخوان وكن الله لكم آيتو ل ولتكن منكم أمهة یدعون إل اخلي oعلهكم ت هتدون كذلك ی ب نی

هون عن المنكر وأولئك ىم المفلحون وال تكونوا ويمرون ابلمعروف وی ن ینات وأولئك ذلم عذاب عظیم كالهذین ت فرهقوا واخت لفوا من ب عد ما جاءىم الب

یض وجوه وتسود وجوه فأمها الهذین اسودهت وجوىهم أكفرت ب عد إيانكم ی وم ت ب تم تكفرون (۱)﴾هفذوقوا العذاب با كن

ںیماحكاسرگمرمو،ہنرہزگمتاورےہقحاکڈرےنےساساسیجڈرو،ےساہلل!واولاامیم:رتہمج:

اےنپاوراجؤوہہندجادجااورولڑکپےسوبضمیطوکریسیکاہللرکلمبساور:۔وہملسممتہک

ھا رےےناسوتےھتدنمشمتبجرکو،ایدتمعنیکاہللاورپ

م

ت

دیڈاكاتفلدرایممےکدولں

اسوتےھترپانکرےےکڑگےھاکیےکآگمتاورےئگنباھبیئاھبیئےستمعنیکاسمتوت

ھا رےاہللرطحاس۔:ایلاچبےساسںیھمتےن

م

ت

متاتہکےہ،رکاتایبمرکوھکكآایتاینپےیل

اکلاےھچاوردںیدوعترطفیکیکینوجوہامجتعایسیاکیںیممتہکےہالزلاور:۔اپؤدہاتی

ہنرطحیکولوگںاماور۔ںیہواےلاپےنالفحولگیہیاوررکںیعنمےسربایئاوردںیمکحاک

واحضاپسےکامہکدعبےکاسوہےئگ،الخفےکدورسےاکیاورےئگوہاگلاگلوجاجؤوہ

وہںدیفسرہچےھچکدمسج۔ےہذعابڑباتہبےیلےکنجںیہولگیہیاورےکچآااکحل

اامیماےنپےنمتایکےگ،وہںایسہرہچےےکولوگںنجوتےگ،وہںایسہرہچےھچکاورےگ

ےھت۔رکےتایکرفکمتہکےسوہجاسوھکچ،ذعابوتایک؟رفکدعبےک

۔ولگ:رفوقں:ںیم:ٹب:ےئگ:اور:اوہنں:ےن:االتخف:ایک:یتح:ہک:ام:ےس:رفکہی:اکل:یھب:رسزد:وہےئوج:

:ےن:رفامای:ملسو هيلع هللا ىلصیبن (2)كفهارا یضرب ب عضكم رقاب ب عض(())ال ت رجعوا ب عدي

ریمے:دعب:اکرف:ہن:وہ:اجان:ہک:اکی:دورسے:یک:رگدںین:امرےن:وگل۔:رتہمج:

____________________

۱۱6۔3/۱۱2م:اا ك:رمعةوسر:(۱)

:دمحم:نب:اامسلیع:،::،:ااخبلری(2)

ما ءہبتکم:االسہیم،:الوہر:،:دحثی::يحصللعل

۱/2۱6،:2۱۱9،:ط:::۱2۱اخبری،:اتکب:املعل،:ابب:االاصنت:

یملع:و:یقیقحت:ہلجم

(۱امشرہ::::::::5)دلج:::

10

: ہی:املسمونں:یک:وت:ذہلا:املسمونں:وک:لتق:رکان:رفک:ےہ:ارگہچ:املسمم:وک:یسک:انگہ:یک:وہج:ےس:اکرف:ںیہن:اہک:اجات۔:

نم:ںیہ،:بج:وہ:آسپ:امجوتعں:ےک:ابرے:ںیم:اہلل:اعتیل:اک:مکح:ےہ۔:اہلل:اعتیل:ےن:رفامای:ہک:وہ:ؤمآسپ:ںیم:ڑلےن:واىل:دو:

ںیم:ڑلںی:وت:ام:یک:حلص:رکواےن:اک:مکح:دای::اور:االصح:وبقك:ہن:رکے::وت:اہلل:اعتیل:ےن:ام:ںیم:دعك:ےک:اسھت:حلص:رکواےن:اک:

۔"وت:ام:ںیم:دعك:ےک:اسھت:حلص:رکواان:وابج:ےہمکح:دای۔:ارگ:وہ:اہلل:اعتیل:ےک:مکح:یک:رطف:ولٹ:آےئ:

(۱)

ےتہک:ںیہ:ہک:امیض:و:لبقتسم:ےک:وسرج:اور:اچدن:رگنہ:اک:اکی:وساك:اک:وجاب:دےتی:وہےئ:اامل:انب:ہیمیت::4اثمك:ربمن:

۔:ادنازہ:اگلای:اجاتکس:ےہ:ویکہکن:ہی:اکی:اسحب:ےک:اطمقب:ےتلچ:ںیہ:

اہلل:اعتیل:اک:اراشد:ےہ:

صباح وجعل اللهیل سكنا والشهمس والقمر حسبان فالق ﴿ (2)﴾ ال

۔انبایذرہعیاکاسحبوکاچدناوروسرجاورآرالوکراتےناساور:رتہمج:

اہلل:اعتیل:اک:اراشد:ےہ:

(3) ﴾ الشهمس والقمر بسبان ﴿

۔:ںیہ(رےہلچ)ےساسحباکیاچدناوروسرجرتہمج:

:اور:رفامای

(4) ﴾ یسألونك عن األىلهة قل ىي مواقیت للنهاس واحلج ﴿

ےیلےکجحاورےیلےکولوگںدےیجی:وہہہکںیہ،وپےتھچقلعتمےکاچدنوںےئنآپ:ےسوہ:رتہمج:

ںیہ۔ذرےعیےکرکےنولعملوتق

یسک:آدیم:ےن:اامل:وموصف:ےس:وپاھچ:ہک:ارگ:ںیم:رہ:رطح:ےک:ربے:اکل:رکوں:بج:ہک:ال:اہل:اال:اہلل:اک::5اثمك:ربمن:

ارقار:یھب:رکوں:وت:ایک:ہی:درتس:ےہ:ہک:ںیم:تنج:ںیم:دالخ:وہں:اگ:اور:منہج:ںیم:دالخ:ںیہن:وہں:اگ؟:وت:آپ:ےن:وجاب:

سج:ےن:ہی:دیقعہ:راھک:ہک:ااسنم:رصف:ہملک:زپےنھ:ےس:تنج:ںیم:دالخ:وہاجےئ:اگ:اور:یسک:وصرت:ںیم:یھب:منہج:ںیم:دای:

دالخ:ںیہن:وہاگ،:ہی:)ااسی:ےنہک:واال(:رمگاہ:ےہ،:اتکب:و:تنس:اور:املسمونں:ےک:اامجع:اک:اخمفل:ےہ۔:ہی:ہملک:وت:ام:انمنیقف:

____________________

8۱۔35/79،اتفوی ومجمع:(۱)

6/96االاعنل:ةوسر::(2)

55/5ارلنمح:::ةوسر(3)

2/۱89ارقبلۃ::ةوسر(4)

ںیمانترظےکہیمیتانباتفوی ومجمع:جہنماالسیماکوتفی

11

ں:ےگ:اور:وہ:تہب:زایدہ:دعتاد:ںیم:ںیہ۔:احالہکن:انمنیقف:روزہ:رےتھک:ںیہ،:امنز:ےن:یھب:اہک:اھت:وج:منہج:ےک:ےلچن:ےقبط:ںیم:وہ

زپےتھ:ںیہ:اور:دصہق:و:ریخات:رکےت:ںیہ۔:نکیل:ہی:اامعك:ام:ےس:وبقك:ںیہن:ےیک:اجےت:ںیہ۔

اہلل:اعتیل:ےن:رفامای:::

وا إل الصهلة قاموا كسال إنه المنافقنی يادعون الله وىو خادعهم وإذا قام ﴿ إاله قلیل (۱)﴾ ی راءون النهاس وال یذكرون الله

ےہواالدےنیدوھاکاںیھنوہاحالہکنںیہ،رےہرکابزیدوھاکےساہللولگانمقفکشےب:رتہمج:

داھکواوکولوگںںیہ،وہےتڑھکےرکوہتسسوتںیہوہےتڑھکےےیلےکامنزوہبجاور

۔مکتہبرگمرکےتںیہنایدوکاہللاورںیہرکےت

اراشد:ابری:اعتیل:ےہ:

یعا﴿ جامع المنافقنی والكافرین ف جهنهم ج (2)﴾ إنه الله

۔ےہواالرکےنعمجںیممنہجوکبساکرفوں،اورانموقفںاہللکشےب:رتہمج:

اراشد:ایہل:ےہ:

ی وم ال يزي الله النهبه والهذین آمنوا معو نورىم یسعى ب نی أیدیهم وبيانم ﴿ (3) ﴾ ی قولون رب هنا أتم لنا نورن

اماگ،رکےںیہنروساالےئ،اامیماسھتےکآپوجوکولوگںاماوروکیبناہللدمسج:رتہمج:

!ربامہرےےگ:وہںرےہہہکوہاگ،وہراہدوڑںیمرطوفںداںیئیکاماورآےگےکامونراک

رک:دےیجی۔وپراونرامہراےیلامہرے

دحثی:و:تنس:ےس:ادتسالك

اکی:اکی:ےلئسم::دحثی:و:تنس:ےس:تہب:زایدہ:ادتسالك:رکےت:ےھت۔وہ::رقآم:ےس:ادتسالك:ےک:اسھت:اسھت:

ےک:لح:ےک:ےیل:دویسں:ویسیبں:ااحدثی:لقن:رکدےتی:ںیہ۔

اکونہں:اور:وجنویمں:ےک:ابرے:ںیم:اکی:وساك:اک:وجاب:دےتی:وہےئ:رفامای::: ۔۱

____________________

4/۱42ااسنلء::ةوسر(۱)

(2)

4/۱4۱،أي

::ةوسر(3) 66/8ارحتلي

یملع:و:یقیقحت:ہلجم

(۱امشرہ::::::::5)دلج:::

12

رفامای::ےن::ملسو هيلع هللا ىلصروسك:اہلل:::اینپ:حیحص:ںیم:رواتی:رکےت:ںیہ:ہکاینپ:دنسم:ںیم:اور:اامل:ملسم:اامل:ادمح

لة من أتى عرهافا )) (۱)(( یسألو ل ت قبل منو صلة أربعنی لی وج:صخش:یسک:رعاف:ےک:اپس:آرک:یسک:زیچ:ےک:ابرے:ںیم:وپےھچ:اس:یک:اچسیل:رات:کت:امنز:وبقك:ںیہن::رتہمج:

وہیت۔

رفامےت:ںیہ(:بج:اس:ےس:رصف:وپےنھچ:رپ:اس:دقر:ودیع:ےہ:وت:سج:ےس:وپاھچ:اجات:ےہ:وہ:انتک:)انب:ہیمیت::

ےن:یہ:اینپ:حیحص:ںیم:اعموہی:نب:مکح:یملس:ےس:رواتی:ذرک:یک:ےہ،:وہ:رفامےت:ںیہ:ںیم:ےن::ڑبا:رجمل:وہاگ؟:اامل:ملسم:

ےن:ملسو هيلع هللا ىلصونہں:ےک:اپس:اجےت:ےھت:وت:آپ:رعض:ایک::اہلل:ےک:روسك!:یئک:اکل:ںیہ:وج:مہ:اجتیلہ:ںیم:رکےت:ےھت،:مہ:اک

ل ف ((رفامای: ام:ےک:اپس:ہن:اجؤ۔(2)))وات

:حیحص:اخبری:ںیم:ےہ

، وحلوان الكاىن(( ملسو هيلع هللا ىلصأنه رسول الله )) (3)ن هى عن ثن الكلب، ومهر البغيےن:ےتک:یک:تمیق:،:زاہین:یک:ارجت:اور:اکنہ:یک:ارجت::ےس:عنم:ایک:::ےہ۔ملسو هيلع هللا ىلصروسك:اہلل:::::رتہمج:

ےن:ںیمہ:دحہیبی:ںیم:ہبطخ:دای::ملسو هيلع هللا ىلصروسك:اہلل:ےس:رواتی:ےہ،:رفامےت:ںیہ:ہک:نیحیحص:ںیم:زدی:نب:اخدل:

:ےن:رفامایملسو هيلع هللا ىلصہکبج:رات:وک:ابرش:وہیکچ:یھت:آپ:

: أصبح من ))أتدرون ماذا قال ربكم؟. ق لنا: الله ورسولو أعلم، ف قال: " قال اللهق الله وبفضل مطرن برحة الله وبرز دي مؤمن ب وكافر ب،فأمها من قال:عبا

، (4)(ف هو مؤمن ب، كافر ابلكوكب(الله

اجےتن:وہ:ہک:آج:رات:اہمترے:رب:ےن:ایک:رفامای:ےہ؟:مہ:ےن:اہک::اہلل:اور:اس:ےک:روسك:یہ:رتہب:اجےتن::رتہمج:

)اہلل:اعتیل:ےن:رفامای:ےہ:(:ریمے:دنبوں:ںیم:ےس:ھچک:ھجم:رپ:اامیم:الےئ:ںیہ:اور:ھچک:اکرف:ںیہ۔:آپ:ےن:رفامای:

:ےس:ابرش: یل:ےہ:وت:وہ:ھجم:رپ:اامیم:الےئ:اور::راتروں:وہےئگ:ںیہ۔:سج:ےن:اہک:ہک:ںیمہ:اہلل:ےک:لضف:اور:رتمح

ےک:اکرف:وہےئ:ںیہ۔

____________________

:ملسم: ( ۱)

۱/3۱3،:2۱6۱،:اتکب:اانجلزئ،:ابب:ادشتلدی:یف:ااینلۃح،:دحثی::يحص

(2) :

2/232،:اتکب:االسلل،:ابب:رحتمی:ااھکلۃن:واایتم:ااھکلم،:اي

:اخبری،(3)

ل:االامل:اانلس:اذا:ملس،:دحثی::ام:اتکب:االذام،::يحصی ق

سنی

662۔:۱/66۱،:846

(4)،:

ل:االامل:اانلس:اذا:ملس،:دحثی:::اماتکب:االذام،:اي ی ق

سنی

662۔:۱/66۱،:846

ںیمانترظےکہیمیتانباتفوی ومجمع:جہنماالسیماکوتفی

13

ےن:رفامای::ملسو هيلع هللا ىلصےس:رواتی:ےہ:ہک:یبن:حیحص:ملسم:ںیم:اوبرہریہ:

))ما أن زل هللا من السهماء من ب ركة إاله أصبح فریق من النهاس با كافرین، ی نزل هللا (۱)الغیث ف ی قولون: الكوكب كذا وكذا ((

بج:یھب:اہلل:آامسم:ےس:ربتک:انزك:رکات:ےہ:وت:ھچک:ولگ:اکرف:نب:اجےت:ںیہ۔:اہلل:ابرش:انزك:رکات:ےہ:وت::رتہمج:

وہ:ےتہک:ںیہ:ہک:الفں:الفں:راترے:یک:وہج:ےس:ابرش:وہیئ:ےہ۔

ایک:ایگ:وج:یسک:وقل:ےک:اپس:اجات:ےہ،:اس:ےک:اےنپ:اھکےن:اامل:اصبح:ےس:اس:امہمم:ےک:ابرے:ںیم:وساك:۔2

اور:وساری:ےک:اچرے:ےک:ےیل:ھچک:ںیہن:ےہ۔:ولوگں:ےن:اےس:اھکان:اور:اچرا:ےنچیب:ےس:ااکنر:رکدای:اور:امہمم:ونازی:رکےن:

ھچک:انیل:اجزئ:ےہ:وج:اس::ےس:یھب:ااکنر:رکدای:وت:اےس:اور:اس:یک:وساری:وک:رضر:)اصقنم(:اک:اسانم:رکان:زپا:وت:ایک:اس:ےک:ےیل:اانت

اک:زگارا:رکے؟

وت:اوہنں:ےن:وجاب:دای:بج:وہ:وبجمر:ےہ:اور:ام:ےک:اپس:امك:وہ:نکیل:وہ:اےس:ہن:الھکںیئ:وت:وہ:اینپ:رضورت:

ےک:ےیل:ام:یک:ااجزت:ےک:ریغب:ےل:اتکس:ےہ:اور:اںیہن:نمث:لثم:ادا:رکدے۔:ارگ:وہ:اسمرف:وہ:وت:ام:ےک:ےل:الزل:ےہ:ہک:

ونازی:رکںی۔:ارگ:وہ:اس:یک:ایضتف:یک:ااطتستع:رےتھک:وہں:رگم:اس:یک:ایضتف:ہن:رکںی:وت:ام:یک:ااجزت:اس:یک:امہمم:

رضورت:ایضتف:ےل:اتکس:ےہ:اور:اس:رپ:وکیئ:دقنغ:ںیہن۔:اس:ےک:دعب:اامل:اصبح:ےن:ااحدثی::یک:روینش::ےک:ریغب:دقبر

ےن:رفامای::ملسو هيلع هللا ىلصںیم:امہمم:ونازی:وک:وابج:رقار:دای:ےہ۔:یبن:رکمی:

فا، فأصبح الضهیف مروما، فإنه حقا على كل مسلم نصرتو ا رجل أضاف ضی ))أيلة من زرعو ومالو (2)(( حته تخذوا لو بقرى اللهی

:وہ:اس:یک:امہمین:رکںی،:ارگ:وہ:وج:صخش:یسک:وقل:ےک:اپس:)ہب:وطبر:امہمم(:اجےئ:وت:ام:ےک:ذےم:ےہ:ہک:رتہمج:

اس:یک:امہمین:ہن:رکںی:وت:اس:ےک:ےیل:اجزئ:ےہ:ہک:وہ:ام:یک:یتیھک:اور:امك:ںیم:ےس:اینپ:امہمین:ےک:ربارب:ھچک:ےل:

ےل۔

املسمونں:ےک:وج:رگوہ:آسپ:ںیم:ڑل:زپےت:ںیہ،:ام:ےک:ابرے:ںیم:آپ:ےس:وساك:ایک:ایگ:ہک:اکی:امجتع: ۔3

)اقلت:اور:‘‘ ار ی النه ف ول قت ادل و ل ات لق ا ”ےک:رفامم:ملسو هيلع هللا ىلصدورسی:وک:لتق:رکدیتی:ےہ،:ایک:لتق:وہےن:واےل:یبن:

اطمقب:یمنہج:وہں:ےگ:ای:ںیہن؟:ایک:تسکش:وخردہ:وتقمنیل:ےک:ابرے:ںیم:رعمےک:ںیم:لتق:ےک:وتقمك:دوونں:یمنہج:ںیہ(

____________________

:ملسم(۱)

۱/3۱3،:2۱6۱،:اتکب:اانجلزئ،:ابب:ادشتلدی:یف:ااینلۃح،:دحثی::يحص

۱/38،3۱ااعملیص:نم:ارم:ااجلۃیلہ،:دحثی::حیحص:اخبری،:اتکب:االامیم،:ابب:(2)

یملع:و:یقیقحت:ہلجم

(۱امشرہ::::::::5)دلج:::

14

وہےن:اک:مکح:اگلای:اجےئ:اگ:ای:ںیہن؟:

ےن:وجاب:دای:ارگ:تسکش:وخردہ:رگوہ:وتہب:یک:تین:ےس:رحال:ڑلایئ:ےس:ےھچیپ:ٹہ:اجےئ:وت::وت:خیش:االالسل

:اہلل:اعتیل:اےنپ:دنبوں:یک:وتہب:وبقك:رکات:ےہ:اور:انگہ:اعمف:رکداتی:ےہ۔:اس:رپ:یمنہج:وہےن:اک:مکح:ںیہن:اگلای:اجےئ:اگ:ویکہکن

نکیل:ارگ:وہ:رصف:زمکوری:یک:وہج:ےس:زہتمی:اایتخر:رکے:اور:بج:اےنپ:دماقملب:وک:لتق:رکےن:یک:اطتق:رےھک:وت:لتق:

ےن:رفامای::ملسو هيلع هللا ىلصاسیج:ہک:یبن:ارکل:۔رکدے:وت:وہ:یمنہج:ےہ

فیهما، فالقاتل والمقتول ف النهار قال ف قلت: أو ))إذا ت واجو المسلمان بسی (۱)فما ابل المقتول؟ قال:إنهو قد أراد ق تل صاحبو(( قیل:يرسول هللا ىذا القاتل،

:اور:وتقمك:دوونں:یمنہج:ںیہ،:رعض:ایک:ایگ::بج:دو:املسمم:اینپ:اینپ:ولتارںی:ےل:رک:ڑھب:اجںیئ:وت:اقلت:رتہمج:

اہلل:ےک:روسك!:ہی:اقلت:وت:)یمنہج(:وہا:وتقمك:ویکں؟:آپ:ےن:رفامای::)اس:ےیل:ہک(:وہ:یھب:اےنپ:اسیھت:وک:لتق:

رکان:اچاتہ:اھت۔

زول:وت:بج:وتقمك:یمنہج:ےہ:وت:تسکش:وخردہ:)اقلت(:وت:دبرہج:اویل:یمنہج:ےہ۔:وتقمك:وک:وج:رضر:اچنہپ:ےہ:وہ:

م

)تسکش:وخردہ(:وک:ںیہن:اچنہپ:زین:وتقمك:اک:ربا:لمع:اس:یک:ومت:ےک:اسھت:یہ:عطقنم:وہایگ:بج:ہک:دورسا:)اقلت(:تہب:

ڑبی:ابختث:رپ:یہ:وہا:ےہ۔

(2)

:رد:رکےت:وہےئ:اامل:اصبح:ےن:دحثی:ابمرک:ےس: ۔4 :اک وسرج:اور:اچدن:رگنہ:ےک:ابرے:ںیم:طلغ:وصتر

ےن:وسرج:اور:اچدن:رگنہ:ےک::ملسو هيلع هللا ىلص:نج:رپ:املعء:ںیہ :ںیہ،:ےس:ہ ے:ےہ:ہک:یبن:ادتسالك:رکےک:رفامای:ہک:ااحدثی:ہحیحص

وتق:امنز:زپےنھ:اک:مکح:دای:ےہ۔:زین:آپ:ےن:داعواافغتسر،:دصہق:اور:الغل:آزاد:رکےن:اک:مکح:دای:ےہ۔:زین:رفامای:حلیاتو(( لموت أحد،وال))إنه الشهمس والقمر آی تان من آيت هللا.ال يسفان (3)

وسرج:اور:اچدن:اہلل:یک:اشنوینں:ںیم:ےس:دو:اشناینں:ںیہ،:ام:وک:رگنہ:یسک:یک:ومت:و:ایحت:یک:وہج:ےس::رتہمج:

ںیہن:اتگل۔

یک:وافت::ملسو هيلع هللا ىلصدمحمآپ:ےن:ہی:ام:الہجء:یک:رتددی:ںیم:رفامای:ےہ:وہنجں:ےن:اہک:اھت:ہک:وسرج:رگنہ:اربامیہ:نب:

یک:وہج:ےس:اگل:ےہ،:ویکہکن:اس:وک:رگنہ:اربامیہ:یک:وافت:ےک:دم:اگل:ےہ۔:سج:رطح:ڑبے:ولوگں:یک:وافت:رپ:ولوگں:رپ:

____________________

رز،ااھکلۃناتکباوبداؤد،ننس(۱)ظی

لي 4/62،:39۱5:دحثیاوجنلل،یفاببوا

3/52:ص،اتفوی ومجمع:(2)

:ملسم،(3)

۱/3۱3،2۱6۱:دحثی:ااینلۃح،یفادشتلدیابباانجلزئ،اتکبيحص

ںیمانترظےکہیمیتانباتفوی ومجمع:جہنماالسیماکوتفی

15

ےن:واحض:ایک:ہک:الہ:زنیم:ںیم:ےس:یسک:یک:ومت:رپ:یھب:وسرج:وک:رگنہ:ںیہن:اتگل:اور:ہن::ملسو هيلع هللا ىلصآپ:اصمبئ:آاجےت:ںیہ:وت

یسک:ےک:دیپا:وہےن:یک:وہج:ےس:اتگل:ےہ۔:

(۱)

ےن:اس:ابت:یک:یفن:یک:ہک:ومت:و:ایحت:اک:وسرج:اور:اچدن:رگنہ:ںیم:وکیئ:ارث:ےہ:اور:اتبای:ہک:ملسو هيلع هللا ىلصآپ:

وسرج:اور:اچدن:اہلل:اعتیل:یک:اشنوینں:ںیم:ےس:ںیہ:اور:وہ:اےنپ:دنبوں:وک:وخف:دالات:ےہ۔

وخاہ:اس:ےن:ےنتک:یہ:ربے:دصق:دك:ےس:ال:اہل:اال:اہلل:ےنہک:واال:اور:اس:رپ:وافت:اپےن:واال:دایمئ:یمنہج:ںیہن: ۔5

:رایئ:ےک:داےن:ےک:ربارب:یھب::اامعك:ےیک:وہں۔:اس:ےلسلس:ںیم:خیش:االالسل:انب:ہیمیت: رفامےت:ںیہ:سج:ےک:دك:ںیم:

اامیم:وہاگ:وہ:دایمئ:یمنہج:ںیہن:وہاگ،:اسیج:ہک:حیحص:ااحدثی:وبنہی:ےس:ہ ے:ےہ۔:رگم:وجالہ:ہلبق:افقس:ینعی:وچری،:دباکری،:

انگوہں:ےک:دقبر:رشاب:ونیش:رکےن:واےل:وسد:اور:میتی:اک:امك:اھکےن:واےل:وج:منہج:ںیم:دالخ:وہں:ےگ،:بج:ام:وک:اےنپ:

حیحص:ااحدثی:ںیم:ایبم:وہا:ےہ::زسا:لم:اجےئ:یگ:وت:ام:وک:منہج:ےس:اکنك:ایل:اجےئ:اگ:

م ه ن م و ، و ی رکب ت ی ل ا ار النه ه ذ خ ا ن م م ه ن م و ، و ی ب ع ی ک ل ا ار النه ه ذ خ ا ن م م ه ن م )) ک ل ذ د ع ا ب و ج ر خ اا ا،و ث ک ي ن اا هللا اء ا ش ا م ه ی ا ف و ث ک م و ۔و ی و ق ح ی ل ا ار النه ه ذ خ ا ن م

ل ی ح ی ف ة به احل ت ب ن ا ت م ک و ی ف ن و ت ب ن ی ، ف اة ی حل : ا و ل ال ق ی ر ه ن ی ف ن و ق ل ی ف م م احل ک ن م هللا اء ق ت ع ن و ی م نه ه اجل ء ال ؤ : ى م اب ق ی ر ل ع ب و ت ک م ة نه اجل ن و ل خ د ی و ل ی السه

(2)((ار النه

آگ:ےن:ضعب:ولوگں:وک:ام:ےک:ونخٹں:کت:ٹیپل:ںیم:ےل:راھک:وہاگ،:ضعب:وک:ونٹھگں:کت:اور:ضعب:وہ::رتہمج:

وہں:ےگ:وج:دنبہت:ابدنےنھ:یک:ہگج:کت:آگ:ںیم:رگاتفر:وہں:ےگ،:بج:اہلل:اچےہ:وہ:اس:ںیم:رںیہ:ےگ،:دعب:

اجےئ:اگ:ےسج:رہن:اایحلۃ:ازاں:بج:اںیہن:اکنال:اجےئ:اگ:وت:وکہلئ:وہےکچ:وہں:ےگ،:رھپ:اںیہن:اکی:رہن:ںیم:ڈاال:

)زدنیگ:یک:رہن(:اہک:اجات:ےہ،:وت:وہ:ویں:اگ:زپںی:ےگ:ےسیج:اپین:ےک:اہبؤ:ےک:انکرے:داہن:اگ:زپات:ےہ،:وہ:اس:

احتل:ںیم:تنج:ںیم:دالخ:وہں:ےگ:ہک:ام:یک:رگدونں:رپ:ہی:اھکل:وہاگ::ہی:یمنہج:ںیہ:ںیہنج:اہلل:ےن:آگ:ےس:

راہیئ:دے:دی:ےہ۔

:ںیماامل:انب:ہیمیت :وج:ااحدثی:ادتسالك:ےک:ےیل:لقن:رکےت:ںیہ:وہ:زایدہ:رت:نیحیحص:یک:وہیت:ںیہ۔:وتفی

ےن:امل:اوبداؤد::ا:نیحیحص:ےک:العوہ:وج:ااحدثی:ایبم:رکےت:ںیہ:ام:یک:اانسدی:تیثیح:یھب:اعل:وطر:رپ:واحض:رکےت:ںیہ

:رواتی:رکےت:ںیہ،:آپ:ےس:ملسو هيلع هللا ىلصاینپ:ننس:ںیم:نسح:دنس:ےک:اسھت:ہصیبق:نب:اخمرق:)الہىل(:ےس:رواتی:ایک:ےہ:وہ:یبن:

____________________

۱69،:5/۱68،::اتفوی ومجمع: (۱)

۱۱/252ارعملۃف،ریبوت،انبلم،اربکل ی:،:داریلع،اوبرکب:،اننسلنبنیسحنبادمح،ایقہیبل(2)

یملع:و:یقیقحت:ہلجم

(۱امشرہ::::::::5)دلج:::

16

ےن:رفامای:

ی رة، والطهرق من اجلبت (۱)(( ))إنه العیافة، والطایعہف:)زنیم:رپ:ریکلںی:انچنیھک،:دبوگشین:اور:رطق:)افك:ےک:ےیل:رپدنے:اڑاان(:اہکتن:ےہ۔::رتہمج:

اور:درگی:)دحمنیث(:ےن:رضحت::،:انب:امہج،:اوبداؤداامل:ادمحاکی:اور:ہگج:رپ:ےتھکل:ںیہ:ہک

ےن:رفامای:::ملسو هيلع هللا ىلصاہلل::ےس:حیحص:دنس:ےک:اسھت:رواتی:ایک:ےہ:،وہ:ایبم:رکےت:ںیہ:ہک:روسك:انب:ابعس:

حر، ما زاد ))ما اق ت بس رجل علما من النجوم،إال اق ت بس با شعبة من الس (2)زاد((سج:ےن:ملع:وجنل:وھتڑا:اس:یھب:اھکیس:اس:ےن:اجدو:اک:اکی:ہصح:ھکیس:ایل،:انتج:زایدہ:)راتروں:اک:ملع(:ےھکیس:اگ:::رتہمج:

اانت:زایدہ:)اجدو:ےنھکیس:واال:امشر(:وہاگ۔:

اکی:اور:ےلئسم:اک:وجاب:دےتی:وہےئ:ےتھکل:ںیہ:ی ع اده ن ی م ل ع ة ن ی ب ل ا )) اہجں:کت:اس:دحثی:اک:قلعت:ےہ:وج:اہقفء:یک:زابونں:رپ:وہشمر:ےہ:ہک

(3) ((ر ک ن ا ن ی م ل ع نی م ی ال و دمیع:وبثت:شیپ:رکے:اور:دماع:ہیلع:ارگ:ااکنری:وہ:وت:مسق:ااھٹےئ۔رتہمج:

رگم:اس:یک:دنس:تحص:و:وہشت:درگی:رواایت:ےک:اپےئ:یک:ںیہن:اور:ہن:وہشمر:ننس:ےک:اہمئ:ںیم:ےس:

‘‘اےس:یسک:ےن:رواتی:ایک:ےہ۔

(4)

اکی:دحثی:رپ:وموضع:وہےن:اک:مکح:اگلےت:وہےئ:ےتھکل:ںیہ:((ونلع ا م ه د ح ا ف ان ت یف ل خ ل ت قت ا ا ذ ا ))

۔وت:ام:ںیم:ےس:اکی:وعلمم:وہات:ےہ،:زپںی:بج:دو:افلخء:آسپ:ںیم:ڑل:رتہمج:

وھجٹ:اور:نم:ڑھگت:ےہ،:دحمنیث:ںیم:ےس:یسک:ےن:یھب:اےس:رواتی:ںیہن:ایک،:االسل:ےک:اقلب:

(5) ‘‘اابتعر:ومجموعں:ںیم:اس:یک:وکیئ:تیثیح:ںیہن۔____________________

رز،ااھکلۃناتکباوبداؤد،ننس(۱)ظی

لي 4/62،39۱5:دحثیاوجنلل،یفاببوا

۱92/35ااضی،(2)

35/72،اتفوی ومجمع:(3)

35/39۱ااضی،(4)

35/72:ااضی(5)

ںیمانترظےکہیمیتانباتفوی ومجمع:جہنماالسیماکوتفی

17

اامجع:اتم:ےس:ادتسالك

اامجع:ےس:یھب:ادتسالك:رکےت:ںیہ۔الہ:اتکب::انب:ہیمیت:اامل:اتکب:و:تنس:ےس:ادتسالك:ےک:اسھت:اسھت

ےک:ذہحیب:اور:ام:یک:وعروتں:ےس:اکنح:ےک:ابرے:ںیم:رفامےت:ںیہ:ہک:ہی:ابت:ولعمل:ےہ:ہک:ام:ےک:ذابحئ:اور:وعروتں:اک:

الحك:وہان:اتکب:و:تنس:اور:اامجع:ےس:ہ ے:ےہ،:اور:بج:اس:وقك:ےس:اتکب:و:تنس:اور:اامجع:ےس:ہ ے:وہےن:واےل:

وہاگ،:املسمم:رہ:زامےن:اور:رہ:رہش:ںیم:ام:)الہ:اتکب(:ےک:ذابحئ::ان:الزل:آات:وہ:وت:اس:اک:اب ل:وہان:ملسمارم:اک:رعف:وہ

۔اھکےت:رےہ:ںیہ،:وج:اس:اک:ااکنر:رکے:اس:ےن:املسمونں:ےک:اامجع:یک:اخمتفل:یک

(۱)

ےہ۔اجدو:ےک:ابرے:ںیم:رفامےت:ںیہ:ہک:اجدو:اتکب:و:تنس:اور:اامجع:ےس:رحال:رقار:دای:ایگ:

(2)

یہقف:اسمکل:اک:ذترکہ

:اسب:اواقت:آپ:فلتخم:اکمبت:رکف:ےک:اقعدئ:و:رظنایت:یھب:شیپ:رکےت:ںیہ:اور:ام:ںیم:اتکب:و: دورام:وتفی

تنس:یک:اینبد:رپ:احمہمک:یھب:رکےت:ںیہ۔:آپ:ےس:وساك:ایک:ایگ:ہک:ایک:ااغبلۃ:اور:اوخلارج:رتمادف:اافلظ:ںیہ:ای:ام:ںیم:وکیئ:

:رکےن:واال:ہی:رفق:ےہ؟:ام:رپ:اجری:وہ ےن:واےل:ااکحل:ںیم:رش تع:یک:روینش:ںیم:وکیئ:رفق:ےہ:ای:ںیہن؟:ارگ:وکیئ:دوعی

:رکے:ہک:اہمئ:اس:ابت:رپ:ںیہ :ںیہ:ہک:ام:ںیم:رصف:انل:اک:یہ:رفق:ےہ:اور:اس:ےک:اخمفل:ےن:اس:یک:اخمتفل:یک: دوعی

:قح:دمیع:ےک:اسھت:ےہ:ای:اس:ےک:اخمفل:ےک:ےن:الہ:اشل:اور:الہ:رہنوام:ںیم:رفق:ایک:اھت،:ایکاور:اہک:ہک:رضحت:یلع:

ےن:وجاب:دای:ہک:ےنہک:واےل:اک:ہی:انہک:ہک:اہمئ:اس:ابت:رپ:ںیہ :ںیہ:ہک:ام:دوونں:ںیم:رصف:انل:اک:یہ::اسھت؟آپ

:اب ل:ےہ۔:ویکں:ہک:رفق:یک:یفن:رکےن:واےل:اامل:اوبہفینح و:درگی:اہمئ:ےک::اور:ادمح،:اشیعف:رفق:ےہ:ہی:دوعی

: ‘‘قتال اىل البغی’’اسویھتں:ںیم:ےس:دنچ:الہ:ملع:ںیہ۔:ارثک:نیفنصم:وج: رضحت::ےک:ابرے:ںیم:ےنھکل:واےل:ںیہ:وہ:

یک:امنیعن:زوکۃ:ےس:ڑلایئ،:اخرویجں:ےس:ڑلایئ:اور:الہ:لمج:و:نیفص:اور:درگی:االسل:یک:رطف:وسنمب:ولوگں:اوبرکب:

ےسیج:رکال:ںیم:یہ:امشر:رکےت:ںیہ۔:رھپ:وہ:اس:ابت:رپ:یھب:ںیہ :ںیہ:ہک:احصہب: ‘‘قتال اىل البغی’’یک:ڑلاویئں:وک:

درگی:یک:رطف:رفک:اور:قسف:وک:وسنمب:رکان:اجزئ:ںیہن۔:ہکلب:وہ:دہتجم:ںیہ:ام:ےس:درتس:لمع:رسزد:وہ::،:زریبہحلط

رپ:ںیہ :ںیہ۔وہمجر:الہ:ملع:رسشک:اخرویجں،::رکال::احصہبالہ:تنس:دعاتل::۔ای:طلغ،:ام:ےک:انگہ:ےشخب:اجےکچ:ںیہ

لمج:و:نیفص:ںیم:رشکی:وہےن:واولں:اور:لمج:و:نیفص:ےک:العوہ:ولوگں:ںیم:رفق:رکےت:ںیہ:نج:وک:اتولی:رکےن:واےل:

ےس:وہشمر:یلچ:آریہ:ےہ۔:ایس:رپ:ارثک:دحمنیث،:اہقفء:اور:نیملکتم::ابویغں:ںیم:امشر:ایک:اجےئ:اگ۔:یہی:ابت:احصہب:رکال

____________________

35/232:ااضی(۱)

5/۱7۱:ااضی(2)

یملع:و:یقیقحت:ہلجم

(۱امشرہ::::::::5)دلج:::

18

اور:درگی:اہمئ:،:اامل:اشیعف:،:اامل:ادمحیس:رپ:ارثک:اہمئ:اور:ام:ےک:ریپواکروں:ےک:داللئ:ںیہ:ینعی:اامل:امکلںیہ۔:ا

‘‘ااحصب:ےک۔

(۱)

ےن:اخرویجں:ےک:ابرے:ںیم:ااحدثی:ںیم:ایبم:وہےن:واىل:شیپ:وگویئں:اور:اس:ےک:دعب:اامل:انب:ہیمیت

اور:ام:ںیم:اور:درگی:ابویغں:ںیم:واحض:رفق:ایبم:ایک::وہےئ:ےترکیک:روینش:ںیم:حیحص:ومفق:ایبم:رکالاوقاك:احصہب:

ےہ۔

(2)

دقتمنیم:یک:اصتفین:رپ:اامتعد

:ےک:اطمہعل:ےس:ولعمل:وہات:ےہ:ہک:انب:ہیمیت:اامل: ےن:دقتمنیم:یک:افینصتت:رپ:اامتعد:ایک:ےہ۔:ام:ےک:اتفوی

امہ:بتک:ام:یک:رظن:ےس:زگر:یکچ:ںیھت،:اتمرخنی:ام:ےک:زامےن:کت:ینتج:یہقف:بتک:یھکل:اجیکچ:ںیھت:ام:ںیم:ےس:رتشیب:

یہ:آپ:ےن:دقتمنیم:یک:اصتفین:یک:روینش:ںیم:یک:ےہ۔:ابںیت:وسنمب:یک:ںیھت:ام:یک:اشندن:ےن:ضعب:اہمئ:یک:رطف:وج

ایس:رطح:آپ:ےن:اناقلب:اامتعد:بتک:یک:اشندنیہ:یھب:یک:ےہ۔

:یس:طلغ:ابںیت:وسنمب:یک:یئگ:ںیہ:رفامےت:ںیہ:ہک:مہ:ام:ےک:اوحاك:اجےتن:ںیہ:ہک:ام:یک:رطف:تہبآپ:

یتح:ہک:ضعب:ایٹھگ:رحاکت:یھب:ام:یک:رطف:یک:رطف:تہب:یس:وھجیٹ:ابںیت:وسنمب:یک:یئگ:ںیہرفعج:اصدق:رضحت:ےسیج:

وک::ام:یک:رطف:وسنمب:ایک:ایگ:ےہ:سج:رپ:رواضف:یک:اکی:امجتع:ےن:رمگایہ: "اجلدول"وسنمب:یک:یئگ:ںیہ۔ایس:رطح:

یھب:ام:یک:رطف:وسنمب:یک:یئگ:ےہ۔:املعء:اک:اس:ابت:رپ:""اجلفر والطبطاقة واذلفتاتکب::یک:اینبد:ریھک:ےہ۔:ایس

وک:ام:یک: ‘‘راسلئ:اوخام:اافصل’’یک:رطف:وھجٹ:وسنمب:ایک:ایگ:ےہ۔:یتح:ہک:رفعج:اصدق:رضحت:اافتق:ےہ:ہک:بس:

رطف:وسنمب:ایک:ایگ:ہی:دح:درےج:یک:اہجتل:ےہ۔

(3)

: :وہیدویں:اور:انب:ہیمیت:اامل ےن:اھکل:ےہ:ہک:ام:ںیم:اےسی:اسملئ:یھب:ایبم:وہےئ:ںیہ:وج:املسمونں،

اسیعویئں:بس:ےک:ادایم:ےک:الخف:ںیہ۔:اس:ںیم:اایبنء:یک:رشوتعیں:وک:دبتلی:ایک:ایگ۔:زین:ہی:ام:اک:وھجٹ:ےہ:ہک:ہی:

اقرہہ:یک:ریمعت:ےک:زامےن:اک:الکل:ںیہ۔:املعء:اجےتن:ںیہ:ہک:ہی:رسیتی:دصی:ےک:دعب::رفعجاصدقرضحت:‘‘راسلئ’’

:ےک:ےبلغ:اک:ذرک:ایک:وج:اشل:ےک: ںیم:وعض:ےیک:ےئگ:اور:اس:ےک:وعض:رکےن:واےل:االسل:رپ:آےن:واےل:احدےث:ینعی:اصنری

اسولحں:رپ:وہا:ایس:رطح:ےک:یئک:اور:ڑبے:ڑبے:وااعقت:وج:رسیتی:دصی:ےک:دعب:روامن:وہےئ،:ایبم:ےیک:ےئگ:ںیہ:اور:

____________________

54،35/53،اتفوی ومجمع(۱)

57،35/54ااضی،(2)

35/۱83ااضی،(3)

ںیمانترظےکہیمیتانباتفوی ومجمع:جہنماالسیماکوتفی

19

ھ:ےک:گل:گھب:36۱ھ:وک:وفت:وہےئ۔:بج:ہک:اقرہہ:یک:اینبد:۱48د:رےنھک:ےس:دو:دصایں:ےلہپ:رفعج:نب:دمحم:اقرہہ:یک:اینب

ںیم:ےہ۔"ریخ اجلامع االزىر"ریھک:یئگ:اسیج:ہک:

(۱)

وتمعق:ااکشك:اک:وجاب

الہ:اتکب:ےک: وتمعق:ااکشك:اک:لح:یھب:شیپ:رکدےتی:ںیہ۔انب:ہیمیت::اامل::وساك:اک:وجاب:دےتی:وہےئ

ذترکہ:رکےت:وہےئ:رفامےت:ںیہ:ہک:ارگ:اہک:اجےئ:اہلل:اعتیل:اک:اراشدذہحیب:یک:تلح:اک:

(2)﴾ وطعام الهذین أوتوا الكتاب حل لكم ﴿

ھا رے:ےیل:الحك:ےہ۔

م

ت

رتہمج::وج:ولگ:اتکب:دےی:ےئگ:ںیہ:ام:اک:اعطل)ذہحیب(

یک:اینبد:رپ:طلغ:ےہ:ولھپں:اور:اانج:ےک:ابرے:ںیم:ےہ:وت:اہک:اجےئ:اگ:ہی:یئک:ووجاہت:

یک:‘‘اعطم’’الہ:اتکب،:رشمنیک:اور:وجمس:بس:اک:لھپ:اور:اانج:املسمونں:ےک:ےیل:اجزئ:ےہ:وت:الہ:اتکب:ےک:اوال::::::

صیصخت:اک:وکیئ:افدئہ:ںیہن۔

ام:ےک:لعف:ےس:انب:‘‘اعطم ’’یک:تبسن:وج:الہ:اتکب:یک:رطف:یک:یئگ:ےہ:وہ:اقتاض:رکیت:ےہ:ہک:ہی:‘‘اعطم’’ ہ این::

وہا:وہ:اور:ہی:ذہحیب:ںیم:یہ:وہات:ےہ:ہک:اجونر:ذحب:رکےن:ےس:وگتش:ںیم:دبتلی:وہات:ےہ۔:نکیل:لھپ:وت:اہلل:

ںیہن:ےتنب۔‘‘اعطم ’’یک:لکش:ںیم:یہ:دیپا:ےیک:ںیہ:وج:یسک:آدیم:ےک:لعف:ےس:‘‘اعطم ’’اعتیل:ےن:

)ذہحیب(:یک:تلح:اک:ذرک:ایک:ےہ۔:امہرا:ذہحیب:ام:‘‘اعطم ’’تلح:ےک:اسھت:اہلل:اعتیل:ےن:الہ:اتکب:یک:وعروتں:یک: ہ اثل::

ےک:ےیل:اور:ام:اک:ذہحیب:امہرے:ےیل:اجزئ:رقار:دای۔:ہی:ابت:ولعمل:ےہ:ہک:وعروتں:اک:مکح:الہ:اتکب:ےک:اسھت:

:)ذہحیب(:اک:ےہ۔:بج:ہک:لھپ:اور:ہلگ:الہ:اتکب:ےک:اعطماخص:ےہ:ہن:ہک:رشمنیک:ےک:ابرے:ںیم،:یہی:مکح:

اسھت:اخص:ںیہن:)ہک:ام:اک:یہ:الحك:وہ(۔

ےن::عنم:ہن:ایک،::ملسو هيلع هللا ىلصےک:اسےنم:الہ:اتکب:ےک:ذہحیب:ںیم:ےس:اھکای:رگم:آپ:ملسو هيلع هللا ىلصزین:اکی:احصیب:ےن:یبن:ارکل:

ایس:رطح:ےک:یئک:اور:داللئ:ذرک:ےیک:ےئگ:ںیہ۔

(3)

اکی:اور:ہگج:رپ:رفامےت:ںیہ::

____________________

35/34ااضی،( ۱)

5/5:ااملدئۃ:ةوسر(2)

2۱8:ص،اتفوی ومجمع:(3)

یملع:و:یقیقحت:ہلجم

(۱امشرہ::::::::5)دلج:::

20

رتہمج:ام:(۱)﴾ الهذین أوتوا الكتاب من ق بلكم والمحصنات من ﴿ارگ:اہک:اجےئ:ہک:ہی:آتی:

ولوگں:یک:اپک:دانم:وعرںیت:وج:مت:ےس:ےلہپ:اتکب:دےی:ےئگ:ںیہ۔

اہلل:اعتیل:ےک:اس:رفامم:

(2)﴾ وال ت نكحوا المشركات حته ی ؤمنه ﴿

آںیئ۔رتہمج:رشماکت:ےس:اکنح:ہن:رکو:بج:کت:ہک:اامیم:ہن:ےل:

رفامي :اور

(3)﴾ وال تسكوا بعصم الكوافر ﴿

ےک:الخف:ےہ:وت:اس:اک:وجاب:نیت:رطح:ےہ۔::رھپ:اوہنں:ےن:رتہمج:اکرفہ:وعروتں:وک:اےنپ:اکنح:ںیم:ہن:رووک۔

لصفم:وجاب:دای۔

(4)

ادمحل:ہلل:ےس:آاغز

وھگڑے:اک:وگتش:اھکےن:ےک:ابرے:ںیم:اامل:وموصف:اعل:وطر:رپ:وجاب:اک:آاغز:ادمحلہلل:ےس:رکےت:ںیہ۔:

آپ:ےس:وساك:ایک:ایگ:وت:آپ:ےن:وجاب:دای::اور:،:اصنیبح،:اامل:ادمحادمحل:ہلل!:ہی:وہمجر:املعء:ےک:زندکی:الحك:ےہ،:ےسیج:اامل:اشیعف’’

ےس:ہ ے:ےہ::ملسو هيلع هللا ىلصنیحیحص:ںیم:یبن:‘‘دحثی:اک:ومفق:ےہ۔اور:ارثک:اہقفء:اامل:اوبہفینح:

ہک:آپ:ےن:ربیخ:ےک:اسك:دگوھں:اک:وگتش:رحال:رقار:دای:اور:وھگڑوں:اک:وگتش:ابمح:رقار:دای:

ےک:زامےن:ںیم:وھگڑا:ذحب:ایک:اور:آپ:ےن::ملسو هيلع هللا ىلصاور:ہی:یھب:ہ ے:ےہ:ہک:ولوگں:ےن:روسك:اہلل:

‘‘اس:اک:وگتش:اھکای۔

(5)

وجاباجعم:ورصتخم:

آپ:اعل:وط:ر:رپ:رہ:وساك:اک:یلیصفت:وجاب:دےتی:ںیہ:اور:وکیئ:یھب:وگہش:ہنشت:ںیہن:رےنہ:دےتی۔:الثم:آپ:ےس:

____________________

5/5:ةااملدئۃوسر(۱)

2/22۱:ارقبلۃةوسر(2)

6۱/۱۱:اہنحتممل::ةوسر(3)

2۱6۔:35/2۱3،:اتفوی ومجمع:( 4)

2۱۱،2۱9،2۱5،35/2۱2،دےیھکیزین،35/2۱8ااضی،( 5)

ںیمانترظےکہیمیتانباتفوی ومجمع:جہنماالسیماکوتفی

21

الہ:اتکب:ےک:ذہحیب:اور:ام:یک:وعروتں:ےس:اکنح:رکےن:ےک:ابرے:ںیم:درایتف:ایک:ایگ:وت:آپ:ےن:اسیک:احفصت:رپ:لمتشم:

دملل:وجاب:دای۔

(۱)

دےتی:ںیہ۔:آپ:ےس:وساك:ایک:ایگ:ہک:اکی:آدیم:یک:اوینٹن:ےن:امدہ:ہچب:انج:اور:ضعب:دہعف:آپ:ابلکل:رصتخم:وجاب:

اوینٹن:رمیئگ،:اوینٹن:ےک:ےچب:وک:اس:آدیم:یک:ویبی:ےن:دودھ:الپدای:وت:ایک:اس:)اوینٹن:ےک:امدہ:ےچب:اک:وجاب:وج:ام:اوینٹن:ےہ(:

‘‘دمحل:ہلل!:اہں،:ہی:اس:ےک:ےیل:اجزئ:ےہ۔ا’’اک:دودھ:انیپ:اور:وگتش:اھکان:اجزئ:ےہ:ای:ںیہن؟وت::آپ:ےن:وجاب:دای:

(2)

الہ:االسل:یک:زدنیگ:ےس:رموبط:اتفوی

:ںیم:امتل:رشیع:ااکحل:املسمونں:یک:زدنیگ:ےس:رموبط:ںیہ۔:آپ:ےن::وساك:اک:وجاب:الہ:االسل: آپ:ےک:اتفوی

اامعتسك:ہن:رکاتکس۔یک:زدنیگ:رپ:قطنم:رکےن:یک:وکشش:یک:ےہ۔:اس:رطح:اسلئ:اس:وجاب:وک:اےنپ:طلغ:اقمدص:ےک:ےیل:

:وک:ام:ےک:اشرگد:احظف:انب:میق:انب:ہیمیت:: ےن:تہب:رصااہ:ےہ:اور:یئک:اکی:ےک:اس:اولسب:اتفوی

اثمںیل:یھب:دی:ںیہ:وج:اس:اولسب:وک:واحض:رکیت:ںیہ۔

(3)

الخہص:ثحب

:اور:لکشم:ااکحل:یک:واضتح:رکان:ےہ :ےس:رماد:یسک:رشیع:ہیلک: :ہکای:ویں:اہک:اج:اتکس:ےہ:۔وتفی ایتف:اور:وتفی

۔لکشم:ااکحل:ےک:ابرے:ںیم:دےی:اجےن:واےل:وجاب:وک:ےتہک:ںیہ

ےن:تہب:ےس:اتفوی:اتفیل:ےیک:،ام:ےک:ہی:اتفوی:سیتنیس:دلجوں:ںیم:وبطمع:ںیہ۔:ام:اامل:انب:ہیمیت:

:ےس:ام:یک:یملع:اقتیلب:و:ایلتق:اک:ادنازہ:اگلای:اج:اتکس:ےہ۔ ونفم:ںیم:دعتم::رحب:اولعلل:ےھت،:آپ:ےن:فلتخم آپاتفوی

:ںیم:اگلای:اجاتکس:ےہ۔یھب::دبتک:اتفیل:ںیک۔:ام:بتک:ےس:آپ:یک:اقفتہ:اور:ااہتجدی:ریصبت:اک:ادنازہ: آپ:ےن:اتفوی

:دےتی:وہےئ:بس:ےس:ےلہپ:رقآم:دیجم:اور:دحثی:و:تنس:ےس:ادتسالك:رکےت۔:فلس:اصنیحل:اک:جہنم:اایتخر:ایک، آپ:وتفی

:ںیم:فلتخم:یہقف:اکمبت:رکف:اک:یھب:ذترکہ:اامجع:وک:تجح:رشیع:امےتن:وہےئ:اےس: یھب:ہب:وطر:دلیل:شیپ:رکےت۔:وتفی

ام:اک:ہطقن:رظن:ہی:اھت:ہک:ارگ:وکیئ:یتفم:اےنپ:ااہتجد:اور:اینپ:ریصبت:یک:انب:رپ:یسک:اےسی:وقك:یک:اتدیئ:رک:راہ:ےہوج:اےنپ:رکےت۔

____________________

233۔:2۱2:صااضی،(۱)

وریغہ4۱2،347ص:دےیھکیزین2۱ص:ااضی،(2)

533:،صہیمیتانباامل( 3)

یملع:و:یقیقحت:ہلجم

(۱امشرہ::::::::5)دلج:::

22

وی:رک:راہ:ےہ۔:ویکہکن:رہ:اکی:اامل:اک:یہی:وقك:اھت:اامل:ےک:وہشمر:کلسم:ےک:الخف:ےہ:وت:وہ:وگای:اےنپ:یہ:اامل:ےک:مکح:یک:ریپ

آپ:ےن:بتک:دقتمنیم:رپ:یھب:اامتعد:ایک۔:یھبک:اھبکر::۔ہک:بج:حیحص:دحثی:لم:اجےئ:وت:رھپ:امہرے:وقك:وک:رتک:رکدو

۔وجاب:دےتی:وہےئ:وتمعق:ااکشك:اک:لح:یھب:شیپ:رکدےتی

آپ:وساالت:ےک:وجاابت:ومعام:لیصفت:ےس:ےتھکل:اتمہ:ضعب:اواقت:رصتخم:وجاب:رپ:یہ:اافتک:رکےتیل۔:انب:ہیمیت:

: :ےک:ذرےعی:ااحلد:و:درہتی:اور:رشک:و:دباعت:اک:علق:عمق:رکےن:یک:رھبوپر:دجودہج:یک۔:آپ:ےک:اتفوی ےن:اےنپ:اتفوی

:وک:تہب:الہ:االسل:یک:زدنیگ:ےس:رموبط:ےھت،:ایس:وہج:ےس:الہ:ملع:ےک :اہں:ابصوصخص:اعمل:رعب:ںیم:آپ:ےک:اتفوی

۔ذپریایئ: یل:ےہ