okolis - zrcenje zdravlje.pdf

Elektromagnetno zračenje i njegov uticaj na zdravlje ljudi

Page 1

1 UVOD

Saznanja o zračenjima su postojala daleko u prošlosti. Normalno, u to vreme se vodilo

računa samo o uticaju prirodnih zračenja. Iako tadašnji ljudi verovatno nisu ni bili svesni o

kakvim se zračenjima radi pa su im čak davali neka natprirodna svojstva i nazivali ih

najrazličitijim imenima, kao “demonska vrata”, “đavolje polje” i slično, ipak su bili svesni o

njihovom negativnom uticaju na čovekovo zdravlje. Od spomenutih zračenja su pokušavali da se

zaštite tako što su izbegavali mesta gde se nalazila velika količina prirodnih zračenja,

posmatrajući odnos ţivotinja i biljaka na odabranim mestima, verujući raznim, gatarama,

vidovnjacima i zapisima talismana. Naţalost deo ove tradicije, zbog niske tehničke kulture,

pojedini slojevi graĎanstva su zadrţali do dan danas. “Kada čovek nije u stanju da shvati

prirodne pojave, sklon je da im daje natprirodna svojstva”Albert Ajnštajn

Tokom vremena, čovek je sve više radio na istraţivanju prirodnih pojava, fizičkih zakona,

gde se nastojalo da se pronaĎu konkretne metode dokazivanja. MeĎu prvim instrumentima

“merenja” koji su se pojavili bile su ručice, visak i slične “naprave”. Nedostatak tih metoda je

što su to prvenstveno subjektivne metode i uticaj “merača” na pokazane rezultate nije

zanemarljiv. Isto tako, veliki problem predstavlja i nestručnost i nepoznavanje osnovnih fiziĉkih

zakona takvih „merača“ koji u velikom broju slučaja niti znaju šta mere, niti pak poznaju

intenzitet, a kamoli dozvoljene granice.

Sa početkom industrijalizacije, pojavili su se i tehnički izvori zračenja, kojih je napretkom

tehnologije i potrošačke elektronike svakoga dana sve više i više. Kao što raste zagušljivost

zatvorenog prostora, tj. еleкtrosmog, tako su i saznanja o štetnosti prirodnih i tehničkih zračenja

sve izraţenija, a posebno u današnje vreme kada je ekološka svest sve veća. To područje je dugo

vremena bilo zanemarivano pa čak i namerno ignorisano od strane velikih kompanija koje su bile

glavni izvor zračenja, iako je poznata štetnost električnih i magnetnih polja, npr. ispod

dalekovoda.

Francuski fizičar i radiestezista Bovis je razlikovao najraznovrsnija zemaljska i kosmička

zračenja i pri tome je koristio različita pomagala. Poznato je da su već Kinezi pre mnogo godina

mogli da otkriju kosmička i zemaljska zračenja. Od tada su i prvi podaci o »zmajskim crtama«.

Kineski car je imao i posebno obučene stručnjake, koji su uvek pre početka izgradnje neke

stambene graĎevine istraţivali gradilište kako se ista ne bi izgradila na mestu na kojem iz zemlje

dolaze “zli duhovi”, koji donose nesreću i bolest. Sa zdravim i štetnim zračenjima bili su

upoznati i stari Persijanci, Kelti, Egipćani i drugi kulturni narodi.


Page 2

2 ELEKTROMAGNETNO ZRAČENJE

Zračenje je prenos energije putem čestice ili talasa. Zračenje koje se prenosi putem

čestica (neutron, proton, mezoni i dr.) se naziva korpuskularno zračenje, a ono koje se prenosi u

obliku talasa se zove elektromagnetno zračenje.

Elektromagnetno zračenje predstavlja promenu elektromagnetnog polja u funkciji

vremena. Elektromagnetno zračenje je kombinacija oscilujućeg električnog i magnetnog polja

koja se širi kroz prostor. Izvori zračenja su različiti: Sunce, radioaktivno raspadanje, ureĎaji za

induktivno zagrijavanje, antenski radiorelejni ureĎaji ,mobiteli,radari i dr. Ovo zračenje je

nosilac elektromagnetske interakcije (sile) i moţe se interpretirati kao talas ili kao čestica, u

zavisnosti od slučaja. Čestice koje kvantifikuju elektromagnetsko zračenje su fotoni. Svako

naelektrisanje promenom brzine kretanja generiše elektromagnetsko polje. Ova informacija se

prostire kroz prostor brzinom svetlosti i osobine odgovarajućeg elektromagnetskog talasa su

direktno vezane za dinamiku promene kretanja naelektrisanja. Alternativno, ako

elektromagnetsko zračenje gledamo kao emisiju čestica (fotona), energija koju one nose je

direktno vezana za talasnu duţinu, odnosno učestanost talasa. Što je veća učestanost to je veća

energija fotona. Tačan odnos je opisan Plankovom relacijom

E = hν

gde je

E energija fotona

h je Plankova konstanta,

ν je frekvencija talasa.

Osobine elektromagnetskog zračenja zavise od njegove talasne duţine i kao takve se

dele na električne, radio i mikro-talase, zatim na infracrvenu, vidljivu i ultraljubičastu svetlost,

X-zrake i gama zrake. Ceo opseg talasnih duţina elektromagnetskog zračenja se zove

elektromagnetski spektar.

Dejstvo ovih talasa na čoveka varira u zavisnosti od frekvencija i amplituda signala,

kao i udaljenosti od predajnika (bazne stanice) i trajanja izloţenosti ovim talasima.

Vijeće Regulatorne agencije za komunikacije (RAK) je na sjednici odrţanoj

10.09.2008. godine, razmatralo i utvrdilo Nacrt Pravila o ograničavanju emisija

elektromagnetnog zračenja, u cilju uspostavljanja općeprihvaćenog reţima korištenja radio

spektra u frekventnom području od 9 kHz do 300 GHz,a u svrhu zaštite ljudskog tijela od

izloţenosti elektromagnetnom zračenju a u skladu sa propisima i smjernicama Evropske Unije.

Pojedini pojmovi u ovom Pravilu imaju slijedece znacenje:


Page 3

Efektivna izracena snaga (e.r.p.) (u odre_enom smjeru): proizvod snage dovedene na

antenu i dobitka antene u odnosu na polutalasni dipol, u odreĎenom smjeru,

Elektromagnetno polje: periodično promjenjivo električno i magnetno polje koje

odreĎuju četiri vremenski i prostorno zavisne fizičke veličine: jačina električnog polja E

(jedinica V/m), električna indukcija D (jedinica F/m), jačina magnetskog polja H (jedinica A/m)

i magnetna indukcija B (jedinica T),

Granične vrijednosti: najviše dopuštene efektivne vrijednosti veličina elektromagnetnog

polja: jačina električnog i magnetnog polja, te efektivna izračena snaga (e.r.p.) izvora

elektromagnetnog zračenja,

Magnetna indukcija (B): vektorska veličina koja pokazuje nivo magnetnog polja, a

odreĎena je silom koja djeluje na električni naboj u pokretu i izraţava se u teslama (T),

Gustina snage (S): odnos snage i površine okomite na smjer prostiranja

elektromagnetnog talasa, a izraţava se u vatima po kvadratnom metru (W/m2). Upotrebljava se

kao osnovno ograničenje u frekvencijskom području od 10 MHz do 300 GHz,

Gustina struje (J): vektorska veličina čiji je integral po nekoj površini jednak struji koja

teče kroz tu površinu, a izraţava se u amperima po kvadratnom metru (A/m2), te se upotrebljava

kao osnovno ograničenje u frekvencijskom području do 10 MHz,

Jačina elektricnog polja (E): vektorska veličina koja pokazuje nivo električnog polja i

odreĎena je silom na mirujući električni naboj, a izraţava se u voltima po metru (V/m),

Jačina magnetnog polja (H): vektorska veličina koja pokazuje razinu magnetnog polja,

a izraţava se u amperima po metru (A/m),

Specifična apsorbirana energija (SA): apsorbirana energija elektromagnetskog vala po

jedinici mase biološkog tkiva, koja se izraţava u dţulima po kilogramu (J/kg). Upotrebljava se

kao osnovno ograničenje u frekvencijskom području od 300 MHz do 10 GHz, i to u slučaju

impulsnih elektromagnetnih polja,

Specifična apsorbirana snaga (SAR): mjera brzine apsorpcije energije po jedinici mase

biološkog tkiva, koja se izraţava u vatima po kilogramu (W/kg). Upotrebljava se kao osnovno

ograničenje u frekventnom području od 100 kHz do 10 GHz,

Struja dodira (IC): struja koja teče ljudskim tkivom u toku dodira dijela ljudskog tijela s

provodnim materijalom u elektromagnetskom polju, a izraţava se u miliamperima (mA). Moţe

se upotrebljavati kao referentni nivo za neizravne učinke elektromagnetskih polja do frekvencije

od 110 MHz,

Osnovna ograničenja: ograničenja na izlaganje djelovanju električnih, magnetnih i

elektromagnetskih polja koja se direktno baziraju na utvrĎenim zdravstvenim učincima i

biološkim razmatranjima djelovanja tih polja. Ovisno o frekventnom području, fizikalne veličine

na koje se odnose osnovna ograničenja su: gustina magnetnog toka (B), gustina struje (J),

specifična apsorbirana snaga (SAR) i gustina snage (S).


Page 4

Referentni nivoi: mjerljivi nivoi zračenja elektromagnetskih polja putem kojih se

praktično utvrĎuje prekoračenje osnovnih ograničenja. Referentni nivoi izvedeni su iz

odgovarajućih osnovnih ograničenja uz pomoc mjerenja i/ili izračuna, ili se odnose na spoznajne

i štetne indirektne utjecaje izlaganja djelovanju elektromagnetnih polja. U referentne nivoe mogu

se ubrojati slijedeće fizičke veličine: jačina električnog polja (E),jačina magnetnog polja (H),

magnetna indukacija (B), gustina snage (S), struja grane (IL), struja dodira (IC) i, za impulsna

elektromagnetna polja, spečificna apsorbirana energija (SA). UsklaĎenošcu s granicnim

vrijednostima referentnih nivoa, propisanim ovim Pravilnikom, obezbjeĎuje se usklaĎenost s

odgovarajućim osnovnim ograničenjima,

Mjesto instalacije: mjesto na graĎevini ili na tlu na kojem su postavljene ili se

namjeravaju postaviti predajne antene jedne ili više fiksnih radio stanica,

Fiksna radio stanica: radio stanica koja se nalazi u podrucju povecane osjetljivosti ili u

podrucju profesionalne izloţenosti, a po svojoj funkciji vrši radio emisiju, tj. elektromagnetno

zračenje. Radio stanicu koristi nosilac dozvole izdate od strane Agencije na osnovu Zakona o

komunikacijama, a koja podrazumijeva i korištenje radio frekventnog spektra.

Područje povećane osjetljivosti:

a) područja stambenih naselja u kojima se stanovništvo zadrţava i do 24 sata dnevno,

b) škole, ustanove predškolskog odgoja, porodilišta, bolnice, turistički smještajni objekti,

te dječija igrališta (prema urbanističkom planu),

c) površine neizgraĎenih parcela koje su prema urbanistickom planu namijenjene u svrhe

navedene pod a) i b) ove tačke,

Područje profesionalne izloženosti: područje radnog mjesta koje nije definisano

područjem povećane osjetljivosti i na kojem se ljudi mogu zadrţavati najduţe do osam sati

dnevno, pri čemu je njihova izloţenost elektromagnetnim poljima kontrolisana,

Sigurnosna udaljenost: najveća udaljenost od mjesta postavljanja predajnog antenskog

sistema koja se primjenjuje radi provjere izjave o sigurnosti. Udaljenost od mjesta instalacije se

odnosi na horizontalnu udaljenost od podnoţja strukture na kojoj se nalazi antenski sistem

(ukoliko postoji fiksna tačka koja se nalazi horizontalno od podnoţja antenskog stuba na kojoj se

moţe boraviti),

Izjava o sigurnosti: izjava koju nosilac dozvole dostavlja Agenciji za svaku radio

stanicu koju koristi za svoje operacije koje tretira dozvola. Ova izjava sadrţi izvještaj koji je

propisan ovim Pravilom (Prilog 2.)

Potvrda o sigurnosti, potvrda koju izdaje Agencija u skladu s odredbama ovoga Pravila.

Ova potvrda se izdaje nakon kontrole parametara iz izjave o sigurnosti i postaje obavezujuća za

korisnika dozvole.


Page 5

U cijelom dokumentu se koriste sledeće SI-jedinice:

3 PODELA ŠTETNIH ZRAČENJA

U ovom poglavlju vidjet ćemo da štetna zračenja mogu biti:

Prirodnog porijekla ( geopatogena, kosmička)

Vještačkog porijekla( geopatogena, tehnička)

Sl. 1. Podjela štetnih zračenja


Page 6

Prirodna zračenja

Geopatogena zračenja su štetna zračenja čiji se izvori nalaze ispod površine zemlje. Njihovu

pojavu moţe da izazove sve ono što presijca, raslojava ili na bilo koji drugi način remeti prirodne

homogenosti Zemljinih slojeva. U ovu grupu zračenja spadaju:

zračenje podzemnih vodenih tokova

zračenje ruda i mineral

zračenje geoloških pukotina (loma)

zračenja nastala raspadanjem organskih materija.

Kosmička zračenja Pri tumačenju ove vrste zračenja, polazi se od činjenice da je ţivot na

Zemlji nastao tek nakon formiranja Zemljine atmosfere, odnosno ozonskog omotača, kao

prirodnog zaštitnika od delovanja štetnog spektra zračenja iz vasione koje je pre toga sprečavalo

nastanak ţivota na Zemljinoj površini. Različitim aktivnostima čovek destruktivno deluje na

ozonski omotač, tako da on postepeno postaje propustljiv (''probijen'') za štetna zračenja. Pod

uticajem magnetnog polja Zemlje i ostalih geoloških prilika formiraju se uske koncentrisane

zone štetnog zračenja. One se prostiru vertikalno u odnosu na površinu Zemlje stvarajući

nevidljive ''zidove'' koji zadiru duboko u tlo, a iznad površine tla doseţu do biosfere.

Jedan od najznačajnijih sistema nastalog zračenja jeste globalna mreţa zračenja – Hartmanova

mreža. Zone zračenja u ovom sistemu široke su oko 20 cm i proteţu se u pravcu sever – jug /

istok-zapad.

Pored ove mreţe, postoji i tzv. Karijeva mreža (Curry) čije se zone zračenja proteţu u

pravcu severozapad–jugoistok/jugozapad–severoistok.

Najjači intenzitet svih mreţa je u čvorovima, tj. na mestima ukrštanja, a naročito je intenzitet

jak kada se seku sa drugim štetnim zračenjima.

Vještačka zračenja

Tehnička zračenja - Sa početkom industrijalizacije i pojavom novih tehničkih ureĎaja

različitog porekla i namene, pojavili su se i novi tehnički izvori zračenja. Sa napretkom

tehnologije i potrošačke elektronike, štetnost ovih zračenja se iz dana u dan povećava, ali se

istovremeno povećava i ekološka svest ljudi. To područje je dugo vremena bilo zanemarivano,

pa čak i namerno ignorisano od strane velikih kompanija koje su bile glavni izvor zračenja.

Danas, nejonizirajuća zračenja predstavljaju ''polja koja ubijaju''. Elektrodistributivne mreţe sa

velikom moći spadaju u objekte opasne po čovekovo zdravlje zbog jakih elektromagnetnih polja,

kao i kompjuteri, električni kreveti, električni pokrivači, TV aparati, radari.


Page 7

Veći deo tehničkih zračenja čovek je stvorio u poslednjiporemećaja. Zbog intermolekularnog

trenja, nastaje raspad aminokiselina i eliminacija masti. Budući da su masti u velikoj meri

sadrţane u nervnim ćelijama, vrlo brzo dolazi do razlaganja masti i do propadanja ćelija.

Posledice toga su: razdraţljivost, nesanica, nesposobnost pamćenja, depresija, psihički

poremećajii sl.

Rezultati istraţivanja ukazuju da su posebno opasni efekti polja visokonaponske mreţe od 50 do

60 Hz, niskofrekventni impulsni radarski sistemi i ekstremno niske frekvencije komunikacionih

sistema velike moći.

U produţetku sledi kratak izbor zaključaka nekih istraţivanja, gde rezultati ukazuju na sledeće:

1. Rizik umiranja od akutne leukemije povećava se 2,6 puta ako radite u elektronskoj

struci

2. Ljudi koji su profesionalno izloţeni nejonizirajućim zračenjima, u poreĎenju sa

svojim kolegama koje nisu pod uticajem tih zračenja, imaju skoro 7 puta veću

verovatnoću dobijanja raka koštane srţi i limfocita, a više od 4 puta verovatnoću

razvoja tumora tiroidne ţlezde. Mlade osobe izmeĎu 20 i 30 godina imaju 55% veći

rizik da dobiju rak.

3. Oko 10 do 15% svih slučajeva dečijih tumora, mogu se pripisati snaţnim frekventnim

EMP-ima koja se nalaze u njihovim kućama. Za decu koja ţive u blizini visoko

naponskih provodnika rizik se povećava za više od 5 puta nego kod one koja ne ţive

na takvim mestima.

4. Značajno povećanje broja prevremenih poroĎaja se povezuje sa uticajem električnih

pokrivača i vodenih kreveta sa električnim zagrevanjem vode tokom zimskih dana.

5. UtvrĎen je 100% povećan broj prevremenih poroĎaja kod operatora kontrolnih TV

ekrana/monitora u poreĎenju sa trudnicama koje nisu radile na takvim radnim

mestima. Posmatrana je grupa od 1593 ţena.

6. Elektromagnetno polje 45 Hz moćnosti 100 mT izaziva rapidno formiranje

triglicerida, a to ukazuje na verovatne srčane probleme.

7. Klinička depresija i ubistva se blisko povezuju sa ţivotom u blizini mreţnih

visokonaponskih linija

Pod uticajem tehničkih i kosmičkih zračenja, postoji izloţenost pozitivnom naboju i tada se

stvaraju ćelije tumora, povećava se krvni pritisak, javljaju se grčevi i bolovi u srčanom mišiću.

Izloţenost negativnom naboju dovodi do upala, depresije, umora, nedostatka energije, kao i do

hipofunkcije izloţenih organa.


Page 8

Tehnička zračenja se mogu podeliti u sledeće grupe:

a) nejonizirajuća: električna (struja), elektronska

Nejonizujuća zračenja su elektromagnetna zračenja sa energijom manjom od 12,4 eV. Ovo

zračenje nema dovoljno energije da izazove jonizaciju u ţivim organizmima. Prirodni izvori

nejonizujućeg zračenja su rijetki i izrazito slabi. To su Sunce, udaljeni pulsari, ostali svemirski

izvori i zemaljski izvori (munja). Razvojem električnih ureĎaja, gustina elektromagnetne energije

oko nas je mnogo veća od prirodnih nivoa.

b) jonizirajuća: alfa zraci (jezgro helijuma), beta zraci (elektroni) (-), neutroni

(nenaelektrisane ĉestice), gama i x zraci (em energija)

c) mehaničke vibracije: prevozna sredstva, rad na teškim mašinama, ultrazvučne vibracije,

neispravnih mašina i aparata.

4 IZVORI NEJONIZUJUĆEG ZRAČENJA

Izvori nejonizujućih zračenja obuhvataju: ultraljubičasto zračenje (talasne duţine 100-400

nm), vidljivo zračenje (talasne duţine 400-780 nm), infracrveno zračenje (talasne duţine 780 nm-

1 mm), radio-frekvencijsko zračenje (frekvencije 10 kHz-300 GHz), elektromagnetna polja

niskih frekvencija (frekvencije 0-10 kHz) i lasersko zračenje. Izvore nejonizujućih zračenja

koristimo i srećemo u svakodnevnom ţivotu, počev od prostora u kome ţivimo i radimo, do

savremenih sredstava komunikacije, i svi su nastali ljudskom delatnošću. Ovi izvori se mogu

grupisati kao:

(1) Prirodni izvori

Električna i magnetna polja koja stvara Zemlja svojim magnetizmom

Aktivnosti Sunca

Dinamika atmosfere (statički elektricitet, munje)

Zračenja iz svemira (nove i supernove, sinhrotrona polja, radio galaksije, i dr).

(2) Elektroenergetna postrojenja i električni aparati

Elektrane i energane (SNR) – u objektima i spoljašnjim postrojenjima instalisana oprema i

ureĎaji gde se zatvaraju strujna kola sa strujama većim od 1.000 A, a neizolovani delovi su pod

različitim, veoma visokim naponima.


Page 9

Dalekovodi i trafostanice u svom neposrednom okruţenju stvaraju magnetno zračenje čija

indukcija iznosi od 5,0 μT pa i više od 100 μT, a na udaljenosti od (50 – 100) m te vrednosti

naglo opadaju.

Električna polja ispod dalekovoda, na visini 1 m od zemlje, dostiţu vrednosti od 0,6 kV/m pa i

više od 10 kV/m.

Poslovne zgrade – zbog instalisanih električnih ureĎaja i elektronskih sklopova prisutna su

elektromagnetska polja.

(3) Transportna sredstva

Motorna vozila – elektromagnetna polja od ureĎaja za paljenje gorive smeše u motoru i usled

rada elektromotora (posebno kod električnih vozila), navigacioni ureĎaji (satelitsko voĎenje)

Avioni – elektromagnetna polja usled rada radio i navigacionih ureĎaja i ugraĎenih

elektromotora

Brodovi - elektromagnetna polja usled rada radio i navigacionih ureĎaja i ugraĎenih

elektromotora.

Jačina magnetnog polja kod transportnih sredstava dostiţe i do 50 μT, a električnog polja i do

300 V/m (kod aviona su iznosi znatno veći).

(4) Uređaji u domaćinstvu

Televizijski ekrani i ekrani računara stvaraju statiĉka električna polja i naizmenična električna

i magnetna polja različitih frekvencija. Dok su starije tehnologije ovih ureĎaja stvarale jačinu

polja, koja je na rastojanju od 30-40 cm iznosila i 10 kV/m, a uz sami ureĎaj i više, novi ureĎaji

ne stvaraju polja veća od 700 nT, odnosno 10 V/m.

Veš mašina: 2 do 8,4 μT (razmak: 1 cm)

Električne pećnice: 40 V/m

Friţider: 30 V/m

Usisivač: do 20 μT

Automat za kafu: 16 V/m

Toster: 40 V/m

Fen za kosu: 40 V/m

Muzički stub: 90 V/m

Halogena stona lampa: do 1,5 μT, i td.

(5) Medicinski uređaji

Laserski ureĎaj

UreĎaj za magnetnu rezonancu


Page 10

(6) Sredstva za telekomunikacije, itd.

Naravno, ovo nije konačan spisak izvora nejonizujućeg zračenja, ali u dobroj meri pokazuje

rasprostranjenost upotrebe ovih izvora bez kojih se savremeni svet ne moţe ni zamisliti.


Page 11

5 ELEKTROMAGNETNO ZRAČENJE I ZDRAVLJE LJUDI

Epidemiološkim studijama i eksperimentalnim istraţivanjima dolazi se do zaključka da

elektromagnetna polja i talasi (koji su prisutni svuda oko nas i čiji se intenzitet svakodnevno

povećeva preko dozvoljene granice) predstavljaju stalnu opasnost po naše zdravlje čak i kada su

u okvirima dozvoljenih granica. Stručnjaci već godinama upozoravaju da su prvi simptomi

oboljenja izazvanih štetnim delovanjem zračenja povećana razdraţljivost i nervoza, nesanica,

glavobolje, osećaj malaksalosti i hroničnog umora, anksioznost, sklonost depresiji, teškoće pri

pamćenju i problemi sa koncetracijom, gubljenje vitalnosti, smanjivanje telesne i psihičke

aktivnosti i sl. Današnja ispitivanja nedvosmisleno ukazuju da zajedničko djelovanje geopatskih

polja sa štetnim dejstvom i elektromagnetnih zračenja moţe da dovede do slabljenja organizma .

Ne postoji prostor u kojem čovjek radi, ţivi ili spava, a u kojem nema štetnih zračenja.

Duga izloţenost kompleksnom uticaju štetnih zračenja isključivo remeti energetsku strukturu

bioloških sistema, a to se odraţava tako što dolazi do pojave raznih oboljenja, kako psiho-

mentalnih tako i fizičkih. Dugi uticaj štetnih zračenja kod slabije graĎenih ličnosti,dovodi do

pojave najštetnijih oboljenja, pa čak i do smrti.


Page 12

Najopasnija mjesta su ona na kojima se čojvek najduţe zadrţava, a to su krevet ili radno

mjesto. Način na koji elektromagnetno zračenje utiče na ljude zavisi od mnogo faktora. Naravno,

da je najbitnija snaga izvora zračenja, ali veliki uticaj ima i frekvencija zračenja.

S obzirom na intenzitet apsorpcije u ljudskom telu, elektromagnetno zračenje moţemo

podeliti u cetiri grupe:

frekvencije od 100 kHz do 20 MHz kod kojih apsorpcija opada sa opadanjem frekvencije,

a znatna apsorpcija se pojavljuje u vratu i nogama

frekvencije opsega od oko 20 MHz do 300 MHz kod kojih se relativno visoka apsorpcija

javlja u čitavom tijelu, a pri rezonanciji i znatno veća u području glave

frekvencija iz opsega od 300 MHz do nekoliko GHz pri kojoj se javlja znatna lokalna

neuniformna apsorpcija

frekvencije iznad 10 GHz pri kojima se apsorpcija javlja, prvenstveno, na površini t ijela.

Primarni i najjednostavniji štetni uticaj elektromagnetnog zračenja je zagrevanje. Izloţenost

radio-frekventnom zračenju većem od mW/cm2 moţe izazvati ozbiljna oštećenja ljudskog tkiva

usled preteranog zagrevanja. U odreĎenim uslovima moţe da doĎe do merljivog zagrevanja tkiva

i pri zračenju čija se vrednost kreće izmeĎu 1 i 10 mW/cm2, ali to ne mora da izazove oštećenje

tkiva.

Veoma veliki i različiti broj izvora nejonizujućih zračenja u našem okruţenju, uslovio je

donošenje odgovarajućih propisa. U evropskim zemljama postoji preko 130 zakona, pravilnika,

standarda i preporuka u oblasti zaštite od radio-frekvencijskog zraĉenja. Od posebnog je značaja

preporuka Saveta Evrope od 12. jula 1999. broj 1999/519/ES.


Page 13

6 HORMONSKI POREMEĆAJI KOJE UZROKUJE EMZ

Hormoni su moćne materije. Imaju izuzetno jako delovanje, imajući u vidu sićušne količine

u kojima se proizvode u endokrinim ţlezdama. Većina hormona, kao što su estrogen,

progesteron, testosteron, insulin i melatonin, se proizvode u milijarditim delovima postotka. Čak

i male fluktuacije hormona mogu izazvati velike fiziološke promene. Budući da su vaţni

koordinatori svih ţivotnih procesa, odrţavanje hormonske ravnoteţe je imperativ za optimalno

zdravlje. Kad se izmeni delikatna hormonska ravnoteţa i ritmovi, poremeti se sposobnost tela da

reguliše osnovne sisteme.

Naš moderan način ţivota na mnoge načine ugroţava optimalnu funkciju endokrinih ţlezda.

Stres, toksičnost, hrana niskog kvaliteta, nedovoljna ispavanost i lečenje farmaceutskim

sredstvima su dobro poznati hormonski poremećaji.

MeĎutim, postoji jedna posebna vrsta hormonskog poremećaja koja je bila ozbiljno

zanemarena: elektromagnetno zračenje.

Moţda je jedna od najozbiljnijih posledica izloţenosti EMZ-u njegovo delovanje na naš

hormonski sistem. Duboko u mozgu je usaĎena epifiza, endokrina ţlezda osetljiva na svetlost,

velika otprilike kao zrno graška. Od drevnih vremena epifiza se povezuje sa mističnim

svevidećim „trećim okom“. Epifizu, koja je zaista osetljiva na svetlost, nekada su ignorisali kao

beskorisnu ţlezdu, a danas se smatra da je ona jedna od najvaţnijih ţlezda u telu.

Epifiza je glavni izvor hormona melatonina. Melatonin, otkriven pre 50 godina, je danas

slavljen kao čudesan hormon, koji reguliše mnoge ključne funkcije ljudskog rasta i zdravlja i

pruţa jaku zaštitu od raka. Melatonin se stvara otprilike 90 minuta nakon što zaspimo. Studije su

pokazale da koncentracije hormona u krvi tokom noći porastu sa niskih dnevnih nivoa i obično

dostignu vrhunac usred noći. Budući da epifiza reaguje na signale koje prenose očni nervi,

bombardovanje očiju neke osobe jakim svetlom tokom noći moţe izbrisati uobičajeni noćni

porast melatonina i sniziti ukupno dnevno lučenje melatonina. Veštačka svetlost u toku spavanja

ima daleko jači supresivni efekat od prirodne svetlosti. Istraţivače sve više iznenaĎuje broj

fizioloških procesa koji su pod kontrolom ili uticajem melatonina. On reguliše naše cirkadijurne

(jednodnevne) ritmove upravljajući našim ciklusom budnosti/spavanja, i jedan je od

najdelotvornijih uništitelja slobodnih radikala, čime obezbeĎuje odvijanje sinteze DNK i deoba

ćelije. Melatonin ne samo što inhibira oslobaĎanje estrogena, nego i zapravo suzbija razvoj raka

dojke.

Drugo antikancerogeno svojstvo melatonina je njegova sposobnost da poveća citotoksičnost

ubojitih limfocita imunološkog sistema. U stanju je čak i da ojača imunološki sistem i da

neutrališe pad imunosti izazvan stresom. Sposobnost melatonina da suzbija rak dojke takoĎe


Page 14

rešava druge dve pretnje koje mogu pojačati deobu ćelija u dojkama: hormon prolaktin i hormon

poznat kao „epidermalni faktor rasta“.

Melatonin takoĎe pojačava svojstvo vitamina D da suzbija tumor i povećava sposobnost tog

vitamina da zaustavi rast tumora. U stvari, on pojačava antitumorna svojstva vitamina D za 20 do

100 puta. Pored toga, melatonin deluje kao inhibitor aromataze, što je moćna zaštita protiv oblika

raka zavisnih od estrogena.

Ne treba ni reći da je od vitalne vaţnosti odrţavati sposobnost tela da stvara redovne i

odgovarajuće količine melatonina svakog dana. Naţalost, spavanje u sobi okruţenoj svim našim

najdraţim ureĎajima – beţičnim telefonom, mobilnim telefonom, digitalnim časovnikom,

CD/radio plejerima, kompjuterom i televizorom – moţe ozbiljno oslabiti naše noćno stvaranje

melatonina. Smatra se da je supresija stvaranja melatonina u epifizi put kojim EMZ štetno deluje

na zdravlje.

2001.god. dr. Masami Išido i saradnici na Japanskom nacionalnom institutu za studije o

ţivotnoj sredini su pokazali da ćelije raka dojke tretirane melatoninom ponovo počinju da bujaju

kada se izloţe EMZ-u električne mreţe. Oni su otkrili da su magnetna polja ometala signalni

sistem ćelija – njihovu internu komunikacionu mreţu koja odreĎuje kako one reaguju svoju

ţivotnu sredinu. Time su dr. Išido i saradnici takoĎe osporili jednu od centralnih postavki glavne

struje toksikologije: manje je bolje, a više je gore. EMZ efekat koji su primetili pri 12 miligausa

(mG) je bio otprilike jednak onom koji su videli kad su koristili 100 puta jače polje – od jednog

gausa (1 G). Dr. Išido je otkrio indikacije da je efekat čak i jači pri niţim dozama EMZ-a nego

pri višim. Taj mehanizam je pomogao da se objasni zašto se pokazalo da smanjeni nivoi

melatonina zbog EMZ-a uzrokuju brojne oblike raka, uključujući rak dojke, prostate, debelog

creva i rektuma, melanom, zloćudne izrasline na jajnicima i dečiju leukemiju.

Danas je poznato da se supresija melatonina dogaĎa na frekvencijama koje nisu puno više

od raspona uobičajenih kućnih ureĎaja od 50 herca (Hz) (npr. u Australiji) i 60 herca (npr. u

SAD). Ako spavate blizu postolja beţičnog telefona i/ili digitalnog časovnika ili imate loše

električne instalacije, to uzrokuje dovoljno neprekidnog izlaganja EMZ-u za supresiju noćnog

stvaranja melatonina.

Veza izmeĎu raka dojke i EMZ-a nastavlja da jača. Dr. Patricija Kugan i saradnici s

Bostonskog univerziteta za javno zdravlje su obavestili o 43 posto većem riziku kod ţena koje su

na poslu izloţene magnetnim poljima, poput polja koja stvaraju centralni kompjuteri.

U stvari, dokazano je da ţene koje rade poslove povezane sa strujom, kao što su

električarke, postavljačice telefona, radnice na odrţavanju dalekovoda i elektrotehničarke, imaju

povećan rizik da će umreti od raka dojke. To povećano oboljevanje je direktno povezano sa

supresijom melatonina pod uticajem EMZ-a.


Page 15

I ne bi trebalo samo ţene da se brinu zbog uzročne veze EMZ-a s rakom dojke. U pet

studija, pojačano EMZ se povezuje sa povećanim oboljevanjem od raka grudi kod muškaraca.

UtvrĎeno je da su muškarci koji su radili kao monteri telefonskih linija, na telefonskim

centralama i u elektrodistributerskim kompanijama imali čak šest puta veću ušestalost raka grudi

u poreĎenju sa opštom muškom populacijom.

Eksperimentalni fiziolog dr. Čarls Greham je utvrdio da magnetna polja deluju na još dva

hormona. Noćno izlaganje ţena povišenim nivoima EMZ-a u laboratoriji je značajno povisilo

njihov nivo estrogena, koji je poznat rizični faktor kod raka dojke. Kod muškaraca, izlaganje

EMZ-u je smanjilo nivo testosterona – a taj pad nivoa hormona je povezan sa rakom testisa i

prostate.

Dr. Greham ističe da stalna magnituda polja utiče manje od isprekidanosti polja i drugih

svojstava, kao što su skokovi napona koji se zovu „strujne prelazne pojave“. Ti skokovi mogu da

izazovu snaţno izbijanje energije u kratkom vremenskom razdoblju. Oni se dogaĎaju svaki put

kada se uključe svetla ili drugi električni ureĎaji, ili kad se pokrenu motori ili kompresori (poput

onih u friţiderima i klimatskim ureĎajima), ili kad se koriste regulatori intenziteta osvetljenja.

Tranzijente je teško izbeći jer mogu biti uzrokovani skokovima na drugom mestu – u komšijinoj

kući, ili čak u električnim vodovima u ulici. Dr. Greham takoĎe veruje da EMZ moţe zapravo da

odgovara definiciji endokrinog poremećaja bolje od materija iz ţivotne sredine sličnih

hormonima, jer se čini da magnetna polja izazivaju svoje efekte delujući na i kroz hormone, a ne

kao hormoni.

Milionima ţena širom sveta se prepisuje tamoksifen, najpopularniji lek za prevenciju

ponovnog javljanja raka dojke. Jedna vrlo vaţna studija je pokazala da je tamoksifen gubi svoju

sposobnost sprečavanja širenja ćelija raka kod izlaganja EMZ-u. Nivo EMZ-a koji je izazvao taj

efekat – 12 mG ili više – je prisutan kod čestih izvora kao što su fenovi za kosu, usisivači,

otvarači za konzerve, kompjuteri, mikrotalasne pećnice, stolne lampe, mikseri i električni

časovnici. Još više zabrinjava to što su daljnja istraţivanja pokazala da iako melatonin uspešno

smanjuje brzinu rasta ljudskog raka dojke u kulturi ćelija, kod izlaganja magnetnom polju od 12

mG potpuno gubi svoju sposobnost inhibiranja rasta ćelije raka dojke.

Ţenama koje se leče tamoksifenom od raka dojke se retko, ili nikad, savetuje da smanje izlaganje

EMZ-u ili da koriste odgovarajuće tehnologije za zaštitu od izlaganja EMZ-u. Neurotransmiteri,

posebna klasa hormona koja uključuje serotonin i dopamin, igraju vaţnu ulogu kod raspoloţenja.

Poznato je da su promene nivoa seratonina povezane sa depresijom. Na primer, smanjeni

nivoi tog spoja u mozgu se povezuju sa povećanom učestalošću samoubistava. Jedna studija je

proučila moţdane funkcije majmuna izloţenih magnetnim poljima frekvencije 60 Hz. UtvrĎeno

je da su nivoi serotonina i dopamina (ovaj poslednji deluje na moţdane procese koji kontrolišu

pokrete, emocionalne reakcije i sposobnost osećanja uţitka i bola), bili značajno smanjeni

neposredno posle izlaganja, i da se samo dopamin vratio na normalni nivo nekoliko meseci

kasnije.


Page 16

Dr. Beker obaveštava: „Čini se da bi mogla da postoje dva tipa kliničke depresije: onaj

koji je izazvan običnim psihosocijalnim faktorima, i onaj koji je izazvan nekim spoljašnjim

faktorom koji utiče na stvaranje tih psihoaktivnih spojeva u epifizi. U svetlu poznatog odnosa

izmeĎu epifize i magnetnih polja, bilo bi preporučljivo da se u potragu za odgovornim faktorom

uključi procena efekta abnormalnih elektromagnetnih polja.“ Njegov savet podupiru i drugi

istraţivači.

7 UTICAJ ELEKTROMAGNETNOG ZRAČENJA NA KVALITET ŽIVOTA

U poslednjih dvadesetak godina psiholozi su definisali novu kategoriju koja odreĎuje

ponašanje pojedinca u porodičnom okruţenju, na poslu, u kritičnim situacija itd. a to je kvalitet

ţivota QL (qualitz life). Kvalitet ţivota ima takav uticaj na poimanje okoline, a pomaţe u

prevazilaţenju teških situacija, kao što su krize na poslu, bolesti… Kvalitet ţivotazavisi od

mnogo činioc i u principu utiče na to da pojedinac učiva u subjektivnom osećaju zadovoljstva.

Elektromagnetna zračenja i jonizujuća i nejonijuzuća, kada je u pitanju kvalitet ţivota ljudi,

mogu se posmatrati sa dva aspekta:

prvi je njihov uticaj na razvoj ljudske zajednice,

drugi je njihov uticaj na zdravlje ljudi.

Današnja civilizacija uveliko koristi elektromagnetne talase i polja u čitavom nizu

tehnologija. Tako, komunikacije, radio i televizija, električna energija, transport, medicina,

računari, su zasnovani na elekromagnetnim poljima i elektromagnetnim zračenjima. Taj

napredak je omogućio ljudima visok kvalitet ţivota, koji se do pre samo jednog veka nije mogao

ni zamisliti. Prodor u svemir i njegovo izučavanje nezamislivi su bez elektromagnetnih talasa,

kao i prodor u svet mikročestica. Njihov doprinos razvoju savremene civilizacije je nesagledivog

značaja.

S druge strane, negativan uticaj elektromagnetnih zračenja je što u odreĎenim uslovima

izazivaju zdravstvene probleme kod ljudi (blizina izvora zraĉenja, snaga zračenja, frekvencija

talasa, jonizacija). Pri tom, jonizujuća zraĉenja su znatno opasnija po zdravlje ljudi od

nejonizujućih. Ono što je u svemu dobro je da su nejonizujuća zračenja u daleko većoj upotrebi

od jonizujućih pa je iz tog razloga umnogome smanjen rizik po zdravlje ljudi.

Ako merimo doprinos elektromagnetnih zračenja odnosno polja na razvoj i dobrobit ljudske

zajednice i negativne efekte po zdravlje ljudi, moţemo zakljuĉiti da su pozitivni efekti daleko

ispred negativnih efekata. Zapravo upotreba elektromagnetnih polja i talasa je temelj razvoja

savremene civilizacije.


Page 17

8 ZAKLJUČAK

Sve veći broj naucnih istraţivanja potvrĎuje da, u ovom trenutku, najveću pretnju našem

zdravlju i dobrobiti (a to vaţi i za sve druge oblike ţivota) predstavlja podmukli, sveprisutni i

nevidljivi oblik zagaĎenja koji se zove „elektrozagađenje”. Elektromagnetna polja i zracenja su

sadrzana u celokupnoj materiji koja nas okruzuje na svim nivoima organizacije, od svemira do

mikro svemira. I covecje telo apsorbuje i emituje elektromagnetne talase. Informacije u mozgu i

na nivou ćelija se prenose elektromagnetnim putem. Covek je od svog postanka izloţen više ili

manje svim oblicima elektromagnetnog zraĉenja.

MeĎutim, razvojem tehnologije došlo je do primene velikog broja ureĎaja i sistema ĉiji je

rad zasnovan korišćenju elektromagnetnih polja, tako da su gustina i frekvencija zraĉenja u

prostoru u kome ţivimo višestruko uvećani. Sada je ljudski organizam izloţen daleko većim

dozama zraĉenja nego što je to bio sluĉaj sa prirodnim izvorima. Naravno, da to ima odreĊenog

uticaja na ljudski organizam i njegovo zdravlje.

Da bi se maksimizirale koristi od elektromagnetnih zraĉenja, a izbegle negativne posledice

po zdravlje ljudi neophodno je:

sprovoditi sistematska istraţivanja uticaja elektromsgnetnih zraĉenja na ljudski

organizam i ostali ţivi svet

normativno urediti oblast elektromagnetnih zraĉenja (zakoni, pravilnici, standardi)

sprovoditi propisane mere zaštite od zraĉenja uz monitoring njihove realizacije

onemogućiti razvoj proizvoda i sitema koji funkcionišu na frekvencijama zraĉenja

ljudskog tela ili njegovih delova (mozga, na primer)

uspostaviti informacioni sistem o elektromagnetnim zraĉenjima kako bi se u svakom

trenutku imao uvid o stanju ove oblasti.

Naravno, da će se na problematici elektromagnetnih zraĉenja još više raditi u budućnosti,

kada nijedna ljudska delatnost neće biti moguća bez upotrebe elktomagnetnih polja.


Page 18

9 SADRŽAJ:

1. UVOD ............................................................................................................................. ... 1

2. ELEKTROMAGNETNO ZRAČENJE........................................................................................ 2

3. PODELA ŠTETNIH ZRAČENJA…………………………………………………………………………………….….. 5

4. IZVORI NEJONIZUJUĆEG ZRAČENJA …………………………………………………….…………..….……….. 8

5. ELEKTROMAGNETNO ZRAČENJE I ZDRAVLJE LJUDI ......................................................... 10

6. HORMONSKI POREMEĆAJI KOJE UZROKUJE EMZ ........................................................... 12

7. UTICAJ ELEKTROMAGNETNOG ZRAČENJA NA KVALITET ŽIVOTA..................................... 16

8. ZAKLJUČAK ...................................................................................................................... 17

9. SADRŽAJ…………………………………………………………………………………………………………….…..…… 18

Documents

okolis - zrcenje zdravlje.pdf