Oogcontact 2009-03

inhou

d Inhoud

Van de redactieBegonnen we dit jaar nog met de woorden “hope and change” nu kan je geen krant of blad open-slaan of het woord CRISIS springt er bovenuit.Gelukkig hebben we daar met het samenstellen van de eerste Nieuwsbrief van 2009 geen last vangehad.De heer Peter Verstraten stelde voor ons een artikel over visuele hallucinaties samen en mevr. Esthervan der Valk schreef een stuk over haar afstudeeronderzoek.Een impressie van het feestelijke 20ste Symposium geschreven door mevr. Margot Brouwer makendeze Nieuwsbrief compleet..

De sluitingsdatum voor kopij voor de 2e Nieuwdbrief is 29 mei.

Namens de redactieFemmie van Rijssen

VOVZ Maart Nr. 19-1 1

✎

Van de redactie 1

Van de voorzitter 2

Het syndroom van Charles Bonnet 3

Datumoverzicht 2009 Tracé onderwijs 6

Impressie 4e Lustrumsymposium 7/10

Therapietrouw ten aanzien van oogmedicatie na eenhoornvliestranspantatie 11

Geknipt voor u 14/16

PRJ0901219 binnenwerk 19 1 27-10-2009 12:58 Pagina 1

VOVZ Maart Nr. 19-1

hoe bundelen we alle krachten binnen de oog-heelkundige zorgverlening?Kortom: veel uitdagingen waarin de VOVZvoorop kan gaan om de weg te wijzen naar eengoede oogheelkundige verpleging en zorgverle-ning.

En het bestuur neemt deze uitdaging aan: nogvoor de zomer is er een beleidsdag geplandwaarop we de afgelopen 20 jaar gaan evalu-eren: wat hebben we voor ogen gehad, hoehebben we daar aan gewerkt, wat hebben webereikt, en waar ook de blik op de toekomst gericht zalworden: hoe willen we in de komende jarenverder, welke ontwikkelingen signaleren we enwat betekent dat voor de vereniging en haaractiviteiten?Van deze dag zullen we in de volgende nieuws-brief verslag doen.

Tot slot: ook in dit jaar wordt deOogheelkundige scholing: de CursusOogheelkundige Zorg: C.O.Z. en deSpecialistische Vervolgopleiding Oogheelkunde:S.V.O. weer gegeven, op diverse plaatsen inNederland. De uitvoering is in de vertrouwdehanden van Tracéonderwijs.Hier zijn we erg gelukkig mee, omdat oogheel-kundige scholing van hoge prioriteit is voor deVOVZ; het is een belangrijke voorwaarde vooreen professionele beroepsuitoefening en eengoede kwaliteit van zorg: de belangrijkste pei-lers van de VOVZ.

Ik wens u veel leesplezier toe met deze uitgavevan Oogcontact.Met vriendelijke groeten,Tiny Manders, voorzitter VOVZ.

2

Van

de v

oo

rzit

terVan de

voorzitterEen nieuw verenigingsjaar is weer vanstart gegaan, en…inmiddels zijn we alle-maal weer bekomen van het enerveren-de 4de lustrum symposium, het 20steVOVZ symposium in het najaar van2008.Deze mijlpaal werd een geweldig succes:de magische grens van 500 (!) deelne-mers werd overschreden; zij allen had-den zich aangemeld voor de lezingen dieop deze bijzondere dag werden verzorgddoor tien hoogleraren uit Nederland enBelgië. Ook heel plezierig was de ontmoetingmet “de mensen van het eerste uur”.Diegene die in het verleden hun steentjehebben bijgedragen aan de VOVZ. Het deed deugd te horen dat ook zij bij-zonder hebben genoten van deze dag!Vele felicitaties mocht de VOVZ en voor-al de symposiumcommissie, bestaandeuit Ingrid Groenewegen, Els Gutker enKaren Rakers, in ontvangst nemen.Onlangs heeft iedere symposiumbezoe-ker het symposiumverslag mogen ont-vangen: een kleurrijke uitgave met eenuniek fotoverslag van deze dag. En niet alleen dit verslag geeft een terug-blik: ook kan u op onze websitewww.vovz.nl een korte dagimpressielezen en de foto’s bekijken.Een dag om trots op te zijn, waar ookkritisch werd teruggekeken naar de voor-bije decennia, en waar een oproep werdgedaan om de blik weer op de toekomstte gaan richten.

Want: de zorg voor de oogheelkundigepatiënt is onze grootste zorg, en…. wijmaken ons zorgen om de kwaliteit vande zorg. Door de vergrijzing zullen deaantallen cliënten toenemen. Niet alleenin ziekenhuizen, ook in verpleeg-en ver-zorgingshuizen zal de vraag naar oog-heelkundige zorg stijgen.Daar waar het gevaar dreigt van onvol-doende en onder-gekwalificeerd perso-neel. Ook de marktwerking in de zorg brengtweinig goeds, en de bureaucratie neemtnog steeds toe.Hoe gaan we de zorg in kaart brengen en



ch

ar

le

s

Bo

nn

et

ch

ar

le

s

Bo

nn

et

Het syndroom van Charles BonnetInleiding Er zijn veelslechtziendeen blindeouderen weleens dingenzien die er inwerkelijkheidniet zijn. Zijhebben visu-ele halluci-naties. Ditkan beteke-nen dat ersprake is vaneen psychia-trisch pro-bleem, maar

bij de meeste van deze ouderen is dat juist niethet geval. Zij functioneren geestelijk normaalen zij weten ook heel goed dat het niet echt iswat ze zien. Hoogstwaarschijnlijk hebben zijhet syndroom van Charles Bonnet, in de inter-nationale literatuur afgekort tot CBS.

Zoals het met vele syndromen gaat wordt denaam ervan ontleent aan degene die er voorhet eerst over geschreven heeft. In het jaar1760 was het de Zwitserse filosoof CharlesBonnet die een verhaal over zijn slechtziendegrootvader schreef. Een man die, gezond vangeest, over allerlei levendige taferelen vertelde,waarvan hij goed wist dat hij de enige was diedeze taferelen waarnam. Hij wist dat hij dingenzag die er in werkelijkheid niet waren. Langetijd is men blijven denken dat dit een zeldzaamfenomeen was, maar tegenwoordig weten webeter. Het heeft trouwens tot de dertiger jarenvan de twintigste eeuw geduurd voordat ditsyndroom naar Charles Bonnet is vernoemd.

Complexe hallucinatiesBij het CBS gaat het om de aanwezigheid vancomplexe visuele hallucinaties, om gedetailleer-de, bijna levensechte waarnemingen. Dezeonderscheiden zich van de zogenoemde ele-mentaire hallucinaties die bestaan uit waarne-mingen van bijvoorbeeld sterretjes, driehoekjes,ruitjes, strepen en dergelijke. Hiervan weten wedat die zich maar liefst bij 40% van de slecht-ziende mensen voordoen.

Illusies Een ander verschijnsel zijn de zogeheten illu-

sies. Daarbij worden dingen die er in het echtwel zijn, per vergissing voor iets anders aange-zien. Men kan zich voorstellen dat dit ookslechtzienden wel eens overkomt. Het gaatdaarbij echter niet om hallucinaties, want diezijn er in het echt helemaal niet. Waar het bijillusies wel om gaat is dat bijvoorbeeld eenvaas voor een gezicht wordt aangezien of eenhond voor een spelend kind.

Niet echt Een belangrijk kenmerk van het CBS is dat menweet dat de visuele hallucinaties niet op wer-kelijkheid berusten. Men kan goed onderscheidmaken tussen echt en onecht. Verder is vanbelang dat die hallucinaties niet gepaard gaanmet bijvoorbeeld het horen van dingen die nietecht zijn. Ook is het denken van de betreffendepersoon doorgaans normaal. Men houdt ergeen onrealistische fantasieën op na.

Andere hallucinaties Om goed te weten of er nu daadwerkelijk spra-ke is van het CBS dient ook onderscheidgemaakt te worden met andere soorten halluci-naties. Zo is het bijvoorbeeld bekend dat som-mige mensen die rouwen om het verlies vaneen dierbare, deze overledene nog wel eensenkele keren terugzien in de vorm van een hal-lucinatie. Ook hierbij weet men dat het nietecht kan zijn. De mensen die dit overkomt zijnevenals bij het CBS niet geestesziek en ontle-nen vaak zelfs enige steun aan deze waarne-mingen. Zo zijn er nog enkele andere vormendie door grondig onderzoek moeten wordenuitgesloten, voordat men kan besluiten dat ersprake is van het CBS.

Duizenden met CBSOnderzoek van de Nederlandse ouderenpsy-chiater dr. R. Teunisse leert dat het CBS vooralvoorkomt bij oudere mensen met visuelebeperkingen, naar schatting ongeveer bij 15%van hen. In buitenlands onderzoek wordensoms nog hogere percentages genoemd. Ditbetekent voor Nederland dat zeker 5.000 totmisschien wel 15.000 mensen ervaringen heb-ben met dit syndroom.

Duur en frequentieDe duur van die CBS-hallucinaties blijkt te kun-nen variëren van enkele seconden tot vele uren.Ook de frequentie is variabel. Sommigen makendeze hallucinaties maar twee keer in een half


VOVZ Maart Nr. 19-14

ook dat het gebruik van bèta-blokkers de kansop hallucineren vergroot (dit zijn medicijnendie de prikkeloverdracht afremmen en die bij-voorbeeld vaak bij hartpatiënten worden voor-geschreven). En tot slot doen de hallucinatieszich vaker voor bij mensen die eenzaam zijn enmensen die meer verlegen en wat in zichzelfgekeerd zijn.

Hinder Lang niet iedereen heeft echt last van deze hal-lucinaties. We weten dat bijna driekwart vande mensen tamelijk neutraal reageert. Ze wetendat het niet echt is, beschouwen het (terecht)als een bijeffect van hun slechtziendheid enkunnen daar goed mee leven. Een enkelingreageert zelfs zeer geamuseerd op de hallucina-ties die de visuele saaiheid van het slechtzien-denbestaan soms doorbreken. Toch heeft derest van de mensen er wel last van en ongeveer10% ervaart zelfs ernstige lijdensdruk. Die lastkan dan bestaan uit (1) het veelvuldig voorko-men van de hallucinaties, soms de hele dagdoor; (2) de lange tijd voordat de hallucinatieweer verdwijnt (bijv. 2? uur); of uit (3) de nareinhoud ervan. In het eerste geval kan men den-ken aan iemand die iedere keer als hij de deuruit wil gaan, van alles en nog wat op zijn padziet staan waardoor hij voortdurend uit zijnconcentratie wordt gehaald. In het laatstegeval valt te denken aan het voorbeeld van eenmevrouw die iedere avond als ze naar bed wilgaan dezelfde akelige vent voor zich ziet staan,of een andere mevrouw die dit steeds over-komt als ze naar het toilet wil gaan.

Angst Gedegen onderzoek en goede informatie overdit syndroom blijken erg belangrijk te zijn. Veelmensen praten liever niet over hun hallucina-ties uit angst door anderen voor gek versletente worden. Ook maken ze zich soms ernstigezorgen over hun geestesgesteldheid. Indien erinderdaad sprake blijkt van het CBS kunnen zijworden gerustgesteld met de wetenschap dathet vaak blijkt voor te komen, dat het ‘erkend’syndroom blijkt te zijn en dat het geen teken isvan geestesziekte. De angst hiervoor is somserg groot. Zo bekende een cliënt eens dat hijserieus over zelfdoding had nagedacht uit deovertuiging dat zijn hallucinaties een signaalwaren van een ernstige hersenziekte.

Interventies Een echte behandeling bestaat eigenlijk nogc

ha

rl

es

B

on

ne

tc

ha

rl

es

B

on

ne

tjaar tijd mee, terwijl anderen daar meerderemalen per dag mee te maken hebben.

InhoudDe waarnemingen die men heeft, kunnenbestaan uit personen, dieren, planten ofbomen, gebouwen, landschappen of soms ookhele bizarre voorstellingen. Toch is een bizarreeerder uitzondering dan regel. De meeste hallu-cinaties zijn tamelijk alledaags van inhoud.

Soms passen de hallucinaties helemaal in deomgeving (zoals een gehallucineerde man ineen echte stoel), maar soms hebben ze daarhelemaal niets mee te maken (kinderen die inde woonkamer touwtje springen). Meestalbewegen die beelden overigens niet mee metde oogbewegingen. Wel kan het zijn dat hettaferelen betreft die als het ware uit zichzelfbewegen (een stoet marcherende soldaten)maar vaak gaat het ook om min of meer stil-staande beelden, door een cliënt ooit heeltreffend logo’s genoemd. Het komt niet vaakvoor dat men de beelden ook werkelijk herkent.Meestal gaat het om waarnemingen die onbe-kend zijn en waar men geen concrete herinne-ring bij heeft.

De meeste mensen hebben tijdens die halluci-naties hun ogen geopend en zij zien dan beel-den die meestal even duidelijk of nog duidelij-ker zijn dan normaal en die doorgaans normaalvan kleur zijn.

Omstandigheden Meestal doen de hallucinaties zich voor in deavond of de nacht, maar sommige mensen heb-ben het ook op klaarlichte dag. Toch blijkt bijvelen een verminderde hoeveelheid licht mee tespelen. In de schemer doen de hallucinatieszich vaker voor. Ook treden ze vaker als men-sen alleen zijn en in hun eigen vertrouwdehuiselijke omgeving vertoeven. We kennen eenmevrouw die thuis regelmatig hallucineerde,maar tijdens een ziekenhuisopname daar geenenkele last van had. Op de dag dat ze echterweer thuis kwam begonnen de hallucinatiesopnieuw te verschijnen.

Verder blijken vermoeidheid en stress factorente zijn die het optreden van de CBS-hallucina-ties kunnen bevorderen. Slechtziende ouderendie minder energie hebben en meerdere licha-melijke klachten, hebben vaker deze hallucina-ties dan andere slechtziende ouderen. Zo geldt



niet, maar toch zijn er enkele suggesties te geven.Het blijkt namelijk dat sommige mensen na eenoogoperatie niet alleen beter konden zien, maardat ook hun hallucinaties niet meer terugkwa-men. Bij anderen heeft het verbeteren van delichamelijke conditie succes gehad en bij weeranderen zou vervanging van medicatie, in overlegmet hun arts, kunnen worden overwogen. Bijmensen die vooral hallucinaties krijgen tijdensstressvolle situaties, kunnen ontspanningsoefe-ningen effectief zijn. Vermoed wordt dat hetdoorbreken van het sociale isolement waarinsommigen verkeren, een positieve uitwerking kanhebben. Anderen kunnen manieren leren omgemakkelijker met hun hallucinaties om te gaan.

Medicatie Een echt medicijn is er nog niet voor CBS. Welweten we dat neuroleptica, medicijnen diegebruikt worden bij mensen met psychiatrischeziekten, niet helpen tegen CBS. Mensen hebbendan alleen last van de bijwerkingen terwijl deCBS-hallucianties gewoon blijven bestaan. Inexperimenten met kleine groepen patiënten zijnwel successen behaald met bijvoorbeeld carbama-zepine, valproïnezuur, ondansetron en cisapride,maar die effecten zijn nog onvoldoende onder-bouwd door grootschaliger wetenschappelijkonderzoek.

Praktische technieken Tot slot zijn er een aantal technieken te noemendie verzameld zijn bij mensen die zelf met hetCBS te maken hadden en die op deze manieren dehallucinaties konden laten verdwijnen. Veel vandie technieken hebben met de ogen te makenzoals: de ogen sluiten of juist de ogen openen,weg kijken, met de ogen knipperen, de ogen snelheen en weer bewegen of juist heel geconcen-treerd naar het gehallucineerde beeld kijken.Andere manieren zijn het benaderen van degehallucineerde objecten, het ervan weglopen,ernaar slaan of soms zelfs ernaar roepen. Hetaandoen van meer licht en het zoeken van aflei-ding blijkt sommigen ook te kunnen helpen.

Diagnostiek In veel gevallen is het van belang goed na te gaanof er nu werkelijk van het CBS sprake is. In deeerste plaats omdat dit tot geruststelling kan lei-den, maar in de tweede plaats ook om een foutie-ve diagnose te voorkomen. Er is immers niemandgebaat bij een onterechte CBS-diagnose terwijl ermogelijk wat anders aan de hand kan zijn. Vooreen juiste diagnose is het daarom raadzaam een

ch

ar

le

s

Bo

nn

et

ch

ar

le

s

Bo

nn

et

beroep te doen op de psychologen die werk-zaam zijn in de regionale instellingen voormensen met visuele beperkingen. Indien datnodig mocht zijn kunnen zij altijd nog verwij-zen naar een psychiater of klinisch geriater.

Peter Verstraten

Senior projectleider / gezondheidszorgpsycho-loogSensis, organisatie voor mensen met visuelebeperkingenSector Innovatie & Expertise, Afd. Ontwikkeling& ImplementatiePostbus 54, 5360 AB [email protected]



TR

acé-

on

der

wijs

org

anis

eert

als

ver

volg

op d

e C

urs

us

Oogh

eelk

un

dig

e Z

org

. (C

OZ

) de

Spec

ialist

isch

e V

ervo

lgcu

rsu

s O

ogh

eelk

un

de

(SV

O).

De

curs

us

is b

edoel

d v

oor

alle

zorg

med

ewer

kers

bin

nen

het

spec

ialism

e O

ogh

eelk

un

de,

die

eer

der

de

Cu

rsu

sO

ogh

eelk

un

dig

e Z

org

heb

ben

gev

olg

d.

Med

ewer

kers

die

op a

nder

e w

ijze

een

gel

ijk-

waa

rdig

e vo

ork

enn

is b

ezit

ten

ku

nn

en e

ven

een

s dee

lnem

en.

De

curs

uso

nder

del

en w

ord

en i

n M

idden

/Wes

t N

eder

lan

d i

n d

iver

se o

ogh

eelk

un

dig

ece

ntr

a geg

even

.In

Noord

Ned

erla

nd w

ord

t de

curs

us

in z

ijn

geh

eel

geg

even

in

het

UM

C G

ron

ingen

.D

e ko

sten

zijn

€

645.0

0.

incl

usi

ef s

yllab

us,

boek

en

cu

rsu

smat

eria

al v

oor

9 c

urs

us-

avon

den

(in

fold

er a

nder

s ve

rmel

d).

Dat

umov

erzi

cht

2009

Spec

ialis

tisc

he V

ervo

lgcu

rsus

Oog

heel

kund

e M

idde

n N

eder

land

Vri

je U

nive

rsit

eit

med

isch

cen

trum

, Am

ster

dam

(woen

sdag

17.3

0 –

21.0

0 u

ur)

28 j

anu

ari

en 1

1 –

25 f

ebru

ari

2009

Uni

vers

itai

r M

edis

ch C

entr

um, U

trec

ht(d

insd

ag 1

7.3

0– 2

1.0

0 u

ur)

17 -

31 m

aart

2009,

14 a

pri

l 2009

Leid

s U

nive

rsit

air

Med

isch

Cen

trum

, Lei

den

(woen

sdag

17.3

0 –

21.0

0 u

ur)

13 -

27 m

ei 2

009,

10 j

un

i 2009

Spec

ialis

tisc

he V

ervo

lgcu

rsus

Oog

heel

kund

e G

roni

ngen

Loca

tie

Un

iver

sita

ir M

edis

ch C

entr

um

Gro

nin

gen

, din

sdag

17.3

0 –

21.0

0 u

ur)

27 j

anu

ari

2009,

10 f

ebru

ari

2009,

03 –

24 m

aart

2009,0

7 –

21 a

pri

l 2009,

12 –

26 m

ei 2

009,0

9 j

un

i 2009

Aan

mel

den

tot

uite

rlijk

1 d

ecem

ber

2008

bij

TRac

é-on

derw

ijsIn

sch

rijv

en d

.m.v

. in

sch

rijffo

rmu

lier

en

ver

stu

ren

aan

:TR

acé-

on

der

wijs,

Post

bu

s 6090,

5960 A

B

HO

RST

Zie

ook

voor

info

rmat

ie e

n i

nsc

hri

jven

op i

nte

rnet

: w

ww

.tra

ce-

on

der

wijs.

nl

Tel

efoon

TR

acé-

on

der

wijs:

077 4

634778,

(mobie

l):

06 1

5386413

-D

e cu

rsu

s ga

at

door

bij

vold

oen

de

dee

lna

me

(min

ima

le g

roep

sgro

ott

e: 1

2 )

-A

anvra

gen w

ord

en b

eha

nd

eld

na

ar

volg

ord

e va

n b

innen

kom

st.

-Er

ka

n e

en o

pti

e w

ord

en a

ange

vra

agd

, ec

hte

r d

e d

efin

itie

ve

insc

hri

jvin

g vin

dt

pla

ats

na

voll

edig

inge

vu

ld e

n o

nd

erte

-ke

nd

insc

hri

jffo

rmu

lier

. A

nnu

leri

ng

uit

slu

iten

d s

chri

ftel

ijk

en v

olg

ens

bep

ali

nge

n v

erm

eld

in d

e fo

lder

.-

Voor

insc

hri

jven

ka

n g

ebru

ik g

ema

akt

word

en v

an d

e a

ange

hec

hte

aa

nm

eld

ings

stro

ok

Via

de

web

site

.is

het

even

eens

moge

lijk

om

in t

e sc

hri

jven

.-

Bet

ali

ng

vin

dt

pla

ats

na

het

ontv

ange

n v

an d

e nota

/ a

ccep

tgir

o.

TR

acé-

on

der

wijs

org

anis

eert

in

sam

enw

erki

ng m

et d

e V

eren

igin

g v

oor

Oogh

eelk

un

dig

e V

erple

gin

g e

n Z

org

verl

enin

g (

VO

VZ

) de

Cu

rsu

s O

ogh

eelk

un

dig

eZ

org

. (C

OZ

).D

e cu

rsu

s is

bed

oel

d v

oor

alle

zorg

med

ewer

kers

bin

nen

het

spec

ialism

eO

ogh

eelk

un

de.

De

kost

en z

ijn

€

565.0

0.

incl

usi

ef c

urs

usm

ater

iaal

.

Dat

umov

erzi

cht

2009

Cur

sus

Oog

heel

kund

ige

Zor

g, v

oorj

aar

2009

Vri

je U

nive

rsit

eit

med

isch

cen

trum

, Am

ster

dam

(woen

sdag

17.3

0 –

21.0

0 u

ur)

04 –

11 –

18 m

aart

2009 e

n 0

1 –

08 –

15 –

22 a

pri

l 2009 e

n 6

mei

2009

Uni

vers

itai

r M

edis

ch C

entr

um S

t. R

adbo

ud N

ijmeg

en(d

on

der

dag

17.3

0 –

21.0

0 u

ur)

05 –

12 –

19 m

aart

2009,

02 –

09 –

16 –

23 a

pri

l 2009 e

n 7

mei

2009

Cur

sus

Oog

heel

kund

ige

Zor

g, n

ajaa

r 20

09

Vri

je U

nive

rsit

eit

med

isch

cen

trum

, Am

ster

dam

(woen

sdag

17.3

0 –

21.0

0 u

ur)

02 –

09 –

16 –

23 –

30 s

epte

mber

2009 e

n 0

7 –

14 -

28 o

ktober

2009

Uni

vers

itai

r M

edis

ch C

entr

um, U

trec

ht(d

insd

ag 1

7.3

0 –

21.0

0 u

ur)

03 –

10 –

17 –

24 n

ove

mber

2009 e

n 0

1 –

08 –

15 –

22 d

ecem

ber

2009

Uni

vers

itai

r M

edis

ch C

entr

um G

roni

ngen

(woen

sdag

17.3

0 –

21.0

0 u

ur)

04 –

11 –

18 –

25 n

ove

mber

2009 e

n 0

2 –

09 –

16 –

23 d

ecem

ber

2009

Aan

mel

den

tot

één

maa

nd v

oor

star

tdat

um b

ij TR

acé-

onde

rwijs

Insc

hri

jven

d.m

.v.

insc

hri

jffo

rmu

lier

en

ver

stu

ren

aan

:TR

acé-

on

der

wijs,

Post

bu

s 6090,

5960 A

B

HO

RST

Zie

ook

voor

info

rmat

ie e

n i

nsc

hri

jven

op i

nte

rnet

: w

ww

.tra

ce-

on

der

wijs.

nl

Tel

efoon

TR

acé-

on

der

wijs:

077 4

634778,

(mobie

l):

06

15386413

-D

e cu

rsu

s ga

at

door

bij

vold

oen

de

dee

lna

me

(min

ima

le g

roep

sgro

ott

e: 1

2 )

-A

anvra

gen w

ord

en b

eha

nd

eld

na

ar

volg

ord

e va

n b

innen

kom

st.

-Er

ka

n e

en o

pti

e w

ord

en a

ange

vra

agd

, ec

hte

r d

e d

efin

itie

ve

insc

hri

jvin

g vin

dt

pla

ats

na

voll

edig

inge

vu

ld e

nond

erte

kend

insc

hri

jffo

rmu

lier

. A

nnu

leri

ng

uit

slu

iten

d s

chri

ftel

ijk

en v

olg

ens

bep

ali

nge

n v

erm

eld

in d

e fo

lder

.-

Voor

insc

hri

jven

ka

n g

ebru

ik g

ema

akt

word

en v

an d

e a

ange

hec

hte

aa

nm

eld

ings

stro

ok.

Via

de

web

site

is

het

even

eens

moge

lijk

om

in t

e sc

hri

jven

.-

Bet

ali

ng

vin

dt

pla

ats

na

het

ontv

ange

n v

an d

e nota

/ a

ccep

tgir

o.


4e

Lu

stru

msy

mp

osiu

m4

e L

ust

ru

msy

mp

osiu

mDoor Margot Brouwer

Aaneenschakeling van hoogtepunten

Het programma en de lijst van inleiders deedhet al vermoeden; dit zou niet alleen een fees-

telijk maar ook een bijzonder interessant enprofessioneel symposium worden. Het was dan

ook niet verwonderlijk dat een record aantaloogheelkundig verpleegkundigen en mensen uit

andere ondersteunende oogheelkundigeberoepsgroepen zich voor deze dag hadden

ingeschreven.

Buiten bij de ingang van het gebouw van de VrijeUniversiteit aan de Boelelaan in Amstelveenroken enkele studenten vóór de colleges noggauw even een sigaretje terwijl een gestagestroom mensen langsloopt en naar binnen gaat.Een vertrouwd beeld op elke dag van de weekzou je zeggen. Vandaag valt echter op dat tussende duidelijk herkenbare studenten zich ook veelgroepjes, voor het merendeel iets oudere mensen(zonder tassen met boeken!) bevinden; collega’suit heel oogheelkundig Nederland op weg naarhet 4e lustrumsymposium van de VOVZ. In allevroegte meldden de eerste van de meer dan500(!) bezoekers zich bij de inschrijfbalies.

Beneden in de hal verzamelen bezoekers zichin twee rijen dik voor de congresbalie. Voor deontvangst stond de koffie klaar op de eerste ver-dieping. Veel gasten waren daar na uren reizenzichtbaar aan toe. “Ik ben tweeënhalf uur onderweg geweest,” ver-telt een oogheelkundig operatieassistente uitBrabant, “maar ik kom toch vrijwel elk jaar naarhet VOVZ-symposium. En zeker dit jaar wilde ikhet niet missen vanwege het bijzondere karaktervan de interessante voordrachten waar ik veelvan denk te kunnen opsteken. Bovendien hoop ikeen van de hoogleraren te kunnen spreken overeen chirurgische behandeling die bij ons heelveel wordt uitgevoerd.”Nog tot vlak voor aanvang haastten bezoekerszich de trap op en liepen meteen door naar de alvolle aula om een plaatsje te zoeken.

Na zijn welkomstwoord gaf voorzitter TinyManders de microfoon aan Prof. Dr. Völker-Dieben die aangaf het een hele eer te vinden alsdagvoorzitter een kleine bijdrage te mogen leve-

ren aan dit feestelijke jubileumsymposium. Zeverwoordde dat zo: “Uw symposiumcommissieheeft een prestatie geleverd die niet eerder dooranderen in het veld van de ondersteunendeberoepen in de oogheelkunde is neergezet.Nooit eerder zag ik bij optometristen, orthop-tisten, TOA’s of contactlensspecialisten zo’nprachtig programma, volledig verzorgd doorsprekers die de top van oogheelkundigNederland en België vertegenwoordigen. Daarwil je toch bij zijn en u kennelijk ook!” Met eenglimlach sloot ze haar inleiding af: “Nog ééndringend verzoek, vergeet vooral niet uwmobiele telefoon na afloop weer aan te zet-ten!”. De boodschap was helder.

Het spits van de reeks voordrachten werdafgebeten door Prof.Dr. P.J. Ringens. In zijnvoordracht lag het accent op kwaliteitsbewa-king van de zorg in de refractiechirurgie.Refractiechirurgie is niet in de laatste plaats omcosmetische redenen erg ‘populair’. Het is inNederland verreweg de meest uitgevoerde oog-operatie. Een actueel onderwerp derhalve.De voordracht ‘Orbita’ van Prof.Dr. Mourits lagqua onderwerp iets verder weg van de dagelijk-se praktijk van de aanwezigen. Niettemin wer-den de fascinerende uitleg en beelden geboeidgevolgd. ‘De VOVZ door de jaren heen’ werd enthou-siast ‘voorgedragen’ door mevrouw Van Rijssenen de heer Ransijn. In chronologische volgordewisselden foto’s uit het verre en recente verle-den elkaar af met feiten en anekdotes uit degeschiedenis van de VOVZ, waarna ook nogeven werd ingegaan op de toekomstperspectie-ven. ‘Een vereniging die het waard is om lid vante zijn of vandaag van te worden’, luidde deoproep herhaalde malen deze dag.

Tijdens de koffiepauze kreeg iedereen degelegenheid zich uitgebreid bij de stands teinformeren en ‘onder de koffie’ bij te pratenmet collega’s. “Die contacten vind ik ook heelbelangrijk, naast alles wat we hier leren op oog-heelkundig gebied”, zegt een verpleegkundigedesgevraagd.

lees verder op pagina 10

Impressie 4e Lustrumsymposium




Vóór half negen ‘s morgens waren de medewer-kers van de congresbalie er al helemaal klaar voor.Nog even overleg met Ingrid Groenewegen van desymposiumwerkgroep.

Dagvoorzitter Prof. Dr. H.J.M. Völker-Dieben (l) enKaren Rakers, werkgroepsymposium, worden op pas-sende wijze aan het publiek voorgesteld

In zijn openingswoord heet voorzitterTiny Manders iedereen van harte wel-kom

De koffiepauze, geanimeerd in gesprek en uitgebreide bezoeken aan de stands

Achteraan aansluiten voor aanmelding bij de congresbalie

Direct na binnenkomst eerst registreren!

Fotoimpressie Lustrum


9VOVZ Maart Nr. 19-1

Els Gutker (r), van de symposiumwerkgroep ingesprek met Femmie van Rijssen(l) en MarionOdekerken (m) bij de VOVZ-balie

Enkele bezoekers hadden de tas die ze voor aanvang vanhet programma bij de VOVZ-stand gehaald hadden al ingebruik

Voor de lunchpauze was meer dan een uur uitgetrokken.Iedereen kon dus rustig genieten van het uigebreide aan-bod

Zoals de gehele dag zich kenmerkte door het uitzon-derlijk hoge niveua, zo uitstekend was ook de cateringverzorgd: warme en koude buffetten met heerlijkhedenboden voor elk wat wils

In de middagpuaze kreeg ElsGutker de gelegenheid twee prijs-winnaars gelukkig te maken meteen reservering voor ‘Dineren inhet donker bij Bartiméus

Bloemen voor de werkgroep van het symposium en dedagvoorziter. En terecht! Zij hebben deze dag, samenmet de vele vrijwilligers, tot een overweldigend succesgemaakt


4e

Lu

stru

msy

mp

osi

um

4e

Lu

stru

msy

mp

osi

um

Het tweede deel van het ochtendpro-gramma werd verzorgd door Prof.Dr. Polak,Prof.Dr. de Keizer en Prof.Dr. Kestelyn.Onverminderd geconcentreerd werden deinteressante voordrachten gevolgd. De laat-ste beelden uit de inleiding CorneaTransplantatie van Prof.Dr. Kestelyn becom-mentarieerde hij met een uitbundig: ‘Etvoilà’, operatie voltooid! Hetgeen hem eenapplausje opleverde. Karen Rakers leidde de lunchpauze in metenkele huishoudelijke mededelingen.Daarna geduldig wachten in de lange rijenvoor de buffetten, maar dat bleek alleszinsde moeite waard want ook de catering wasuitstekend verzorgd, een culinaire traktatieop deze feestelijke dag.

Ook de inleiders in het middagprogram-ma werden door dagvoorzitter Prof. Dr.Völker-Dieben elk aan het begin van hunvoordracht aan het publiek voorgesteld, com-pleet met aardige persoonlijke achtergronden.De voordrachten die volgden hielden, zelfsna de copieuze lunch, het publiek ononder-

Data voor uw agenda;21 september

Algemene Ledenvergadering in Utrecht

U ontvangt hiervoor een schriftelijke uitnodiging

10 november21ste Symposium

VUmc Amsterdam

broken ‘bij de les’. Wederom prachtige, edu-catieve illustraties van ziektebeelden enopnamen van al dan niet nieuwe operatie-technieken. En dit alles onderbouwd doorfeiten en cijfers die de ontwikkelingen bin-nen de oogheelkundige zorg duidelijk inkaart brachten.

Dit jubileumsymposium stond zondertwijfel, van begin tot eind, op een bijzonderhoog niveau. De opgetogen reacties gedu-rende de dag en na afloop waren daarvaneen bevestiging. Superlatieven alom over deinhoud en vorm van de voordrachten engrote waardering voor de organisatie. Opweg naar de uitgang laat een verpleegkundi-ge uit het Oosten van het land nog weten:“Het was voor mij de eerste keer dat er opéén dag zoveel gespecialiseerde kennis eninformatie zo helder en diepgaand werdgepresenteerd. Ontzettend leerzaam.Werkelijk een aaneenschakeling van hoogte-punten. En ik weet dat ik beslist niet deenige zal zijn die het zo heeft ervaren!”



Oo

gm

ed

icatie

Oo

gm

ed

icatie

Therapietrouw ten aanzien van oogme-dicatie na een hoornvliestransplantatie

Aanleiding voor onderzoekBinnen de oogheelkundige zorgverlening inNederland is bekend dat patiënten, met eenstrikte behandeling met oogmedicatie, in ver-schillende mate therapietrouw zijn.Therapietrouw en het gezondheidsgedrag vanmensen is daarom een dagelijks aandachtsge-bied voor de verpleegkundige oogzorg. In ver-schillende studies wordt het belang aangege-ven van therapietrouw ten aanzien van oog-medicatie bij patiënten met een hoornvlies-transplantatie voor een succesvolle trans-plantatie. Het principe van deze operatie isdat het centrale gedeelte van het troebele ofzieke hoornvlies wordt vervangen door eenexact even groot schijfje van de cornea vaneen donoroog. Jaarlijks worden er circa 800transplantaties in Nederland uitgevoerd.Aangezien het hoornvlies geen bloedvatenbevat verloopt de wondgenezing traag. Tervoorkoming van afstotingsreacties van hethoornvlies moeten patiënten ongeveer éénjaar postoperatief cotricosteroïd-oogdruppelsgebruiken. Er bestaat een duidelijke relatie

Esther van der Valk (27) heeft haar opleidingVerplegingswetenschap cum laude afgerond in 2008 aan

de universiteit Utrecht. Ten behoeve van het afstudeertra-ject deed zij onderzoek naar problemen en behoeften van

patiënten ten aanzien van therapietrouw na een hoorn-vliestransplantatie, binnen de divisie oogheelkunde van

het UMCG. Zij deed dit onder begeleiding van Dr. J.J. vander Bijl en Dr. C.J. Gamel. Momenteel werkt Esther als ver-

pleegkundige op de polikliniek oogheelkunde en als zorg-onderzoeker in het UMCG.

tussen de hoeveelheid corticosteroïd-oogdrup-pels postoperatief en een hoornvliesafstoting. In 2000 is binnen de divisie oogheelkunde vanhet UMCG een verpleegkundig spreekuur gestartgericht op het verbeteren van de verpleegkundi-ge oogzorg. Aanleiding voor het opzetten vandit verpleegkundig spreekuur was het bevorde-ren van therapietrouw ten aanzien van oogme-dicatie. Binnen dit verpleegkundig spreekuurkrijgen patiënten – éénmalig preoperatief –voorlichting gericht op kennis en vaardigheden.Verpleegkundigen geven binnen dit spreekuurzowel mondelinge als schriftelijke voorlichting.Tevens wordt de druppelvaardigheid met patiën-ten geoefend. Ondanks dit huidige verpleegkun-dig spreekuur – gericht op kennis en vaardighe-den – blijkt echter uit praktijkervaring van cor-nea specialisten dat patiënten therapieontrouwzijn ten aanzien van de voorgeschreven oogme-dicatie. Dit geeft aanleiding om te achterhalenwat verpleegkundigen – naast de huidige zorggericht op kennis en vaardigheden – kunnen bij-dragen aan het bevorderen van therapietrouwten aanzien van oogmedicatie.



De externe variabelen, zoals demografische fac-toren worden verondersteld het gedrag alleente beïnvloeden via de drie determinanten en degedragsintentie. Attitudes, sociale invloed ende eigen-effectiviteit bepalen de intentie totgedrag voordat het gedrag vertoond is. Indiende gedragsintentie uiteindelijk positief is tegen-over het uitvoeren van het gewenste gedragkunnen barrières of bepaalde handelingsvaar-digheden meespelen die de uitvoering van hetgedrag in de weg kunnen staan.

Uitvoering van het onderzoekVoor de probleemanalyse werden 55 patiëntenmet een hoornvliestransplantatie – in de post-operatieve periode van één jaar, te weten in deperiode van februari 2007 tot februari 2008 –door de onderzoeker uitgenodigd voor deelna-me aan het onderzoek. Uit deze groep patiën-ten werden zes patiënten, die in de periode vanapril 2008 de onderzoekssetting bezochten,door de onderzoeker benaderd voor de behoef-te analyse. Voor dit onderzoek werd de vragen-lijst ‘Problemen bij het gebruiken van oogmedi-catie na een hoornvliestransplantatie’ ontwik-keld. De vragenlijst had in totaal 29 vragen enwas opgebouwd aan de hand van de conceptenvan het ASE-model. Voor de behoefte analysewerd gebruik gemaakt van semi-gestructureer-de interviews. De interviews zijn afgenomendoor de onderzoeker aan de hand van eenvooraf vastgesteld interviewprotocol met topicsvoortvloeiend uit het ASE-model. Het inter-viewprotocol bestond uit één beginvraag en uitzeven hoofdvragen, welke open gesteld wer-den.

Resultaten van het onderzoekZesenveertig vragenlijsten werden ingevuld engeretourneerd. Dit is een respons van 84%(46/55). De gemiddelde leeftijd van deze steek-proef was 62 jaar (SD= 17,049). Vijfentwintigmannen en 21 vrouwen vulden de vragenlijstin. Zes respondenten werden uitgenodigd voordeelname aan de behoefte analyse (interview)en gaven hier toestemming voor. De gemiddel-de leeftijd van de geïnterviewden was 62 jaar(SD= 8,479). Vier mannen en twee vrouwennamen deel aan het interview. Patiënten in ditonderzoek lijken niet altijd gemotiveerd te zijnom te oogdruppelen zoals voorgeschreven.Opmerkelijk in dit onderzoek is dat bij patiën-ten met een hoornvliestransplantatie de fasepostoperatief een rol kan spelen bij de matevan motivatie om te druppelen volgens voor-schrift. Zo lijken patiënten gemotiveerder om tedruppelen wanneer de operatie kort geleden is.


Oo

gm

ed

icati

eO

ogm

ed

icati

eIn de huidige inzichten zijn er enkel beschrijven-de studies bekend naar verpleegkundige interven-ties gericht op kennis en vaardigheden ter bevor-dering van therapietrouw ten aanzien van oogme-dicatie. Het gaat hier om verpleegkundige inter-venties die gericht zijn op de techniek van hetoogdruppelen en op educatie ter kennisverhogingvan de behandeling. Omdat binnen het huidigeverpleegkundige spreekuur al interventies wordenuitgevoerd gericht op kennis en vaardigheden entherapietrouw blijft bestaan, lijkt het zinvol eenaanvullende verpleegkundige interventie te ont-wikkelen gericht op het bevorderen van therapie-trouw. Om een effectieve verpleegkundige inter-ventie te ontwikkelen is het van belang dat dezeaansluit op de zorgvraag - problemen en behoef-ten - van patiënten met een hoornvliestransplan-tatie en dat deze gebaseerd is op een vollediginzicht van de determinanten vantherapie(on)trouw vanuit een gedragsverklarendetheorie en/of model.Bovenstaande was aanleiding voor een onderzoeknaar de problemen en behoeften van patiëntendie als basis dienen voor een aanvullende ver-pleegkundige interventie gericht op het bevorde-ren van therapietrouw ten aanzien van oogmedi-catie na een hoornvliestransplantatie. Dit onder-zoek werd uitgevoerd binnen het afstudeertrajectvan de masteropleiding Verplegingswetenschap.Het onderzoek heeft plaatsgevonden binnen dedivisie oogheelkunde van het UMCG. In 2008werden hier 65 hoornvliestransplantaties uitge-voerd.

ASE-modelData werden verzameld middels schriftelijke vra-genlijsten (probleemanalyse) en semi-gestructu-reerde interviews (behoefte analyse). De concep-ten van het gedragsverklarende Attitude, Socialeinvloed en Eigen-effectiviteit model (ASE-model,figuur 1) – attitude, sociale invloed, eigen-effecti-viteitsverwachting, intentie, barrières en vaardig-heden – hebben hierbij een centrale rol gespeeld.

het gedragsverklarende ASE- model


VOVZ Maart Nr. 19-1

Naarmate de postoperatieve periode langer wordtlijkt de motivatie om te druppelen minder te wor-den. Een barrière die patiënten in dit onderzoekaangeven – om niet te druppelen volgens voor-schrift – lijkt het vergeten van één of meerderedruppels per dag te zijn. Dit ondzoek laat hiervoorverschillende oorzaken zien. Zo zullen patiëntendruppels vergeten wanneer het dagelijkse ritmeverandert, zoals in het weekend of tijdens vakan-ties. Patiënten geven daarnaast aan de druppel dieop het drukste moment van de dag moet wordengenomen sneller te vergeten dan de druppel op deochtend en in de avond. Geïnterviewden hebbenaangegeven behoefte te hebben aan ondersteuningspecifiek gericht op het verhogen van de motiva-tie. Patiënten geven in dit onderzoek aan behoeftete hebben aan een verpleegkundig spreekuur op demomenten dat zij bij de oogarts voor een consultkomen. Binnen dit spreekuur is er behoefte aan:uitleg en/of samen oefenen betreffende de drup-pelvaardigheid en uitleg over de voorgeschrevenoogdruppels en/of een aangepast druppelbeleid. Ineen andere recente studie zeggen patiënten tevensbehoefte te hebben aan informatie over conse-quenties van lage therapietrouw gezien oogmedi-catie en willen deze informatie later in het behan-delingsstadia wederom ontvangen, zodat ook deeigen ervaring meegenomen kan worden. Eenbelangrijk signaal uit dit onderzoek is dat patiën-ten zeggen gebruik te maken van een druppelre-minder indien deze aangeboden wordt. Dit is eenbelangrijk signaal van patiënten, omdat in een eer-der uitgevoerde studie gebleken is dat patiënten –met een langdurig oogmedicatiebeleid – met dezereminder significant meer druppelden dan patiën-ten die zonder deze reminder druppelden.

Conclusie en aanbevelingenMet dit onderzoek is getracht een basis te leggenvoor een verpleegkundige interventie. Aanbevolenwordt om de volgende problemen en behoeften tegebruiken als basis voor een verpleegkundigeinterventie gericht op het bevorderen van thera-pietrouw ten aanzien van oogmedicatie:AttitudeEen probleem vormt een verlaagde motivatie omte druppelen volgens voorschrift. De mate vanmotivatie kan afhangen van de fase postoperatief;Er bestaat behoefte bij patiënten aan verpleegkun-dige ondersteuning en aan ondersteuning om demotivatie te verhogen.BarrièresEen probleem vormt het vergeten van oogdrup-pels. Dit kan afhangen van het veranderen van hetdagritme en het druppelen midden op de dagwordt sneller vergeten;Er bestaat bij patiënten behoefte aan verpleegkun-

13

Oo

gm

ed

icatie

Oo

gm

ed

icatie

dige ondersteuning bij het herinneren aan hetgebruiken van oogdruppels, in de vorm van eendruppelreminder.VaardighedenBehoefte aan een verpleegkundig spreekuurwaarin informatie geboden wordt betreffendeuitleg en/of samen oefenen betreffende dedruppelvaardigheid en uitleg over de voorge-schreven oogdruppels en/of aangepast druppel-beleid.

Om een volledig inzicht te krijgen in problemenen behoeften die patiënten hebben voor ver-pleegkundige ondersteuning bij het opvolgenvan het oogmedicatiebeleid is er een aanvul-lend – op dit onderzoek – kwalitatief onder-zoek nodig binnen verschillende onderzoekset-tings, waarbij het bereiken van saturatie vangegevens een vereiste is. Daarnaast is het vanbelang om de resultaten van dit onderzoek tegebruiken als basis voor het ontwikkelen vaneen verpleegkundige interventie gericht op hetbevorderen van therapietrouw gedrag ten aan-zien van oogmedicatie. Vervolgens wordt aan-bevolen de interventie te testen op verhogingvan therapietrouw aan de hand van een effect-studie.


gekn

ipt

voor

uge

knip

t vo

or u

geknipt voor u✄Tracer Medewerkersblad VUmc 22-5-08



15VOVZ Maart Nr. 19-1

geknipt voor ugeknipt voor ugeknipt voor u ✄



gekn

ipt

voor

uge

knip

t vo

or u


Documents

Oogcontact 2009-03