SADRŽAJ

Uvod.........................................................................................1

1. Funkcija operativnog sistema.............................................2

2. Razvoj operativnih sistema.................................................5

3. Vrste operativnih sistema...................................................7

4. WINDOWS operativni sistemi.............................................8

5. LINUX................................................................................12

6. MAC OS.............................................................................13

ZAKLJUČAK.............................................................................14

LITERATURA...........................................................................15

1

Uvod

Rani računari nisu imali operativni sistem. Operator je osoba koja je ručno unosila i pokretala programe. Kada su razvijeni programi za učitavanje i pokretanje drugih programa logično je bilo da takvi programi dobiju naziv po onome čiji posao obavljaju.

Prvim računarom ćemo smatrati takav elektronski računar koji je odgovarao Fon Nojmanovoj arhitekturi - kod koga su i program i podaci u istoj memoriji. Kada su se sa sledećim računarima pojavili i prvi spoljašnji uređaji - čitači papirne trake i bušač kartica - pojavila se prilika za sledeći stepen automatizacije. Uobičajeni skup kartica na kojima su se nalazili kodovi za ulazne i izlazne operacije su bile klica za budući razvoj operativnih sistema.

Najčešća upotreba pojma "operativni sistem" danas, od opšte i stručne javnosti, se odnosi na sav softver potreban korisniku za upravljanje sistemom i pokretanje svih programa koji mogu raditi na tom sistemu. Po opšteprihvaćenim normama to podrazumeva ne samo najniže slojeve jezgra (kernel) koji neposredno upravljaju uređajima nego i biblioteke neophodne korisničkim programima kao i osnovne programe za baratanje datotekama i konfigurisanje sistema.

Najniži nivo svakog operativnog sistema je kernel, jezgro, prvi sloj softvera koji se učitava u računarsku memoriju pri pokretanju. Kao prvi softverski sloj, on obezbjeđuje svom ostalom softveru koji se potom učita u operativnu memoriju zajedničke usluge jezgra. Osnovne usluge koje pruža ovo zajedničko jezgro su pristup diskovima, upravljanje memorijom, upravljanje procesima i poslovima i pristup ostalim računarskim uređajima. Kao i kod operativnog sistema i ovde postoji pitanje šta tačno treba da čini "kernel". Postoje mišljenja koja podržavaju koncept "mikrokernela" ili "monolitni kernel" ili nešto treće, čak se postavljaju pitanja kao na primer—treba li sistem za upravljanje datotekama (fajl sistem) biti dio kernela?

U računarstvu, operativni sistem (OS) je skup programa i rutina odgovoran za kontrolu i upravljanje uređajima i računarskim komponentama kao i za obavljanje osnovnih sistemskih radnji. Operativni sistem objedinjuje u cjelinu raznorodne dijelove računara i sakriva od krajnjeg korisnika detalje funkcionisanja ovih dijelova. Operativni sistem stvara za korisnika radno okruženje koje rukuje procesima i datotekama, umjesto bitovima, bajtovima i blokovima podataka.

2

1. Funkcija operativnog sistema

Računar je uređaj (hardware) koji obrađuje, pamti ili razmjenjuje informacije. Način na koji to radi je određen u programu. Program (software) je niz komandi koje određuju šta treba uraditi sa podacima. Znači, dva neodvojiva dijela računara su:

- hardver – uređaj (hardware ) i- softver – program (software).

Pošto hardver ne može da radi bez softvera, a softver nema smisla bez hardvera jasno je da oni čine računar. Na primjer, ako zamislimo da je ljudsko biće računar, onda bi hardver predstavljale ćelije (tkiva, organi, ...), a misli i ideje bi predstavljali softver. Harderom treba upravljati, tj. na neki način treba „natjerati“ procesor da sabere dva broja, disk da zapamti određenu sliku, monitor da prikaže podatke kako treba, pointer da prati kretanje miša, štampač da odštampa željene podatek itd. To je posao softvera ili programa. Dakle, ispravan hardver ne radi ako nema softvera. Tip softvera koji upravlja hardverom zove se sistemski softver (jer upravlja sistemom) ili operativni sistem. Softver ne služi samo da upravlja hardverom nego i za pružanje usluga korisniku (čovjeku). Tako su za razne poslove kreirani različiti programi. Ako želite da otkucate neki tekst određeni program vam nudi tu mogućnost. Ako želite da kreirate neku sliku koristićete neki drugiprogram. Čak i korisnik može napraviti neki svoj program za neku posebnu cvrhu. Ova vrsta softvera koja pruža razne usluge korisnicima tj. ima konkretnu primjenu (application) u svakodnevnom poslu se zove aplikativni softver (primijenjeni ili upotrebni program).

Dakle, softver dijelimo na: sistemski (operativni sistem za upravljanje hardverom) i aplikativni (primjenjivi).

Softver se kreira pomoću nekog programskog jezika. Najpoznatiji programski jezici su: Basic,Pascal, Fortran, C, C++, Java, Delphi, VisualBasic itd. Većina današnjih operativnih sistema je kreirana („napisana“) u C-u.

Operativni sistem (sistemski softver) je skup programa koji upravljaju hardverom, podacima i izvršavaju naredbe korisnika. Funkcije operativnog sistema su:

- upravljanje procesorom (CPU),- upravljanje memorijom (RAM),- upravljanje I/O uređajima,- upravljanje podacima i- upravljanje aplikacijama.

Dakle, OS kontroliše i upravlja računarom uz pomoć instrukcija korisnika. Ako bi grafički prikazali odnos korisnika i računara onda bi to izgledalo kao na slici 1. Naime, korisnik radi

3

na nekoj aplikaciji (unosi tekst, sluša muziku, projektuje, računa, ...). Aplikacija koristi operativni sistem da bi izvršila obradu podataka na hardveru.

Aplikativni softver ili prosto aplikacije se koriste za izvršavanje određenih poslova na računaru: obrada teksta, tabelarni proračuni, crtanje, obrada slike, obrada zvuka, komponovanje, kreiranje animacija, učenje, zabava itd. Aplikacije su onaj dio računara koji krajnji korisnik najviše koristi.

Aplikacije koriste operativni sistem da bi pristupile hardveru. Zbog toga se aplikacije kreiraju I prilagođavaju za razne operativne sisteme. Drugm riječima, aplikacija izrađena za Windowsobično neče raditi na PC koji koristi Linux OS. Poznate aplikacije koje se svakodnevno koriste su: za unos i obradu teksta, za tabelarnu obradu podataka, za kreiranje prezentacija, za kreiuranje baza podataka, za kreiranje WEB stranica za čitanje WEB stranica, za kreiranje i obradu slike, za kreiranje grafika i crteža, za obradu zvuka, itd. Slične aplikacije postoje za sve OS. Ovo su aplikacije opšte namjene. Pored njih, postoje aplikacije za posebne namjene (bankarsko poslovanje, evidencija građana, statistika, finansijko poslovanje, itd).

Korisnici kroz aplikacije koriste funkcije računara (obrada, pamćenje i prenos informacija). Da bi aplikacije pravilno funkcionisale treba da su prilagođene operativnom sistemu i da koriste njegove prednosti. Dakle, poznavanje operativnog sistema je neophodan preduslov za kreiranje i koristenje OS.

Operativni sistem je program koji objedinjuje u skladnu celinu raznorodne djelove računara i sakriva od korisnika one detalje funkcionisanja ovih delova koji nisu bitni za korišćenje računara.Znači, operativni sistem ima dvostruku ulogu. S jedne strane, on upravlja delovima od kojih se sastoji računar (procesor, I/O kontroleri, radna memorija), sa ciljem da oni budu što celishodnije upotrebljeni. S druge strane, operativni sistem stvara za krajnjeg korisnika računara pristupačno radno okruženje, tako što pretvara računar od mašine koja rukuje bitima,bajtima I blokovima u masinu koja rukuje datotekama I procesima.

4

2. Razvoj operativnih sistema

U prvoj generaciji računarskih sistema operativni sistemi nisu postojali, tako da je operater koji je opsluživao računarski sistem, bio u obavezi da sve potrebne radnje, prije svega vezane za ulaz i izlaz podataka nekog programa, obavi sam. U drugoj generaciji računarskih sistema dolazi do nastanka prvih kontrolnih programa koji su pomagali operateru da opslužuje računarski sistem. Tada su, dakle, prvi put funkcije opsluživanja i upravljanja sistemom podeljene između operatera i kontrolnih programa. Ali ti kontrolni programi nisu bili toliko sofisticirani da bi ih mogli nazvati operativni sistem. U trećoj generaciji računarskih sistema, kontrolno upravljačke funkcije se još više prebacuju na sam računar i zbog toga dolazi do nastanka većeg broja kontolnih i upravljačkih programa velike kompleksnosti. Skup svih tih programa nazvan je operativni sistem.

Historija operativnih sistema se treba posmatrati kroz razvoj racunara .Od svog postojanja elektronski racunari su prošli neki razvojni put pa tako postoje četiri generacije razvoja računara.

Prva generacija

Ovu generaciju karakterise razdoblje 50-tih godina odnosno izmedju 1945-1955 godine . Osnovni gradivni element bila je elektronska cev.U tom razdoblju pojavio se i prvi racunar ENIAC ( 1946 godine ) koji je bio tezak 30tona sastavljen od 18 hiljada elektronskih cevi , 70 hiljada otpornika , 10 hiljadakondenzatora i imao je potrosnju 150kW.Takodje u tom periodu nisu postojali operativni sistemi kao ni programski jezici( ukljucujuci i asembler ) pa su sve poslove programiranja i odrzavanja racunara radililjudi.Racunari su se koristili samo za potrebe vojske.

Druga generacija

Razdoblje ove generacije je izmedju 1955 i 1965 godine .Gradivni element ove generacije bio je tranzistor. Racunari u ovoj generaciji postaju dosta manji i dolazi do pojavljivanja prvih programskih jezika. Pa tako ljudi počinju da pišu programe na papiru u programskom jeziku FORTRAN pa su zatim te programe prenosili na bušene kartice. Izvrsenje programa kod ovog racunara vrsilo se tako što sistemski operator ubaci kartice sa FORTRAN kompajlerom pa onda bušene kartice sa programom koji treba izvršiti . Računar obradi podatke i rezultat se dobija takođe na bušenim karticama. U ovom periodu javlja se sledeće poboljšanje ( batch system ). To se uvodi kada se na jednom mestu nalaze više programa koji zahtevaju istu stvar ( npr FORTRAN kompajler pa se onda oni prebacuju pomocu slabijeg računara na magnetnu traku koja se kasnije predaje jačem računaru koji učitava poseban program i onda redom izvršava programe.

Treća generacija

5

Treća generacija (1964- ?) uvodi integrisano elektronsko kolo – čip kao osnovni dio u računaru ( jedna ovakva komponenta zamjenjuje više tranzistora – u početku to je nekoliko desetina, a kasnije se penje na hiljade pa na milione), čime se dimenzije, cijena i potrošnja energije i dalje smanjuje. Brzina rada raste. Tu su svi elementi elektronskog kola sadržani na maloj kriški silicijuma ili čipu. Imamo pojavu dijeljenja procesorskog vremena, te istovremenu obradu više programa kroz multiprogramiranje, a dolazi i do prvih povezivanja računara u sisteme automatske obrade podataka. Razvijeni su operativni sistemi. Raste ponuda aplikacionih softverskih paketa. Kao sekundarna memorija koristi se hard disk i flopi disk. Tipični predstavnici ove generacije su: IBM 370, CDC 6600 i drugi.

Četvrta generacija

Razdoblje ove generacije je vezano za godine posle 1980 . Gradivni element je mikroprocesor. Prvi mikroprocesor je firme INTEL sa oznakom i 4004 . Prvi mikro processor je radio sa vremenskim taktom od 107 khz .Izvršavao je oko 60000 operacija u jednoj sekundi. Ovaj period je period personalnih računara koje su većina ljudi posedovali. Primjeri personalnih računara su : Spectrum , Commodore , Atari zatim su tu IBM PC , Apple Macintosh i dr . Tu se javljaju i operativni sistemu kao sto su MS – DOS i UNIX. Prave se programi za korisnike i dolazi do stvaranja grafičkog okruženja.

Pored klasičnih operativnih sistema javljaju se dve nove vrste : Mrezni OS. Računari su povezani u mrežu , svaki računar ima svoj OS koji međusobno komuniciraju preko nekog protokola . Korisnik jednog računara se može prijaviti na drugi i pokupiti podatke . Mreže mogu biti lokalne i globalne.Takodje se pojavljuje OS u kome korisnik nije svestan da radi sa vise procesora jer OS koristi resurse sa cijele mreze.

6

3. Vrste operativnih sistema

OS možemo klasifikovati po više kriterijuma.

Po broju procesora OS mogu biti:

Jednoprocesorski Višeprocesorski

Višeprocesorski sistemi predstavljaju mogućnost značajnog poboljšanja za veliki broj aplikacija koje imaju problem sa procesorom. Kod njih se veliki poslovi dekomponuju na nekoliko manjih poslova koji se izvršavaju istovremeno i tako se vrijeme izvršavanja aplikacija smanjuje.Po broju podrzanih procesora i procesa:

Tip OS Br.procesora Br.procesa Dijeljena memorijaMonoprogramski 1 1 -Viseprogramski 1 ≥1 -Viseprocesorski ≥1 ≥1 DaDistribuirani ≥1 ≥1 Ne

Monoprogramski OS su najstariji OS i u datom vremenskom intervalu oni mogu da izvršavaju samo jedan posao, tj.izvršavanje drugog posla može da započne tek nakon sto se prvi u potpunosti završi.

Višeprogramski OS su projektovani tako da u datom vremenskom intervalu mogu da izvršavaju više poslova. Kod njih postoji preklapanje zahtijeva za procesorom i U/I uređajima od strane više programa ili korisnika. Tako se postiže iskorišćenje procesora a cilj je da procesor uvijek ima šta da radi.

Višeprocesorski OS upravljaju radom RS koji ima više procesora pri čemu svi koriste dijeljenu memoriju. Mogu biti:

Simetrični (svi procesori su jednaki i U/I aktivnost može da bude urađena na bilo kom procesoru),

Asimetrični (postoji glavni procesor i on uglavnom radi U/I aktivnost i distribuira rad ostalih procesora).

Distribuirani OS su projektovani tako da u datom vremenskom intervalu mogu da izvršavaju više poslova na više procesora koji u opštem slučaji ne koriste dijeljenu memoriju.

Po načinu rada:

Koji podržavaju paketnu obradu, Koji podržavaju obradu sa dijeljenjem procesorskog vremena, Koji podržavaju obradu u realnom vremenu.

7

Kod paketne obrade se poslovi izvršavaju onim redom kojim pristižu u red poslova spremnih za izvršavanje. Koristio se kod uređaja sa bušenim karticama i magnetnim trakama. Nedostatak je da neki kratki poslovi dugo čekaju završetak već unijetih poslova.Kod OS sa dijeljenim vremenom svakom korisniku se u unaprijed definisanom kvantumu vremena dodijeli procesor. Nakon isteka tog vremena OS oduzima procesor od tog procesa i dodjeljuje ga sljedecem procesoru.Obrada u realnom vremenu je prisutna kod sistema gdje se vrijeme odgovora zahtijeva u strogo definisanim granicama. Ovdje nije dozvoljeno prekoračenje dogovorenog vremena odgovora.U upotrebi su najcešće sistemi opšte namjene koji koriste više načina rada.

4. WINDOWS operativni sistemi

Microsoft je Američka firma koju su 1975. godine osnovali Bill Gates i Paul Allen. Sjedište firme je u mjestu Redmond, država Washington. Osnovna djelatnost firme je razvoj osnovnog računalnog software-a poput operativnih sustava, razvojnih alata, uredskih programa i baza podataka. Pravi poslovni procvat firme slijedi po izdavanju operativnog sustava Windows 95, prvenstveno dizajniran za kućnu uporabu, koji u osnovi obilježava izgled svih današnjih proizvoda.

Operativni sustavi koje je firma Microsoft razvila dijele se u dvije skupine: MS-DOS (MicroSoft Disk Operating System) Windows (zaštićeno ime za Microsoft Windows operativni sustav)

MS-DOS primijenjen je na prvom PC računalu kojeg je razvila tvrtka IBM 1981. godine. Prva verzija PC-DOS 1.0 iz 1981. godine zadržala se je u gotovo neizmijenjenom obliku sve do verzije MS-DOS 6.22 iz 1994. godine. U osnovi, radi se o operativnom sustavu koji se isključivo bavio diskovima s tekstualnim sučeljem, te se pokretanje aplikacija i zadavanje naredbi sustavu obavljalo s tipkovnicom. MS-DOS je zapravo razvila firma 'Seattle Computer Products', i nazvala ga 86-DOS. Microsoft je kupio SCP i licencirao taj proizvod i stavio na raspolaganje IBM-u kao MS-DOS. IBM je paralelno s MS-DOS-om izdavao i svoj PC-DOS. DOS se je prestao koristiti. Danas ga koriste jedino računalni nostalgičari za pokretanje starih programa kojih se ne žele riješiti. Radu u MS-DOS operativno sustavu znači rad kroz sučelje s komandnom linijom. Znači preko tipkovnice upišu se ključne riječi (ime instrukcije) kojima se dodaju parametri (usmjeravanje rada instrukcije) i po potrebi prekidači (način rada instrukcije).

No rad s komandnom linijom dosta je nezgrapan. Iako je podosta aplikacija razvijeno pod MS-DOS operativnim sustavom, od kojih su neke koristile podršku rada s mišem, to još uvijek nije bilo grafičko sučelje prema korisniku. Microsoft Windows je u svojim počecima izrazito ovisio o MS-DOS-u te je predstavljao tek nešto više od grafičkog sučelja DOS-a, ali od verzija Windows NT i Windows 95 to su samostalne verzija Windows-a s grafičkim sučeljem prema korisniku. Jezgre pojedinih sustava u potpunosti se razlikuju.

DOS jezgru (kernel) koriste sustavi: - 1985 Windows 1.0 - 1987 Windows 2.0

8

- 1988 Windows 2.1 - 1990 Windows 3.0- 1992 Windows 3.1 - 1992 Windows for Workgroups 3.1 - 1993 Windows for Workgroups 3.11 - 1995 Windows 95 / DOS 7.0 - FAT 16- 1997 Windows 95 OSR2 / DOS 7.1 - FAT 32- 1998 Windows 98 - 1999 Windows 98 SE (Second Edition) - 2000 Windows Me (Millennium Edition)

NT jezgru (kernel) ili noviju koriste sustavi: - 1993 Windows NT 3.1 - 1994 Windows NT 3.5 - 1995 Windows NT 3.51 - 1996 Windows NT 4.0 - 2000 Windows 2000 (NT 5.0) - 2001 Windows XP (NT 5.1) - 2002 Windows Server 2002 (NT 5.1) - 2003 Windows Server 2003 (NT 5.2) - 2007 Windows Home Server (NT 5.2) - 2007 Windows Vista (NT 6.0) - 2008 Windows Server 2008 (NT 6.0) - 2009 Windows Server 2008 R2 (NT 6.1) - 2009 Windows 7 (NT 6.1) - 2011 Windows Home Server 2011 (NT 6.1) - 2012 Windows Server 2012 (ReFS 6.2) - 2012 Windows 8 (ReFS 6.2) 2013 - Windows 8.1 (ReFS 6.2) 2014 - Windows 10 (ReFS 6.4)

Datotečni sustavi navedenih dvaju skupina potpuno su različiti, FAT i NTFS. Osnovna razlika između FAT (DOS jezgra) i NTFS (NT jezgra) datotečnog sustava je u tome što je NTFS sustav 'journaling' tipa što znači da ima mogućnost samooporavka u slučaju nasilnog isključivanja računala, zbog nestanka struje na primjer. NTFS indeksira (popisuje) sve datoteke u JOURNALU, zapisu o promjenama tijekom rada, na temelju kojeg se potom obavljene promjene upisuju u datoteke te se dvostrukim slijednim zapisom sprječava gubitak podataka i oštećenje datotečnog sustava. Na temelju uspješno upisanog JOURNALA može se rekonstruirati promjena koja se zbog isključenja računala nije uspješno upisala u datoteku. Kod FAT datotečnog sustava samooporavka nema te je gubitak podataka mnogo vjerojatniji. Stoga ne čudi konačna orijentacija svih proizvoda na NTFS datotečni sustav. DOS operativni sustav zna prepoznati samo zapise na particija FAT tipa, Windows 9X sustavi prepoznaju zapise na FAT i FAT 32 particijama dok je NTFS datotečni sustav dizajniran da može prepoznati podatke na navedenim datotečnim sustavima DOS-a.

Na temeljim NTFS datotečnog sustava Microsoft dizajnira noviji ReFS (Resilient File System) koji ima unaprijeđeni sustav pristupa diskovima, kao i sustav glede otklanjanja grešaka prilikom zapisivanja i čitanja podataka. Sav raspoloživ prostor diska hijerarhijski se nadgleda i povećane su mogućnosti glede dužine imena datoteke i opisa puta do nje uz primjenu 'unicode' znakovlja, a neko od NTFS osobitosti neće se više koristiti kao kratki

9

nazivi imena datoteka, sažimanje datoteka i dodatni atributi. Također je značajno poboljšana podrška za virtualizaciju. Kao rezultat naprednog ugrađenog sustava glede otpornosti na greške, administratori sustava ne moraju periodički pokretati alate kao što su CHKDSK kada koristite ReFS.

Poslužiteljske verzije operativnog sustava u pravilu su 64 bit-ne, od verzije jezgre 5.1 nadalje. Verzije za krajnjeg korisnika od Windows XP operativnog sustava nadalje (nakon izdanja 'Windows Server 2003' operativnog sustava čiju jezgru 64 bit-ni Windows XP koristi) raspoložive se u 32 bit-noj i 64 bit-noj verziji. Jezgre sustava su različite i osnovna razlika je u upravljačkim programima i u količini radne memorije koju mogu adresirati (232=4 GB / 264=1'073'741'824 GB). No, to pak ne znači da se za adresiranje memorije koristi svih 64 bit-a. Iz posve praktičnih razloga u dizajnu mikroprocesora obično se koristi 48-52 bit-a za adresiranje RAM-a. Višeprocesorski rad i velika količina radne i diskovne memorije glavno su obilježje poslužitelja i osnovno zadaća jezgre sustava koja to mora objediniti. Glavni čimbenik glede razvoja 64 bit-nih operativnih sustava je sadašnji dizajn mikroprocesora koji su u pravilu 64 bit-ni i postali standard u poslovnom okruženju. Za očekivati je da će se sve više programske potpore razvijati za 64 bit-nu platformu i da će ona postati standard za kućnu i poslovnu uporabu.

U prethodnom popisu nisu navedene sve poslužiteljske verzije Microsoft-ove porodice operativnih sustava. Izdavanjem inačice Windows XP objedinjeni su pravci razvoja operativnih sustava u jedan jedinstveni pristup zasnovan na NT jezgri i NTFS datotečnom sustavu, te se u osnovi koriste slijedeći produkti firme Microsoft:

Windows XP / Vista / 7 / 8 / 10 (kućne i profesionalne verzije za krajnjeg korisnika)

Windows Server (poslužiteljske verzije uz proširenja kao 'SQL Server', 'Exchange Server' i drugo)

Windows CE / Mobile / RT / Phone (posebne verzije za dlanovnike - mobilne uređaje)

Operativni sustav sam po sebi ima nekoliko osnovnih aplikacija opće namjene za obradu teksta ili grafike i sličnih ali nedovoljno moćnih za ozbiljniju uporabu. Stoga se nudi cijela paleta proizvoda različite namijene kao:

- 'Microsoft Office' je programska potpora za uredski rad. Uključuje program za obradu teksta 'Word', tablični kalkulator 'Excel', uredsku bazu podataka 'Access', program za izradu prezentacija 'Power Point' te alat za izradu jednostavnih web stranica 'Front Page'.

- 'Microsoft Visual Studio' je serija Microsoftovih alata za razvoj programske potpore. Radi se o korisničkim sučeljima, namijenjenim ugodnijem radu programera, koja su povezana s jezičkim procesorima koji podržavaju rad sa raznim programskim jezicima. Najčešći su 'Microsoft Visual Basic', 'C++' i 'C#'. Visual Studio podržava i dizajnerski pristup izradi programskog koda - bez pisanja koda, već raspoređivanje grafičkih ikona koje simboliziraju dijelove koda pri čemu se upisuju samo neke osnovne značajke (Properites) tih dijelova koda.

- 'Microsoft SQL Server' vrlo moćna i suvremena relacijska baza podataka. Osim samog pogona baze (database engine), obuhvaća dodatne alate: konzolu za upravljanje bazom 'Enterprise Manager', konzolu za upite Query Analyzer te nadzorni alat 'Profiler'. 'Microsoft Desktop Engine' (MSDE) besplatna je verzija koja ne obuhvaća dodatne

10

alate. Za MSDE su razvijeni neki besplatni programi nalik dodatnim alatima 'Microsoft SQL Servera'.

- Posebne verzije za Windows CE operativni sustav, od posebno prilagođenog 'Microsoft Office' do verzije SQL Servera zvane 'Microsoft SQL Server CE'.

Proizvoda ima poprilično. Vrlo je interesantan proizvod 'Virtual PC' koji omogućava da se u jednom operativnom sustavu instalira drugi. Na primjer instalira se MS-DOS koji preko ove programske potpore koristi resurse novih računala i radi u zasebno prozoru koji se može raširiti u 'full-screen'. Sadržaj 'umetnutog' sustava upisuje se u zasebnu datoteku tako da ih može biti više. Tako se na jednom Windows XP baziranom računalo mogu se koristi svi dosadašnji Microsoft operativni sustavi. Autoru su vrlo simpatične njihove realizacije tipkovnice i miša. No još je nešto jako važno. Tijekom godina razvijena je brojčano ogromna programska potpora drugih proizvođača, što je jedan od osnovnih razloga velike raširenosti (preko 50% u svjetskim razmjerima) Windows operativnog sustava. Tim više što Windows XP nudi prihvatljivu kompatibilnost glede rada aplikacija dizajniranih za rad na ranijim inačicama ovog operativnog sustava. Ako neće raditi izravno u Windows XP sustavu hoće kroz 'Virtual PC'.

Nažalost, za novije inačice Windows operativnih sustava navedena programska potpora nije raspoloživa, iako se još uvijek može preuzeti s Microsoft sjedišta, te se treba poslužiti rješenjima drugih proizvođača programske potpore, od kojih je za istu svrhu najprihvatljivije besplatno rješenje VirtualBox.

Microsoft je razvio cjelokupan sustav za automatski 'update' - zakrpavanje nedostataka za sve svoje proizvode. Ove zakrpe izdaju se pojedinačno (hotfix) ili se tijekom vremena kada se nakupi popriličan broj izda cjelokupna samo-instalirajuća aplikacija - paket sa svim potrebnim zakrpama (Service Pack - SP). Tako je ovih paketa NT ima šest, a Windows XP do 2008 godine tri, te Microsoft Office XP tri i tako za svaki proizvod. Pojedinačne zakrpe izdaju se u pravilu jednom mjesečno, obično u drugom tjednu tekućeg mjeseca. Bitno je za sistem-inženjera da ove pakete ukomponira u instalacijski Windows CD / DVD (Slipstreaming). Elementi sigurnosti sve su od većeg značaja u svijetu Interneta. U tom pravcu razvijaju se Microsoft operativni sustavi. U tom smislu SP2 za Windows XP sustav donio je podosta poboljšanja, a SP3 finalnu doradu svih zakrpi. Dodatne mogućnosti glede uvođenja novih tehnologija i povećanja funkcionalnosti uporabe donosi operativni sustavu Microsoft Vista, za koji je također s vremenom izrađen SP. Sličan slijed događaja važi i za Windows 7 operativni sustav i njegove nasljednike.

Da li treba poznavati MS-DOS? U osnovi ne, ali što raditi kada se u Windows XP/Vista/7/10 operativnom sustavu klikne na ikonu 'Command Prompt'? Naredbe sustavu zadaju se upisivanjem putem tipkovnice, a pravila su slična pravilima MS-DOS operativnom sustavu. Osobito ako dođe do oštećenja operativnog sustava kada se odmah na početku ponudi izbornik koji sadrži stavku 'Safe Mode with Command Prompt'. Dakle, za početak MS-DOS operativni sustav u kojem su obrađena sva načela vezana uz pojmove kao disk (volumen), datoteka (file) i imenik-mapa (directory-folder). Kod operativnog sustava Windows 7 i njegovih nasljednika, još je važnije poznavanje komandne linije, jer gotovo sve akcije vezane uz njegovu programsku potporu mogu se izvesti komandno-linijskim retkom, što omogućava učinkovitu izradu skripti.

11

5. LINUX

Linux je noviji operativni sistem i nastao je na osnovama Unix-a, ali se od njega po mnogočemu razlikuje. Jeftino se instalira, i održava, stabilan je, može da se primjenjuje na višeplatformi i što je najvažnije otvoren je sistem i dozvoljava ispravke i dogradnju.1

Stvorio ga je mladi Finac, tada student, Linus Torvalds 1991. godine na Univerzitetu u Helsinkiju. Torvalds je svoj operativni sistem objavio na Internetu i podsticao druge programere širom svijeta da se priključe njegovom daljem razvoju. Ubrzo, Linux je postao veoma popularan među računarskim entuzijastima koji su tražili alternativno rješenje za postojeće operativne sisteme za PC računare (DOS, Windows). Svojom koncepcijom stabilnog, a jeftinog operativnog sistema doživio je veliku ekspanziju i popularnost. Iako su prve verzije sistema baziranih na Linux kernelu bile vrlo odbojne običnim korisnicima zbog vrlo komplikovanog interfejsa, situacija se znatno izmjenila posljednjih godina zbog moćnog X Window grafičkog sistema (vrlo efektnog i intuitivnog GUI interfejsa).

Inače, termin Linux označava samo kernel (jezgro, tj. srž operativnog sistema). Svi ostali programi koji se nalaze u Linux operativnim sistemima su nezavisni proizvodi drugih organizacija ili pojedinaca (uglavnom izdati pod GNU General Public Licencom). Takav skup osnovnih sistemskih programa, kernela i ostalog aplikativnog softvera se zove GNU/Linux distribucija. Sve Linux distribucije su manje-više slične jedna drugoj i uglavnom se razlikuju samo u programima za konfiguraciju i u aplikacijama i verzijama aplikacija koje nude. Takođe, može se konstatovati da današnji Linux u odnosu na bilo koji operativni sistem podržava najširi spektar procesora i računarskih arhitektura. Tako sad za Linux postoji ogroman broj aplikacija i taj broj raste svakim danom. Gotovo sve š to Vam je potrebno postoji i za Linux, a većina tih aplikacija je besplatna. Ne postoji polje upotrebe u kojem se Linux ne može uspješno koristiti i zamijeniti ostale sisteme, pogotovo uz mogućnost da u rijetkim slučajevima kada ne postoji neka aplikacija za Linux, istu možemo uspješno pokrenuti pod velikim brojem OS emulatora koji emuliraju rad ostalih operativnih sistema (DOS, Windows, MacOS, AmigaOS…)

Za kraj možemo navesti da postoje i komercijalne Linux distribucije kao što su Red Hat, Mandrake i S.u.S.E. itd. koji pružaju veliki broj intuitivnih grafičkih konfiguracionih alata, takoda se podešavanje i administriranje sistema svodi na par klikova mišem i tako čini prelaz sa, recimo, MS Windows-a na Linux izuzetno lakim i skoro neprimjetnim. Tu su i distribucije kao Slackware Linux ili Debian GNU/Linux koje se drže tradicije i sigurnosti i zahtjevaju nešto veće znanje od prethodno navedenih, ali više ne morate biti vrsni poznavaoci Linux-a da bi ih uspješno koristili. Kako god bilo, koju god Linux distribuciju da odaberete, nećete se pokajati jer će vam se u današnje vrijeme kada se "pazi da je OS legalan" sigurno višestruko isplatiti.

1 Branko Latinović, „Informacione Tehnologije“, Panevropski Univerzitet „Apeiron“, Banja Luka, 2007. godine

12

6. MAC OS

Mac OS je niz od Unix-baziranih operativnih sistema i grafičkog korisničkog interfejsa razvijenog i prodavanog od strane Apple Inc. od 2002. godine. On je u paketu instaliran na svim novim Macintosh računarskim sistemima. To je nasljednik za Mac OS 9, objavljen 1999. godine, finalne verzije „klasičnog“ Mac OS-a, koji je bio Apple-ov primarni operativni sistem od 1984. Mac OS X, čije X u imenu označava rimski broj 10 i predstavlja dio njegovog brenda. MAC je Unix- baziran grafički operativni sistem, temelji se na tehnologijama razvijenim od strane NeXT-a između druge polovine 1980-ih i Apple-ove kupovine kompanije krajem 1996. godine. Od svog šestog izdanja Mac OS X v10.5 takođe zvanog i „Leopard“ , svako izdanje Mac OS X-a ima UNIX 03 sertifikat i radi na procesorima kompanije Intel. Prva verzija izdata je 1999. godine i zvala se MAC OS XServer 1.0, a ubrzo nakon toga i desktop orjentisana verzija, Mac OS X v10.0 „Cheetah“ , koja je izdata 24. marta 2001. godine.

MAC OS X se temelji na Mach kenelu. Pojedini delovi iz FreeBSDi NetBSD-ove implementacije UNIX-a su bili iskorišćeni u NeXTSTEP-u koji je bio temelj za MAC OSX operativni sistem. Naime, NeXTSTEP je bio objektno orijentisan operativni sistem razvijen od strane Steve Jobs-ove kompanije NeXT nakon što je on napustio Apple 1985. godine. Dok je Jobs bio van Apple-a, Apple je pokušavao da stvori operativni sistem sledeće generacije uz pomoć raznih projekata, ali nisu imali nekog pretjeranog uspjeha u tome. Za to vrijeme je Jobs-ov operativni sistem NeXT’s OS koji je kasnije nazvan OPENSTEP izabran da bude osnova za Apple-ov sledeći operativni sistem. To se i dogodilo ubrzo nakon odluke Apple-a da kupi NeXT kompaniju i na taj način stekne prava nad OPENSTEP-om. Steve Jobs se zatim vraća u Apple na mjesto privremenog izvršnog direktora, a kasnije postaje direktor i biva zadužen za transformaciju programer – friendly OPENSTEP-a u sistem koji će biti prihvaćen od strane kućnih korisnika i profesionalaca. Projekat se u početku zvao „Rhapsody“ , a kasnije je ime promjenjeno u „MAC OS X“.

Za razliku od PC računara za koje dijelove možete da nađete kod širokog kruga proizvođača iz cijelog svijeta, Macintosh se opredjelio za zatvorenu arhitekturu i specifične standarde pa je zato i mnogo skuplji i ne tako široko zastupljen. Bez obzira na taj nedostak, on i dalje drži veliki dio tržišta iz razloga pouzdanosti i sa odličnim operativnim sistemom.Važno je napomenuti da se u martu 2006. desila svojevrsna revolucija kada su Mac-ovi u pitanju.Do tada Apple računari, bazirani na Motorolinim procesorima, prelaze na Intel-ove procesore, čime su praktično otvorena vrata za upotrebu Mac OS i na "običnim" PC računarima. Do tada jedine verzije Mac OS-a za PC bile su one nelegalne "crack-ovane" verzije. Od tog momenta, neprevaziđeni Windows OS je napokon dobio jakog konkurenta.Još zanimljiviji je podatak da je od 2006. sam Apple ponudio software "Boot Camp" kojim se omogućava korištenje Windows OS na Mac računarima.

13

ZAKLJUČAK

Operativni sistem najčešće u većem stepenu utiče na predstavu korisnika o mogućnostima računara od samog hardvera. Šezdesetih godina OS smo mogli definisati kao programska sredstva koja upravljaju hardverom. Danas je prisutna tendencija migracije mnogih funkcija tradicionalnih programa ka mikroprogramima tako da je u nekim sistemima više funkcija realizovano mikroprogramski nego običnim programskim sredstvima. Stoga OS možemo definisati kao skup programa, kako običnih tako i mikroproprograma, koji obezbeđuju mogućnost korišćenja hardvera. Pri tome hardver računara predstavlja “sirovu” računarsku moć, a zadatak OS je da se hardverske mogućnosti učine dostupnim i po mogućnosti udobnim za korisnika. Dizajn i izrada OS je usko povezana sa hardverom kao osnovom na kojoj se operativni sistem izgrađuje, pa zato proizvođači hardvera najčešće i proizvode operativne sisteme. Otuda imamo mnoštvo različitih pristupa, nivoa, verzija i namena OS, pa samim tim i različitih definicija ovog pojma. Pritom, korisnik vidi OS preko jezika OS (komandni jezik, kontrolno-upravljački jezik), a većina unutrašnjih problema, rešenja i postupaka OS za korisnika je transparentna, tj. on o njima ne mora voditi računa niti ih poznavati.

Kao što smo već rekli operativni sistem je jedan od ključnih dijelova računara. Bez operativnog sistema i aplikativnih programa, računar je samo gomila beskorisne elektronike. Bez operativnog sistema, aplikativni softver ne bi mogao da koristi resurse računara.

Pri samoj odluci o kupovini računara, moramo se i odlučiti za operativni sistem koji ćemo koristiti. U zavisnosti od platforme koju smo odabrali, u ponudi imamo veliki broj operativnih sistema. Na našem tržištu PC računara dugo su vladali (i još uvijek vladaju) komercijalni operativni sistemi kompanije Microsoft - Windows /XP/Vista/7. U današnje vrijeme, vrijeme kada se naša zemlja okreće Evropi, korištenje nelegalnih kopija ovih sistema kažnjivo je zakonom.

14

LITERATURA

1. Branko Latinović, „Informacione Tehnologije“, Panevropski Univerzitet „Apeiron“, Banja Luka, 2007. godine

2. https://sh.wikipedia.org/wiki/Operativni_sistem 3. http://www.informatika.buzdo.com/s500-microsoft-operativni-sustavi.htm 4. http://www.gimnazija-paracin.edu.rs/index.php?

option=com_content&view=article&id=51&Itemid=315. http://www.znanje.org/abc/tutorials/operatingsystems/01/operatingsystems.htm

15