OPUSCULA ET TEXTUS - MGH-Bibliotheknichil existens in mente angeli potest esse perfecta similitudo rerum corporalium, que intelliguntur ab angelo. Non est ergo solum ratio cognoscendi

OPUS CULA ET TEXTUSHISTORIAM ECCLESIAE EIUSQUE VITAM ATQUE

DOCTRINAM ILLUSTRANTIA

SERIES SCHOLASTICAEDITA Cl'RANTIBUS

M. GRABMANN ET FR. PELSTER s. J.

FAse. VI

. DURANDI DE S. PORCIANO O. P.QUAESTIO DE' NATURA COGNITIONIS

(II SENT. (A) D. 3 Q 5)ET

DISPUTATIO CUM ANONYMO QUODAM'. NEC NON

DETERMINATIO HERVEI NATALIS O. P .. (QUOL. III Q. 8)

AD FIDEM MANUSCRIPTORUMEDlUIT

.IOSEPHUS KOCH

,',I •

MONASTERII 1929TYPIS ASCHENDORFF

rDURANDI DE S. PORCIANO O. P.

QUAESTIO DE NATURA COGNI~IONIS(II SENT. (Al D. a Q. 5)

ET

DISPUTATIO CUMANONYMO QUODAMNEC NON

DETERl\UNATIO HER VEl NAT ALIS o.P.(QUOL. :IlI Q. 8)

AD FIDEM MANUSCRIPTORUM

EUIUIT

JOSEPHUS KOCH·

.. ~

MONASTERII 1929TYPIS ASCHENDORFF

Imprimatur.

Monasterii, die 26. Novembris 1928

No. 6922

Meis,VIClirius Episcopi Generalis

Druck der Ascbendorffschen Buchdruckerei, Münster I, W.

Praefatio.1. Hoc fasciculo tres quaestiones ad psychologiam

Durandi de S. Porciano O. P. spectantes continentur: I. Du-randi quaestio, utrum angeli cognoscant res per suamessentiam vel per species, e prima editione Commentariiin libri secundi Sententiarum dist. 3 desumpta (= II Sent.[Al d. 3 q. 5). Quantum momentum haec quaestio, quae insecunda editione [B] omissa. in tertia [C] totaliter retractata

'est ad doctrinam genuinam doctoris moderni faciat, iamalibi demonstravi 1. II. Disputatio Durandi (Opponentis)et Anonymi cuiusdam (Respondentis), utrum intelligeresit aliquid additum intellectui, cum eo faciens compositio-nem realem. III. Hervei Natalis Quolibet III q. 8,utrum actus intelligendi dicat aliquid superadditum po-tentiae. Has ultimas quaestiones ut disputationem et deter-JDinationem iungendas esse puto 2. Sed etiamsi haec opiniofalsa sit s, textus ipsi vim suam retinent, cum non solumdemonstrent, quomodo Thomistae doctrinam Durandi redar-guerint, sed etiam, quem disputandi methodum scholasticiadhibuerint. .

2. Quaestio Durandi ex tribus quaestionibus Petrid e P a Iu d e in d. 3 secundi Sententiarum restituta est:a) Tertio quaeritur, utrum species intelligibilis humana dif-ferat ab actu intelligendi; b) quarto quaeritur, utrum actusiJllmanens potentiae vitalis differat ab ea re absoluta;c) quinto quaeritur de cognitione angelorum proprie, sc.utrum cognoscant omnia, quae cognoscunt, per essentiam

1 Ueberweg-Geye·r, Grundriß der patrist. und sehelast.Philosophie, 11. xun., 1928, p. 522.

t J. Koch, Durandus de S. Porciano O. P. Forschungen zumstreit um Tbomas von Aquin zu Beginn des 14. Jahrhunderts,Erster Teil, Literargeschichtllche Grundlegung (Beiträge z. Gesch.d. Philos. d. Mittelalters XXVI, 1), 1927, p. 144 ss.

S Cf. Fr. Pelster in Scholastik 2 (1927) 592 B. '

, /

'\

6 Praefatio. ,

suam vel per species vel per rerum praesentiam. Textume Cod. Basileensi B II 22 [membro ff .. 26:!,32,5 X 24 em (2col.) saec.14 = Ua] et Cod. Vaticano lat.1073 [membro U.190,40X 28 em (2 col.) saec. 15=Vc], qui secundum Sent. Petri'de Palude continent, sumpsi. De ratione textus restituendilector conferat, quae alibi de hac re scripsl t, .Omnla quaeaddenda vel mutanda esse putavi, uncis [ ] inclusi et textumPetri in calce paginae annotavi.

Df s p u t a t l o , quae secundum locum obtinet, e Cod.-Amplonlano (ErIordiensi) F. 3i9 [membro ff. 300. 29 X HI,5em(2 coI.) saec. 14= E]. f. BOrp-81ra transscripta est. Paucaverba delenda lnter c ) posui. ' '

Quaestio denique Hervei Nat alis ad fidem triumeodlcum nec non priorum librorum' typis excusorumedita est: 1) Cod. Bibl. Nat. Matritensis 226 [membro fr. 27533X 23 em (2 coLI saec. 14 = H]. f.97'-llJOr• 2) Cod. Vat.lat. 772 [membro ff 194. 22,5X 16 em (2 coI.) saec. 14=Vi]. 'f.167'--170r• 3) Cod. Vat.lat. b60 [membro If.70. 31i X 24.5 em(2 col.), saec. 14= Vo], f. 63v-t)5'. 4) Hervei Natalis Bri-tonis theologi excellentissimi et generalis Ordo Pred.quattuor Quolibeta, edita per Benedictum Utinensem O. P.,Venetiis 1486 [= E], f. k5r-llr• 5) Subtilissima Hervei Na-talis Britonis theologi acutissimi Quolibeta undecim cumocto ipsius profundissimis Tractatibus, edita per M. A. Zi-mara, Venetiis 1513[= n I,78r-80'. "

Cum tam paucis codicibus editio critica fieri non posset,in quaestione edenda ita egi. ut a textu Zimarae ordirer ethunc ope tam editionis Benedicti Utinensis quam codicumcorrigerem. Editio Benedicti parum valet, cum textus sae-pissime ab unanimo consensucodicum aberret et ad ar-bitrium factus esse videatur. (Jua de, causa varianteslectiones 8 proprias in apparatu critico omisi. Codices se-quor, quoties omnes vel meliores (ViVo) contra t (vel Et. 'Ht. Het) consentiunt, et lectiones variantes t in apparatuannoto.

3. Praeter quaestionem Hervei lector argumenta nonnegligat. quibus Petrus de Palude in quaestionibus supralaudatis Durandum impugnat, necnon Evidentias Duran d e lii, ,qui quinque articulis (II Sent. d. 3 a. 4-8) 'doctrinam S.'Thomae ab impugnationibus Durandi defendit.

1 Durandusde S. Porciano, p. 273 S8.

\, .

I..Durandi de S. PorcianoII. Sent. (A) ua q. 5.

5

[Quinto queritur, utrum angeli cognoscant res persuam essentlam vel per species.] ,

Et videtur, quod per species, quia necesse est ~c g~vlIad hoc, quod intellectus intelligat, quod in ipso sint a. vores vel rerum species, ut patet ex tertio De anima ', .Sed in intellectu angelico non sunt res per essentiam

10suam. Ergo sunt ibi per suas species.,Ad idem. est, quod dicitur decima propositione

've causis, quod omnis intelligentia plena est formis2 •

. Sed illas formas vocamus species. Ergo etc ..In contrarium arguitur, quod si angelus intel-

, 5 ligeret per species, aut species esset solum ratio eo-1 gnoscendi vel esset medium cognitum. Non, potest, djci, quod sit solum ratio cognoscendi, quia quod estsolum ratio cognoscendi, habet rationem perfecte simi-litudinis cum eo.. in cuius cognitionem ducit. .Unde

o et similitudo dicitur per quandam expressionem. Sed2 nulla species in intellectu angelico potest habere ratio-

nem perfecte similitudinis cum rebus corporalibus.Ergo etc. Maior patet. Sed minor probatur, quia per-fecta similitudo non' est rerum differentium specie;

\

..

.1 De anima I. 3 c. 8 431b 27. Com. Thomae l. 3 lecto13.S De causis § 9, ed. O. Bardenhewer, 1882, p. 173.

8 Durandi de S. Porciano O. P.

; Ua f. 29vP sed quidquid est in intellectu II angeli, differt specieab omnibus, que sunt in rebus corporalibus. Ergonichil existens in mente angeli potest esse perfectasimilitudo rerum corporalium, que intelliguntur abangelo. Non est ergo solum ratio cognoscendi. 50

Item nec est medium cognitum, quia medium co-gnitum potest ducere in cognitionem alterius ratione.cuiuscumque habitudinis, sive ut simile, sive ut con-trarium, vel quomodocumque aliter. Sed hanc habi-tudinem habet essentia angeli ad omnes res. Ergo II)

angelus per essentiam suam, quam cognoscit per-fectissime, potest alia cognoscere nec oportet propter ...hoc ponere species in eo.

Item nullus dicit speciem esse medium cognitum,sed solum rationem cognoscendi. Quare etc. 15.

Responsio. [Ad evidentiam huius questionis primovi dendum est, quomodo intelligat anima nostra.

Ve f.18va C· d t t . . D· t eni ldam]I. 33 irca quo sun res opiniones. icun emm qui am ,Ua f. 25ra quod species intelligibiIis anime coniuncte inpressa a

1. 37 fantasmate differt re ab actu intelligendi et principiat20ipsum et elicit. Quodprobatur per duas rationespreter illas, que addentur solvendo rationes in oppo-situm: '

Prima ratio sumitur ex diversitate potentie .acci-dentalis ad essentialem, que ponitur 8 Phis. 1. Potest 2;)

enim' potentia accidentalis reduci ad actum sine vio-lentia, nulla nova forma sibi impressa, sicut graveremoto prohibente fertur deorsum, nulla forma abso-luta de novo sibi impressa, quia est in potentia acci-dentali, non essentiali, quia iam habet essentiam, quam so

6-7 quia mediumeognilum om Ve 10 essential esse Ve27 nulla] ulla Ve

1 Aristoteles, Phys. VIII (e) c. 4, 254 b 7 ss. Com. ThomaeI. 8 leet. 7.

Quaestio de natura cognitionis. 9

natus est consequi talis actus. Potentia' autem acci-dentalis reducitur in actum a causa per accidens. Sedpotentia essentialis non reducitur in actum sine causaper se, formam imprimente, nisi forte per violentiam,

5 sicut grave sursum non fertur nisi vi aut levitate sibiiJIlpressa et gravitate expulsa. Intellectus autem pos-sibilis, antequam aequisierit scientiam, est in potentiaessentiali, quia deest sibi actus primus sciendi. Undepbilosophus dicit, quod nichil est eorum, que sunt,fl,ntequam intelligat, quia anima est sicut" tabula rasa, Ua f.25rp

10 in qua nichil est scriptum I; et. Commentator dicit,quod intellectus patibilis est in genere intelligibilium,sicut materia prima in genere sensibilium 2. Ergo cumnon possit cogi, antequam exeat in actum cogno-

~ scendi, indiget forma sibi prius impressa. .te Sed ista ratio eque probat, quod voluntas nonpossi~ ~elle nisi ~rius impressa sibi forma~qu.e sitprinCIpIUm volendi, quod Thomas concedlt dicensprimum velle a Deo impressum esse principium vo-lendi omnia alia ipsi voluntati 3.

za Secunda ratio est, quod sicut natura non potestfa.cere actionem transeuntem secundum rem, nisi pre-supposito subiecto, in quo recipiatur, ita non potestfacere actionem transeuntem secundum rationem, utest cognoscere, nisi presupposito obiecto, ad quod

%5 terminetur secundum rationem i. e. secundum esserepresentatum. Cum ergo universale non possit re-resentari, nisi per speciem intelligibilem, antequam

!'ptelligatur universale, oportet esse speciem intelligi-1 .~ primum add Ve 10 intelligant Ve quia animast) et quia est Ua . 12 possibilis Ua 16 voluntas] notas Ve

~9_20 volendi] nodi Ve 27 obiectum universale Ua

1 De anima I. :'I c. 4 430a 1. Com. Thomae I. 3 lect. 9.li Cf. De anima I. 3 text. 4.S S. tb. la lIae q. 9 a. 4 et 6•.


bilem ipsum' representantem in abstracto, sicut cogno-scitur primo et directe.

Sed contra istam conclusionem est una ratio prin-cipalls multas alias includens. [Ratio principalis] est,quiaquandocumque aliquis actus principiatur a duo- 5 '

bus, quorum unum est materiale et reliquum formale,verius principiatur a formali quam a materiali, ut pa-tet in exemplo de aqua calefacta. Sed secundumhanc opinionem intelligere nostrum principiatur abintellectu informato specie, ita tamen, quod, species 10

est forma et 'actus intellectus, per quam factus inactu potest elicere actum intelligendi. Ergo verius

Ve f.18vp causatur nostrum intelligere a specie quam n ab in-tellectu, immo' plus. quia licet totum compositum exintellectu et specie sit illud, quod agit vel elicit actum 15

. intelligendi, sola tamen speciesest principium quo etnullo modo intellectus, sicut solus calor .aque estprincipium, quo' aqua calida calefacit, licet totumcompositum ex aqua et calore sit, quod calefacit.

Istud autem est inconveniens proptermulta: Primo,20quia ridiculum, est dicere, quod actus vite inquantumhuiusmodi sit principaUter vel totaliter ab eo, quodnicbil est viventis. sed advenit ab extrinseco. Sedintelligere et totaliter cognoscere est actus vite; spe-cies autem nicbil est ipsiusviventis, sed advenit ab 25

extrinseco. Ergo, inconveniens est, quod intelligeresit totaliter vel principalius a specie quam ab intellectu.

Secundo, quia, si intelligere verius causatur aspecie quam ab intellectu, cum virtute divina possitfieri, quod intelligamus sine specie,' ut in visione 30

2 primo et directe om Ua 3 in margo Ua -d- sunt, quattuor rationes principales ..• includentes Ua Ve 4 prima, est Ua Ve 7 a2 om Ve 11 in] ab Ve 18-19 licet-ca-lefacit om Ve 29 ab om Ua


beata, multo magis posset tierl, quod intelligeremussine intellectu, quod est absurdum.

Sed dices" quod non, quia Deus potest facere' quem-cumque effectum sine causa efficiente media, sed non

fi sine causa materlall vel subiectiva; non enim potestfacere figuram sine quantitate; species autem est prin-cipium activum, quo elicitur actus intelligendi, sed in-tellectus est principium passivum, in quo recipitursubiective; et ideo Deus potest causare in nobis actum

"10 intelligendi sine' specie, non autem sine intellectu.Sed istud non valet, quia intelligere est actus manensin agente, et non quidem per accidens; tum quia pos-set non esse in agente, tum quia de hiis, que suntper accidens, non est doctrina I, que tamen est de

5 bOc, quod intelligere est actio manens in agente, ut1 patet ex 9 Methafisice 2. Est ergo intelligere actio

1llanens in agente non per accidens, sed per se..,Sicut ergo intelligere est a~tive ab intellectu Inior-IDato specie, verius tamen et principalius a specie

.%O quam ab intellectu, sic eius subiectum susceptivumerit intellectus informatus specie, verius tamen etprincipalius ratione speciei quam ratione intellectus;propter quod, si fieri potest, quod intelligamus sinespecie, poterit etiam fieri, quod intelligamus sine in-

~ tellectu, ut arguebatur.Tertio, quia si species in intellectu est principium, ,

~ qUO intellectus active elicit operationem intelligendi,, per eandem rationem species in sensu est principium,qUO' sensus elicit active operationem sentiendi. Sed

$O istud est inpossibile, ut probabo. Ergo et primum. -

8 passivum] pfissivum Ve 12 et om Ua 15-17 ut-Bgente om Ve 18-19 formato Ve 21 tamen om Ve

1 Met. VI c. 2 1026b 5 ss. Com. Thomae l. 6 lect. 2.2 Met. IX c. 8 1050 a 20 ss. Com. Thomae 1. 9 lect. 8.


Probatio assumpte: Omne, quod habet formam, queest alicuius actionis principium, potest per formam,

. quam habet, in illam actionem. Sed eandem formamUa f. 25va secundum speciem Uquam habet sensus - puta visus -

habet medium; qualis enim species recipitur in oculo, &

talis recipitur in medio. Ergo si ipsa est principiumeliciendi active operatlonem sentiendi, sicut per eamsentit oculus, ita per eandem sentiret medium; quodnon est verum. Ergo ipsa Don est principium eli-ciendi active operationem sentiendi. l{)O

Sed dlcetur.. quod non, quia actus non solum re-quirit principium a quo sit, sed etiam subiectum inquo sit. Licet autem species sensibilis, quantum estde natura sua, sit elicitiva actus sentiendi, tamenmedium Don est eius susceptivum, sed organum solum. 15-

Et ideo medium non sentit, sed organum. Istud au-tem excluditur per id quod prius dictum est, quodsentire est actus manens in agente per se et non peraccidens. Propter quod quidquid est receptivum forme,que est principium activum talis actionis, est similiter 20

. receptivum actionis.Quarto, quia nulla naturalis potentia ad elicien-

dum actum sibi connaturalem et proportionatum in-diget aliquo extraneo tanquam principio causativoactus; esset enim illud connaturalius actu elicito. Sed 2.').

intellectus se habet ad intelligere tanquam ad actumsibi proportionatum et connaturalem, Quare etc. •

, [Alii 1 dicunt quod] intelligere et sentire per hocsolum fiunt in nobis, quod obiectum movet potentiam,

11-12 requirit] recipit Ve 25 illud (videtur deletum) essetenim id Ve 28 Secunda ratio est, quia, ut volunt aliqui Ua Vein margo Ua Ve ·G·

1 Godofredus de Po n t lb u s, Quol. IX q. 19 (Les PhilosophesBelges T. IV, 1928, 2748s.); ct, Quol.l q. 9; vr q. 6; X q. 12.


non causando in ea aliquam speciem, que sit obiectirepresentativa vel actus elicitiva, sed immediate cau-sando ipsum sentire vel intelligere. Quod probantprimo sie. Illud, ad quod aliquid habet esse in po-

s tentia, fit actu in ipso ab agente proportionato et non ' .aliud. Sed potentia apprehensiva, qualis est sensuset intellectus, secundum quod huiusmodi solum est inpotentia ad apprehensionern. Ergo per obiectum pro-portionatum sensui et intellectui solum fit in sensu

10 sentire et in intellectu intelligere. Dico autem insensu, quatenus sensus est, quia organum sensus, qua-tenus communicat cum medio in aliqua qualitate, utpupilla. cum aere in dyaphanitate, preter sensationern,quam recipit sensus inquantum huiusmodi,' recipit

5 etiam speciem intentionalem rei sensibilis ratione qua-l litatiS, in qua communicat cum medio, que tamen

species non est essentialiter ipsa sensatio; alioquinsensatio esset in medio et in organo, virtute sensitivacorrupta. Intellectus autem, cum non sit virtus orga-Jlica, non potest immutari, nisi inquantum est virtus

20 a.pprehensiva. Ipsa autem, inquantum huiusmodi, nonest in potentia nisi ad intelligere, et ideo nichil reci-it nisi intelligere.

p Secundo probant idem sic: Si poneretur speciesIn intellectu, hoc esset vel ut moveret intellectum,

25 quod esse non potest, quia forme non movent suasubiecta, sed solum informant, vel ut representaretobiectum, quod non oportet, quia sufficienter re-presentatur in fantasmatibus. Igitur· in intellectuJlulla fit species preter Uipsum intelligere, quod est Vc f.19ra

30 a.b obiecto effective,et est quoddam pati, non solumconcomitative, ut primi dicunt, sed essentialiter, quam-____---

6 seDSUS om Ve 10 iDlom Vc; in margo Ua 15 etiameiUS Ve 30 Iit] sit Vc

14 Durandi de S. Perclane O. P.

vis secundum nomen sit actio, eo quod per verbumactivum significatur.

Istud non videtur bene dictum propter multa:Primo, quia, quamvis agens non semper sit prestan-tius patiente quantum ad id, quod est secundum sup- I)

positum - puta ignis non est prestantior homine, inquem agit - tamen; oportet universaliter agens quan-tum ad principium, quo agit, esse prestantius et nobl- .lius patiente quantum ad id, quo patiens patitur,sicut nobilior est caliditas ignis, per quam agit, quam 10

'sit siccitas vel humiditas hominis, per quam 'ab ignepatitur. Sed qualitas sensibilis, per quam sensibileagit in sensum, ut dicunt illi, non est aliquid nobilius .et perfectius potentia sensitiva, et idem intelligatur de

Ua r.25vp obiecto intellectus et potentia ß intellectiva. Ergo ob- 15

iectum sensus et intellectus non potest causare insensu et intellectu sentire et intelligere. Et hec estratio Augustini ,6 Musice) I, ubi dicit sic: "Consi-derandum, utrum re vera nichil aliud sit, quod dicituraudire, nisi aliquid a corpore in anima fieri. Sed :roabsurdum est fabricatori corpori materiam quodam-modo animam subdere. Nunquam enim est animacorpore deterior, et omnis materia fabricatore deterior.'Nullo igitur modo anima fabricatori corpori est sub-iecta materies. Esset autem, si in ea numeros aliquos 25

operaretur corpus." Hec sunt verba eius.Secundo, quia intelligere est pati secundum rem,

, intelligi erit actio' secundum rem, licet e contrario situtrobique secundum nomen. Semper' enim actio et

3 Tertio probatur sive arguitur contra principalem conclusio-. nem, quia, ut dicunt alii, non videtur Istud .•• Ua Ve et inmarg.· d- 9 quo] quod Ve 14 sensitiva] passiva Ve15 et] ut Ve 25 materies] manens Ve 27 secundo] sed Ve

1 De muslca L 6 e.s, ML 32, 11678.


passio proportlonallter designantur verbo. activo et. passivo; sed omnis actio perfectior et nobilior estpassione sibi correspondente. Ergo perfectius et no-bilius erit intelligi quam intelligere. Quod est absur-

5 dum, quia actus viventis et cognoscentis semper estnobilior omni proprietate communi viventibus et non'Viventibus, cognoscentibus et non cognoscentibus.sentire autem et intelligere competunt solis viventibuset cognoscentibus; sentiri autem et intelligi commune

10 est non viventibus et non cognoscentibus. Ergo etc.Tertio arguitur, quia non propter hoc agit agens,

quia passum patitur, sed e contrario. Sed obiectumpropter hoc intelligitur, quia intellectus intelligit. Ergo·intelligi non est agere, nec intelligere est pati.

15 Si autem dicatur, quod intelligere non est pati ..nec intelligi est actio, sed est aliquid consequens adutrumque, se. ad. actionem et passionem, quia intelll-gere est intellectum habere talem perfectionem ab in-telligibili, perquam formaliter intellectus est Intelllgens.

20 et obiectum intellectum; dare autem talem perfectio-nem est agere, et recipere eam est. pati, sed haberee8.ID, quod est intelligere, non est agere neque pati -si . inquam, sic dicatur, contra, quia causa, que non's~lum est causa in fieri, sed conservat in esse. pro-

%5 quolibet instanti dicitur agere et subiectum pati, sicut.sol pro quolibet instanti dicitur Illuminare aerem etfLer ab ipsoilluminari. Sed perfectio, qua intellectus·est intelligens. est ab obiecto sicut a causa copser-.'V8.nte in esse secundum illos. Ergo non solum pro

30 prilDo instanti, sed pro quolibet, in quo talis pertectto-est' in intellectu, intellectus dicetur pati et obiectum---,

1 designatur Ve 11 tertio] quarto Ua Vespecialiter Ve 25-26 agere-dicitur om Veintelll.citur Ve

19 formaliterl'31 tnteltecurs]


agere, et ita intelligere, quod est habere talem per-fectionem, erit veraciter pati, et per consequens intel-ligi erit agere, ratione prius dicta.

Minor patet ex dicto illorum, sed maior probatur:Primo per Augustinum (Super Gen. ad lit. 8° libro 5

SO cap.) 1, qui dicit de lumine in aere, eo quod requiritpresentiam agentis conservantis, sic: "Aer presentelumine non factus est lucidus - supple: solum -sed fit, quia si factus esset, non autem fieret, etiamabsente lumine lucidus esset." Vult dicere, quod pro 10

quolibet instanti verum est dicere, quod üt et factusest lucidus, sicut pro primo. Item patet per rationemquia idem manens idem, semper, natum est facereidem. Sed agens conservans supponitur, quod sitidem, ut sol respectu luminis et obiectum respectu 15

actus sentiendi et intelligendi pro toto tempore, quosunt in nobis sentire et intelligere. Ergo pro tototempore potest dici, quod obiectum agit et potentiapatitur equaliter sicut pro primo instanti. Ex empIumest ad hoc de sigillo in aqua, configurante sibi aquam, 20

quod tantum facit, quamdiu est in aqua, quantum inprimo instanti. Ergo similiter obiectum sensus et in-tellectus pro toto tempore, quo sunt in nobis sentireet tntelllgere, idem faciunt, et sensus et intellectusidem patiuntur. Igitur intelligere, quod est habere 25

talem perfectionem, est veraciter pati et non solumrecipere eam primo; et per oppositum intelligi estvere agere, quod est inconveniens, ut prius dictum est.

Tertio 2, quia omnis causa, que non solum instru-Ua f. 2(jr~ mentaliter est agens Used principaliter, habet formam, 30

per quam agit, que eiusdem est rationis cum illa,quam inducit, si sit agens univocum, vel est perfectior

16 et intelligendi om Ve 23 in] e Ve1 De Gen. ad Iil I. 8 c. t 2, !IIL 34, 383.2 Corrige: Quarto; cf. p. 15, 11.

Quaestio de natura cognitionis. 17ea, si sit agens equivocum. Sed obiectum sensussecundum istos est causans sentire in sensu, non so-lum instrumentaliter, ut posset dici de obiecto intel-lectus ratione intellectus agentis, sed principaliter.

!) Ergo sensibile, cum sit agens equivocum, haberet inse formam et actum nobiliorem quam sit sentire, quodest absurdum.

Quarto 1, quia diversorum agentium secundum spe-ciem sunt diverse actiones et effectus secundum spe-

10 eiern. O Sed intelligibilia differunt specie, ut homo et Vcf.19rpasinus. Ergo intelligere causata ab hiis different specie,quod est inconveniens, quia proprius actus specieinon potest plurificari secundum speciem; sed Intelli-gere ex fantasmatibus vel ratiocinari est actus speci-

17 ficUShominis. Ergo omne intelligere hominis est unum1 secundum speciem; non enim potest homini assignari

alia propria operatio preter suum intelligere.Quinto 2, quia sicut prius dicebatur 3, inconveniens

valde videtur, quod actus vitalis,. ut est sentire et in-20 telligere, sit in nobis effective a non vivente propter

duo: Primo, quia actus vitales minus nobiles, ut nu-triri et augeri, sunt in nobis a principio intrinseco etnullo modo ab extrinseco effective; secundo, quiaviventia distinguuntur a non viventibus sensu et motu,

25et magis sensu quam motu, quia viventia moventursecundum locum a se ipsis, non mota effective abaliquo extrinseco. Ergo fortiori ratione sentire nonest. in nobis a principio activo extrinseco.

Sexto· quia Deus potest facere effectum cuiuslibet30 cause efficientis secunde sine ipsa. Sed Deus non

1 sed) est Ve 2 causans) casus Ve 9 -10 sunt-speciemrepetit Ve (19rp) 10-11 ut-specie om Ve 12 propriusom Ve

1 Corrige: Quinto. II Sexto. 3 Cf. p. 10, 20 ss.4 Septimo.

Koch, Durandi de S. PorciaDo O. P. Quaestio. 2

18 Durandi de S. Porciano o. P.

potest facere, quod intelligere sit sine obiecto, quiatunc homo posset intelligere, dato, quod nichil intelll-.geretur. Ergo etc.

Et si dicatur, quod non, quia obiectum comparaturad actum intelligendi ut principium activum ad suum D

eücctum, et quantum ad hoc nichil prohibet, quodactus intelligendi careat obiecto; comparatur etiam utcorrelativum, et quia correlativa sunt simul natura,ideo ex hac parte est impedimentum, ne sit actus in-telligendi sine obiecto: istud non valet, quia relatio, 10que est inter intelligere et obiectum, aut est causead effectum, aut ex ea oritur et dependet secundumillam opinionem. Si enim obiectum eüectlve causaretactum intelligendi, ad quem sequitur, quod' obiectum

, intelligitur, et quod intellectus intelligit, necesse est, 15

, quod habitudo actus intelligendi et sui obiecti sit ha-bitudo cause et effectus, vel ex hac habitudine de-pendeat et eam ex necessitate supponat. Si igiturpotest fieri divina virtute, quod intelligere non sit ab'obiecto effective, poterit etiam fieri, quod intelligere 20

nullo modo dependet ab obiecto, quod est manifeste,falsum. Ex hlls patet, quod intelligere et sentire nonsunt in nobis effective ab obiecto.~c~.;~va [Dicendum est ergo aliter, sc.] quod sentire et in-

a. ra telligere non dicunt aliquid reale additum super sen- 25

sum et intellectum, faciens cum eis realem composi-tionem; et ulterius, quod tales actus sunt in, nobisper se a dante sensum et intellectum, quod est creansvel generans, ab obiecto autem sicut a causa .sinequa non. W

2 homo] hoc Ve 5-7 ad-comparatur om Ve 15 in-telligitur] intellectus Ve 16 ft] in Ve 21 nullo modo] innullo Ve 24 Dicendum-c-sc.] Sed quidam tenent oppositumdicentes Ua Ve et in margo op; (om Ve) •d-

•

Quaestio de natura cognitionIs. -, 19

Primum probatur quinque rationibus, quarum primasumitur ex natura operationis secundum se et II abso- Vc r. 20vIute. Actus enim primus est forma, sicut intellectusin bomine et calor in igne; sed actus secundus est

5 operatio forme, ut intelligere et calere vel calefacere,;. et sic de similibus. Operatio autem forme non potest

esse forma distincta ab ea, que est actus primus,quia tunc operatio non esset actus secundus, sed pri-mus. Forma enim quecumque substantialis vel acci-

ro dentalis dicit, actum primum. Et iterum, si operatiosecundum se esset aliqua forma, eius esset aliquaoperatio, et procederetur in infinitum, quod formeesset forma, et operationis operatio. Quare melius estsistendum in primo, sc. quod operatio forme non est

15 forma ei addita.Secunda ratio sumitur ex natura operationis in-

tramanentis. Ubicumque enim actus secundus nontransit in materiam exteriorem, actus primus et se-cundus, sc. forma et operatio, non differunt realiter

20 sic, quod faciant ad invicem compositionem, sed dif-ferunt solum dictione verbalt etnominali, ut ,lux etlucere, calor et calere, albedo et albescere, et' sic dealiis; sed sentire et intelligere sunt actus intrama-nentes ; ergo sunt idem realiter quod sensus et intel-

25lectus, nisi quod designantur verbaliter et illa. nomi-naliter. Unde satis irrationabiliter videntur aliquidicere ponentes, quod Iutelligere non est exercerealiquam actionem, sed solum habere formam aliquam,

\ 'sicut calere non est exercere aliquam actionem, sed30 solum habere formam caloris; et tamen dicunt, quod

intelligere non est solum habere intellectum, sed est

1 probatur] probant Ua Ve et in margo 1a coucluslo, 1a ratio, 3-4 enim-actus om Ve' 4,8,17 secundus] sensus Ve fl vel]et Ua 16 in margo Ua Ve: 2 30-31 formam-habere om re

2*


intellectum habere quandam aliam formam, que estipsum intelligere; quod est simile, ae si diceretur,quod calere non est habere calorem, sed est caloremhabere quandam aliam formam, que sit ipsum calere,quod est ridiculum. 1)

Tertio probatur idem ex inseparabilitate ipsiusintelligere et sentire a sensu et intellectu sic: Que-cumque differunt per 'essentiam absolutam, possuntdivina virtute separari secundum existentiam, nisi ali-cui eorum repugnet ratio actualis existentie, ut est 10

materia prima, de qua dicunt aliqui, quod, cum sitUa r. 28rp IIpura potentia, non potest existere sine forma. Omne

autem accidens absolutum, cum sit actus quidam,potest existere divina virtute sine subiecto; sentireautem non potest existere sine sensu, nec intelligere 15

sine intellectu. Ergo non dicunt aliquid reale abso-lutum supra sensum et intellectum.

Quarta ratio sumitur ex habitudine istorum actuumad sua obiecta, quia si intelligere sit aliquid absolu-tum faciens compositionem cum intellectu, tunc intel- 20

ligere et intelligibile erunt relativa secundum dici tan-tum et nullo modo secundum esse, quia relativumsecundum esse est illud, cuius esse est referri et es-sentia est relatio, quod non convenit alicui absoluto.Ex hoe sic arguitur: Relativa secundum dici non 25

claudunt se mutuo in intellectu suo, sicut si Sortessit filius Platonis, in intellectu quidem patris clauditurIlllus et e contrario; sed in intellectu Sortis non in-cluditur Plato nec econtrario, quia pater et filiussunt correlativa secundum esse, eo quod paternitas et 30

filiatio sunt essentialiter relationes, Sortes vero et

6 probatur] probant Ua Ve; in margo ·3· 17 Quartamrationem sumunt Ua Ve; in margo ·4 ·26 suo om Ve 30 re-Iativa Ua

•


Plato sunt relativa solum secundum dici. Intelligereautem et sentire necessario includunt intelligibile etsensibile. Ergo intelligere et sentire non sunt relativasecundum dici, nec per consequens sunt aliquid abso- .

. 1) lutum additum super sensum et intellectum, Iacienscum eis compositionem.

Posset tamen aliquis dicere, quod si intelligere nonest aliquid additum faciens compositionem cum intel-.lectu, tunc intelligere non dicit aliquam perfectionem

10 intellectus; perfectio enim est de absolutis. Igitur in-tellectus erit eque perfectus ante intelligere sicut cumactu intelligit, quod est inconveniens. Ergo intelligeredicit aliquid additum intellectui faciens cum eo com-positionem.

15 Ad hoc respondendum, quod non est de rationeperfectionis, quod faciat compositionem cum perfecti-bilL Alioquin Deus, qui habet omnem perfectionem,baberet omnem compositionem. Immo omnis compo-sitio inquantum huiusmodi pertinet ad imperfectionem;

20 propter quod relegatur a Deo. Et ideo posset statimdici, quod non oportet, quod intelligere, licet dicatperfectionem, quod propter hoc faciat cum intellectucompositionem.

Sed absque dubio istud non sufficit, quia, licet25non oporteat perfectionem realiter differre a perfecti-

bilt universaliter loquendo, oportet tamen perfectionemseparabilem a perfectibili realiter ab ipso differre etfacere cum ipso compositionem; perfectiones etiam ase invicem separabiles faciunt compositionem, si ad

SO invicem uniantur. Cum igitur intellectus quandoquesit sine intelligere, videtur, quod intelligere faciat

1 solum] tantum Ve 7 Et quia posset aliquis dicere contraistos. quod ..• Ua Ve et in margo Ua • ä- 10 enim] autem Ve15 Respondent ad hoc Ua Ve 27 ab om Ve

22 Durandi de S.' Porciano O. P.

compositionem cum intellectu, aut quod intelligere non -sit perfectio intellectus, quod videtur inconveniens.

Ad quod dicendum, quod intellectus' non est per-fectior, cum actu intelligit quam ante intelligere per se,sed solum per accidens eo modo, quo grave perfectius 5

est, .cum est deorsum quam impeditum. Que tamenperfectio non est per compositionem; .sicut enim gravesimul cum gravitate acquirit locum, nisi prohibeatur,'sic habens intellectum statim per ipsum intelligit, nisisit defectus obiecti intelligibilis, ut magis patebit infra. 10

Et sic patet primum, sc. quod intelligere non dicit,aliquid additum super intellectum. Aliter potest re-sponderi, quod instantia veritatem habet de perfectioneprima, que est forma, non autem de secunda, que est'operatio. 15

Secundum est, quod intelligere et sentire sunt in, nobis per se a dante sensum et intellectum, quod estcreans vel generans, ab obiecto autem sicut a causasine qua non. Primum probatur ex hiis, que dictasunt. Si enim intelligere et sentire non sunt aliquid 20

additum supra sensum et intellectum, consequens est,ut ab eodem sit utrumque. Probatur etiam idem ra-

; 'tione et auctoritate. Ratio est, quia actus proprius.ve t 21ra speciei est a dante IIformam, per quam res in specie

, reponitur.' Sed intelligere est actus proprius habentis 2l?intellectum et sentire habentis sensum, inquantumhuiusmodi. Ergo sentire et iatelllgere sunt per se adante formam seDSUS et intellectus. Auctoritasetiam Artstote lls 8° Phisic.1 est ad hoc; 'dicit enim

3 Ad quod dicendum] Item respondent Ua Ve 1t patet]probant Ua Ve 12 Aliter respondent Ve; vel aliter dicendum-operati" Ua in margo 16 Ua Ve in margo 2& conciuslo 19 pro-bant Ua Ve 24 in] et Ve 27 per se] semper 'Ua '

1 PllYS. VIII (e) c. 4 255 b 13ss. Thomae Com. l. 8 ll'ct. 8.

Quaestio de natura cognitionis. 23ibi expresse, quod' generans dans formam dat etiamoperationem et motum convenientem forme, sicut dans

, calorem igni dat ei, ut calefaciat combustibile presenset dans II ei levitatem dat ei per se motum sursum; Ua f. 28va

5 habens enim formam solum est in potentia accidentali3d operationem et motum convenientem forme; .etideoad noe, ut reducatur in actum, non indiget agentedante novam formam, quia iam non esset in potentia3ccidentali solum, sed essentiali. Ab eodem ergo, a

10 qUO habet formam, habet etiam, quantum est de se,quod sit sub actu secundo. Et potest ex hoc formariratio concludens utrumque articulum sic: Illud, quodest solum in potentia accidentali, non est in potentia3d novam formam nec' indiget ad hoc, ut reducatur

15 in actum, agente dante novam formam. Sed habens3ctum primum solum est in potentia accidentali ad

, actum secundum, qui est operatio. Ergo etc. Maior. et minor patent ex 8° Phis.; patet igitur primum, sc.quod sentire et intelligere sunt per se a dante formam

en sensus et intellectus.'": Secundum probatur sc. quod sint ab obiecto sicut.. a causa sine qua non; ex quo etiam apparebit tertiumprincipale, sc. qualiter intelligere et sentire fiant innobis, et quare non semper intelligimus aut sentimus,

'~ cum semper habeamus sensum et intellectum. Ad cuius,evidentiam dicendum, quod actus primus et secundusquandoque perficiunt rem secundum se et absolute et sicsignificantur, ut calor et calere, albedo et albescere. Etin talibus simul et inseparabiliter res ab eodem eülcitur

!IO sub primo actu et secundo; simul enim et ab. eodem3liquid est calidum et calet, album et albescit. Quando-que autem actus primus et secundus perficiunt rem

4 dans] dat Vc 21 probant Ua Vc; In margo 2& conclusio'sb) iII Ve 26 dicendum] dicunt Ua Ve 32 actus om Ua


non absolute, sed in habitudine ad alterum et sic signi-ficantur, ut calefactivum et disgregativum, calefacereet disgregare; et respectum talem importat actus pri-mus secundum potentiam, actus autem secundus se-cundum actum, et in talibus non semper simul est 50

aliquid sub actu primo et secundo, sed contingitquandoque habere actum primum sine secundo .. Cuiusratio est, quia actus primus requirit presentiam eius.ad quod dicitur, solum secundum potentiam; sed ope-ratio vel actus secundus requirit presentiam eius se- 10

cundum actum. Ad hoc enim, quod aliquid sit cale-Iactivum , sufficit, quod possit habere calefactibile,sed ad calefacere requiritur actualiter presens eale-factibile; et quia contingit aliquid esse presens secun-dum potentiam, quod tamen non est actu presens, 150

ideo contingit aliquid esse sub actu primo absqueactu secundo. De numero autem talium actuum suntintellectus vel principium intellectivum et intelligere;dicitur enim utrumque non omnino absolute,' sed inhabitudine ad intelligibile, quam habitudinem importat 2()

intellectus secundum potentiam, intelligere autem se-cundum actum. Propter quod babens intellectum nonsemper intelligit, quia non semper habet intelligibileactu presens. Per quid ergoreducitur de potentiaintelligendi ad actum? Dicendum, ut tactum est, quod 25-per illud, quod dat intellectum per se, quia dans in-tellectum, quantum est de se, dat intelligere, quiahabere intellectum est intelligere presens obiectum;obiectum autem presentatum vel presentans obiectumest causa sine qua non pro eo, quod intelligere non 30

est perfectio mere absoluta, sed in comparatione adalterum.

5 simul om Ve 11 enim] etiam Vefactibile om Ve 14 presens] prius Pe

13-14 -sed-i-cale-24 quid] quem Ve

Quaestio de natura cognitionis. 25Et idem est de actu sentiendi, de quo profert bea-

rus Augustinus (6° Musice 1) iam dictam sententiam,dicens sic: "Corporalia quecumque huic corpori obi-ciuntur extrinsecus non in anima, sed in corpore ali- .

5 quid faciunt." Et post: "Et ne longum faciamus, vi-detur michi anima, cum sentit in corpore, non ab illoaliquid pati, sed in eius passionibus attentius agere;et has actiones, sive faciles propter convenientiam,sive difficiles propter inconvenientiam, non eam latere,

10 et hoc est, quod sentire dicimus." Vult dicere, sicutapparet ex hiis, que dicuntur in eodem 6° cap., quodsensibile non agit II in potentiam sensitivam, sed in Ua f. 28v~organum ratione qualitatum disponentium ipsum, queactio, cum sit presens sensui, non latet ipsum, et ideo

15 sentitur, nec est aliud sentire, nisi sensibile presensnon latere sensum, qui secundum se est quoddamcognoscere, quemadmodum dictum est de intellectu.

Per quid autem presentetur sensibile sensui et in-telligibile intellectui, utrum per speciem vel per ali-

20 quid' aliud, nichil ad presens. Sed hoc tantum exdictis habeatur, quod species non requiritur ut eliciensa.ctum per se, sed solum, ut representans obiectum,si tamen unquam requiritur. .

[Nunc videndum est, quomodo intelligat an- ua/'ir!25 gelus. Circa quod advertendum est,] .quod angelus Ve f.21v~intelligit se et alia a se. Se autem intelligit per suam I. 59essentiam et non per speciem; et hoc concedunt om-nes, tam philosophi quam theologi, et rationabiliter.per hoc enim fit intelligere in nobis et in quibuscum-

so que, quod inte~ligibile presens est intellectui. Nichil

11 cap. om Ve 14 presens] primo Ve 19 per2 om Ua20 aliud om Ve 24 De cognitione igitur angelorum est una opiniottllis; dicunt enim quidam, quod. •. Ua Ve et in margo . d·

1 De musica I. 6 C. 5, ML 32, 11688.


autem est adeo presens intellectui angelico, ut suaessentia. Ergo angelus intelligit se per essentiam suam.

Et si dicatur, quod eodem modo concludit ratio deintellectu nostro, quod intelligat se per essentiam suam,quia .est sibi ipsi presens, dicendum, quod non, quia 5

obiectum primo proportionatum intellectui nostro est·•. Ve fo 22ra aliquid prius Usensatum, quia noster intellectus est

• o cum sensu. Propter quod intellectus noster, licet sito sibi presens, non tamen in ratione primi intelligibilisab eo, quia non est aliquid, quod cadere possit sub 10

sensu. Sed intellectus angelicus, qui a sensu non. dependet, statim apprehendit omne intelligibile sibipresens. Essentia autem angeli secundum se est in-telligibile. Ideo etc. Augustinus tamen illud, quoddictum est de angelo, quod intelligit se per essentiam 15

suam, concedit de o anima respectu sui ipsius (librode Trin. 9 I).

Et sic se ipsum intelligit angelus per essentiamsuam. De aliis autem a se dicendum, quod angelinon intelligunt illa per species 2 nec per essentiam 20suam, sed per ipsarum rerum presentiam in se vel-in causis suis. Primum patet, quia si in angeloessent species, vel essent representative rerum, utmedium cognitum, vel solum ut ratio cognoscendi.Non ut medium cognitum:. Primo, quia non sic con- 2ä

suevimus uti nomine speciei; alioquin diceremus cau-sam esse speciem efrectus et e converso et habitumspeciem privationis, quia talia sunt media cognoscendi.Secundo quia eandem vicem, quam tenet species in:sensu vel in nostro intellectu, tenet species in .mente 30

, angeli, licet non accipiatur a re sicut alie. Sed spe-

7 prius] presens Ve 31 re] te Ve1 De Trio., IX c. a, IIIL 42. 9(i2s, ::I Sententia So Thomae; d. S. th.1 qo55 a. 2; q. 57 a.1.

'0';'\ , ,

,Quaestio de natura cognitionis. 27

cies in sensu et intellectu nostro, sl qua Hit ibi, nonhabet rationem medii cogniti. Ergo" etc.

Item species non potest esse solum ratio cogno-scendi, quia omnis talis species aliquid representans

5 et forma per ipsam immediate representata sunt eius-deID rationis secundum speciem, 1icet differant in modo. essendi. Sed nichll existens in mente angeli potestesse eiusdem rationis specifice cum quidditatibusrerum nec secundum genus, cum illa sint substantie,

10 he autem quedam accidentia. Ergo etc. Minor patet,sed maior declaratur exemplo et ratione. -Ex em p lo,quia sicut lux in corpore luminoso et lumen in aeresuot eiusdem speciei, licet ditferant in modo essendipropter diversitatem subiecti recipientis, sic color et

~ElPccies eius in medio vel oculo sunt eiusdem rationis15 specHice, sed differunt in modo essendi propter diver-

sitatem subiecti. Ut enim proprium subiectum lucissecundum suum perfectum esse est densum - undeet stella dicitur esse densior pars sphere - sic pro-prium subiectum coloris, qui aliquo modo vergit ad

20 naturam lucis, est perspicuum terminatum per opacum;subiectum autem utriusque secundum esse. imperteo-tUJIl est perspicuum non densum U nec terminatum. Ua I. 30raEt sicut est de luce et lumine, colore et specie, sic est dequalibet forma et specie ipsam immediate representante,

25 qLlod sc. sunt eiusdem rationis specilice. Idem apparetper rationem sic: Illud, quod est solum ratio cogno-scendi et non proprie medium cognitum, non ducit incognitionem alterius nisi ratione perrecte similitudinis;unde et similitudo dicitur per quandam expressionem.

30 Medium autem cognitum potest ducere in cognitionem---15 eius om Ve 17 proprium] propositum Ve 18 Ve scribitderTlPsus, dempsitas etc. 19 spera Ua Ve 21-23 terrninatum-dellsum om Ve


alterius ratione cuiuscumque habitudinis, sc. ut causa.vel ut effectus vel ut simile vel ut oppositum et qua-litercumque aliter, sed species ratione solius simili-tudinis, ut dictum est; perfecta autem similitudo nonest differentium secundum speciem. Ergo etc. Patet :.ergo maior; minor etiam de se clara est. Ergo se-quitur conclusio, sc, quod in angelo non sunt speciesquidditates rerum representantes.

Si quis autem dicat, quod species representans esteiusdem rationis cum re representata non in essendo, lI)

sed in representando, vane loquitur. Representatenim non quia effectus rei, quia sic omnis effectusesset species; nec ratione cuiuscumque alterius habi-tudinis nisi huius, quia secundum illud, quod est, estsimilitudo rei. Et ideo secundum illud, quod est, non 1:'

potest esse alterius speciei. Propter quod nulliusquidditatis substantialis potest esse aliqua species inmente eam representans apud quemcumque intellec-tum creatum vel increatum, nec ipsamet essentia di-vina est intellectui divino ratio representans alia ut 21)

species, sed solum ut medium cognitum.Secundo patet idem, sc. quod species non potest

esse in angelo ut ratio cognoscendi, quia illud, quodest solum ratio cognoscendi alterum, impossibile est,quod sit cognitum primum, sed cognoscitur solum per 2;)

reflexionem intellectus ab obiecto supra se ipsum.Unde sensus, qui non est supra se ipsum conversivus,nunquam apprehendit speciem ipsum informantern.Intellectus autem, si quam habeat, potest eam appre-hendere, convertendo se ab obiecto ad speciem ipsum 31)

8 representantes] exprimentes Ua et in marg.: Nota secun-dum istos, quod illud, quod facit color In medio, est eiusdemrationis cum ipso. Ergo idem est de quolibet sensibili respectueius, quod agit in medio et organo. 14 est2 om Ve 19 velincreatum om Ve 27 conversivum Ve

Quaestio de natura cognitionis. 29representantem. Sed species in angelo est ab ipsoprius cognita vel considerata quam res cuius est spe-cies. Ergo ipsa non est solum ratio cognoscendi.. probatio minoris: quia secundum ponentes species5 angelus non semper actu intelligit omne illud, cuiushabet speciem. Peto ergo, qualiter de novo aliquidintelligit, et respondetur, quod convertendo se supraIEpeciem. Sed conversio intellectus non est nisi peractum suum, qui est intelligere. Ergo convertitur

10 super speciem intelligendo eam, et per eam obiectum.Et item angelus cognoscendo sempe.r et perfecte suamessentiam, videt ea, que sunt in ipsa. Videt II ergo Vc f. 22rpspecies non considerando actu ea, quorum sunt spe-des. Sunt ergo aliqui~ prius cognitum obiecto, quando-

15 que ordine nature et quandoque ordine temporis. Ethec fuit minor, ex qua sequitur, quod intellectus an-geIicUS est vere discursivus, quia cognoscere unume" alio et post aliud est vere discurrere; sed angelusseCundum predictos prius cognoscit speciem et postea

3J e" specie cognita considerat de obiecto. Ergo verediscurrit, quod nullus dicit. Patet ergo, quod nulloDlOdo sunt ponende species in angelo, nec ut mediumcognitum, nec ut ratio cognoscendi. Igitur angeli noncognoscunt alia a se per species.

25 Item nec per essentiam, quod est secundum prln-dpaliter propositum, quod patet sic: Si essentia an-geli representaret intellectui angelico alia a se, hocesset pro tanto, quia est perfectissima inter speciessubstantie, continens in se aliquo modo omnium in-feriorum perfectiones. Sed quod hoc non sufficiat,'

.10 probO: quia omne, quod representat aliqua per hoc,quod continet ea vel eorum perfectiones, si represen-'tat ea distincte, continet ea distincte formaliter vel---26 Si] Sed Ve 31 probatio Ve 32 ea] eam Ve


:virtute; sicut enim representat, sic continet, si tamenratione continentie representat. Sed essentia angelinon continet distincte et formaliter perfectiones alio-rum, ut de se clarum est; nec virtualiter, cum nonsit aliorum causa. Ergo ipsa non representat eadi- l)

stincte et tamen distincte cognoscuntur ab angelo;ergo non per hoc, quod represententur ab essentiaangeli. - Idem dico de essentia divina, quod non re-presentat distincte alia a se per hoc, quod perfectissima

Ua f. 30r{J est absolute, II sed quia virtualiter et causaliter con- 1l)tinet omnia alia a se I., Et si dicatur, quod essentia angeli. virtualiter aedistincte. continet species rerum generabilium, quiamovendo celum est causa earum, dicendum, quod nonest causa, nisi sicut applicans activa passivis, et non li).

sicut habens virtutem talia producendi. Dico etiam!imitationem angeli ad genus et speciem non impedirerepresentationem omnium 2, sed quia non est omnium.causa.

Patet igitur, quod angelus non intelligit alia a se 20

. per species nec per essentiam propriam. Per quidergo? Dico, quod per ipsarummet rerum presentiamin se vel in causis suis, in se, ut sunt res incorrupti-biles, in causis suis, ut corruptibiles, que dependent excausis pure naturalibus, ut postea magis patebit. Non ~enim requiritur ad cognitionem nisi presentla obiecti, ut .sepe dictum est; omne autem actu ens eo ipso presensest angelo presentia, que suiflclt ad eius cognitionem eteorum, que ex necessitate ad ipsum sequuntur; quepresentia non attenditur secundum situm, qui competit 3().

--'-5 Ipsa om Ua 16 Dico] Dicunt Ua Ve et add Ua in marg.:

Quod ergo pri~s 25 Non] nec Ve

1 cf. Thomas, S. th, I q. 55 a. 1 ad 3.11 Quod dicit Thomas, S. th. I q. 55 a. 1.

Qual'stio de natura cognitionis. 31corporibus, sed secundum ordinem, qui facit idem inspiritibus, quod facit situs in corporibus secundum

. .A ugustinum. Hunc autem ordinem, qui facit talempresentiam, non puto' alium esse nisi proportionem

5 intellectus angelici ad omne illud, quod participatnaturam entis, cum inter ea non sit ymaginabilis di-stantia vel absentia secundum situm sicut in cor-poribus.

Ad primum argumentum principale dicen-10 dum, quod ad hoc, quod intellectus intelligat, sufficit,

qu~d res intelligibilis sit presens obiective intellectui.secundum se vel secundum aliquid eam representans.Quod autem sit in intellectu subiective, accidit, sicutin anima nostra contingit, maxime in potentiis sen-

15 sjtivis, quidquid sit de intellectu. Res enim distans,'ut color parietis, efficitur presens visui per id, quodcausat in organo, quod cum sit accidens, est in eo utin subiecto. Quod enim sit presens visui, necessariumest ad visionem; quod autem sit in eo ut in subiecto,

20 a.cCidit visioni. Dictum est autem, quod res se .lpsls. vel mediantibus causis suis sunt presentes obiectiveiptellectui angeli. Unde non oportet, quod sint ina.nge1o subiective, nec secundum se nec secundumsuas species.

25 Ad secundum dicendum, quod non est intentioa.uctoris De causis, quod in angelis sint species sub-iective, sed solum obiective; species dico, i. e. ratio-Des rerum cognitarum; quod patet ex commento 12epropositionis eiusdem libri'. ubi dicitur sic: Quando'

o iptelligentia sclt essentiam suam, scit reliquas res,3 ,

. 8 Hec sunt verba eorum add Ua'spondent Ua Ve ,14-15 sensitive Ve25 dicendum] dicunt Ua Ve

1 De causis § 12, ed. O. Bardenhewer, p. 175.

9-10 dicendum] re-15 enim] igitur Ua

Durandi de S. Porciano Q. P.

que sunt sub ea, quoniam sunt ex _ea. Et licet. inhoc erraverint, tam ipse quam alii philosophi, quodposuerunt intelligentias causas rerum, tamen hoc suf-ficit ad propositum nostrum, quod nunquam' intel-lexerunt, quod in angelis sint subiective alique spe- i')

cies, quibus intelligant alia a se, cum dicant ex-presse: quod ea, que sunt sub se, cognoscunt persuam essentiam.

2 erraverunt Ve quod] qui Ve

II.

Disputatio Durandiet Anonymi cuiusdam.

utrum intelligere sit aliquid additum intellectui E I. 80r{1

5 cum eo faciens compositionem realem •

. Videtur quod non; quia cum intellectus sit forma, [Dur. Opp

si intelligere faceret cum eo compositionem, recipere-tur in eo per modum forme. Sed hoc est inpossibile,quia forme non est forma. Ergo etc. 1

10 Respunsio. Dicendum, quod 'facit realem com- [An. Resppositionem cum intellectu. Cuius ratio est, quia quodde non tali fiat tale, oportet, quod hoc fit vel perreceptionem, sicut de non albo fit album per receptio-nem albedinis, vel per productionern ipsius in altero,

15 sicut de non agente fit agens per productionem ali-cuius in passo, vel per applicationem ipsius ad aliudvel alterius ad ipsum. Sicut autem quilibet in se ex-peritur, <quod> intellectus fit de non intelligente actuintelligens; et hoc non fit per applicationem vel ipsius

20 ad aliquid vel alterius ad ipsum, quia applicatio huius-modi preexigit motum localem.: sicut corpus non ap-plicatur noviter ad locum, nisi prius moveatur loca-ttter. Obiecto autem intellectus manente omnino in-

12 Iit] sit E 16-t7 ad aliud vel alterius] ad locum velloci E; textum sic corrigendum esse patet es infra dictis i cf.l- 19 ss. et p. 35, 1 s et 38, 4 s.

I CI. supra p. 19, 6 ss.Koch, Durandi de • I'orciano O. P. QU"estio. 3


moto, intellectus fit de non intelligente noviter intel-ligens. Ergo hoc non fit per talem realem applicatio-nem. Item nec per productionem ipsius in aliquo,quia si noviter intelligens aliquid produceret in alico,hoe esset in obiecto. Sed nichil facto et innovato l>

\ ' circa obiectum, fit intellectus in actu. Ergo non fitper productionem ipsius in alico. Relinquitur ergotertium, 'se. quod' per solam novam receptionem eius,

. quod facit ipsum esse actu intelligentem. Actus au-tem intelligendi, se. intelligere, est illud quo intelligens 10

est infelligens formaliter. Ergo' oportet ipsum essealiquid in intellectu receptum; ex quo sic: Omne re-ceptum in intellectu facit cum eo realem compositio-nem tanquam aliquid sue essentie superadditum, quianichil in se ipso recipitur. Sed intelligere est in in- 1~

tellectu per solam receptionem, ut declaratum est.Ergo etc.1

Ad argumentum in contrarium dicendum. ,quod non est inconveniens, quod forme sit forma,accipiendo formam diversimode. Actus enim intelli- 20

gendi cum sit informans intellectum et sibi inherens,sicut accidens et forma quedam, oportet dicere, quodsit forma. Et ideo sicut forme est operatio, sic etforme erit forma.

[Dur.Opp.]', Contra ea, que dicta sunt, arguebatur: primo con- 2ilo

i , tra rationem positionis 2, secundo contra responsionem.rationis 3, tertio ad principale proposltum ',

Circa primum ar[gueba]tur contra maioremdicte rationis 5; et videtur, quod non sit vera, se.quod de non tali non potest fieri tale nisi per receptlo- 30

1 Cf. Herveus, Quol. III q. 8 a.~1, infra p. 47.2 p. 34, 28-38,11. S p.38, 12-21.• p. 38, 22-42, 21.fi cro supra p. 33, 11-17.

. \ '

..,",Dlsputatlo cum Anonymo quodam. 35

nem vel productionem vel alterius applicationem adipsum vel e contrario.

Contra: quia de non moto fit actu motum, sicutcum leve movetur sursum, et non fit per applicatio-

;; nem alicuius ad ipsum, quia non est ibi necessariumaliquid nisi remotio prohibentis; nec per productionemalicuius in altero, ut patet, nec per novam receptionemfacientis realem compositionem; et tamen fit de nonIlloto realiter motum. Ergo intellectus poterit fieri de

10 non intelligente actu intelligens sine hoc quod recipiataliquid faciens realem compositionem 1. .

Sed dicebat: Quod remotione prohibentis fit mo- [Resp.J

tum, fit motum tertio modo per applicationem ipsiusad locum sive ad ubi, sive primo modo per receptlo-

1& nem motus, qui facit cum moto realem compositionem.Contra hoc: Quia applicatio mobilis ad locum [Dur.Opp,

est applicatio ad aliquid extrinsecum. Locus enimest extra naturam locati, cum eo non Iaciens realemcompositionem 2. Ideo ratione talis applicationis non

20 potest fieri de non moto actu motum.Item non sufficit ad hoc, ut concludat ratio pre-

posita,' applicatio ipsius ad »ubi«, quia »ubi« non estres absoluta faciens realem compositionem, cum nonsit nisi quidam ordo vel relatio loeatiad locum; re-

2:1 latio autem - sive differat sive non a suo' funda-mento - ad minus hoc ab omnibus ponitur, quodnon facit compositlonem realem.

12 remotione prohibentis] de removente prohibens E12-13 fit motumj om E 21 concludit E

J cr. supra p. 22, 3 ss. et 23, 1 ss.2 cr. Durandus, Qual. Par. I q.3 (u. ultima sex predicamenta

dicta de Deo vel de creaturis dicant aliquId absolutum vel dicant'solum respectum), Vat. lato 1076, r.15va: "formalis ratio ulterio-rum sex predicamentorum consistit in denominatione, que tit abextrinseco." . .

3*

36 Durandi de S. Poroiano O. P.

[Resp.] Sed di[cebatur] -ubl- facere realem compositio-nem et esse rem absolutam 1.

E f. 80va C· h Q' th tl II Iaci[Dur.Opp.] ontra oe : uia ma emauca non aciunt remabsolutam, quia carent efriciente et motu; sed in ma-thematicis est -ubl-, sicut si duo circuli mathematici 5

se invicem continere ymaginarentur, constat, quodunus erit in alio, et ita illud -ubi- non est res ab-soluta.

[Resp.] Dicebatur, quod duplex est »ubi«: naturale etmathematicum. in

[Dur.Opp.] Quod autem de non moto fiat motum per receptio-nem facientis realem compositionem, sicut dixit Re-spondens, videtur contra Pb il o s o p h u m ", quiamotus localis nichil variat in re, sed solum estad extrinsecum terminum. Sed illud, quod nichill5diverslrlcat, non aüert rei realem compositionem; sedmotus localis nichil diversificat in re mota. Ergo etc.

Item arguebatur contra eandem maiorem,quia de non simili fit actu simile absque nova recep- .tione 3; ergo de non moto actu fit motum et de non 20

intelligente actu intelligens eodem modo.[Magister] Sed di[co], quod ad hoc, quod de [non] simili

fiat actu simile, oportet, quod sit mutatio facta in sevel in altero, et per consequens sit facta realis com-positio; puta si aliquis sit niger et efficiatur actu 25albus, tunc previa. nova compositione in se ipso fitactu similis; vel si aliquis sit albus et alter efficiaturalbus noviter, iste eütcletur actu similis et per realem

11 scriba vel corrector inter verba ,non moto' et ,fiat' posteaerronee .non' inseruit 15 terminum] tiri E 16 afferl] aufert E

I cro Herveus, Quol. I q. 9. Summa totius logicae Arlsto-telis, Tract. VI c. 1.

2 Phys V c. t 224 bit ss8 CI. Durandus, Quol. Paris. I q.l (Vat. lat. 1076, f.10v);

I Sent. (C) d. 30 q. 2 a. 1.

Disputatio cum Anonymo quodam. 37compositionem et mutationem factam in altero; etillud sufficit ad habendum intentum Respondentis,quia cum quis fit de non intelligente intelligens actu,oportet quod actu sit vel per novam compositionem

5 factam in intellectu vel per mutationem factam inaltero, [se.] non nisi in obiecto. Sed hoc esse nonpotest, quia res intellecta manet omnino inmutata.Ergo cum intellectus fiat de non intelligente intelligens,noe fit per compositionem realem factam in ipso, quod

10 est principale intentum Respondentis 1.

3° arguebatur contra eandem maiorem, quia [Durv Opp.]

quando forma intensa acquiritur noviter, per motumfit de non tali actu tale, quia de non moto motum.Sed ibi non fit receptio alicuius non habiti facientis

15 compositionem novam, eo quod forma intensa et re-missa non dicunt aliquid realiter distinctum vel distin-guibile 2. Et ideo cum aliquid fit magis calidum, nonaccipitur aliud realiter; sed si mobile non esset call-dum, tunc noviter movere[tur] ad aliquem gradum

20caloris intensum, et per consequens de non tali fierettale per receptionem et novam compositionem.

Item quando aliquid fit de non tali tale, puta denon moto motum, motus terminatur ad aliquid actu,et actu distinctum, [non] potentia dlstlngulbile; et non

25sufficit receptio distinguibilis, sed est receptlo novi ter-[mini] et actu distincti, quod est contra Responden-tem in quodam dlcto ",

Et ideo di[cebat] Respondens, quod quando [Resp·1dicitur: -quando de non moto etc.«, verum est, quando

SO illud quod movetur incipit primo et noviter moveri,et sic cessat obiectio de forma intensa et remissa.

1 Cf. Herveus, Quol. II q. 7.2 ct Durandus, I Sent. (C) d. 17 q.7.S Cf. supra p. 35, 12ss.

38 ' Durandi de S. Porciano O. P.

[Duz Opp.] Ulterius contr a minorem principalis ratio-nis sic: Quia facit ibi fallaciam consequentis ab in-feriori ad superius negando, quando dixit, quod denon intelligente non fit actu intelligens per applicatio-nem ipsius, quasi talis motum localem includat. .Et 5quia non est ibi applicatio localis, non fit per appli-cationem 1. Rec est fallacia consequentis sic: Non'est applicatio Iacta per motum localem, ergo nulla.Non sequitur, quia de non intelligente fit actu intelli-gens per applicationem obiecti ad intellectum, quod iefit sine motu locali.

Ulterius arguebatur contra responsionem 2

. ' ra tionis. Dixerat enim ipsum actum intelligendi esseformam, et ideo forme esse formam concesserat 3.

Contra hoc: Quia quando aliqua duo ad invicem di- 15

stinguuntur, illud quod est ratio distinctionis non pot-est utrique' esse commune. Quod patet. Sed actusprimus distinguitur a secundo actu, quia actus primusest forma, actus secundus est operatio. Igitur opera-tioni non potest convenire, quod sit forma. Ergo nec 26

intelligere dicitur forma esse., Ulterius arguitur ad principale sic: Omnisforma absoluta que est fundamentum relationis potest

E I. 80v/l intelligi sine relatione. n Sed intelligere est huiusmodi,. quia est fundamentum relationis referentis ad obiec- 25

tum, ut ponebat Respondens. Ergo poterit intelligisine relatione ad obiectum 4. Ergo possum intelligereipsum intelligere absque hoc quod cognoscam obiec-tum, quod Ialsum est. .. Ergo intelligere est relatio 'sola, et sic non facit realem compositionem cum in":30tellectu, nec est res absoluta superaddita intellectui 5.,

1 Cf. supra p. 33, 19-24.. S Cf. supra p. 34, 18S8.

b Cf. supra p. 20, 18-21, 6.

2 i. e. solutionem .4 Cf. supra p. 34, 7ss:

Disputatio cum Anonymo quodam. 39Maior' patet, quia possum creaturam intelligere sinerelatione ad Deum.

Ad quod duplex dabatur responsio: Primo [Resp.]

sic, quod fundamentum relationis dupliciter potests considerari: Uno [modo] secundum id, quod est inpropria natura; et sic. potest intelligi sine relatione.Alio modo secundum illud, [quod] includitur in signi-ficatione nominis, sicut nomen cause non possum in-telligere sine causato. Sic intelligere dupliciter con-

10 sideratur: Primo secundum quod est qualitas quedam;et sic potest intelligi sine obiecto. Alio modo secun-dum id, quod significatur per dictionem intelligere;et (quia> sic dicit relationem ad obiectum. Ergo etc.

Alia resp onsio fuit, quod quedam essentialiter,5 includunt relationem, ut materia respectu forme et

accidens respectu substantie, et in talibus Iundamen-tum relationis non potest intelligi sine relatione; etjioc est quod 'dicit Aristoteles 1 Phisicorum 1,

quod materia non est intelligibilis .etc., et 7 Meta- ,~wphisice 2 dicit idem de accidentibus, quia posteriora

non intelliguntur sine prioribus.Contra has sic: Ipsum intelligere aut significat [Dur. Opp

respectum tantum, et sic habetur propositum, quia 'non facit realem. compositionem; aut significat rem

25 absolutam tantum, et tunc potest intelligi sine rela-tione ad obiectum, quod Ialsum est etiam secundumdictum Respondentis; aut significat rem absolutamcum respectu. Sed hoc esse non potest, quia nullum.jiomen univoce dictum significat res diversorum pre-,

30 dicamentorum.. Standum est ergo in primo, quodsignificat solum respectum.

S e d di [ c e bat ur], quod nomina in abstracto [Resp]

significantia solum et precise significant sua Iormalla33 significantia] significata E1 Phys. I c. 7 191a 7 ss. Il Met. VII (Z) c. 1 1028a 20 ss.

, ,

, \


significata, sicut albedo solam qualitatem, sed con-cretive significantia preter formale significatum con-significant aliquid aliud. Intelligere autem concretivedicitur, ideo includit utrumque.

,1Dur.Opp.] Contra, quia concretum preter illud, quod ab-estractum significat, non inportat nisi ordinem ad sub-iectum et dependentla m. Ergo si intelligere diciturconcretive ex concretione, dicit solum ordinem et de-pendentiam ad subiectum, se. ad intelligentem. Sedhoc nichil ad propositum, quia loquimur hic de rela- iotione actus ad obiectum et non ad subiectum.

Preterea cum intelligere sit verbum, verbum au-tem non significat actum concernentem substantiam,quia hoc ad participium pertinet, ergo ipsum lntelli-gere erit abstractum et intellectus concretum. Ergo etc. li)

Contra secundam solutionem arguitur qua-. drupliciter: Primo contra illud: »Quod includit essen-tialiter etc.« sic: Nichil essentialius et ita intimiusdicitur realiter relatum quam creatura ad Creatorem,que se tota, quidquid est, ad Deum refertur. Sed 2()

hoc non obstante adhuc potest intelligi sine Creatore.E~o~~ ,

2° contra illud, quod inducit de materia, quod nonpotest intelligi sine forma. Contra: Hoc non habetratione dependentie, quia sicut materia dependet a 2[)

forma, ita e contrario; sicut ergo dependentia estcausa, quod materia non potest intelligi sine forma,ita e contrario, quod nullus dicit.

3° contra illud, quod dicebat de accidente. Contra:Quantitas potest intelligi sine substantia; si non per- 3D

recte, tamen complete., 40 contra illud, quod posterius non potest intelligi

2 significantia] significata Erelatione E

19 realiter relatum] reale

Disputatio cum Anonymo quodam. 41sine pnon. Contra: Hoc, licet in quodam sit verum.non tamen in omnibus, quia dicit Philosophus, quodinnata est nobis via a notioribus nobis, que tamensunt posteriora ad ea, que sunt notiora nature, sicut

5 causam per effectus cognoscimus 1.

Ulterius ad principale: Illud quod est in po-tentia accidentali tantum, non est in potentia ad ali-quam formam facientem compositionem realem. Sedintellectus post habitum est in potentia accidentali

10 tantum respectu actus intelligendi. Ergo etc. Maiorpatet, quia illud quod est in potentia accidentali, adboe quod fiat actu, non indiget transmutatione. Sedquod est in potentia ad formam, indiget transmutatione,quia forma non potest induci in subiecto nec educi

15 de subiecto nisi per actionem agentis transmutantis.Dnde 3 de an lm a " dicitur, quod aliter est inpotentia intellectus ante habitum scientie et postbabitum, quia primo [modo] est in potentiaessentialique respicit formam, in quo indiget transmutatione

20 <et> a sensibus ad intellectum; secundo modo estin potentia accidentali tantum, in quo non indigettransmutante, sed seipso cum voluerit potest exire inactum, remoto prohibente, II sicut patet de motu gravis E f. 8ir«deorsum 3.

25 Item ar[gui]tur: Principium elicitivum actus inoperatione immanente non minus convenit cum actionequam principium elicitivum operationis transeuntiscum actione. Sed in operatione transeunte idem estprincipium elicitivum et operatio, ut est in agente,

30 sicut in igne idem est calor et calefacere, ut respicit

4 notiora] ne~ E

1 Pbys. I c. 1 184a 16 ss.; cf. Analyt. Post. I c. 2 71b 30 SB.

2 De anima III c. 4 429b 5 SB.; er, Phys. vnr c. 4 255 a 33s.3 er. Durandus, De habitibus q, 4 a. 8; et supra p. 2:1,5S8.

42 Durandi de S. Porciano O. P. Disputatio.

ignem calefacientem; ex hoc enim quod ignis novitercalelacit aquam vel lignum, nulla realis et nova ad-ditio vel compositio facta est in igne. Ergo idem deintellectu, qui est principium elicitivum actus intelli-gendi cum scientia, et sic intelligere non superaddit 5

compositlonem novam 1.

Pre terea 7 Phis. 2 dicitur, quod circa intellectumnon est alteratio; sed si intelligere esset res faciensrealem compositionem, tunc intellectus alteraretur,cum factus sit de non intelligente actu intelligens. 10

Ergo etc.Preterea Deus potest duo accidentia re absoluta

-differentia separare ab invicem. Sed intelligere nonpotest separariab ipso intellectu, ita quod sit intelli-gere et non sit aliquis intelligens. Ergo etc. 3 15

Preterea magis convenit extremum cum medioquam extrema ad invicem .. Sed Inter intelligentem etobiectum. est actus intelligendi medius. Cum igituridem sit intellectus et res intellecta, cum aniina seintelligit, ergo ad minus tunc intelligere est idem cum 20

intellectu et non faciens realem compositionem.

,10 Iactum E1 Cf. supra p. 19, 16 ss. et 23, 25 BS.

2 Phys. VII c. 3 247 b 1 ss. Com. Thomae I. 7 Ieet. 6.3 cr. supra p. 10,28 BS. et 20, 6-17.

III.

Hervei Natalls Determinatio.(Quolibet III q. 8.)

5 •

vtrum actus intelligendi dicat aliquid superadditumpotentie.

H f.97v{JEt arguitur, quod non, quia quod dicit purum Vif.167va

respectum nihil addit super illud, in quo est. Actus ~~.lk651r';tintelligendi est huiusmodi. Ergo etc. Maior suppo- ~ f. 78r{Jnitur. Probatio Minoris: quia, quod non potest ab-

(I solvi ab intellectu relationis, dicit forma n liter respec- ~ f. 78va .'1 tußl. Sed omnis cognitio est huiusmodi, 'quia cognitio. pon potest absolvi a respectu ad cognitum. Ergo etc.!

Secundo: quia omnis forma absoluta est primus'a.ctus. Sed intelligere non est primus actus. Ergo

5 est forma relata 2. .

1 Contra: quia omnis actio realis terminatur ada.liquam formam absoiutam superadditam passo. Seda.ctio realis intellectus agentis et phantasmatls termi-)latur ad intelligere. Ergo etc.

Responsio: Circa istam questionem sunt duo~ principaliter facienda. Primum est. ostendere, quod

queritur. Secundum est ostendere, a quo, effectivesit actus intelligendi. '

7 supra id ~. 9 Mtnor probatur Vi e 12 cognitum] ob-iectum ~ 15 relativa e ~ 23 sit] est H ~

1 Cf. supra p. 38, 22 ss. 2 Cf. supra p. 38, 15 ss.

44 Hervei Natalis O. P.

Quantum ad primum ponende sunt due opiniones,circa quarum primam sunt facienda quattuor: Primumest dare intellectum opinionis. Secundum est adducererationes, quibus probatur. Tertium est improbareeam. Quartum est respondere ad eius rationes. I)

Quantum ad primum sciendum, quod quidam 1

Vo I. 64ra dicunt, quod actus intelligendi IInihil addit super po-tentiam. Ad cuius evidentiam secundum eos scien-dum 2, quod actus primus et secundus quandoque nul-lam habitudinem important ad aliquid aliud, sicut lux 10

et lucere; et talia semper sunt simul actu. Undequamdiu ßst lux, semper est lucere. Quandoque veroimportant aliquam habitudinem ad extra, sicut cale-factivum ad calefactibile, et calefaciens ad calefactum.Modo dicunt, quod in istis semper sunt simul forma, 15

a' qua aliquid dicitur esse calefactivum, et esse eale-factibile, quia calelactlvum importat calefacere secun-dum esse possibile. Nunc autem, licet calefactibilenon semper sit presens calefactivo, tamen semper estpresens aptitudine et posslbllltate. Sed in calefaciente 20'

et calefacto forma, per quam convenit alicui calefa-cere, calefaciens et calefacere non semper sunt simul.Unde non semper est simul calor et calefacere.Modo dicunt, quod intellectivum et intelligibile se ha-bent sicut calefactivum et calelactiblle, intelligens au- ~

1 ponende om' due om H 7 supra H 11 et1 om C12 semper] tamdiu II vero om H 13 aliquam om e'13-14 ealelactivum] Imponat habltudinem add Vi e 16 essej

, om H Vo e 16-17 calefactiblle] calefactivum Vo; c. quia om H17 semper importat H Vo 18 calefaciendum H· 19 calefacto'

, 20 presens om , 22 calefaciens] calefactlvum Vi 23 non-.... semper sunt H simul calor] habens calorem Vi; simul om Vo

24 sic se habent e' 2)) intelligens] intellectus Vi1 Durandus de S. Porciano, II Sent. (A) d. 3 q. 5; cI.

supra p. 18, 24 ss.2 Cf. supra p. 23, 25-24, 24.

Determinatio. 45

tem et intellectum sicut calefaciens et calefactum. Etdicunt, quod sicut intellectivum nihil addit super po-tentiam intellectivam, nisi solum respectum ad ob-iectum possibile esse presens, ita intelligens super po-

s tentiam nihil addit nisi habitudinem ipsius potentie adobiectum presens, Et propter hoc, quia non semperest obiectum presens, licet semper intellectus sit in-tellectivus, non tamen semper intelligit.

Quod autem intelligere non dicat aliquam formam10 absolutam, sed solum respectum, probant quadrupli-citer. Primo sic: nulla forma absoluta est operatio;intelligere est operatio. Ergo etc. Minor concediturab omnibus. Maior probatur tripliciter. Primo 1 sic:quia idem non est principium sui ipsius; sed forma ab-

15 soluta est principium operationis. Ergo etc. Secundo 2

siC: illa que ex opposito distinguuntur, unum nonest alterum. Sed actus primus et secundus, qui sebabent sicut forma absoluta et operatio, e~ oppositodistinguuntur. Ergo etc. Tertio 3 sic: quia si operatio

20 esset forma absoluta, illa forma absoluta posset ha- .,bere operationem. Et tunc queram de illa: utrum sitforma absoluta aut non. Si non, eadem ratione stan-dum fuit in prima. Si sic, ergo ista forma habebitoperationem aliam, et ibit in lntlnltum.

%5 Secundo 4 principaliter sic: quia in operatione intra-1Jlanente, que non importat aliquem respectum ade"tra, forma et operatio non differunt nisi secundum--- .1 et 11 ad Vi et 3] modo Vo 2-ä addit-nihil videtur esseadditum in margo H, sed in photocopia est illegibile 3 intel-)ectiVam] Intellectus ~ solum om ~ 3- .. obiectum presens8ptitudine vel potentia ~ 4 supra ~ 7 intellectus] intelligens Vo

. ]6 quia illa Vi 18 absoluta om Vi E 2" Ista Vi 22 aut]V't'1 Vi E 23 illa Vo E 24 et sic ~ 26 importat] nisi addJ1 Vo tz« m.) ~

1 Cf. supra p. 1!1.1-10. 2 er, p. 3R, 15-21._ S Cf. p. 19, 10-15. 4 U. p. 19, lti-2U,5; 41. 2!iss.


modum significandi nominaliter et verbaliter, sicutlux et lucere. Et per consequens unum nihil additsuper alterum. Sed intelligere est operatio manens.Ergo videtur, quod intelligere nihil addit super intel-lectum. Unde dicere, quod intelligere aliquid addit 5super intellectum, est dicere, quod calere addit~f\9~~:super ß calorem, quod est absurdum.

Tertio 1 sic: quia si intelligere dicit formam abso-lutam, Deus posset separare intelligere ab intellectu,quia Deus potest quacumque absoluta separare, dum- 10

Vif.167vP modo di IIeant actum. Consequens est talsum, quia -Deus hoc nonposset facere, quia esset intelligeresine intelligente.

Quarto 2 . sic: quia si intelligere diceret aliquam.formam absolutam, ergo et sentire. Consequentia patet. isConsequens est falsum. Ergo et antecedens. Probofalsitatem consequentis, quia simul et semel, aliquisvidet album et nigrum, viride et talia. Aut ergoeodem actu aut pluribus. Si pluribus, tunc plures

~ f. 78vp ß actus sentiendi in uno sensu particulari - puta 2()visu - sunt simul, quod est inconveniens. Si uno,et iste unus actus est absolutus, sequitur, quod unoet eodem actu sentitur album et nigrum. et viride,quod est inconveniens, quia diversitas obiectorum facitdiversitatem actuum. Ergo ponere actum sentiendi 25

1 et] vel Vo sicut] ut Vi 3-5 Sed-Intellectum om Vi4 super] supra Il Vo 6 supra Vo 11 actum] quod dicitur -propter materiam primam add e' 12 potest' 15 absolutamom Vo Consequentia patet om Il ;; post antecedens e 16 etom ; 17 aliquis om; 18 viride et talia om e; 19 tunc]ergo Il 20 in om Vi particulari om Il e 21 in visu H21-24 Si-inconveniens om Il 22 ille Vi 23 et virideom He;

1 Cf. supra p. 20, 6-17; 42, 12 ss.II Ex quo opere illa ratio sumpta sit, non constat; sed cf.

J. Koch, Durandus de S. Porclano I, 1927, 155 ss.

Determinatio. 47', '

esse aliquid absolutum additum potentie est Ialsumet inconveniens.

Ista positio videtur mihi Ialsa et impossibilis, etarguo primo contra positionem, secundo contra modum

5 ponendi. Contra positionem arguo tripliciter: Primo-ex novitate et mutatione, que in intelligendo apparet;secundo ex natura' ipsius relationis; tertio ex his,que attribuuntur actui intelligendi.

Ex primo arguo quadrupliciter: Primo 1 sic: Ista10 IIlutatio nova, qua fir de non intelligente intelligens,.

aut terminatur ad aliquem actum absolutum in potentia,. '. aut ad hoc, quod obiectum fiat, aut ad- hoc, quodunum applicetur qualitercumque ad alterum. Si primoIIlodo, habetur intentum; si secundo modo, sequitur,.

5 quod intelligere fiat non per aliquam mutationem tac-1 taJll in potentia, sed in obiecto, quod est absurdum ..

Si tertio modo, quero: Qualis est ista applicatio?'Aut secundum locum; quod est manifeste Ialsum, aut. I

secundum informationem, ut sc. obiectum iniormet.20 potentiam, quod est similiter absurdum. Et tamen

etiam per hoc habetur propositum, quod sc. additaliquid absolutum super potentiam, informans ipsam.Aut secundum presentialitatem, ut quidam dicunt; etsi sic, quero: Qualis est illa presentialitas? Aut se-·

25 cundum coexistentiam tantum; et sic, cum Deussemper coexistat cuilibet intellectui, semper intelli-geretur a quolibet intellectu, quod Ialsum est. Aut

1 esse om H aliquod H Vi 3 Ista autem Vo esse Ialsa Vo'I) arguitur H Vo om e tripliciter] ex tribus Vi primo arguo e6 in om Vo intellectu H apparent t 9 arguitur Il Vo17 est] sit Vi e 20 tamen] tunc Vo 21 propter hoc Er22 aliquod Vi 23-24 ut-presentialitas om H t 25 tantumom Vo 26 semper existat Vo; et in margo sit presens; sit

'presens semper H 27 a-est om. Vi quocumque H1 Cf. supra p. 33; J. Koch, Durandus ,de S. Porciano I, 148 s,

j,


secundum dispositionem moventis et mobilis. Et tuncquero: Aut hoc est per hoc, quod intellectus movetobiectum, et hoc dicere esset absurdum, aut hoc estper hoc, quod obiectum movet potentiam, et tuncqueratur ad quid, sicut prius. 5

Secundo sic (et est confirmatio precedentis): quiaipsi dicunt, quod ista novitas provenit propter novi-tatem presentie obiecti non latentis I. Quero: Quid in-

Vo . 64rp telligunt per non latentiam IIpresentie aut per presen-tiam non latentie? Aut puram negationem aut ali- 10

quid positivum. Si puram negationem, ergo intelligereformaliter non dicit nisi puram negationem. Si ali-quid positlvum , hoc non est nisi, manifestationem.Ergo manifestatio sive cognitio est aliquid preter po-tentiam et obiectum et preter presentlam sive eo- 15

existentiam utriusque; et quero, quid sit illud, utrumaliquid creatum in potentia vel in obiecto; et sequituridem quod prius.

Tertio sic: quia ubicumque aliquid fit de novo,quod prius non fiebat, oportet, quod hoc fiat aut per 20

remotionem prohibentis, sicut grave movetur deorsumremoto detinente; vel per hoc, quod passum approxi-matur agenti vel e converso. Tunc ergo, quando denon intelligente Iit intelligens, quero, quid istorum sitibi de novo. Si dicatur, quod remotio prohibentis, 2;)

quero, quid est illud prohibens, quod removetur, et1 dispositionem-mobilis] mobile Vi Et om t 2 'quere]

quomodo add Vi 3 hoc est om Vo E; est om t 7 ipsi] isti ,.s non om H Vo E' 8-9 ipsi intelligant Vi 9-10 aut-latentie om Vi 10Don om HAut 1] per primum aut intelli- I.gunt H; aut enim ipsi ini. E; intelligunt , 13 mauifestatio , .14 aliquid positivum aliud H; a. aliud t 15 slve] vel Vie16 et] tunc add Vi e 17 eausatum H (?) e sequeretur Vo20 hoc om H, 22 detinenteJ prohibente H Vo (corr. er deter-minate!) 22-23 approximatur] appropinquat'.

1 V. supra p. 25, 9; 14ss.

Determina tio. 49quid removet. Si dicatur, quod est remotio prohi-bentis negativi, quia sc.: absentia obiecti prohibebat,sicut absentia aeris Plohibet corpus luminosum, ne·iHuminet, hoc est ignorare propriam vocem, quia hoc

5 non est removere prohibens proprie loquendo, sed estapplicare ipsum passivum ad agens. '.Si secundo modo,tunc se habebunt obiectum et potentia sicut movenset motum, et tunc quero, ut prius, quid movet et quidmovetur et iterum, quid facit movens in moto.

IO Quarto sic: Quando aliquis de novo videt Deum,quero, utrum aliqua mutatio nova fiat ibi IIaut non. Vif.168r~Si non, ergo eodem modo se habet beatus et nonbeatus. Si aliqua mutatio fit, quero: aut in potentiaaut In obiecto aut' in utroque. Dicere, quod in II ob- Hf. 98rp

15 iecto, se. in Deo, aut in utroque, est absurdum, quiain Deo nulla cadit mutatio. Si in potentia, aut estacceptio alicuius absoluti, et sic habetur propositum.Aut terminatur ad relationem tantum, nulla mutationefacta in absoluto nec secundum se nec secundum

20 aPplicationem unius ad alterum, quod similiter estabsurdum. Si ponatur, quod secundum applicationemunius ad alterum, queretur, qualis est ista applicatio,ut prius, etnon poterit fingi.

Ex parte relationis arguo dupliciter. Primo sic:25 quia: illa relatio, quam tu dicis intelligere, aut est re-

latio rei aut rationis tantum. Si rationis tantum, tuncintelligere erit ens rationis tantum, et tunc ens ratio-nis beatificabit homines, quod est satis absurdum. Si

1 quid] id add ~ 2 absentia corporis luminosi prohibet,ne Vi . 6 passum Il~. 8 tunc om Il~ 9 facit] faciat H;faciat vel f Vo; f. vel faciat; lU quando] sl H 11 u. fiatjbi mut. aliqua de novo H aut] vel Il ~ 13 Si autem H;15 Deo vel utroque H; 16 cadit] est Vi Vo aut hoc t'19 per se t 22 ista om Il;; appl. illa Vo 24 parte]3utem add H' 25 ista ,

Koch, Durandi de I:l.P~rciano o. p, Quaestio. 4


, '

realis, ergo in Deo non est intelligere, quia inter in- ..~ f.79ra tellectum II divinum et suum per se obiectum nulla

est relatio realis. . . ~. 'Secundo sic: quia si intellIgere non addit aliquid

absolutum super potentiam, sed dicit tantum respee- 5

tum nullam compositionem facientem cum ea, tuncintelligens non est perfectior quam non intelligens.Sed hoc est similiter absurdum et impossibile. Primo

'e r, k ovß probo consequentiam D et secundum eos et secundum .veritatem. Secundum eos, quia, ut ipsi dicunt 1, re- iospectus nullam perfectionem dicit preter ipsammetperfectionem, que est fundamentum. Sed fundamen-tum equaliter est in intelligente et non intelligente.Ergo si intelligere nihil dicit nisi talem respectum,'eque perfectus erit non intelligens sicut intelligens. 15 .

Hoc etiam patet secundum veritatem: quia perfectio 'videtur dicere formam alicuius perfectibilis differentemre a perfectibili. Sed secundum istam positionem in-telligere non dicit aliquam perfectionem differentemre ab intellectu. Ergo etc. Falsitas autem conse- 2()

quentis manifesta est, sc. quod non intelligens siteque perfectus sicut intelligens. Primo quia ad hocsequitur, quod eque perfectus esset beatus et non'beatus, sive ponatur beatitudo iu visione sive in di-lectione, quia idem iudicium est de utroque. Secundo 2[)

quia sequitur, quod omnia intelligere eiusdem intelli-gentis essent eque perfecta, quia fundamentum ipsiusIntelllgere, qui ponitur respectus, est commune omnibus.Et sic patet falsitas consequentis.

1-2 intellectum] intelligere Vo .. aliquod Vi t o supraH Vo 6 eo H Vo e C tunc om Vo, ,7 est] esset Vi., 8 im-possibile] ergo etc. add Vi e primo om t' 15 int. sicut. non'int. et non plus ~ 22 eque om ~ 23 esset] erit Vi 26 se-queretur t eiusdem] unius Vi

,,\

1 Cf. supra p. 21, 7ss.

, ,t

Determinatio. 51I

Sed ad hoc dicunt 1, quod, licet intelligens et nonintelligens sint eque perfecti per se loquendo, tamenper accidens intelligens est magis perfectus, sicutgrave deorsum est magisperfectum quam sursum.

5 Contra: Sicut unumquodque se habet ad perfectumesse, ita ad perfectionem habere. Sed intelligenssecundum eos nullam habet perfectionem plus quamnon intelligens, quia non habet nisi respectum, quinon est perfectio saltem' alia a fundamento, et secun-

10 dum eos et secundum veritatem. Ergo etc. Quodautem dicitur de gravi, falsum est, in quocumque loco ,sit. Si estequaliter grave, est equaliterperfectum,licet in uno loco magis conservetur quam in alio.

Ex hoc autem, quod attribuitur actui intelligendi,15 arguo sic: Nullus respectus est principium agendi..Sed intelligere et velle sunt principium agendi. Ergonon sunt respectus. Maior patet. Probatio minoris,quia agens per intellectum et voluntatem 'aut agit peripsas solas potentias, et sic ita ageret dormiens sicut

20 vigilans; aut IIper actus, et sic habeo propositum. Vo f.64v,

Contra etiam modum ponendi arguo sic: Quia sicutipsi dicunt 2, actus primus et secundus sive" forma etoperatio, puta lux et lucere in illis, in quibus non

.,dicunt respectum, sunt semper simul nec differunt,25 nisi sicut nominaliter et verbaliter dicta. Ex utroque

istorum' ostendo, quod contradicunt sibi. Ex primosic: quia illud, quod non dicit respectum, dicit formam

\

3 perfectum H e ~ 4 grave sursum ~ 6 Intellectus ~7-8 secundum - intelligens om Vi 8 quia] qui Vi 9":__10et-eos om Vi 12 est, om Vi equallterj] equale ~ ,equa-liter2} eque H 13 alio) loco add ~ 14 hoc] eo Vi autemom Vi Vo 19 ageret) aget Vi agens (I) H agit e ~ 21 sicom Vi e; add 2a manus Vo 23 puta] sicut H 26 quod] istaadd H sibi om Vo Ex] Et Vo 27 illud] Id Vo

1 Cf. supra p. 22, 3 ss. Il Cf. supra p. 19, 17 ss.4·


absolutam. Sed, ut ipsi dicunt" quedam sunt, inquibus actus secundus non importat respectum. Ergode necessitate secundum eos in illis dicit formam ab-solutam. Sed cum hoc ipsi accipiunt universaliter,quod nulla operatio dicit formam absolutam in prima 5

eorum responsione 2. Et ideo manifeste contradicuntsibi. Ex secundo sic: quia in illis forma et operatio,puta lux et lucere, non differunt nisi ut nominaliteret verbaliter dicta, sed sunt idem. Sed ea, que nondifferunt nisi ut nominaliter et verbaliter dicta, nullam 10

Vif. 168rß differentiam realem dicunt Oabsoluti ab absoluto, velabsoluti a relato, vel relati a relato, cum omnia taliaequaliter possint dici et verbaliter et nominaliter.

, Hf. 98va Secundum, ß quod ipsi dicunt, est: Quod intellecti- .vum et intelligere important quamdam habitudinem, 15sicut calefactivum et calefacere 3. Contra hoc arguosic: Quia calefacere dicit causalitatem eüectivam ap-titudine et actu. Ergo si simile est de intelligere etintellectivo, dicet causalitatem effectivam aptitudineet actu, et sic Intelligere est efficere actum intelli- 20

gendi. Sed hoc est falsum et secundum opinionemcommunem et secundum veritatem, quia sic Deusnondiceretur intelligere, nisi quia elliclt suum actum in-telligendi, quod est absurdum.

Si dicas, quod non. est simile quantum ad boc.js.quod hinc inde importetur respectus causalitatis eüee-tive, sed quantum ad hoc, quod hinc inde est respectusaptitudinalis et actualis, contra: quia, quando dici-

1 in quibus primus (add 2a m.) actus et (add 2a m.) secundusnon inportant H 6 ratione Vi Et ideo] ergo E' 7 ex om H,quia om , 13 equaliter om H et, om H 15 dicunt etinportant H 20 est] esset H, 22 secundum om' 23 quia]sic add Vo 25 dicatur H

I Cf. supra p. 23, 25 ss.s cro supra p. 2:J, 31 ss.

2 Cf supra p. 33, 6 ss. et 19, 6 ss.

Determinatio. 53mus intellectivum, aut dicit activum proprie dictumet secundum rem, aut dicit passivum secundum rem,sed activum secundum vocem, sicut rect] pere significat ~ f. 79rßactive, aut neutrum horum. Si primo modo, ergo

fi intelligere erit proprie facere. Si secundo modo, ergointellectivum est receptivum alicuius actus. Et quero,quis sit ille actus, sicut prius, et non potest fingi nisiabsolutum. Si neutro modo, quere, in qua habitudinese habet intellectivum ad intelligere; vel in habitudine

10 receptivi, vel in habitudine activi, ut dictum est, velin habitudine fundamenti illius respectus, quem dicitintelligere. Et tunc n.lrabile est, quomodo aliquisfundat novum respectum nulla mutatione facta in sevel in alio vel in applicatione ad alterum. Et quero,

15 que erit illa applicatio, sicut prius, et non poterit in-veniri.

Ad solutionem autem argumentorum premitto que-dam, que dixi de operatione manente et de principiooperationis cuiuscumque in nostro secundo quo-

:w libet 1. Ad cuius evidentiam sciendum, quod, sicutibi dictum fuit, preter causam finalem ponuntur triaprincipla , sc. formale, reeeptivum et eüectlvum 2.

Operatio principii formalis est facere formaliter tale,puta albedo facit formaliter album illud, cuius est

25forma. Operatio autem principii receptivi est vel ipsaforma recepta quantum ad rem loquendo vel recipere

2 rem 1] et secundum vocem add Vi dicit om e ~ 3 sed]et Vi 4 horum] eorum e t om Vo 6 intellectivum] intelligere Hest] erit H 7 quis] quid Vo iste t nisi] aliquod Vi10-11 receptivi-babitudine om Vo' 12 aliquid e~ 13 se]ipso eh 15 que] quid Vo erit] est Vo e t 19 cuiuscumquein nostro om H 21 ibidem Vo 25 - 26 operatio- forma om H

1 Herveus. Quol. II q. 8 (U. in Deo sit idem intelligere etdicere), ~ f. 47vp-5tra. Art. 1: Quomodo differant operatio im-manens et operatio transiens, 48r-v.

2 er. ~ r. 48va.


ipsam formam, quod quidem ex modo significandidicit habitudinemreceptivi ad ipsum receptum. Ope-ratio autem principii activi est efficere actum, itaquod effectus secundum se acceptus differt a seipso,·ut dicitur opus vel operatio efUcientis, sicut forma 5

aliqua secundum se absolute accepta, et accepta, proutdenominat causam efficientem. Unde teneo 1, quod

; f. k 6ra actio nihil aliud sit quam effectus formalis cause n effi-cientis, ut denominat causam efficientem. Unde cale-facere nihil aliud est quam habere calorem a se fac- 10

tum. Operatio autem principii Iormalis quantum adid, quod est, nihil aliud est quam ipsa forma, quiaforma nihil aliud a. seipsa dat ipsi perfectibiU neceius operatio importat aliquid aliud ab ea nisi quan-dam habitudinem ad perfectibile, quod perficit forma- 15

liter. Operatio autem principii passivi nihil aliud estquam actus vel forma recepta, nisi quod ex modosignificandi importat habitudinem ipsius recipientis adIormam receptam.

Descendendo ergo ad propositum dico 2, quod in 20

potentia intellectiva, quando aliquis actu intelligit, fit .quidam actus absolutus, qui formaliter non dicit rela-

. tionem, licet relatio consequatur ad ipsum, et intelligensVo f. 64v{1dicitur formaliter intelligens tali actu, II sUbiective·

3 activi] effectivi H (super rasura) ; 4 actus effectus Vi e5 dicitur] est E om H; .. 6 aliqua om H secundum-et] ab-solute Vi se ace. et abs. ace., secundum quod den. V,I 8 formalisom; 8-9 efficientis] agentis R 12 Id] illud H; 12-13 quiaIorma om H qu. ipsa r.; . 13 a se Vi 14 eius] ipsius H15 quod perficitur forma' 16 reeeptivi vel passivi Vi Vo l!O ergo]autem Il' et sic d. E 21-22 actu-quidam om Vi 23 et]etiam'

1 Cf. QuoI. IV q. 4, , f. 90vp-92rp.2 In marg.;: Vide pulchre etiam in consimili materia Seo-

tum in QuoI. q. 13.I

Determinatio. 55

autem potentia intellectiva, effective autem ab obiectoet intellectu agente vel a specie secundum alios.

Hispremissis dicendum est ad rationes: Ad pri-warn 1 dico, quod maior est Ialsa, prout proponitur.

5 Nam operatio principii formalis est ipsamet formaabsoluta et operatio principii receptivi est forma re-cepta absoluta.

Ad primam ergo probationem huius maioris 2 di-, cendum: Quando dicitur, quod nihil est principium

10 sui ipsius, dicendum, quod in operatione principii for-walis proprie loquendo unum non est causa vel prin-cipium alterius, nisi inquantum ex modo significandiiIIlPortatur cum forma habens Iormam, quod ea per-ficitur, et ex hoc ponitur principiatio inter formam et

15 compositum, non autem quod preter formam et' per-fectibile, n quod per ipsam perficitur, et ipsum totum Vif.t68vasit aliquis alius effectus forme diversus ab aliis. Etsic non oportet in tali principio, quod principiumoperationis Onon includatur in ipsa operatione, vel H f.98v,8

20 quod sit diversum ab ea. In aliis autem bene prin-cipium est diversum ab operatione, cuius est prin-cipium. Sed non sequitur, quod si forma sit principiumillius operationis, quod ipsa' operatio non sit forma

, absoluta, quia una forma potest esse principium alte-25rius, et receptive et effective, sed bene, sequitur, quod

illa forma non est illa operatio; cuius est principium.

1autem 1 ViH (+ ipsa), det. praeter a Vo, a ~ autem, om ~. 6-7 et-absoluta om H 6 est] ipsamet add , 8 illius H. ipsius , 8-9 dicendum om Vi 9 quod quando dicitur:nihil H' 11 causa alt. et prluc. ~ . 13 importat cum ipsa{orma Vi ex ea' 14 et om Vo e 16 ipsam] totam add Vo17 aliis] bis E' 18 oportet] quod acid H Vo t 23 istius .••ista C forma om Vo 26 ista ~ sit H ista H ~

1 er. supra p. 45, 11ss.! er. supra p. 41'>,13-15.


Ad secundam probationem 1 dicendum, quod illa,. que ex opposito distinguuntur ut sic, unum non estalterum; et ideo actus primus nunquam est actus se-'cundus, respectu cuius dicitur primus, excepto prin-cipio formali et operatione ipsius. Sed ille, qui est 5

secundus actus respectu unius, potest esse primusrespectu alterius, sicut illud. quod est effectus respectuunius, potest esse causa respectu alterius, quousqueperveniatur ad ultimum effectum et ad ultimum ae-

'" 1.79va tum secundum, qui differt a primo actu non si ß cut 10

respectus a forma absoluta, sed sicut forma absolutarecepta a recipiente et effecta ab efficiente.

Ad tertiam probationem 2 dicendum, quod in perse ordinatis non oportet, quod illa ratione sequaturprocessus in infinitum, quia pervenietur ad ultimam 15

formam, que est operatio sive effectus precedentium.Et hoc dico in per se ordinatis, sicut si dicatur, quodoperatio celi est animal effectum a celo, et operatioanimalis est ambulare, et ibi est status. In per acci-dens autem ordinatis non est inconveniens dare pro- 20

cessum in Inlinitum, ita quod sic non erit deveniread aliquam operationem ultimam, que non sit princi-pium alterius, ut si calefactum a sole calefaciat quod-dam alterum, et illud quoddam alterum et sic in in-finitum. 25

. Ad secundum 3. dicendum, quod ibi equivocatur in-tellectus; nam intellectus potest accipi pro sola po-

;, ipsius] eius H Vi illius e 11 sed -forma om' abso-luta om H Vo, 12 a recipiente] absolute accepta H Vo etlec-tiva Vo 14 quod illa] ex illa Vo e ex ista' ratione] quodadd Vo et· 15 usque ad H Vo 21 ita-erit] vel quod sicutnon est Vo 22 et ultimam t 23 si-a] calefaciente H 27 prosola] Ipsa Vi vel ipsa e

1 Cf. supra p. 45, 15 -19. Il cr. supra p. 45, 19-24 .:s er. supra p. 45, 25-46, 7.

· Determinatio. 57

tentia intellectiva vel actu sibi inherente. Modo quandodicimus aliquem intelligere, operatio manens, que estintelligere, et intellectus, proutstat pro actu intelli-gendi, non sunt diversa re, sed idem nominaliter et.

5 verbaliter dictum, sicut lumen in aere et lucere. Sedintelligere, qui 1 est idem realiter quod actus intelll-gendi, et intellectus, prout stat pro potentia intelligendi,sunt diversa re, sicut lumen aeris et eius dyapha-vitas. Unde dicere, quod intelligere addat aliquid.

10 super intellectum, qui est actus intelligendi, esset ideminconveniens, sicut si diceretur, quod lucere additsuper lucem vel calere super calorem; sed dicere •.quod intelligere addit rem absolutam super Intellectum,qui est potentia intellectiva, non est incidere in pre-

15 dictum inconveniens, sed est simile,· ac sl diceretur,quod lucidum addit super dyaphanitatem aeris lumen,quod habet veritatem.

Ad tertium 2 dicendum, quod maior et minor suntdubie, quia dubium est, an Deus possit separare que-

20 cumque absoluta ab invicem. Positoetiam, quodpossit separare quecurnque absoluta ab invicem, nonest certum, quod ipse non possit separare quodcum-que intelligere creatum ab intellectu, cuius est. Necsequitur, quod intelligere sit sine intelligente, sed

25 quod tale sit intelligere subslstens, sicut quantitasseparata est quantitas subsistens. Et si dicatur, quod

1 actus .• inherens Vi Voe 2 aliquem] intellectum add Vo5 dicta Vi vel sicut t 7 pro] quod Vo 8 eius om reiusdem E 9 addit t 10 esset] est H tt addit] aliquid aää Vi12 lucem]lucere t supra Vo 14 potentia om Vo Intellectlva]jntelligendt t 15 sed idem ac t 16 quod um H lucidum]jucere Ft lumen om Vi 19 utrum Vo posset b 20-21 Posito-Don) nec H 2:J creatum] aliud add t 25 tale] intelligere add Herquantum subsistens Vl e

1 Sic ViVoHes. Corrigas: quod. 2Cf.suprap.46,8-1:l~


solus Deus est intelligere subsistens, dicendum, quodverum est actu et aptitudine, quia intelligere Dei necactu nec aptitudine potest inherere. Tale autem in-telligere creatum, licet actu esset subsistens, aptitu-dine tamen esset inberens. li

Ad quartum 1 dicendum: Cuius vis consistit inhoc, quod si sentire esset actus absolutus, eodem actuvideretur album et nigrum et viride. Dicendum, quodista ratio ita currit contra eos sicut contra me, quia

. non differt positio eorum, qui ponunt sentire esse 10

respectum, a positione eorum, qui ponunt sentire essequoddam absolutum de novo factum in potentia,nisi

e f. k 6rjJ quod primi ponunt absolutum D. antiquum, sc. poten-tiam, et alii ponunt absolutum novum, sc. actum, quiaomnes concedunt, quod in aliquo absoluto sive sit liipotentia sive actus fundatur respectus cognoscentisad cognoscibilia. Unde sicut ipsi possunt dicere, quodin eodem absoluto, quod est potentia, fundantur diversi'respectus ad diversa, ita etiam possunt dicere illi, qui

. Vi f.16BvjJ ponunt novum absolutum ibi, sc. II actum, quod in eo 20fundantur diversi respectus ad diversa.

Dicendum ergo, quod eodem actu absoluto possuntsentiri talia, et quod obiectum talis sensationis est ,

V~ t :~~:unum aliquaIiter, puta n differentia albi et nigri, II quia, . sicut sensus communis apprehendit differentiam diver- 25

sorum obiectorum diversorum sensuum, puta visibiliset audibilis, ita sensus particularis apprehendit diüe-rentiam circa suum proprium obiectum..

1 dicendum est Vo 6 dicendum om Vie vis] virtus Vo7 est Vi l! , 8 videtur Vi -erentur II et et et om Voet viride om l!' 9 ista ratio om H ita om Vo curreret ,11 .respeetlvum l!' posuerunt II 14 absolutum om II 17 adcognitum II 18 isti diversi Vi e 19 etiam om Vo dicereom H 20 novum om II 21 fundentur Vi 25-26 diversorum'om' 26 et diversorum II 27 et om H t

1 Cf. supra p. 46, 14-47, 2.

Determinatio. 59Quantum ad secundum principale, sc. a quo cau-

setur iste actus intelligendi, sciendum, quod illimetponunt tres conclusiones: Prima est, quod talis actusnon causatur a specie vel obiecto. Secunda est, quod

5 ab obiecto sicut a causa sine qua non. 'Tertia, quod .ca.usatur a dante potentiam intellectivam sicut a causapropter quam sit. Quantum ad primum adducunt ratio-nes: Primo. ad probandum specialiter, quod non aspecie. Secundo ad probandum, quod non ab obiecto.

10 Tertio rationes IIcommunes, quod a neutro. ~ f. 79v{JPrimum probant quadrupliciter. Primo 1 sic: quia

intelligere potest esse sine specie .. Ergo species nonest principium eius. Antecedens patet, puta in visionebeata. Probatio consequentie, quia intelligere est

15 actus manens in eo, ,cuius est actus. Ergo non esteffectus illius, sine quo vel extra quod manet. Ergo.si manet sine specie, non est species eius causa. Sidicatur 2, quod Deus potest facere effectum specieisine specie, quia potest facere effectum secundarum

20 ca.usarum sine ipsis, non valet, ut videtur, quia licetpossit facere effectum cause efficientis sine causa .efficiente quantum ad, actiones transeuntes, non tamenquant.um ~d ~~!iones manentes, quia debent manerein' SUIS prIDClplls. "

25 Secundo 3 sic: quia qua ratione ponitur species inintellectu, eadem ratione et in sensu. Hoc autem est,ra.1sum. Ergo etc. Consequentia patet. Probo falsita----- '. ",

1 Quantum] autem add H Vo e 2 ille Vo e 4 est om Ilquod est Vo 5 Tertio' est, .quod Vo 8 primo rationes Vi'10 Tertio] ponunt add Vo non a neutro H Vo 15 manens-actuS om H manens] qui manet add 2a m. in margo Vo16 illius] eius Il e 19 effectus H 21 posset Vo , 23 quia)que' 26 et om C autem om Vo 27 Ergo etc. om"Vi Vo21 Plobatio Ialsltatls Il

1 Cf. supra p. IO, 23-11, 3. 2 Cf. supra p. 11,3-25.S Cf. supra p. 11,26-12, 10.


tem consequentis. Quia si species aliqua esset insensu causans sensationem, esset slmilis illi, que estin medio. Ergo qua ratione illa, que est in sensu,causaret sensationem, eadem ratione illa, que estin medio. 50

Sed dices 1, quod diversitas receptivorum impedit,quia aer non est receptivus actus sentiendi sicut po-tentia sensitiva. Contra, quia cum sit operatio ma-nens et species sit eius causa, erit receptivum eiusspecies, et si similis est species utrobique, sicut potest 10

recipi in uno, ita in altero.Tertio 2 sic: quia species aut requiritur ut medium

cognoscendi, quod est cognitum, aut ut similitudosola cogniti. Non primo modo, ut 'auctores illiuspositionis de speciebus dicunt. Probatio, quod' nec 15

secundo modo.. Primo, quia talis similitudo, ut dicunt,est eiusdem speciei cum eo, cuius est similitudo, sicut·albedo et similitudo eius in aere, ut dicunt, est eius-dem speciei, licet habeant diversum modum essendi.

~ . Sed species in intellectu non potest esse eiusdem 2C

speciei cum re materiali cognita. Ergo etc. - Secundo,quia quando aliquid ducit in cognitionem alterius utsimilitudo, non ducit in cognitionem eius, nisi proutassimilatur sibi. Sed res extra non potest assimilarispeciei in intellectu. Ergo etc. 21

3-5 Ergo-medio om Vi 3 eadem ratione qua H 4 eademratione] et H 6 Sed om Vi Vo receptorum ~ 7 quia]quod Vo 8 quia om H 9 sit] si H est Vi e erit Voreceptiva t 10 et om Vo si om H Vo in utroque H et sicutH Vo . et si sit sim. in utroque ~ 11 recipi om ~ 12 quiaspecies] si sp, ponitur H 13 ut om H ~ 14 ut] secundum H15 opinionis ~ de et dicunt om H 19-21 licet-speciei om thabeat H modum om H existendi H 21 re om H 23 simili-tudo] eius add ~

1 L. c. p. 12, 11-21. 2 L. c. p. 7, 15-8, 15.

Determinatio. 61Quarto 1 sic: quia secundum ponentes species

species manent sine actu intelligendi. Hoc autem estinconveniens, quod sc. plures species eiusdem generispropinqui sint in eodem subiecto, ut dicunt.

5 Quod non ab obiecto probant primo sic 2,. quiaeffectus esset nobilior sua causa, quia actus intelli-gendi est nobilior obiecto. Si. dicas, quod non oportet,quia concurrit intellectus agens, contra, quia in sensunon est sensus agens. Ergo nec ibi. Si dicas, quod

10 obiectum sensibile movet sensum in virtute alicuiusintelligentie, contra, quia intelligentia non causat nisi'Illotum localem. •Movens autem localiter minus facitad .actionem quam ipsum quale, quod movetur sicIocaliter, ut agat, sicut minus calefacit applicans cali-

15 dum calelactlbili quam ipsum calidum. Ergo minusfacit ad sensation em applicans sensibile quam ipsumsensibile. Et per consequens non potest dici, quodsensibile faciat effectum nobiliorem se in virtute in-. telligentie.,

20 Secundo sic 3: quia si obiectum movet, tunc intelli-gere est pati et intelligi est agere. Sed hoc est in-conveniens. Ergo etc. Probatio consequentie, quiaintelligere se tenet ex parte potentie mobilis et in-telligi ex parte obiecti moventis. Probo falsitatem

21) consequentis, quia si intelligi est movere et intelligere

2 species om H manet e -eret, cognoscendi Hautem om H Vo 4 sint om H obiecto t 5 Quod] autem add e ~6 et 7 nobilior] notiore; 6-7 intelligendi] tntellectus j' 9 necibi! etc. H n. In Intellectu Vi e dicatur H 13 quale] mo-bile Vi 14 calefacit] facit H 14-15 calidum] calefactivum H16 quam] quantum ad H 23 et om t 23-24 intelligi] setenet udd H 24 Probatio falsitatis Vi

1 Haec ratio non est in textu, quem exbibet P e t r us d epalude.

2 Cf. supra p. 14,3-17. . S L. c. p. 14,27-15, 10.

62 Hervel Natalis O. P.

est moveri, intelligi est nobilius quam intelligere,Vif. 169ra quod n est falsum, quia intelligere non convenit nisi

nobilibus entibus, intelligi autem convenit omnibus.Tertio sic (et est confirmatio rationis precedentis) 1:

quia si intelligere est moveri et intelligi est movere, {)H f. 99r.8sequitur, quod ideo intelligens intelligit, quia res IIin-

tellecta intelligitur, . et non e converso .. Sed hoc estinconveniens. Ergo etc. Si dicatur ad hoc 2,' quodintelligere nec est. moveri nec movere, ut quidamdicunt, contra, quia intelligere est in intellectu sicut 11

caritas in mente et lumen in aere. Sed ista secun-. dum Augustinum sunt semper in fieri; ergo oportet,quod dicant movere vel moveri.

Quarto sic": quia si obiectum requiratur ut movens,tunc Deus potest facere actum intelligendi sine obiecto 1,

cognito, quia potest facere actum secunde cause sineipsa; Hoc autem est inconveniens. Ergo etc. Si dica-tur ', quod Deus potest facere cognitionem sine ob-'iecto movente, non tamen sine obiecto terminante

. ipsam cognitionem, contra, quia. secundum, se. esse 2

~r.80ra terminus cognitus, presupponit primum, se. II essemovens.

Quod autem a neutro, probant primo sic 5: quia~I.k 6va actus Uvitalis, qualis est intelligere, debet esse a prin-

3 nobilioribus li ~ autem om Vo; 6 Intellectus Vo ~ ideo et .Intelligit et Intellecta om H 7 e converso] quia ideo mobilemovetur, quia movens' movet, et non e converso add Vi li

8 dicas Vo· ad hoe om e t quod nec (add H) intelligere non(om H) est nec (add Vi e) movere H ;J nec moveri (-e ~) H Vi e; .10 quia om H; 14 requiritur H Vo 16 secunde om Vi causeom H 19 tamen] autem Vi 20 ipsam cognitionem om Vi e21 cognitus om e; 23 sie primo (Vi e): intelligere est actovit.;act. autem vitalis debet .• H '

1 Cf. supra p. 15, 11-14. Il L. C. p. 15, 15-16, 28.B L. C. p. 17,29-18,3. • L. e. p. 18,4- 23.I) L. e. p. 10, 20-27; 17, 18-28.

'.

Determinatio.. 63cipio vivente. Sed species et obiectum non sunt huius-modi. Ergo etc.

Secundo sic 1: quia nulla res indiget aliquo ex- .trinseco ad suam operationem. Sed propria et natu-

5 ralis operatio intellectus possibilis est intelligere. Ergonon indiget ad hoc specie vel obiecto, que sunt sibiquedam extrinseca. .

Tertio 2: quia si actus intelligendi esset aliquideausatum a specie vel obiecto, diversorum obiectorum

~oet diversarum specierum essent. diversi actus intelli-.gendi specifice. Hoc autem est inconveniens. Ergo etc.Consequentia patet. Probo falsitatem consequentis,quia proprietas ß speciei specialissime est species spe- VoI.65rpcialissima. Sed honio est species specialissima et in-

15 teIligere est proprietas hominis. Ergo intelligere estquedam species specialissima. Ergo non possunt pluraintelligere hominis differre specie.

Secundam autem conclusionem, sc. quod obiectumrequiritur sicut causa sine qua non, probant unico

20 medio sic 3, quia secundum Augustin um (VIO Musice)ad cognitionem requiritur presentia obiectinon la-tentis. Sed presentia obiecti non requiritur 'ut causapropter quam sit. Ergo requiritur solum JIt causasine qua non.

%5 . Tertiam conclusionem, sc. quod dans formam, sc.r , dans intellectum, causat intelligere, arguunt dupliciter+:Primo sic: quia sic se habet intelligere ad potentiam

, ,

3 quia om' "suam] propriam add in margo Vo ,6 sibi]ibi H Vo om' 9 vel] et Vi 11 Ergo etc. om Vi 14-16 et-specialissima om H Vo, (et om e, 16 species om Vi) 18 autemom' sc. om H 19 requiratur' 20 De Trin. e' 22 obiecti. om Vi 23 ut om , 25 quod Deus formam, sc, intellectum,dans dat. etiam intelligere H 26 probant e C

1 er: supra p. 12, 22-27. li L. c. p. 17,8-17.8 L. c. p. 24, 29-25, 17. i L. c. p. _2, 16-23, 20.

·64 Hervei Natalis O. P.

intellectivam, sicut descendere ad gravitatem. Sedsecundum Philosophum (8 Phis.) descendere gravis-est a dante gravitatem. Ergo intelligere est a dantepotentiam intellectivam.

Secundo sic: quia secundum Philosophum exi- 5

stens in potentia accidentali ad actum non indigetnova forma ad hoc, quod in actum exeat, sicut patet-de gravi, quod non indiget nova forma, ut descendat.Sed habens potentiam intellectivam est in potentiaaccidentali, ut intelligat. Ergo etc. 10

Hec autem positio videtur, mihi Ialsa et im-possibilis. Et quia ista positio ponit, quod actus in-telligendi est a dante potentiam intellectivam sicut acausa propter quam sit, talia autem statim exeunt inactum, nisi prohibeantur, et per consequens ad hoc, 15

-quod de novo exeant in actum, requirunt removensprohibens, arguo contra istam positionem dupliciter:Uno modo ex parte motionis. alio modo ex parte pro-hibentis. Primo sic: quia dans formam non diciturmovere formaliter, ita quod dare formam sit ipsum 20

movere, quia si dare potentiam intellectivam essetipsa motio, que dicitur intelligere formaliter loquendo,quamdiu. maneret potentia intellectiva, tamdiu ma-neret ipsum intelligere. Ergo dando formam, quedicitur potentia intellectiva, diciturdare motum, qui 2ä

. -dicitur et est actus intelligendi, causaliter, inquantum2 gravi H 3 Ergo et H est om Vo 6 accidentali]

actuall H 8 t ,IU accideutali] actuali H 8 intellectuali ~11 autem om H t propositio t 12 positio] primo H 8'14 autem]enim Vi statim om ~ 16 requirit H -ur t 17 arguo.om Vo istam om t .dupliciter] primo add' 18 motoris Hallo] secundo' 20-21 formaliter-movere om 8 20 formaliter]formam' 21 quia sl] sed t 22 que] quia' 23 maneret]movet Vi tamdiu om , 24 que] qua H 25 dicltur2]debet Vo 8 26 dicitur et om Vi intellectus H causaliter]-et formaliter add H

Determinatio. 65dat formam, que est causa talis actus. Et tunc quero:Aut est causa talis actus eüectlva tantum aut passivatantum aut utroque modo.

Si effectiva tantum, ergo potentia intellectiva cau-a sabit actum intelligendi in quodam alio, quod est in-conveniens. Primo, quia intelligere non esset operatioIIlanens respectu intellectus. Secundo, quia non pot-est fingi in quo alio hoc fieret.

Si ponatur, quod passive tantum, ergo oportet daretO aliud quod moveat ipsum passivum, quod quidemaliud oportet esse aliud et ab intellectu et a danteintellectum ut sic; quod ideo dico, quia licet Deuspossit movere ad omnem actum, non tamen hoc estdando potentiam passivam.

15 . Si autem utroque modo, II tunc idem secundum Vi f.169rpidem est activum et passivum, quod quidem privi-legium, licet quidam sequentes suum beneplacitum,non rationem dederint voluntati, nullus tamen hocunquam dedit intellectui. .

20 Ex Oparte remotionis prohibentis arguo sic: quia H f.99vaquando non intelligens de novo incipit intelligere,cumillud, quod est in potentia accidentali, ad hoc quodexeat in actum, non indigeat nisi removente prohibens,tunc quero: Quod prohibens removetur hic et quid

25 removet? Si dicatur, quod removetur prohibens pri ..-vativum, sc. absentia obiecti, sicut applicans calefacti-bile ad calefactivum removet absen~ia~ calefactibilis,

2 talis actus om Vo 7 respectu om {;. 8 in quod aliud. ]1 Yo {; ferret Vo (in margo corr. fieret)· 9 ponatur, quod om li

passiva li {; . 10 aliud] aliquid Vo aliquod {;,,..' 11 aliud om e {;eose) aliquid add {; etl om {; a) causa add {;, 12 intel-lectum om Il 13 omnem] communem {; om Vo ,1i licet om Ilquidam om Vi . 18 ratione Vi dederunt Il {; "ta!llen om Il19 in intellectu {; 21 non intelligens) intellectus {;. non intel-lectus e 22 actuali Il Vo e {; 25 dicas Vo e ' removet Il26 absentiam H 27 absentiam om H

Koch, Durandi de S. Porciano O. P. Quaestio. 5.

66 Hervei Natalis O. P.,

contra, quia removere illud prohibens nihil aliud estquam applicare ipsum per se principium passivumactionis ad ipsum agens. Et per consequens talisapplicatio est applicatio obiecti ad _recipiendum abintellectu, quod est absurdum. Si autem est e con- r.verso, sc. applicatio moventis ad mobile, tunc habeturpropositum, sc. quod _obiectum movet potentiam ad

", , tI. 80rp intelli Ugendum. Item quero: Quid est illud, quod re-'movet prohibens? Aut illud, quod facit obiectum insuo esse reali, aut illud obiectum movens sensum vel iephantasiam. Non primo modo, tum quia contingitaliquid intelligi non existens actu, tum quia non sem-per re existente intelligitur. Si secundo modo, ergohabetur, quod- obiectum movet sensum et phantasiamvel ad actum vel ad speciem. Et eodem modo debet IS

, concedi, quod intellectum movet mediantibus illis; etquia istud est satis improbabile, non plus deduco.

Ad primum 1 ergo, quod opponitur de specie, di-cendum negando consequentiani. Ad probationem,-dico, quod actus intelligendi non est operatio manens 20

ipsius speciei vel alicuius alterius, 'a quo sit effective;immo videtur mihi, quod dicere operationem essemanentem, quia fit in eo, a quo est effective, est igno-rare propriam vocem. Operatio ergo speciei non estintelligere, sed intelligere facere. Sed intelligere est 2aoperatio ipsius intellectus possibilis ut receptivi. Illud

2 quam] nisi Vi e "est applicatio om H recipiendum]actum add II 8 Item] Contra, tunc Vo illud om' id Vo9 aut id Vo 10 vel] et , _ - 11 tum om H 12 in actu Vo13 ergo om' 14 et] vel Vi e 15 ad et ad om H ' 16 quod]etiam add H et add' moventibus H 16-17 et-deduco om e

~ 17 illud H adduco H 18 ergo om II obicitur H 18-19 di-cendum negando] nego Vi e 21 vel) nec Vi e - sit om H23 fit) sit Vi' est e 26 operatio om !l

1 cro supra p. 59, 11 ss.

Determinatio. 67autem a quo aliquid est formaliter intelligens, estipse actus lntelligendl. Alias autem de hoc diffuselocutus sum I. Ex dictis patet ad instantiam 2 additamisti rationi, II quia procedit ex ignorantia eius, quod E f. k 6v{J

s dicitur actio manens.Ad secundum 3 dupliciter potest dici: Uno modo,"

quod non est similis species in sensu et in aere. Lo-quor autem de specie que est in organo, non prout

. est dyaphanum tantum, sed prout est' in composito10 ex potentia et organo, prout sunt coniunctim subiectum

sensitivum. Alio modo dicendo, quod propter diver-sitatem receptivi est,. quod non est sensatio in aeresicut in organo, dato quod sit similis species utrobi-que. Ad illud autem, quod dicitur contra hoc 4,

15 dicendum, quod procedit ex simili ignorantia, sicutprecedens, sc. ex ignorantia. operationis manentis,quia nihil se habet in ratione Ooperationis manentis Vo t. 65varespectu eius a quo est effective. Unde dato, quod .idem subiectum moveret se ipsum, tamen motus ille

20 vel actus non se haberet ad illud totum, ut in quoest, accipiendo totum quantum ad illud, ad quod estcausa efficiens .

. Ad tertium" dicendum, quod species requiritur ut.similitudo informans intellectum et movens ipsum ad

'25 cognoscendum, et n~nut medium cognitum, prout2 autem om Vi 3 dictis) istis H 6 dupliciter om Vo E

j O coniunctum H totum c. est obiectum (!) Vi 11-12 diver-sitatem] subiecti add H Vo (in marg.) 13 in utroque H 15 di-cendum om H 16 manentis om ~ 17 habet om H 19 idem)illud' subiecto Vi iste tamen; 20 ad om; id Vo ut om Vo

. 20-21 ut-totum om , 21 adi-quod] ad quod se habet'ad2 om H 23 spectes om H Vo, species vel similitudo E

25 intelligendum et cogn. H non om H1 Quol. II q. 8 a. 1 p. 2, , f. 48v{J.Il Cf. supra p. 59, 178S. S L. c. p. 59. 258S .• L. c. p. 60, 6 8S.· () L. c. p. 60, 12 ss.

Koch, Durandi de S. Porciano O. P. Quaestio.


una res cognita ducit in cognitionem alterius. Adprobationem, que adducitur in contrarium, dicendum,quod illa ratio peccat in duobus. Primo, quia <illasimilitudo> procedit de similitudine in esse, nos autemloquimur de similitudine, que est secundum esse re-l)presentativum, prout similitudo existens in intellecturepresentat intelligibile. - Secundo deficit, quia pro-cedit utendo simili utmedio cognito ad probandumalterum, sicut si probaretur aliquid de nive alba ineo, quod alba, et ex hoc concluderetur, quod con- io

_veniret lapidi albo. Nos autem loquimur de simili-tudine, que est ratio cognoscendi, non ut mediumcognitum.

Ad quartum 1 patet ex dictis in precedenti questione,I

ubi ostendi, quomodo plures species eiusdem generis 15

possunt stare simul P, Si autem queras, quare duespecies possunt stare simul et non duo actus intelli-gendi, quantum ad nunc pertinet, dico quod nihil pro-

Vif.169va hibet actus aliquos habere repugnantiam, II licet eorumH f. 99vpprincipia non habeant ß repugnantiam, sicut patet de 2()

[mpresslone tacta a magnete in ferro, que stat cumI ferri gravitate. Que tamen impressio habet inclina-tionem ad oppositum gravitatis, puta ad ascensumsursum, quando magnes ponitur sursum. Unde licetmotus sursum et motus deorsum sint repugnantes, ta- 2:>

2 probationem) rationem Vi autem add H t dico H3-4 peccat- similitudo om Vi 3 quia) quod t ista Vo fi .

5 esse om t 5-6 representationem t 16-17 Si- simul om.Vi16 autem om Vo quare) quomodo Vo iste due H 19 alios [;20 habent t de om H 21 a) cum t 22 Que} quando t23 gravitatis I quandoque add H fi t 23-24 puta-sursum 1) putaquando trahit aliquid ad se sursum Vi 25 motus , om Vo

1 Cf. supra p. 61, 1 ss.2 Quol. ITI q. 7 (U. habitus faciat aliquid ad substantiam vel

. ad modum actus), t f. 77vp.

Determinatio. 69men illa duo eorum principia non sunt repugnantia,quia stant simul.

Ad primum quod dicitur de obiecto 1 dicendum,quod istud esset facile solvere secundum eos, qui

:; ponunt quod actus intelligendi est relatio; et si sic,minimum absolutum, cum habeat plus de entitate,habet plus de nubilitate quam relatio. ,Secundumautem veritatem dicendum, quod non oportet effectumnobiliorem esse sua causa, quia concurrentibus pluri-

10 bus causis sufficit, quod principalis causa sit nobilioreffectu. Nunc autem ita est circa intellectionem, quiaconcurrit cum obiecto intellectus agens. Et ad illud,quod dicunt contra hoc, dicendum, quod licet Aristo-teles non inveniatur posuisse sensum agentem, non

15 invenitur tamen negasse. Et Commentator videturponere ipsum, motus hac ratione. Quare autemAristoteles non posuit sensum agentem sicut in-tellectum agentem, dico II quod: quia, non ita evi- Cf. 80vadenter excedit sensus qualitates sensibiles, sicut in-

.20 tellectus quidditates materiales. Aliter etiam potestdici ad hoc, quod sc. in virtute alicuius spiritualisvirtutis sensibile movet sensum. Quod autem diciturcontra hoc, quod sc. intelligentia non facit nisi motumlocalem, parum valet, quia preter intelligentiam dan-

25 tem motum orbi, oportet dare aliam intelligentiam,a qua habet esse orbis, in cuius virtute agat orbis.

1 illa - principia] illorum duorum pr. II pr, ista eorum Cnon repugnant Vi 4 illud ; esset) est II e; faciliter so-lubile II Vo solvere; qui) quia Vo quia ipsi e 5 si om Vosic] sit; ita sit e et sl sit de numero absolutorum add inmargo Vo 7 nobilitate] actualitate Vi 8 dicendum quod om II9-11 concurrentibus-quia om II Vo e ;12 mitd]id Vo15 tamen] ipsum add e tamen n. 1. eum t 16 Ipsum) eum II17 Aristoteles om II 18 agentem om II quia om II ita om ;20 naturales II posset II; 21 ad hoc om II 25 orbium ;allcam Vi e 26 agit Vi

1 Cf. supra p. 61, 5 ss.


Ad secundum 1 dicendum, quod licet intelligere sitquidam actus, qui est effectus ab aliquo efficiente etreceptus in aliquo, tamen ut sic non dicit formaliteragere vel pati, sed habere actum intelllgendl. Intel-ligi autem non dicit ipsam actionem obiecti moventis, &

quia hoc dicit intelligere facere, sed dicit esse termi-num, ad quem ut ad cognitum terminantur .actus in-telligendi. Et per hoc patet, quod non sequitur, quodintelligi sit nobilius quam intelligere. Forma autemarguendi nulla est, quia non oportet, quod illud, quod ioest proprium quibusdam creaturis nobilibus, sit nobi-lius eo, quod est commune omnibus, prout accipiturin determinata natura. quia esse, quod est communeomnibus, prout accipitur in natura divina, estnobiliusomni intelligere creato et omni ratiocinari. Et ideo I&-non sequitur, quod si intelligi convenit omnibus, quodsit ignobilius quam intelligere. , .

Per boc patet ad tertium 2, quia non sequitur, quodideo intelligens intelligit, quia res intelligitur, quiaintelligi, ut dictum est, non dicit movere nec Intelll- 2()0

gere moveri; sed verum est, quod intellectus, quieducitur de potentia in actum, non intelligit, nisi quiaobiectum vel aliquid vice obiecti intelligere facit. Adillud, quod contra boc dicitur 3, dicendum, quod licetintelligere semper sit in fieri, quia continue dependet 250

2 alio ~ 6 esse] omnem ~ om H 7 terminatur H t8 quod-sequitur om Vi 9 non sit Vi autem) etiam Vi13 esse] omne Vo 15 creato om He t 17 nobilius Vi quamIntelligere] omni intelligere et omni ratiocinari t 19 intelligens]intellectus e' 21-22 quod-quia)' quod ideo intelligit et in-teliigeIit, quia Vi 22 nisi] nec (sed H vel e) intelligere facitH Vo e 23 intelligefacit Vi 24 contra-dicendum) quod di-citur contra Vo dicendum om H .

I: Cf. supra p. 61, 20 ss .:s. L. c. p. 62, 8 ss.

li L. c. p. 62, 4 SS.

Determinatio. ·71

a sua causa proxima, tamen intelligere non importatipsum pati vel fieri vel ipsum facere formaliter, sicutnec 1 aerem lucidum esse non importat formaliter lumenfacere vel lumen fieri.

& Ad quartum 2 dicendum, quod Deus potest facereactum intelligendi sine obiecto movente, non tamensine obiecto cognito. II Ad illud quod dicitur contra e f. I lrœhoc 3 dicendum, quod obiectum cognitum presupponit

. motionem ad intelligendum, non tamen semper ab10 obiecto.

Ad primum, quod' obicitur de utroque 4, dicendum,quod illa ratio deficit in tribus. Primo, quia potestdici vitalis a principio passivo, quia sc. est actus ipsiusvivi subiective. Secundo deficit, quia est etiam ipsius

15 vivi active, cum ponatur intellectus agens ibi actionemhabere. Tertio, quia species ita est intranea ipsi vi-venti sicut actus ipse. Utrumque enim est accidensipsius viventis.

Ad secundum 5 . dicendum, quod maior est falsa,20 quia activum agendo requirit passivum, et passivum

activum. Sed verum est, quod nulla res ad propriumactum et naturalem, respectu cuius est sufficiens, non 1

requirit aliquid aliud in suo genere, puta activum nonrequirit aliud activum, IIet passivum non requirit aliud Vo f. 65vß

25 passivum, II sed bene semper 'requirit passivum acti- Vif.169vßvum. Nunc autem intelligere est proprius actus in-

.' tellectus possibilis, ut passivi; hoc autem non tollitrequirere activum.

3 nec] etiam Vi 6 tamen om Vi 7 et ad' 8 sup-ponit Vo 11 primum] autem add Vo 12 ista Vo 13 actusvitalis Vi 15 ibi om Vo 16 ipsi om Vo 17 accidens)actus H Vi 21 proprium) proposttum j' 27 ut) vel Vo e

1 Nota: Duplex negatio virtutem simplicis habet.li Cf. supra p. 62, 14.ss. S L. c. p. 62, 17 ss.4 L. c. p. 62, 23 ss. ,~ L. c. p. 63, 3 ss.


Ad tertium 1 dicendum; quod illud argumentumH f.l00ra: II fundatur super unum manifestum Imposslbile, sc.

quod omne intelligere hominis sit eiusdem speciei.Primo, quia hoc est contra doctrinam Philosophi, ubi-que dicentis, quod actus diverslllcantur per obiecta. I)

Secundo, quia omnes actus intelligendi essent equeperfecti quantum ad eorum perfectionem intrinsecam etspecificam. Tertio quia sequeretur, quod omnes essentbeati vel non beati, nisi ponatur, quod beatitudo et nonbeatitudo sint eiusdem speciei. Si dicatur, quod non, 10

propter relationem ad diversa, quero, utrum actus intel-ligendi dicat formaliter relationem ipsam vel absolutum.Si absolutum, illud est unum et idem, et tunc sequun-tur predicta inconvenientia. Si relationem formaliter,quero, utrum omnes actus intelligendi dicant relatio- 15

nem eandem specie. Si sic, idem inconveniens quodprius. Si non, ratio est nulla, que dicit quod, quiaintelligere est proprietas speciei specialissime, nonpotest differre specie.

Dicendum ergo, quod proprietas speciei specialis- 20

sime quandoque est unius speciei specialissime, maximede illis, que de necessitate consequuntur, sicut risibilein homine et potentia intellectiva. Quandoque autemproprietas speciei specialissime dicit plura sub qua-dam indillerentia, sicut proprietas linee est rectitudo vel 25

~ r.80vp curvitas; IIet curvitas potest esse arcualis vel circularis.2 supra Vo falsum et impossibile H 4-5 ubicumque H

7 Intraneam Vi et om H Vi 8 quia om t sequitur H9 nisi] si ~ ponantur Vo 10 sit H 11 propter] hocquod habent adä in margo Vo diversa] ratione add H12 Ipsam om H 13 sequitur H 15 omnes om H 16 eandem]

-------, sc, add Vo specie] vel non add Vi Inconveniens] est add H18 intelligere om Vi proprietas quedam H . 20 ergo om H Vo e23 intellectivi H 24 speciei om Vi 25 linee et vel cur-vitas om H

1 er. supra p. 63, 8 ss.

Determlnatio. 73

Quantum ad secundam eorum conclusionem \ quodsc. obiectum est causa sine qua non, ratio eorum nonprobat, nisi quia fundatur super rationibus, quibuscredunt se probasse, quod obiectum non requiratur ut

l) causa propter quam sit; ostensum est autem, quodille rationes non valent.

Quod autem dicunt tertio 2, quod dans formam estcausa propter quam sit, sc. dans potentiam intellecti-vam, dicendum, quod dans formam pro tanto dicitur

10 causa actus, inquantum dat formam propter quam estactus. Et si forma illa sit principium passivum, sicutdyaphanitas in aere, dans tale principium dat pati, ethoc non excludit requirere activum, sicut dare aeridyaphanitatem non excludit requirere corpus illumi-

15 nativum. Si autem sit principium activum, tunc dansformam dicitur dare agere, sicut dans calorem diciturcalefacere. Nunc autem intellectus possibilis est prin-cipium passivum et receptivum respectu actus intel-Iigendi. Et ideo dans intellectum possibilem non ex-

20 cludit necessitatem requirendi activum,sive hoc sitintellectus agens sive obiectum sive utrumque ..

Ad illud autem, quod dicitur de esse in potentiaaccidentali 3, sciendum, quod ista verba -esse in po-tentia. accidentali vel essentiali« non sunt directe verba .

2'" Aristotelis in 80 Phis., sed sui Commentatoris 4,

qui istam distinctionem videtur accepisse ex verbis2 sc. om Vi 3 nisi] om Vi e sed r; rationes Vo

5 fit Vo r; 6 iste r; 8 propter quod (quam b) fit H Vo r;10 actus] alicuius b 11 ista r; 14 -15 illuminatum r; 16 dareom H Vo r; 17 calefacere] calere H dare calefacere Vi 22 autemom Vi 23 II fere semper et r; saepius habent: actualis etc.dicendum H 26 verbo r;

1 Cf. supra p. 63, 18 ss. 2 L. c. p. 63, 25 ss.S L. c. p. 64, 5 ss.t Aristotelis De phys. aud. Il. octo cum Averreis Cordubensis

Comm., Venetiis 1574, l. VIlI t. 32 f. 369 ss.


Aristotelis ibi, quibus dicit, quod aliter est in potentiaad esse sursum illud, quod est in potentia leve et inpotentia ad esse sursum, et aliter illud, quod' est actuleve et in potentia ad esse sursum .. Quorum primumvocat Commentator esse in potentia essentiali, se- 5

cundum autem esse in potentia accidentali.Ad cuius evidentiam sciendum, quod secundum

utramque potentiam potest aliquid dici esse in potentiaessentiali et accidentali; secundum quidem potentiamactivam dicitur aliquid esse in potentia essentiali, 10

quando est in potentia ad habendum principium acti- ' 'vum et ad agere secundum ipsum, sicut dicereturesse in potentia essentiali ad calefaciendum illud,quod est in .potentia ad calorem et ad agendum percalorem. In potentia vero accidentali, quod est actu 15

. calidum et non calefacit propter aliquod prohibens, ettale dicitur esse in potentia accidentali ad agendum,quia, quod non agat, non est propter aliquid, quod. requiratur ex parte sua, sed propter illud accidensprohibens. Et simile est ex parte potentie passive. 20

Nam non habens potentiam passivam dicitur' in po-tentia essentiali ad ipsam et ad pati secundum eam;habens autem eam et non recipiens actum secundumeam precipue propter aliquod prohibens, ne recipiatactionem agentis, est in potentia accidentali secundum 25

eam, sicut aer, qui non recipit illuminationem propterinterpositionem fenestre, dicitur esse in potentia acci-

1 qui dicit ibi H in quibus dicit ibi Vo 2-3 et in po-tentia om Vo 4 et] est add Vi t 5-6 secundum autem]etalterum H 6 esse om Vo 8 esse om t· 8-10 esse - diciturom H 10 essentlall] accidentali H ad agendum add Vi 12 etom Ht ad om Vo sicut si H Vo 13 esse om Ht15 actuall t actu om H 16 aliquid Vo 18 agit H . est om t'aliquod, 2U prohibens accidentale e 24 vel prohibens Hne] ut H

Determinatio. 75dentali ad illuminationem. Quando ergo dicitur, quod 'illud, quod est U in potentia U accidentali. per se vadit ad ~i~. !~~~!actum remotoprohibente, verum est active vel passive.Nunc autem habens intellectum possibilem est in po-

5 tentia accidentali passiva ad intelligere. Et ideo pre-sente obiecto convenienti in se vel in sui similitudinecum aliis activis vadit ad actum passive. Unde nonsequitur, quin requirat n activum vel speciem vel ob- e f. k 7rpiectum.

10 Per hoc patet ad argumentum principaliter factumad partem contrariam, quia maior est falsa, et pro-batio, per quam probatur, est ostensa esse nulla.

2 vadit) redit H ,8 actum ~ vell om H 10 principale t11-12 est - nulla) secundum quod probatum est. nulla est H12 probatur Vi nullam Vo

. ,

.'

Documents

OPUSCULA ET TEXTUS - MGH-Bibliotheknichil existens in mente angeli potest esse perfecta similitudo rerum corporalium, que intelliguntur ab angelo. Non est ergo solum ratio cognoscendi